Professional Documents
Culture Documents
In
den
b e i den
ers t e n
Kap i t e l n
s i nd
die
Au s fhrungen
me i s tens nur s t i c hwortartig, whrend das etwas anspruchs
vol l e re dri t t e Kap i t e l
( D a s chemi s che Gl e i c hgew i c ht)
und
die Organi s che Chemie im vi e rten Kap i tel au s fhrl i cher dar
ges te l l t s i nd .
Ergn z end z u r Vorlesung und z um vorl i e genden S k r i p t emp
fehl e i c h nach f o l gend genannt e s Lehrbuc h, das i n s b e s onde re
auch fr d i e Kap i t e l 1 b i s 3 al s Grundl age ve rwende t wu rde :
20.
H . Geerien
Herbo l z he im,
Mai 2005
1
1.1
1.1.1
1.1.2
1.1.3
1.1.4
1.1.5
1.1 . 6
1.1.7
1.1 . 8
1.1 . 9
1.1 . 1 0
1 . 1 . 11
1 . 1 . 12
1 . 1 . 13
1.2
1.2
1.2
1.2
1.2
1.2
1 .2
1.2
1 .2
.1
.1
.1
.1
.1
.2
.2
.2
.1
.2
.2
.2
.2
.2
.2
.2
.2
.3
.3
.3
.3
.3
.3
.3
.1
.2
.3
.4
.5
.6
1
1
1
1
1
1
1
.1
.2
.3
.4
1.2 .3 .7
1.3
2
2 .1
2 .1.1
2
2
2
2
2
2
2
.1
.1
.1
.1
.1
.1
.2
.2
.3
.4
.5
.6
.7
2
2
2
2
.2
.2
.2
.3
.1
.2
.3
1
1
1
1
1
3
3
4
5
8
11
12
14
17
19
20
20
20
20
21
23
28
28
31
34
34
34
40
42
43
44
48
51
53
53
53
55
57
58
60
62
63
64
64
66
69
71
3
3.1
3 .2
3 .3
3 .3 .1
3 .3 .2
3 .3 .3
3 .4
3 .4.1
3 .4.2
3 .5
3 .6
4
4.1
4 .2
4 .2 .1
4 .2 .2
4 .2 .3
4 .2 .4
4
4
4
4
.2
.2
.2
.2
.
.
.
.
5
5.1
5.2
6
4 .2 .7
4 .2 .8
4 .3
4
4
4
4
.3 .1
.3 .2
.3 .3
.4
4 .4.1
4
4
4
4
.4
.4
.4
.4
.
.
.
.
1.1
1.2
1.3
2
4 .4.2 .1
73
73
74
76
76
77
77
79
80
81
83
85
86
86
87
87
87
89
93
95
95
100
102
103
107
109
109
111
1 12
1 13
1 13
1 13
1 14
1 15
12 1
12 1
.4
.4
.4
.4
.4
.
.
.
.
.
2
2
2
2
2
.
.
.
.
.
2
3
4
5
6
4 .4
4 .4
4 .4
4.4
4 .4
.
.
.
.
.
3
3
3
3
3
.
.
.
.
1
2
3
4
4
4
4
4
4
Carbon s ure e s t e r
Carbons u reamide
Ni t r i l e
D i c a rbons urede r i va t e
E s t e r ano rgan i s cher Suren und we i t e re
De r i va t e de r Koh l e n s u re
Son s t i ge organ i s che Reakt i onen
Reakt i onen von Al dehyden und Ke t onen
Sal z b i l dung
O x idat i on s reakt i onen
He r s t e l l ung von a l ipha t i s c hen
Kohl enwa s s e r s t o f f en
bungsauf gaben z u Kap i t e l 4 . 4
4 .4 .4
4
4
4
4
4
4
.
.
.
.
.
.
5
5
5
5
5
5
.1
.2
.3
.3 .1
.3 .2
4 .5 .3 .3
4 .5 .3 .4
4 .5.3
4 .5.3
4.5.3
4.5.3
4 .5.3
4 .5.3
4.5 .3
4 .5 .4
4 .6
4 .6.1
4.6.2
.4
.4
.4
.4
.4
.4
.4
.1
.2
.3
.4
.5
.6
.7
Cyc l i s c he Ve rb i ndungen
Al i cyc l i s che Ve rb i ndungen
He t e rocyc l i s c he Ve rb i ndungen
Aromat i s che Ve rb i ndungen
Ben z o l a l s Grundkrpe r der Arama t e
Homo l oge de s Benz o l s ( Al kylbenz o l e /
Aryl a l kane )
Mehrke rn i ge Arama t e
Reakt i onen a roma t i s c her Ve rb i ndungen
und w i cht i ge St o f f kl a s s e n
He r s t e l l ung v o n A l kylbenz ol en
Hal ogen i e rung von Aroma t en
Ni t r i e rung von Aroma t en
Sub s t i tuenten 1 . und 2 . 0 rdnung
Aroma t i s c he Amine
Pheno l e
Aromat i s che C a rbons uren
bung s au f gaben z u Kap i t e l 4 . 5
Fe t t e und Oe l e , Ten s ide ( Se i f en )
Fe t t e und O e l e
Ten s ide ( Se i f en )
12 2
124
125
126
12 7
12 9
12 9
13 0
132
133
135
138
138
139
142
14 2
14 3
14 5
14 5
145
14 6
14 6
14 7
14 7
14 8
150
152
153
153
154
1.1
Grundbegriffe
1.1.1
Was i s t Chemie
Chemie ist die Lehre von den Stof fen und den
stof f l i chen Vernderungen .
und
1 .1.2
-----
1.1.3
B i ochemi e
Kernchemi e
D i c h t e = Ma s s e I Vo lumen
Aggrega t z u s t and ( b e i e i ner be s t immt en Tempe r a t u r ,
b e i Raumt emperatu r )
z .B.
- ga s f rmig ( z . B . Wa s s e r s t o f f )
- f l s s i g ( z . B . Wa s s e r )
- f e s t ( z . B . Ei s en )
I nnere Ge s t al t
- k r i s t a l l in = ge o rdne t ( z . B . Na t r i umchl o r i d I Ko c h s a l z )
- amo rph I gl a s a rt i g = unge o rdne t ( z . B . Gl a s )
Elemente
chemi s che
Verbindungen
homogene
Gemenge
heterogene
Gemenge
( e i npha s i g )
ode r heterogen
( mehr
heterogene Mi schung
homogene Mi s chung
Phasen
grenze
Phase 1
Phase 2
Bei spiele :
Bei spiele :
fl/fl
Was ser/Benzin
f l / fest : gestt igte Koch
salz-Lsg . mi t
Bodenkrper
1.1.4
s i nd
----- >
stets
Reakt ionsprodukt ( e )
(z .B.
W rme Tempe
Beispiel :
S aue r s t o f f
ve r ) .
1.1.5
Magne s ium
( s i lb r i g-we ie s Me t a l l )
( f a rb l o s e s Ga s )
z u Magne s iumox id
r e ag i e rt mi t
( we i e s Pul -
be
H
C
N
0
S
Al
Si
Cl
Na
E s gibt 9 2 natrl i ch
vorkommende
El ement e
s ow i e
e i ne
s t e t i g z unehmende Z ahl kns t l i c h e r z eugt e r El ement e .
D i e hu f i g s t e n in de r
s ind : 0 ( c a . 5 0 % ) , S i
41 7 % )
Erdkru s t e
vorkommenden
( c a . 2 5 % ) , Al ( c a . 7 , 5 % ) ,
El ement e
Fe ( c a .
d i e a t oma re B e t rachtungswe i s e
s t o f f l i chen Ebene de r Begr i f f
w i rd .
1.1.6
ve rwende t , whrend au f de r
E l emen t s ub s t an z en ve rwende t
Chemi s c he Ve rb i ndungen l a s s en
s i ch
mi t t e l s
c hemi s ch e r
Reakt i onen i n d i e ent spre c henden E l ement e z e r l e gen , wh
rend l e t z t e re n i cht i n ande re S t o f f e z e rl e g t we rden kn
nen .
Hal ogene
1.1.7
Was serstoff
Stickstoff
Sauers toff
Fluor
Chl or
Brom
Iod ( Jod)
H2
N2
02
F2
Cl 2
Br 2
I 2 ( J2 )
ga s f rmi g
f l s s ig
fest
(1) :
zu
(3) :
zu ( 2 ) :
Ve rhl t n i s H : 0
: 1
Bei den chemi s chen Forme l n w i rd zwi s chen Brut to Summenformel und S trukturformel unters chi eden .
ode r
Bei spiele :
Wa s s ers t o f f
Wa s s er ( H 2 0 )
H - H
( H2 )
H - 0 - H
Ammoni ak ( NH 3 )
Na
N - H
Cl
fal sch
NH3
--->
0 i s t zweiwert ig
--->
N ist dreiwert ig
...
Al
Si
Na
Mg,C
Ca
Zn
Cl
Pb
Br
Cu
Fe
N
p
Fe
.,.
zu
s og .
ge s amten At o mgruppe
e ine We rt igke i t zugeordne t . Hi e r zu gehren
insbe s onde re
d i e sog . Surereste (s . Kap. 2}:
Atomgruppen zus ammenge fat und d er
einwertig:
Nitrat-Rest
N03
zweiwertig:
Sulfat-Rest
S04,
dreiwertig:
Phosphat-Rest
Carbonat-Rest
C03
P04
Metall,
(B),
Nichtmetall,
(H),
Sauerstoff
Al
Re i henf o l ge
Ca
( 2 ) Wert i gke i t en ( W )
au s Tabe l l e mi t rmi s chen
recht s oben an d i e S ymbol e s chreiben :
Z i f f e rn
A1 rrr0rr
KGV
KGV
Al :
0:
AM
AM
6
6
III
II
2
3
Ca :
P04 :
AM
AM
6
6
II
III
=
=
3
2
( 5 ) D i e Summenforme l n l au t en s omi t :
1 . 1 .8
Jede c hemi s che Reakt i on kann durch e ine c hemi s che G l e i chung
( Reakt ionsgl eichung) darge s t e l l t werden , in der
aA
b B
----->
cC
dD
oder
stchiomet ri
Zn
HCl
----
>
ZnC1 2
ZnC1 2
H2
2 HCl
---->
wenn
al s o
H2
10
----"-,--
(1 )
NO
02
-------l..
-,--
NO
KGV
N: l inks 2 , recht s 1
re cht s : X 2
2 NH 3
0:
02
__"_
,
--
2 NO
l inks 2 , recht s 5
l inks : X 5 , re cht s :
2 NH 3
5 02
---..::..
,
--
N: l inks 2 , recht s 4
l inks : X 2
4 NH 3
5 02
___,.
3 H2 0
=
4 NO
KGV
4 NO
(2 )
3 H2 0
KGV
2
10
4
(3 )
6 H2 0
(4)
6 H2 0
(5)
o.k.
o.k.
o.k.
11
1 . 1 .9
GeSetz
von
Z ahlen
fr
12
Re l a t ive Mol eklma s se :
HCl :
M r ( C0 2 )
C0 2 :
1 . 1 . 10
= Ar ( H )
= Ar ( C )
+
+
A r ( Cl )
2 Ar ( O )
= 1
= 12
35 , 5 = 36 , 5
+
2 * 1 6 = 44
Formelzei chen : n
Einheit : Mol
N (1 ]
n [mol ] * NA [mol - 1 ]
13
n = m I M
Beispiele:
(1 )
S au e rst o f f : M r ( 0 2 )
( 2 ) Was s e r :
= 3 2 ,0
M ( 02 )
= 3 2 ,0glmol
14
1 . 1 . 11
( NA )
Mol e
V [ llmol ]
v [ 1 ] I n [mol ]
n = m I M = v I V
(2)
V = 2 2 , 4 . . . llmol
15
v = m * V I M
p *
const .
<=>
P * v
Po * vo
(3 )
2 2 , 4 1 * mol - 1 * 1 0 1 ,3 2 5 kPa
273 K
= 8 , 3 14
kPa
mal * K
Al lgemeine Gaskonstante R :
R
8 , 3 14 1 * kPa I mol * K
8 , 3 14 J I mol * K
16
Unt e r Bercks i cht igung de r al l geme inen Gaskon s t an t e n R e r
f o l gt d i e Ve rkpfung z w i s chen Gl . ( 3 ) und d e r S t o f fmenge n :
V * Po
(2)
vo * P o
(3)
* p
n * T
p *
(4 )
n * R * T
auch
durch
ge sucht :
p *
m
M
=
=
* R * T
<====>
m * R * T
M * p
1
1
* 3 00 K
1000 g * 8,3 1 4 l * kPa * mol - * K 3 2 g*mol - 1 * 2 0000 kPa
3.9 1
17
1 . 1 . 12
S tchiometrische Berechnungen
( au s
Vorgehenswei se :
Bei spiel e :
( 1 ) Wievi e l g E i s en we rden z u r Her stel lung von
sul f i d ( Fe S ) bent igt ?
+
Fe
5 5 , 8g
X
X
-->
A
""
-
lOOg E i s en
FeS
87 , 9 g
100g
5 5 , 8g * 1 00g
87 , 9 g
63 , 6g Eisen
2 * 84 , 0 g
2 000g
X
2 000g * 1 06 , 0g
2 * 84 , 0g
1 06 , 0g
X
=
1261.9g Soda
18
( 3 ) W i ev i e l L i t e r Wa s s e rs t o f f ( NB ) ent s t ehen
s e t z ung von S O g Nat rium mi t Wa s s e r ?
+
2 Na
>!-
2 * 2 3 , 0g
S Og
X
(4 )
2 H2 0
""
-
S Og * 22 , 4 1
2 * 2 3 , 0g
de r
Um-
H2
22 , 4 1
X
( 2g)
2 NaOH
-->
be i
2 4 , 3 1 H2
Zn
-+
2 HCl
1 mol Zn
n ( H2 )
n ( Zn )
p * v
n * R * T
n
R
T
p
-- >
""
-
ZnC1 2
H2
mol H 2
1000g
6 S , 4 g * mol - 1
V
1 S , 3 mol
8 , 3 1 4 1 * kPa I mol * K
2 73 + 2 7 = 3 0 0 K
10S kPa
1S , 3 mol
n * R * T
p
363 , 4 1 H2
1 05 kPa
19
1.1 . 13
Fr d i e Konz ent rat ion von L sungen we rden ve rs chi edene Kon
z en t rat i on s angaben ve rwende t , die t e i lwe i s e chemi e - spe z i
f i s ch s ind und zum Te i l au ch im t gl i chen Leben benut z t
we rden .
