Alüminyum Yapılar

Dokuz Eyll niversitesi
naat Mhendislii Blm

Alternatif Yap
Malzemeleri
3. Yaplarda alminyum kullanm
3.1. Alminyum Metalrjisi
3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap
3.1.2. Alminyum retimi
3.1.3. Dnyada ve Trkiyede alminyum retimi - tketimi
3.1.4. Alminyum rnlerin snflandrlmas
Kimyasal yap
* Alminyum (veya aluminyum, Simgesi Al). Saf Al gm renkte hafif ve snek bir
metaldir. Manyetik zellii yoktur.
* Periyodik tablonun IIIA grubundadr.
Atom arl: 27
Atom numaras: 13
zgl arl: kat halde 2,7 g/cm3,
sv halde (700 C) 2,37 g/cm3 tr.
Ergime scakl: 660 C
Kaynama scakl: 2500 C
* Eski Yunanllar ve Romallar, alminyumun tuzlarn, boyalarn renklerini

2 kan
sabitletirmede ve kan durdurucu olarak kullanmlardr. Gnmz tbbnda hala
durdurucu ve damar bzc olarak kullanlmaktadr.
Kullanm alanlar
* Endstrinin pek ok kolunda milyonlarca farkl rnn yapmnda kullanlmakta olup
dnya ekonomisi iinde ok nemli bir yeri vardr. En nemli demir d metaldir.
Alminyumdan retilmi tayc bileenler uzay ve havaclk sanayii iin vazgeilmezdir.
* Hafiflik ve yksek dayanm zellikleri gerektiren tamaclk ve inaat sektrlerinde
kullanlr.
Kullanm alanlar
Dnyada her yl retilen alminyum ve alamlarnn %27'si inaat sektrnde
kullanlmaktadr. Tayc olmayan elemanlarn yannda (kap, pencere, cephe
kaplamas) tayc elemanlarda da (kpr tabliyelerinde, geni aklkl at
kaplamalarnda, panellerde ve kabuk yaplarda) kullanlmaktadr.
Alminyum alamlarndan
yararlanlmaktadr.
yerinde
beton
dkm
iin
kalp
olarak
da
Ayrca alminyumun greceli olarak dk elastisite modl; FRP (lif takviyeli polimer)
CFRP (karbon takviyeli polimer) malzemelerle kompozit elemanlar retilerek
giderilebilmektedir.
Gnmzde alminyum, elikten sonra en ok kullanlan metal haline gelmitir.
Alminyum ve alamlar, kurun, kalay ve inko gibi tm demir d metallerin toplam
kullanmndan daha ok miktarda kullanlmaktadr.
4

Avantajlar, dezavantajlar
Alminyumu metal olarak deerli yapan zellikleri;
1958
- hafiflii (~elik/3),
- mukavemeti (alama bal),
- darbe dayankll
- d etkilere dayankll,
- ekil verilebilirlii
- elektrik-s iletkenlii
-geri dnm zellii,
Alminyum alamndan retilen ilk ve tek otoyol kprs

(Urbandale,
Iowa).
elie
alternatif
olabilecei
dnlmt. Ancak 1960'larda eliin retimindeki hzl
art ve alminyuma kyasla dk elik maliyeti
5
alminyum otoyol kprlerinin sonu olmutur.

Avantajlar, dezavantajlar
Kpr demelerinde yksek rlatif dayanm/arlk oran nedeniyle hareketli
kprlerde tercih edilebilmektedir. Ayrca hzl montaj avantaj vardr.
Ekstrzyon
profilleri

En
uygun
rijitlik
(ekil
deitirme
snlandrmas)
ve
dayanm
(gerilme
snrlandrmas) iin yap elemanlarnn
mukavemet hesaplarndan elde edilen
sonular yandaki tabloda grlmektedir.
Bu tablodaki formller yardmyla alminyum

metalinin
mekanik
zelliklerini
dier
malzemelerle
kyaslamal
ekilde
inceleyebiliriz.
Bylece alminyumun naat mhendisliinde
kullanm alanlarn da yorumlamak mmkn
olacaktr.
En uygun spesifik rjitlik [elastisite modl (E)/younluk ()] hedeflendiinde elik,

alminyum ve cam takviyeli polimer (CTP) iin yaplan hesaplamalar:
- En uygun rjitlik hedeflendiinde kolonlar iin elik ve alminyum n srada yer

almaktadr.
- Aslnda en uygun rijitlik CTP ve alminyum malzeme iin elde edilmektedir. naat
Mh. uygulamalarnda betonarme ve elik tercih edilirken (maliyet n planda, yangn,
snme), uaklarda alminyum daha avantajl olmaktadr.
- Byk deme plaklarnda ise CTP dier iki malzemeye gre optimal rijitlik asndan
daha uygun grlmektedir. Ancak maliyet ve dier baz teknik problemler nedeniyle CTP
kullanm yeni yeni gelimektedir.
8
Younluk ve ilenebilirlik
* Younluu, eliin veya bakrn yaklak te biri kadardr.
* Alminyum'a ekil vermek iin dkm, dvme, haddeleme, presleme, ekstrzyon,
ekme gibi tm metodlar uygulanabilir. Kalnl 1/100 mm.den daha ince olan folyo (st
ve meyve suyu kutularnda koruyucu tabaka) veya tel (elektrik kablolarnda ekirdek
tayc) haline getirilebilir.
* Saf alminyum yumuak bir metaldir.
* ekme dayanm yaklak 49 MPa iken alamlandrldnda ve eitli alamlandrma,
sl-mekanik ilemlerle bu deer 700 MPa'a kadar kartlabilir (uaklarda tayc
sistem). Normal yap eliinden daya yksek dayanmlar elde etmek mmkndr.

D etkilere dayankll
Alminyum, hava artlarna, yiyecek maddelerine ve gnlk
yaamda kullanlan pek ok sv ve gazlara kar dayankldr.
Mat gri rengi, havaya maruz kaldnda zerinde oluan ince
oksit tabakasndan ileri gelir.
Alminyum'un yanstma kabiliyeti yksektir. Gmi beyaz renginin bu zellie olan
katks ile beraber gerek i gerekse d mimar iin cazibeli bir grnme sahiptir.
Alminyumun bu gzel grnm, anodik oksidasyon (eloksal), lke maddeleri vs. gibi
uygulamalar ile uzun mddet korunabilir. Hatta, birok uygulamada tabii oksit tabakas
bile yeterli olur.
Oksidasyona kar stn direnci ile tannr. Bu
direncin temelinde pasivasyon zellii yatar.
ok stn korozyon zelliklerine sahip olmas,
zerinde oluan oksit
tabakasnn koruyucu
olmasndandr.
10

Darbe dayanm ve scaklkla deiimi
Al soutma plaklar
* Alminyum belli yk seviyesine kadar elastik bir malzemedir. Ani darbelere kar
dayankldr. Ayrca, darbe dayankll dk scaklklarda azalmaz. (eliklerin, dk
scaklklarda ani darbelere kar mukavemeti azalr.). Bu nedenle souk depolarda
kullanlmaktadr.
Alminyum souk hava depolar, raflar

(veya paslanmaz elik)
11

Is ve elektrik iletimi
Alminyum s ve elektrii bakr kadar iyi iletir. Ancak
ksa elektrik kablolarnda daha ok bakr tercih edilir.
nk bakrnda ekme dayanm alminyumdan daha
iyi olduundan kablo iinde kopma olasl daha azdr.
Uzun elektrik iletim hatlarnda ise enerji kaybn en aza
indirmek iin ekirdekte alminyum etrafta ise dier
tayc iletkenler kullanlmaktadr.
PE
izoleli
Alminyum
letkenli Ask Telli Enerji
Kablolar
Alminyum, 66 kVa kadar olan g kablolarnda 16 mm2 kesit alan zerindeki kablolar
halinde yaygn olarak kullanlmaktadr.
zel balant ve kutuplama teknikleri yznden alminyum, evlerdeki tesisat iin normal
12
koullarda kullanlmamaktadr.

Yangna dayankllk
Alminyum alam malzemelerin erime scakl 600660C'dir. Bu scaklk almadan nce de alminyum
hzla akma dayanmn kaybeder. 600oC'de eriyen
alminyum yanmaz. Tekrar souma olunca katlar.
Duman, gaz
karmaz
sadece erir.
13
Hammaddesi
* Doada boksit cevheri halinde bulunur.
Friedrich Whler'in, alminyumu, 1827'de, susuz alminyumklorr potasyum

ile kartrarak ayrtran ilk kiidir (Whler'in metodu)
.
Yntemin endstriyel boyutta kullanm
zor ve ok yksek maliyetli
Amerikal Charles Martin Hall 1886'da, alminyumun elektrolitik bir ilemle
eldesine ilikin bir patent bavurusunda bulunmu, ayn yl, Hall'un bu
buluundan tamamen habersiz olmak zere Fransz Paul Hroult da ayn teknii
Avrupa'da gelitirmitir.
Hall-Heroult yntemi, gnmzde alminyumun cevherinden eldesinde btn
dnyada kullanlan temel yntemdir.
14
En gen metal olarak bilinen alminyum yeryznde oksijen ve silisyumdan sonra en

ok bulunan elementtir. Yzyllardr bilinen alminyum ancak 1886 ylnda elektroliz
yoluyla bileenlerinden ayrtrlarak endstriyel ihtiyalar karlamas iin
retilebilmitir.
Alminyumun elektroliz ile eldesi
Fransada elektroliz frnlar

15
ABD'deki Washington Antnn zirvesinin yapmnda alminyum kullanlmas

kararlatrlm ve o tarihte alminyumun yaklak 30 gramnn maliyeti bu projede
alan bir iinin gnlk cretinin iki katna edeer olmutur.
Adolf Hitler'in ynetime geliinden hemen sonraki yllarda Almanya, alminyum
retiminde dnya lideri olmutur. Ancak 1942'de, ABD'de yeni hidroelektrik santral
projelerinin devreye alnmas, ABD'ye Nazi Almanya'snn ba edemeyecei bir stnlk
vermitir. Bu stnlk, drt yl iinde 60 bin sava ua yapmaya yetecek kadar
alminyum retimi eklinde ortaya kmtr
nceleri elektrik kablolar ve ev dekorasyon rnlerinde
kullanlmaya balayan alminyum metaline, 1939-1945
dnemindeki sava ortamnda uak sanayiinden youn talep
gelmitir. 1960larda alminyum sac ve levhalar inaat
sanayiinde kullanm alan bulurken, 1970 ve 1980lerde ise,
zellikle ABDde kutulama piyasas alminyuma byk talep
yaratmtr. Yaanan petrol krizleri sonrasnda, daha hafif
otomobillerin retiminin yaygnlamasyla, otomotiv sektrnde
alminyum hzla bakr, elik ve dkme demirin yerini almaya
balamtr.
16
Doada bulunuu
Alminyum yeryznde oksijen ve silisten sonra en bol bulunan maddelerden biridir.

Silisyumdan sonra yeryznde en bol bulunan metaldir. Yerkabuunda bol miktarda
(%7,5 - 8,1) bulunmasna ramen serbest halde ok nadir bulunur ve bu nedenle bir
zamanlar altndan bile daha kymetli grlmtr. Alminyumun ticari olarak retiminin
tarihi 100 yldan biraz fazladr.
Alminyum reaktif bir metal olup boksit cevherinden elde edilir. Aada nemli boksit
cevherlerinin zellikleri grlmektedir.
17

Alminyum metali balca gibsitik ve bhmitik boksit cevherlerinden retilir. Diyaspor
ve bhmit ayn kimyasal formle sahip olmalarna karn ebeke yaplar farkl
minerallerdir. Diyaspor, bhmit kadar Al retimine uygun deildir. Korund ise andrc
olarak kullanlmaktadr.
Dier yandan boksit ieren malzemeler saf olmayp, bir miktar silis, demir oksitli
mineraller ve kil mineralleri ierebilen karmlar eklindedir. Boksit ak renkli toprams
grnmldr. Ancak, demir ierii nedeniyle rengi, genellikle krmzms-kahverengi
tonlardadr. Demir Mineralleri: demiroksitler (hematit, Fe2O3) veya demir hidroksitler
(limonit, gtit, hidrogtit) boksitlerde ok yaygndr. Gibsitik (Hidrarjilitli) boksit trlerinde
demir daha boldur.
18
Avustralya boksit cevher sahas
%40-50 Al2O3 ieren boksit cevheri

Bata inaat sektrnde olmak zere, kimya, gda, ulatrma, elektrik-elektronik, makine
ve imalat sektrleri gibi ok geni alanlarda kullanlr. Ayrca, yksek tenrl boksitlerden
elde edilen almina, refrakter malzeme retiminde kullanlmaktadr. Aada kullanm
alanlarna gre tenr deerleri belirtilmitir.
Boksit rezevervlerinin dalm
19
Alminyum ilk kefedildii yllarda (1827) cevherinden ayrtrlmas ok zor olan bir
metal idi. Alminyum rafine edilmesi en zor metallerden biridir. Bunun nedeni, ok hzl
oksitlenmesi, oluan bu oksit tabakasnn ok kararl oluu ve demirdeki pasn aksine
yzeyden syrlmaydr.
Karbonla dorudan redksiyonu, alminyum oksitin
ergime scakl yaklak 2000C olduundan
ekonomik olmaktan uzaktr. Dolaysyla, alminyum
sonraki
slaytlarda
inceleyeceimiz
elektroliz
yntemiyle elde edilir.
20
Karbon, ok yksek scaklklarda bile alminyum oksitten, oksijen koparacak kadar

reaktif deildir. Bu nedenle alminyum metali elektroliz yntemleri kullanlarak elde
edilmektedir.
Enerji youn bu yntem de yksek maliyetlidir ancak gnmzde baka alternatifi

yoktur. Elektroliz ncesinde saf alminyum oksite ihtiya duyulmaktadr. Cevherden
alminyum oksit retmek alminyum retiminin ilk aamasn oluturmaktadr.
Alminyum cevherinde bulunan demir oksit, silika vb. safszlklarn giderilmesi iin 3
yntem bulunmaktadr. Gnmzde en ok Bayer yntemi tercih edilmektedir:
(a) Hall yntemi
(b) Bayer yntemi
(c) Serpeck yntemi
21

Boksit cevherleri tlp konsantre sodyum hidroksit (gl bir alkali) ile kartrlarak
bulama haline getirilir. Bu aamada alminyum oksit znr ve sodyum alminat
eklinde bir sulu zelti oluturur. Bulama dinlendirme havuzlarnda bekletilir. Bekleme
srasnda sodyum hidroksitle zlmeyen kat paracklar ve kum kelir. Bulamacn st
ksmnda bulunan saf sodyum alminat pompalar yardmyla toplanp bir sonraki
aamaya gnderilir. Havuzda kalan zeltiye de krmz amur (red mud) ad verilir.
Krmz amur ar metaller de ieren yksek alkalili bir atk malzemedir.
Na3Al(OH)6
Sodyum alminat
Krmz amur
22
Boksit refinasyonu yaplan krmz amur barajnda gk
23
24
25
Sodyum alminat zeltisi bileiin ayrmasn salayacak ekilde stlr. Saf

alminyum hidroksit kelir. Bu srada sodyum hidroksit yan rn olarak kar ve tekrar
cevher bulamacnn dkld havuzda kullanlr. Elde edilen rn dner frnda
piirilerek saf almina elde edilir.
Na3Al(OH)6 (sulu zelti) --s--> Al(OH)3 (sulu zelti) + 3 NaOH(sulu zelti)
Al(OH)3 (sulu zelti) --s--> Al2O3 (kat) + H2O (buhar)
Alminyum cevheri
(boksit)
Bayer yntemi ile

saf almina eldesi
Alminyum oksit
(almina)
26
Madenden gelen boksit
Krc
keltme - dinlendirme
havuzu
Jameika
Filtreleme
Boksit at kelti
keltme tank
Dner frn
Vietnam
Almina
27
kinci aamada alminyum oksitten (almina),
elektroliz yntemiyle alminyum metali elde edilir.

