You are on page 1of 14

NOTASSOBREAPEDAGOGIA

DEHUGODESOVITOR

1.pocadeHugodeSoVitor.
HugodeSoVitornasceunaSaxnia,quehojefazpartedoterritrioda
Alemanha,noanode1096.Aindajovemsentiuavocaoreligiosaemudouse
paraPariscomaintenodeingressarnoMosteirodeSoVitor,noqual
residiuatasuamorteem1141.Eleviveu,portanto,naprimeirametadedo
sculodosanos1100.
ApocaemqueviveuHugodeSoVitorfoiumadasmaisimportantesda
histriadacivilizaoocidental,poisfoinelaquecomearamaseorganizaras
naesquehojefazempartedaEuropa.
MilecemanosantesdapocadeHugo,quandonasceuJesusCristo,no
existiamInglaterra,Frana,Alemanha,Portugalnemtantosoutrospasesda
Europa.NapocadeCristoaEuropa,onortedafricaeoOrienteMdio
constituamumtodoconhecidocomoImprioRomano.Aausnciade
fronteiraseasfacilidadesdecomunicaodentrodeumimpriotogrande
muitoauxiliouparaqueocristianismosepropagassemaisfacilmenteportodo
omundocivilizadodaqueletempo.
Entretanto,apartirdosanos400edurantevriossculosqueseseguiram,
muitashordasdebrbarosprovenientesdaEuropaOrientaledointeriorda
siapassaramainvadiroterritriodoImprioRomanoqueacabouaos
poucosseesfacelando.Emborativessehavidoalgumaspocasdecalma,as
invaseseasdesordensqueresultaramdelasspuderamcomearaser
definitivamentecontroladas,possibilitandoaorganizaodaquelasquesoas
atuaisnaesdaEuropa,napocadeHugodeSoVitor.Entreoano1100,
prximoaonascimentodeHugo,eoano1300,prximomortedeSanto
TomsdeAquino,houveumextraordinriorenascimentodacivilizaona
Europaemtodososaspectos,incluindoavidareligiosa,ateologiaeaeducao.
PertencemaesteperododahistriaasvidasdeSoFranciscodeAssisede
SoDomingos.
Noinciodesteperodo,noano1100,SoVitoreraonomedeumacapelinha
situadanosarredoresdeParisefreqentadaporpessoasquevinham,longedo
tumultodacidade,consagraralgumtempomeditaoeorao.Em1108,
comofimdemelhorpoderdedicarsescoisasdeDeus,umsacerdote
professordaescolaanexaCatedraldeNotreDame,chamadoGuilhermede
Champeaux,transferiuseparaljuntocomvriosdeseusalunos.Mesmo
residindoemSoVtor,Guilhermecontinuousendoprocurado,nospeloseu
exemplo,comotambmpelosseusensinamentos,quenodeixoudeministrar.
AssimsurgiualiomosteirodeSoVtor.
QuandoHugopediuparaseradmitidonomosteirodeSoVitor,Guilhermej
noresidiamaisnele.Tinhasidopromovidoabispoehaviadeixadooutrosem
seulugar,encarregadosdogovernodomosteiro.Algumtempodepoisatarefa

