Professional Documents
Culture Documents
Yantike/Leetike/Leike
complemento
+ta
verbo
sverboik
Tamel (Agarrar.)
Voone ta jtamli manzanae
Yo agarro manzanas.
Voote ta xatamli manzanae
T agarras manzana.
Lee ta stamli manzanae.
l/Ella agarran manzanas.
Vootike ta jtamtikli manzanae.
Nosotros agarramos manzanas. (Inc.)
Voonkotike ta jtamkotikli manzanae
Nosotros agarramos manzanas. (Excl.)
Vooxuke ta xatamikli manzanae
Ustedes agarran manzanas.
Leetike ta stamikli manzanae
Ellos agarran manzanas.
Chipel (Entretener)
Voone ta jchip li keremetike
Yo entretengo a los nios.
Voote ta xachip li keremetike
T entretienes a los nios.
Lee ta schip li keremetike .
l/Ella entretiene a los nios.
Vootike ta jchiptik li keremetike
Nosotros entretenemos a los nios. (Inc.)
Voonkotike ta jchipkotik li keremetike
Nosotros entretenemos a los nios. (Excl.)
Vooxuke ta xachaipik
Ustedes entretienen a los nios.
Leetike ta schipikli keremetike
Ellos entretienen a los nios.
Butsel (Besar)
Voone ta jButs kishlel:
Yo beso a mi hermanita
Voote ta xabuts ame:
T besas a tu mama.
Lee ta sButs Yajnil:
El besa a su esposa.
Vootike ta jbutstik nichim:
Nosotros besamos una flor.(incl.)
Voonkotike ta JButskotik nichimetik:
Nosotros besamos flores.(excl.)
Vooxuke ta xa Butsik yishlelik:
Ustedes besan a sus hermanitas.
Leetike ta Buts ikli yishlelik.
Ellos besan a sus hermanitas.
Veel (Comer)
Voone ta jve vaj.
Yo como tortilla.
Voote ta xave vaj.
T comes tortilla.
Lee ta sve vaj.
Ella come tortilla.
Vootike ta jvetik vaj.
Nosotros comemos tortilla. (Inc.)
Voonkotike ta jvekotik vaj.
Nosotros comemos tortilla. (Excl.)
Vooxuke ta xaveik vaj.
Ustedes comen tortilla.
Leetike ta sveik vaj.
Ellos comen tortilla
Pasel (Comer)
Voone ta jpas ta na.
Yo actu en la casa.
Voote ta xapas ta na.
T actas en la casa.
Lee ta spas ta na.
l/Ella actua en la casa.
Vootike ta jpastik ta na.
Nosotros actuamos en la casa. (Inc.)
Voonkotike ta jpaskotik ta na.
Nosotros actuamos en la casa. (Excl.)
Vooxuke ta xapasik ta na.
Ustedes actan en la casa.
Leetike ta spasik ta na.
Ellos actan en la casa.
Choel (Pelar)
Voon ta jcho isak
Yo pelo papas
Voot xacho isak
T pelas papas
Lee ta scho isak
l pela papas
Vootike ta jchotik isak
Nosotros pelamos papas (Incl.)
Voonkotike ta jchokotik isak
Nosotros pelamos papas (Excl.)
Vooxuke ta xachoik isak
Ustedes pelan papas
Leetike ta schoik isak
Ellos pelan papas
Tsakumtas el (Arreglar)
Voone ta jtsakumtas jna.
Yo limpio la casa.
Voote ta xatsakumtas ja na.
T limpias la casa.
Lee ta stsakumtas sna.
l/ Ella limpia la casa.
Vootike tajtsakumtastik jnatik.
Nosotros limpiamos la casa. (Incl)
Voonkotike ta jtsakumtaskotik jnakotik.
Nosotros limpiamos la casa. (Excl)
Vooxuke ta xatsakumtatik xanaik.
Ustedes limpian la casa.
Yantike ta stsakumta snaik.
Ellos limpian la casa.
Silel (Apartar)
Voone tajsil alaxa
Yo aparto naranjas.
Voote chasil alaxa
T apartas naranjas.
Le e tasil alaxa
El aparta naranjas.
Vootike tajsiltik alaxa.
Nosotros apartamos naranjas.
Leike tasilik alaxa.
Ustedes apartan naranjas.
Vooxuke chasilik alaxa
Ellos/as apartan naranjas
Tokel (Absorber)
Voone ta jtok vo
Yo absorbo agua.
Voote ta xatok vo
T absorbes agua.
Lee ta stok vo
l absorbe agua.
Vootike ta jtoktik vo
Nosotros absorbemos agua. (Incl)
Vo onkotike ta jtok kutik vo
Nosotros absorbemos agua. (Excl)
Vo oxuke ta xatok ik vo
Ustedes absorben agua.
