Sebastian Pater, Janusz magiera*

Ocena zapotrzebowania na energi budynku

mieszkalnego przy wykorzystaniu dwch
niezalenych programw obliczeniowych
Assessment of the energy demand of
aresidential building using two independent
computational programs

Streszczenie
W artykule przedstawiono metod oraz wyniki oblicze zapotrzebowania na ciepo dla ogrzewania oraz przygotowania ciepej wody uytkowej budynku mieszkalnego. Obliczenia wykonano wdwch niezalenych programach, zwracajc szczegln uwag na skadowe zyskw
istrat energii wpywajcych na bilans cieplny budynku.
Sowa kluczowe: energochonno, bilans cieplny, zapotrzebowanie na energi
Abstract
The paper presents method of and results of calculations the heat demand for heating and
domestic hot water preparation residential building. The calculations was performed in two
independent programs with particular attention to components of energy gains and losses
affecting on building energy balance.
Keywords: energy consumption, heat balance, energy demand
Mgr in. Sebastian Pater, prof. dr hab. in. Janusz Magiera, Instytut Inynierii Chemicznej i Procesowej, Wydzia Inynierii i Technologii Chemicznej, Politechnika Krakowska.

166
Oznaczenia:
c.o. centralne ogrzewanie
c.w.u. ciepa woda uytkowa
EA
powierzchniowy wskanik sezonowego zapotrzebowania na ciepo do ogrzewania budynku
EV
kubaturowy wskanik sezonowego zapotrzebowania na ciepo do ogrzewania
budynku
EP
wskanik rocznego, powierzchniowego zapotrzebowania na nieodnawialn energi pierwotn do ogrzewania, wentylacji iprzygotowania ciepej wody uytkowej oraz chodzenia budynku
1. Wstp
Inwestor budujc dom, ktry jest z pewnoci inwestycj na dugie lata, myli o tym,
aby by on funkcjonalny, architektonicznie akceptowalny, aprzede wszystkim ekonomiczny
weksploatacji. Tendencje do ograniczania iloci energii zuywanej na zapewnienie odpowiedniego bilansu cieplnego wbudynku s konsekwencj cigle rosncych cen jej nonikw
[1]. Z analiz oglnych isektorowych wynika, e wkrajach Unii Europejskiej zapotrzebowanie na energi od roku 1986 wzrasta obecnie na poziomie 12% rocznie [2], a sektor
budownictwa igospodarki komunalnej naley do najwikszych konsumentw energii, odpowiadajc za ponad 40% zuycie energii pierwotnej, zczego okoo 70% przypada na budynki
mieszkalne, aokoo 30% na budynki uytecznoci publicznej [3]. W Polsce do roku 2005
gospodarstwa domowe odpowiaday za okoo 1/3 cakowitego finalnego zuycia energii,
astruktura zuycia ksztatowaa si nastpujco:
okoo 70% na ogrzewanie pomieszcze,
okoo 15% na przygotowanie c.w.u.,
okoo 3% na owietlenie pomieszcze,
okoo 12% na inne potrzeby [4].
Wszystko wskazuje na to, e wniedalekiej przyszoci budynki energochonne bd inwestycyjnie tasze, ale drosze wutrzymaniu, natomiast budynki energooszczdne uzyskaj
wiksz warto rynkow przy jednoczenie niszych kosztach uytkowania.
Szereg czynnikw wpywa na energochonno budynku. Najwaniejsze znich [5] to:
parametry rodowiska zewntrznego (klimat, ssiedztwo budynku),
architektura budynku (usytuowanie budynku wzgldem stron wiata, powierzchnia przegrd przeroczystych, rozmieszczenie pomieszcze, geometria budynku),
rozwizania konstrukcyjne oraz izolacyjno przegrd budowlanych,
rodzaj wentylacji (naturalna, czy mechaniczna zrekuperacj),
rodzaj isprawno systemu grzewczego na potrzeby c.o. ic.w.u.,
system zarzdzania budynkiem.
1.1. Kryteria oceny energochonnoci budynku
Podstawowym kryterium oceny energochonnoci budynku mieszkalnego jest okrelenie
wartoci wspczynnika EA, to jest sezonowego zapotrzebowania na ciepo do ogrzewania,
odniesionego do powierzchni ogrzewanej, wyraanego w kWh/(m2rok). Du zalet tego

167
wskanika jest atwo wykorzystania zawartej wnim informacji. Znajc jednostkow cen
ciepa uzyskiwan w kotowni powierzchni mieszkania oraz EA, mona okreli roczne
koszty ogrzewania budynku. Niestety wskanik ten moe dawa bardzo zawyone wyniki
w przypadku budynkw, w ktrych kolejne kondygnacje maj du wysoko [5]. Posugujc si tym wskanikiem, Stowarzyszenie na Recz Zrwnowaonego Rozwoju stworzyo
klasyfikacj energetyczn budynkw [5] przedstawion wtabeli 1.
Ta b e l a 1

Klasyfikacja energetyczna budynkw

wedug Stowarzyszenia na Rzecz Zrwnowaonego Rozwoju [5]
Klasa
energetyczna

Ocena energetyczna

Wskanik EA
[kWh/(m2rok)]

A+

Pasywny

do 15

Okres budowy

Niskoenergetyczny

od 15 do 45

Energooszczdny

od 45 do 80

rednio energooszczdny

od 80 do 100

rednio energochonny (speniajcy

aktualne wymagania prawne)

od 100 do 150

od 1999 r.

Energochonny

od 150 do 250

do 1998 r.

