Professional Documents
Culture Documents
LIBRO
IX
Existe en el hombre, imagen de Dios, una cierta trinidad; a saber, la mente, su conocimiento y el amor con que se ama a
s misma y a su conocimiento. Se demuestra que estas tres
realidades son iguales entre s y de una misma esencia.
CAPITULO
EN
BUSCA DE LA TRINIDAD
1. Andamos, es cierto, buscando, no una trinidad cualquiera, sino la Trinidad que es Dios; verdadero, sumo y nico Dios.
T que esto oyes espera: an andamos buscando, y nadie con
razn reprende al que se afana en tal empeo, siempre que busque, firme en la fe, algo que es muy difcil de conocer o expresar.
El que vea o ensee mejor, puede reprender con motivo al
que inconsideradamente asevera. Buscad, dice el Salmo, a Dios,
y vivir vuestra alma. Y para que nadie con temeridad se ufane
de haber encontrado, aade: Buscad siempre su rostro. Dice el
Apstol: Si alguno se imagina saber algo, todava no sabe como
conviene saber; pero el que ama a Dios es conocido por El. No
LIBER IX
[PL 42,959] (CCL 50,292)
CAPUT 1
DE TRINITATE QUOMODO INQUIRENDUM
458
La Trinidad
IX,l,1
IX,I,1
La Trinidad
459
460
La Trinidad
IX,2,2
lego error de atribuir a la Trinidad lo que conviene a la criatura, no al Creador, o lo que es tan slo un vano engendro de la
imaginacin.
CAPITULO
11
CAPUT 11
CoNSIDERANDA TRIA ILLA QUAE REPERlUNTUR IN CARITATE
2. Quae cum ita sint, attendamus ista tria, quae invenisse nobis
videmur. Nondum de supernis loquimur, nondum de Deo Patre et Filio
et Spiritu sancto; sed de hac impari imagine, attamen imagine, id est
homine: familiarius enim eam et facilius fortassis intuetur ments nostrae
infirmitas.
Ecce ego qui hoc quaero, cum aliquid amo tria sunt: ego, et quod
amo, et ipse amor. Non enim amo amorem, nisi amantem amem: nam
non est amor, ubi nihil amatur. Tria ergo sunt: amans, et quod amatur,
et amor.
Quid, si non amem nisi me ipsum? nonne duo erunt: quod amo et
amor? Amans enim et quod amatur, hoc idem est, quando se ipse amat:
sicut amare et amari, eodem modo idipsum est, cum se [962] quisque
amat. Eadem quppe res bis dicitur, cum dicitur: Amat se, et amatur a se.
Tune enm" non est aliud atque aliud, amare et amari; sicut non est
aJ enlm/om. CCL.
IX,2,2
La Trinidad
461
dades amar y ser amado, como tampoco son dos cosas diferentes el amante y el amado. Mas el amor y el objeto amado son
tambin aqu dos realidades distintas. Amarse a s mismo no es
amor, si no se ama el amor. Una cosa es amarse a s mismo y
otra amar su amor. No se ama el amor sino cuando se ama; porque cuando no se ama, no hay amor. En consecuencia, cuando
uno se ama a s mismo, hay dos realidades en l: el amor y el
objeto amado. Y entonces el que ama y el amado son uno.
Por consiguiente, parece ilgico decir: <~Dondequiera que
exista el amor, hay tres realidades. Prescindamos en esta consideracin de los mltiples elementos constitutivos del hombre,
y a fin de poner en daro, si posible es en estas materias, el
problema que nos ocupa, tratemos solamente del alma (mens) 2.
El alma, cuando se ama a s misma, evidencia dos cosas:
el alma y el amor. Qu es amarse sino un querer estar en presencia de s mismo para gozar de s? Y cuando quiere ser tanto
como es, entonces la voluntad se adecua al alma y el amor es
igual al amante. Y si es sustancia el amor, ciertamente no es
cuerpo, sino espritu; y espritu es la mente, no cuerpo. Con
todo, el alma y el amor son un espritu, no dos espritus; una
esencia, no dos esencias; sin embargo, el amante y el amor
o dicho de otra manera, el amor y 10 que se ama, son dos rea~
alius atque alius, amans et amatus. At vero amor et quod amatur etiam
sic duo sunt. Non enm cum b quisque se amat amor est ni~i cum
amatur ipse amor. Aliud est autem amare se, aliud est o amre amorem
suum. Non enim amatur amor, nisi iam aliquid amans: quia ubi nihil
amatur, nullus est amor. Duo ergo sunt, cum se quisque amat: amor et
quod amatur. Tune enim amans et quod amatur unum esto
. U:nde videtur non esse consequens ut ubicumque amor fuerit, iam
trIa mtellegantur. (295) Auferamus enm ab hac consideratione cetera
quae multa sunt, quibus homo constat: atque ut haec quae nunc requiri.
mus, quantum in his rebus possumus, liquido reperiamus, de sola mente
tractemus.