[%]
angegeben
Molari tt
=
20
1.2
1.2.1
At omaufbau
1.2.1.1
Geschicht l i ches
Atomkern ,
al l e
expe riment e l l en
1.2.1.2
Jede s Atom b e s t eht aus einem At omkern und der E l ekt ronen
hl l e .
qe
9 , 1094 * 1 0 - 2 8 g
1 , 6022 * 10 - 19
A* s
21
im
At omke rn
d ( At omke rn )
1.2.1.3
10 - 10 m
10 - 14 m
mp
qp
1 , 602 2 * 1o - 19 A*s
mn
1 , 61so * 1o - 2 4 g .
22
sp i e l e z e igen
ni cht :
Wa s s e r s t o f f ( H )
He l ium ( He )
Lithium ( Li )
Beryl l ium ( Be )
Bor ( B )
Kohl ens t o f f ( C)
usw .
1
2
3
4
5
6
p
p
p
p
p
p
+
+
2
4
5
6
6
n
n
n
n
n
1
4
7
9
11
12
Nukl e on
Nukl eonen
Nuk l e onen
Nukl e onen
Nukl eonen
Nukl e onen
Bei spiel :
Vom Chl or exi s t i eren 2 I s otope mi t j ewe i l s 1 7
Prot onen und 1 8 b z w . 2 0 Neut ronen , d i e wie f o l gt gekenn
z e i chne t we rden :
35
17
Cl
bzw .
37
17
Cl
23
1.2.1.4
Energie
Q
p
0
.n
n
n
7
6
5
2
2
2
2
12
22
32
42
2
8
18
32
e
e
e
e
Beispiele :
(6 e )
Na ( 1 1 e )
K - S chal e ( n
L - S chal e ( n
K - S chal e ( n
L - S chal e ( n
M - S chal e ( n
=
=
1) : 2 e
2) : 4 e
1) : 2 e
2) : 8 e
3) : 1 e
24
s t immt en Wahr s che inl i chke i t
Orbital genannt :
be f indet .
Dieser
Raum
w i rd
ve re infachte Symbol e :
D
EJ
EJ
(1)
unbe s e t z t e s Orb i t a l
e infach be s e t z t e s Orb i t al
( Sp i n up )
doppel t be s e t z t e s O rb i t al
( Sp i n up und
Spin down )
n = 1
n = 2
n = 3
usw .
1 s - Orb i t a l
2 s - Orb i t al
3 s - Orb i t al
H (1 e)
He
(2 e)
EJ
EJ
Li
(3 e)
Be
(4 e)
( 2 ) p - Orbitale (
Ab
---
B
B B
1s2 , 2 s1
1s2 , 2 s2
de m 2 .Haupt energieniveau
b i t al s og . p - O rb i t a l e auf :
(n
2)
t re t en neben de m s - Or
dre i
p - Orb i
--->
1
2 pX 1 I. 2 py I 2 p z 1
ve rwendet wird :
25
26
(5
2
1s ,
2s2,
2px1
1s2,
2s2
e)
2
1s ,
2s2,
2px 1
,
1
2Px ,
2Py1,
2pz1
( 8 e)
1s2,
2
2s ,
2Px2
2pyl ,
2pz
2Py2,
2pz1
e)
(6 e)
(7
(9 e)
2
ls ,
2s2,
2Px2
Ne
(10 e):
1s2,
2s2,
2Px2
l
2p y
2Py2
'
2pz2
Bdelgaskonfiguration:
Beim Neon ist die
Besetzung
der
drei 2p-Orbitale und damit auch die des 2.Energieniveaus
(max. 8 e) abgeschlossen. Diese besonders stabile Anord
nung ist charakteristisch fr die sog. Edelgase und auch
verantwortlich fr deren Reaktionstrgheit.
Nach dem Neon folgt als nchstes Natrium mit der Kernla
dungszahl 11. Die Elektronenkonfiguration kann unter Zu
hilfenahme der Edelgaskonfiguration des Neon
folgender
maen vereinfacht dargestellt werden:
Na
(11 e):
(->
(Ne),
3s1
d- und f-Elektronen):
N
M
3d
r:-------3p
3s
.,_1;.._--- 1s
3d
4p
27
Abs c hl u
Abs c hl u
Abs chlu
Ab.s c hlu
mi t
mi t
mi t
mi t
s -E l e kt ronen
p-El ekt ronen
d - E l ekt ronen
f -E l ekt ronen
--->
--->
->
s -El e me nt e
p-E l eme nt e
d-E l e ment e
f-E l e ment e
--->
Das von W . P au l i e r
l au t e t :
Der Zu s t and der E l ekt ronen e ine s At oms wi rd durc h die vier
Quantenz ahl en n, 1 , m und ms bes chri ebe n :
n = 1,
1 = 0 bis n - 1
1 =
1 =
1 =
1 =
Spinquant e nz ahl ms :
2' .. . '
0:
s -Orb i t al
1 : p -Orb i t al
2 : d-Orb i t al
3: f -Orb i t a l
m = +1 b i s -1
.
: m = +1 : Px -Orb i t al
m =
0 : Py - Orbi t al
m = - 1 : Pz - O rb i t al
ms = + *'
ms = + *
(Spin up)
Beispiel:
2 Px
L..:J
ms = - *
(Sp i n down )
2
" li nke s e "
n = 2
1 = 1
m = +1
abe r : ms = + *
kann
al s o
auc h
n
1
m
ms
=
=
=
=
f o l ge nde rmae n
1
+1
- *
f o rmul iert
28
1.2.2
1.2.2.1
(PSE)
ihren
Kernladungszahlen
geordneten
schaften.
Entsprechend stehen in jeder
mit hnlichen Eigenschaften.
Perioden:
Gruppe
Elemente
2 Elemente ( H , He )
1 .Peri ode ( Vo rperi ode ) :
2 . Pe ri ode (1 . kurze Pe ri ode ):
8 Element e
3 . Pe r i ode ( 2 . kurze Per i ode ) :
8 El ement e
4 .Peri ode ( 1 . l ange Peri ode ) : 18 Element e
S .Peri ode ( 2. lange Pe ri ode ) : 1 8 Eleme nt e
6 .Pe riode ( 3 . l ange Pe riode) : 3 2 El emente
6 + x E l e ment e
?.Periode (4. lange Per i ode ) :
D i e Hauptgruppen werden mi t
ze i chne t :
Hauptgru ppe:
I.
I I . Hauptgruppe :
I I I. Haupt gruppe :
I V.
Hauptgruppe :
V.
Hauptgruppe :
V I . Hauptgruppe :
VI I . Hauptgruppe :
VI I I . Hauptgruppe :
rmi s chen
Al kal ime t al l e (+ H )
E rdalkal imetal l e
E rdme t a ll e
Kohl ens t o f fgruppe
S t i cks t o ffgruppe
Chalkogene
Hal o gene
Ede l ga s e
-,
-J
Hauptgruppen
Zi ff e rn
gekenn
s -E l ement e
p - E l emen t e
Ab de r 4 .Periode kommen
zust zl i ch
d - El e mente
in
den
a c ht Nebengruppen und in der 6 .Peri ode die s o g .
Lant ha
niden s owie in der ? . Pe riode d i e s og . Actiniden hinzu
( be ide s f - Elemente ) .
1
2
3
4
5
6
7
8
----
2)
I
I
.
1, 2, 3, 4 71
l<r4d.85s1 81
I
2
3
4
5
6
7
8
1
2
3
4
5
6
7
8
2 <
-268.93
Ordnunguahl
Elementsymbol
Relative Atommaue
Schmelzpunkt
Siedepunkt
Elektronegativitt iAIIred, Rochow)
Oxidationntufen
Elektronenkonfiguration
le
if g
Atomic number
E ment symbol
Relative otomic moss
Melting point
o in point
He
NUmero atOmico
Simbolo del elemento
Peso otOmic:o relative
Punlo de fusiOn
Punta de ebullic:in
Electronegatividod (AIIred, Rochow)
Niveles de oxidociOn
ConfigurociOn electrOnico
1o.m1
2079
2550
2.0
12.on 1
3367
2.5
4827
14.007
7 -209.86/8
-195.8
18.998
-219.62
- 188.14
4.1
3.1
Cl
217
684.9
35
-7.2
79.904
58.71
2.7
86 2
-1.-1,3, 5, 7
337
Mt Meitnerium
' c:616tit.
iJijn
..Utat anues "
,e
.
.. .... . .;
;. .. .
. s
.... ''
...;
'.'. :
. ;. . . . . "' .;.
. ..... ...;
.. . . "
. . .... .'.. . . . .. ...::
.
.
. . . .
..
. .
.
.
. ..
. .
. .. .
.
.
.
.
.
.
. . .
. .
(. i
59
58 1!
3426
Ce
90
1. 1
:1,4
Pr
140.91
931
3512
1.1
:1,4
60 ;,;
61 1i!!
62 151791
3068
2460
u
Nd1.1 Pm Sm
:1
:1
1.1
X.4P6s'
X.41'6s'
X.41'6'
2
23
23
9
9
2
'
1 1 . i
3811
4790
1.2
1.1
Th 1.1 Pa u
4.1
5P6d'7t1
SP6d17s1
6cP7tl
Rn
Rn
Rn
3,4,5,6
193
X.41'6s'
X.41'6s'
.23
94 '244:.
3232
3902
2,:1
5
63 1 ;
1597O
Eu
95
l.
2, :1
X.4f'6s'
'24
2607
68 1
64 153266 65 153123:! 66 164
67 1!
2695
2562
2900
196
:1
197
1.1
:;,; 1 ;; : }c
P
Er
70 173948
71
174.97
1663
3395
1.1
11
. Lu
:1
:1
:a
:1
2.:1
:1
:1,4
Xe 4f106s1
X.4fl6s1
X.41'6'
X.41"6s' I X.41"5d'6s2
Xe 4r16t2
X.4f116s'
'247.07198 '251.08199 '252.081100.257.101101.258.101102.259.10 1103 "262.1 1
-1.2
1.2
-2
F m 1.
No Lr
:1
:1
2, 3
:1
:1
s1
5fW7' Rn 5f1'6d17a1
5f'71
E sln Sf'l7s' Rn 5f27
Gd1.11Tb 1.1
X.4f15d16a1
'2":
Dy
16
=
1947
1.1
Ho
1 .1
1. 1
69
Tm
Yb
Md
Rn
Rn
2,4,6
85 .209
At
Joliotium
Rutherfordium
Bohrium
Hn Hahnium
Ne
3, 5,
Ne3o'3p'
-_1,
-2,2,4,6
Ne3o'3p'
78.96
1,
h'
20.18
10 -248.67
-246.05
-____L______L_____.______.______.
Kr ....5.25p'
.
Rn
-61.8
30
der
At ome
be s t ehen
zwe i
di e
E l ekt ronen
auf
de r uers t en E l ekt ronens chal e , wob e i e in At om maximal
acht Auenel ekt ronen ( E l ekt ronenokt e t t der Ede lgas e ) be
s i t z en kann . Hu f i g werden d i e E l ekt ronen - w i e nachf ol
gend aus s chni t t s we i s e ge z e i g t durch
Punkt e
symbol i
s i e rt :
II
III
IV
VI
VI I
VI I I
; F :
He
.
. Ne :
: Ar :
H
Li
Na
K
Be :
Mg :
Ca :
B :
Al :
. c :
. N:
.
Si :
p :
:
: 0
.
.
:s :
.
: c1 :
.
usw .
D i e At ome der Nebengruppene l ement e haben mei s t zwe i Aus s enel ekt ronen .
31
1.2.2.2
Hauptgruppe :
III
II
be
IV
VI I
VI
hchste
2
7
1
4
3
Wertigkeit :
5
6
-- ------- ---------------------------------2
4
weitere
5
3
2
Wert igkeiten :
3
1
- -
Wichtige Ausnahmen :
Hauptgruppe :
hchste
Wert igkeit
gegenber
Sauers toff :
II
III
IV
VI
VI I
Na 2 o MgO Al 2 0 3 S i0 2 P 2 o 5 so 3 Cl 2 0 7
3
- --
- - -
hchste
Wert igkei t
gegenber
Was serstoff :
- -
------ -- --
PH3
H2 S
HCl
32
D i e E l emente werden nach
Me t al l - und Ni chtme t al l charakter :
ihren E igen s cha f t en in Me t a l l e und Ni chtme t a l l e untert e i l t .
METALLCHARAKTER
I
II
III
IV
1 . Periode
2 . Periode
3 . Periode
Al
VI
VI I
I NICHTMETALLE l
4 . Periode
S . Periode
6 . Periode
? . Periode
At
I METALLE l
Der " Treppenzug " ent spri cht der Grenz l in i e zwi s chen
len und N i c htme t a l l en (
> Halbme t al l e ) .
---
Me t a l
...
...
...
...
...
die
sie
sie
sie
sie
-+
...
...
...
...
...
die Atome hal ten ihre Auenel ektronen fest und haben das
Be s t reben , we i t e re E l ekt ronen auf zunehmen
s i e haben e ine hohe Elektronenaffinitt
s i e s ind elektronegat iv
s i e b i l den l e i cht Anionen ( z . B . : c1 + e -- >
)
s i e s ind Surebildner ( z . B . HCl )
[ : i ; J -
33
Fr d i e Elektronegat ivitt EN g i l t
Fluor = 4 al s Be zugsgre ) :
H
2 , 1*
Li
1, 0
Be
1,5
B
2,0
Na
0,9
Mg
1, 2
Al
1,5
Rb
Sr
1, 0
In
1, 7
K
0, 8
0,8
es
0, 7
Ca
1, 0
Ba
0, 9
2 , 5*
Si
1, 8
0
3 , 5*
2,1
2,5
Ge
1, 8
As
2,0
Ta
1, 8
Pb
1, 8
Bi
1,9
( * s o l l t e man w i s s en ! )
Paul ing
N
3 , 0*
Ga
1, 6
Sn
1, 8
nach
Sb
1, 9
fr
F
4 , 0*
Cl
3 , 0*
Se
2,4
Br
2,8
Po
2,0
At
2,2
Te
2,1
( EN
I
2,5
34
1.2.3
1.2 .3 .1
...
Atombindung (z . B . im H 2 )
Ionenbindung ( z . B . im NaCl )
Metal lbindung (al l e Me t al l e )
..,.
...
Verbindungen 1 . 0rdnung
Den be rgang zwi s chen Atom- und I onenb indung be s chre ibt d i e
( z. B .
i m HCl )
-,
Komp l exbindung
--'
..,.
..,.
Oktett - Theorie .
1.2.3.2
Atombindung
..,.