Wysoko energochonny

ponad 250

do 1982 r.

aktualnie

Energochonno budynku mona rwnie okreli, posugujc si wskanikiem EV czyli kubaturowym wskanikiem sezonowego zapotrzebowania na ciepo, wyraanym wkWh/(m3rok).
Wartoci maksymalne tego wskanika okrelone s w rozporzdzeniu Ministra Infrastruktury
wsprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki iich usytuowanie [6].
Gwnie wcelach marketingowych przyjo si podawanie obliczeniowego zapotrzebowania na olej opaowy do ogrzania 1 m2 powierzchni budynku wcigu roku. W Niemczech
uznano za energooszczdny budynek, ktry potrzebuje tylko 3 l oleju na 1m2 powierzchni
ogrzewanej wcigu roku [5]. Potocznie nazwano go budynkiem trzylitrowym. W nowobudowanych obiektach wPolsce obecnie zuywa si ok.15loleju/(m2rok) [5].
Wprowadzony wrozporzdzeniu Ministra Infrastruktury zdnia 6 listopada 2008 roku wskanik EPkWh/(m2rok) okrela roczne, przypadajce na jednostk powierzchni budynku obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn do ogrzewania, wentylacji iprzygotowania ciepej wody uytkowej oraz chodzenia (jeli taki system zosta zastosowany) [7]. Tak
wic wodrnieniu od wyej wymienionych wskanikw EP obejmuje szerszy zakres wydatkw
energetycznych budynku, atym samym wpeniejszy sposb okrela jego energochonno.
1.2. Budynki uytecznoci publicznej
Wedug rozporzdzenia Ministra Infrastruktury [7] budynek powinien by zaprojektowany iwykonany wtaki sposb, aby ilo ciepa, chodu ienergii elektrycznej, potrzebnych
do jego uytkowania, zgodnie zjego przeznaczeniem, mona byo utrzyma na racjonalnie

168
niskim poziomie, awlecie ograniczy ryzyko przegrzewania. Te wymagania spenione s
m.in. jeeli budynek uytecznoci publicznej ma wskanik EP (EPHC+W+L) mniejszy od obliczonego (wedug [7]) ze wzoru:

gdzie:

EPHC+W+L = EPH+W + (10 + 60 Aw,e/Af) (1 0,2 A/Ve) Af,c/Af kWh/(m2 rok)

(1)

suma pl powierzchni wszystkich przegrd budynku, oddzielajcych cz

Af
Af,c
Aw,e

EPH+W
EP
Ve

ogrzewan budynku od powietrza zewntrznego, gruntu i przylegych

pomieszcze nieogrzewanych, liczona po obrysie zewntrznym, m2,
powierzchnia uytkowa ogrzewana budynku (lokalu), m2,
powierzchnia uytkowa chodzona budynku (lokalu), m2,
powierzchnia cian zewntrznych budynku, liczona po obrysie zewntrznym, m2,
warto rocznego EP wbudynku mieszkalnym, kWh/(m2 rok), wzory 25,
dodatek na jednostkowe zapotrzebowanie na nieodnawialn energi pierwotn
do przygotowania ciepej wody uytkowej wcigu roku, kWh/(m2rok),
kubatura ogrzewanej czci budynku, pomniejszona opodcienia, balkony,
loggie, galerie itp., liczona po obrysie zewntrznym, m3.
1.3. Budynki mieszkalne

Podobnie jak wprzypadku budynkw uytecznoci publicznej budynki mieszkalne musz spenia kryteria okrelone przez Ministra Infrastruktury, awic posiada m.in. wskanik
EP (EPH+W) mniejszy od obliczonego (wedug [7]) ze wzorw 24:

A/Ve 0,2 EPH+W = 73 + EP kWh/(m2rok)

(2)

0,2 A/Ve 1,05 EPH+W = 55 + 90(A/Ve) + EP kWh/(m2rok)

(3)

A/Ve 1,05 EPH+W = 149,5 + EP kWh/(m2rok)

(4)

a wprzypadku budynku dodatkowo wyposaonego wsystem chodzenia:

EPHC+W = EPH+W + (5 + 15 Aw,e/Af) (1 0,2 A/Ve) Af,cAf kWh/(m2rok)

(5)

Wbrew pozorom narzucone minimalne wymagania prawne wzakresie energochonnoci

nie oznaczaj, e nowo wybudowany budynek mieszkalny bdzie automatycznie energooszczdny [8]. W Polsce rednio oddaje si do uytku kilkadziesit tysicy budynkw rocznie
zuywajcych 38 razy wicej energii ni trzeba [9]. Niskie wymagania ufundowane przez
nieracjonalne przepisy prawne to efekt niedoceniania znaczenia efektywnoci energetycznej
budynkw jako dobrej inwestycji, zarwno dla gospodarki pastwa, jak iuytkownikw [9].

169
2. Analiza zapotrzebowania na energi rozpatrywanego budynku
Przedmiotowy dom zlokalizowany, wmiejscowoci Lewniowa, pooonej okoo 16 km
na poudnie od Brzeska (woj. maopolskie). Jest budynkiem mieszkalnym opowierzchni netto 186 m2, jednorodzinnym, parterowym zpoddaszem uytkowym iczciowym podpiwniczeniem oraz garaem zboku domu wformie dobudwki. Dom ustawiony jest prawie zgodnie zkierunkami wiata (skierowany okoo 18 na poudniowy-zachd), przykryty dachem
dwuspadowym skierowanym na pnoc ina poudnie. W budynku zastosowano wentylacj
naturaln. Obecnie zamieszkiwany jest przez 5 osb, wtym trjk dzieci.
Stropodach budynku ocieplono warstw weny mineralnej gruboci 16 cm oraz styropianu gruboci 4cm ukadanego pomidzy rusztem pyt gipsowo-kartonowych. Podoga na
gruncie skada si kolejno z 30-centymetrowej warstwy podsypki na ktr wylano 10 cm
tzw. chudego betonu, papy na lepiku, foli PVC, styropianu M30 ogruboci 8cm, foli PVC
iwylewki cementowej. ciany zewntrzne piwnic wykonano zbetonu ogruboci 25 cm oraz
ocieplono styropianem M30 ogruboci 10 cm. ciany zewntrzne parteru ipoddasza zbudowano zbloczkw ceramicznych SZ/MAX-220 gruboci 29 cm oraz ocieplono styropianem
M15 ogruboci 12 cm. Stropy oraz wiece s monolityczne, elbetowe, dodatkowo ocieplone warstw styropianu M30 ogruboci 8 cm dla stropu nad piwnic oraz 5 cm dla stropu nad
parterem. Wyej opisane przegrody budowlane przedstawiono schematycznie na rysunku 1.