Saf alminann elektroliz yntemiyle redklenmesi
Saf alminann elektrolizinde 2 problem vardr:
(i) Saf alminann elektrik iletkenlii dktr.
(ii) Alminann oksit kaybedebilmesi iin gerekli scaklk 2000oC iken, buharlama
scakl 1800oC'dir. Bu nedenle metal oksidinden ayrmadan buharlamaktadr.
Yukarda sralanan problemlerin zmne ynelik yaplan almalarda %20-60-20
oranlarnda almina, kriyolit (Na3AlF6) ve florospar (CaF2) ieren bir karmn
elektroliz iin gerekli fzyon scakln 900-970oC'ye indirdii belirlenmitir. Ayn
zamanda karmn elektrik iletkenliinin de iyi seviyede olduu grlmtr.
zm
1886 ylnda gelitirilen elektroliz yntemi

Amerikal kimyac Charles Martin Hall (18641914) ve
Fransz metalrjist Paul Louis Toussaint Hroult (18631914).
28
Fransadaki ilk alminyum retim tesisleri
Fransadaki alminyum mzesi
29
Fransadaki alminyum mzesi
30
Hall-Heroult Yntemi
Kriyolit
iinde
zlm
alminyum oksitin elektrolizi
iin oluturulan hcre
Kabuk krc
Alminyum
oksit
Alminyum oksit (Al2O3) iyonik

bal bir bileiktir. Kriyolit iinde
eritildiinde Al+3 ve O-2 iyonlar
elektrik iletebilmektedir.
Erimi elektrolit zelti

(kriyolit iinde zlm
alminyum oksit (970oC)
Alminyum
oksit kabuk
Tabanda erimi
alminyum metali
(-ve)
Karbon anot grafit

ubuklar (+ve)
5 cm boluk
Karbon blok
Ate31
tulas

Elektroliz ii karbon kapl elik bir havuzda gerekletirilmektedir. Her iki elektrot da
karbondan yaplmtr. Kaplanan karbon katot(-)dur. Anot (+) ise eritilmi karma
daldrlm karbon ubuklardr. Cevher bir kez ergimi hale geldikten sonra iyonlar
serbeste hareket etmeye balarlar. Akm verildiinde anot ve katot da u reaksiyonlar
meydana gelir:
Katot tarafnda:
Alminyum iyonlar elektron alarak demir atomuna dnr.
(elektron alma: redksiyon)
Alminyum metali (-) katot tarafnda

Kriyolit ierisinde redklenen alminyum
daha ar olduundan tabana ker.
Anot tarafnda:
Oksit iyonlar elektron kaybederek oksijen gazna (O2) dnr
(elektron verme: oksidasyon)
32
Oksijen gaz (+) anot tarafnda
Katot tarafnda:
Hcrenin tabanna ken alminyum metali ya ingot

kalplara dklr. %99.7 saf Al srekli retim
sistemlerinde, yar mamul veya tam maml retimi iin
srekli retim hattna iletilir.
Elektroliz
Alminyum oksit
(almina)
33
Dkm alminyum metali
Anot tarafnda:
Oksijen karbon ubuu yakarak karbondioksit gaz olumasna neden olur.
Zaman iinde grafit ubuklar tkeneceinden, elektrolizde uygulanan akma
bal olarak, hcrelerin 5-10 ylda bir tmyle yenilenmesi gerekir.
Zemindeki karbonda ise ktle kayb olmaz.
karbon +
C(kat) +
oksijen
O2(gaz)
karbon dioksit
CO2(gaz)
34
Alminyumun elektroliz ile eldesinde ok fazla elektrik enerjisi tketilir. Bu nedenle

elikten daha pahal bir malzemedir. Alternatif yntemler gerek ekonomik gerekse
ekolojik olarak uygulanabilirlikten uzaktrlar.
Dnya genelinde, ortalama spesifik enerji tketimi, kg Al bana yaklak 150.5 kilowatt
saat dir (52-56 MJ/kg). Modern tesislerde bu rakam yaklak 12.8 kWh/kg (46.1 MJ/kg)
civarndadr. Redksiyon hattnn tad elektrik akm, eski teknolojilerde 100-200 kA
iken bu deer, modern tesislerde 350 kA'e kadar km olup 500 kA'lik hcrelerde
deneme almalar yaplmaktadr.
35
Elektroliz hcresi

Alminyum elektroliz frnlar (Yatrm maliyeti 900 milyon dolar) Pavlodar, Kazakistan
36
Birincil alminyum retiminde maliyeti oluturan en nemli kalemler; Hammadde

(almina, anot pasta, kriyolit, alminyum flrr v.b.), enerji ve iiliktir. Bunlardan en
nemlisi elektrik enerjisi olup, maliyetin yaklak %40n oluturmaktadr. Geriye kalan
%60n; yaklak %30unu malzeme-hammadde giderleri, yaklak %30 dier giderleri
ise personel giderleri oluturur.
Alminyum retim maliyetinin en byk kalemi elektrik enerjisi olduundan alminyum

reticisi iletmeler, Gney Afrika, Yeni Zelanda'nn Gney Adas, Avustralya, in, Orta
Dou, Rusya, zlanda, Kanada'da Quebec gibi elektrik enerjisinin bol ve ucuz olduu
blgelere yakn olmak eilimindedirler.
in alminyum retiminde dnya lideridir.
kincil alminyum, hurdadan elde edilen alminyum olup, gnmzde ikincil alminyum
retiminde, birincil alminyum retiminde harcanan enerjinin ancak ~ % 5i kadardr.
37

Kullanlm Alminyumdan Alminyum retimi
Geri dnm tesislerine dier ambalaj atklar ile birlikte

getirilen kirli ve zeri boyal veya kapl kullanlm alminyum
yry bandna konur. Konveyr boyunca alminyum baz
byk magnetlerden geirilir. Bu ekilde elik veya dier
metaller ayrtrlr. Dier malzemelerden ayrtrlan
alminyum kutular ve malzemeler ezilir ve balyalama
makinesi ile balyalanr. Balyalanm alminyum, retim
tesisine gnderilir. Balyalamann temel nedeni tama
maliyetini en aza drmektir
38

Alminyumun hurdalardan geri kazanm, gnmz alminyum

endstrisinin nemli bir bileeni haline gelmitir. Geri kazanm
ilemi, metalin basite tekrar ergitilmesi esasna dayanr, ki bu
yntem metalin cevherinden retimine nazaran ok daha
ekonomiktir.
Alminyum rafinasyonu ok yksek miktarlarda elektrik enerjisi
gerektirir, buna karlk geri kazanm ilemi, retiminde kullanlan
enerjinin %5'ini harcar. Geri kazanm ilemi 1900'l yllarn
balarndan beri uygulanmakta olup yeni deildir. 1960'l yllarn
sonlarna kadar dk profilli bir faaliyet olarak devam eden geri
kazanm olgusu, bu tarihte iecek kutularnn alminyumdan
yaplmaya balanmas ile gndeme daha youn ekilde gelmitir.
Dier geri dndrlen alminyum kaynaklar arasnda otomobil
paralar, pencere ve kaplar, konteynerler saylabilir.
39

Alminyum daha sonra zerinde bulunan tm boyalarn, nemin ve kirliliklerin
giderilmesi iin scak frna konur. Frnda alminyum zerindeki boyalar ve
kaplamalar giderilinceye kadar stlr. Daha sonra kle haline getirmek iin dner
frna iletilir ve 700C ye kadar stlr. Kat alminyumun tam olarak erimesi iin
kartrlr. Oluan gazlar gl fanlarla ortamdan giderilir. Erimi hale gelen
alminyum hcrenin tabannda toplanr ve buradan alnarak kalplara dklr.
eitli ilemlerden sonra tekrar alminyum kutu veya dier alminyum malzeme
retiminde kullanlr.
Alminyum at ve krpntsndan alminyum retimi
40
Erime ileminden sonra alminyum geni kaplara dklr. Sv alminyumun iine az

miktarda baka metaller ilave edilerek alminyum alamlar elde edilebilir. Dklen
klelerin arl yaklak olarak 27.200 kg dr.
41
Souyan kleler kaln dilim halinde getirilir. Dilimler rulo haline dntrlr. Rulolardan
alminyum levhalar elde edilir. Yeni rnler elde etmek iin basklanr ve ekillendirilir.
Ekstrzyon yntemleri ile ubuk ve profil rn eldesi de mmkndr.
42
Alminyum klenin levha, plaka veya folyo haline getirilii

Aamalar zetleyecek olursak:
1. Boksit
tlmesi
cevherinin
temini,
tanmas,
2. Bayer yntemi ile boksitten alminyum oksit

rafinasyonu
3. Alminyum oksitden elektroliz yntem ile
alminyum metalinin eldesi
4. Metalin ingot kalplara dkm ve ilenmesi
4 ton boksit
1 ton
alminyum
metali
43
Dnya Alminyum retimi
Birincil alminyum retiminde 2010 yl itibariyle Kanada ve ABD ile temsil edilen Kuzey
Amerika ile Dou ve Orta Avrupa n plana kmtr.
Alminyum tketiminde birincil yani ilenmemi alminyum ilk sray almakta, onu
hurdadan elde edilen ikincil alminyum ve alminyum boru, ubuk ve profilerden vs.
oluan ekstrzyon rnleri tketimi takip etmektedir.
Alminyum retiminde alminyum boru, ubuk ve profilerden vs. oluan ekstrzyon
rnleri, alminyum sac, levha erit gibi yass rnler ve hurdadan elde edilen ikincil
alminyum rnleri retimdeki balca rnlerdir.
44
Dnya Alminyum retimi
Alminyum hafif bir metal olma zellii ile uak ve uzay aralar dahil btn tat
aralarnda ve inaat sektrnde; iletkenlik zellii ile elektrik-elektronik aralarn
yapmnda (elektrik kablosu, elektrik nakil hatlar v.b.) tercih edilmektedir. Alminyumun
parlak ve k grntsnden yararlanlarak dekoratif amal ss ve ev eyalar
yapmnda kullanlmaktadr. Yksek dayankllk/arlk rasyosu sayesinde cephe
kaplamalarnda tercih edilir. zellikle ulatrma, inaat ve ambalaj sektrlerinde olmak
zere, yeni teknolojilerin de etkisiyle kullanm srekli artan alminyum, 21. yzyln
metali olarak grlmektedir.
45
46
Trkiye alminyum sektr

- birincil alminyum reten kurulu (Seydiehir, Konya)
- retilen veya ithal edilen kle dkm ve ileme ingotunu, dkme, biimlendirme,
haddeleme, ekme ve dvme ilemlerine tabi tutarak mal reten kurulular
- hurda alminyum ve/veya kleleri eitli yntemler ile alamlandrarak, u rnlere
kadar ileyen kurulular
47

Seydiehir Eti Alminyum A..
Trkiye'de cevherden birincil
alminyum retimi yapan tek
iletmedir.
Yllk 400 bin ton alminyum hidroksit, 235 bin ton almina, 60 bin ton ham alminyum
ve 70 bin ton zel alaml alminyum retilmektedir.
48
Zonguldak ve Toroslarda zengin boksit yataklar
Dnya Alminyum Ticareti
Dnya Alminyum ve Alminyumdan Eya thalatlar (Bin $)

Dnya genelinde alminyum ithalatlar arasnda ABD, Almanya ve in ilk lke olarak
sralanmakta olup, Trkiye 19. sradaki ithalat konumundadr. Dnya ithalatnda Trkiyenin
pay %1,4tr.
Balca alminyum ihracatlar arasnda ise, ilk lke yine ayn olup, sralama Almanya,
49
in ve ABD eklindedir. Trkiye ise 23. sradaki ihracat konumundadr. Dnya ihracatnda
Trkiyenin pay %1,3tr.
Trkiyenin Alminyum Ticareti
Alminyum ithalat yaptmz lkeler ierisinde Rusya Federasyonu,

Tacikistan ve Norve ilk sray almaktadr. lenmemi alminyum (Gtip7601), alminyum sac, levha ve eritler (Gtip-7606) anlan kalem
ithalatmzda ilk sralarda yer alan kalemlerdir
Alminyum ihracat yaptmz

lkeler ierisinde Almanya,
talya ve Irak ilk sray
almaktadr.
Alminyumdan
ubuklar ve profiller (Gtip7604), alminyum sac, levha
ve eritler (Gtip-7606) anlan
kalem
ihracatmzda
ilk
sralarda yer alan kalemlerdir
50
Alminyum hracat Yaptmz lkeler
Yllar tibariyle Trkiyenin Kii Bana Alminyum Tketimi (kg)
51
Trkiye'de alminyum
maml reten firma rnei
110 M$
yatrm
52
Teknik Alminyum orlu Fabrikasnda retilen rolu-levha-dolu profil trleri
53

Teknik Alminyum orlu Fabrikas
54

Teknik Alminyum Avclar Fabrikas
55

56

57

58

Alminyum yar-rn ve rnlerin snflandrlmas
lkemizde daha ok alminyum retim ve teknolojisine dayanlarak dzenlenmi
snflandrmalar bulunmaktadr:
A) Dkm rnleri(Hammadde=Birincil ve kincil alminyum):
a) Dkm ngotu : Alaml Kle, Alamsz Kle, Elektrik iletken (ECG)
b) leme ngotu:
-Yuvarlak ve Keli ngot: Ekstrzyon rnlerinin retiminde kullanlr.
-Yass ngot : Hadde mamulleri retiminde kullanlr.
c) Srekli Dkm Levha (Filmain) ve ubuk.
d) Granle Alminyum.
d) Toz Alminyum.
B) Yar Mamul rnleri
1. Ekstrzyon rnleri:
a) eitli Profiller.
b) Alminyum Teller.
2. Hadde rnleri:
a) Scak Hadde (Levha Rulo): 6 mm. ve daha st kalnlkta.
b) Souk Hadde (Levha, Rulo, erit, Disk): 0,2 mm-6 mm.
c) Folyo: 7-200 mikron.
3. letkenler Kablolar, teller, havai hatlar
C) Para Dkm rnleri:
a) Kum Dkm rnleri.
b) Kokil Dkm rnleri.
c) Basnl Dkm rnleri.
D) Son (u) rn
a) Mimari uygulama (Kap pencere doramalar, Cephe kaplama v.s.)
b) Ambalaj
59

GTIP (Gmrk tarife numaras) snflandrlmas
76 Alminyum ve Alminyumdan Eya
-7601 lenmemi Alminyum
7601.10.00.00.00 Alamsz Alminyum
7601.20 Alminyum Alamlar
-7602 Alminyum Dknt ve Hurdalar
-7603 Alminyum tozlar ve ince pullar
-7604 Alminyumdan ubuklar ve profiller
-7605 Alminyum teller
-7606 Alminyumdan saclar, levhalar, eritler (kalnl 0,2 mmyi geenler)
-7607 Alminyumdan yapraklar ve eritler (baskl veya basksz, kat, karton, plastik maddeler veya
benzerlerinden bir mesnet zerine tespit edilmi olsun olmasn) (mesnedi hari kalnl 0,2 mm yi gemeyenler)
-7608 Alminyumdan ince ve kaln borular
-7609 Alminyum boru balant paralar (rakorlar, dirsekler, manonlar ve benzerleri)
-7610 Alminyum inaat ve inaat aksam (kprler, kpr aksam, kuleler, pilonlar, ayaklar,stunlar, inaat
iskeleleri, atlar, kaplar, pencereler ve bunlarn ereveleri, pervazlar ve kap eikleri, korkuluklar, parmaklklar
gibi) (9406 pozisyonundaki prefabrik inaatlar hari); inaatta kullanlmak zere hazrlanm alminyum saclar,
ubuklar, profiller, borular vb.)
-7611 Her trl madde iin (sktrlm veya svlatrlm gaz hari) hacmi 300 litreyi geen ve mekanik veya
termik tertibat bulunmayan alminyum depolar, sarnlar, kvler ve benzeri kaplar (sy izole edici veya i
yzeyleri kaplanm olsun olmasn)
-7612 Her tr madde iin (sktrlm veya svlatrlm gaz hari) hacmi 300 litreyi gemeyen ve mekanik veya
termik tertibat bulunmayan alminyum depolar, flar, variller, bidonlar ve benzeri kaplar (tp eklinde sert veya
esnek kaplar dahil) (sy izole edici veya i yzeyleri kaplanm olsun olmasn)
-7613 Sktrlm veya svlatrlm gaz iin alminyum
-7614 Alminyum tellerden ince ve kaln halatlar, kablolar, rme halatlar ve benzerleri(elektrik iin izole edilmemi
olanlar)
-7615 Alminyumdan sofra, mutfak ve dier ev ilerinde kullanlan eya ile sal koruyucu eya ve bunlarn
60
aksam; alminyumdan sngerler, temizlik veya parlatma ilerinde kullanlan eya, eldivenler ve benzerleri
-7616 Alminyumdan dier eya
Ekstrzyon rnleri Kullanm Alanlarna Gre Dalm
Hadde rnleri (rulo, folyo) Kullanm Alanlarna Gre Dalm
61

naat Mhendislii Blm
Alternatif Yap
Malzemeleri
3.2. Alminyum Alamlar ve Ekstrzyon Profilleri
3.2.1. Alminyum alamlarnn snflandrlmas
3.2.2. Alminyum ekstrzyon profilleri
3.2.3. Alminyum profillerin korunmas
3.2.4. Alminyum profillerin ilenmesi

Ana metali alminyum olan alamlara Alminyum Alamlar denir.
Bunlara hafif alamlar da denir.
Alminyum alamlar bakr, inko, silisyum, manezyum, manganez,demir, nikel, titan
vb. elementleri ilave edilerek oluturulur.
- hafif olmalar,
- s ve elektirik iletkenlikleri,
- sl ilemlere ounlukla elverili olmalar
- baz kimyasal etkilere kar dayankl olmalar
- alamlar dkme elverilidir. Ayn zamanda, dvme,ekme ve haddeleme ile
biimlendirilen alminyum alamlar da hazrlanmaktadr.
- Korozyona dayankl ve zehirlenme tehlikesi yaratmadklarndan ila sanayinde ve
gdamaddelerinde koruma maddesi olarak kullanlmaktadr.