deorganizaraescoladeTeologiaanexaaomosteiroseriaconfiadaaHugode
SoVitor.
Rarasvezesnahistriahumanaumaescolhapdetersidotofeliz.No
mosteiroorganizavaseumagrandebibliotecaquedariaacessoaHugoaoque
demelhorhaviasidoescritopelatradiocrist.AfamadeSoVitorjhavia
atravessadoasfronteiraseespalhavaseportodaaEuropaelatraziaao
mosteiro,detodasaspartes,estudantesdenotveltalento,comotinhasidoo
casodoprprioHugo,queparalsetinhadirigidoprovenientedoSacro
ImprioGermnico,deRicardodeSoVitor,quealichegouprovenienteda
Esccia,edePedroLombardo,quevinhadonortedaItliaencaminhadopor
SoBernardo.JcoisararaqueumtalentodaenvergaduradeHugo,homem
deintelignciabrilhante,santidademanifestaenotvelvocaodocenteseveja
diantedetantosetoexcelentesrecursosmateriaisehumanosmaisraroainda
quealgumnestascondiessevejaencarregadode,almdeensinar,
organizartambmaescola.EstatarefasuplementarobrigouHugo
adicionalmenteaexplicaraosalunoscomosedeveriaestudar,aosprofessores
comosedeveriaensinareescolacomosedeveriaorganizar,eistonopara
obteralgumdiploma,quenaquelapocaaindadenadavaliam,maspara,a
partirdeumslidoconhecimentodasSagradasEscriturasedasobrasdos
SantosPadres,empreenderemabuscadasantidade.Oconjuntodaobrade
HugodeSoVitormostraqueeleelaborouumsistemadePedagogiaemqueo
estudodetornauminstrumentodeasceseemperfeitaconsonnciacomos
ensinamentosdoNovoTestamentoarespeitodaf,dagraaedaorao,da
necessidadedagraaparaaprticadasvirtudesedosfrutosqueseesperam
dodesenvolvimentodavidaespiritual.
HugodeSoVtormostrou,emsuma,comoseorganizaoestudo,oensinoea
escolaparaque,semdeixardeserumaescola,nemperdernenhumadas
caractersticasquetradicionalmenteseatribuemaumaescola,elatenhacomo
metaasantidade.Estametanoalgoacrescentadooujustapostoaoquej
seriaaescola,masaquiloqueditaaprpriaessnciadesuaorganizaoede
seusmtodos.
Hugomostrouaindaqueseistopodeserpossvel,porqueestaaverdadeira
elegtimafinalidadedaescola.Soasoutrasescolas,enoesta,que
representamumdesviodoverdadeiroidealdoensino.

2.Apedagogiavitorina.
Umadascaractersticasmarcantesdapedagogiamodernaconsistenoterela
conseguidodissociar,cadavezmaisprofundamenteaolongodosltimos700
anos,oestudodabuscadeDeus.
Emsuapoca,HugodeSoVitororganizouoestudocomouminstrumentode
ascesecristaserutilizadoconjuntamentecomosdemaismeiosparao
desenvolvimentodavidadoesprito.Quatrocentosanosmaistarde,napoca
daRenascena,comoadventodaeducaoaquesechamoudehumanista,o
estudopassouaserutilizadosomentecomoinstrumentoparaaformaodo
carterseasescolasreligiosasaindaorientavamosalunosarespeitodavida
espiritual,estaorientaoeraalgoparaleloouacrescentadoescolaeno
tinhamaisrelaonecessriacomoestudoneladesenvolvidopelosalunos.
Maisrecentemente,principalmentenosdoisltimossculos,abandonouse

tambmoespritodaeducaohumanistaeoobjetivomaisimportantedo
sistemaescolardeixoudeseraformaodocarterdoalunoparasetornara
aquisiodedeterminadashabilidadesteisparaasociedadeouexigidaspelo
mercadodetrabalho.Aformaodocarterpassouaserbuscada,demodo
principal,indiretamenteatravsdaaquisioedoexercciodestashabilidades.
Nomundomoderno,defato,noumconhecimentoprofundodanatureza
humanaquedeterminacomoaescoladeveserorganizada,massoas
diferentespolticasdedesenvolvimentoeasdiversasnecessidadesdomercado
detrabalhoqueexigemumdeterminadonmerodeprofissionaishabilitados
queditamasorientaesdaspolticaseducacionais.
Naeducaovitorina,porm,oestudoorganizadodetalmodoquesetorna
parteintegrantedaascesecrist.Oestudoeaascesenosoatividades
independentesnemparalelas.Aocontrrio,umacoisafazpartedaoutra,atal
pontoqueestepodesercorretamenteidentificadocomoumdoselementosque
distingemoquesepodechamardeespiritualidadevitorina,umadeterminada
formadedesenvolvimentodavidacristqueincluidentrodelaapedagogia,e
quepodesedesenvolver,comoemumlugarprprio,emumaescola.
Nopossvelexporempoucaspginasapedagogiavitorina,porqueelanose
encontraapenasnostextosespecificamentededicadosporHugodeSoVitora
esteassunto,masesttambmespalhadaemtodaasuaobra,freqentemente
entrelaadacomprincpiosdeFilosofiaeTeologiaquepervademnososseus
escritoscomotambmosdeseudiscpuloRicardodeSoVitor,cujaobra,
juntamentecomadeHugo,formaumsconjunto.
Sendoassim,oqueexaminaremosemseguida,emborafaapartedapedagogia
deHugodeSoVitor,noumresumodapedagogiavitorina,masapenasum
apanhadodealgumasobservaesretiradasdesuasobras,dasquaiselese
utilizavaparaorientaraquelesquetinhamaintenodesededicaraoestudo
daCinciaSagradanointuitodebuscaremaDeus.

