You are on page 1of 3

Proteocontraochoqueeltricofazendoa

diferena
Autor:RicardoPereiradeMattos*
Muitasvezesaocorrnciadeumchoqueeltricofatal,eminstalaeseltricasprediais,
atribudaaoazar,aoacasoouaodestino.Porm,quemtrabalhapelaprevenode
acidentesdevesaberqueessascausasmetafsicasnopodemserconsideradasna
investigaodeumeventodessanatureza.Seconsiderarmosqueumacidenteuma
disfunodeumsistemadegestodasegurana,temosqueidentificarascausase
bloquelas.Eestebloqueiotemqueocorrerantesdoacidente.
Osconceitosbsicosdeanlisederiscosnosensinamquetodososperigosdeuma
instalao,processooutarefadevemseridentificados,osriscosavaliadosecombaseno
resultado,asmedidasdecontroledevemserescolhidaseadotadas.
Outroensinamentoimportantedizrespeitoaoentendimentoquetodoacidentepossui
mltiplascausas.Esseensinamentoteveorigemnainvestigaodeinmeroseventosem
todoomundo,desdeosmaissimplesatosmaiscomplexos,comooscasosdosacidentes
industriaisampliados.Notarefafcileliminartodasascausasprovveisdeumacidente.
Atporquenemsempreseidentificamtodaselas.Entretanto,aexperinciaacumulada,o
histricoeasprobabilidadesestudadassoelementosqueajudamnestatarefa.
Essesaspectosdecartergeralsobreaanlisedosriscosedosacidentesforam
apresentadosparafundamentaraaplicaodessesconceitosnaproteocontrachoques
eltricoseminstalaeseltricasdebaixatenso.
Sabendoqueochoqueeltricooefeitodapassagemdacorrenteeltricapelocorpo
humano,naturalseimaginarqueasmedidasdeprevenoestejamrelacionadasa
impedirestapassagem.Dentrodessalgica,osequipamentosdeproteoindividual,como
ocasodasluvasecaladosisolantesdeborracha,tmporobjetivoaumentara
resistnciapassagemdacorrenteeltricanocasodeumcontatocomumcircuito
energizado.
Nasinstalaeseltricasprediais,entretanto,essarecomendaodeusodeequipamentos
deproteoindividualinaplicvelquandosetratadaproteodosusurios.Ouseja,no
seesperaexigirqueaspessoasestejamestejamutilizandoessesaparatosemsuascasas,
escritrios,escolasoumesmonasviaspblicas.Tambmnoparecevivelrecomendar
distnciadosequipamentoseinstalaes,umavezqueainteraocomumaenorme
diversidadedeequipamentoseltricostarefarotineiraeobrigatrianodiaadiade
qualquerpessoa.
Ora,seaproteonopodeestarnaspessoas,eladeveestarobrigatoriamentenos
prpriosequipamentosenasinstalaeseltricas.Emambososcasos,asnormastcnicas
brasileirasestabelecemrequisitosvoltadosproteocontraoschoqueseltricos.Como
nosepretendeesgotaroassuntonesteartigo,vamosabordarumadessasmedidasde
proteoquefazumagrandediferena:aproteodiferencial.
Antesdeexplicaraaplicaodestetipodeproteovamosabordaralgunsfundamentos
tericosehistricos.Diversosestudossobreosefeitosfisiolgicosdapassagemde
correnteeltricapelocorpohumanoconstataramqueaassociaoentreaintensidadeda