Aluminyum Alamlarnn (AA) Kimyasal Yapsna Gre Snflandrlmas
lave edilen metallere gre snflandrma yaplr. Bir alam 4 rakamdan oluan notasyon
ile tanmlanr. Birinci rakam, alminyum ilve edilen esas metali gsterir. A.B.D
normlarna gre ;
AA1XXX
2XXX
3XXX
4XXX
5XXX
6XXX
7XXX
8XXX
9XXX
:
:
:
:
:
:
:
:
:
Eski TS standardnda farkl bir

Alamsz aluminyum
kodlama sistemi varken AB ile
Bakr'l aluminyum alam
uygunluk iin bu kodlamaya
Manganezli aluminyum alam
Trkiyede'de geilmitir.
Silisyum'lu aluminyum alam
Magnezyum'lu alminyum alam
Silisyum ve magnezyum'lu alminyum alam
inko'lu alminyum alam
Demir ve Silisyum'lu alminyum alam
Yeni bulunan alamlar (rnek: Lityum'lu alamlar)
Tm Dnya'da, mimari ama iin retilen profiller, genellikle 6XXX alamlarndan,

ekstrzyon yntemi ile retilir ve grnmlerinin bozulmamas, yllarca korunmas iin
anodik oksidasyon (eloksal) ile renkli veya renksiz olarak kaplanrlar. Bu alamlar
3
arasnda da en yaygn kullanlanlar, birbirlerine son derece yakn kimyasal bileime
sfiziksel zelliklere sahip olan 6063, 6060 veya AlMgSi0,5 (Eski TS ad) alamlardr.

Aluminyum Alamlarnda kullanlan elementlerin etkileri
inko Dklebilirlii arttrr.
Bakr Alminyuma; sertlik, dayanm, dklebilme zellii ve ilenebilme kolaylklar salar. Bakr
% 33 orannda alminyumla tektik bileim verir.
Silisyum Almiyumun iinde ok az erir (%1-1.5). Silisyum %12 orannda alminyumla tektik
bileim yapar ve ergime scakl 577oCye der. Kristalleri inceltir. Mekanik zellikleri ve scak
dayanm ykselir, akcl artar. Silisyum miktar artnca ilenmeye kar sertlik meydana gelir.
Manganez Alminyum iinde ok az (%0.3) erir. Ergime derecesini ykseltir, Dklebilirlii
arttrmak iin demir ile birlikte kullanlr. Alamlarn tokluk ve sneklik zelliklerini arttrr.
Magnezyum % 33 orannda alminyumla tektik bileim verir. zgl arl az olduu iin girdii
alamn zgl arln drr. % 6dan fazla Mg ieren alamlarda kelme sertlemesi oluur.
Demir neli doku biiminde kristallenir. neli doku kristallerin olumas tehlikeli olur. Mekanik
dayanmlar azaltr.
Nikel Korozyon dayanmn iyiletirir, paralara kalc parlaklk verir.
Titanyum Bor ile birlikte alminyum alamlarnda tane inceltici olarak kullanlr.
4

Aluminyum Alamlarnn Isl lem Durumuna Gre Snflandrlmas
Alminyum yarmamul veya mamuller retildikten sonra belirli fiziksel zelliklere sahip
olmalar iin baz ilemlerden geirilirler. Genel olarak alminyum alamlar iki gruba
ayrlrlar :
12-
Isl lem uygulanabilir alamlar

Isl lem uygulanamayan alamlar
Her iki grup iin, tatbik edilen ilemleri tanmlamak amac ile kullanlan notasyonlar
mevcuttur.
Alminyum alamlar iin temper (sl ilem/kondisyon) gstergeleri
Dkm veya biimlendirilmek suretiyle elde edilen, Alminyum ve alminyum

alamlarnn sl ilem durumlar, ilave edilen bir veya birka harf ile tanmlanr.
Esasen 4 tr sl ilem gstergesi kullanlmaktadr.
(F): fabrikasyondan sonraki hali, (sl ilem yok)
(O): tavlama yapldn, (belli bir scakla kadar tekrar stlp bekletilmesi)
(H): rekristallizasyon scaklnn altndaki scaklklarda yaplan plastik ekillendirme
(sonucunda sertlik ve mukavemet artar)
(W): solsyona alma sl ilemlnden sonraki kalc olmayan yapy gstermekle beraber,
ayet zaman verilmi ise o takdirde belirli bir sl ilem ifade edilmi olmaktadr.
Solsyona alma sl ilemi: Alminyum alam bnyesindeki alam elemanlarn kat
zeltiye almak iin malzemenin 520oC veya zerinde belirli bir sre tutulup ani olarak
soutulmasdr. Baz alminyum alamlarnda (rnein 6060/6063/AlMgSi0.5)
ekstrzyon gibi scak bir prosesten sonra malzemenin hava ya da su ile ani soutulmas,
solsyona alma sl ilemi sonucunu otomatik olarak verir.
Ayrca, (T) sl ilem yapldn gsterir, alt gruplar vardr:

T1 : Scak ilemden sonra soutulur ve doal yalanma ile kararl duruma getirilir.
T2 : Scak ilemden sonra soutulur, souk ilemden geirilir ve doal yalanma ile kararl duruma getirilir.
T3 : Solsyona alma sl ilemi uygulanr, souk ilemden geirilir, ve doal yalanma ile kararl duruma getirilir
T4: Solsyona alma sl ileminden geirilir, doal yalanma ile kararl duruma getirilir.
T5: Scak ilemden sonra soutulur ve yapay yalanma ile sertletirilir (Termik sl ilemi)
T6: Solsyona alma sl ileminden geirilir ve yapay yalanma ile sertletirilir (Termik sl ilemi)
T7: Solsyona alma sl ileminden geirilir ve yapay ar yalanma yaplr.(Termik sl ilemi)
T8: Solsyona alma sl ileminden geirilir, souk ilemden geirilir, ve yapay yalanma yaplr (Termik sl
ilemi)
T9: Solsyona alma sl ileminden geirilir, yapay yalanma yaplr (termik sl ilemi) ve souk ilemden geirilir.
T10: Scak ilemden soutulur, souk ilemden geirilir ve yapay olarak yalandrlr (Termik sl ilemi).
Doal yalandrma: Alminyum alamnn oda scaklunda bekletilmesiyle, kat zelti

iindeki alam elemanlarnn kat zeltiden ayrlp kelerek "kelme sertlemesi"
mekanizmas ile malzemenin sertliinin artmas.
Yapay yalandrma: Doal yalandrma ile elde edilemeyecek kadar yksek sertlik
deerlerinin bir sl ilem frnnda belirli scaklk ve srede yaplmas. (rnek:
6060/6063/AlMgsi0.5 alam iin 180oC scaklkta 5 saat ).
Termik: Alminyumun "yapay yalandrma sl ilemi"ne Trkiye ekstrzyon sektrnde
8
verilen ad.

Yapay yalandrma rnei: 2xxx serisinden Al.0.38Cu alamnn 240oC'de 2 saat
bekletilmesi sonucu CuAl2 bileiklerinin kelmesi (siyah renkli ksmlar)

1xxx serisi yumuak alminyum (sl ilem grm)
10
1XXX serisi: Tavlanm durumda akma dayanm 10 MPa olup, elektrik iletim
kablolarnda ve folyo retiminde kullanlr.
Alminyum folyo retmek iin, alminyum kle,
scak olarak alr ve 2 ila 4 mm kalnla kadar
indirilir. Daha sonra souk ama ilemi ile 5 ila 400
m kalnla kadar alr
3XXX serisi: AlMn veya AlMnMg alamlardr.

Orta dayanml ve dktil alamlardr (110MPa),
katlama srasnda Mn ve Mg atomlarnn
zeltiye dalmas dayanm ve sertlii arttrr. Isl
ilemlerde en uygun i yap elde edilir.
Ancak
sertliin
ar
artmas
krlganlk
yaratacandan
Mn
miktar
%1.25
ile
snrlandrlmtr (ri Al6Mn kristali oluup
krlganlk meydana gelmesin). Alminyum iecek
kutularnda kullanlr. rnek alam: Al0.7Mn
0.5Mg (oranlar arlka %'dir).
11
5XXX: Magnezyumlu alamlardr. Mg oran %3-4' gememelidir. Aksi taktirde Mg5Al8

bileii oluup krlganla neden olabilir. ekme dayanm eitli haddeleme, souk
ekme tekniklerinin kullanm ile 40-160MPa aralnda deimektedir. Ancak tavlama
yaplmazsa mikroyapnn oda scaklnda stabil kalamad, zamanla yumuama ve
dayanm kayb olduu belirlenmitir.
Bu nedenle mekanik ileme sonrasnda mutlaka tavlama ile alam stabilize edilmelidir.
Magnezyumlu alamlar kara ve deniz tatlarnda tercih edilmektedir.
12
6xxx serisi alminyum alamlarnn (naat ve tamaclk sektrnde kullanlan seri)

genel zellikleri
Magnezyum (Mg) ve Silisyum (Si) karma alamlardr. Bu elementlerin ve iindeki dier

safszlklarn (Fe, Cu, Mn, Zn, gibi) belirli snrlar iinde farkl deerlerde olmalar,
alamlarn kullanlma yerine gre farkl zelliklerde profil retimini salarlar.
Demir (Fe) miktar %0,20 veya daha dk olan 6XXX serisi alamlarda, profil polisaj
yapldnda parlak yzey elde edilir. Fe miktarnn bu deerden yksek olmas
durumunda, profilin rengi grilemeye balar, parlaklk donuklar.
Mat yzey elde edilmesi iin de Fe miktar en az 0.18 % olmaldr. Fe miktar

ykseldike o lde rahat ve gzel grnml mat yzey elde edilir. Fe miktarnn
%0.30'dan fazla olmas ise eloksal sonrasnda donuk bir grnme neden olaca gibi,
ekstrzyon ilemini de zorlatrr.
Alminyumun korunmas blmnde
inceleyeceimiz bir tr yzey koruma
yntemi
13
6xxx serisi alminyum alamlarnn (naat ve tamaclk sektrnde kullanlan seri)

genel zellikleri
Mg ve Si miktarlarnn, profilin yapay yalandrma sl ilemi (termik) sonras sertliinde

byk nemi vardr. Ancak, sl ilem sonras maksimum sertlik temini iin bu
elementlerin st snrlarda olmas ise, retimin dk hz ile yaplmasn gerektirir.
nk kullanlan alminyum ktk (billet) de ayn oranda serttir.
Sonu olarak, profillerin kullanlma yerine gre, mmkn olduu lde amaca uygun
alam ile retim yaplmas faydaldr. Profilin bir zelliinin iyi olmas istenirken, dier bir
zelliinden fedakrlk edilmesi gerekmektedir
6XXX serisi (AlMgSi) alamlar iinde mimari - inaat sektrnde ekstrzyon profili
retiminde kullanlrlar. 6060 ve 6063 (EN ve yeni TS notasyonunda) ve AlMgSi0.5 (DIN
ve eski TS notasyonunda) alamlar en sk kullanlanlardr. Bunlarn kimyasal bileimleri
genelde ayn olup, alt ve st limitlerde farkllklar gsterirler. AA 6005, 6005A ve 6082
alminyum alamlar mekanik zelliklerin daha yksek deerlerde istendii mhendislik
uygulamalar iin tercih edilir.
14
Baz alminyum alamlarnn mekanik zellikleri ve kullanm alanlar
15

Alminyumun haddeleme ve sonrasnda sl ilem (tavlama) etkileri ile tane yapsnda ve
mekanik zelliklerinde meydana gelen deiiklikleri gsteren ematik izim
16
Alminyum Ekstrzyon Profil: Belli bir kesite sahip

olan, (bu kesitin ekli dz veya amaca uygun deiik
ekilde olabilir) ve kesit/boy oran kk olan, baka bir
deyile, boyu eninden ok daha fazla olan
ekillendirilmi malzemeler "profil" olarak tanmlanr.
Profil retimi iin birok metal gibi alminyum da
haddeleme (ekme) veya ekstrzyon metodu ile ilenir.
Ancak, karmak ekilli profiller iin en ok kullanlan
metod "ekstrzyon"dur.
Ekstrzyon ile retilen aluminyum profillerin kullanma
sahalar :
- Nakliye aralar (otomobil, gemi, tren, metro, uak ve
uzay aralar),
- Mimari uygulamalar ve inaat sektr (binalarn cephe
kaplama sistemleri (fasad), pencereler, kaplar, eitli
konstrksiyonlar,
- Elektrik endstrisi,
- Makina ve ekipman imali,
- Kimya ve gda endstrisinde,
17
Alminyum profillerin ekstrzyon yntemi ile retimi
Alminyum profillerin ekstrzyon yntemi ile retimi iin 3 esas gerekir.

abc-
Alminyum Ktk (billet, biyet)

Ekstrzyon Pres
Ekstrzon Kalb
Genel olarak, ekstrzyon, alminyum biyetin, presin salad byk kuvvet ile, kalp
ierisinden geirilerek, kalbn ekline sahip olan profilin elde edilmesi; olarak
tanmlanabilir. Alminyum ekstrzyonu scak olarak yaplr; biyetler 420-470C stlr,
kalplar 450C stlm olmaldr ve pres'ten kan profilin scakl 500C'nin zerindedir.
18

Ekstrzyon, ayn zamanda, bir kesit drme ilemidir. Alminyum biyetin kesiti,
alminyum profilin kesitine dntrlmektedir. Bu nedenle, kullanlan biyetin kesiti,
retilecek profil kesitine yzey lm olarak ne kadar yakn ise, ilem o kadar kolay
olur.
Ekstrzyon presinden kan profil, soutulur, souk germe ilemi yaplr ve istenen
boyda kesilir. Daha sonra eitli sl ilemler (sipari zelliine gre) tatbik edilir (Bu
notasyonlardan T iaretli olanlar kullanlr).
Alminyum profil iin sertlik lme pensesi ile sertlik kontrol yaplarak sl ilemin uygun
sonu verip vermedii kontrol edilir.
19
Webster Sertlik Olcme Penseleri deiik

tiptedir:
Model B: Alminyum ve aluminyum alamlarnda
kullanlr.
Model B-75: Pirin (Sar) ve elik iin kullanlr.
Model BB-75: Bakr sertlii lmnde kullanlr.
Sertlik lmek metallerin kalite kontrol ve
snflandrmas iin yaygn olarak kullanlan bir
metottur.
Kalite kontrol ve pratik ekilde rn snflandrma
iin Webster sertlik olme penselerimiz son derece
kullanldr.
Et kalnl 25.4 mm'ye kada olan plaklarda lm
yaplabilir. Yumuak malzemelerde doru sertlik
lme deeri iin numune 0,60 mm den daha ince
olmamaldr.
20
Alminyum profilin scak halde presten ktktan sonra yzeyinin zarar grmemesi ve
eloksal sonrasnda siyah/gri souma lekelerinin grlmemesi iin ekstrzyon pres
konveyrlerinde ahap malzeme veya grafit yerine zel sya dayankl tekstil rnleri
kullanlmas tavsiye edilir.
Hangi ldeki profillerin, ekil ve l toleranslarna sahip olaca eitli standartlarda
belirtilmitir. Standartlarda gsterilen llerin dnda retim yapmak, mteri ile retici
arasndaki anlamaya baldr. Ancak, standartlardan ok daha dar toleranslar ile profil
retmenin maliyetinin her zaman normalden ok daha fazla olduu unutulmamaldr.
21

Avrupa lkeleri ulusal standartlarnn yerine Avrupa standartlarn (EN) kullanmaya
balamlardr. lkemizde de bu standartlar tercme edilerek TS EN standard olarak
isimlendirilmekte ve kullanlmaktadr. Alminyum ekstrzyon profilleri ile ilgili lkemizde
en ok kullanlan standartlar aada verilmitir.
TS 5247 EN 12020-1: Alminyum ve alminyum alamlar- EN AW-6060 ve EN AW6063 alamlarndan ekstrzyonla imal edilmi hassas profiller - Blm 1
TS 5246 EN 12020-2: Alminyum ve alminyum alamlar- EN AW-6060 ve EN AW6063 alamlarndan ekstrzyonla imal edilmi hassas profiller - Blm 2
TS EN 755-1: Alminyum ve alminyum alamlar, ekstrzyonla imal edilmi tellik
ubuk/ ubuk, boru ve profiller Blm 1: Teknik muayene ve teslim artlar
TS EN 755-2, TS EN 755-3, TS EN 755-4, TS EN 755-5, TS EN 755-6, TS EN 7557,TS EN 755-8, TS EN 755-9
TS 4922: Metalik malzemelerin yzey ilemi, alminyum ve biimlenebilir alminyum
alamlarnn anodik oksidasyonu (eloksal), teknik zellikleri
22
3.2.3. Alminyum metalinin yzeyinin korunmas