3.Oestudonapedagogiavitorina.
VamosexaminarmaisextensamenteononocaptulodoQuintoLivrodo
Didascalicon,emqueHugodeSoVitorexplicaafunodoestudodentrodo
conjuntodavidaespiritual,comoeledevecoordenarsecomosdemaismeios
deperfeio,qualarelaoqueeletemparacomopapeldagraaecomoele
seordena,atravsdaorao,contemplao.
Namaioriadasescolasmodernasafinalidadedaatividadedoalunoa
apreensodocontedodeumadeterminadadisciplinatalcomoexpostapelo
professor.Seaescolaconseguir,almdisto,motivaroalunoaestudarporsi
mesmoemaisprofundamenteaquiloqueoprofessorexps,podeseconsiderar
oensinoministradoporestaescolacomosendodealtaqualidade.
OtextoabaixodeHugodeSoVitormostra,noentanto,queaatividadeda
escolavitorinacomeaprecisamenteaondeterminamasaspiraesdaescola
moderna.Motivaroalunoparaoestudonooobjetivodapedagogia
vitorina,masoseupontodepartida.SegundoHugodeSoVitoroestudo,
enquantotal,eleprprioseordenaaumasriedeoutrasatividadesdoesprito,
etodasestas,porsuavez,seordenam,medianteoauxliodagraa,comoao
seufim,aoquesechamadecontemplao.NoentenderdeHugodeSoVitor,

portanto,afunodaescolaincluimuitasmaiscoisasdoqueapenasoestudo,
emborasejaorganizadadetalmodoque,noquedependedela,oestudosejaa
origemdetodas.

TextodeHugodeSoVitor.
Dicascalicon,L.V,C.9.
"Hquatrocoisasnasquaisseexerceavidadossantos,quesocomo
degrauspelosquaisseelevamfuturaperfeio.Soestes:
oestudo,oudoutrina
ameditao
aorao
aao.
Haindaumaquintaqueseseguedestas,queacontemplao,que,de
certomodo,ofrutodestasquatroprimeiras.Nacontemplaotemos
antecipadamentejnestavidaafuturarecompensadasboasobras.Foi
poristoqueosalmista,falandodospreceitosdeDeuserecomendandoos,
logoemseguidaacrescentou:
"Grandearecompensa
paraosqueosobservarem".
Salmo18

Destescincograusquefalamos,oprimeiro,isto,aleitura,pertenceaos
principiantes.Omaiordetodos,isto,acontemplao,pertenceaos
perfeitos.Quantoaosintermedirios,sermaisperfeitoaquelequeostiver
subidoemmaiornmero.Emoutraspalavras,oprimeiro,isto,aleitura,
dainteligncia.Osegundo,ameditao,forneceoconselho.Oterceiro,a
orao,pede.Oquarto,aao,busca.Oquinto,acontemplao,encontra.
Se,portanto,ls,ouestudas,etensporistoaintelignciaeconhecesteo
quesedevefazer,istojprincpiodobem,masaindanoteser
suficiente,nosperfeitoainda.
Sobe,pois,naarcadoconselho,emeditacomopodersrealizaraquiloque
aprendesteatravsdaleituraedoestudoquedeveserfeito.Defato,houve
muitosquepossuramacincia,maspoucosforamaquelesquesouberam
dequemodoeraimportantesaber.
Oconselhodohomem,porm,semoauxliodivino,enfermoeineficiente.
necessrio,pois,levantarseorao,epediroseuauxlio,semoqual
nenhumbempodeserfeitoisto,asuagraa,aqual,antesquetivesses
chegadoataquiparapedlaeraelaquejteiluminava,edaquiparaa
frenteserquemhaverdedirigirosteuspassosparaocaminhodapaz,e
decujanicaboavontadedependequesejasconduzidoaoefeitodaboa
obra.
Restaagoraparatiquetepreparesparaaboaao,detalmaneiraque
aquiloquepedesnaoraomereasreceberpelaobra,seDeusconsigo
quiseroperar.Nosersobrigado,sersajudado.Seapenastuoperares,
nadarealizarsseapenasDeusoperar,nadamerecers.OpereDeuspara
quetupossasoperatuparaquealgomereas.Ocaminhopeloqualsevai