Be z e i c hnungen
Blektronenpaarbindung : d i e At ombindung
beruht
B i l dung von geme insamen El ekt ronenpaaren
kovalente Bindung :
gl e i chbare EN )
au f
de r
(ve r
35
durch
: Cl '
Cl '
j Cl
Cl I
. .
bindende ,
Hu f i g w i rd nur
da s
al s o
da s
gerne ins ame
El ekt ro nenpaar au f ge fhrt :
. .
. .
Cl - Cl
(z .B .
Cl 2 ) :
: Cl
.
'
Cl
.
-->
Cl : Cl
. '
36
At ombindung und Orb i t a l - Mode l l :
s - s - u - MO
-->
EJ EJ
p -p - u -Bindung im Cl 2 -Molekl :
p -AO
EJ
p -AO
EJ
-->
p - p - u - MO
37
-->
p - AO
s - p - a - MO
X
X
N ( ls2 , 2 s2 ,
2 px l , 2 py l , 2 p z l )
+ Px l - Ao
+ Py l - Ao
p l -Ao + P z l - Ao
[ :<::
:
-- >
-->
-->
+ N ( l s 2 , ... )
-->
P x - Px - a - MO ( E in f achb indung :
P y - P y - n - MO ( Doppelbindung :
N2
N-N)
N=N )
38
z we i sp - HO mi t l ineare r
Anordnung :
dre i sp 2 - Ho mi t t rigona l e r
Anordnung :
vier sp 3 - Ho mi t t e t ragona
l e r Anordnung :
Form e i ne s e in z e lnen
Hybridorb i t al s :
39
D i e Hybridi s ierung be im Kohl ens t o f f w i rd nach f o l gend zur
E rklrung der Bindungsverhl tni s s e e inf acher o rgani s cher
Kohl enwa s s e r s t o f f e ve rwende t :
C im Grundzus t and :
C im ange regten
Zus t and :
C im hybridi s i e r
t en Zu s t and :
sp -
B lt lt I I
2s2
2p2
EJ l t l t l t I
2p3
2s1
Hyb r i d -
rn
It It It I
It It It It I
C - C-Einfachbindung im Ethan :
Anregungs ene rg i e
>
>
p - Orb i t a l e
rn
H
H
I
I
H - C - C - H
I
I
H
H
e ine C - C - a - Bindung : sp 3 - sp 3 - a - MO
s e chs C - H - a - Bundungen : s - sp 3 - a - MO
C -Doppelbindung im E t hen :
e ine c - c - a - Bindung : sp 2 - sp 2 - a - MO
e ine C - C - n - Bindung : p - p - n - MO
vier C - H - a - Bindungen : s - sp 2 - a - MO
40
H - c = c - H
e ine c - c - a - B indung : sp - sp - a - MO
zwe i c - c - - B indung : p - p - - MO
zwe i C - H - a - B indungen : s - sp - a - MO
3 4 8 kJ/mol
C - C - E inf achb i ndung :
6 1 5 kJ/mol
C = C - Doppelbindung :
C - C - Dre i f achbindung : 8 1 2 kJ/mol
1.2 .3 .3
,H
c,
H
Polymeri s a t i on :
- B indung wi rd
ge f fne t
>
H u H
I
I
- c - c
I
I
H
H
H
H
H
H
I
I
I
I
c - c - c - c
I
I
j
I
H
H
H
H
I onenbindung
Sal ze ,
die
au s
ca . 2
=
3, 2)
41
Na
-- >
ls2
2 s2
2p6
EJ EJ l t l t l t l D
: c1
1s2
2 s2
2p6
-- >
e
3 s2
3p5
EJ EJ l t l t l t l EJ l t l t l t
1s2
-- >
2 s2
2p6
3 s2
3p 6
EJ EJ l t l t l t l EJ l t l t l t l
1.2 .3 .4
die
den
Metallbindung
---
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
Na +
851C)
42
43
1.2.3 .5
B i ndung s e l e k
Z ent ral a t om
Ni chtme t alla t om : D i e wi cht igs ten Be i sp i e l e
s ind d i e S a l z e d e r S auers t o f fhai t i gen S uren ( s . Kap . 2 ) , i n
denen d i e S ure re s t i onen Komplexi onen s ind . D i e Kat i onen
und Ani onen wiederum b i l den e in I onengi t t e r .
=
S al z e de r S chwe f e l s ure ,
+
so 4 2 -
komp l exe s
Sul f a t i on
S a l z e der S al p e t e r s ure ,
-- >
Na +
z . B . Na 2 so 4 :
0
t
o - s o
2-
-!-
z . B . NaN0 3 :
NO 3 -
kompl exe s
Ni t rat i on
Be i d i e s en Ve rb indungen
Zent ralat om
Me t a l l a t om ( - i on ) :
handelt es s i ch um die " kla s s i s chen " Komplexve rb indungen .
Vorau s s e t z ung i s t das Vorhandens e in von d - Orb i t alen , s o da
d i e s e Kompl exe typ i s ch s ind f r d i e Nebengruppenelement e
w i e z . B . E i s e n ode r Kup f e r .
B e i den Komplexs al z en unt e r s che i d e t man z w i s chen Ani onen
und Kat i onenkomplexen :
=
44
--- >
Zent ral i on : Fe 2 +
Liganden :
CN -
4 K+
[ Fe ( CN ) 6 ] 4 -
Anionenkomp l ex
CN
CN
.t. .......- CN
Fe
'
CN A t
CN
CN
so 4
2-
Z entral i on : Cu 2 +
L iganden :
NH 3
1.2 .3 .6
Ani on
45
und d i e Ladungsvert e i lung w i rd unsynune t r i s ch . Das Mol ek l
ze igt dann au f d e r e inen S e i t e eine ge ringe pos i t ive , au f
de r ande ren S e i t e e ine ge ringe negat ive Ladung . Man spri cht
in d i e s em Fal l von Part ial ladungen ( Te i l l adungen )
Kennzeichnung :
- Part i a l l adungen : + b z w . - al s Unters che i dung zu den
echten Ladungen + bzw . - der I onen
(+
-)
H
""-..
H - NI
+
Nebenva l enzbindungen :
EN
3, 0 - 2,1
0, 9
EN
3,0 - 2,1
0,9
EN
3,5 - 2,1
1,4
46
hierzu den Te rm a / v 2 in der van der Waal s - Gl e i chung fr re
a l e Ga s e Phy s i k - bzw . Wrmete chnik - Vorl e sung ) .
E s w i rd zwi s chen drei Arten von Nebenvalenzbindungen unt e r
s chi eden :
Di spers ionswechselwirkungen
Was serstoffbrckenbindungen
kuge l f rmige
+ +
47
Be i den H - Atomen i s t d i e pos i t ive Part i a l l adung au f
einen s ehr kl e inen " Raum " konz entri e rt , s o da die e l ek
t ro s t a t i s che Anz i ehung z w i s chen d i e s en und s t ark e l ek
t ronegat iven El ementen s ehr gro i s t . H i e rdurch ent s t e
hen zwi s chen benachbart en Mol ekl en zwar ke ine echten
Bindungen , abe r s o s t arke Wechselwirkungen , da man in
di e s em Fal l von Wa s s e r s t o f fbrckenbindungen spri cht , die
- wie be im Was s er - zu re l a t iv groen Moleklaggregaten
fhren :
+
iO - H
+ H
10 - H
I
10 - H
I
10 - H
I
-N- H
H- F
und
Polyure
Flusure ( s . Kap . 2 )
48
1.2 .3 .7
..
..
3 . Hauptgruppe : Aluminiumoxid Al 2 0 3
( Ca : 2 - wert i g )
( Al : 3 - we rt i g )
( C : 2 - wert i g )
( C : 4 - we rt i g )
( S i : 4 - we rt i g )
..
5 . Hauptgruppe :
..
( S : 4 - we rt i g )
( S : 6 - wert i g )
Nebengruppen :
( Cu :
( Cu :
( Fe :
( Fe :
( Mn :
( D i ) Phosphorpent oxid P 2 0 5
( P : 5 - wert i g )
1 - we rt i g )
2 - wert i g )
2 - wert i g )
3 - we rt i g )
4 - we rt i g )
I onenwe r t i gke i t :
Hierunt e r ve r s t eht man d i e pos i t ive ode r
negat ive Ladung e ine s I ons ( Wert i gke i t p l u s Vorz e i chen ) .
49
2
Wert igke it Ca :
2
+
+
2
:
I onenwertigke i t c a
Wert igke it NO :
1
I onenwe rt igke 1 t N0 3 - : - 1
..
.,.
Be i spiel H 2 0 :
,
H , '....._
I
()
:;;.
I .
H,
\
..
Nul l
Oxidat i on s z ahl en
H : +1
0: -2
2
( +1 )
( -2)
.,.
+ 2
(-1)
I onenwe r
t i gke i t
=
uere La
dung de s I ons
+ 4
( -2)
-2
+6
+6 -2
s 04
50
(2)
die
(1 . -3 .
(5}
H2
2 Na
0
s
+
+
0
Cl 2
+1 - 1
H Cl
-->
0
Cl 2
-->
2 Na Cl
02
-->
+1 - 1
+4 - 2
s 02
5"1
1.3
bungsaufgaben zu Kapitel 1
zu 1 . 1 . 7
(1)
(2 )
HCl
N2
H2
Na
zu 1 . 1 . 9
-->
______:..,
..------
H2 0
NH 3
KCl0 3
-->
KCl
-->
NaOH
H2 0
FeC1 3
02
+
H2
und 1 . 1 . 10
zu 1 . 1 . 1 0
und 1 . 1 . 11
zu 1 . 1 . 12
52
...
zu
1.2.1.4
zu
1.2.3.7
L s ungen de r
53
z .B.
2 NH 3
2.1.1
---- >
Na +
Cl -
54
----.
.-----
1--
Na +
Cl -
Na +
Cl - -----)
Cl - __.,.
- Pol he it Katode
+ Pol he it Anode
s i e werden Anionen
genannt
Wa s s e rs t o f f i on : H +
Hydroxidion : OH -
Met a l l i onen : Na + , Cu 2 + , . . .
Ammoniumi on : NH 4 +
S ure re s t i onen : Cl - , No 3 -
55
2 .1.2 .
Na Cl
"_
__
Na +
Cl -
Nomenkl atur :
56
!!!
Ca ( OH ) 2
Al ( OH ) 3
NH 4 0H
Cal c iumhydroxid
Aluminiumhydroxid
Ammoniumhydroxid
Na t ronl auge
Kal i l auge
NaOH
KOH
Suren :
z.B. :
HCl
H2 S
HN0 3
H 2 S0 4
H 3 P0 4
HC10 4
H 2 C0 3
z .B. :
Sal z e :
z .B. :
! ! !
HCl r=== H + + Cl -
S chwe f e l wa s s e rs t o f f
( Chloridion )
H2 S 2 H + + s 2 -
( Sul f id i on )
HN0 3 H + + N0 3 -
( Ni t rat i on )
H 2 S0 4 2 H + + so 4 2 -
( Sul f a t i on )
H 3 P0 4 3 H + + P0 4 3 -
( Phosphat i on )
S a l pe t e r s ure
S chwe f e l s ure
Perchl o r s ure
HCl 0 4 H + + Cl0 4 -
H 2 C0 3 2 H + + co 3 2 -
( Perchl orat i on )
( Ca rbona t i on )
KCl
Na 2 s
CaC0 3
NH 4 N0 3
57
Oxi
z.B. :
CO 3 2 -
Hers t e l lung :
Basen :
Me t a l l + Wa s s er
( l . Hauptgruppe )
Wa s s er
---
Me tal l oxid + Wa s s er
( 2 . Hauptgruppe )
Sal ze :
Me tal l
Zn
S ure
2 HCl
Me t a l l oxid
Ba s e
2 .1.3
---
--- >
( Hydrogencarbonat i on )
( Carbonat i on )
---
> Base
---
> S ure
Wa s s e rs t o f f
> Ba s e
> Sal z
ZnC1 2
Was s e r s t o f f
+
H2
Wa s s er
Die ver s chi edenen Suren und Ba s en unt erl i egen i n unt e r
s chi edl i chem Mae der e l ekt rolyt i s chen D i s s o z i a t i on . Al s
Maz ahl w i rd der s og . D i s soz iat ionsgrad a ve rwende t .
58
==
Oi i s t abhngig von :
Suren ( z . B . )
Ol
HN0 3 , HCl
[%]
70-100
20-70
H2 S 04
1 -20
H 3 Po 4
E s s ig s ure 1 )
0, 1-1
H 2 C0 3 , H 2 S , HCN 2 )
<
-i>
0, 1
-i>
-i>
-i>
-i>
Strke
Basen ( z . B . )
s ehr s t ark
KOH , NaOH
s t ark
mi t t e l s t a rk
Ca ( OH ) 2
AgOH
s ehr s chwa ch
Al ( OH ) 3
s chwach
Kap . 4 ; 2 ) B l au s ure )
( und 3 . )
2 . 1 .4
NH 4 0H
Di s s o z iat i on s
KOH
--- >
KCl
H2 0
59
Cl -
K+
OH -
--- >
K+
Cl -
H2 0
Neutral sal ze :
Sal z e , d i e - wie KCl - au s s t arken S uren
und s t arken Ba s en geb i l det we rden , reag i e ren neut ral und
we rden de shalb al s Neut ral s a l z e be z e i chne t . B e im L sen in
Wa s s er unt e rl i egen s i e der e l ekt rolyt i s chen D i s s o z i a t i on .
Nichtneutral sal ze :
H i e runt er ve r s t eht man al l e S al z e ,
an de ren Au fbau s chwache S uren ode r s chwache Ba s en be t e i
l i gt s ind . S o l che S a l z e unt e rl i egen be im Lsen in Wa s s er
e ine r Hydrolyse :
Bei spiele :
(1)
Al Cl 3 + 3 H 2 0 Al ( OH ) 3 + 3 HCl
S oda
bas i s che Reakt ion !
Fr
60
2 .1.5
Eigendi ssoz iat ion des Was sers und der pH - Wert
Be i 2 2 C s ind in 1 L i t e r Wa s s e r ( 5 5 , 5 6 mol )
( [ H+ ]
1 * 1 0 - 7 mol H + - r onen
7
mol OH - I onen ( [ OH - ]
1 * 10
enthal t en .
1 * 1 0 - 7 mol / 1 )
1 * 1 0 - 7 mol / 1 )
und
H + - und
saure Lsungen
neutrale Lsungen
..