Eloksal
Alminyum metali yzeyinde oluan doal oksit tabakas en fazla 1-2 mikron kalnlnda
olup korozyona metali kar korumak iin yeterlidir. Ancak yzeydeki bu tabaka ok ince
oldu iin kolayca izilmekte veya anmaktadr. Yeniden olumasna ramen metal
yzeyinde renk ve doku farkllklarna yol aacandan bu tabakann kalnlatrlmasnda
yarar vardr.
Mimari amala retilen alminyum profillerin gzel grnml olmas ve bunu korumas
tercih edilir. Koruyucu tabakann "anodik oksidasyon" (anodizing, anodic oxidation) veya
Almanca kkenli "eloksal" (eloxal) teknii ile kalnlatrlmas mmkndr.
23
Alminyum profillerin anodik oksidasyonu (Eloksal)
Eloksal alminyum rnlere uygulanan en nemli yzey ilemidir. Eloksal tabakas ok

sert ve bylece anmaya kar dayankl yzey kalnlatndan, izilmeye kar diren
salanr Ayrca d etkenlerden koruma da daha yksek seviyeye kar. Dekoratif
grnmn iyiletirilmesi veya rnein elektronik malzemelerde oksitlenmeye sebebiyet
vermemesi eloksal kaplamann mutlak gerekliliinin gstergelerinden bazlardr.
ELOKSALLI LEVHA ETLER

DOAL ELOKSALLI LEVHALAR (NATUREL)
STS YZEYL ELOKSALLI LEVHALAR (SATNE ELOKSALLI - mat)
PARLAK ELOKSALLI LEVHALAR (REFLEKTN - REFLEKTR - AYNALI - parlak)
24
Anodik oksidasyon yaplmas elektrolitik bir ilemdir ve birok metodu vardr. Prensipte,
alminyum profiller, asitli bir elektrolit iine anot olarak daldrlrlar. Anot ile katot arasna
belli bir gerilim (doru akm) uygulanr. Elektrolit znmeye urar ve profilin yzeyinde
bir oksit tabakas oluur. Bu tabaka cam gibi saydam ve serttir. Alminyumu anmadan
ve korozyondan korur.
Mevcut olan birok anodik oksidasyon metodu iinde, en yaygn olarak kullanlan
"Slfrik Asitli Doru Akm Metodu" dur.
25

Profillere Anodik Oksidasyon ncesi Yaplan lemler :
Anodik oksit tabakas saydam olduundan, profil yzeyini gsterir. Yzeyin mat veya
parlak olmas isteniyor ise anodik oksidasyon ncesi bu ilemler yaplmaldr.
1. Parlatma (Polisaj) lemi: Profillerin yzeyinin parlatlmas iin zel bezlerden imal
edilen fralar yzeye zel cilas (kimyasal polisaj) ile tatbik edilerek parlatma yaplr.
Eer yzeyde ar izgi var ise, parlatma fralar bunlar temizleyemediinden,
parlatma ncesinde zel sisal fra veya bant zmpara ilemi ile izgiler giderilir, sonra
parlatma yaplr.
2. Zmparalama lemi (Keeleme): Zmparalama ileminin iki amac olabilir:
a) Parlatma ncesi, yzeyde olan izgileri gidermek
b) Deiik tip zmparalar kullanlarak, yzeye zel desenli izgiler yerletirmek.
3. Satinaj lemi: Satinaj ilemi; mat grnm, fiziksel metod ile vermek iin, yzeyi
zellikle ok sayda izgi ile donatmakta kullanlr. Paslanmaz elik telli daire fralar ile
yapld gibi, Scotchbrush olarak tannan zel daire fralar ile de tatbik edilebilir. (Her
iki tip frann makinas ayrdr.) Kullanlan fralarn zelliklerine gre yzey grnm
deiik olabilir.
26

Parlatma (Polisaj)
ift kafal polisaj makinesi

Alminyum profil polisaj
parlatma makinesi
27
Polisaj uygulanm profil
Parlak almnyum

Matlatrma (Satinaj)
Satine alminyum rnekleri
28

Anodik Oksidasyon lemi:
Profiller, anodik oksidasyon elektrolitine daldrlp cereyan verilmeden nce bir dizi
kimyasal ilemlerden geirilirler. Bu ilemler:
a) Ya alma: Profillerin yzey temizliini temin iindir.
b) Kostikleme: Ya alma ileminde temizlenemeyen pislik ve yalarn temizlenmesi ve
gereinde yzeye matlk vermek iin uygulanr.
c) Ntralizasyon: Kostik ileminde oluan reaksiyon amurunu temizler.
d) Anodik Oksidasyon (Eloksal): Koruyucu oksit tabakas yzeye kaplanr. Oksit
tabakas mikroporoz yapldr. Oksit tabakasnn da uzun mrl olmasn temin etmek
iin "tespit ilemi" yaplr.
e) Tespit lemi (Sealing): Profiller, pH deeri ayarlanm kaynar su banyosunda veya
zel bir kimyasal bileim ieren zel bir emprenye banyosunda belirli bir bekletilir. Bu
ekilde eloksal tabakasnn gzenekleri kapanr ve gerek fiziksel gerekse de kimyasal
etkilere kar dayankll artar.
Yukarda zetlenen tm ilemler arasnda, profiller ykanarak, ilemin kaliteli olmas ve
kimyasallarn birbirlerine karmamas temin edilir.
29
Endstriyel Eloksal: Bu yzey grnm iin, eloksal ncesi hibir mekanik (fiziksel)
ilem yaplmaz. Profil, dorudan eloksal tesisine gelir, sadece kostik banyosunda belirli
sre tutularak bir matlk temin edilir. Elde edilen bu matlk, ounlukla yzey izgilerini
yok etmekte yeterlidir. Maliyeti dk olduundan ou zaman tercih edilen yzey tipidir.
30
Alminyum profillerin renklendirilmesi

Alminyum'un gmi beyaz renginin yansra, eitli renklerde hazrlanm profiller
mimari ve dekorasyon sahalarnda kullanlmaktadr.
Genel olarak renklendirme birbirine alternatif olan iki metod ile yaplr.
a) Boyama
b) Eloksall aliminyum iin renklendirme
31

a) Boyama :
Boyama ilemi, aa, demir-elik ve dier malzemelere yaplan boyama gibidir. Ancak,
alminyum profillere n kaplama ilemi yaplr ve sonra "toz boyama" (powder coating)
(lke) metodlarndan birisi ile istenen renklerde boyanr.
Son yllarda bu konuda olan bir yenilik ise, alminyum zerine ahap grnml desen
uygulamasdr. Alminyum zerine ahap desen uygulamas iin, alminyum profil nce
uygulanacak desenin baz rengine uygun bir tozboya ile boyandktan sonra, sz konusu
ahap desen baskl zel bir plastik film ya da kat ile kaplanarak, vakumlu scak
ortamda transfer bask (transfer printing) ile film/kat yzeyindeki ahap desenin boyal
alminyum yzeyine transfer edilmesi mmkndr.
Reynobond
32
Ahap grnml alminyum levha

a) Boyama :
Ahap grnml alminyum profil (emsiye)

33

a) Boyama
Alminyum d cephelerde polyester toz boya (PPC)
veya Polivinil difluoride (PVDF) bazl boyalar ile
kaplanabilir.
Elektrostatik toz boyama konusunda henz bir Trk
standard bulunmamaktadr.
Alminyum profil reticileri, profil boya kalitelerini
belgelemek iin uluslararas kabul gren kalite
belgelerini kullanrlar Qualicoat.
34

a) Boyama
35
b) Eloksall Aluminyum Renklendirilmesi :

Eloksall aluminyumun renklendirilmesi, en yaygn olan yntemdir. nk, eloksal
tabakas, bugn iin bilinen tm alminyum koruma metodlar iinde en iyi, en dayankl
olandr.
Alminyum profillerin eloksal ile renklendirilmesi de birbirine alternatif olan iki yntem ile
yaplabilir :
Tek-etapl renklendirme
ki-etapl renklendirme
36

1. Tek-Etapl Renklendirme :
Bu yntem, Entegral Anodik Renklendirme
(Integral Colour Anodizing) olarak tannr. Eloksal
banyosu ayn zamanda renklendirme banyosu iini
grr. Bu banyonun elektroliti, normal eloksal
banyosuna gre deiiktir ve ayrca ok daha
yksek voltajda altrldndan daha ok enerji
sarfeder. Ayrca, elde edilebilen renk profilin
alamna bal olduundan kstl artlar altnda
allr. Tm bu nedenler reticiler iki-etapl
renklendirme yntemine gei yapmaktadrlar.
37
2. ki-Etapl Renklendirme :
Anodik oksidasyon ve renklendirme iin iki ayr banyo kullanlr. Profilin nce anodik
oksidasyon yaplmas arttr. Daha sonra profil ykanr ve renklendirme banyosuna
girerek, istenen renk tatbik edilir. Bu yntemle renklendirme ikiye ayrlr :
a) Daldrma ile Boyama :
Renklendirme banyosu (Boyama Banyosu), eitli firmalarn pazarlad zel bileimli
boyann sulu bir zeltisidir. Bu yntem ile boyamada, renk verici pigmentler, eloksal
tabakasnn gzenekleri arasna emilir ve tabakann stnden bir miktar altna kadar
tabakaya nfuz ederler.
Boya banyosundan kan profile, ykandktan sonra tespit ilemi uygulanr.
38
b) Elektrolitik Renklendirme :
Bu yntemde, renklendirme banyosu, baz metal tuzlarnn sulu bir zeltisidir ve
elektroliz yolu ile renklendirme yapldndan elektrotlar bulunur. Profil banyoya konur
ve profil ile elektrotlar arasndan alternatif akm geirilir. zelti iindeki metal iyonlar
harekete geerek, eloksal tabakasna nfuz ederler. Bu yntemde, absorpsiyon yerine
elektriksel g kullanldndan, renk verici pigmentler, tabakann en derin snrna, profil
yzeyi ile eloksal tabakas ara snrna kadar inerler. Bylece, elektrolitik yntem ile elde
edilen renkler, daldrma yntemi ile elde edilen renklere oranla, fiziksel ve kimyasal
etkilere kar ok daha dayankldr.
Elektrolitik renklendirme iin, ok sayda ticari kimyasal mevcuttur. Bunlardan en eskisi
Alcan Aluminium lisans ile yaplan ANOLOK yntemidir. ANOLOK 54X prosesinde
Kobalt (Co) metalinin tuzunun kullanlr. Burada, renk verici pigment Co elementidir ve
gerek laboratuvar, gerek ise endstriyel uygulamalarn gsterdii netice, Kobalt ile elde
edilen renklerin, dier metal tuzlar (kalay-bakr, nikel vs.) ile elde edilen renklere gre
her bakmdan daha uzun mrl ve daha iyi kaliteli olduudur.
Bununla birlikte, Co prosesinin balangta lisansl bir proses olmas ve Co fiyatlarnn
stabil olmamas yznden, Kalay (Sn) bileiklerini kullanan yntemler, dnyada en
39
yaygn kullanlan yntem olmulardr.
Beyaz ve altn rengi eloksal

kapl alminyum radyatrler
40
Kaliteli bir alminyum dorama oluturmann ilk koulu, TS normlarna uygun profil
seimi ile balarr. Profil satn alrken, profillerin TS normlarna uygun olup olmad,
gerekli kalite belgelerinin bulunup bulunmad aratrlmaldr.
Standart Profiller
Lamalar
E Kenar Lamalar
Kebentler
Dikdrtgen Kutu Profilleri
Kare Kutu Profiller
Borular
ubuklar
U-Profiller
T-Profilleri
Profillerin zarar grmemesi iin yzeyleri koruyucu film tabakas ile kapl olmaldr.
Profiller bakr, inko gibi farkl malzemelerle ayn rafta depolanmamaldr (temas
41
korozyonu).

1. Alminyum Profillerin Doramaya Hazrlanmas
kesme, delme, birletirme, oluk ama, para karma, kertme vb retim yntem ve
teknikleri
a) Alminyum Profilleri Kesme
Alminyum Profilleri Elle Kesme: Alminyum
profiller karmak ekilli profiller olmalar nedeniyle
el testereleri ile kesmeye uygun deildir.
Makinede Kesme: Yksek devirli kesim alminyum
iin nerilmez, srtnmeden kaynakl snma ve
alminyumun iyi bir iletken olmas profilde
deformasyonlara neden olur. Bunun yan sra
yksek devirde kesim, apak oluumuna da neden
olur. ~2800 dev/dak devirle alan ve testere
aplar 200500 mm arasnda deien kesim
makineleri tercih edilir.
42
Yksek devirli testere ile apak oluumu

Tek Kafa Kesim Makineleri
Tek kafa kesim makineleri, ~2800 dev/dak

devirle dnen 350500 mm apndaki
testere ile kesim yapabilen, seri retime
uygun makinelerdir. Farkl kafa yatma
alar ile kullanm pratik ve l
hassasiyetleri yksektir. Otomatik, yar
otomatik veya elle kullanlabilen trleri
vardr. Makine zerinde bulunan profil
sabitleyici eneler yardmyla i paralar
sabitlenerek kesim yaplr.
ift Kafa Kesim Makineleri
ift kafa kesim makineleri, ift eksenli veya

eksenli hareket edebilen kesme kafalaryla profillerin
her iki ucundan istenen boyda ve ada kesim
yapabilir. ~2800 dev/dak devirle dnen 400500 mm
apndaki testereler yardmyla kesme boyu 6
metreye kadar kabilir.
Portatif Kesim Makineleri

Montaj srasnda ve kk aptaki imalatlarda ~2800
dev/dak devirle dnen 200300 mm apndaki
testere kullanlr. Kesim kafas saa ve sola 45 a
ile dnebilir.
43

b) Alminyum Profillerden Para karma
Kilit, su tahliye kanal, kap kolu, pencere kolu, mentee gibi gerekli elemanlarn
doramaya taklabilmesi iin profillerin delinmesi, kanal almas veya kertilmesi gibi
para karma yntemlerini kapsar
b-1) Profil Delme Makineleri
Yksek hz eliinden (HSS) retilmi matkaplar
kullanlr. Matkaplarn dn hz ~2500 dev/dak
civarndadr. Doramalarn montaj srasnda delik
delinmesi gerektiinde, el breyzi gibi aletlerle de delme
ilemi gerekletirilebilir.
44
b-2) Kopya Freze Makineleri

Alminyum doramalarda kullanlan kap kolu, kilit, pencere kolu, su tahliye kanal vb
ilemler iin gerekli boluklarn almasnda kullanlan makinelere kopya freze makineleri
ad verilir. Bu makinelerin alma esas kesici ban mastar zerine alm ekilleri
klavuz ile takip etmesidir.
Kopya freze makineleri ~280010000 dev/dak dnme hzyla alr
45

c) Alminyum Profilleri Birletirme
c-1) Ke Birletirme Presi
Alminyum dorama kap, pencere vb
imalatlarda ke oluturmak iin kesilen
profilleri, ke balant takozlar ile
birletirmek iin kullanlan preslerdir.
Profillere bask uygulayan bask trnaklar,

pnmatik sistem yardmyla hareket
etmektedir. Bask trnaklar ile profillere
uygulanan kuvvet, profilin bir ksmn
yrtarak ke takozunda bulunan uygun
entiklere oturmasn salayp salam bir
birleimi gerekletirir.
46
c-1) Ke Birletirme Presi
47
c-2) Profil Kertme (entikleme) Makinesi
Alminyum doramalarda zellikle T birleimlerde kullanlmas

gerekli olan makinedir. Profilin kesit zelliklerine gre hazrlanm
baklar ~28007000 dev/dak hzla dnerek istenilen llerde
kertmeyi gerekletirirler.
Kertme ba
Ucu kertilmi profil
48
c-2) Profil Kertme (entikleme) Makinesi

Alminyum Profillerin Kertilerek Birleime Hazrlanmas
Alminyum profil kesitlerinin karmak ekillere sahip olmas,
profillerin birbirlerine altrlmasnda zel ilem gerektirmektedir.
zellikle T tr birleimler, profillerin kesitlerine uygun ekilde
altrlabilmeleri iin profillerden para kartlmasn gerektirir.
Alminyum dorama T birletirmelerinde, profil

kesitine uygun olarak seilecek kesici baklar,
kertme makinelerinde kullanlarak profil ular
kertilir. Sabit ekilde profil kertme makinesine
balanan profili, uygun hzda dnen kesici
baklarn kertmesiyle, uygun kanallar alarak
dier profile altrlmas salanr.
49

d) Alminyum Profillerden Para karma Yntemleri
d-1) Su Tahliye Kanallarnn Almas
Alminyum doramalarda kasa ve kanat arasnda ses ve s yaltm salamak amacyla
konulmu EPDM fitiller bulunmaktadr. Bu fitiller, dardan gelecek su ve havann ieri
girmemesi iin 2 veya 3 yerden kasa ve kanattaki yuvalarna taklr. Fitillerin arasnda
hava dolam olamayacandan i ve d hava koullarnn farkl olduu zamanlarda
rutubetten dolay youma oluur. Kasa ve kanat arasndaki youma nedeniyle su
damlacklar kasada birikerek slanmaya neden olur. Su tahliye kanallar, birikebilecek
suyu dar bu delikler yardmyla atar ve ayn zamanda hava dolamn salayarak
rutubetin olumamasna ve kurumasna yardmc olur.
50
d-1) Su Tahliye Kanallarnn Almas

