You are on page 1of 18

PALABRAS VARIABLES

1. SUSTANTIVOS. tercera parte.

CUARTA DECLINACIN.
La Cuarta Declinacin latina se caracteriza por contener un reducido nmero de nombres cuya vocal
caracterstica es la u, y cuyo genitivo singular termina en us.1
Al igual que la segunda y tercera declinaciones, tiene nombres masculinos, femeninos y neutros.

Cuarta Declinacin Singular.


Caso

Terminacin

Nombre modelo

Traduccin.

Nominativo

-us

senatus

senado.

Acusativo

-um

senatum

(a) el/un senado.

Dativo

-ui

senatui

para el/un senado.

Ablativo

-u

senatu

(en/con/etc.) el/un senado.

Genitivo

-us

senatus

de el/un senado

Vocativo

-us

senatus

senado,

Cuarta Declinacin Plural.


Caso

Terminacin

Nombre modelo

Traduccin.

Nominativo

-us

senatus

senados.

Acusativo

-us

senatus

(a) los/unos senados.

Dativo

-ubus/ibus

senatibus

para los/unos senados.

Ablativo

-ubus/ibus

senatibus

(en/con/etc.) los/unos senados.

Genitivo

-uum

senatuum

de los/unos senados

Vocativo

-us

senatus

senados,..

1 Como la Cuarta declinacin tiene una cantidad de nombres muy reducido, y adems por la coincidencia de las
terminaciones del nominativo y acusativo singular con los temas de la segunda declinacin, se ha producido ya en la
poca latina de una confusin de temas, siendo absorbida por la segunda declinacin.

La terminacin ubus es obligatoria en los nombres bislabos terminados en cus, como arcus (arco),
quercus (encina), lacus (lago), acus (aguja).
Es obligatoria adems en los casos como arcubus, artubus y partubus, para distinguirlos de los nombres
arcibus (arx), artibus (ars) y partibus (pars), de la tercera declinacin.
Adems de senatus, pertenecen a la cuarta declinacin:

arcus m. (arco)
lacus m. (lago)
potus m. (bebida)
portus m. (puerto)
auditus m. (audicin)
ortus m. (salida)
spiritus m. (espritu)
visus m. (vista)

artus m. (miembro)
metus m. (miedo)
cantus m. (canto)
aquaeductus m.
tactus m.
occasus m. (puesta)
strepitus m. (ruido)
vultus m. (rostro)

fluctus m. (flujo)
motus m. (movimiento)
casus m. (caso)
specus m. (cueva)
exercitus m. (ejrcito)
risus m. (risa)
versus m (verso)

fructus m. (fruto)
terraemotus m.
defectus m. (defecto)
odoratus m. (olfato)
gustus m.
ritus m (rito)
victus m. (vveres)

domus f. (hogar)
idus f. (15 da de mes)
socrus f. (suegra)

anus f. (vieja)
nurus f. (nuera)
tribus f. (tribu)

acus f. (aguja)
porticus f. (prtico)

manus f. (mano)
quercus f. (encina)

Resumen Cuarta Declinacin.


Term. Sing.
-us
-um
-ui
-u
-us
-us

Nominativo
Acusativo
Dativo
Ablativo
Genitivo
Vocativo

Ej. singular
senatus
senatum
senatui
senatu
senatus
senatus

Term. plural
-us
-us
-ibus / -ubus
-ibus / -ubus
-uum
-us

Ej. plural
senatus
senatus
senatibus
senatibus
senatuum
senatus

CUARTA DECLINACIN NEUTRACuarta Declinacin Neutra Singular.


Caso

Terminacin

Nombre modelo

Traduccin.

Nominativo

-u

cornu

cuerno.

Acusativo

-u

cornu

(a) el/un cuerno.

Dativo

-ui

cornui

para el/un cuerno.

Ablativo

-u

cornu

(en/con/etc.) el/un cuerno.

Genitivo

-us

cornus

de el/un cuerno

Vocativo

-u

cornu

cuerno,

Cuarta Declinacin Neutra Plural.


Caso

Terminacin

Nombre modelo

Traduccin.

Nominativo

-ua

cornua

cuernos.

Acusativo

-ua

cornua

(a) los/unos cuernos.

Dativo

-ibus

cornibus

para los/unos cuernos.