Rys. 1. Przegld najwaniejszych przegrd budowlanych budynku

Fig. 1. Overview of the major building partitions

170
2.1. Roczne zapotrzebowanie na ciepo dla c.o. obliczone wprogramie Audytor OZC
Program Audytor OZC wwersji 4.8 Pro suy do wspomagania obliczania projektowego obcienia cieplnego budynkw, okrelania ich sezonowego zapotrzebowania na energi
ciepln do ogrzania oraz wykonywania wiadectw Energetycznych budynkw iich poszczeglnych czci [10].
W tabeli 2 przedstawiono raport wygenerowany przez program Audytor OZC. Oprcz
podstawowych danych oraz parametrw oblicze ztabeli 2 mona odczyta informacje na
temat wentylacji, zyskw ciepa, geometrii budynku, itp.
W rozpatrywanym budynku projektowe obcienie cieplne wynosi 7961 W. Na taki wynik skadaj si straty ciepa przez przenikanie 5180 W (65,1%) oraz wentylacj 2844 W
(34,9%). Wartoci strat ciepa zostay wyliczone przy zaoeniu skrajnie niekorzystnych warunkw atmosferycznych, czyli dla temperatury 20C. Wskanik strat ciepa odniesiony do
powierzchni netto budynku wynosi 43,1W/m2, adla kubatury: 12,0W/m3.
Sezonowe zapotrzebowanie na ciepo do ogrzewania budynku wynosi 15 358 kWh/
rok (55,29GJ/rok). Przeliczenie tej wartoci na wskanik sezonowego zapotrzebowania
na ciepo EA daje 83,2kWh/(m2rok) (299,4MJ/(m2rok)), ana EV daje23,1 kWh/(m3rok)
(83,3 MJ/(m3rok)). Takie wyniki plasuj rozpatrywany budynek wkategorii budynkw rednio energooszczdnych (wg [5]).
W sezonie zdecydowanie najwiksze straty ciepa s generowane na skutek podgrzewania powietrza wentylacyjnego (35,06 GJ/rok) (tabela 3). Niewiele mniejsza ilo energii
tracona jest przez przegrody zewntrzne (31,32 GJ/rok). W styczniu oraz wgrudniu odnotowano najwiksze zapotrzebowanie na energi spord wszystkich rozpatrywanych miesicy.
Wynika to ztego, e wtych miesicach oprcz 31 dniowego sezonu grzewczego wystpuj
najnisze rednie temperatury zewntrzne w roku, co wie si zwikszymi stratami ciepa
przez przegrody zewntrzne oraz wiksz iloci ciepa, ktr trzeba dostarczy dla powietrza wentylacyjnego. Zyski pochodzce od promieniowania sonecznego (38,26GJ/rok) s
ponad dwukrotnie wiksze, ni bytowe zyski ciepa (17,47 GJ/rok). Razem zyski te mog pokry roczne straty ciepa powstae przez przegrody zewntrzne iwewntrzne. Bilans zuycie
energii cieplnej wsezonie przedstawiono wformie diagramu na rysunku 2.
Przegrody budowlane w analizowanym budynku powoduj 65% strat ciepa. Spord
przegrd bez wtpienia najwiksze straty energii wiloci 14,57GJ/rok generowane s przez
ciany zewntrzne (tabela 5). Na taki wynik wpywa:
bardzo dua powierzchnia przegrody (174,5 m2), ktra bezporednio kontaktuje si zotoczeniem,
wspczynnik przenikania ciepa wynoszcy 0,282 W/m2K, ktry cho spenia normy
budowlane (wg [7] maksymalna warto wspczynnik przenikania ciepa dla cian zewntrznych powinna wynosi 0,30 W/(m2K)), wcale nie naley do zbyt wygrowanych.
Dla porwnania wspczynnik przenikania U dla cian zewntrznych wbudynkach pasywnych ma warto 0,15 W/(m2K) [12].
Sumarycznie okna idrzwi zewntrzne powoduj praktycznie tyle samo strat energii cieplnej (15,04 GJ/rok), co ciany zewntrzne. W tym przypadku decydujcym czynnikiem dla tak
duych strat, pomimo maej powierzchni przegrd, okazuje si by wysoki wspczynnik przenikania ciepa wynoszcy dla okien 1,35 W/m2K, adla drzwi zewntrznych 1,40W/m2K.
Dziki bardzo dobremu ociepleniu dachu (U = 0,178 W/m2K) straty energii cieplnej s
bardzo mae istanowi zaledwie 2,7 % oglnych strat ciepa przez przegrody.

171
Ta b e l a 2
Wyniki oblicze wprogramie Audytor OZC wwersji 4.8 Pro
Normy:
Norma na obliczanie wspczynnika przenikania ciepa:

PN-EN ISO 6946

Norma na obliczanie projekt. obcienia cieplnego:

PN-EN 12831:2006

Norma na obliczanie E:

PN-EN ISO 13790:2009

Dane klimatyczne:
Strefa klimatyczna:

III

Projektowa temp. zew. e:

20C

rednia roczna temp. zew. m,e:

Stacja meteorologiczna:

Tarnw

Stacja aktynometryczna:

7,6C
wity Krzy

Podstawowe wyniki oblicze budynku:

Powierzchnia ogrzewana budynku Ah:

184,7

[m2]

Kubatura ogrzewana budynku Vh:

663,7

[m3]

Projektowa strata ciepa przez przenikanie T:

5180

[W]

Projektowa wentylacyjna strata ciepa V:

2844

[W]

Cakowita projektowa strata ciepa :

7961

[W]

Projektowe obcienie cieplne budynku HL:

7961

[W]

Wskaniki iwspczynniki strat ciepa:

Wskanik HL odniesiony do powierzchni HL,A:

43,1

[W/m2]

Wskanik HL odniesiony do kubatury HL,V:

12,0

[W/m3]

Powietrze infiltrujce Vinfv:

75,4

[m3/h]

rednia liczba wymian powietrza n:

0,3

Wyniki oblicze wentylacji:

Dopywajce powietrze wentylacyjne Vv:

225,2

[m3/h]

rednia temperatura dopywajcego powietrza v:

20,0

[C]

Wyniki oblicze sezonowego zapotrzebowania na energi wg PN-EN ISO 13790:

Strumie powietrza wentylacyjnego-ogrzewanie Vv, H

268,4

[m3/rok]

Zapotrzebowanie na ciepo ogrzewanie QH,nd:

55,29

[GJ/rok]

Zapotrzebowanie na ciepo ogrzewanie QH,nd:

15358

[kWh/rok]

Powierzchnia ogrzewana budynku AH

Kubatura ogrzewana budynku VH

185

[m2]

663,7

[m3]

172
cd. tab. 2
Wskanik zapotrzebowania ogrzewanie EAH:

299,4

[MJ/(m2rok)]

Wskanik zapotrzebowania ogrzewanie EAH:

83,2

[kWh/(m2rok)]

Wskanik zapotrzebowania ogrzewanie EVH:

83,3

[MJ/(m3rok)]

Wskanik zapotrzebowania ogrzewanie EVH:

23,1

[kWh/(m3rok)]

Parametry oblicze projektu:

Obliczanie przenikania ciepa przy min. min:

4,0

[K]

Minimalna temperatura dyurna j,u:

16

[C]

Domylne dane do oblicze:

Typ budynku:

Jednorodzinny

Typ konstrukcji budynku:

Cika

Typ systemu ogrzewania wbudynku:

Konwekcyjne

Osabienie ogrzewania:

Bez osabienia

Regulacja dostawy ciepa wgrupach:

Indywidualna reg.

Stopie szczelnoci obudowy budynku:

redni

Krotno wymiany powietrza wewntrznego n50:

Klasa osonicia budynku:

3,0

rednie

1/h

Domylne dane dotyczce wentylacji:

System wentylacji:

Naturalna

Temperatura powietrza kompensacyjnego c:

20,0C

Geometria budynku:
Rzdna poziomu terenu:

0,00

[m]

Domylna rzdna podogi Lf:

0,47

[m]

10,00

[m]

Domylna wysoko kondygnacji H:

2,90

[m]

Domylna wys. pomieszcze wwietle stropw Hi:

2,63

[m]

Pole powierzchni podogi na gruncie Ag:

89,45

[m2]

Obwd podogi na gruncie wwietle cian zew.:

41,98

[m]

Rzdna wody gruntowej:

Obrt budynku:

Bez obrotu

Statystyka budynku:
Liczba kondygnacji:

Liczba pomieszcze:

20

173
Ta b e l a 3
Wyniki bilansu zuycia energii cieplnej wsezonie grzewczym
Ld,m

Tem,m

dni

[C] [GJ/rok] [GJ/rok] [GJ/rok] [GJ/rok] [GJ/rok] [GJ/rok] [GJ/rok] [GJ/rok]

Stycze

31

0,8

5,18

0,84

0,49

5,33

0,969

1,26

1,48

9,18

Luty

28

0,7

4,65

0,76

0,45

4,79

0,961

1,67

1,34

7,76

Marzec

31

6,6

3,10

0,96

0,51

3,52

0,832

2,94

1,48

4,41

Kwiecie

30

8,4

2,60

1,10

0,50

2,98

0,659

3,81

1,44

3,72

Maj

31

14,1

1,40

2,79

0,70

1,74

0,750

5,33

1,48

1,53

Czerwiec

30

16,5

0,84

3,81

0,87

1,19

0,687

5,52

1,44

1,93

Lipiec

31

17,0

0,75

4,18

0,92

1,12

0,694

5,25

1,48

2,30

Sierpie

31

17,6

0,62

4,47

0,97

1,00

0,683

5,07

1,48

2,57

Wrzesie

30

14,2

1,33

2,75

0,63

1,67

0,874

3,07

1,44

2,45

Padziernik

31

11,1

2,08

1,71

0,49

2,42

0,841

2,26

1,48

3,55

Listopad

30

3,7

3,73

0,82

0,42

4,09

0,908

1,09

1,44

6,77

Grudzie

31

0,3

5,03

0,84

0,46

5,20

0,979

0,99

1,48

9,12

W sezonie

365

9,0

31,32

25,05

7,39

35,06

0,781

38,26

17,47

55,29

Miesic

gdzie:

Ld,m
Tem,m
Q D
Qiw
Qg
Qve
H,gn
Qsol
Qint
QH,nd

QD

Qiw

Qg

Qve

H,gn

Qsol

Qint

QH,nd

liczba dni wmiesicu sezonu grzewczego,

rednia temperatura zewntrzna wmiesicu sezonu grzewczego,
straty energii cieplnej przez przegrody zewntrzne (ciany, dach, drzwi, itp.),
straty energii cieplnej przez przegrody wewntrzne (ciany, stropy, okna, drzwi),
straty energii cieplnej przez przegrody przylege do gruntu (podogi, ciany),
straty energii wywoane przez powietrze wentylacyjne,
wspczynnik wykorzystania zyskw ciepa,
zyski ciepa od promieniowania sonecznego przez zewntrzne przegrody
przezroczyste (okna, wietliki, drzwi),
bytowe zyski ciepa (od ludzi, owietlenia, urzdze elektrycznych),
czne zapotrzebowanie na energi (energi uytkow) na ogrzewanie.