Alminyum profillere su tahliye kanallar kopya freze makinelerinde alabilecei gibi,
profil kesitine uygun kesme kalplar ile preslerde de alabilir. Alan kanallara PVC su
tahliye kapaklar taklarak ilem tamamlanr.
51

EPDM (ethylene propylene diene monomer - M tipi) elastomerik zellikte bir sentetik
kauuktur. Piyasada PVC fitiller de mevcuttur.
M tipinde monomer
metilendir
EPDM fitillerin avantajlar

- Gne nlarna kar dayankldr.
- Fiziksel etkenlere kar mukavemetlidir.
- Gerdirme, burkulma ve sktrma gibi
kalc
deformasyona
nedenlerden
dolay
uramaz.
- Srtnmelerden
dolay
meydana
gelen
anmalara kar dayankldr.
- Is altnda yalanmaya kar dayankldr.
- stenilen renk ve kesitte retimi mmkndr.
52
Kasa Takoz EPDM Fitili

Kasa ile kanat aras boluktan
hava, su, rzgar, ses ve toz
giriini nlemek amacyla
Kanat kulak EPDM Fitili

Kanat profilinin kasa profiline bast
noktalarda kullanlmaktadr. Seilen sistem
profilinin tasarmna gre, fitil tek veya iki
noktadan kasa profiline basabilir
53
d cam EPDM Fitili
Yaltm Band (Pestil Fitil)
Alminyum dorama pencerelerin, metal kr kasaya montajnda kullanlan EPDM veya

PVC fitillere yaltm band ad verilmektedir. Metal kr kasann doramaya temas eden
noktalarnda, iki farkl malzemenin birbirine temasndan dolay korozif bir etki
yaratmaktadr ve bu temasn giderilmesi gerekmektedir. Yaltm band kullanlmasnn
dier bir nedeni ise, s yaltml alminyum profillere temas eden metal kr kasann, s
54
kprs oluturarak s yaltmn engellemesidir.
d-2) Alminyum Profillere Mentee Yuvas Almas
Alminyum kap, pencere gibi doramalara alp kapanabilmeleri iin mentee taklmas
gerekir. Menteeler, dorama yaplacak profil serisine gre farkllk gsterirler.
Alminyum profillerin zerinde bulunan trnaklara taklan menteeler ve profil zerine
delik ya da yark alarak taklan menteeler olmak zere menteeleri iki guruba ayrmak
mmkndr.
Profil trnaklarna taklan menteeler

vidalanarak yerine tespit edilir.
Profil zerine taklacak mentee
trnde delikler, matkapla veya kopya
freze makinelerinde alabilir. Mentee
tr kanal amay gerektirdiinde bu
ilem yine kopya freze makinelerinde
gerekletirilir.
55
Kanal alarak mentee taklm alminyum profil kesiti

Mentee Mekanizmalar
Eksantrik Mentee Mekanizmalar

Yuval Mentee Mekanizmalar
56
Yaprak Mentee Mekanizmalar
Pivot Mentee Mekanizmalar

d-3) Alminyum Profillere spanyolet Kol Yuvas Almas
Alminyum kap, pencere vb doramalarda, ama ve kapamay

salayan mekanizmalar kullanlmaktadr. Bu mekanizmalardan
biri olan ispanyolet kollarn doramaya balanabilmesi iin
profil zerine kolun llerine uygun kanal almas gerekir.
Profil yzeyine alacak bu kanallar kopya freze makinelerinde
alabilir.
spanyolet kol kanal
57

e) Alminyum Doramalarda Kullanlan Balant Elemanlar
e-1) Vidal Balantlar
Alminyum dorama imalatnda kullanlacak vidalar TS 79, 80 ve 432ye uygun,
korozyona kar mukavemetli olmaldr. Kullanlacak yerin zelliklerine gre seilecek
vida boyu, tipi ve apnn doru olarak belirlenmesi gerekir.
e-2) Perinli Balantlar

Alminyum profillerin birletirilmesinde perinli birletirme kullanlacak ise perinlerin
uygun apta seilmi, alminyum perin olmalar gerekir.
Pop perin pensi
58

e) Alminyum Doramalarda Kullanlan Balant Elemanlar
e-3) Ke Balant Takozu
Ke balant takozlarnn profil ile ayn malzemeden retilmi olmas gerekir (temas
korozyonu riskine kar). Uygulamada 45 derece a ile kesilmi iki profil arasna
konulan ke takozu, preslenerek sklemeyen trden birleme salanr. Birleme
blgesinin szdrmaz olmas iin profillerin temas noktalarna ve ke takozuna epoksi
veya silikon trevi malzemeler uygulanr. Polimer ke takozlar da kullanlabilir.
PVC ke takozlar
59

e-4) Ke Gnye
Alminyum doramalarn ke birleimlerinde, 90 ada profillerin gnyeye gelmesini

ve doramalarn sarkmalara kar daha dayankl olmalarn salayan klavuz
gnyelerdir. avu gnye veya onba gnye olarak da adlandrlmaktadr.
60
e-5) ektirme U Profil (zvana)

ektirme U profilleri veya yaygn ismiyle zvanalar, alminyum doramalarn T
birleimlerini salamak amacyla kullanlan balama elemandr. Alminyum
doramalarn T birleimleri, profilin kesit llerine uygun zvana seimi ile
yaplmaktadr.
T birleim balant paralar (zvana)
61

T Birletirilmesi
Profil ile zvanann birleimi vidalama yntemi ile yaplmaktadr. Birletirilecek profillerin
kesit zelliklerine gre birbirlerine altrlmas gerekir.
Gerdirme takozu veya zvana seimi, birleimi yaplacak profilin kesitine ve doramann
gsterecei mukavemetler dorultusunda yaplmaktadr. Birleimi yaplacak profil
zvanas veya gerdirme takozu seimi, profil reticisi firmann yaynlad
kataloglarda yer alan bilgiler dorultusunda olmaldr. Profil reticileri, doramalarn
62
oluturulmasnda kullanlacak yardmc elemanlarn neler olacan ve ne ekilde
kullanlacan bu kataloglarda yaynlamaktadrlar.
ektirme U Profil Seim

Yukardaki resmi incelediinizde, alminyum profillere zvana ve gerdirme
takozlarnn uygulama biimlerini grebilirsiniz.
Resimler incelendiinde,
profillerden birinin kertilerek dier profile altrld da grlecektir.
Zvana balantlarnda kullanlan vida veya perinlerin seiminde, korozyona kar
direnli malzemelerden retilenler tercih edilmelidir.
63
Alminyum Profilleri Birletirme Yntemleri

1. Ke (L) birletirme
2. T birletirme
3. Aln alna birletirme
64
1. Alminyum Pencere Kasa Profilleri

Alminyum dorama pencerelerin tayc profili olarak adlandrlan kasa profilleri,
gerekli mukavemetleri karlayacak ve fonksiyonlarn yerine getirecek kesit kalnlnda
seilmelidir. Bu profiller vidalamaya maruz kalacaklarndan, en az 2 mm kesit
kalnlnda olmalar gerekir. Pencere kasa profilleri, kullanlacak yerin zelliine gre,
normal veya s yaltml sistem serilerden seilebilir.
65

2. Alminyum Pencere Kanat Profilleri
3. Alminyum Pencere Cam tas Profilleri

Alminyum dorama cam tas profilleri; kasa, kanat veya orta kayt profillerinde
bulunan trnaklara taklmas suretiyle, camn doramaya sabitlenmesinde kullanlr.
66

Al trlerine gre pencere eitleri
67
Alminyum ve galvanize elik vasistas makaslar
68
Pencere ve kaplar oluturulmasnda kullanlan malzemenin

trne gre doramalar isimlendirilmektedir.
Pencere biimleri, iklim koullarna, kltre, imalat tekniklerindeki geliime ve kullanlan
malzemelere gre farkllklar gsterir
Gnmzde pencere yapmnda kullanlabilen belli bal drt cins malzeme saylabilir.
Bunlar demir, ahap, PVC ve alminyumdur. Pencere profilleri birbiri ile karlatrlrken
aadaki zellikleri dikkate alnmaldr:
1- Profilin zgl arl (hafif detay
malzemeleri binaya gelecek l yk asndan
daha avantajldr.)
69
2- Profilin s geirgenlii (profilin yapld malzemenin termik iletkenlik katsaysna,

profilin geometrisine, kutucuk ve fitil yerleimine baldr. Dk termik iletkenlik
katsaysna sahip ve ok sayda bamsz gz ieren profiller daha avantajldr)
70
3- Profil malzemesinin termal genleme katsays dk olmaldr. (Gece ile gndz

arasnda ve mevsimler aras scaklk farkllklarnn fazla olduu blgelerde ise PVC
doramalarda byk ekil deiimleri nedeniyle erilmeler, arplmalar olabilir. Bu ekil
deitirmeler dikkate alnarak tasarm yaplmaldr.
4- Profil malzemesinin su emme potansiyeli (zamana ve koullara bal deiimi) (Ahap
bu konuda en ok koruma ve bakm gerektiren malzemedir.) ok ya alan ve nemli
blgelerde, ahap doramalar korunamad takdirde tamiri mmkn olmayan zararlar
grrler.
5- Profil malzemesinin UV dayankll (polimer kkenli doramalar UV koruyucular ile
formlize edilmelidir.)
71
6- Profil malzemesinin yangn dayankll ve yanma srasnda gaz karma riski (PVC
doramalar bu konuda en hassastr). Alminyum profillerin yangn srasndaki
performanslar test edilerek snflandrlr.
72
Hollanda - Yap ve Binalarda Yangn Aratrma Merkez Laboratuvarnda (TNO Building
and Construction Research Centre for Fire Research) Yangna dayankllk testlerinden
Alminyum dorama pencerelerin s

geirgenliinin fazla olmas nedeniyle
ok kutucuklu yaltml profiller tercih
edilmelidir.
Is yaltmsz ve yaltml profiller
Profiller arasndaki s yaltm contalaryla (fitil) izolasyon salanr.
73
Alminyum ara boluk tas, cam plaklar arasndaki geniliin belirlenmesinde ve

iindeki nem emici maddeler ile camn buulanmasn nlemektedir. ki cam arasndaki
genilik, s geirgenliinin belirlenmesinde rol oynayan etkendir
Nem emici (desikant) silika jeli

74
Is Yaltml Alminyum Pencere Sistemi rnei

Test edilen zellikler
Is geirim katsays_pencere Uw :1,65 W/mK ISO 10077-2
Is geirim katsays_profil Uf :1-1,7 W/mK ISO 10077-2
Hava geirgenlii Class 4 EN 1026, EN 12207
Su geirimsizlii 9A EN 1027, EN 12208
Rzgara kar dayanm C3 EN 12210, EN 12211
- EN 1027 ve EN 12208'e gre su izolasyonu

- EN 1026 ve EN 12207'ye gre hava geirimi.
- EN 14351-1 ve EN 14609'a gre kanat kavrama mekanizmasnn mukavemeti.
- EN ISO 10077-1'e gre s izolasyonu.
- EN 14351-1'e gre ses izolasyonu.
75
Rzgara kar dayanm testleri

EN 12210, EN 12211
ereveye srayla iki ynden statik 2000 Pa basn gerilmesi uygulayarak (rzgar yk)
standartta nceden belirlenen noktalardaki ekil deitirmeler llmektedir. ekil
deitirmelerin byklne gre snflandrma yaplmaktadr (A, B, C, 1-2-3-4-5).
76
Dinamik yntemde ise 50 kez tekrarl 1000 Pa ykleme yaplp kalc ekil deiimi
kontrol edilmektedir.
Basn gerilmesi 2000 Pa
77
Alminyum pencerelerde kullanlan s yaltml camlarnda, cam kalnlklarnn ve ara

boluklarnn belirlenmesinde, cam yzey alanna ve rzgar yklerine gre farkllklar
olumaktadr. Aada verilen tabloda, normal rzgar yk altnda ideal cam
kalnlklarnn belirlenmesinin ne ekilde olduu gsterilmitir. Daha byk yzey alanl
camlarn bu konfigrasyonda kullanlmas halinde camn krlma riski ortaya
kacaktr.
78

naat Mhendislii Blm
Alternatif Yap
Malzemeleri
3.3. Alminyum Plaka ve Kaplama Sistemleri
3.3.1. Alminyum panjur ve stor
3.3.2. Alminyum asma tavan
3.3.3. Alminyum cephe giydirmeleri
3.3.4. Alminyum sandwi at kaplamalar, panel elemanlar
3.3.5. Alminyum hava kanallar
3.3.6. Alminyum beton kalplar
3.3.7. Kpr tabliyelerinde alminyum kullanm
3.3.8. Kubbelerde alminyum kullanm
lk olarak eski Yunan evlerinde mermer plakalarden retilmi panjurlar; hava dolamn,
korunmay ve k giriini salamak amacyla kullanlm daha sonralar ahap
kullanmyla birlikte plakalar hareket ettirilebilen panjurlar retilmitir.

Konut, iyeri, maaza vb. dier yaplarn ayrlmaz bir paras haline gelen panjur ve
storlar, gelien teknolojinin getirdii yenilikler sayesinde gemiteki kullanm alanlarna
yenilerini eklemekte, panjur ve stor sistemleri konusunda ok geni rn ve uygulama
alternatifleri kullanclara sunulmaktadr.
Alminyum panjur
Alminyum stor
Panjur: Alminyum kullanlarak retimi gerekletirilmi, alr kapanr dar ve yatay

plakalardan oluan, pencere, kap veya buna
benzer yerlere taklan kapatma dzeneine
alminyum panjur ad verilmektedir. Panjur
retimi alminyumun dnda, plastik veya
ahap da kullanlarak da gerekletirilmektedir.

Stor: Ahap, metal, kuma vb. malzemeler
kullanlarak yaplm, bir kanal iinde hareket
eden ve bir mekanizma ile alp kapanan
perdeler olarak tanmlanmaktadr.
Stor retiminde alminyum profiller ska
kullanlr.
Poliretan dolgulu ve ekstrzyon lamel profili

olmak zere iki yntemle retilmektedir.
5
Temel olarak alminyum storlar, sarma mekanizmasnn alma ekline gre

snflandrlmaktadr. Buna gre;
Alminyum mekanik stor sistemleri
Alminyum redktrl stor sistemleri
Alminyum elektromotorlu stor sistemleri
Redktr bir dnme hareketinin devirtork orann dililer yardmyla deitiren

dili sistemidir. Redktrl motorlar dk
voltajlarda alr.
Gnmz mimarisinde ina edilen yaplarda; stma, havalandrma, aydnlatma,

akustik, yangn detektrleri, kameralar vb. nitelerin kullanmn gerektirmektedir. Bu
nitelerin kullanm ile tavanda estetik olarak istenmeyen bir grnt kirlilii
oluturacaktr. Bu ve buna benzer nitelerin estetik adan sorun oluturmas halinde,
normal tavann daha alt seviyesinde ve istenmeyen grntleri kapatacak yeni bir tavan
oluturulmas gerekir. Normal tavana aslarak oluturulan tavana asma tavan ad
verilmektedir. Mimari yaplarda ve sanayi tesislerinde asma tavan kullanlmasn
gerektiren durumlar aada sralanmtr:
1. Mimari adan ortama estetik bir grnm kazandrmak,
2. Tavan ok yksek olan yerlerde, tavan yksekliini drmek,
3. Ses dzeninin nemli olduu yerlerde, akustik dzenleme,
4. Aydnlatmann estetik ve dengeli bir ekilde dzenlenmesi,
5. Is ve ses yaltm salamak,
6. Istma, havalandrma, yangn sndrme, elektrik, su vb. tesisatlarn boru, kanal ve
kablolarn gizlemek,
7. Tavanda bulunmas gerekli havalandrma mazgal, aydnlatma armatr, yangn
fskiyesi, kamera vb. aksesuarlarn estetik bir ekilde tavana balanmas,
7
Asma tavan malzemesinden beklenenler:

- hafif, mukavemetli ve rijit olmas, zamanla deforme olmamas,
- rutubetten, titreimden, scaktan, souktan, gneten etkilenmemesi,
- kolay temizlenebilmesi,
- yangna ve korozyona kar direnli olmas,
- gereinde sklebilmesi
Alminyum asma tavanlar, retim ekillerine gre ana grupta incelenmektedir;

1- Alminyum asma panel tavanlar
2- Alminyum asma kaset tavanlar
3- zel retim alminyum asma tavanlar