<=>
[
[
>
[ OH - ]
[ H+ ]
<=>
<=>
[ H+ ]
[ H+ ]
[ OH - ]
<
1 0 - 7 mol / 1
1 0 - 7 mol / 1
[ OH - ]
<
>
1 0 - 7 mol / 1
1 0 - 7 mol / 1
1 0 - 7 mol / 1
61
neut ral
s t a rk
s au e r
.J,
< ----
s auer
.J,
10
s t a rk
b a s i s ch
< ----
----- >
11
bas i s ch
12
13
14
----- >
[ H+ ]
pH
[ HC1 ] 0
- l g [ H+ ]
1 0 - 1 mol / 1
=
- lg 10 - l
( -1)
[ H+ ]
[ H+ ]
pH
*
=
=
[NaOH] 0
[ OH - ]
1 0 - 1 mol / 1
1 o - 1 4 mol 2 / 1 2
1 o - 1 4 mol 2 / 1 2
- l g [ H+ ]
1 0 - 1 mol / 1
- lg lo - 13
.
1 o - 1 3 mol / 1
( - 13 )
13
pH
<=>
62
---.:.
korre spond i e
NH 4 +
LL
S ure I
Base I I
S u
NH 4 +
S ure I I
::;::;: r I IJ
korre spond .
S ure - B a s e - Paar I
Base I
I
__j
Konz ept
63
z .
B. :
H
I
H - NI
I
f re i e s E l ekt ro
nenpaar
Lewi s - Base
H+
----"
,.--
H
'+
H - N - H
El ekt ro
nenl cke
Lewi s - Sure
Fl lungsreakt ionen
Bei spiel e :
Na Cl
---- >
al s I onenreakt i on ge s chrieben :
Na + + Cl - + Ag + + No 3
Ag + + Cl -
---->
---- >
+ NaN0 3
AgCl .Jweier
Niede r s chl ag
AgCl .J- + Na + + No 3 AgCl
BaS0 4 .J,
+
we ie r NS
2 KCl
64
2
+ Ba + + 2 Cl -
Ba 2 + + so4 2 -
----
----
> B a S 0 4 + 2 K + + 2 Cl -
>
Baso4
2 .2
2 .2 .1
Ge s c h i cht l i che s :
02
2 MgO
---- >
2 KCl
die
3 02
Oxidat i ons
mi t t e l
---- >
S aue r s t o f f
mi t
3 c
---- >
Redukt i on s
mi t t e l
2 Fe
3 CO
65
Br 2
2 Cl - -11- >
B r2
-->
2 Br -
2 Br -
oxidieren ,
I2
Cl 2
Cl 2
-->
Br 2
2 Cl -
66
2 .2 .2
S tandardpotent ial e 0
1 m HCl
..,.
Pt
-0 0
0
I I
0
0
Vorgang :
H2 2 H + + 2 e
De f ini t i on :
e
=
0 Vol t
0
67
.------1 u
1'
0 I 7 6V 1------.
Zn
Pt
Vorgnge : Zn
Ergebni s :
e
-!-
lm HCl
zn 2 + + 2 e -
- 0 , 76 V
Al l geme i n g i l t :
Je hher das
S tandardpotent ial
e0
ist ,
Bei spiel :
Zn / zn 2 + :
Cu / Cu 2 + :
- 0 , 76 V
+ 0 , 34 V
Cu
-- >
>
Zn
Cu
cu 2 +
68
::I
"0
<!,)
Mg
Al
....
"'
;:;;
Cr
p
p
er
C
H2
2
Sn +
Cu +
Cu
4 0W
Cu
M n O , + 4 OH 2+
Fe
2 Br
"
Mn- + + 2 H
2 Cl Au
2
Pb +
2 F
+ 2e
+ 2e
2
Pb +
+ 2e
2 H+
+ 2e
4+
+ 2 e
MnO
Hg
p
p
4-
+ 2 Hp
2+
+ 4e
+
+ 2e
C rO4
+ 3 e
><
A u 3+
<!,)
..:.<:
....
"'
cZi
Cl2
+ 2e
+ 3 e
Pb 4 +
+ 2 e
+ 2e
-0,9 1
-0,76
-0,74
-0,5 1
-0,44
-0,4 1
-0,27
-0,23
-0, 1 4
-0, 1 3
0,00
+0, 1 5
+0, 1 5
+0,34
t 0,40
+0,52
+0,77
. !2
:2
+ 8 H+
-2,38
- 1 ,66
+0,59
+ 2 e-
2-
-2,7 1
Mn 0 2 + 4 H +
. CllE
-2,84
+ 3 e-
+ 2
-2,92
+0,54
2
2 Hg +
(inVolt)
+ 2 e
+ 2e
2
Ag +
Br
+ 2e
Fe 3 +
+ 2e
Cr3 + + 4 H z O
'+
12
+ 2e
02 + 2 H 0
2
Cu +
"+
2+
2 Hg
+ 3e
+ 2e
2
Cu +
3+
2
Cu +
+ 2 e
o2 +
Sn
-3,0 1
+ 2e
2
Sn +
+ 3e
2
Ni +
Pb
Hg 2
Fe
Sn
3+
Ni
a
A "'
Cr
+ 2e
2
Zn +
t:._
+
+
2
Cr +
2+
Al
Co
21
+ Elektronen
+ 2e
Na +
Cr
2s
Cr
2
ca +
Zn
Fe
K+
Na
0::
<!,)
..:.<:
Li +
. E"'
c
0
O x i dationsmittel
Oxidatio
( 2 5 C)
+0,80
+0,80
+0,92
+ 1 ,07
+ 1 ,24
+ 1 ,34
+ 1 ,3 6
+ 1 ,42
+ 1 ,80
+2,85
edl e Metal l e
unedl e Metal l e
Li
. . .
- 3 , 0 1V
Zn
Fe
Cu
Ag
Au
1 , 4 1V
69
2 .2 .3
Be i spiel e :
SnC1 2
---
>
FeC1 2
SnC1 4
Oxidat i on : sn 2 +
---
---
>
>
sn 2 +
---
---
2 Fe 3 + + S n 2 +
---
>
>
> 2 Fe 2 + + Sn
SnCl 2
--->
2 FeCl 2
SnCl 4
l . S chri t t :
NaN0 2 + KMn04 + H 2 so4
2 . S chri t t :
---
Redukt i on : Mn04 - + 8 H + + S e -
---
> Mn 2 + + 4 H 2 0
3 . S chri t t :
2 Mno 4 - + 1 6 H + + 1 0 e 5 N0 2 - + 5 H 2 0
--- >
--- >
2 Mn 2 + + 8 H 2 0
5 N0 3 - + 1 0 H + + 1 0 e -
4 . S chri t t :
71
2.3
...
bungsaufgaben zu Kapitel 2
zu 2 . 1.2
(1)
Formul i e ren S i e d i e Reakt i onsgl e i chungen zur He rs t e l
l ung von Kal iumhydroxid , Magne s iumhydroxid und Pho sphor s u re .
2
( )
ber wel che Reakt ions s tu f en kann au s Kal k s t e in ( Caco 3 )
Kalkmi l ch ( wrige Au f s chl mmung von Ca ( OH ) 2 ) herge s t e l l t
we rden ?
(3)
Formu l i e ren S i e d i e Reakt i onsgl e i chungen zur Hers t e l
lung von E i s en ( I I ) - sul f a t au s Fe , E i s en ( I I I ) - chl orid au s
E i s enox i d und von Ammoniumphosphat durch Neu t ral i s at i on .
...
zu 2 . 1 . 4
(4)
W i e reag i e ren nachfol gend au f ge fhrt e S a l z e be im L s en
in Wa s s e r :
Ammoniumchl orid , Na t riumhydrogencarbona t , Kal iumcyanid und
Nat riumni t ra t ?
...
zu 2 .1.3
(5)
W i e gro i s t der pR - We rt e iner 0 , 2 mol a ren Salpe t e r
s ure und de r e iner Nat ronl auge mi t e iner Konz ent rat i on von
2 g pro L i t e r Lsung ?
(6)
W i e gro i s t d i e Mol ari t t e ine r s t arken e i nbas i gen
S ure mi t pH = 4 und e ine r Nat ronl auge mi t pH = 1 2 ?
(7)
W i evi e l ml 0 , 1 mol are Nat ronl auge werden zur Neu t ra l i
s a t i on von 1 0 0 ml e iner 0 , 5 mol a ren S a l z s ure ben t igt ?
...
zu 2 .2.2
(8)
Wa s ge s ch i eht be im E in t auchen von Kup f e r in S i lb e r
ni t ra t - Lsung , von Z ink i n Kup f e rsul f a t - Lsung , von Kup f e r
in N i c ke l chl orid - Lsung , von Z ink in Ni cke l c h lo r id - Lsung
und von E i s en in Z inksul f a t - Lsung ?
(9)
Ve rvol l s t ndigen S i e d i e nac h f ol genden Redox - Gl e i chun gen :
Mn0 2 + HCl
KMn04 + H 2 o 2 + H 2 so4
--- >
--- >
MnCl 2 + C l 2 + H 2 0
0 2 + MnS 04 + K 2 S 04 + H 2 0
( Te i l gl e i chung de r Oxidat i on : H 2 o 2
--- >
o2 + 2 H+ + 2 e - )
72
Zusat z f ragen : Wie l au t e t d i e S t ruktur fo rme l von H 2 o 2 ( Wa s
s e r s t o f fperox i d ) und w i e gro i s t d i e Oxi dat i on s z ahl von
S aue r s t o f f in d i e s e r Ve rb indung ?
Lsungen der bungsau f gaben zu Kap i t e l 2
Lsungen de r bungsau f gaben zu Kap i t e l 2
Lsungen de r bungs au f gaben zu Kap i t e l 2
Lsungen de r
73
3
3 .1
-- >
d t
d [B]
d t
d [A]
d [A]
d t
k *
[A]
2 A
-- >
k *
[A] 2
-->
k *
[A]
[B]
74
Koe f f i z i enten . D i e s g i l t nur fr 11 e infach 11 ve rl au f ende ,
s og .
El ementarreakt ionen .
Insbe s onde re be i kompl exen
Reakt i onen , die - w i e z . B . e ine Polyme r i sat i ons reakt i on
( s . Kuns t s t o f f chemi e - Skript ) - ber mehrere Reakt i ons s tu f en ve rl au f en , mu d i e Reakt i onsordnung experiment e l l
e rmi t t e l t we rden .
3 .2
Bei spiel :
2 Hg
02
2 HgO
(1)
2 Hg
02
(2)
2 HgO
(3)
---
>
d.h.
--- >
02
Reakt ionsprodukte
Ruckreakt i on
"'
Reakt ionsbedingungen :
D i e R i chtung , in der d i e Reakt i on
abl u f t , i s t von den Reakt i onsbedingungen
abhngig .
"'
"'
Fe
FeS
75
Be i spi el : Ammoniaksynthe s e
N2
3 H2
2 NH 3
VR
Gl e i chgewi cht s
z u s t and :
Gl e i c hgewi cht
Bei al l en Gl ei chgewi cht s reakt ionen nimmt
die Geschwindigke i t der Hinreakt ion ab und
die Ge schwindigke i t der Ruckreakt ion zu ,
b i s beide Ges chwindigkeiten gleich s ind und
dami t der Gl ei chgewi cht s zustand errei cht i s t .
76
3.3
3 .3 .1
exotherme Reakt i on :
H
endotherme Reakt ion : H
f o l gende
<
>
0
0
Vere i nbarung :
N2
3 H2
____:,.
-----
( exotherm) :
2 NH 3
ClRH
- 9 2 kJ/mo l
(p
2 0 0 bar )
77
3.3.2
Einf lu de s Drucke s
Der Druck hat prinz ipi e l l nur bei Reakt i onen i n der Gas
phase e inen E inf lu au f d i e Lage de s Gl e i chgew i cht e s und
auch nur dann , wenn die Volumenante i l e au f be i den S e i ten
ve r s c h i eden
s ind .
I n di e s em Fal l
f o l gt
au s
dem Le
Chatel ier ' s chen Prinz ip :
Be i spiel Ammoniaksynthese :
4
1 bar :
1 0 0 bar :
6 0 0 bar :
Vol ument e i l e
(40 0 C)
3 .3.3
( MWG ) :
Durch das MWG e r f o l gt e ine quant itat ive B e s chre ibung e iner
Gl e i chgewi cht s re akt i on durch die s og .
Glei chgewi chtskon
stante K :
78
b * B
VH
d * D
VR
Hinreakt i on :
VH = kH
Rckreakt i on : VR = kR
*
*
[A] a
[C] c
*
*
[B] b
[D] d
-i>
Im Gl e i chgewi cht s zu s t and gi l t : VH = VR
kH * [A] a * [ B ] b = k R * [ C ] c * [ D ] d
<=>
[ C ] C * [D] d
=
-i>
I m MWG s t ehen
al s Exponent en .
[A] a * [B] b
al s o d i e
.- K
K (T, p)
B e i Ve rwendung de s S t o f fmengenant e i l s wi rd fr d i e
Gl e i chgewi cht skons tante me i s tens da s Symbol Kx ve rwen
de t . Kx i s t im Gegen s a t z z u K s t e t s dimen s i on s l os .
79
( organ i s che )
K
S ure
Ester
Al kohol
[Ester]
[ S ure ]
[ Wa s s e r ]
Wa s s er
[Al kohol ]
K *
[ S ure ]
D i e Kon z en t ra t i on de s
nimmt al s o zu , wenn
[Al kohol ]
[ Wa s s e r ]
E s t e rs
im
I n der Praxi
s w i rd me i s t e n s d i e pre i swe r t e re Al kohol kom
ponent e " im bers chu " zugegeben .
3 .4
K (T) :
D i e Gl e i chgewi cht skon s t ante i s t temperaturabhn
gig . Au s den Aus fhrungen i n Kap . 3 . 3 . 1 f o l gt , da be i
e iner exothe rmen Reakt i on d i e Gl e i chgewi cht s kons t an t e
mi t s t e i gende r Temperatur k l e iner und be i e ine r endo
the rmen gre r w i rd . Au s der Temperaturabhngi gke i t von
K kann d i e Reakt i on s entha l p i e ORH e rmi t t e l t we rden .
80
3 .4.1
Fau s t fonnel -+ " 1 0 -Regel " nach van ' t Hof f : E ine Tempera
ture rhhung um 1 0 bewi rkt im Durchs chni t t e ine Ve rdop
pelung der Reakt iosge s chwindigke i t .
--- >
A* + B *
akt ivi erte
Form
--- >
AB
.,.
m s s en
z . B . exotherme Reakt i on
A + B
AB
. . . +. .