Ablativo

-ibus

cornibus

(en/con/etc.) los/unos cuernos.

Genitivo

-uum

cornuum

de los/unos cuernos

Vocativo

-ua

cornua

cuernos,

Los nombres neutros de la Cuarta Declinacin son muy escasos, adems de cornu-cornus, se encuentran

gelu-gelus (hielo)
tronitru-tronitrus (trueno)

genu-genus (rodilla)
veru-verus (pica, asador)

pecu-pecus (ganado)

Cuarta declinacin neutra.


Nominativo
Acusativo
Dativo
Ablativo
Genitivo
Vocativo

Term. singular
-u
-u
-ui
-u
-us
-u

La cuarta declinacin no tiene adjetivos.

Ej. singular
gelu
gelu
gelui
gelu
gelus
gelu

Term. plural
-ua
-ua
-ibus
-ibus
-uum
-ua

Ej. Plural
gelua
gelua
gelibus
gelibus
geluum
gelua

QUINTA DECLINACIN.

La Quinta Declinacin comprende un reducidsimo nmero de nombres abstractos de gnero femenino casi en
su totalidad. Por lo mismo, fue siendo absorbida progresivamente por la primera y tercer declinaciones.
Los nombres de la quinta declinacin se caracterizan por la presencia de la letra e, y cuyo genitivo singular
termina en ei.

Quinta Declinacin Singular.


Caso

Terminacin

Nominativo

-es

Acusativo

-em

Dativo

Nombre modelo

Traduccin.

res

cosa.

rem

(a) la/una cosa.

-ei

rei

para la/una cosa.

Ablativo

-e

re

(en/con/etc.) la/una cosa.

Genitivo

-ei

rei

de la/una cosa

Vocativo

-es

res

cosa

Res tiene en latn un campo semntico muy amplio: cosa, hecho, acontecimiento, etc. Y su amplitud ha
llevado que en las lenguas romances su uso abstracto haya derivado en la significacin nada

Francs:
Castellano:
Italiano:

rem > rien.


res nata (cosa nacida) > nada.
niente (nada).

Quinta Declinacin Plural.


Caso

Terminacin

Nombre modelo

Traduccin.

Nominativo

-es

res

cosas.

Acusativo

-es

res

(a) las/unas cosas.

Dativo

-ebus

rebus

para las/unas cosas.

Ablativo

-ebus

rebus

(en/con/etc.) las/unas cosas.

Genitivo

-erum

rerum

de las/unas cosas

Vocativo

-es

res

cosas,

Se declinan al igual que res-rei:

dies-diei m. (da, plazo) f. (fecha);


fides-fidei f. (confianza);
acies-aciei f. (lnea de batalla)
facies-faciei f. (faz, rostro)
effigies-effigiei f. (figura)
species-speciei f. (apariencia)
planities-planitiei f. (planicie)

meridies-meridiei m. (medioda)
spes-spei f. (esperanza)
requies-requiei f. (descanso)
superficies-superficiei f. (superficie)
progenies-progeniei f. (descendencia)
series-seriei f. (serie)
rabies-rabiei f. (ira)

La quinta declinacin no tiene declinacin neutra, porque los sustantivos son o masculinos o femeninos. En
el caso de dies y su compuesto meridies (medius dies = medioda), pueden ser tanto de gnero masculino
como femenino.
Ya en poca clsica algunos nombres de la quinta declinacin comenzaron a ser declinados como si
pertenecieran a la primera declinacin, entre ellos:

Materies-materiei
Luxuries-luxuriei
Signities-signitiei
Barbaries-barbariei

materia-materiae.
luxuria-luxuriae.
signitia-signitiae.
barbaria-barbariae.

Resumen Quinta Declinacin


Nominativo
Acusativo
Dativo
Ablativo
Genitivo
Vocativo

Term. Singular
-es
-em
-ei
-e
-ei
-es

Ej. singular
res
rem
rei
re
rei
res

Term. plural
-es
-es
-ebus
-ebus
-erum
-es

Ej. Plural
res
res
rebus
rebus
rerum
Res

VERBOS Tercera Parte

VOZ ACTIVA

MODO INDICATIVO

Tercera Conjugacin regular en o (-o, -ere)

Verbo Modelo: rego, regis, regere, rexi, rectum = gobernar.