Dokadne zestawienie strat energii cieplnej przez konkretny element budynku przedstawiono wtabeli 4 oraz na rysunku 3. W analizowanym przypadku ponad 1/3 ciepa tracona
jest przez wentylacj, a1/4 przez ciany zewntrzne iwewntrzne. Sumarycznie te 3 skadowe powoduj ponad 60% strat energii cieplnej wrozpatrywanym budynku.

174

Rys. 2. Bilans zuycia energii cieplnej wsezonie. Oznaczenia jak wtabeli 3

Fig. 2. The balance of thermal energy consumption in season. Symbols like in table 3

Ta b e l a 4
Zestawienie strat energii cieplnej budynku
Opis

GJ/Rok

[kWh/rok]

Wentylacja (1)

35,06

9738

ciana zewntrzna (2)

14,57

4048

ciana wewntrzna (3)

11,77

3269

Strop pod nieogrzewanym poddaszem (4)

10,66

2962

Okno (wietlik) zewntrzne (5)

9,23

2563

Drzwi zewntrzne (6)

5,82

1616

Podoga wpiwnicy (7)

3,01

837

Podoga na gruncie (8)

2,67

741

ciana zewntrzna przy gruncie (9)

1,71

476

Dach (10)

1,71

474

Drzwi wewntrzne (11)

1,46

406

Strop ciepo do gry (12)

1,15

319

Razem

98,82

27450

175

Rys. 3. Procentowy udzia elementu budynku wjego stratach ciepa. Numery pod osia odcitych
oznaczaj elementy budynku ztabeli 4
Fig. 3. The percentage share of the building element in its heat losses. Numbers under axis of abscissa
means building elements from table 4
Ta b e l a 5
Zestawienie przegrd budynku
d

UMI

[m]

[W/m2K]

[W/m2K]

[m2]

[GJ/rok] [%]

0,450

0,282

0,3

174,5

14,57 22,9

Strop pod nieogrzewanym poddaszem 0,246

0,166

0,25

56,21

10,66 16,7

Okno (wietlik) zewntrzne

1,35

1,8

22,08

9,23 14,5

ciana wewntrzna

0,330

1,033

Bez wymaga

44,7

6,00

9,4

Drzwi zewntrzne

1,4

2,6

19,32

5,81

9,2

ciana wewntrzna

0,160

1,738

Bez wymaga 116,7

5,77

9,1

Podoga wpiwnicy

0,472

0,307

1,0

42,04

3,01

4,7

Podoga na gruncie

0,558

0,223

1,0

39,11

2,67

4,2

Dach

0,215

0,178

0,25

29,77

1,71

2,7

ciana zewntrzna przy gruncie

0,373

0,233

0,8

61,24

1,71

2,7

Bez wymaga 30,14

1,46

2,3

Strop nad piwnic ciepo do gry

0,282

0,47

43,53

1,10

1,6

Strop ciepo do gry

0,283

0,673

Bez wymaga 58,66

Rodzaj przegrody
ciana zewntrzna

Drzwi wewntrzne

0,45

QT

Qproc

176
gdzie:

d grubo przegrody,
U wspczynnik przenikania ciepa,
UMI maksymalna warto wspczynnik przenikania ciepa wedug rozporzdzenia
Ministra Infrastruktury [7],
A powierzchnia,
QT straty energii cieplnej przez przenikanie,
Qproc procentowy udzia strat energii cieplnej.

Z 55,73 GJ/rok zyskw ciepa prawie 70% pochodzi od soca (38,26 GJ/rok). 31,4% zyskw (17,47 GJ/rok) jest generowana przez codzienn aktywno 5 mieszkacw budynku,
wtym trjk dzieci oraz wykorzystanie przez nich urzdze elektrycznych, gazowych itp.
2.2. Roczne zapotrzebowanie na ciepo dla c.o. obliczone wprogramie CASAnova
Drugim programem, ktry wykorzystano do niezalenej oceny zapotrzebowania na ciepo dla c.o. przedmiotowego budynku by program CASAnova, stworzony wWydziale Fizyki Budynkw iEnergii Sonecznej Uniwersytetu wSiegen. Uytkownik moe zmieni ponad
20 parametrw, aobliczenia zapotrzebowania na ciepo s przeprowadzane wedug dzisiaj
ju nieaktualnej europejskiej normy EN 832 [11].
W tabeli 6 zestawiono wprowadzone podstawowe dane dotyczce geometrii budynku,
izolacyjnoci przegrd, klimatu wktrym si znajduje oraz innych parametrw.
Ta b e l a 6
Podstawowe dane rozpatrywanego budynku wprowadzone wprogramie CASAnova 3.3.07
Geometry
Length of north and south facade:
Height (without roof):

5,2 m

Number of floors:
Ground area:

2
117,2 m

Facade north resp. south:

10,1 m

Length of west and east facade:

11,6 m

Deviation from south direction (west positive):

18,0

Surface-to-volume value:
Useful area:

0,8 1/m

187,5 m

52,5 m2

Volume total:

Facade east resp. west:

609,2 m3
60,3 m2

Insulation
U values of the walls:

0,28 W/(m2 K)

Absorption coefficient of the walls:

0,50

Upper floor:

totally insulated roof

U value:

0,18 W/(m K)

Lower floor:

non-heated cellar (with insulation)

U value:

0,22 W/(m2 K)

U value:

2,00 W/(m2 K)

Door (north facade):

Area:

2,0 m2

Wrmebrcken:

ignore heat bridges

Building

177
cd. tab. 3
Interior temp.:

20,0C

Limit of overheating:

Natural ventilation (infiltration):

Kind of indoor walls:

3,0 1/h

heavy construction

27,0C

Internal gains:

Mechanical ventilation:
Kind of outdoor walls:

25,0 kWh/(m2 a)
no

heavy construction

Climate
Climate station:

Krakw (Polska)

Na rysunku 4 przedstawiono zapotrzebowanie na energi ciepln wprzeliczeniu na kWh/

m2 dla poszczeglnych miesicy, ilo godzin w kadym miesicu, w ktrym naley dostarcza energi do ogrzewania budynku lub nie oraz wartoci tych danych dla caego roku.
Najwicej energii cieplnej naley zapewni wstyczniu, to jest 11,9 kWh/m2 oraz grudniu
(10,5 kWh/m2). Zapotrzebowanie na energi do ogrzewania budynku od maja do wrzenia
jest znikome. Sumarycznie w cigu roku zuywane jest 53,7 kWh energii na kady metr
kwadratowy powierzchni budynku. W cigu roku jest 6625 h wktrych naley dostarcza
energi do ogrzewania budynku oraz 2135 h, wktrych nie trzeba tego robi.