AB
"-------> Reakt i onsweg
81
A'
e - BA I
R * T
ln k
ln A ' - EA I R * T
<=== >
ln k
1
ln A '
*
R
(y
T
x)
ln k
------
1/T
Durch di e
Temperatur
er f o l gt
e ine s chne l l ere
Ein
Erhhung de r
A l l erdings
s t e l lung
de s
Gl e i chgewi cht e s .
w i rd
dabe i
- wegen K = K ( T ) - auch
die
Lage
de s
Gl e i chgewi cht e s
verndert :
Geschwindigkeit der Gleichgewicht seinstel lung :
3 .4.2
Um auch be i
e iner exothermen Reakt i on
e ine
s chne l l e re
E ins t e l lung de s Gl e i chgewicht e s ohne negat ive Au s w i rkungen
au f die Lage de s Gl e i chgew i ch t e s zu e rre i chen , m s s en Kat a -
82
Qhne Kat a l y s a t o r :
mi t Katal ys a t o r :
A + B
A + Kat
A - Kat + B
A + B
EA , o
EA , l
EA I 2
AB
A - Kat
AB + Kat
AB
83
3 .5
(2 )
die
H - T * S
f o l gende
84
Gl e i
R * T * ln K
Entropie :
S fest
( Ei s )
<
85
bungsaufgaben zu Kapitel 3
3.6
...
zu
3.3
(1)
Ve rvo l l s t ndigen S i e nach f o l gende Reakt i on s g l e i chungen
und s t e l l en S i e das Ma s s e nwi rkung s ge s e t z au f :
NO
(2)
CO
...
zu 3.4
(3)
S k i z z i e re n
Reakt i on :
A
Sie
+
da s
B
Ene rg i e d i agramm
fr
na c h f o l gende
AB
(4)
W i e gro mu d i e Akt i vi e rungs energ i e E A e i ne r Reakt i on
s e i n , dami t d i e " 1 0 - Re g e l " e x akt s t immt ?
Tips : Ve rwenden S i e d i e Arrhe n iu s - Gl e i c hung i n l ogari t h
mi e r t e r Form und s chre iben S i e d i e s e z um e inen f r T 1 und
z um anderen f r T 2 h i n . Ve rwenden S i e b e i d e r Re chnung T 1 =
2 73K .
zu
Kap i t e l 3
86
4.1
E inleitung
Abgrenzung :
Zur anorgani s chen Chemi e z hl en im we s ent
l i chen d i e Oxide CO und co 2 und Kohl ens ure s owi e deren
S al z e , die Carbonat e und Hydrogencarbona t e .
87
4.2
4 .2 .1
Summe n f o rme l
NH 3
S t ruktur f o rme l
H-N-H
hu f i g e r
H
I n de r organi s chen Chemie hat d i e Summen f o rme l e i ne s e hr
vi e l ge r i ngere Bedeut ung a l s d i e S t ruk t u r f o rme l . Z u s t z l i c h
d i e s og .
w i rd
qua s i al s ve re i n f a c h t e S t rukt u r f o rme l
rat ione l l e Formel al s hu f i g s t e S chre ibwe i s e ve rwende t
Summe n f o rme l
H H H H H
S t ruktu r f o rme l
H- c - c - c - c- c - H
I
H H H H H
bzw .
Anmerkung :
4.2.2
ke t t en f rmi ge Ve rbdg .
= a l iphat i s che Ve rbdg .
ge radke t t i g
ve r z we i g t
r i ng f rmige Ve rbdg .
= c yc l i s che Ve rbdg .
a l i cyc l i s ch
he t e ro c yc l i s ch
a roma t i s ch
88
- c- c- c- c- c- c- c- c- c- c-
- ve rzwe igt
-c-c-c-c-c-c-c- c-c
'
-c-
z .B.
S e ch s e rring
.... / c , ",..
c ....
".. c
- cI
"
......
I \
c ..........
z .B.
- Fn f e r r i ng
-c-
- ge radke t t ig
-c
_ 1
,.. c
'- x /
cI .....
c, -
Cx)
- Ben z o l
H- C
H-
H
I
/c
C-H
' c -H
I
I
0
/
/
/
89
4.2 .3
-------
ungestt igte KW
>
>
>
Al kane ( Pa ra f f ine ) :
C n H 2 n+ 2
90
chischen Zahlwrtern
geradket
D i e in der nachfol genden Tab e l l e au fgefhrten
tigen Alkane b e z e i c hne t man al s s og . n- Al kane . D i e ve r
i - Al kane
oder
I s oalkane
zwe igt en Al kane , di e al s s og .
be z e i c hne t we rden , we rden in Kap . 4 . 2 . 5 behande l t .
Swmnenformel
Rationell e
Formel
Name
CH4
C2 H6
C 3 H8
CH 4
CH3 - CH3
Methan
Et han
Propan
n - But an
n - Pentan
n - Hexan
n - Hept an
n - Oc t an
n - Nonan
n - D e c an
n - Undec an
n - Dode c an
C4 H 1 0
C5 H1 2
C6H1 4
C7H1
6
C9 H1 s
C 9 H2 0
C 1 0 H2 2
C 1 1 H2 4
.
Smp
(
Sdp
.
(
- 182 , 5
- 1 83 , 3
-187 , 1
3
- 13 8 ,
- 16 1 , 5
-90 , 5
98 , 4
O C)
- 12 9 , 7
- 94 , 3
-88 , 6
-42 , 2
-0, 5
36 , 0
68 , 7
-56 , 8
125 , 7
-29 , 7
-26
174 , 0
- 53 , 7
15 0 , 7
196
C 1 2 H2 6
C 1 5 H3 2
Pent adecan
10
270
C 1 7 H3 6
Hept ade c an
22 , 5
303
C 2 0 H4 2
E i c o s an
36 , 4
345
C 1 o o H2 o 2
He c t an
- 12
216
115
O C)
gas f rmig ,
wachs art i g
Wichtig ! ! :
Benen
Da der Wortstamm der Al kane fr di e
nung viel e r S t o f fkl a s s en verwendet w i rd , s ol l t e man s i ch
die Namen der e rs t en 1 2 Al kane e i nprgen .
Alkene
Ethen :
91
CH 2 - Gruppe
Durch
H i n z u fgen
e i ner
f o l gende r
e rh l t man d i e homol oge Re i he der Alkene
mi t
a l l geme ine r Forme l :
Nomenkl atur :
de r
Al k i ne
allgemeine Formel :
D i e nach f o l gende
Al k i ne :
Tabelle enthl t
Alkene { Olefine )
C 2 H4
CH 2 = CH 2
C3 H6
CH 2 = CH - CH 3
C4 H 8
CH 2 = CH - CH 2 - CH 3
c5H1 0
CH 2 = CH - CH 2 - CH 2 - CH 3
E t hen
( E thyl en )
Propen
( Propyl e n )
1 - Bu t en
( Bu t yl e n )
1 - Pent en
die
e r s t en
Al kene
hat
j e
und
Alkine {Acetylene )
C2 H2
CH:CH
Ethin
( A c e tyl en )
C 3 H4
CH:C - CH 3
Prop i n
C4 H6
CH:C - CH 2 - CH 3
1 - Bu t i n
c5 H8
CH:C - CH 2 - CH 2 - CH 3
1 - Pent i n
92
I n be i den S t o f f kl a s s e n s i nd d i e e r s t en
dre i Homol oge ga s f rmi g . 1 - Penten be s i t z t
e i nen
S i ede
punkt von 3 0 C und 1 - Pent in von 4 0 C .
Aggregatzustand :
Al kyl re s t e u . . :
Unt e r Alkyl resten ode r Alkylgruppen ve r s t eht man d i e du r c h
Ab spal t ung e i ne s H - At oms ent s t ehenden Gruppen ode r Re s t e
mi t e i n e r freien Bindung .
F r deren Benennung w i rd der Wort s t amm de r Al kane mi t der
Endung - ve r s ehen .
z .B.
- CH 3
- cH 2 - CH 2 - CH 3
Me t hylgruppe / - re s t
Propylgruppe / - re s t
z we i
f re i en
Methyl engruppe
Au ch be i den Al kenen und Al k i nen e rh l t man du r c h Ab spa l
tung e i n e s H - At oms ent spre chende Gruppen b z w . Re s t e mi t
e i ne r f re i en B i ndung .
z .B.
- CH = CH 2
E t henyl gruppe
Vinylgruppe
- C=CH
ist
E t h i nyl gruppe
auch
n a c h f o l gende
E t henyl i dengruppe
Vinyl idengruppe
93
4 .2 .4
Hal ogengruppe
z .B. :
-X
(X= Cl , Br , J , F )
AlkohQle ( Endung - ol ) :
CH 3 - 0H
CH 3 - CH 2 - 0H
CH 3 - CH 2 - CH 2 - 0H
CH 3 - CH 2 - CH 2 - cH 2 - 0H
Carbonylgruppe
Hal ogenalkane :
CH 3 - Cl
CH 3 - CH 2 - Cl
CH 3 - cH 2 - cH 2 - B r
CH 3 - CH 2 - CH 2 - cH 2 - I
Hydroxylgruppe
z .B. :
.....
- OH
C=O
kurz R - CHO
0
z .B . :
H - CHO
CH 3 - CHO
CH 3 - CH 2 - CHO
CH 3 - CH 2 - CH 2 - CHO
CH 3 - CH 2 - CH 2 - cH 2 - CHO
R-C-R '
II
94
z .B. :
CH 3 - t - CH 3
Propanon ( D ime t hy l ke t on ,
Ac e t on )
CH 3 - C - CH 2 - CH 3
CH 3 - C - CH 2 - CH 2 - CH 3
2 - Pentanon ( Me t hylpropyl ke t on )
CH 3 - CH 2 - C - CH 2 - CH 3
3 - Pentanon ( D i e t hyl ke t on )
lt
0
IJ
,,
Carboxylgruppe
Carbonsuren :
- C - OH
II
kurz - COOH
0
z.B. :
Ethergruppe
z .B. :
Ether :
-0-
CH 3 - 0 - CH 3
CH 3 - CH 2 - 0 - CH 3
CH 3 - CH 2 - 0 - CH 2 - CH 3
(primre ) Aminogruppe
z .B . :
H - COOH
CH 3 - COOH
CH 3 - CH 2 - COOH
CH 3 - CH 2 - CH 2 - COOH
CH 3 - CH 2 - CH 2 - CH 2 - COOH
( primre ) Amine :
-NH2
CH 3 - NH 2
CH 3 - CH 2 - NH 2
CH 3 - CH 2 - CH 2 - NH 2
CH 3 - CH 2 - CH 2 - CH 2 - NH 2
Anmerkung :
M e t hanami n )
E t hanami n )
n - Propanami n )
n - But anami n )
95
I somerie und Regeln zur Nomenkl atur
4.2.5
I
I
Strukturisomerie
I
Ket t en i s omerie
4.2.5.1
I somerie
l
Stel lungs i s omerie
I
I
I
S tereoi s omerie
I
c i s - t rans I somerie
I
opt i s che
I somerie
Be i spiel :
H H H H
I
I
I
1
H-e-c-e-e-H
I
I
I
I
H H H H
n - Bu t an
I;l
H 3 J;I
H - C - C - C
I
I
I
H
H
H
2 - Me t hy l propan
96
C5 H1 2
HI
H
y H 3 HI
I
c
c
c
H
- c - H
I
I
I
I
H
H
H
H
H H H H H
I
I
I
I
I
H-c-c-c-c-c-H
I
I
i
I
I
H H H H H
n - Pent an
(I)
2 - Methylbu t an
yH 3 Ff.
H
I
H - C - C - CI - H
I
I
H
CH 3 H
2 , 2 - Dime thylpropan
( am Be i sp i e l von ( I ) ) :
Nomenklatur- Regel 2 :
(II)
-- >
H
H
I
I
H - c - c I
I
H
CH 3
2
1
H
H
I
I
c - c I
I
H
CH 3
3
4
H
H
I
I
c - c - H
I
I
CH 3 H
5
2 , 3 , 5 - Trimethylhexan ( ri cht i g ! )
<--
97
(III)
-- >
H
H
CH 3 H
H
H
H
I
i
I
I
I
I
j
c - c - H
H - c - c - c - c - c
I
I
I
I
I
I
I
H
H
CH 3 H
CH 3 H
H
2 , 5 , 5 - Trimethylheptan ( ri cht ig ! )
3 , 3 , 6 - Trime t hylhept an ( f al s ch ! )
< --
Nomenklatur - Regel 3 :
HI
H
H
H
H
H
H
H
i
'
I
'
I
I
I
H - c - c - c - cI - c - c - c - c - H
I
I
I
I
I
I
I
H
H
H
H
CH 3 H
C2 H5 H
5 - Ethyl - 3 - me thyl o c t an
2 - Me thylpropan
HI
H
HI
I
H - cI - c - c - H
I
I
H
CH 3 H
ode r
I s obutan
2 - Me thylpent an
3 - Me thylpent an
nur
da
I sohexan
I sopropyl
gruppe
I sobutyl
gruppe
98
D i e s e Be z e i chnungen s ind z . B . be i der Benennung von
kohol en n t z l i ch ( s . a . S t e l l ungs i s ome r i e ) :
z .B. :
I s opropanel
I s opropyl a l kohol
Al
CH 3
I
CH 3 - C - OH
I
CH 3
t e rt - Bu t anol
t e rt - Butyl alkohol
1 - Chl orbut an
CH 3 - H - CH 3
OH
2 - Propanol
( I s op ropanol )
CH 3 - 9 H - CH 2 - CH 3
Cl
2 - Chl orbut an
CH 2 = CH - CH 2 - CH 2 - CH 3
CH 3 - CH = CH - CH 2 - CH 3
CH:=C - CH 2 - CH 3
CH 3 - C:=C - CH 3
1 - Pent en
1 - Bu t i n
2 - Penten
2 - Bu t i n
99
f achb i ndung d i e niedrig s t e Z i f f er
( Be i sp i e l ( V ) ) .
( 2 ) B e i ve rzwe i gten Al kohol en hat die Hydroxylgruppe
Pri ori t t gegenber den Al kyl gruppen ( Be i sp i e l ( VI ) )
Au s
(V)
-- >
( VI )
-- >
( VI I )
-- >
( VI I I )
-- >
CH 3
I
CH - CH 2 - CH 2 - C - CH 3
I
CH 3
CH - C
C -
CH 3
< --
- CH 3
6 - Methyl - 2 - hepten- 4 - in ( ri ch t i g ! )
2 - Methyl - 5 - hep t e n - 3 - in ( f al s ch ! )
CH 2
< --
< --
- CH 2 - CH 2 - OH
CH 3
< --
100
4.2.5.2
Die S t e reo i s ome rie ent s t eht durch die unt ers chi edl i che
ruml i che Anordnung der Sub s t i tuenten am gl e i chen C - At om
und be z i eht s i ch s omi t au f den zwe i ten Te i l der Begri f f s
be s t immung .
c i s - t rans - I s omeri e :
Doppe lbindung
H
H '-. 1
X
/
c
H,
a - B indung
(J
/ c '"'
x
H
1
H
I n f ol ge der angedeu
teten Drehung t r i t t
ke ine I s ome r i e au f .