vidaaboaobra,eaquelequecorreporestecaminhobuscaavida.
Confortateeagevirilmente.Estaviatemoseuprmio.Equantasvezes,
fatigadospelosseustrabalhos,nosomosilustradosdoaltopelagraa,
saboreandoevendo
"quosuaveoSenhor".
Salmo33

Assimserealizaoquedissemosacima,queaquiloqueaoraobusca,a
contemplaoencontra".

4.Conselhosdiversosaoestudante.
a)Oestudantedeveserhumilde.
Ahumildade,dizHugodeSoVitor,oprincpiodoaprendizado.O
estudantequedesdeoincionomovidopelahumildade,nunca
alcanarasabedoria.Vamosexaminar,aesterespeito,aintroduodo
OpsculosobreoMododeAprender:
"Ahumildade",
dizHugodeSoVtor,
"oprincpiodoaprendizado,
esobreela,muitacoisatendosidoescrita,
astrsseguintes,demodoespecial,
dizemrespeitoaoestudante.
Aprimeiraquenotenhacomovil
nenhumacinciaenenhumaescritura.
Asegundaquenoseenvergonhe
deaprenderdeningum.
Aterceiraque,
quandotiveralcanadoacincia,
nodesprezeaosdemais.
Muitosseenganaramporquereremparecer
sbiosantesdotempo,
poiscomistoseenvergonharam
deaprenderdosdemaisoqueignoravam.
Tu,porm,meufilho,
aprendedetodosdeboavontade
aquiloquedesconheces.
Sersmaissbiodoquetodos,
sequiseresaprenderdetodos.
Nenhumacincia,portanto,tenhacomovil,

porquetodacinciaboa.
Nenhumaescritura,oupelomenos,
nenhumaleidesprezes,seestiverdisposio.
Senadalucrares,tambmnadatersperdido.
Diz,defato,oApstolo:
"Omnialegentes,
quaebonasunttenentes".
ITes5

Obomestudantedeveser
humildeemanso,
inteiramentealheioaoscuidadosdomundo
estentaesdosprazeres,
esolcitoemaprenderdeboavontadedetodos.
Nuncapresumadesuacincia
noqueiraparecerdouto,masslo
busqueosditosdossbios,
eprocureardentementetersempre
osseusvultosdiantedosolhosdamente,
comoumespelho".

b)Oqueahumildade.
Ahumildade,segundoHugodeSoVtor,coincidecomaprimeirabem
aventurana,aqueladaqualJesusdizia:
"Bemaventuradosospobresdeesprito,
porquedelesoReinodosCus",
Mat.5,3

equeopontodepartidadavidacrist.SobreestapassagemdizHugode
SoVitor:
"Bemaventuradosospobresdeesprito,
porquedelesoReinodosCus:
hosquesoricosdeesprito,
ehosquesopobresdeesprito.
Osricosdeespritosoossoberbos
ospobresdeespritosooshumildes".
AllegoriaeUtriusque
Testamenti,NT.II,1

c)Renncia.
DisseJesusquequemnorenunciaasimesmonopoderiaserseu
discpulo.NoeraoutrooobjetivodosalunosdeHugodeSoVitorseno

seremdiscpulosdeCristo,aprenderemoqueoEvangelho,comoseo
viveecomosepodeensinloaosoutros.AssimtambmHugofz
exignciassimilaressdeCristoaosseusestudantes.Oestudanteque
desejarelevarseatDeusdeveser,conformejvimos,
"humildeemanso,
inteiramentealheioaoscuidadosdomundo
estentaesdosprazeres,
solcitoemaprender
deboavontadedetodos".