correnteeltricaeotempodeterminamagravidadedaconsequncia.Eessesvaloresso
muitopequenos,daordemdemilsimosdeampres,nocasodacorrente,edemilsimos
desegundos,nocasodotempo.
UmdosprecursoresdessesestudosfoioprofessorCharlesDalziel(19041986),do
DepartamentodeEngenhariaEltricadaUniversidadedaCalifornia(Berkeley).Emum
trabalhometiculosodepesquisa,incluindoexperimentoscomvoluntrios,sobrigoroso
mtododesegurana,oprofessorDalzieltornouseumareferncia,apartirdadcadade
40,produzindoartigos,palestraseapresentandotrabalhos.Osdispositivosdeproteo
existenteserameficazesparaasobrecargaecurtocircuitos,masnoprotegiamas
pessoasdocontatocompartesenergizadas.Elepercebeuanecessidadededesenvolver
umdispositivoquepudesseprotegeraspessoasdosefeitosdocontatocomcircuitos
energizadoseissosetornouoseuprincipalobjetivo,ouseja,criarumdispositivoque
pudesseinterromperacorrentedefugaantesqueelafossegrandeosuficienteparacausar
danosfisiolgicos.Odesafioestavanascaractersticasnecessriasdesensibilidade,
velocidadedeao,confiabilidade,tamanhoecusto.
Em1965,oprofessorDalzielrecebeuapatentedointerruptordecorrentedefugaparaa
terra(groundfaultcurrentinterrupterGFCI)queinterrompiaestacorrenteantesde
alcanarovalorde5milsimosdeampres..Poucotempodepois,reconhecendoa
relevnciadestedispositivo,oCdigoEltricoNacional(NEC)dosEUAfoimodificado,
passandoaexigirainstalaodoGFCInoscircuitosdebanheiros,cozinhas,piscinase
tomadasexternas.
Desdeento,cominmerasmelhoriaseadaptaesfeitasemnormasdediversospases,
desenvolveramsediferentestiposdedispositivoscomesseobjetivo.Oprincpiode
funcionamentodestedispositivopermaneceomesmo.Instaladonoquadrodedistribuio
decircuitos,passamporeleoscondutoresdasfasesedoneutro.Osomatriovetorialdas
correntesquepassampeloscondutoresigualazero,emcondiesnormais.Quando
houverumafalhadeisolamentoouumcontatoquegereumafalhaparaaterra(correntede
fuga)esseresultadoserdiferentedezero,eissoserdetectadopelocircuito
eletromagntico,oqueirinduzirumacorrenteresidualqueprovocarodesligamentodo
circuito,desdequeacorrentedefugaatinjaacorrenteprevistadeatuaododispositivo.
NoBrasil,elechamadodeDispositivoDiferencialResidualou,simplesmente,Dispositivo
DR.AnomenclaturadispositivoenglobaosmodelosdeinterruptorDRoudeinterruptor
DRintegradoaodisjuntor.SuautilizaoestprescritanaNBR5410,normatcnica
brasileiradeinstalaeseltricasdebaixatenso.Segundoanorma,eleumaproteo
adicionalcontrachoqueseltricosedeveserobrigatoriamenteinstaladonosseguintes
casos:emcircuitosquesirvamapontosdeutilizaosituadosemlocaisquecontenham
chuveirooubanheiraemcircuitosquealimentamtomadassituadasemreasexternas
edificaoemcircuitosquealimentamtomadassituadasemreasinternasquepossamvir
aalimentarequipamentosnareaexternaeemcircuitosquesirvamapontosdeutilizao
situadosemcozinhas,copas,lavanderias,reasdeservio,garagensedemais
dependnciasinternasnormalmentemolhadasousujeitasalavagens.Emtodosesses
casos,oDRdeveserdealtasensibilidade,comcorrentediferencialresidualigualouinferior
a30mA.
Oconceitodeutilizaoobrigatrianesseslocais,estvinculadocaractersticadebaixa
resistnciadapelenapresenadeguaouumidade,oqueprovoca,nocasodecontatos
compartesenergizadas,acirculaopelocorpodecorrenteseltricascujaintensidade
podecausarsequelasgravesoufatalidades,mesmoemcasodecircuitosalimentadosem
baixatenso.
Odesempenhoeconfiabilidadedessesdispositivossocaractersticasespecificadasnas

duaspartesdanormabrasileiraeMercosulNBRNM61008esuafabricaoe
comercializaoestoinseridasnoProgramadeAvaliaodeConformidadedoINMETRO,
queconsidera,almdanormabrasileira,asnormasinternacionaisdaIEC,aplicveisaesse
tipodedispositivo.
Infelizmente,anormaregulamentadoradeseguranaeminstalaeseserviosem
eletricidade(NR10),revisadapeloMinistriodoTrabalhoeEmpregoem2004,no
mencionouexplicitamenteaobrigatoriedadedousodoDispositivoDR.Entretanto,ele
mencionado,comonomededispositivosacorrentedefugacomoumadasmedidasde
controledoriscoeltriconoanexodaNR10quedefineaprogramaomnimadocurso
bsicodesegurana.Essaomissonodeveservirderespaldoparanoutilizlo,at
porqueaprpriaNR10estabeleceanecessriaobservnciadasnormastcnicas
nacionaiseinternacionaiscabveis.
Retomandoaabordageminicialdesteartigo,podemosconcluirqueasanlisesderiscos
queabordemaexposiodostrabalhadoresoudeusuriosaocontatocomequipamentos
ouinstalaeseltricasdebaixatensodevemcontemplarautilizaodecircuitos
protegidospelodispositivoDR,especialmente,seessasinstalaesouequipamentos
estiverememreasexternassujeitaspresenadegua,ondeautilizaodeste
importanterecursoobrigatria.
Oautor:RicardoPereiradeMattosengenheiroeletricista,compsgraduaoem
engenhariadeseguranadotrabalho.membrodaSOBESedaABRACOPEL,autorde
artigos,palestrasetreinamentosnareadeseguranadotrabalho.Mantmumportalde
informaessobreSeguranaeSadenoTrabalho,noendereowww.RicardoMattos.com.
Esteartigofoipublicadopelaprimeiravez,emabrilde2013,noportaldoautor,no
EndereodaPreveno:www.RicardoMattos.com.
Paravoltarpginaprincipal,cliqueaqui.

You might also like