Mens igitur cum amat se psam, duo quaedam ostendit mentem et
amorem. Quid est autem amare se, nisi sibi praesto esse velle ~d fruendum
se? E~ cum tantum .se vult .esst;, quantum est, par menti vol untas est, et
amantl amor a~quahs. Et 51 allqua substantia est amor, non est utique
corpus, sed SplfltuS: nec mens corpus, sed spiritus esto Neque tamen
amor et mens duo spiritus, sed unus spiritus; nec essentiae duae, sed
una: et tamen duo quaedam unum sunt: amans et amor; sve sic dicas,
2.En. el lenguaje agustinian<;>,. la palabra mms es muy elstica. A veces queda
restrmg1da a. la facultad cognO~CltlVa~ y otras} como en la ocasi6n presente, se extiende
~ to?a la. VIda ?cl alma; Segun el contexto lo exige, lo traducimos por alma, mente.
mtehgencla, razono PropIamente la mens es la parte superior del alma radonal -quod
excellit .in anima-. Cf. De ':frin. 15,7,.11: PL 42,1065; Ena"at. in PS, 3,3: PL 36,7.
. Contiene. la ra~on y la mtellgencJa: Me"s, cui ratio et intellegentia "aturalifer
462
La Trinidad
IX,2,2
IX,.3,.3
La Trinidad
CAPITULO
46.3
111
.3. Mens enim amare se ipsam non potest, rusi etiam (296) se noverit:
nam quomodo amat quod nescit? Aut si quisquam dicit. ex notitia generali
vel speciali mentem credere se esse talem, quales aha~ experta ~st, et
ideo amare se ipsam insipientissime loquitur. Unde emm mens aliquam
mentem novt, si se' non novit? Neque enim ut oculus corporis videt
alios oculos et se non videt; ita mens novit alias mentes, et ignorat
semetipsam.' Per oculos enim corporis corpora videmus, quia radios qui
per eos emicant et quidq;Id cernimus ta?gunt, refringere ac retorque;:~ !l
ipsos non possumus, nSl cum specula lfltuemur. [963] Quod subtilisSlme obscurissimeque disseritur, donec apertissime demonstretur, vel ita
se rem habere, vel non ita.
._
Sed quoquo modo se habeat vis qua per oculos cernmus, ipsam certe
vim, sive sint radii, sive aliud aliquid, oculis cernere non valemus; sed
mente quaerimus, et si fer potest, etiam hoc mente comprehendimus.
Mens ergo ipsa sicut corporearum rerum notitias per sensus corporis col-
464
La Trinidad
IX,4,4
CAPITULO
IV
TRES COSAS IGUALES QUE SON UNIDAD; LA MENTE, SU CONOCIMIENTO Y EL AMOR. ESTAS TRES COSAS SON SUSTANCIA Y DICEN
RELACIN. LAs TRES SON INSEPARABLES, Y LAS TRES SON, SIN
TRABAZN NI MEZCLA, UNA SUSTANCIA Y TAMBIN TRMINOS
RELATIVOS
CAPUT IV (297)
TRIA UNUM ET AEQUALIA, MENS IPSA, ET AMOR, ET NOTITIA EIUS. TRIA
EADEM SUllSTANTIALITER ESSE, AC RELATIVE DICI. TRIA EADEM ES SE
INSEPARABILIA. TRIA EADEM NON PARTIUM INSTAR IUNCTA ET COMMIXTA
ESSE; SED ESSE UNIUS ESSENTlAE, AC RELATIVA
4. Sicut autem duo quaedam sunt, mens et amor eius, cum se amat;
ita quaedam duo sunt, mens et notitia eius, cum se nov.it. Igitur ipsa
mens et amor et notitia eius, tria quaedam sunt, et haec trIa unum sunt;
et cum perfecta sunt, aequalia sunt. Si enm minus se amat quam est,
ut verbi gtatia, tantum se amat hominis mens, quantum amandum est
corpus hominis, curo plus sit ipsa quam corpus, peccat, et non est perfectus amor eius. Item si amplius se amat" quam est, velut si tantum
se amet, quantum amandus est Deus, curo incomparabiliter minus sit
3 El innatismo nativista no tiene lugar en la doctrina agustiniana del conocimiento,
porque el alma conoce todo lo perteneelent~ al m~do de los sc:n!idos, y PO!'. ella
misma cuanto pertenece al orden del pensamiento. Solo como oposIcin al empirismo
aristotlico se puede hablar de un elerto innatismo en San Agustn. Cf. GILSON,
Introduction , l'tude de S. Augustin p.102.