d)Buscaremprimeirolugaraverdade.
"necessriotambm",
dizHugodeSoVitor,
"queaquelequetiveriniciadoestecaminho
procureaprendernoslivrosemqueestudar
noapenaspelabelezadofraseado,
mastambmpeloestmulo
queelesoferecemprticadasvirtudes,
detalmaneiraqueoestudanteprocureneles
notantoapomposidadeouaartedaspalavras,
masabelezadaverdade".
Didascalicon,V,7

Eisalgoque,napedagogiavitorina,deessencialimportncia.
Jesuspromete,noEvangelho,comoprmioaosqueseguiremosseus
preceitos,queencontraroaverdadeeaverdadeoslibertar,outornar
livres.Aodizeristo,Jesussereferiaverdadequesealcanaatravsdo
domdoEspritoSantoaqueasEscriturasdenominamdesabedoria,um
objetivoelevadssimo,aoqualseordenatodoodesenvolvimentodavida
espiritual.Oestudante,porm,quedesejarchegaratanto,dever
acostumarseprimeiroadeixarselibertarcontinuamenteatravsde
verdadesmenores.Consideremos,pois,primeiramente,doquelibertam
estasverdadesmenores.
Navidahumanaodesenvolvimentodavidadointelectosempre
precedidopelodesenvolvimentodavidadossentidos,esgradualmente
queseumaseemancipaoutra.Mesmoassim,porm,istosocorrecom
naturalidadequandoavidadasvirtudesedaintelignciaseinicia
precocementeebem,algoraramenteobservadonosdiasdehoje.Quando
noesteocaso,ohomemdesenvolveumavisodomundoquepartirde
umaapreciaofortementebaseadanossentidos,cujoscritriosde
validadeseroaservilidadenaimitaodoscostumessociaiseaforadas
paixesenoaevidnciadaverdade.Nestascondies,odesenvolvimento
daintelignciaserorientadoparaqueestasirvadeinstrumentoparaa
vidadossentidosedaspaixes.
NoEclesisticopodeseler:

"AssimcomooSolresplandecente
iluminatodasascoisas,
assimdaglriadoSenhor
estocheiasassuasobras".
Ecles.43,16

Aprimeirapartedestasentenaevidenteparatodos,emqualquerpoca
elugar.Jasegundaserpercebidacomnaturalidade,masdeforma
gradualecomforasemprecrescente,naquelesemqueavirtudeea
intelignciaseiniciaramdesdecedo,assimquesetiveremapresentadoas
primeiraspossibilidadesdeofazeremparaasdemaispessoas,asegunda
partedasentenadoEclesisticopoucacoisasignificaralmdeuma
simplespoesiaqueseesqueceapstersidoouvida.Pormaisqueos
primeirostentemexplicaraossegundosquealgodeverdadeiramente
extraordinrionosestsendoapontadonasegundapartedestapassagem
doEclesiastes,elesnoconseguiroentenderarazoparatanto
entusiasmo.Emborafreqentementeelesprpriosnosedemcontadeste
fato,aspsicologiasdeambosestesgruposdehomensforamconstrudasde
ummodoestruturalmentediversoeporissoqueoEclesiastestambm
nosdizaesterespeito:
"Osperversosdificultosamentesecorrigem,
eonmerodosinsensatosinfinito
searvorecairparaapartedomeiodia,
ouparaadonorte,
emqualquerlugarondecair,
aficar".
Ec.1,14;9,3

Deveseconsiderar,almdisso,quemesmoparaoshomensdeambosos
casos,amensagemcontidanaRevelaoestarsempresituadanumplano
extraordinariamentemaiselevadodoqueaqueleemqueoshomens
costumamcolocarse.Aesterespeitonosdiz,defato,oprofetaIsaas:
"Osmeuspensamentosnoso
osvossospensamentos,
nemosmeuscaminhosso
osvossoscaminhos,
dizoSenhor.
Quantoocusobeemelevaoterra,
tantoseelevamosmeuscaminhos
acimadosvossos,
eosmeuspensamentos
acimadosvossos".
Is.55,89