..
/X
H ........_
1T
/c,
(J
c i s - Form
X/
...,... x
1T
'
t rans - Form
Be i spiele :
_ cH3
c ....._
H
c i s - 2 - Buten
Cl ...._
c = c
".. Cl
H ....'H
c i s - 1 , 2 - D i chl orethen
H .......,
.".,.. CH3
.".,.. c = c
'H
H3 C
t rans - 2 - Buten
,..... H
'c = c
H .,...
' c1
t rans - 1 , 2 - D i chl o rethen
Cl
101
Zu j edem a symme t r i s chen Molekl gehrt e i n spiege l b i l dl i ch
gl e i che s Mol ekl . Beide Mol ek l e s t immen in Bindung s l ngen
und - w inke ln berein , l a s s en s i ch j edoch ( wi e d i e re cht e
und l inke Hand ) ni cht durch Drehope rat i onen zur Deckung
bringen . D i e beiden Spi egel b i l d i s ome re be z e i chnet man al s
Enant i omere .
I*
a- C -b
d
I*
b- c -a
d
Bei spiel :
Al anin ( 2 - b z w . a - Aminopropans u re )
I*
COOH
C - NH 2
CH 3
D ( - ) -Al anin
( R ) - Al anin
.,..
.,..
I*
COOH
C - H
CH 3
L ( + ) -Al anin
( S ) - Al anin
102
4.2.6
Al koho l e :
H
I
R - C - OH
I
H
z .B. :
s ekundre
H
I
R - C - OH
I
R'
CH 3 - CH 2 - 0H
Rl
I
- C - OH
I
R"
CH 3
I
3
CH - C- OH
CH 3 - 0H
Me t hanol
t e r t i re Alkoho l e
'
2 - Propanol
Ethanol
CH 3
2 - Methyl - 2 - p ropanol
t e rt - But anol
- N - H
I
H
Aminome than
Me thanamin
Methyl amin
s ekundre
- N - H
I
R'
t e rt i re Amine
- N - R"
I
R'
Trimethyl amin
103
CH 3 - c H 2 - - CH 3
H
CH 3 - CH 2 - CH 2 - N- CH 3
I
CH 3
N - Me thyl ethanamin
N - Methyl ethyl amin
4.2.7
N , N- Dime t hylpropanamin
N , N - Dime t hylpropyl amin
D i ene :
z .B.
CH 2 = C = CH - CH 3
1 , 2 - Bu t adi en
z . B . CH 2 = C H- CH= CH 2
1 , 3 - But adien
z .B .
CH 2 = C H- CH 2 - CH = CH 2
1 , 4 - Pent adi en
die
zur
2 - Me thyl - 1 , 3 - but a d i en
( I sopren , Sdp . 3 4 C )
104
Mehrwe rt ige Al koho l e :
Be i sp i e l e :
CH
2
2 - CH
I
I
OH OH
Ethandiol ( Sdp . 1 9 7 C )
Ethyl englycol ( Glycol )
CH 2 - CH 2 - CH 2 - CH
2
I
f
OH
OH
1 , 4 - Bu t andi o l
1 , 4 - Butyl engl y c o l
CH 2 - CH - CH 3
I
I
OH OH
1 , 2 - Propand i o l
1 , 2 - Propyl engl ycol
H 2 - H - H 2
OH
OH OH
Propant r i e l ( 2 9 0 C )
Glycerin ( Gl y c e ro l )
Trivialnamen :
Trivi al namen we i s en in den s e l t en s t en
Es
Fl l en d i e de r S t o f fkl a s s e ent sprechende Endung auf .
be s t eht aber d i e Tenden z ,
auch b e i Trivia lnamen d i e
ri cht i ge Endung zu verwenden .
D i e s ge s chi eht me i s t e n s
dadurch , d a d i e ent spre chenden engl i s chen Namen ve rwen
det we rden , s o auch be im Glycerin ( in Endung fr Al ki
ne ) mi t dem 11 mode rne ren 11 Trivial namen Glyce rol .
D i amine :
105
Be i sp i e l e :
1 , 2 - Diaminoethan ( S dp . 1 1 7 C )
1 , 2 - E thandiamin
Ethyl end i aruin
1 , 6 - Diaminohexan ( Smp . 4 2 C )
1 , 6 - Hexandi amin
Hexame thyl endi amin
D i c a rbons uren :
HOOC - CH 2 - COOH
HOOC - ( CH 2 ) 3 - COOH
HOOC - ( CH 2 ) 2 - COOH
HOOC - ( CH 2 ) 4 - COOH
c i s - Form : Maleinsure
t rans - Fo rm : Fumarsure
106
Be im Be z i f f e rn der Kohl ens t o f f ke t t e w i rd be i Carbons uren
grunds t z l i ch da s C - At om der Carboxy l gruppe mi tge z hl t und
mi t der Z i f f er 1 ve rs ehen .
Be i sp i e l :
2
3
4
1
HO - CH 2 - CH 2 - CH 2 - COOH
0'
y
4 - Hydroxybut an s ure
- Hydroxybut an s ure
107
4 .2 .8
fibungsaufgaben zu Kapitel 4 . 2
(1)
Wie l au t en d i e Formeln und Namen der i s ome rem Hexane ,
But ene und But ano l e ?
(2)
(3)
Wie l au t en d i e Formel n fol gender al iphat i scher Kohl en
wa s s e r s t o f f e ?
4 , 5 - Dime thyl - 2 - hexen
I s oo c t an ( 2 , 2 , 4 - Trimethylpent an ) ,
(4)
CH 3 - C= CH - CH 2 - CH 3
Von wel chen
I s omere ?
(5)
dieser
Verbindungen
CH 3
exi s t i eren
c i s - t rans
NH ( CH 3 ) 2 ,
N ( C 2 H5 ) 3 ,
CH 3 - CH 2 - CH 2 - NH - CH 2 - CH 3
tert - Butyl amin , N , N - D ime t hylbutyl amin
108
(7)
Mal e in s ure , Fuma rsure , Te t rame t hyl end i ami n , 2 - Me t hyl - 1 , 3 pent ad i en , 6 - Aminohexan s ure , - Hydroxyva l e r i an s ure
zu
Kap i t e l 4 . 2
109
Phys ikal i s che Eigenschaften und Zwi s chenmol ekulare
Krfte
4.3
4.3 .1
Alkane
n - c4 H1 0
n - C5H1 2
n - C 6H14
Ether
( -0 , 5 C)
( 36 , 0C)
( 68 , 7 C)
( -25 C)
( 34C)
( 90 C)
CH 3 - 0 - CH 3
C2 H5 - o - c 2 H5
C3 H7 - 0 - C3 H7
Di spers i on s - WW
Dipol - D ipol - WW
Chl oralkane
1
o+
o-
- C - Cl
I
CH 3 - CH 2 - C l
CH 3 - CH 2 - CH 2 - C l
CH 3 - CH 2 - CH 2 - CH 2 - c1
o-
CH 3 - CO - CH 3
CH 3 - co - c 2 H 5
C 2 H 5 - co - C 2 H 5
+
o+
..... c
( 12 C )
(46C)
( 78 C)
Ke t one
D i spers i on s - WW
Dipol - Dipol - WW
Was s e r s t o f f b r c ken
s t arke r
( 56 C)
( 79 C)
( 102 C)
Was s e r s t o f fbrcken -
110
b indungen haben di e s e Verb indungen
punkt e .
z .B. :
Amine
CH 3 - NH 2
c 2 H 5 - NH 2
C 3 H 7 - NH 2
ext rem
Al koho l e
( - 6C)
( 17 C)
( 50 C)
( 65 C)
CH 3 - 0H
C 2 H 5 - 0H ( 7 8 C )
C 3 H 7 - 0H ( 9 7 C )
hohe
S iede
Carbons uren
( 101 CY
H - COOH
( 118 C)
CH 3 - COOH
c 2 H 5 - COOH ( 1 4 1 C )
Carbonsuren
( s ehr s t ark )
Al koho l e
( s t a rk )
>>
Ami ne
( s chwach )
"'
i s ome re Hexane
CH 3 - y H - H - CH 3
CH 3 CH 3
111
Ve rgl e i che zwi s chen ve rs chi edenen Ve rb indungskl a s s en :
4 .3 .2
CH 3 - CH 2 - CH 2 - CH 3
CH 3 - CH 2 - CH 2 - NH 2
CH 3 - CH 2 - CH 2 - 0H
M ""' cons t .
5 8 g/mol
5 9 g/mol
6 0 g/mol
S dp .
112
4.3.3
bungsaufgaben zu Kapitel 4 . 3
(1)
Geben S i e fr nachs tehende Verbindungen die S t ruktu r
forme ln an :
Ethylmethyl ket on , n - Pentan , 1 - But anol , Prop i onsure , I s o
butanol .
Ordnen S i e d i e s e Verbindungen nach s t eigendem S i edepunkt
und begrnden S i e kurz die Re ihenfolge .
S t e l l en S i e aus nachfolgenden Verbindungen j ewe i l s
(2)
zwe i Verbindungen zu s ammen , die mi t e inande r mi s chbar s ind :
D i ethyl ke t on ,
Dibutyl ether ,
Val e raldehyd ,
1 , 4 - But andiol ,
1 - 0 c t en , t e rt - Butanol .
Ordnen S i e den dre i Paaren die Begri f fe unpo l a r , pol ar
aprot i s ch und pol ar - prot i s ch zu .
1 13
Wi cht ige Reakt ions typen in der organi s chen Chemie
4 .4
4 .4 .1
4 .4 .1 .1
Substitutionsreakt ionen
EN ( X ) ""' EN ( Y ) :
'
X -:- y
'
EN ( X )
>
EN ( Y ) :
x : -'
homo l yt i s che
Spal tung
>
..::._
.._
__ >
____
Spal tung
X"
I x-
yo
y+
1 14
i s t abe r bei hhe ren Tempe raturen ( the rmi s che Ene rgie ) oder
unt er dem E i n f l u von L i cht ( Phot onenene rgi e
E
h * )
mgl i ch und fhrt unt e r s tu f enwe i s e r Sub s t i tut i on zu f ol
genden Produkt en :
=
- HCl
Me than
Chl o r
me than
- HCl
Di chl or me than
_j
Te t ra chl o r me than
Ke t t enreakt i on :
Cl
CH 3
CH 3 Cl
CH 4
+
+
usw .
Ke t t enabbruch : z . B .
CH 3
4.4.1.2
Cl 2
Cl
Cl
-- >
-- >
-- >
-- >
HCl
CH 3 C l
CH 2 Cl
CH 3
+
+
Cl
HCl
CH 3 Cl
El iminierungsreakt ionen
( Laborme thode )
CH 3 - r H - CH 2 - 0H
CH 3
Mechani smus :
---- >
( Katalys a t o r H + )
---- >
H
I
+
R - C - CH 2
, .;or
H
4 .4 .1.3
---- >
- H+
R - CH
-+
R - CH 2 - CH 2 - 0 - H
I
H
CH 2
a t a l y s a t o r
von
Was s e r s t o f f ,
115
116
Temperaturen von 2 0 0 b i s 3 0 0 C
e r f o rderl i c h .
und
H 2 - be rdru c ke
hohe
Hal ogenierung :
Be i der Chl o r i e rung ode r Bromi e rung von
Al kenen ent s t ehen ( vi c inal e ) D ib rom - ode r D i chl oral kane ,
be i denen d i e b e i den Sub s t i tuenten
an
bena c hb a r t en
c
At omen s i t z en .
R - CH = CH - R
x2
----
>
R - CH - CH - R
I
Hydrohal ogenierung :
X = Cl ,
Br ,
J:
R - CH = CH - R
HX
---- >
R - CH 2 - CH - R
I
X
Be s i t z en d i e b e i den C - At ome de r Doppe l b i ndung e i ne ve r
s ch i edene An z ahl von H - At omen , s o wande rt
das
Hal ogen
bevo r z ugt an das w a s s e r s t o f f rme re C - At om (
Regel von
Markow.nikow ) .
z .B. :
( A c e tyl e n )
d i e we i t au s
H2
---- >
R - CH = CH - R
+ H2
----- >
R - CH 2 - CH 2 - R
Halogenierung :
Die
Add i t i on
von
Chl o r
an Ac e tyl en
ve r l u f t
s t u f enwe i s e
be r
t rans - 1 , 2 - D i chl ore t hen
zu
1 , 1 , 2 , 2 - Te t rachl ore t han .
+ Cl 2
CH=CH
+
Cl 2
---- >
C l - CH = CH - Cl ------ > C l 2 - CH - CH - C l 2
117
D i e Chlorkohlenwasserstoffe
( CKW)
we rden
wegen
ihrer
gu t en Fe t t l s l i chke i t im groen Ma t ab
al s
L s emi t t e l
ve rwende t . D a
spe z i e l l
1 , 1 , 2 , 2 - Te t rachl ore than
ext rem
gi f t i g i s t , wi rd es durch E i nwi rkung von Cal c iumhydrox i d
i n e ine r El imi n i e rungs reakt i on
(!)
zu
Trichlorethylen
( Tri ) umge s e t z t ( Sdp . 8 7 C ) :
2 Cl - CH - CH - Cl + Ca ( OH ) 2
I
1
Cl Cl
--- >
E i n we i t e re s
wi cht i ge s
Lsungsmi t t e l
ist
da s
Tetrachlorethylen ( Perchlor
ethylen , Per) , das zur chemi s chen Re i
nigung ve rwende t w i rd ( Sdp . 1 2 1 C ) .
Cl - C
I
Cl
C - Cl
I
Cl
HCl
---- >
CH 2 = CH - Cl
HCN
---- >
CH 2 = CH - CN
4 .4 .2)
CH:CH
H - OH
---- >
- CH = C i
OH
- CH 2
- C II
118
die
Vinyl i e rung
H i e runt e r ve r s t eh t
Vinyl ierung von Acetyl en nach Reppe :
man d i e Ums e t zung von Ace tylen mi t
Ve rb i ndungen ,
die
funkt i onel l e
Gruppen
mi t
e i nem
" b ewegl i c hen "
H - At om
( B i ndung z w i s chen H und e i nem
e l ek t ronega t iveren
Part ne r ) au fwe i s en w i e z . B . d i e Hydroxylgruppe der
Alkoho l e
ode r d i e Carbox ylgruppe der Carbon s u ren .