4 Mms, notitia, amor, es la primera trinidad que se manifiesta en el santuario
mismo del alma. Para ser la imagen que buscamos, ha de expresar la naturaleza del
alma y ser una vida en tres trminos. Cf. Introduccin p.58ss.
aJ amet CCL.
IX,4,5
La Trinidad
465
466
La Trinidad
IXA,6
IX,4,7
La Trinidad
467
:1
468
La Trinidad
IX,4,7
IX,5,8
469
La Trinidad
CAPITULO
EA
Tons
470
La Trinidad
IX.5,8
IX,6,9
La Trinidad
CAPITULO
471
VI
CAPUT VI
ScIACCA,
ALIA NOTITIA REI IN IPSA RE, ALIA IN IPSA AETERNA VERITATE. QUOD EX
AETERNAE VERITATIS REGULIS IUDICIUM DE REBUS ETIAM CORPOREIS FIAT
472
La Trinidad
IX,6,l1
10. Cuanto a las imgenes 9 de las cosas materiales percibidas por los sentidos del cuerpo y grabadas en cierto mo.do. en
la memoria y en su medio, nos representamos como en fmglda
imagen las cosas no vistas, ora muy diferentes de como son, ora
por pura casualidad, como son; al aprobarlas o rechazru:las en
nuestro interior, obramos conforme a unas normas...
supenores a
nuestra mente e inmutables, siempre que nuestro JUlClO sea, en
su aprobacin o crtica, recto. As, cuando pienso en las murallas de Cartago, que vi, o imagino las de Alejandra, que no vi,
doy racionalmente preferencia a unas formas imaginadas sobre
otras; pero es en las alturas donde brilla y se afirma el juicio
de la verdad y le dan firmeza las leyes incorruptibles de su derecho; y aunque una nube de imgenes materiales ~ogre a veces
velar su silueta, jams podr oscurecerla y confundirla lO,
11. Mas interesa saber si, envuelto yo en esa calgine o
bajo su oscuridad, estoy privado de la vista del cielo sereno, o,
cual suele acaecer en la cima elevada de una montaa, como suspendido entre el firmamento y los cirros, gozo del aire puro y
contemplo en lo alto plcida luz y bajo mis pies densas tinieblas.
Por ventura no siento inflamarse en m la llama del amor
fraterno cuando oigo que algn varn sufri atroces tormentos
10. Unde etiam phantasias rerum corporalum per corporis sensum
haustas, et quodam modo infusas memoriae, ex quibus etiam ea quae ~on
visa sunt, ficto phantasmate cogitantur, sive (302) aliter quam sun.t, SlVe
fortuitu sicuti sunt aliis omnino regulis supra mentem nostram mcommutabiliter manentibus, ve1 approbare apud nosmetipsos, ve1 improbare
convncimur, cum recte aliquid approbamus aut improbamus. Nam et
cum recolo Carthaginis moenia quae vidi, et cum fingo Alexandriae quae
non vidi easdemque imaginarias formas quasdam quibusdam praeferens,
rationabruter praefero; viget et claret desuper udicium veritatis, ac sui
iuris incorruptssimis regulis frmum est: et si corporalium imagJ::lUm
quasi quodam nubilo subtexitur, non tamen nvolvitur atque confundltur.
11. Sed interest utrum ego sub illa vel in illa calgine, tanquam
a caelo perspicuo secludar; an sicut in altissimis montibus accidere solet,
nter utrumque aere libero fruens, et serenissimam lucem supra, et
densissIDas nebulas subter aspiciam.
Nam unde in me fraterni amoris inflammatur ardor, cum audio virum
aliquem pro fidei pulchritudine et firmitate acra a tormenta tolerasse?
comprobada de imueri ill ipsa veritate (Aug. Metapbysik der Erkenlltis p.210-211).
Esta interpretaci6n la exige la doctrina de Agustn, opuesta al ontologismo de Ma
lebranche o Gioberti.
9 Phantasia y l'hantasma: la primera significa
imagen de un objeto archivada
en la memoria; la segunda, una imagen obra
la imaginaci6n. Cf. De musica
6,11,32: PL 32.1180.
lO Dios -dice San Buenaventura- viene a resultar la razn de todas las cosas,
la regla infalible y la luz de toda verdad, luz donde todo lo creado reluce de modo
infalible, indeleble, indubitable. irrefragable, incoartable, inapelable. interminable,
indivisible e intelectual (Itjnerarium mentjs In Deum c.2 n.9 [BAC, Obras de San
Buenaventura 1.1 p585]).
a1 acriora CCL.
IX,6,11
La Trinidad
473
474
La Trinidad
IX,6,11