La raz de los verbos de esta conjugacin se obtiene sustrayendo de la forma del infinitivo la terminacin [ere]
[regere] [ere] = reg- (generalmente, raz de verbos de tercera conjugacin terminan en consonante)
En esta conjugacin se adiciona la vocal [i] desde la segunda persona singular y una [u] en la tercera plural
para generar un mejor sonido, por ello se denominan eufnicas. Ya que de agregarse la terminacin a la raz
del verbo se uniran dos consonantes: v.g. reg- -mus = regmus.
reg-

-o

rego

gobierno

-i-

-s

regis

gobiernas

-i-

-t

regit

gobierna

-i-

-mus

regimus :

gobernamos

-i-

-tis

regitis

gobernis

regunt :

gobiernan

egi
cecidi
cecidi
carpsi
cessi
colui
condidi
contempsi
creer.
crevi

agregar.
tratar de hacer.
caer.
cortar.
recoger.
ceder.
conocer.
cultivar.
comprender.
fundar.
despreciar.

-u-

-nt

Se conjugan como rego:


-

addo
ago
cado
caedo
carpo
cedo
cognosco
colo
comprehendo
condo
contemno
credo
cresco

addere
agere
cadere
caedere
carpere
cedere
cognoscere
colere
comprehendere
condere
contemnere
credere credidi
crescere

crecer.

curro
deffendo
dico
diligo
disco
divide
duco
edo
frango
gero
lego
metuo
minuo
nosco
perdo
peto
pono
relinquo
rumpo
scribo
statuo
struo
tango
tego
vivo

currere
deffendere
dicere
diligere
discere
dividere
ducere
edere
frangere
gerere
legere
metuere
minuere
noscere
perdere
petere
ponere
relinquere
rumpere
scribere
statuere
struere
tangere
tegere
vivere

cucurri
dixi
dilexi
didici
divisi
duxi
edi
fregi
gessi
legi
metui
minui
novi
perdidi
petivi
posui
reliqui
rupi
scripsi
statui
struxi
tetigi
texi
vixi

correr.
defender.
decir.
amar, querer.
aprender.
dividir.
guiar, llevar.
comer.
quebrar.
llevar.
leer.
temer.
disminuir.
conocer.
perder.
pedir.
poner.
dejar.
romper.
escribir.
poner, colocar.
construir.
tocar.
cubrir.
vivir.

Tercera Conjugacin regular en io (-io, -ere)


Verbo modelo: fugio, fugis, fugere, fugi, fugitum = evitar, huir.

La Raz simple de estos verbos se obtiene descontando de la forma del infinitivo la terminacin en [-ere] y
acto seguido agregando la letra [i] [fugere] [-ere] = fug-; [fug-] + [i] = fugi-.
La i estar presente en todos los tiempos derivados de la raz simple o de presente; en el modo indicativo:
presente simple, pretrito imperfecto, futuro imperfecto; y en el presente de modo subjuntivo. Como se ver,
esto redunda en que las formas de esta conjugacin aparezcan en aquellos tiempos como de la cuarta
conjugacin.
En esta conjugacin se agrega la vocal eufnica [u] en la tercera persona plural.
fugi-

-u-

-o

fugio

evito

-s

fugis

evitas

-t

fugit

evita

-mus

fugimus:

evitamos

-tis

fugitis :

evitis

fugiunt :

evitan

capi
cupivi
decepi
feci
refeci
ieci
inspexi
rapui

captar.
desear, codiciar.
engaar.
hacer.
rehacer.
arrojar, tirar.
inspeccionar.
arrebatar.

-nt

Se conjugan como fugio:


-

capio
cupio
discipio
facio
reficio
iacio
inspicio
rapio

capere
cupere
discipere
facere
reficere
iacere
inspicere
rapere

TIEMPO PRETRITO IMPERFECTO.

Terceras y Cuarta Conjugacin Regular.


Frmula del Tiempo Pretrito Imperfecto para la Primera y Segunda Conjugaciones:
Raz simple

reg- fugi- audi-

-e-

morfema temporal-modal

-e-

(ba)

Terminaciones personales
(m / s / t / mus / tis / nt)

Tercera Conjugacin en o. (-o, -ere)


reg-

-e-

-ba-

-m

regebam

gobernaba.