EstaarazoporquetodosaquelesquesededicamaoestudodaCincia
Sagradasedeparamconstantementecomumavisodomundoquedifere
enormementedesuasopiniesepontosdevistapessoais.Aindaquese
tratemdasmelhorespessoas,elasencontramincessantementenesteestudo
apropostadevivnciadevirtudeseapresentaodeverdadesqueestaro
emconflitocomosseuspequenospontosdevistapessoais.Seoestudoda

CinciaSagradaconduzidocorretamenteistonoserumaocorrncia
fortuita,masalgoquedeveracontecercontinuamente,poisesta
precisamenteumadasjustificaesparaasuaexistncia.
Oquefazer,porm,quandonosencontrarmosdiantedeumeventocomo
este?Admirarabelezadaverdadeapreendidanosersuficienteser
necessriorenunciardecididamenteaosnossosprpriospontosdevista,
quefreqentementerepresentamoatrelamentodaintelignciavidadas
paixes,libertandoaparahabitulaaseguirmaisdocilmenteaevidncia
daverdade.Amenosqueestejamosdispostosaistoestaremosestudando,
nodizerdeHugodeSoVitor,apenaspela"belezadofraseadoepelaarte
daspalavras"eno"pelaprticadasvirtudesepelabuscadaverdade".
Deveseconsiderar,ademais,quehummotivomaisespecficopeloqual
nestapassagemdoDidascaliconHugodeSoVitorsereferiuaosalunos
quebuscamnoestudoabelezadofraseadoeaartedaspalavrascomo
sendoaquelesquesedesviaramdaverdadeirameta.queemsuapoca,
assimcomoemtodoomundoantigo,oprincipaldesviodaeducaose
manifestousobaformadaeducaoretrica,aqualdeuorigem,durantea
Renascena,educaoquehojeseconhececomohumanista,emqueo
alunoestudavaparaalcanarumabagagemrazoveldeculturageral
atravsdaqualadquiririaboasmaneiraseacapacidadedeescrevere
falarcorretamenteebem.AexpressodeHugodeSoVitor,aodizerque
estesalunosseaproximavamdaescolajcomaidiapreconcebidadeque
aliestavamparabuscar"abelezadofraseadoeaartedaspalavras"
descreveperfeitamenteaatitudefundamentalquepocanorteavaa
muitosemseusestudos.Hojeemdianopercebemosmaisaforaque
estaspoucaspalavrasdeHugotinhamporqueoprincipaldesvioda
educaoconsisteemestudarcomafinalidadedeaprenderalguma
profissooutcnicacomaqualpodeseconseguir,ouno,umretorno
financeiro.Este,naticadapedagogiavitorina,umdesvioaindamais
graveeaoqualspodetersechegadoportersepassadoprimeiropelo
anteriorsemquesetivessepercebidosuficientementetodaagravidadedo
queestavaocorrendo.
ParaHugodeSoVitoroqueoestudantedeveprocurarcomoestudoo
libertarse,atravsdabuscadaverdade,daestreitavisodemundoque
lheimpostapelavidadaspaixesedequevivetantoelecomoa
sociedadequaleleimita.Estascoisasaprisionamaintelignciaenolhe
permitemseguiraluzdagraaeaprpriaevidnciadeumaverdadeque
deveria,medidaemquebuscada,tornarsecadavezmaisradiante.

e)Mtodo.
"Aquelequediantedeumamultido
delivrosnoguardaomodoea
ordemdaleitura",
continuaHugodeSoVitor,
"comoqueandandoemcrculosnomeio
deumadensafloresta,perdesedoretocaminho.
depessoasassimqueaSagradaEscrituradiz
queestosempreaprendendo,masnunca
chegamaoconhecimentodaverdade".

DidascaliconV,5

f)Nuncaabandonarasboasobras.
"Saibaoestudantequenochegar
aoseupropsitosesededicardetalmaneira
apenasaoestudoqueseveja
obrigadoaabandonarasboasobras".
DidascaliconV,7