Paneller en az 0,5 mm kalnlkta sert alminyum alam levhalardan silindirle bkme
yntemi ile ekillendirilerek retilmektedir. En sk kullanlan panel lleri, 85, 100, 125,
200 mm geniliinde ve en fazla 6 metre uzunluunda retilmektedir. retici firmalar
proje ve sistemleri dahilinde bu llerin zerindeki ve altndaki llerde de retim
yapmaktadrlar. Panel yzeyleri elektrostatik toz boyama yntemi ile istenilen renkte
boyanarak, tercihe gre dz, sslemeli veya gofrajl (kabartma bask) olarak yzey
ilemine tabi tutulabilir. Alminyum asma panelleri, dar ve geni derzli olarak veya
kuyruklu olarak retimi yaplarak montajlar gerekletirilmektedir.
Tekli lamel deil, plaklar

9
halinde tabakalar

Dz alminyum levha yzeyi
Gofrajl alminyum levha yzeyi
Alminyum asma panel tavanlar, i ve d meknlar da

kullanma uygundur ancak d meknlar da kullanldnda
daha kaln malzeme kullanlmas ve zel montaj
uygulamalarn gerektirmektedir. Is ve ses yaltmnn
istendii asma tavanlarda, paneller stne yaltm
malzemeleri konularak montajlar gerekletirilmektedir
10

Alminyum asma kaset tavan sisteminde, kasetler en az 0,5 mm kalnlkta sert
alminyum alaml levhalardan kalp preslerinde ekillendirilerek alminyum kaset
retimi yaplmaktadr. En sk kullanlan kaset lleri, 300x300, 300x600, 600x600,
600x1200 mmdir. Kaset yzeyleri elektrostatik toz boyama yntemi ile istenilen renkte
boyanarak, dz, perfore veya gofrajl olarak yzey ilemine tabi tutulabilir. Alminyum
asma kasetleri, tayc sistemin grnr veya grnmez olmas ekline bal olarak
retimleri yaplarak montajlar yaplmaktadr. mekanlar iin uygundur.
11

Kaset lsne uygun aydnlatma armatrleri, ses sistemleri vb. retilerek estetik
grnm iyiletirilebilir. Kasetler kolaylkla karlabileceinden tavan arkasna ulam
kolayl salamaktadr. Arkasna kuma veya s yaltm malzemesi kaplanarak s ve
ses yaltm yaplabilir.
12

Perfore alminyum
asma tavanlar
Lamel alminyum asma tavanlar
Perfore bordrl
alminyum asma tavanlar
13

Petek alminyum asma tavanlar

14
Asma tavan elemanlar:

1- Tayc profiller
2- Tavan tama asks
3- Orta kayt profilleri
4- Kenar profilleri
5- Aksesuar niteler
15

1-Tayc profiller: zerinde; panel, kaset, orta kayt profili, aydnlatma armatr vb.
taklmasn salayan trnaklar mevcuttur, ayrca tama asksnn taklaca zel
deliklerde bulunmaktadr. Korozyona kar direnli olan galvanizli elikten
retilmektedir.Tayc profiller, zerlerinde bulunan bir takm kanal ve delikler
yardmyla, bir yangn srasnda genleme salayarak tavann kmesini engelleyecek
ekilde tasarmlanmaktadr.
Kaset ve panel asma tavanlarda kullanlan tayc profiller

16
2-Tavan Tama Asks: tayc profillerin normal tavana balanmasnda kullanlan

elemanlara tama asks ad verilmektedir. Paslanmaz elik veya galvanizli elikten
retilir.
Tayc ask takm; normal tavana
tutturulan dbele vidalanacak ksm,
kelebek elik yay, tayc ubuk ve
tayc profile tutunmaya yarayan
trnaklardan olumaktadr.
retimi yaplacak asma tavann, normal
tavana
olan
aralk
lsnn
ayarlanmasnda
ve
balanmasnda
tayc ubuklar kullanlmaktadr ve bu
ubuklarn en az 4 mm apnda
Alminyum Asma Tavan Tama Asks
galvanize
elikten
retilmesi
gerekmektedir.
Kelebek elik yay; tayc ubukla, tayc profile balanan trnak arasnda tutunmay
ve kot ayar yaplmay salayan bir dzenekten olumaktadr. Kelebek yay salam bir
17 en
yapda olmal ve yk uygulandnda kaymamaldr. Tayc ask takm btn olarak
az 60 kg ekme kuvvetine dayankl olmaldr.

Asma tavan montaj srasnda, tama asks en fazla 125 cm ara ile normal tavana
balanmaldr. Ask takm seiminde retici firmann nerdii veya sisteme uygun kaliteli
olarak retilmi ask takmlar tercih edilmelidir. Yanl veya hatal kullanlan ask takm
sonucunda tavanda kmeler veya istenilmeyen dalgalanmalar oluabilir.
3- Orta kayt profilleri: Alminyum asma
kaset tavan sisteminde kullanlan orta
kayt profilleri, alminyum kasetlerin
llerine uygun olarak yerletirilmesinde
kullanlan ve tayc profillere balanan
yardmc profillerdir. Gnmzde retimi
yaplan alminyum asma kaset tavanlar
iin retilmi tayc profillerinin belirli
mesafelerde alm kanallarna, orta kayt
profillerinin u ksmnda bulunan klipslerin
taklmasyla kilitlenme gerekletirilmektedir.
18
4- Kenar profilleri: Alminyum asma tavanlarda montaj iilii tamamlandnda, duvar

kenarlarnda kalan ksmlarn estetik olarak iyi bir grnt vermemesinden dolay, bu
ksmlarn gizlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle asma tavann yapld kot lsnde
kenarlarn kapatlmas iin alminyum malzemeden retilmi kenar profilleri
kullanlmaldr. Kenar profilleri en fazla 60 cm aralklarla duvara terazisinde dbelle
montaj yaplmaldr.
19
5- Aksesuar niteleri: Alminyum asma tavanlarda; aydnlatma, ses, yangn detektr,

kamera, havalandrma vb. nitelerin kullanlmas durumunda, retici firmann sistem
detaylar gz nne alnmal ve buna gre imalat ve montaj yaplmaldr. Kullanlacak
nitelerin balant iin zel aparatlar var ise bunlarda dikkate alnmaldr. Taklacak
nitelerden elektrikle ilgili olanlarnn gerekli yaltm yaplm olmaldr.
20
OTURMALI (Lay-on )
SSTEM
Tayc profillere alminyum

plakalarn
serbest
olarak
oturtulmas suretiyle oluturulur.
SARKMALI ( Lay-in )
SSTEM
Yaklak olarak 11,50 mm.

sarkarak ygulandndan,fugaderz etkisi paneller arasnda
tavanda k bir derinlik etkisi
salar,hareketlilik yaratr. Montaj
hzl olup tavan stne mdahale
ok kolaydr
GZL TAIYICI ( Clip-in )

SSTEM
Tayc
sistemlere
trnakl
alminyum panellerin sktrlmas
ile retilir. Paneller arasnda derz
boluu yoktur. Plakalar birbirine
neredeyse
bitiik
dzendedir.
zellikle
hijyen
gerektiren
mekanlar iin ncelikli nerilen
21
uygulama biimidir.rn: hastane,
ameliyathane, mutfak, laboratuar
OTURMALI (Lay-on ) SSTEM
GZL TAIYICI ( Clip-in ) SSTEM
22

Alminyum Asma Tavan malatnda Dikkat Edilmesi Gerekenler
1- Alminyum panel veya kasetlerin istiflenmesi, nakliyesi srasnda dikkat edilmeli,

malzemelerin zarar grmesinden kanlmaldr, gerektiinde ambalaj yaplarak
istiflenmeli ve nakliyesi yaplmaldr.
2- Tama asklar mutlak suretle sistemin nerdii trden olmaldr. Ba teli, halat, delikli
lama vb. malzemelerle kesinlikle montaj yaplmamaldr.
3- Tama asklar normal tavana en fazla 125 cm aralkla dbelle balanmaldr. lk
konulan ask duvardan en fazla 60 cm mesafede olmaldr.
4- Kenar profilleri, kot lsnde en fazla 60 cm aralkla dbelle duvara sabitlenmelidir.
5- Alminyum asma tavann montajndan nce, tavanda kullanlacak su, elektrik vb.
tesisatlarn lye uygun ekilde yaplm olmas kontrol edilmelidir.
23
3.3.3. Alminyum giydirme cepheler

Gnmz cephe tasarmlar; prestij, estetik, fonksiyonellik, konfor ve zellikle enerjinin
korunmasna ynelik olarak yapy tmyle saran, giydiren bir anlay ortaya
karmaktadr. Bu anlay dorultusunda yap cephesini tmyle saran, giydiren ve
alminyum dorama cephe profilleri kullanlarak oluturulan konstrksiyona, alminyum
giydirme cephe ad verilmektedir.
24

Bina ereve sistemine aslm duvarlar yapy d etkilerden bir kabuk gibi korumak iin
tasarlanr. Rzgar ykleri en kritik tasarm parametresidir. Panel sistemin yk
erevelere aktarmas beklenir.
Alminyum giydirme cephe

Alcoa Building, Pittsburgh,
Pennsylvania
Alminyum erevenin
tad cam kaplama
cephe sistemi
25

Alminyum giydirme cepheler, projesinde belirtilen aklklarda ve her katn deme
betonuna alminyum veya galvanizli elikten retilmi ankarjlara balanan tayc
dey profiller ile bunlar arasna istenilen yksekliklerde cam takabilmek ve bunlar
tamak iin dey tayc profillere zel balant elemanlar ile balanan yatay kayt
profillerinden olumaktadr.
26
Alminyum Giydirme Cephe eitleri:

1. Kapakl giydirme cephe sistemleri
2. Silikon (cam cephe) cephe sistemleri
Uygulama yntemine gre hafif asma giydirme cephe sistemleri:

a. ubuk cephe giydirme sistemi
b. Panel (Modler) cephe giydirme sistemi
c. Yar panel (Modler) cephe giydirme sistemi
lkemizde en ok tercih edilen ve uygulanan sistem ubuk sistem olmaktadr.
Giydirme cephelerde kullanlacak alminyum profillerin AA 6063 (AlMgSi0.5) alamnda

27
olmas gerekmektedir
1. Kapakl Giydirme Cephe Sistemleri
Kapakl sistemin uygulama kolayl ve

maliyetinin ucuz olmas, yaygn olarak
kullanlmasn salamaktadr.
Kapakl alminyum giydirme cephesi uygulanacak yaplardan
alnan llere gre hazrlanacak imalat projesine uygun
olarak dey tayc ve yatay tayc profillerin gerekli
kesim, delik, kanal vb. ilemleri tamamlanr. Giydirme
yaplacak yapnn kat demelerine, alndan balanan ayarl
ankrajlara dey tayc alminyum profiller aslr.
Giydirilecek cepheye srayla aslan dey tayclar arasna
yatay tayc profiller balanarak, giydirme cepheyi
oluturacak zgara sistemi hazrlanm olur.
Sistem; kaplama elemanlarnn tayc konstrksiyon olan
metal zgara zerine sabitlenmesini salayan bask profili ve
buradaki tespit elemanlarn gizleyen kapak profilinden
olumaktadr.
28
alndan balanan ayarl ankrajlar
Ankraj boltu
29
L tipi ve Z tipi ankrajlar
Pimli ara
boluk ayarl
Yarkl ara
boluk sabit
30
Pimli yandan montaj
sadece tutucu

1. Kapakl Giydirme Cephe Sistemleri
Izgara sistemine cam ve balant malzemelerinin
montajndan sonra cam tutan bask kapaklar
dey ve yatay profillere vidalanarak balanr ve
kapatma kapaklar taklarak uygulama tamamlanr.
Giydirme cephe sistemi zerinde alr pencere kanad olmas istendiinde, oluturulan
zgara sistemi arasna, sistem serisine uygun dorama profilleri kullanlarak pencere
imalat gerekletirilebilir. Kapakl giydirme sistemi, atlye ortamnda modller halinde
retilerek yapya montaj edilebilme zelliine de sahiptir.
Kapakl sistemde alminyum profillerin d cephede
kendini aka gstermesi yeni araylar dourmu,
bunun sonucu olarak da strktrel silikon sistemi
gelitirilmitir.
Giydirme cephe sisteminin gerekli s yaltmlar ve
szdrmazln salamas iin, cephe sistemine uygun
EPDM veya silikon esasl fitillerin kullanmn da
gerektirmektedir.
31

2. Silikon (Cam) Cephe Giydirme Sistemleri
Silikon veya cam cephe giydirme sistemleri, cephede srekli cam grntsnn olmas
istenildiinde kullanlan giydirme cephe uygulamasdr. Bu sistem, kapakl giydirme
cephe sistemindekine benzer zgara sisteminin oluturulmas ve zgara aralklarna
alminyum erevelere yaptrlm cam kasetlerin taklmas ile gerekletirilmektedir.
Strktrel silikon cepheler; kesintisiz ve istenmeyen elemanlardan arndrlm byk

cephe yaklamna karlk olarak gelitirilmi sistemlerdir. Camn tayc panellere
direkt yaptrlarak, tayc amal elemanlardan arndrlmas mant ile
oluturulmutur. Bu yapmay salayan malzeme zel bir silikon olduu iin, bu sistem
silikon cephe ve camlar arasnda btnlk salad iin de cam cama cephe 32
olarak
adlandrlmaktadr.

Silikon giydirme cephe sisteminin uygulanaca yapdan alnan llere gre

hazrlanacak imalat projesine uygun olarak dey tayc ve yatay tayc profillerin
gerekli kesim, delik, kanal vb. ilemleri tamamlanr. Giydirme yaplacak yapnn kat
demelerine, ayarl ankrajlara dey tayc alminyum profiller aslr. Dey tayclar
arasna yatay tayc profiller balanarak, giydirme cepheyi oluturacak zgara sistemi
hazrlanm olur.
33
Yatay ve dikey kayt elemanlarnn betonarme sisteme montaj

Alminyum kaset profilleri ile oluturulan kasetlere, bonding ad verilen sistemle
camlarn yaptrlmas ile cepheye taklacak kasetler oluturulmaktadr. Camlar tayan
kasetlerin dtan tespit paralaryla tayc profillere vidalanarak veya bina iinden
srlerek birbirine geen kilit sistemi ile tayc profil sistemine balanr.
Kasetlerin tayc sisteme taklmas

34
Silikon cephe kaplama
Silikon cephe imalatnda dikkat edilmesi gereken en nemli ayrnt, cam yaptrma
ilemidir. Camlar kaset profillerine zel yaptrc silikon ile; tozsuz, kuru, normal sda
ve kapal ortamlarda yaptrlmaldr. Yaptrlacak yzeyler her trl toz, kir, boya, ya
vb. unsurlardan arndrlm olmaldr, yaptrma ileminden sonra kasetler bir hafta
sresince normal oda ssnda kurutulmaldr.
Silikon cephe kaplama
Kapakl cephe kaplama
35

36

a. ubuk Cephe Giydirme Sistemi
ubuk sistem uygulamasnda kullanlan eitli ekil ve boyutlardaki tespit elemanlar
(ankrajlar); deme stlerinde, betonarme parapetlerde veya demelerin cepheye
bakan yzlerinde bulunmaktadr. Tespit elemanlarnn sistem iinde kullanlaca
blgeler nceden belirlenmektedir. Kagir parapetli binalarda sistemin montaj iin
parapette braklacak n ankrajlar, sistemin statik emniyeti asndan ok nemli
olmaktadr. nk sonradan dbeller ile yaplacak tespitler, tespitin yapld noktadaki
betonarmenin kalitesinden tam emin olunamayaca iin sorun yaratabilecektir. Hafif
asma giydirme cephenin binaya daha salkl ekilde monte edilebilmesi iin;
kullanlacak galvaniz kaplama ya da paslanmaz elik tespit elemanlarnn parapet ve
kiri yzeylerine yerletirilmesi beton dkm ileminden nce gerekletirilirse daha
salkl sonu alnmaktadr.
37

Ancak Trkiyede yaplan uygulamalarn neredeyse tamamnda tespit elemanlar
sonradan yerletirilmektedir. Dikey yndeki ankraj aralklar da tayc sistem kesitinin
tespitinde nemli bir etkendir. Ankraj montaj dbelle veya kaynakla yaplmaktadr.
Dbelli montaj yaplaca zaman, tespit elemannn balanaca beton ktlenin kalitesi
ve yzey durumu dikkate alnmal, buna uygun ap ve boyda dbel seilmesi
gerekmektedir.
38

ubuk (stick) sistem uygulamalarnda, hazrlanan alt tayc konstrksiyon zerine cam,
metal, kompozit ya da ta panellerden oluan cephe panelleri yerletirilmektedir
(soldaki resim). Cam panellerin yerletirilmesi srasnda kullanlan elastik fitiller,
konstrksiyonda oluan deformasyonlarn cama iletilmemesini salayan elemanlar
olmaktadrlar. Baz uygulamalarda, bina d kelerinde yeterli yaltmn
salanabilmesi iin, bina yksekliince devam eden membran elemanlar da
kullanlmaktadr (sadaki resim).
ubuk sistem uygulamas
39