Rys. 4. Diagramy wygenerowane przez program CASAnova

Fig. 4. Diagrams generated by the program CASAnova

178
Obliczony wprogramie CASAnova wskanik EA rwny 53,7 kWh/(m2rok) klasyfikuje
rozpatrywany budynek w kategorii budynkw energooszczdnych (wg [5]). Widoczny na
rysunku 5 wykres Sankeya, przedstawiajcy zyski istarty energii analizowanego budynku,
obrazuje wpyw poszczeglnych parametrw na kocowy wynik zapotrzebowania na ciepo
dla ogrzewania. Podobnie jak wprogramie Audytor OZC najwiksze straty energii wystpuj
przez wentylacj oraz przegrody zewntrzne, anajwiksze zyski ciepa pochodz od soca.

Rys. 5. Przepyw energii przedstawiony na wykresie Sankeya

Fig. 5. Energy flow presented on Sankey graph

Rys. 6. Bilans energii wygenerowany przez program CASAnova

Fig. 6. Balance of energy generated by the program CASAnova

179
Bilans energii roczny oraz dla poszczeglnych miesicy uwzgldniajcy straty energii
przez przenikanie, wentylacj, wewntrzne zyski oraz zyski od soca obrazuje rysunek 6.
Zyski ciepa od Soca s najwiksze na elewacji poudniowej, tam te s najwiksze straty
ciepa przez okna. Od maja do sierpnia nie ma potrzeby dostarczania energii, gdy zyski
ciepa przewyszaj straty ciepa.
2.3. Porwnanie wynikw uzyskanych wprogramach Audytor OZC iCASAnova
W tabeli 7 zestawiono wybrane wyniki oblicze zapotrzebowania na energi ciepln do
ogrzewania budynku wedug programw Audytor OZC 4.8 Pro i CASAnova 3.3.07. Dodatkowo do tabeli wstawiono wyniki otrzymane wprogramie Purmo OZC 4.01B (starszej
wersji programu Audytor OZC 4.8 Pro). W programie tym wprowadza si praktycznie takie
same dane jak wAudytorze OZC, agwna rnica midzy programami ley wnormach do
oblicze (Purmo OZC korzysta znieaktualnej dzisiaj normy PN-B-02025).
Pomidzy wynikami programw Purmo OZC iCASAnova istniej niewielkie rozbienoci sigajce globalnie okoo 10% (w niektrych przypadkach otrzymano prawie identyczne
wyniki), pomimo wprowadzenia wobu programach identycznych danych wejciowych dotyczcych budynku. Rnice wwynikach s prawdopodobnie spowodowane przez nastpujce czynniki:
w programie CASAnova budynek traktuje si jako zwart bry, oksztacie prostopadocianu; odstpstwa od takiego typu budowy wCASAnovie nie s moliwe do uwzgldniania wgeometrii budynku (rozpatrywany budynek nie jest prostopadocianem),
wyej wymieniony czynnik powoduje rnice wwielkoci powierzchni podogi na gruncie (CASAnova 117,2 m2 (tabela 6); Purmo/Audytor 89,45 m2 (tabela 2),
w programie Purmo/Audytor OZC stacj meteorologiczn, z ktrej odczytuje si dane
klimatyczne jest Tarnw, natomiast wCASAnovie Krakw,
programy stosuj rne normy do obliczenia poszczeglnych wartoci,
w programie CASAnova nie oblicza si zyskw bytowych na podstawie liczby mieszkacw, ich wieku, zuycia ciepej wody, ale program wymaga podania zgry tej wartoci,
co moe generowa bdy,
CASAnova wymaga podania oglnej wewntrznej temperatury, ktra ma panowa wbudynku; natomiast wprogramie Purmo/Audytor OZC dla kadego pomieszczenia mona
indywidualnie ustawi temperatur (temperatura projektowa pokoi wynosi 20C, garau
5C, piwnicy 12,4C, azienek 24C).
Pomidzy programami Purmo OZC iCASAnova aAudytorem OZC bardzo podobny wynik stwierdzono jedynie wprzypadku zyskw energii nie pochodzcych od soca. W przypadku innych porwnywanych wielkoci rnice wynosz od 30% do nawet 65%. Tak dua
rozbieno wynikw spowodowana jest rnicami wstosowaniu przez programy norm do
oblicze zapotrzebowania na ciepo budynku (CASAnova korzysta zEN 832, Purmo OZC
zPN-B-02025, aAudytor OZC zPN-EN ISO 13790).