g)Oestudodeveserumdeleite.
"Saibatambmquenochegar
aoseupropsitose,
movidoporumvodesejodecincia,
dedicarsesescriturasobscuras
edeprofundainteligncia,
nasquaisaalmamaissepreocupa
doqueseedifica.
Paraofilsofocristo
oestudodeveserumaexortao,
enoumapreocupao
devealimentarosbonsdesejos,
enoseclos.
Comogostariademostrar
quelesquesepuseramaoestudoporamordavirtude,
enodasletras,
oquantoimportanteparaeles
queoestudonolhessejaocasiodeaflio,
masdedeleite.
Quem,defato,estudaasEscriturascomopreocupao
e,porassimdizer,
asestudaparaafliodoesprito,
nofilsofo,masnegociante,
edificilmenteumainteno
toveementeeindiscreta
poderestarisentadesoberba.
Deveseconsiderartambmqueoestudo
deduasmaneirascostumaafligiroesprito,
asaber,pelaqualidade,
sesetratardeummaterialmuitoobscuro,
epelasuaquantidade,
sehouverdemaisparaestudar.
Emambosestescasosdeveseutilizardegrandemoderao,
paraquenoacontea
queaquiloquebuscadocomoumarefeio
venhaaserutilizadoparasufocarnos.
Haquelesquetudoqueremestudar
tunocontendascomeles,

sejatesuficienteatimesmo:
quenadateimporte
senotivereslidotodososlivros.
Onmerodelivrosinfinito,
noqueirasseguiroinfinito.
Ondenoexisteofim,nopodehaverrepouso
ondenohrepouso,nohpaz
eondenohpaz,Deusnopodehabitar".
DidascaliconV,7

h)Oqueestudar.
Eisumaquestoimpossveldeseresponderinteiramenteempoucas
pginas.SegundoHugodeSoVtor,oestudodeveconduziraquisio
daCinciaSagrada,atravsdaqualoalunopossaconduzirse,porsua
vez,nocaminhodavirtudeedacontemplao.Surgeentoaquestodeo
que,segundoestemododeseentenderoestudo,deveseestudaroudeixar
deestudar.
AprimeirarespostaqueencontramosnosescritosdeHugodeSoVitora
esterespeitoquesedeveestudartudo,semdesprezarnada.Uma
afirmaocomoestapodeparecer,numprimeiroexame,umdespropsito,
masHugo,nesteponto,foibastanteclaro.Segundoelenosexplicouno
inciodoOpsculosobreoMododeAprender,oalunoquedesprezade
antemoqualquerformadeconhecimento,oalunoque"temcomovil
algumacinciaoualgumaescritura",mostranopossuircomistoavirtude
dahumildade,eahumildade,segundoHugo,"oprincpiodetodoo
aprendizado".EnosextolivrodoDidascaliconelevaiaindamaislongeali
elenosdizoseguinte:
"Euousoafirmarquenuncadesprezei
nadaquepertencesseaoestudo
aocontrrio,
freqentementeaprendimuitascoisasqueoutros
astomariamporfrvolasoumesmoridculas.
Algumasdestascoisasforampueris,
verdadetodavia,noforaminteis.
Nodigoistoparajactarmedeminhacincia,
masparamostrarqueohomemqueprosseguemelhor
oqueprosseguecomordem,
noohomemque,querendodarumgrandesalto,
seatiranoprecipcio.
Assimcomoasvirtudes,
assimtambmascinciastemosseusdegraus.
certo,tupoderiasreplicar:
`Mashcoisasque
nomeparecemserdeutilidade.
Porqueeudeveriamanterme
ocupadocomelas?'
Bemodisseste.
Hmuitascoisasque,
consideradasemsimesmas,