Cephe panellerinin tespit elemanlarna montaj tamamlandktan sonra i mekanda
parapet blgesindeki panellere yaltm uygulamas yaplmakta ve yaltm rts yangn
tutucu sac levhalarla kapatlmaktadr.
Yangn bariyeri uygulamas
40

ubuk (stick) sistem; belirli aks aralklarnda yerletirilen dikey kayt elemanlarnn
arasna, yatay kaytlarn monte edilmesi ile oluturulan sistemdir. Cephe panellerinin
iten veya dtan taklmas mmkndr. Dier sistemlere oranla maliyetinin dk
olmas dolaysyla, Trkiyede en ok uygulanan sistem olmaktadr.
Ancak yatay ve dey hareketlere kar uyumu zayf, byk yzeylerdeki montaj riski de
olduka yksektir. Bu nedenle ok iyi detaylandrlmas ve iyi bir iilikle monte edilmesi
gerekmektedir. Kat says 20nin zerinde olan yaplar iin tavsiye edilmeyen bir
sistemdir. ubuk sistem dnda son yllarda lkemizde yar panel ve panel sistem
uygulamalar da yaplmaktadr.
41

b. Yar Panel (Modler) Cephe Giydirme Sistemi
Yar panel sistem; kat leinde, yatay eritler halinde hazrlanm panellerden oluan
sistemdir. Paneller fabrikada imal edilmekte ve antiyeye tanmaktadr. Camlar ise
panellere antiyede monte edilmektedir.
Trkiyedeki
ilk
uygulamas
Sabanc
Centerda olmutur. lkemiz 1. derece
deprem kua zerinde olduundan,
deprem annda binadaki yatay ve dey
hareketler olduka belirgin olmaktadr. Bu
adan yar panel sistem, zellikle yksek
binalarda
uygulanan
giydirme
cephe
sistemleri iin, yatay hareketlere kar doru
ve ekonomik bir zm olmaktadr. Bu
sistemle paneller, bina hareketlerine uyum
salayabilmektedir.
42

b. Yar Panel (Modler) Cephe Giydirme Sistemi
Sabanc Center
43

c. Panel (Modler) Cephe Giydirme Sistemi
Genellikle yksek yaplarda tercih edilen cephe sistemidir, bu sistemde kullanlacak

modller bina akslarna gre retilmektedir. Atlye ortamnda retilen modllerin
zerine cam, fitil, mekanizma vb. her trl eleman balanarak tamamen bitmi
tanabilir sistem haline getirilir.
Modller, cephesi giydirilecek yap zerindeki tayc dey profillere, vin yardm ile
kaldrlarak, zel ekipmanlarla yerine montajlar yaplmaktadr. Bu ekilde tm modller
st ste ve yan yana sralanarak cephe oluturulmaktadr.
44

Panel sistem; giydirme cephe sistemini oluturan dorama elemanlarnn, tanabilir bir
aks ve bir kat yksekliinde hazrlanmas ile oluturulan sistemdir. Paneller uygulama
srasnda hibir ileme maruz kalmadan, zel ekipmanlarla yapya monte
edilmektedirler. Yatay ve dey bina hareketlerine tam olarak uyum salayabilen bir
sistem olan panel sistemle, hzl bir montaj imkan elde edilmektedir.
Son yllarda az da olsa Trkiyede de uygulanmaya balanm olan bir sistemdir. Panel
sistem sayesinde imalat ve uygulama aamasnda zamandan tasarruf
salanabilmektedir. lkemizde ilk defa stanbul Leventte ina edilen Bankas
kompleksinde (3 gkdelen) uygulanmtr.
45
Panel Cephe Uygulamasnn Avantajlar

ok daha ksa montaj sresi
Modller atlye ortamnda hazrland iin daha kaliteli imalat
Souk iklimlerde, zor antiye artlarnda daha ksa srede alma imkan
Yksek ve byk bina cephelerinin ksa srede tamamlanmas ve alma kolayl
salanmas
erisinde yaanlan veya allan mekanlarn cepheleri yenilenirken imalat sresinin
ksal nedeniyle i mekann daha ksa srede alr hale getirilebilmesi
Yksek binalarda bina salnmlarna bal teloranslarn bu uygulama sayesinde
verilebilmesi.
46

Transparan D Cephe Fittingsler (Cam Tutucular)
47
Standartlar ve Deneysel Kontrol Yntemleri

Giydirme cephe sistemlerinin yksek ve byk yzeyli binalarda uygulanmas; olas
hatalarn byk maliyetlerle ifade edilmesi anlamna gelmektedir. Bu nedenle, imalat ve
uygulamadan nceki deneysel almalar ok nemli ve gerekli olmaktadr. Giydirme
cephe sistem seiminde dikkate alnmas gereken kriterlerin banda standartlara
uygunluk gelmektedir. Trkiyede henz giydirme cephe sistemlerine ynelik belirgin
standartlar yrrlkte olmamakla birlikte, ASTM, BS ve DIN normlarnda, giydirme
cephelere ynelik eitli standartlar mevcuttur. lkemizdeki byk firmalar, bu
standartlar dorultusunda sistem retimini gerekletirmektedirler.
Amerikan ASTM (American Society for Testing and Materials) Standartlarnda, giydirme
cephelerde uygulanmas gereken deney yntemleri; ASTM E283-91: Hava nfiltrasyon
Deneyi, ASTM E330-90: Strktrel Dayanm ve Rzgar Dayanm Deneyi, ASTM E33186: Su Geirimsizlik Deneyi ve AAMA 501.1-83 Dinamik Su Basn Deneyi olmaktadr.
Yap elemanlar ve malzemelerinin yangna kar dayanmn ieren ASTM E119
standard, son dnemlerde giydirme cephelere de uyarlanmtr ve gnmzde yangn
dayanm testi bu standarda gre yaplmaktadr. Amerikada 1986 ylnda kurulan, The
Cladding Technology Centre of Taywood laboratuarlarnda, her tr giydirme 48
cephe
sistemi testi yaplmaktadr.
Standartlar ve Deneysel Kontrol Yntemleri

Trkiyenin tek giydirme cephe deney merkezi, uhadarolu Alminyum Sanayi ve
Ticaret A.. bnyesinde kurulmu olan KAPEDAM Aratrma ve Gelitirme merkezidir.
KAPEDAM deney laboratuarlarnda, her bina iin zel olarak yaratlan sistemlere,
yukarda belirtilen uluslararas standartlarda istenilen her trl test uygulanabilmektedir
Giydirme cephe sisteminin uygulanaca bir binada, uygulama ncesi yaplacak olan
deneyler; rzgar yk, l ve hareketli ykler, arpma yk, bina hareketleri, hava
geirgenlik, su geirimsizlik, s geirgenlik direnci (U deeri), kondensasyon, ses
geirimi, yangn dayanm gibi zelliklere kar alnacak nlemlerin bilinmesi asndan
nem tamaktadr.
Ayrca; zellikle camlarn kimyasal yaptrma yoluyla tatld strktrel silikon cephe
sistemlerinde; yaptrma teknikleri, yzey yapma testleri ve bunlarn denetlenmesi son
derece nemli olmaktadr.
49
3.3.4. Alminyum trapez ve sandvi paneller

Alminyum trapez ve ondle at kaplama elemanlar
a) Trapez ve ondle: Eloksal korumas ile uzun sre

sertliini korur, izilmeye ve hava koullarna diren
salanr. Garajlarda, yaltm gerekmeyen basit at
kaplama ilerinde (Alam ve kondsyon:3003/3105H18)
b) Yamur oluu: Kt hava koullarna, iziklere,
korozyona, buzlanmann verecei zarara kar diren,
renklerde solmama. Dier yamur oluklarna gre daha
hafif ve salam. Biim alma zellii sayesinde ok
eitli ekil ve stillerde retebilme. Montaj kolayl.
(Alam ve kondsyon: 1050/3003/3105- H14/H24/H26)
c) at aksesuarlar: Dayankllk, dizayn esneklii, kolay
ekillenebilirlik ve korozyon direnci. Alminyumdan
yaplan saak alt, sva dibi ve mahya gibi at
aksesuarlar (Alam ve kondsyon: 3003/3105-H24/H26)
50

Tek kat alminyum trapez uygulamalar
Tek kat trapezler, s izolasyonu ihtiyac olmayan

atlar ve cephelerde kullanlabilir.
51

Yine tek kat trapezlerin kullanld bir dier alan da teras at uygulamalardr. Bu tr
uygulamalarda atnn st ksmnda membranl su izolasyonu yaplmaktadr. Membran
altnda rijit s izolasyon malzemeleri kullanlmakta ve en altta da tek kat trapezler
bulunmaktadr.
52
Baz teras atlarda sandvi panel dorudan uygulanmaktadr.

Daha ok estetik grnme nem verilen tonoz at uygulamalarnda da tek kat

trapezler kullanlmaktadr. Projeye deerlerine uygun olarak, tek kat trapezler
bklmekte ve tonoz kaplamasna uygun hale gelmektedir.
Trapez Levhalar farkl iklim koullarndan etkilenmeden uzun yllar dayanklln koruyan, Alminyum veya
galvaniz sacdan, boyal veya boyasz olarak, kullanm yerine, amacna ve farkl ak aralklarna gre deiik
kalnlk ve formlarda retilebilir.
53
Fonksiyonel tasarmlar sayesinde yaltmsz veya eitli yaltm malzemeleri ile birlikte kullanlabilir. Radius
(erisel) form verilebilir.
Sandvi paneller: Endstriyel Tesisler, Alveri Merkezleri, Spor Kompleksleri, Salk

ve Sanat Merkezleri gibi mekanlarda at ve cephe kaplama malzemesi olarak
kullanlmaktadr.
Hazrlanan proje dorultusunda at konstrksiyonu tamamlanr. stenilen boyda
hazrlanan sandvi paneller at konstrksiyonuna monte edilir. Sandvi panel,
uygulamas kolay, hzl, ekonomik bir at kaplama sistemidir. Byk metrajl atlar ksa
zamanda kapatlabilmektedir. Fazla detay olmayan dz atlarda tercih edilmektedir.
Alminyum sandvi paneller
- Sva, boya gibi kaplamalara gerek
kalmakszn, yksek su ve s yaltm
- Yk tama kapasitesi / arlk
performans
- Korozyon direnci.
Alminyum sandvi paneller iin alam
olarak 3003/3105-H26 kullanlabilir.
54

Sandvi panel; ortasnda;
- poliretan,
- eps (genletirilmi polistiren),
- ta yn
- cam yn
gibi s yaltm amal dolgu malzemesi ile her iki yznde metal trapez levha
(alminyum levha veya boyal galvaniz sa) olan at, cephe ve souk oda
malzemesidir.
Dolgu tipine gre; at, cephe ve souk oda sistemlerinde kullanlr.
Mimar ve mhendislerin bir yapy tasarlarken dikkate ald; s yaltm, hava
geirimsizlii, hijyen, terleme, gvenlik, estetik gibi ihtiyalar karlayacak uygun
panel seimi iin sandvi panel trlerinin tannmas gerekir.
55
Fabrikasyon olarak retilen sandvi paneller, d levhalar ve i dolgu malzemesi hazr bir
sistem olarak monte edilir.
56

Poliretan kpn elde edilmesi, poliol sistem ile
uygun izosiyanatn belli
oranlarda karm ve bu karmn bir kabartc gaz yardmyla genlemesinden oluur.
Kabartclar ya poliol sistemin ierisine nceden katlr yada uygulama srasnda sisteme
enjekte edilerek kartrlr. Kabartma maddesi arttrldka genleme oran artar ve
oluan kpn younluu azalr. Poliretann kullanm yerine ve cinsine bal olarak
hacimlerinin 100 katna kadar genletirilmesi mmkndr.
Poliol Sistem + zosiyanat + Kabartc =>Reaksiyon =>Poliretan Kpk + Is

Poliol sistem ve polimerik izosiyanat hammaddelerinin kartrlmas ve iirici gaz (Npentan yada 141 B) yardmyla genleerek sert bir kpk haline gelmesiyle oluur.Sert
kpk ayn zamanda Sandwich panel retiminde kullanlmaktadr.Oluan kpk
hcrelerinin %90-95 si kapal olduu ve rijid bir yap verdikleri iin bu kpklere
sert kpkler denir. yi bir s izolasyonu tutucusudur.Bu izolasyon Sandwich panel
retimi ve kullanm iin nemli bir deerdir. Bundan dolay rijid sistemler s yaltm
57
amacyla kullanlr.
Poliretanlar temel olarak iki farkl polyol tipinden retilir. Bu temel malzeme zelliklerine
bal olarakta farkllk gsterirler. Polyester polyol bazl poliretanlar, polyeter bazl
poliretan kpklerden farkl avantajlara sahiptir.
Daha iyi solvent ve ya dayanm
Daha iyi UV dayanm
Daha iyi adhezyon dayanm
Yksek s dayanm
Yksek gerilme dayanm
Homojen kpk younluuna dikkat

Poliretan kpkle doldurulmu
alminyum sandvi panel
58
Poliretan; sertlik, esneklik, yzey dokusu v.s. gibi zellikleri birbirinden ok farkl
yzlerce eidi bulunan geni bir ailenin genel addr. stenilen form ve boyutlarda pratik
olarak retilebilmesi ok geni bir uygulama alan bulmasn salamtr
1. Sert Kpk Poliretan (Rigid Foam): Is yaltm malzemesi. Dkm
pskrtme teknii ile uygulanr. (30-100 kg/m3).
veya
2. Snger Kpk Poliretanlar (Flexible Foam): Koltuk, mobilya vs. retiminde

kullanlr. (30-60 kg/m3).
3. Yar Sert Poliretanlar (Semi-Rigid Foam): Darbe ve enerji absorbe etme zellii.
(Otomobillerin komple n panelleri, kask, teknelerin d kaplamalar). (100-300 kg/m3)
4. Elastomer poliretan (Elastomer Foam): ok sert ve byk darbeleri alabilen
malzemelerdir. (Araba tamponu). (Younluu 800 kg/m3 n zerindedir.)
5. Tam Elastomer Poliretanlar ( Casting Elastomer Foam): Anmaya ve darbelere
ok dayankl malzemelerdir. (Anabilecek makine paralar, tekerlek ve silindirler).
Sanayi tesislerinde zemin kaplamalar, dayankl mobilya paralar, tenis kortu, atletizm
59
pisti vs.
6. Sert Kabuklu Poliretanlar (Rigid Integral Skin Foam): Yksek derecede sert,
dayankl ve hafif olan malzemelerdir. (Masa, Pencere Profilleri, makine paralar,
kaynak ekipmanlar). 300-700 kg/m3
7. Esnek Kabuklu Poliretanlar (Flexible Integral Skin Foam): El ile temasta esneye
bilen fakat dayankl malzemelerdir. Direksiyon simidi, sandalye kol yeri). 300-600 kg/m3.
8. Tam Kabuklu Poliretanlar (Integral Skin Foam): Esnek ve dayankl malzemeler.
(ayakkab, ayakkab taban). 400-550 kg/m3
60

Alminyum paneller arasna EPS (genletirilmi
polistiren) yaltm dolgusu (mineral yn)
yerletirilebilir.
EPS kpk
61
Alminyum paneller arasna ta yn yaltm

dolgusu (mineral yn) yerletirilebilir.
62
Alminyum paneller arasna cam yn yaltm

dolgusu (mineral yn) yerletirilebilir.
Cam yn
63
Alminyum paneller arasnda mineral yn

kullanlmas
durumunda
yangn
performans.
64
Sandvi panel dolgu malzemelerinin termik

iletkenlik katsaylarnn ahapla karlatrlmas
65

Youmann dolgu elemannda hasara yol amamas iin nem (buhar) bariyeri
uygulamalar
Buhar bariyerleri
66
Kompozit panel
Plastik ekirdein her iki yanna fzyon teknii ile yapm, n
ilemli ve boyal iki alminyum tabakadan oluan bu paneller i
ve d mimari uygulamalarda tercih edilmektedir.
zellikleri:
Yangna, korozyona ve iklim koullarna kar dayankllk.
stn ses yaltm.
Hafif ve sert yap.
Kolay ekillendirebilme.
zgn mimari dizayn esneklii.
Kullanm alanlar:
n cephenin yeniden modellenmesi ve tasarm, d cephe
giydirme, at kontrksiyon kaplamalar, kanopi kaplamalar,
balkon ve tnel giydirme, kap ve srgl paneller, oda blmeleri
ve kurumsal kimlik uygulamalar.
Alam ve kondsyon:
3105/3003-H24/H26
67