180
Ta b e l a 7
Porwnanie wynikw oblicze programw Purmo OZC, Audytor OZC iCASAnova
Program
Porwnywana wielko
Roczne
zapotrzebowanie
na energi
Cakowite straty ciepa

PURMO OZC
4.01B

CASAnova
3.3.07

Audytor OZC
4.8 Pro

[kWh/rok]

11132

10058

15358

[kWh/m2/rok]

60,3

53,7

83,2

[kWh/rok]

17419

16952

27450

[kWh/m /rok]

94,3

90,4

148,6

[kWh/rok]

11903

11383

17712

[kWh/m2/rok]

65,0

60,7

95,9

[kWh/rok]

5516

5569

9738

[kWh/m2/rok]

29,3

29,7

52,7

Straty ciepa przez

przenikanie
Straty ciepa na
podgrzanie powietrza
wentylacyjnego
Cakowite zyski
Zyski energii od soca
Pozostae zyski

[kWh/rok]

7310

6287*

6894

15482

12092**

[kWh/m2/rok]

39,6

34,0*

36,7

83,8

65,5**

[kWh/rok]

3473

2988*

3006

10628

8300**

[kWh/m2/rok]

18,8

16,2*

16,0

57,5

44,9**

[kWh/rok]

3837

3298*

3888

4854

3792**

[kWh/m2/rok]

20,8

17,8*

20,7

26,3

20,6**

Mostki termiczne

Nie uwzgldniono

rednia liczba wymian powietrza

0,3 1/h

Sezon grzewczy
*

Od wrzenia do maja

Cay rok

warto obliczona przy zastosowaniu wspczynnika wykorzystania zyskw ciepa = 0,860.

warto obliczona przy zastosowaniu wspczynnika wykorzystania zyskw ciepa ztabeli 3.

**

Wyniki zprogramu Audytor OZC wykorzystano wdalszej czci pracy.

2.4. Zapotrzebowanie na energi dla c.w.u.
Ilo energii potrzebnej do przygotowania ciepej wody uytkowej obliczono wedug
Rozporzdzenia Ministra Infrastruktury [13]. Roczne zapotrzebowanie na energi dla c.w.u
obliczono ze wzoru [13]:

QW,nd =

VCWi Li cW W (CW O ) kt tUZ

kWh/ rok
1000 3600

(6)

181
gdzie:

VCWi
Li
cW
W
CW
O
kt
tUZ

jednostkowe dobowe zuycie c.w.u.,

liczba jednostek odniesienia,
ciepo waciwe wody,
gsto wody,
temperatura c.w.u. wmiejscu zaworu czerpalnego,
temperatura zimnej wody,
mnonik korekcyjny dla temperatury c.w.u. innej ni 55C,
czas uytkowania.

W tabeli 8 zamieszczono przyjte wartoci dla parametrw uytych we wzorze 6 oraz

przedstawiono wynik kocowy oblicze.
Ta b e l a 8

Wynik kocowy oraz wartoci parametrw dla wzoru 6

Parametr

Jednostka

Przyjta warto

VCWi

[dm /(j.o.)doba]

50*

Li

[osoby]

cW

[kJ/(kgK)]

4,19

[kg/m ]

1000**

CW

[C]

50

[C]

10

kt

[C]

1,12

tUZ

[doby]

365

Parametr

Jednostka

Objanienie

Warto uzyskana

QW,nd

kWh/rok

roczne zapotrzebowanie na energi dla c.w.u.

4758

warto zalecana wynosi 35 dm3/(j.o.)doba [13]; 50 dm3/(j.o.)doba przyjto w celu zapewnienie

wikszego komfortu uytkowania **przyjto urednion warto gstoci wody

Kocowe zapotrzebowanie na energi dla c.w.u. uwzgldniajce straty ciepa obliczono

ze wzoru [13]:
Q
QK,W = W,nd kWh/ rok

(7)
W,tot
gdzie:

W,tot

W,e
W,g

sprawno cakowita, W,tot = W,e W,g W,d W,s,

rednia sezonowa sprawno wykorzystania,

rednia sezonowa sprawno wytworzenia nonika ciepa zenergii
dostarczanej do granicy bilansowej budynku (energii kocowej),

182
W,d
QW,d

li

qli

tCW

W,s

QW,nd
rednia sezonowa sprawno dystrybucji c.w.u., W,d =
QW,nd + QW,d
urednione roczne straty ciepa dystrybucji c.w.u.,
3
QW,d = ( li qli tCW ) 10
dugo i-tego odcinka sieci ciepej wody uytkowej,
jednostkowe straty ciepa przewodw ciepej wody,
mnonik korekcyjny dla temperatury innej ni 55C,
rednia sezonowa sprawno akumulacji c.w.u. welementach pojemnocioQW,nd + QW,d
wych systemu c.w.u., W,s =
QW,nd + QW,d + QW,s

QW,s urednione sezonowe straty ciepa welementach pojemnociowych systemu grzewczego budynku, QW,s = (Vs qs tCW ) 103
Vs
pojemno zbiornika c.w.u.,
qs
jednostkowe straty ciepa zbiornika c.w.u.
W tabeli 9 zamieszczono przyjte wartoci dla parametrw uytych we wzorze 7 oraz
przedstawiono wynik kocowy oblicze.
Ta b e l a 9
Wynik kocowy oraz wartoci parametrw dla wzoru 7
Parametr

Jednostka

Warto

Parametr

Jednostka

Warto

li

[m]

50

QW,s

kWh/rok

735,84

qli

[W/m]

2,5

W,g

tCW

[h]

8760

W,d

0,81

Vs

[dm ]

400

W,s

0,89

qs

[W/dm ]

0,21

W,e

QW,d

[kWh/rok]

1095

W,tot

0,72

Wielko

Jednostka

Uzyskany wynik

QK,W

kWh/rok

6608

3. Wnioski
czne zapotrzebowanie na energi ciepln rozpatrywanego budynku wynosi 21966kWh/
rok (tabela 10). Jest to warto otrzymana przy uwzgldnieniu strat powstaych przez dystrybucj ciepej wody uytkowej oraz jej przechowywanie. Nie brano pod uwag sprawnoci
urzdze wytwarzajcych ciepo dla c.o. ic.w.u., strat ciepa przez przewody izbiornik buforowy centralnego ogrzewania oraz zwizanej zogrzewaniem sprawnoci przesyu.