-e-

-ba-

-s

regebas

gobernabas.

-e-

-ba-

-t

regebat

gobernaba.

-e-

-ba-

-mus

regebamus

gobernbamos.

-e-

-ba-

-tis

regebatis

gobernabais.

-e-

-ba-

regebant

gobernaban.

-nt

Tercera Conjugacin Regular en io (-io, -ere)


Verbo modelo: habeo, habes, habere, habui, habitum.
fugi-

-e-

-ba-

-m

fugiebam

evitaba.

-e-

-ba-

-s

fugiebas

evitabas.

-e-

-ba-

-t

fugiebat

evitaba.

-e-

-ba-

-mus

fugiebamus

evitbamos.

-e-

-ba-

-tis

fugiebatis

evitabais.

-e-

-ba-

fugiebant

evitaban.

-nt

TIEMPO FUTURO IMPERFECTO.

Terceras y Cuarta Conjugacin Regular.


Frmula:
Raz simple

morfema temporal-modal

reg- fugi- audi-

Terminaciones personales

(a [1 p.s.] e [dems personas])

(m / s / t / mus / tis / nt)

Tercera Conjugacin Regular en -o (-o, -ere)


reg-

-a-

-m

regam

gobernar.

-e-

-s

reges

gobernars.

-e-

-t

reget

gobernar.

-e-

-mus

regemus

gobernaremos.

-tis

regetis

gobernaris.

regent

gobernarn.

-e-e-

-nt

Tercera Conjugacin Regular en -io (-o, -ere)


fugi-

-a-

-m

fugiam

evitar.

-e-

-s

fugies

evitars.

-e-

-t

fugiet

evitar.

-e-

-mus

fugiemus

evitaremos.

-tis

fugietis

evitaris.

fugient

evitarn.

-e-e-

-nt

TIEMPO PRETRITO PERFECTO.


El tiempo perfecto se forma del siguiente modo:

Raz compuesta

Terminaciones del pretrito perfecto

Tercera Conjugacin Regular en o (-o, -ere)


Verbo modelo: rego, regis, regere, rexi, rectus
reg-

-i

rexi

gobern / he gobernado

-isti

rexisti

gobernaste / has gobernado.

-it

rexit

gobern / ha gobernado.

-imus

reximus

gobernamos / han gobernado.

-istis

rexistis

gobernasteis / habis gobernado.

rexerunt

gobernaron / han gobernado

-erunt

Tercera Conjugacin Regular en io (-o, -ere)


Verbo modelo: fugio, fugis, fugere, fugi, fugitum
fug-

-i

fugi

evit / he evitado

-isti

fugisti

evitaste / has evitado.

-it

fugit

evit / ha evitado.

-imus

fugimus

evitamos / hemos evitado.

-istis

fugistis

evitasteis / habis evitado.

fugerunt

evitaron / han evitado

-erunt

TIEMPO PRETERITO PLUSCUAMPERFECTO.


La frmula del pretrito pluscuamperfecto es la siguiente:

Raz compuesta

Morfema temporal-modal

(fu-, amav-, habu-)

(-era-)

terminaciones personales
(-m / -s / -t / -mus /-tis / -nt)

Tercera Conjugacin Regular en o (-o, -ere)


rex-

-era-

-m

rexeram

haba gobernado.

-era-

-s

rexeras

habas gobernado.

-era-

-t

rexerat

haba gobernado.

-era-

-mus

rexeramus

habamos gobernado.

-tis

rexeratis

habais gobernado.

rexerant

haban gobernado.

-era-era-

-nt

Tercera Conjugacin Regular en io (-o, -ere)


fug-

-era-

-m

fugeram

haba evitado.

-era-

-s

fugeras

habas evitado.

-era-

-t

fugerat

haba evitado.

-era-

-mus

fugeramus

habamos evitado.

-tis

fugeratis

habais evitado.

fugerant

haban evitado.

-era-era-

-nt

TIEMPO FUTURO PERFECTO.


La frmula del futuro perfecto es la siguiente:
Raz compuesta

Morfema temporal-modal

(fu-, amav-, habu-)

(-er- / -eri-)

terminaciones personales
(-o / -s / -t / -mus /-tis / -nt)

-o
Tercera Conjugacin -s
Regular en -o (-o, -ere)
rex-

-er-

-t
-mus
-tis
-nt

rexero

habr gobernado.