(1)
Alkylvinyl ethern :
CH=CH
H-0-R
----
>
1 5 0 C unt e r D ruck z u
CH 2 = CH - O - R
(2)
H - OOC - R
und
den
----
>
z u Car
CH 2 = CH - OOC - R
4 .4 .2)
CO
H - OH
CH=CH
CO
H - OR
---- >
CH 2 = CH - COOH
>
CH 2 = CH - COOR
----
E i ne we i t e re w i cht i ge unge s t t i g t e
Carbon s ure i s t d i e Methacryl sure
mi t dem sys t ema t i s chen Namen
Iso
butensure . D i e E s t e r de r Me t h
a c ryl s u re we rden a l s Methacryl ate
b e z e i chne t , wob e i de r
Me t hy l e s t e r
- Methylmethacrylat - der b e i we i
t em w i cht i g s t e E s t e r i s t .
119
2
3
4
1
CH 2 = CH - CH = CH 2
CH 2 - CH - CH = CH 2
3 , 4 - D ib rom - 1 - bu t e n
B r2
'------ >
1 , 4 - D i b rom - 2 - bu t en
1 , 4 - Add i t i on
( Nomenkl a tur :
Br
'
1 , 2 - Add i t i on
CH 2 - CH = CH - CH 2
I
Br
Br
( 2 - Chlor- 1 , 3 -butadien) :
Au s
dem 1 , 2 - Addukt der
Chl o r i e rung
von
1 , 3 - Bu t a d i e n w i rd
durch art s chl i eende
Dehydrochl o r i e rung
( E l imi n i e rung s
reakt i on ! ) d a s z u r He r s t e l l ung
von
Pol ychl o ropren e r
f orde r l i che Chl oropren
( S dp . 5 9 , 4 C )
he rge s t e l l t .
Die
Reak t i on w i rd b e i 8 5 C i n ve rdnn t e r Na t ronl auge
du r c h
ge fhrt .
Hers tel lung von Chl oropren
CH 2 = C - CH= CH 2
I
HCl
Cl
12 0
I n Hinb l i ck auf die Kuns t s t o f f chemi e i s t insbe s onde re d i e
Ums e t z ung von I socyanaten mit Alkoholen zu Urethanen von
Bedeutung :
R -
""---
- 0 - R'
__..,.
I s ocyanat
Al s e i gent l i che s Urethan be z e i chne t
dung :
H - N- C - O - CH 2 - CH 3
II
I
H 0
man
Ii
N - C - 0 - R'
Ure than
gruppe
fol gende
Verb i n
4 .4 .2
R-C-
enthal ten :
0
R - C - Cl
II
Carbons ureamide
R-C-0 - C - R
R-C-0 - R '
R - C -N - R '
I
II
0 H
R-C-N - R '
II
II
II
0
- anhydride
0
- ester
II
0 R"
s ub s t i tu i erte Carbon s ureamide
4 .4.2.1
we rden auch
Carbonsureanhydride :
D i e S ureanhydr i de kann man s i ch
durch Wa s s e rabspal tung au s z we i Molek l en S ure ent s t an
den denken . D i e be iden wi cht i g s t en Anhydride s ind :
- R - - 0 - H_- _ _ _-j _ -=_o=: - - R
> R - - 0 - 7, - R
- H2 0
0
0
0
0
R
R
CH 3
c2 H5
E s s i g s ureanhydrid
Prop i on s ureanhydrid
12 1
122
+ Na + - IQ
R - C - Cl
II
\_?I
0
R'
R'
=
=
C2 H5
C3 H7
C - R'
II
0
--- >
R-C-0-C-R '
II
II
0
0
- NaCl
-+
-+
Carbonsurechloride :
Die Carbonsuren bzw . deren Alka
l i s al z e l a s s en s i ch mi t Hal ogeniden de s Phosphor s ode r
S chwe f e l s in die ent spre chenden Carbon s urechl or i de um
wande l n .
3 R - C - OH
I I
0
PCl 3
Pho sphor t r i chl o r i d
>
3 R - C - Cl
II
0
R - COOH
PCl s
Pho sphor penta chl orid
>
H 3 P0 3
4 .4.2 .2
Carbonsureester
. 123
D i e B i l dung der Carbons ure e s t e r au s Carbonsuren und Alko
hol en unt e r Ab spal tung von Wa s s e r , kur z Veresterung ge
nannt , i s t e ine typ i s che Gl e i chgew i cht s re akt ion .
R - C - OR '
II
0
H2 0
R-C-0-C-R
II
II
0
0
...
H-0-R '
2 H-0-R '
R - C - OR '
II
0
2 R - C - OR '
II
0
HCl
H2 0
z . B . : H - COOCH 3
E s s ig s ure i s opropyl e s t e r
( Et hans ure i s opropyl e s t e r )
I s opropylac e t a t
124
Esterspal tung :
D i e Umkehrung de r E s t e rb i l dung
R - C - OH
R - C - OR 1
"
II
R I - OH
Alkoholyse :
CH 3 - C - O - ( CH 2 ) 4 - CH 3
II
0
Pentyl a c e t a t
E t hyl a c e t a t
Al
CH 3 - CH 2 - 0H
4 .4.2 .3
Carbonsureamide
Amidspal tung .
R - C - OH
"
NH 3
0
R - C - OH
0
R - C - OH
II
R I - NH 2
R I - N- R "
I
____.
, --
R - C - NH 2
II
H2 0
0
R- C - N- R '
II
H2 0
H2 0
0 H
R-C-N-R 1
Ii
0 R"
Wegen de r S a l z b i l dung
( z w i s chen S ure und Ammon i ak b z w .
Ami n a l s B a s e ) ve rwende t man ans t e l l e der S ure b e s s e r d a s
S ure ch l o r i d ode r - anhyd r i d oder au c h e i nen E s t e r , wob e i
d i e Reakt i onen mi t dem S u re c h l o r i d b z w . - anhydr i d b e re i t s
b e i Raumt emperatur ab l au f en .
12 5
R - C - Cl
II
0
R- C-0- C-R
il
II
0
0
2 R I - NH 2
R - C - OR 1
Ii
0
R I - NH 2
NH 3
------3.
-----
--->
-------
--->
r--
R - C - N- R 1
II
I
0 H
2 R - C -N- R 1
I
!I
0 H
R - C - NH 2
II
0
HCl
+
H2 0
R 1 - OH
Nomenkl atur :
D i e wi cht igs t en S ureamide s ind d i e de r
E s s igs ure und insbe s onde re d i e der Ame i s en s ure ,
die
auch al s e inz i ge S ureamide b e i Raumt emperatur f l s s ig
s ind .
E s s igsureamid ( A c e t amid )
CH 3 - C - NH 2
II
0
CH 3 - C - N - CH 3
II
I
0 H
H - C - N - CH 3
II
I
0 CH 3
4 .4 .2 .4
ist
Ni trile
R - C - NH 2
II
0
z .B. :
( P2 0s )
------ >
CH 3 - C=N
H2 0
12 6
H i e rbe i hande l t e s s i ch
t i on s reakt i on ( ! ) :
R- I
KCN
---- >
Nomenklatur : D i e be i den
Re ihe he ien :
CH 3 - CN
CH 3 - CH 2 - CN
a l l e rdings
R - CN
um
+
Propanni t r i l
Subs t i tu
der
homol ogen
KI
ers t en Ni t ri l e
E t hanni t r i l
e ine
( Methyl cyan i d )
( E thyl cyani d )
4 .4 .2 .5
( Vinyl cyanid )
Dicarbonsurederivate
Bei spiele :
3 HOOC - ( CH 2 ) 4 - COOH
Adipins ure
2 PCl 3
-- >
3 C l 0C - ( CH 2 ) 4 - COC1 + 2 H 3 Po 3
Adipinsuredichl orid
127
CH 2
'
/0
"
CH 2 - c ,
CH 2 - c
I I
"' 0 - -H- -
,,
- H2 0
>
CH 2
""
Glut a r s ure
CH 2 - c "
CH 2 - c /
Glutarsureanhydrid
4 .4 .2 .6
CH 2 - OH
CH - OH
3 HN0 3
CH 2 - OH
3 H - OR
---- >
OR
O = P - OR
'
OR
/
z . B . R = CH 3
3 HCl
HO - C - OH
II
0
C l - C - Cl
II
0
- d i chlorid
( Pho sgen )
RO - C - OR
II
0
- ester
H 2 N - C - NH 2
II
0
- d i amid
( Harn s t of f )
12 8
Das ga s f rmige Phosgen ( s t arke s Atmungsgi f t ) , d a s in der
Kuns t s t o f f chemi e zur He rs t e l l ung von Polycarbonat en ve r
wende t w i rd , wird au s Kohl enmonoxi d und Chl or be i 1 2 0 C
mi t Akt ivkohl e al s Kat a l y s a t or herge s t e l l t :
CO
Cl 2
---- >
COCl 2
2 R - OH
z .B. R
---- >
RO - C - OR
11
CH 3
2 HCl
< -----
- 2 ROH
RO - C - OR + 2 NH 3
II
zur
Her s t e l l ung
129
4 .4 .3
4 .4.3 .1
- C
'
( -
r
Grenz forme l n
+
C - 1
I
+
R - C = O + R' - 0 - @
r!-
Al dehyd
Acetale :
. OR '
I
R - C - OH
I
H
+R ' OH
Halbacetal
( unbe s t ndi g )
? - CH3
CH 3 - y - O - CH3
OR '
I
R - C - OR '
I
H
Acetal
Acetaldehyddimethylacetal
( Sdp . 6 4 C }
N - o --
Ac e t on
Cyanhydrine :
-- >
N- CH3
H
Ace t oncyanhydrin
CH 3 -
13 0
Bei d i e s e r Reakt ion hande l t e s s i ch i m Prinz ip
Addi t i ons reakt ion .
um
e ine
OH
I
CH 3 - c;: - cN
CH 3
'
3 H - C
4 .4.3 .2
"
,,
--- >
Sal zbildung
NaOH
wobei
R - - Q I - Na +
0
insbe
+
H2 0
.
D i e w s s r i gen Lsungen de r Alkal i s al z e reagieren i n f o l ge
Hydrolyse a l kal i s ch ( s . Kap . 2 . 1 . 4 ) .
Nomenkl atur :
Die S al z e , die hu f ig auch al s Me t al l c arb
oxyl a t e be z e i chne t we rden , haben fol gende Namen :
Ame i s ensure
E s s igsure
Prop i onsure
But t ersure
Nat riumformiat
Nat riumacetat
Nat riumpropionat
Nat riumbutyrat
S u re
H - Cl
z .B. R
CH 3
Tetraalkylammoniumsal z e b i l den s i ch z . B . b e i
s e t z ung von t e rt iren Aminen mi t I odal kanen :
R3 N I
z .B. R
unt er
R- I
-- >
CH 3
der
Um
[ R 4 N] + I -
Alkoholate :
In den Al kohol en l i egt i n f o l ge de r groen
E l ekt ronega t ivi tt de s S aue rs t of f s e i ne pol a r i s i e rte
Atomb indung vor . Die Pol ari t t i s t
abe r n i cht s o gro , da i n Was s e r
+
+
e ine D i s s o z i a t i on e i nt r i t t .
R - CH 2 - - H
2 Na
---- >
2 R - Q I - Na +
z . B . CH 3 0Na
H2
13 1
132
4 .4 . 3 .3
Oxidationsreakt ionen
Bei spiele :
Lsung
( Ace t a l dehyd )
( A c e t on )
yH 3
CH 3 - C - O - O - H
'
CH 3
( t e rt - Butyl hydro
perox i d )
yH 3
---- >
CH 3
I
+ CH 3 - - 0 - H
CH 3
13 3
Oxiran ;
Propyl enoxid
Methyloxiran
H
I
2 R - C - OH + 0 2
I
H
---- >
primrer
Alkohol
[ rO ]
R-
----- >
ins t ab i l
2 R- C=O
I
H
Aldehyd
-- >
s ekundr e r
Alkohol
R
I
R - C - OH + 0 2
I
R
ins t ab i l
- 2 H2 0
2 R - <f =O
R
2 R- C=O
I
OH
Carbon
s ure
Ket on
>
tert i rer
Alkohol
4 .4 .3 .4
13 4
Aus
den
E rdlen we rden
CH 3 - CH=CH 2
CH 2 = CH 2
Mengen
zur
Wurt z - Synthese :
n - Oc t an
1 - I odbut an
D i e He r s t e l lungsve r f ahren
w i c ht i g s t en Al kin z e i c hnen
ene rg i e au fwendig s ind .
Acetylen
dadurch
dem we i t au s
al s
au s , d a s i e s ehr
fr
s i ch
3 c
22o o o c
--- >
Koks
cac2
2
c ca +
lc::c l - >
Cal c iumcarb i d
_co
1'3 5
4 .4 .4
bungsaufgaben zu Kapitel 4 . 4
Benennen S i e s t e t s al l e Verbindungen
Aufgaben
..
zu
in
den nachfolgenden
4.4.1.2
(1)
Wel che Alkene ent s t ehen bei der Dehydrat i s i e rung de s
nachfol genden Alkohol s ?
..
zu
4.4.1.3
(2)
Wel che Produkt e ent s tehen
Chl orierung von I sobut en ?
bei
der
Hydrie rung
bzw .
(3)
Wel che s Produkt ent s t eht bei der Hydrochl o r i e rung von
1 - Bu t en ?
(4)
gen :
CHsCH
CHsCH
CHsCH
+
+
CO
CH 3 - COOH
zu
----
CH 3 - CH 2 - 0H
{5)
Wel che Produkte
1 , 3 - Hexadi en ?
..
CH 3 - 0H
>
---- >
----
>
ent s tehen
bei
de r
Chl o r i e rung
von
4 .4 .2 .1
(6)
Formul i e ren S i e die Hers t e l lung von B s s i g s u re chl orid
mi t PC1 3 und vom gemi s chten Anhydrid der E s s ig - und But t e r
s ure .
..
zu
4.4.2 .2
{7)
Formul i e ren S i e dre i Mgl i chke i t en zur Her s t e l lung von
Ethyl acetat und ordnen S i e d i e dre i Reakt i onen nach s t e i
gende r Reakt ionsge s chwindigke i t ,
Akt ivi e rungs ene rgie und
Gl ei chgewi cht skon s t ant e .
(8)
Wel che Mgl i chke i ten be s t ehen bei der Ve re s t e rung von
E s s igsure mi t I sopropanel b e z gl i c h de r Ver s c h i ebung de s
Gl ei chgewi cht e s auf die S e i t e des E s t e r s und be zgl i ch
e ine r s c hne l l e ren B ins t e l lung de s Gl e i c hgewi cht e s ?
13 6
..
zu
4 .4 .2 .3
.
Formul ieren S i e die Reakt ionsgle i chungen zur Hers t e l
lung von E s s igsureamid , - methyl amid und - dime thyl ami d au s
dem Su re chl orid .