Leike ta stok ik vo
Ellos absorben agua.
Simtas el Asustar
voone ta jsimtas krixchano
Yo asusto a la gente
vote ta xasimtas krixchano
T asustas a la gente
lee ta simtas krixchano
l/ Ella asusta la gente
votike ta jsi`mtas krixchano
Nosotros asustamos a la gente (Incl.)
voonkotike ta jsi`mtaskotik krixchano
Nosotros Asustamos gente (excl.)
vooxuke ta xasi`mtasik krixchano
Ustedes asustan gente.
yantike ta si`mtasik krixchano
Ellos asustan a la gente.
Yalesik (Bajar)
Voone ta jyales mantzana.
Yo bajo una manzana.
Voote ta xayales mantzana.
T bajas una manzana.
Lee ta syales mantzana.
l/Ella baja una manzana.
Vootike ta jyalestik mantzana.
Nosotros (incluyente) bajamos una manzana.
Voonkotike ta jyaleskotik mantzana.
Nosotros (Excluyente) bajamos una manzana.
Vooxuke ta xayalesik mantzana.
Ustedes bajan una manzana
Yantike ta syalesik mantzana.
Ellos/Ellas bajan una manzana.
Muyes ik
Voone ta jmuyes xila.
Yo subo una silla
Voote ta xamuyes xila.
T subes una silla.
Lee ta smuyes xila.
l/Ella sube una silla
Vootike ta jmuyestik xila.
Nosotros (incluyente) subimos una silla.
Voonkotike ta jmuyeskotik xila.
Nosotros (Excluyente) subimos una silla
Vooxuke ta xamuyesik xila.
Ustedes suben una silla.
Yantike ta smuyesik xila.
Ellos/Ellas suben una silla.
Paktael (Acusar)
Voone ta jpakta vix
Yo acuso a mi hermana.
Voote ta xapakta vix
T acusas a tu hermana.
Lee ta spakta vix
l/ Ella acusa a su hermana.
Vootike ta jpaktatik vixtik
Nosotros acusamos a nuestra hermana (Incl).
Voonkotike ta jpaktakotik vixkotik.
Nosotros acusamos a nuestra hermana (Excl).
Vooxuke ta xapaktaik ja vixik
Ustedes acusan a su hermana
Yantike ta spaktaik vixik
Ellos acusan a su hermana
Komtsael (Dejar)
Voone ta jkomtsan chiil
Yo dejo a mi pareja
Voote ta xakomtsan chiil
T dejas a tu pareja
Lee ta skomtsan chiil
l / Ella deja a su pareja
Vootike ta jkomtsantik
Nosotros dejamos a nuestra pareja. (excl)
Voonkotike ta jkomtsankotik chiil
Nosotros dejamos a nuestra pareja. (incl)
Vooxuke ta xakomtsanik chiil
Ustedes dejan a su pareja.
Yantike ta skomtsanik chiil
Ellos dejan a su pareja.
Maklinel (Alimentar)
Voone ta jmaklin jtsi.
Yo alimento mi perro.
Voote ta xamaklin jatsi.
T alimentas el perro.
Lee ta smaklin stsi.
l/Ella alimental su perro.
Vootike ta jmaklintik tsietik.
Nosotros alimentamos los perros. (Inc.)
Voonkotike ta jmaklinkotik tsietik.
Nosotros alimentamos los perros. (Excl.)
Vooxuke ta xamaklinik stsik.
Ustedes alimentan sus perros.
Leetike ta smaklinik stsik.
Ellos alimentan sus perros.
Chanel (Aprender)
Voone ta jchan tsotsil
yo aprendo tsotsil
Vote ta xchan tsotsil
Tu apendres tsotsil
Lee ta schan tsotsil
l/ella aprende tsotsil
Vootike ta jchantik tsotsil
Nosotros inc. Aprendemos tsotsil
Voonkotike ta jchankotik tsotsil
Nosotros exc. Aprendemos tsotsil
Vooxuke ta xchannik tsostil
Ustedes aprenden tsotsil
Yantike ta schanik tsotsil
Ellos/ellas aprenden tsotsil
Primera forma
Voone+ ta xk verbo+complemento
Voone +chkverbo+complemento
Voote +chavverbo+complemento
Lee +chverbo+complemento
Lee +chverbo+complemento
Vootike +chkverbotik+complemento
Voonkotike +chkverbokotik+complemento
Vooxuke+ chavverboik+complemento
Yantike/Leetike/Leike +chverboik+complemento
Ixtalanel.(Juguetear).
Voone ta xkixtalan jtelapiz
Yo jugueteo el lpiz.