-eri-

rexeris

habrs gobernado.

-eri-

rexerit

habr gobernado.

-eri-

rexerimus

habremos gobernado.

-eri-

rexeritis

habris gobernado.

-eri-

rexerint

habrn gobernado.

Tercera Conjugacin Regular en io (-io, -ere)


fug-

-er-

-o

fugero

habr evitado.

-eri-

-s

fugeris

habrs evitado.

-eri-

-t

fugerit

habr evitado.

-eri-

-mus

fugerimus

habremos evitado.

fugeritis

habris evitado.

fugerint

habrn evitado.

-eri-eri-

-tis
-nt

Resumen Tercera Conjugacin regular en o (-o, -ere)


1 sing.
2 sing.
3 sing.
1 plural
2 plural
3 plural

Presente
rego
regis
regit
regimus
regitis
regunt

Pret. Imp.
regebam
regebas
regebat
regebamus
regebatis
regebant

Fut. Imp.
regam
reges
reget
regemus
regetis
regent

Pret. Perf.
rexi
rexisti
rexit
reximus
rexistis
rexerunt

Pret. Plusqp.
rexeram
rexeras
rexerat
rexeramus
rexeratis
rexerant

Fut. Perf.
rexero
rexeris
rexerit
rexerimus
rexeritis
rexerint

Pret. Imp.
Fut. Imp.
Pret. Perf.
fugiebam
fugiam
fugi
fugiebas
fugies
fugisti
fugiebat
fugiet
fugit
fugiebamus
fugiemus
fugimus
fugiebatis
fugietis
fugistis
fugiebant
fugient
fugerunt
MODO SUBJUNTIVO.

Pret. Plusqp.
fugeram
fugeras
fegerat
fegeramus
fegeratis
fegerant

Fut. Perf.
fugero
fugeris
fugerit
Fugerimus
Fugeritis
Fugerint

Resumen Tercera Conjugacin regular en io (-io, -ere).


1 sing.
2 sing.
3 sing.
1 plural
2 plural
3 plural

Presente
fugio
fugis
fugit
fugimus
fugitis
fugiunt

TIEMPO PRESENTE.

Segunda, Terceras, y Cuarta Conjugaciones Regulares.


En las dems terminaciones el subjuntivo se construye agregando la vocal temtica a a las races simples:
raz

term. personales

Tercera Conjugacin Regular en o (-o, -ere)


reg-

-a-

-m

regam

[ojal que yo] gobierne.

-a-

-s

regas

gobiernes.

-a-

-t

regat

gobierne.

-a-

-mus

regamus

gobernemos.

-tis

regatis

gobernis.

regant

gobiernen.

-a-a-

-nt

Tercera Conjugacin Regular en io (-io, -ere)


fugi-

-a-

-m

fugiam

[ojal que yo] evite.

-a-

-s

fugias

evites.

-a-

-t

fugiat

evite.

-a-

-mus

fugiamus

evitemos.

-tis

fugiatis

evitis.

fugiant

eviten.

-a-a-

-nt

TIEMPO PRETRITO IMPERFECTO.

En la prctica la construccin del pretrito imperfecto del subjuntivo corresponde a la agregacin de las
terminaciones personales al infinitivo del verbo:
Infinitivo

term. personales.

Tercera Conjugacin Regular en o (-o, -ere).


regere-

-m

regerem

gobernara / gobernase / gobernara

regere-

-s

regeres

gobernaras / gobernases / gobernaras

regere-

-t

regeret

gobernara / gobernase / gobernara.

regere-

-mus

regeremus

gobernramos / gobernsemos / gobernaramos.

regeretis

gobernarais / gobernaseis / gobernarais.

regerent

gobernaran / gobernasen / gobernaran.

regereregere-

-tis
-nt

Tercera Conjugacin Regular en io (-io, -ere).


fugere-

-m

fugerem

evitara / evitase / evitara

fugere-

-s

fugeres

evitaras / evitases / evitaras

fugere-

-t

fugeret

evitara / evitase / evitara.

fugere-

-mus

fugeremus

evitramos / evitsemos / evitaramos.

fugeretis

evitarais / evitaseis / evitarais.

fugerent

evitaran / evitasen / evitaran.

fugerefugere-

-tis
-nt

TIEMPO PRETRITO PERFECTO.