Kanopi (canopy, saak)
benzin istasyonlarnda pompalar, otel girileri ve
kamusal yaplarda (havaalan vb.) kullanclar d
hava artlarndan koruyan mimari elemandr.
Uzay kafes veya elik konstruksiyondur. Kaplama

cinsine gre k geirebilir.
68

Ses ve s yaltml alminyum flexible hava kanallar
Yksek dayanml helezon elik tel ile takviyeli,
laminasyonlu mikro perfore alminyum folyolardan imal
edilmi, zeri cam yn takviyeli hava kanallardr
Yaltm malzemesinin zerine alminyum laminasyonlu bir
d ceket yani nem bariyeri giydirilmitir.
Dk ve orta basnta alan, klima, havalandrma,
egzoz ve benzeri hava aktarm sistemlerinde ana
makinalarda oluan grltnn hava ak ile tanmn
engeller. Bununla beraber s yaltm zelliiyle s kayb
ve/veya kazancn engeller, youmay nler.
Menfez, anemostad, difzr v.b gibi her trl hava datm ve toplama elemanlaryla
birlikte kullanlabilir.
Son derece yksek esneme, bklme ve sktrlabilme zelliine sahiptir.
Montaj, tanmas ve stoklamas kolay ve pratiktir.
Herhangi bir yangn esnasnda zehirli gaz karacak zararl madde iermez.
69
Menfezler
Datc Menfez:
Alminyum profilden imal edilen
datc menfezler fleme kanallarda
kullanlr. Aerodinamik yapya sahip
kanatlar ayarlanr, damperli veya
dampersiz tipleri mevcuttur.
Toplayc Menfez: Alminyum profilden

imal edilen toplayc menfezler, emi
kanallarnda kullanlr. Kanat ayarl,
damperli veya dampersiz tipleri mevcuttur.
Transfer Menfezi: Kap, duvar,
cam v.s. hava sirklasyonunun
olmas
gereken
mekanlarda
kullanlr.
Daha
farkl
malzemelerle
retilen menfezler de mevcuttur.
70
Anemostad: Havalandrma sistemlerinde

besleme havasnn etkili bir biimde tavana
paralel olarak yaylmasn salayan hava
k elemanlardr.
fleme ve emi amal olarak genellikle
ofislerde,
maazalarda,
okullarda,
hastanelerde, otellerde kullanlmaktadr.
Gemici anemostad: Alminyum veya

DKP sacdan imal edilir. Tuvalet vb. kk
mahallerin havalandrmas iin kullanlr.
Standart olarak vidaldr. Klipsli ve kr
kasal olarak da imal edilirler.
stenilen renkte eloksal veya elektrostatik
toz boya ile boyanabilir.
71

Tavan ok yksekse
Difzr: Trblans etkisi ile giren havann
scaklk farknn azalmasn ve hava hznn
ok ynl datlmasn salar.
Havalandrma kanallarndan ofis, toplant odas,
dkkan gibi ortamlara scak veya souk
artlandrlm havann datlmas veya bu
ortamlardan kirli havann emilmesi iin
kullanlrlar.
Lineer
(Slot)
Difzr:
Havalandrma
sistemlerinde, zellikle bask tavanlarda hava
datc veya hava toplayc olarak kullanlrlar.
flenen havann dey ya da tavana paralel
ynde flenmesini salayan ynlendirici
kanatlara sahiptir.
Swirl Difzr: 6 metre ykseklie kadar olan mekanlarda kullanlrlar.
Difzr zerindeki hava ak azlarndan havann dnerek yaylmas ile,
taze hava ve mahal havasnn karmas ok hzl bir ekilde gerekleir.
72
Jet nozul difzr
Swirl difzr
73
Lineer (Slot) Difzr (duvarda da olabilir)
3.3.6. Alminyum beton kalplar
vince gereksinim duymadan, insan gcyle rahatlkla tanabilen
SKYDECK
Alminyum Panelli Deme Kalp Sistemi
74

Karayolu kprlerinde kpr tabliyesi (bridge deck) en nemli bileendir. Geleneksel
olarak kpr tabliyeleri betonarme, elik veya ahap malzemeden yaplmaktadr. Son
yllarda alminyum alamlar ve lif takviyeli kompozitler de kpr tabliyesi retiminde
alternatif yaklamlar olarak piyasaya sunulmaktadr.
Geleneksel olarak kpr tabliyelerinde yaanan korozyon ve betonun eitli d etkilerle

bozulmas problemleri, servis mrnden daha ksa srede bakm ve onarm maliyetleri
getirebilmektedir.
ok stn zelliklere sahip (yksek ekme dayanm ve tokluk) alminyum alamlarnn

gelitirilmesi alminyum alam kompozitlerin kpr tabliyelerinde kullanlmasn
salamaktadr.
Alminyum alamlarnn korozyon dayankll ve hafiflii de tabiliye retiminde avantaj
salar.
75
Eski betonarme veya elik kprlerin ypranan tabliyelerini daha hafif tabliyelerle
deitirmek (redecking) iin alminyum alamlar ideal malzemelerdir. Bylece ar
tabliye hafifleyecek hem de mevcut tabliyenin onarm ve glendirilmesi iin yaplacak
maliyetler ortadan kalkacaktr.
Deiim hafif malzemeler kullanld iin hzl bir ekilde yaplabilir.
Tabliyenin hafiflemesi kpr kirileri ve kolonlarnda yaplacak glendirme maliyetlerini
de azaltacaktr.
76

Tabliye deitirme uygulamas
Alminyum alamlar kprlerde 80 yldr kullanlmaktadr. lk alminyum kpr tabliyesi
1933 ylnda Pittsburg'da Smithfield Street Kprsnde elik ve ahap karma kompozit
bir kpr tabliyesi sklerek yerine monte edilmitir. Kprnn yk tama kapasitesinin
arttrlmas amacyla bu deiiklik yaplmtr. O zamandan beri yzlerce kpr
tabliyesinde alminyum alamlar kullanlmaktadr.
1818: ahap, 1835: yanyor.
1835: tel kablolu asma kpr
1900'lerde elik ahap ta karma
1933: Alminyum alam deme
1967: daha iyi bir alminyum alam
ile deitirilmesi
1993: elik deme ile deitiriliyor
(ekonomik nedenlerle)
77

Tabliye deitirme uygulamas
78

Tm bileenleri alminyum kpr
1946'da ABD'de ve 1950'de Kanada'da demiryolu ve otoyol kprlerinde alminyum
tm kpr elemanlarnda kullanm ile ilgili denemeler alminyum reten firmalar
tarafndan yaplmtr. Bu kprlerden Kanada'daki Arvida kprs (Saguenay nehri
zerinde) gnmzde de cevher tayan kamyonlara hizmet vermektedir.
Tabliye, kiriler, kemer ve

dikmelerin tm alminyum
alamndan retilmitir.
88 metre aklk
Aluminum Company
of Canada (Alcan)
Tm alminyum malzemeden olan Kanada'daki Arvida kprs
79

Alminyum kpr kirileri
1950*60'l yllarda ABD'de karayolu altyapsn gelitirme almalarnda alminyum
kpr tabliyeleri ska kullanlmtr.
1958'de ABD'nin Iowa eyaletinde Des Moines yaknlarndaki 86. Sokak ile I-80'i
balayan ki eritli ve drt aklkl kprde alminyum alam kiriler kullanlmtr.
Dnyann ilk alminyum kaynakl+bulonlu birleimli kpr uygulamasdr. Alam 5083H113 ve kaynak dolgu metali 5183'tr. Demede ise beton tercih edilmitir. 1993'e
kadar servis veren kpr otoyolda yaplan dzenleme ile gzergah d kalmtr.
Bu kprnn kiri elemanlar sklerek
yaplan testlerde, kiri malzemesinin
yaklak 40 yllk srede ekme
dayanm
ve
yorulma
dayanm
alarndan
nemli
bir
kayba
uramad tespit edilmitir.
80
Historic American Engineering Record
Al alam profil kiriler
81
Kaynakl ve bulonlu birleimler

82
1960'larda uak tasarmclar tarafndan kullanlan Fairchild veya

Unistress yntemleri ile alminyum alam gen kutu kpr
kirileri retilmitir.
En by
Sykesville Bypass Kprs
Maryland eyaletinde Patapsco Nehri zerindeki yol iin 100 metre aklk geilmek zere
1963'te almtr. Kpr 2 adet betonarme ayaa oturmaktadr.
(a) Alminyum ve elik balant elemanlar arasnda meydana gelen temas korozyonu
(b) Kutu profillerden suyun drene edilmesi ile ilgili sorunlar nedeniyle kirilerde oluan
galvani korozyonu ve pitting korozyonu
nedenleri ile 2004'te kiriler elikle deitirilmitir.
83
Yeni kprnn inaat srasnda eski kpr kullanlmaya

devam edilmitir. Tarihi nemi nedeniyle sklmemitir.
84
Sykesville Bypass yeni kpr
85
Sykesville Bypass eski kpr
1990'larn ortasnda Corbin asma kprsnn (Huntington, Pensilvanya) elik tabliyesi

ar korozyon nedeniyle alminyum alam tabliye ile deitirilmitir. Youn korozyon
nedeniyle tama kapasitesi 7 tona den tabliye alminyum alam (6063-T6) ile
deitirildiinde l yk azald iin tama kapasitesi 22 tona kmtr. Tabliyede
ekstrzyon I profilleri ve iin boluklu profiller kullanlmtr.
86

svete eski kpr tabliyeleri yerine ii bo ekstrzyon alminyum alamlar 20 yldr
kullanlmaktadr. Bu srede sadece Stockholm evresinde 30'dan fazla kprde
tabliyeler alminyum kompozit tabliye ile deitirilmitir. Aada 6063 alam ile
retilem T5 ve T6 ekstrzyon profillerin enkesitleri grlmektedir.
Ortotropik kpr tabliyeleri: Anizotropik (ynlere gre farkl davranan yap sistemi)
87

Ortotropik kpr tabliyelerinin kompozit kprnn dier elemanlar ile balantlar
88

1995 ylnda Norve Forsmo'da inaa edilen hem kirii
(girder) hem de tabliyesi (deck) alminyum
alamndan oluan kprnn antiyeye tanmas,
vinle kaldrlp montaj
89

Kpr tabliye sistemleri ile ilgili deneysel
alma; ekstrzyon yntemli ile retilen profiller
kullanlarak, ok boluklu gensel yapl bir
tarzda retilmektedir.
Eurocode 9 standardnn ngrd gvenlik
limitleri dikkate alnarak oluturulan eitli
sistemler bulunmaktadr.
Ekstrzyon yntemi ile retilen gen formlu elemanlarn kaynakla

(MIG) birletirilmesi sonucu oluan kpr tabliyesi
90

Tabliyede kullanlan alminyum alamnn mekanik zellikleri ile kaynaklama yaplan
blgenin (sl ilemden etkilenen ksm) mekanik zellikleri aadaki tabloda
grlmektedir. Kaynaklanan blgede bir miktar akma ve ekme dayanm kayb
meydana gelmitir.
MIG kaynanda dolgu metali olarak AW 5356 alam kullanlmtr.
91

Deneysel almalar 2.10 m genilikte ve 3.2 m uzunluktaki plakada 16 adet
gen ekstrzyon birbirine kaynaklanarak gerekletirilmitir.
eitli ykleme
konfigrasyonlar
30 ton (2*15) yklemede tm
konfigrasyonlar arasnda llen
maksimum sehim 3.16 mm
92

Ar yklemeler de (1. ve 2. yklemelerde 56 ve
90 tona kadar klm) yaplarak hasarn
nerelerde meydana geldii incelenmitir. Genel
olarak eilme gerilmesinin lokalize olduu
noktalarda kaynak atmas eklinde gme olduu
tespit edilmitir.
Bu deneyler statik olup, demenin yorulma
performans da incelenmektedir.
93

Monolitik ekstrzyon profillerin oluturulmas
94

Alminyum kpr tabliyelerinin rijitliini arttrmak iin bir deer yol da plakaya dik ynde
paralar kaynatlarak rijitlik arttrmaktr. Ancak bu durumda kayna ssndan etkilenen
blge artmakta tabliyenin tama gc azalmaktadr. Kaynan yaratt sl hasarn
dikkate alnmad ve alnd numerik analizlerin sonucunda tama gc farkllklar
tespit edilmitir.
95
Analizde 70 GPA elastik modl ve 260 MPa akma dayanmna sahip alminyum alam
kullanlmtr. Ancak kaynaktan etkilene blgelerde akma dayanm 150 MPa
seviyelerine dmektedir.
96

Bu farkllk modellere aada grld gibi yanstlmaktadr. Krmz ksmlar dayanm
dk ikinci bir malzeme olarak tanmlanmtr.
Kaynak noktas
97

Kaynak etkisi de sisteme yanstldnda plakann performansnn dt tespit
edilmitir.
98

Alminyum ile karbon lif takviyeli polimerlerin (CFRP) birlikte kullanm ile hibrit kpr
tabliyeleri retimi zerine almalar yaplmaktadr. Bu kompozitlerde alminyum
alamn eilme rijitliini arttrmak mmkndr.
99
Kaymay engelleyici profil

ekillendirmesi yaplabilir.
Kpr tabliyelerinde yzey

przll ve kaydrmazlk
Alminyum kpr tabliyeleri anma etkisine

kar dayankllk iin eitli kalnlklarda kum
epoksi karm bir tabaka ile kaplanabilirler.
100
Alminyum kubbeler 50-60 metre apl olabilir.

Yerinde monolitik olarak kaldrlp monte
edilebilir. Petrol ve kimyasal depolama
tanklarnda ska kullanlr.
Tayvan Tuz ve kimyasal depolama

tanklar
101

Kubbelerde alminyum
stnlkleri:
malzemesinin
elik
ve
ahaba
- Yksek spesifik dayanm (dayanm/arlk oran)

- Yksek korozyon direnci
- ok farkl formlar verilerek istenen kesitin kolayca retilebilmesi
(plakal yapda, kolay kaynaklanabilir ve dklebilir bir metal)
- Kubbe ina edilirken tek ii tarafndan kolayca tanp monte
edilebilecek paralar halinde retilebilir.
102
150x30.8 m apl Crystogon kubbesi iinde Botanik bahesi bulunmaktadr.

Youn korozif ortam (scak ve yksek nem), Des Moines, Iowa
164x30.8 m apl kuzey kutbunda

laboratuvar ve lm istasyonu olarak
kullanlan kubbe yaps
320x30.8 m apl kireta depolama
103
kubbesi, Mojave, Kaliforniya

Alüminyum Yapılar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alüminyum Yapılar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dokuz Eyll niversitesi

naat Mhendislii Blm

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

* Eski Yunanllar ve Romallar, alminyumun tuzlarn, boyalarn renklerini

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

Alminyum alamndan retilen ilk ve tek otoyol kprs

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

Bu tablodaki formller yardmyla alminyum

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

En uygun spesifik rjitlik [elastisite modl (E)/younluk ()] hedeflendiinde elik,

- En uygun rjitlik hedeflendiinde kolonlar iin elik ve alminyum n srada yer

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

Alminyum souk hava depolar, raflar

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.1. Kimyasal, fiziksel ve mekanik yap

3.1.2. Alminyum retimi

* Doada boksit cevheri halinde bulunur.

Friedrich Whler'in, alminyumu, 1827'de, susuz alminyumklorr potasyum

3.1.2. Alminyum retimi

En gen metal olarak bilinen alminyum yeryznde oksijen ve silisyumdan sonra en

Alminyumun elektroliz ile eldesi

Fransada elektroliz frnlar

3.1.2. Alminyum retimi

ABD'deki Washington Antnn zirvesinin yapmnda alminyum kullanlmas

3.1.2. Alminyum retimi

Alminyum yeryznde oksijen ve silisten sonra en bol bulunan maddelerden biridir.

3.1.2. Alminyum retimi

Avustralya boksit cevher sahas

%40-50 Al2O3 ieren boksit cevheri

3.1.2. Alminyum retimi

Boksit rezevervlerinin dalm

3.1.2. Alminyum retimi

3.1.2. Alminyum retimi

Karbon, ok yksek scaklklarda bile alminyum oksitten, oksijen koparacak kadar

Enerji youn bu yntem de yksek maliyetlidir ancak gnmzde baka alternatifi

3.1.2. Alminyum retimi

3.1.2. Alminyum retimi

Boksit refinasyonu yaplan krmz amur barajnda gk

3.1.2. Alminyum retimi

3.1.2. Alminyum retimi

3.1.2. Alminyum retimi

Sodyum alminat zeltisi bileiin ayrmasn salayacak ekilde stlr. Saf

Bayer yntemi ile

3.1.2. Alminyum retimi

Madenden gelen boksit

3.1.2. Alminyum retimi

1886 ylnda gelitirilen elektroliz yntemi

3.1.2. Alminyum retimi

Fransadaki ilk alminyum retim tesisleri

Fransadaki alminyum mzesi

3.1.2. Alminyum retimi

Fransadaki alminyum mzesi

3.1.2. Alminyum retimi

Alminyum oksit (Al2O3) iyonik

Erimi elektrolit zelti

Karbon anot grafit

3.1.2. Alminyum retimi

Alminyum metali (-) katot tarafnda