Voote ta xaixtalan ja telapiz.
T jugueteas el lpiz.
Lee ta xixtalan svel.
l/Ella juguetea el lpiz.
Vootike ta xkixtalantik jveeltik.
Nosotros jugueteamos nuestra comida. (Inc.)
Voonkotike ta xkixtalankotik veeltik.
Nosotros jugueteamos nuestra comida. (Excl.)
Vooxuke ta xaixtalanik ja veelik.
Ustedes juguetean su comida.
Leetike ta xixtalanik sveelik.
Ellos juguetean su comida.
Achumtas (Renovar)
voone ta xkachumtas na
Yo renuevo casas
vote ta xavachumtas na
T renuevas casas
lee ta xachumtas na
l / Ella renueva casas
votike ta xkachumtastik na
Nosotros renovamos casas. (incl)
voonkotike ta xkachumtaskotik
Nosotros (excl.) renovamos casas
vooxuke ta xavachumtasik na
Ustedes renuevan casas
yantike ta xachumtasik na
Ellos renuevan casas
Aiel (Sentir)
Voone ta xkai sik
Yo siento frio
Voote ta xavai kok
T sientes calor
Lee ta xai sik
l / Ella siente frio.
Vootike ta xkaitik sik
Nosotros sentimos frio.(inc)
Voonkotike ta xkaikotik sik
Nosotros sentimos frio.(exc)
Vooxuke ta xavaik sik:
Ustedes sienten frio.
Leetike ta xaik sik
Ellos sienten frio
Alel (Decir)
Voone ta chal moo.
Yo digo no.
Voote ta chalva moo.
T dices no.
Lee ta chal moo.
l/Ella dice no.
Vootike ta chalitik moo.
Nosotros decimos no. (Inc.)
Voonkotike calkotik moo.
Nosotros decimos no. (Excl.)
Vooxuke ta chalik moo .
Ustedes dicen no.
Leetike ta chalik moo.
Ellos dicen no.
Aiel (Escuchar.)
Voone ta chkai kejimol.
Yo escucho msica.
Voote ta chavai kejimol.
T escuchas msica.
Lee ta chai kejimol.
l/Ella escucha msica.
Vootike ta chkaitik kejimol.
Nosotros escuchamos msica. (Inc.)
Voonkotike chkaikotik kejimol.
Nosotros escuchamos msica. (Excl.)
Vooxuke ta chavaik. kejimol.
Ustedes escuchan msica.
Leetike ta chaik kejimol.
Ellos escuchan msica
Ichel (Recibir)
Voone ta jkich takin.
Yo recibo dinero
Voote ta xavich takin.
T recibes dinero
Lee ta xich takin.
l/ ella recibe dinero
Vootike ta jxkichtik takin.
Nosotros recibimos dinero (inc)
Voonkotike ta xkichkotik takin.
Nosotros recibimos dinero (exc)
Vooxuke ta xavichik takin.
Ustedes reciben dinero
Yantike ta xichik takin.
Ellos reciben dinero
JIKAVEL (Ahogarse)
Voone chi jikav
Yo me ahogo
Voote cha jikav
T te ahogas
Lee ch-jikav
l/ Ella se ahoga
Vootike chi-jikavotik
Nosotros nos ahogamos (incl)
Voonkotike chi-jikavkotik
Nosotros nos ahogamos (excl)
Vooxuke cha-jikavik
Ustedes se ahogan
Leetike ch-jikavik
Ellos se ahogan
Utsiel (oler)
Voone ta chkutsi nichim
Yo huelo las flores
Vote ta chavusti nichim
T hueles las flores
Lee ta chutsi nichim
l/ella huele las flores
Vootike ta chkutsitik nichim
Nosotros (inc.)Olemos las flores
Voonkotike ta chkutsikotik nichim
Nosotros (excl.) Olemos las flores
Vooxuke ta chavutsik nidhim
Ustedes huelen las flores
Yantike ta chutsik nichim
Ellos/ellas huelen las flores
Primera forma
Segunda forma
Anilajel (Correr)
Voone chi anilaj ta Sedem.
Yo voy a correr al Sedem.
Voote cha anilaj ta Sedem.
T vas a correr al Sedem.
Lee ch anilaj ta Sedem.
l/Ella va a correr al Sedem..
Vootike chi anilaj otik ta Sedem.
Nosotros vamos a correr al Sedem.(Inc.)
Voonkotike chi anilaj kotik ta Sedem.
Nosotros vamos a correr al Sedem.(Exc.)
Vooxuke cha anilaj ik ta Sedem.
Ustede van a correr al Sedem.
Yantike/ Leetike/Leike ch anilaj ta Sedem.
Ellos/ Ellas van a correr al Sedem.