Raz compuesta
fu- amav- audiv-

morfema temporal-modal
eri

Terminaciones personales
(m / s / t / mus / tis / nt)

Tercera Conjugacin Regular en o (-o, -ere)


rex-

-eri-

-m

rexerim

[ojal que yo] haya gobernado.

-eri-

-s

rexeris

hayas gobernado.

-eri-

-t

rexerit

haya gobernado.

-eri-

-mus

rexerimus

hayamos gobernado.

-tis

rexeritis

hayis gobernado.

rexerint

hayan gobernado.

-eri-eri-

-nt

Tercera Conjugacin Regular en io (-io, -ere)


fug-

-eri-

-m

fugerim

[ojal que yo] haya evitado.

-eri-

-s

fugeris

hayas evitado.

-eri-

-t

fugerit

haya evitado.

-eri-

-mus

fugerimus

hayamos evitado.

-tis

fugeritis

hayis evitado.

fugerint

hayan evitado.

-eri-eri-

-nt

TIEMPO PRETRITO PLUSCUAMPERFECTO.


Raz compuesta

morfema temporal-modal

fu- amav- audiv-

-isse-

Terminaciones personales
(m / s / t / mus / tis / nt)

Tercera Conjugacin Regular en o (-o, -ere).


rex-

-isse-

-m

rexissem

[ojal que yo] hubiera / hubiese gobernado.

-isse-

-s

rexisses

hubieras / hubieses gobernado.

-isse-

-t

rexisset

hubiera / hubiese gobernado

-isse-

-mus

rexissemus

hubiramos / hubisemos gobernado.

-tis

rexissetis

hubierais / hubieseis gobernado.

rexissent

hubieran / hubiesen gobernado.

-isse-isse-

-nt

Tercera Conjugacin Regular en io (-io, -ere).


fug-

-isse-

-m

fugissem

[ojal que yo] hubiera / hubiese evitado

-isse-

-s

fugisses

hubieras / hubieses evitado.

-isse-

-t

fugisset

hubiera / hubiese evitado

-isse-

-mus

fugissemus

hubiramos / hubisemos evitado.

-tis

fugissetis

hubierais / hubieseis evitado.

fugissent

hubieran / hubiesen evitado.

-isse-

-nt

-isse-

MODO IMPERATIVO.

TIEMPO PRESENTE.
Tercera Conjugacin Regular en o.

Tercera Conjugacin Regular en io.

reg-

fug-e

-ite

-e

rege: gobierna t

-ite

regite: gobernad vosotros.

fuge:

fugite: huid vosotros

huye t

TIEMPO FUTURO.
Tercera Conjugacin Regular en o.

Tercera Conjugacin Regular en io.

reg-

fugi
-i-

-to

regito:

gobernars t

-to

fugito: huirs t.

-i-

-to

regito:

gobernar l.

-to

fugito

-i-

-tote

regitote: gobernaris vosotros.

-tote

fugitote: huiris vosotros.

u-

-nto

regunto: gobernarn ellos.

-u-

-nto

huir l.

fugiunto: huirn ellos

EJEMPLOS
1. Cicero multas epistulas ad amicos scripsit.
2. Romulus rubem romam cum fratre Remo condidit.
3. Caesar pontem in Rheno statuit.
4. Autumno folia plurimarum arborum cadunt.
5. Multae gentes, quae olim Asiam incoluerant, in Europam migraverunt.
6. Hostes urbis portas clauserant, ne romani intrarent.
7. Si hunc librum attente legisses, multa utilia didicisses.
8. Consilium meum cape.
9. Ille vir doctus est, quia libros multos attente legit.
10. Caput visus et auditus sedes est.
11. Solis cursus ab ortu ad occasum est.
12. Gelu fructum agrorum et poma arborum vastat.
13. Sapiens verum diligit, non speciem veri.
14. Fides viri probi certa et firma est.
15. Pulcra erat arborum series in via.
16. Nunc breves sunt dies, longae noctes.
17. Haec maria, quorum nomina ignota sunt, cras cognoscemus.
18. Utinam in tempore adveniam.
19. Longam epistulam nostris amicis scripsimus.
20. Cepimus omnia quae cupivimus.

You might also like