183
W cigu roku naley dostarczy 15 358 kWh energii do ogrzewania, co stanowi 69,9%
rocznego cakowitego zapotrzebowania na energi dla rozpatrywanego budynku. Jest to warto wysoka, zwaywszy na cig tendencj do obniania zuycia energii na cele grzewcze
(dla coraz bardziej popularnego budynku niskoenergetycznego udzia energii do ogrzewania pomieszcze wcakowitym obcieniu energetycznym budynku powinien wynosi 30%
[14]). Podobnie jak wprzypadku innych budynkw mieszkalnych, jednorodzinnych wPolsce przegrody budowlane w analizowanym budynku powoduj 65% strat ciepa (warto
krajowa 66%), awentylacja 35% (warto krajowa 34%) [15]. Straty ciepa przez przegrody
wanalizowanym budynku mona wduej mierze zmniejszy poprzez np. obnienie wartoci
wspczynnika przenikania ciepa dla cian zewntrznych. Poprawa parametrw technicznych przegrd moe doprowadzi do obnienia start ciepa nawet o30% [15].
Ta b e l a 1 0
Roczne zapotrzebowanie na energi dla analizowanego budynku
Jednostka

Ogrzewanie

Ciepa woda uytkowa

czne zapotrzebowanie

[kWh/rok]

15358

6608

21 966

[%]

69,9

30,1

100

Znajc roczne zapotrzebowanie na energi rozpatrywanego budynku, obliczono warto

wskanika EP, ktry wynis 118,93 kWh/(m2rok). Graniczna warto wskanika EP obliczona dla tego budynku ze wzoru 3 wynosi 151,5 kWh/(m2rok) (A/Ve = 0,8; EP=24,5).
Tak wic wskanik EP budynku spenia wymagania narzucone przez Ministra Infrastruktury,
gdy 118,93 < 151,5. Wskanik EP analizowanego budynku, jest rwnie niszy ni rednia
waona EP dla budynkw nowych wPolsce wynoszcy 137kWh/(m2rok) [15].
Ze wzgldu na stosowane normy obliczeniowe programy CASAnova oraz Audytor OZC
day odmienne wyniki sezonowego zapotrzebowania na ciepo. Pod wzgldem szybkoci
okrelenia zapotrzebowania na ciepo i atwoci obsugi lepszy jest program CASAnova.
Obsuga tego programu ogranicza si do wypenienia informacji w6 nieskomplikowanych
okienkach. Wad programu jest to, e cz danych naley samemu obliczy (jak wspczynnik przenikania dla cian). Warto pokreli, e kada zmiana wartoci danego parametru
zostaje automatycznie zobrazowana na wykresach iwraportach. W programie Audytor OZC
ostateczny wynik otrzymuje si dopiero po wprowadzeniu wszystkich danych ito bez bdu
uniemoliwiajcego obliczenia.
Dla profesjonalnych oblicze sezonowego zapotrzebowania na ciepo powinno si stosowa program Audytor OZC. Niewtpliw zalet tego programu jest bogata interpretacja
wynikw oraz to, e obliczenia wykonywane s wedug aktualnie stosowanych w Polsce
norm. Program CASAnova zosta stworzony bardziej do celw dydaktycznych iwizualizacji
zmian parametrw, ni do fachowych oblicze.

184
Literatura
[1] W n u k R., Budowa domu pasywnego wpraktyce, Wydawnictwo Przewodnik Budowlany, Warszawa 2006.
[2] Komisja Europejska, Green Paper Towards aEuropean Strategy for the Security of
Energy Supply, Bruksela, 29 listopada 2000.
[3] G e r y o R., Zmiana wymaga efektywno energetyczna budynkw, Przemys
rodowisko Jako Zarzdzanie, 2009, Nr 4 (13), 51-52.
[4] W n u k R. iin., Efektywno wykorzystania energii wlatach 19952005, GUS, KAPE,
Warszawa 2007.
[5] u r a w s k i J., Energochonno budynkw mieszkalnych (www.cieplej.pl data
dostpu: 07.02.2011).
[6] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury zdnia 12 kwietnia 2002 roku wsprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki iich usytuowanie (Dz. U.
z15czerwca 2002 r., Nr 75, poz. 690).
[7] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniajce
rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki iich usytuowanie (Dz. U. z13 listopada 2008 r., Nr 201, poz. 1238).
[8] u r a w s k i J., Dlaczego energooszczdno (www.cieplej.pl data dostpu:
07.02.2011).
[9] C i e p i e l a D., Efektywno energetyczna budynkw. Ciepo wgwizdek
(www.wnp.pl data dostpu: 07.02.2011).
[10] Firma Sankom, Audytor OZC wersja 4.8 Pro, Program wspomagajcy obliczanie projektowego obcienia cieplnego budynku, sezonowego zapotrzebowanie na energi
ciepln ichodnicz oraz wyznaczanie wiadectw energetycznych (www.purmo.com/pl
data dostpu: 15.03.2011).
[11] Fachgebiet Bauphysik & Solarenergie Universitat Siegen, CASAnova 3.3 An educational software for heating and cooling energy demand as well as the temperature
behaviour in buildings (http://nesa1.uni-siegen.de/ data dostpu: 15.03.2011).
[12] K a c z k o w s k a A., Dom Pasywny, Wydawnictwo iHandel Ksikami KaBe,
Krosno 2009.
[13] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury zdnia 6 listopada 2008 r. wsprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub
czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu
sporzdzania iwzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej (Dz. U. Nr 201,
poz. 1240).
[14] S i u t a -O l c h a A., C h o l e w a T., G u z ., Analiza porwnawcza potrzeb energetycznych jednorodzinnych budynkw mieszkalnych ornym standardzie wykonania,
Proceedings of ECOpole, 2011, Nr 1 (5), 287-292.
[15] Firma BuildDesk, Raport: Stan energetyczny budynkw wPolsce 03.2011

(www.builddesk.pl
1).