(9)
..
zu
4.4.2 .5
zu
4 .4 .2 .6
zu
4.4.3.1
( 1 3 ) Formul ie ren
Ethanol .
..
zu
Sie
die
Ums e t z ung
von
Ace t a l dehyd
mi t
4.4.3.2
zu
4 .4.3.3
zu
der vier
i s ome ren
4 .4 . 3 .4
1 17
13 8
4.5
4.5.1
Al icyclische Verbindungen
Nomenkl atur :
H,
"'
H , ,.. H
e
/ '\._
H
H
I
I
H - e -- e - H
,.. H
'
H -....
...- H
H .... e -- e - H
I
I
H-e
e '- H
H
H _.... "- e /
/
\
H
H
CJ
H -e
I
H
--
e-H
I
H
=D
'
'
H , / e , ..-H
e ,H
H ... e
I
I
H ... e
e .....H
H ' ' e / 'H
H
-0
13 9
bergehen . Der Sechserring i s t ab solut spannung s f re i und
dami t ent spre chend s t ab i l .
0
Von den s og . b i cyc l i s chen Ve rb indungen i s t das 2 -Norbor
nen zur Her s t e l lung e ine r neuen Kl a s s e von Polymeren von
Bedeu tung :
'
o-x
4.5.2
X
X
X
X
Cl
OH
COOH
NH 2
14 0
Unt e r be s t immt en Reakt i onsbedingungen knnen die
t igten He t e rocyc l en zu ge s t t igten He t e rocyc l en
we rden .
( Grund - )
II
H-e
H-e
--
II
e-H
....... - /
e-H
Furan ( S dp . 3 2 e )
II
II
H - e -- e - H
H-e
"- s/
e-H
II
II
H - e -- e - H
H-e
Pyrrol
H-e
II
H-e
'-- :& /
I
H
e-H
'- N 9"
e-H
e-H
Pyridin ( Sdp . 1 1 5 e )
Sub s t an z en s ind :
---- >
Te t rahydrofuran ( S dp . 6 5 e )
---- >
Te t rahydrot h i ophen ( S dp . 1 2 1 e )
---- >
( Sdp . 1 3 1 e )
H
'
e
_.....
unge s t
hydriert
H,
,...... H
H .... e -- c..... H
J
I
H -... e
e -H
- _.., ' H
H ,.... ......._ N
I
H
---- >
'
H , _..... e ......._ ,. H
e,H
H -e
I
I
H' e
c '.... H
_...
H '-. N
-/
H
I
P ipe r i d i n ( Sdp . 1 0 6 e )
Tetrahydrofuran ( THF ) :
Inne rhalb der He t e rocyc l en i s t
das THF d i e fr di e Kuns t s t o f f chemi e we i t au s w i cht igs t e
Ve rbindung . S i e dient u . a .
z u r He r s t e l lung s pe z i e l l e r
Polyme re und i s t e i n re l a t iv unive r s e l l e s L s emi t t el fr
e ine V i e l z ahl von Kuns t s t o f f en .
Der cyc l i s che Ethe r THF w i rd durch e ine El imi n i e rung s re
akt ion herge s t e l l t , und zwar durch e ine int ramol ekul are
Dehydrat i s i e rung von 1 , 4 - Bu t andi o l
in Gegenwart von
Pho sphor - oder S chwe f e l s ure b e i 1 1 0 b i s 1 2 0 e :
141
------ >
H2 C
H2 C
CH 2
HO
OH
CH 2
0
o
H2 C
HN
H
- Butyro l a c t on
CH 2
OH
----- >
- Va l e ro l a c t am
Oxirane :
D i e s e Verb indungskl a s s e wurde bere i t s in
4 . 4 . 3 . 3 behandel t .
Kap .
142
4.5.3
4.5.3.1
/"' c
II
H- C
H- C
"<::::::
""'- c ?'
I
H
c'
H
I
C-H
C-H
< -- >
H- C
H- C
c .......1
H
II
e-H
C-H
(I)
(II)
(III)
14 3
Wegen der ben t i gten groen Mengen we rden zur Gewinnung
von Benzol au s Kokereigas und S t einkohl ent eer zunehmend
pet rachemi s che Verf ahren he range z ogen ( s . Kap . 4 . 4 . 3 . 4 ) .
4.5.3 .2
_x
1, 2o-
@L
XI
X
I
1 , 4 - S t e l lung
p - S t e l lung
1, 3rn-
Ben z o l
Ben z en
Toluol
Toluen
Methylbenz en
o - Xyl ol
1 , 2 - Xyl en
1 , 2 - Dimethylbenz en
Formel
CH 3
I
CH 3
I
CH 3
Smp . I Sdp . ( C )
5 I ao
- 95 I 111
- 2 s I 14 4
144
m - Xyl ol
1 , 3 - Xyl en
1 , 3 - D ime thylbenzen
-4 8 I 13 9
p - Xyl o l
1 , 4 - Xyl en
1 , 4 - Dimethylbenzen
13 I 13 8
CH
E t hylben z ol
( Phenyl e t han )
..
@-
Phenyl re s t
"'
I s opropylben z o l
( Cumol )
@-
1 , 2 - Phenyl enre s t
( o - Phenyl enre s t )
S tyrol :
D i e fr die Kun s t s t o f f chemi e wi cht i gs t e aroma
t i s che Ve rb indung mi t e inem
( al l e rdings unge s t t igten )
al iphat i s chen Re s t i s t das
S tyrol ( neu : Styren ) ,
das
i n groen Mengen zur Her s t e l - CH = CH 2
l ung von Polys tyrol und ande ren S tyrolpolymeri s a t en ver wende t w i rd .
( Smp . - 3 1 C , S dp . 1 4 5 C )
14 5
Mehrkernige Aremate
4.5.3.3
Bei den mehrkernigen Aromaten unt ers che idet man zwi s chen
s o l chen , die durch Einfa chb i ndungen verbunden s ind und s o l
d i e e in konden s i e r t e s Ringsystem au fwe i s en ;
von
chen ,
l e t z t e re n exi s t i eren s ehr viel mehr Verb indungen .
.,.
Bei spiele :
@-@
B iphenyl
( Smp . 7 0 C )
Anthracen ( Smp . 2 1 0 C )
Naphthal in ( Smp . 8 0 C )
B e im Naphthal in
( 1 0 n - E l ekt ronen )
und
1
( 4 n - E l ekt ronen ) i s t j ewe i l s nur e ine
dre i Grenz s t rukturen au f ge fhrt .
4 . 5 .3 .4
be im Anthracen
von zwei b z w .
4 . 5 .3 .4 . 1
- B r + 2 Na
Brombenz o l
--- >
- NaB r
- Na
R - Cl
--- >
Phenylna t r ium
- NaCl
mi t
der
-R
Alkylbenz ol
14 6
4.5.3 .4 .2
- H + Cl - R
(A1Cl 3 )
----- >
- R + HCl
( X= Cl , Br )
- x + !IX
Hal ogenbenz o l
-x +
4.5.3 .4 .3
------- >
- HX
x-
-x +
-x
- H + HN0 3
----- >
N i t robenz ol
D i e we i t e re Ni t ri e rung de s Ni t roben z ol s mi t be r s ch s s iger
Ni t r i e r s u re bei hhere r Temperatur ergibt m- D i n i t robe n z o l
( s . nchs t e s Kap . ) :
----- >
m - D in i t robenz o l
147
4.5.3 .4 .4
Substituenten 1 . Ordnung :
S i e dirigieren den 2 . Sub s t i
tuent en vorwiegend i n o - und p - S tel lung . Hierzu gehren
u . a . f o l gende Sub s t i tuenten :
- NH 2 ,
- OH ,
- Hal ogen ,
- N0 2 ,
- CN ,
- COOH ,
Substituenten 2 . Ordnung :
S i e dirigieren den 2 . Sub s t i
tuenten vorw i egend i n m - Stellung .
Hierzu gehren z . B .
f o l gende Sub s t i tuent en :
(2)
(3)
- CH 3
- COOR
m - Dini t roben z o l
( s . Kap .
4 . 5 . 3 .4 . 5
p - Chl or . . .
Aromatische Amine
148
von Chl o rben z ol unt er Druck und Tempe ratur mi t
Ammoni ak und CuCl al s Katalys ator :
- N0 2 + 3 H 2
- Cl + 2 NH 3
( Kat . )
>
( Kat . )
>
@
@
w s s rigem
- NH 2 + 2 H 2 0
- NH 2 + NH 4 Cl
---- >
m - Dini t robenz ol
@
N0 2
- Cl
+ 2 NH 3
- NH 4 Cl
>
@
N0 2
- NH 2
+ 3 H2
- 2 H2 0
o - / p - Ni t roani l in
o - / p - Chl o r n i t roben z o l
4.5.3 .5.6
m- Phenylend i amin
>
- NH 2
NH 2
o - / p - Phenyl en d i amin
Phenole
---- >
- OH + HCl
14 9
- Q - H + NaOH
Nat riumphenol at
OH
OH
- OH
omp-
Brenz c a t e chin
Re s orcin
Hydrochinon
f
CH 3
- -
CH
- OH
Phenol
15 0
4.5.3.5.7
( Smp . 1 2 2 C )
- COOH
COOH
COOH
- COOH
Phthal sure
- COOH
HOOC -
Isophthal sure
- COOH
Terephthal sure
und
we rden
zur
Herstel lung :
D i e vi e r au fge fhrten aromat i s chen Carbon
s uren knnen u . a . durch kat alyt i s che Oxida t i on der Me
thyl gruppe ( n ) de s Toluol s b z w . der ent spre chenden Xyl o l e
mi t Lu f t s auers t o f f herge s t el l t werden :
2
- CH 3 + 3 0 2
( Kat . )
---- >
;;:::\\ .- COOH
Q;
2 H2 0
Toluol
@
CH 3
- CH 3 + 3 0 2
( Kat . )
---- >
A
- COOH
COOH
o - /m- / p - Xyl ol
Beim l nge ren Erwrmen von Phthal s ure
in de r S chme l z e e r f o l gt int ramol eku
l are Wa s s e rab spal tung unt e r B i l dung
von Phthal sureanhydrid :
0
II
t>
II
15 1
s t e l l t werden w i e die der al iphat i s chen ( s . Kap . 4 . 4 . 2 . 1 ) ,
d . h . durch Ve rwendung der Suren selbst ode r der ent
sprechenden S urechl oride bzw . de s Anhydrids der Phthal
sure . Hierzu e i nige Be i sp i el e :
HOOC -
- COOH + 2 CH 3 - 0H
Terephthal s uredimethyl e s t e r
D imethyl terephthalat
Terephthal s ure
CO C l
- COC l
+ 2
CH 3 - cH 2 - 0H ?====
- 2 HC1
Phthal s ureanhydrid
I s ophthal s urediethyl e s t e r
Diethyl isophthalat
Phthal s uredipropyl e s t e r
Dipropylphthalat
152
4.5 .4
ZU
bungsaufgaben zu Kapitel 4 . 5
4.5.1
(1)
Formul ieren S i e die Hers t e l lung von E s s igsure cyc l o hexyl e s t e r (vgl . Kap . 4 . 4 . 2 . 2 ) .
zu 4 . 5 . 2
(2 )
Formul ieren S i e d i e Hers t e l lung von
Te t rahydropyran ( THP ) analog der Hers t e l
lung von THF .
zu 4 . 5 . 3
(5)
Formul i e ren S i e die Friedel - Craf t s - Re akt i on zur He r s t el lung von CUmol .
(6 )
Formul i e ren S i e , aus gehend von Toluol , die Hers t e l
lung von o - und p - Toluidin (o - bzw . p - Aminot oluol ) durch
Chl orierung und ans chl i eende Ammonolys e .
{7)
4.6
4.6.1
Fet t suren :
Fe t t s u ren s ind l nge rke t t i ge al iphat i s che ,
unve r z we i g t e , ge s t t i gt e ode r unge s t t i gt e Monocarbon
s uren . D i e in den natrl i chen Fe t t en und Oe l en al s
E s t e r ( s . u . ) vorkommenden Fet t s uren we i s en e ine gerade
C - Z ahl auf .
D i e wi cht igs t en gestt igten Fe t t s uren s ind
Palmi t i n s ure ( Hexade c ansure )
CH 3 - ( CH 2 l 1 4 - COOH
CH 3 - ( CH 2 ) 1 6 - COOH
und
und
0
- 0 - C - R'
0
- 0 - C - R"
P f l an z l i che Oel e
( Ol ivenoe l ,
Kokos oe l , . . . )
enthal t en
auer den dre i Fet t s uren , d i e i n den t i e ri s chen Fe t t en
enthal t en s ind , vor a l l em Glyce ri ne s t e r der mehr f a ch un
ge s t t i g t en Fet t s uren ( s . o . ) .
153
154
Fetthrtung :
H i e runt e r ve r s t eh t man d i e
( vo l l s t nd i ge
ode r t e i l we i s e ) ka t a l y t i s c he Hydri e rung von
F e t t en
und
die
O e l e n fr i hre Ve rwendung z . B . a l s Marga r i ne . Du r c h
be r f hrung i n Fe t t e
mi t
hhe rem
S c hme l z punkt . we rden
d i e s e s t re i c h f h i ge r und - wegen de r
ge r i ngeren Z ah l an
D oppe l b i ndungen - weniger emp f i ndl i c h
gegen
Z e r s e t z ung
du r c h L i cht und S aue r s t o f f . Du r c h d i e F e t t h r t ung
s i nk t
abe r au c h d e r Ant e i l an unge s t t igt en u n d dami t e s s e nt i
e l l en F e t t s uren .
Fett spal tung : H i e runt e r ve r s t eh t man d i e Spal t ung der
E s t e rb i ndung . Im s auren Medium ent s t ehen d i e f re i en S u
ent
ren und im a l kal i s chen Medium d i e Na t r i ums a l z e der
s p r e c henden S uren , die ( kl a s s i s chen ) Sei fen ( s . Kap .
4 . 4 . 2 . 2 : E s t e r spal t ung = Ve r s e i fung ! ) :
H2
H
0
-0
-
- C
- C
;-
( CH 2 ) 1 6 - CH 3
H 2 C - OH
+
( CH 2 ) 1 6 - CH 3
3 NaOH
---- >
H 2 C - 0 - C - ( CH 2 ) 1 6 - CH 3
"o
H 2 C - OH
+ 3 CH 3 - ( CH 2 ) 1 6 - coo - Na +
Tri s t earin
Na t r i ums t e a r a t
4.6.2
H C - OH
( Se i fe )
I
I
$$
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
$ $ $ $ $ $
Oel
Pha s engren z e
Was ser
155
< S e i fen)
hydrophob
Benzyl re s t
hydrophi l
so3 H