parecemnotervalor
paraqueseasprocurem.
Mas,seconsideradas
luzdasoutrasqueasacompanham,
epesadasemtodooseucontexto,
verificasequesemelas
asoutrasnopoderosercompreendidas
emumstodo,e,
portanto,deformaalguma
devemserdesprezadas.
Aprendeatodas,
versquenadatesersuprfluo.
Umacinciaresumidanoumacoisaagradvel".
SeestetextodoDidascaliconclaroaoafirmarqueoestudonodeve
excluirdeseuinteressenenhumaformadeconhecimento,elenoporm
menosclaroaoexplicarasrazespelasquaisserecomendatalpreceito.
Hugoquerqueoalunonadaexcluadeseuinteresseparacomisto
aprenderabuscarmetodicamenteaintegridadedoconhecimentoqueum
todoordenadocujaspartesprincipaisnopodemsercompreendidasem
umsconjuntosemoconcursodaspartessecundrias.Seoestudante,
portanto,nodevedesprezarnenhumaformadeconhecimento,istono
significaquedeveaplicarseatodasporigualoupreferirumassoutras
semcritrio.Indubitavelmente,segundoHugodeSoVitor,aparte
principaldoestudooconhecimentodasSagradasEscriturasedaCincia
Sagradaquedeladeriva.
Oque,porm,ecomodeveserestudadoparasealcanaroconhecimento
destaCinciaSagradaalgoquenopossveldeserrespondidonas
poucaspginasdestetexto.H,entretanto,pelomenosumcritrioto
importantequenopodedeixardeseraquimencionado.Pelasexplicaes
epelosexemplosdadosporHugodeSoVtor,depreendeseque,
independentementedaquestodocontedodoestudo,eledeveser
conduzidopreferencialmenteatravsdostextoscujosautoresescreveram
manifestamentesobainflunciadosdonsdeentendimentoesabedoria,e
queso,emgeral,osescritosdostelogosquetambmforamsantos.A
razodestaexignciaconsisteemque,conformejhavamosapontado,o
estudodeveordenarse,comoaoseufimltimo,contemplao.Chama
secontemplaoquelaoperaodaalmaquesurgenohomemquando,
sobainflunciadosdonsdoEspritoSantodeentendimentoede
sabedoria,aumaffirme,constanteepuraseacrescentaumacaridade
intensa.Quandoohomemconsegueviverasvirtudesteologaisnumgrau
toaltoapontodepoderelevarsecontemplao,estasetornaumdos
principaismeiosdesantificaoparaohomem.Asobrasdostelogosem
quesemanifestaainflunciadodomdeentendimentooudodomde
entendimentoelevadopelodomdesabedoriasoobrasquederivam,
portanto,doprprioexercciodavidacontemplativa."Elassodocese
repletasdeamorpelavidaeterna",dizHugodeSoVitornoquintolivrodo
Didascalicon.Oconvviodoalunocomelas,aocontrriodasdemaisobras,
aindaquetratemdosmesmosassuntos,habituaogradativamentea
perceberqueelastmumaorigemdiversadoslivroscomunseacabapor
auxililoaconduzirsenabuscadacontemplao.Ora,justamenteeste
ofimaqueseordenaoestudo,eporistoqueasprpriasSagradas
Escriturasjdistingiamentreesteseosdemaislivros:

"Aspalavrasdossbios",
dizoEclesiastes,
"socomoaguilhes,
ecomocravosfixadosnoalto,
quepormeiodoconselhodosMestres
nosforamcomunicadaspelonicoPastor.
Nobusques,pois,
meufilho,
maisalgumacoisaalmdestes.
Nosepetermo
emmultiplicarlivros,
eameditaofreqente
afliodacarne".
Ecl.12,1112

i)Estudarcomopropsitodeensinar.
Eisalgoque,tantoquantosabemos,Hugonoensinouporescrito,maso
fzmaisdoquemanifestamentepeloexemplo.Aquelesqueestudampara
umdiapoderemensinar,seguindoopreceitodeCristo,soosque
encontraroainspiraodoEspritoSanto.EfoiaaquelesaquemJesus
acabavadepedirqueensinassemqueEletambmprometeuque
permaneceriacomelesatofimdostempos(Mat28,20).

j)Aspirarscoisasmaisaltas.
"Oqueeumaisdesejo",
terminaaquiHugodeSoVitor,
"mostrarcomoaqueles
quedeboavontadesededicam
aoaprendersodignosdelouvor.
necessrio,porm,
etarefadegrandeimportncia,
preveniraoseruditosparaquenoocorra
quetalvezvoltemosseusolhos
paraaquiloqueficouparatrs
econsolaraosprincipiantes
sesvezesdesejamjchegar
ondeaquelesesto.
Nossopropsitodeverser,portanto,
odesubirsempre.
Roguemos,pois,sabedoria,
paraquesedigneresplandeceremnossoscoraes
eiluminarnosemseuscaminhos
paraintroduzirnosnaquelebanquete
puroesemanimalidade".

DidascaliconV,89;VI,13

SoPaulo,15deoutubrode1994

Retornaparaondice

You might also like