Семинар № 9

Улс төрийн нам, сонгуулийн тогтолцоо

Өнөөдөр дэлхий дээр 500 гаруй нам байдаг гэсэн судалгаа байдаг. Нам гэдгийг төрийн
үйл хэргийг удирдах, засаглалын шийтгэн явуулахад оролцох зорилгоор тодорхой хэсэг
бүлгийн эрх ашгийг илэрхийлсэн улс төрийн зорилтуудыг үндэс болгон зохион
байгуулагдаж нэгдсэн хүн амын хэсэг гэж тодорхойлж болох юм. Улс төрийн нам бусад
байгууллагуудаас ялгагдах онцлог шинжтэй. Үүнд:

1. Зорилгоо засгийн эрхийн төлөө тэмцэх байдлаар хэрэгжүүлдэг.

2. Зохион байгуулалтын тусгай зарчмуудтай, түүнийгээ дүрэмдээ тусгаж өгдөг.
3. Өөрийн үзэл баримтлалтай, түүнийгээ улс төрийн мөрийн хөтөлбөрөөр дамжуулан
илэрхийлдэг.
4. Улс төрийн намууд мэдээллийн хэрэгслийг ашиглан олон түмний дунд улс төрийн
нөлөөгөө дэлгэрүүлэх, холбоо харилцаагаа хөгжүүлэхийг чухалчилна.
Намуудын эрх зүйн хэм хэмжээний нэг чухал асуудал бол санхүүгийн үйл ажиллагаа
байдаг. Улс төрийн намууд нь санхүүгийн 3 төрлийн үндсэн эх үүсвэртэй.

— намын өөрийн хөрөнгө (гишүүдийн татвар, намын өмч болон аж ахуйн үйл
ажиллагаанаас олсон ашиг)
— хувийн санхүүжилт (хувь хүмүүсийн сайн дурын хандивын санхүүжилт ба эл эх үүсвэр
ихэнх оронд хуулиар хатуу журамжлаж, нарийн тооцоо хийж хянадаг. Гэхдээ
гадаадаас санхүүжүүлэхийг хорьдог учир нь үүнийг улс гүрний дотоод хэрэгт
хөндлөнгөөс оролцож байна хэмээн үздэг. АНУ, Израйльд үүнийг хориглодог.)
Ялангуяа сонгуулийн компанид зориулагдсан санхүүжилтийг онцгой хэмжүүрт
оруулж хянадаг.
Үүнээс гадна төрийн зүгээс шууд ба шууд бус санхүүжилт хийдэг. Төрийн төсвөөс шууд
санхүүжилт хийгдэнэ. Шууд бус гэдэгт мэдээллийн үнэ төлбөргүй цаг гаргаж өгөх, бусад
боломжоор хангах гэх мэт.

Намуудын системийг ангилахдаа:

1. намын тоо
2. зонхилох нам уу? эсвэл үгүй эсэх
3. намуудын хоорондын өрсөлдөх чадвар
1 намын системтэй улс бол коммунист дэглэмтэй улсууд гэж судлаачид үздэг.

Олон намын системийг хоёр төрөлд хуваадаг.

1. Тогтнож байгаа нийгэм эдийн засгийн байгуулалттай тэрсэлсэн үйл ажиллагаатай

буюу системийн эсрэг намуудаас бүрдсэн намууд.
2. Аядуу систем нь засгийн эрхийн төлөө гурваас таван нам тэмцэл явуулдаг. Эдгээр
намуудаас бие дааж нэг нь ч засгийн эрх барих боломжгүйгээс эвслийн засгийн
газар байгуулдаг. Тухайн системд 2 талын сөрөг хүчин гэж байхгүй, мөн үзэл
суртлын ялгаа багатай байдаг.
Намуудын корпоратив хэм хэмжээ нь улс төрийн намуудын дотоод харилцааг
тусгайлан зохицуулахад чиглэсэн хэм хэмжээний үүрэг зарчмуудын цогц юм.
 Ардчилсан нийгэмд төрийн зүгээс намыг шүтэх үзлээс ангижирч, төрийг намаас аль
болохоор ангид хөндий байлгах, хүн хүчний нөөцөөс оновчтой сонголт хийх замаар
сонгуульд нэр дэвшигчийг тодруулах үйл хэрэгт төлөвшиж хэвшсэн үйл ажиллагаатай
төрийн бус байгууллагыг өргөнөөр оролцуулах зэрэг томоохон асуудлуудыг хуулийн дагуу
зохицуулдаг байна.

Төрийн зүгээс улс төрийн нам, нэр дэвшигчид, сонгогчдод гарааны ижил нөхцөл олгох
явдал юм. Үүнийг хуулиар зохицуулна. Улс төрийн нам төлөвшөөгүй оронд парламентад
суудалтай намууд, парламетад суудалгүй намуудаа сонгуулийн процесст шахах хандлага
ажиглагддаг.

Сонгуулийн технологи гэдэг нь улс төрийн намыг эсвэл нэр дэвшигчийг сонгуулийн
ялалтанд хүргэхийн тулд явуулж байгаа зохион байгуулалт, ухуулга сурталчилгаа, реклам
мэдээлэл, бусад арга хэмжээнүүдийн цогц юм.

Сонгуулийн систем

Мажоритар Про

Онцлог: Онцлог:
Олон намын систем парламентын засаглал тєлєвших
Хоёр буюу хїчтэй цєєн намын систем тєлєвшихєд нєлєєлдєг.

Давуу тал: Давуу тал:

Сонгогчид парламентын гишїїний їйл ажиллагаанд хяналт тавих,
Улс тєрийн
хариуцлага
хїчний тооцох
харьцааг
боломж
парламентад
муу зєв тусгах
Улс тєрийн намууд эвсэх, нэгдэх їйл явцад нєлєєлдєг. Санал болгон тєлєєлєгдєх боломжтой.
Санал єгєх, хуваарилах зарчим энгийн ойлгомжтой. Парламентын гишїїд улс тєрийн анмын ємнє хариуцл
Улс тєрийн бодлого боловсруулах хэрэгжїїлэх, тїїний
Сул тал: Сул тал
Паралментад
Сонгогчдын авсан санал, тэдгээрийн тєлєєллийн харьцаа алдагдах (цєєнхэт олон
санал намууд
авсан нам,тєлєєлєгдєх
тїїнээс олонмагадлал
суудал а
Популистууд сонгогдох магадлал єндєр Бие даасан нэр дэвшигчид сонгогдох боломж хязгаар
Орон нутгийн тєлєєллийг хангах чадвар сул
Парламентын гишїїн тойргийн сонгогчдоос хараат байдалтай.
Нутгийн хїнийг сонгох сэтгэл зїйн хандлага илїї
Парламентын гишїїн, нам хоёрын хоорондын хариуцлагын зарчим алдагдах магадлалтай.
 Сонгуулийн систем
(санал хуваарилах зарчим)

Мажоритар Пропорциональ
(олонхийн тєлєєллийн) Ердийн олонхийн буюу 50%-иас дээш санал (хувь тэнцїїлэх)
Сонгуульд намуудын авсан саналын дагуу парламентын суудлыг тэнцїїлэн
Улс тєрийн намуудын нэрсийн жагсаалтаар (Герман, Израиль)
Улс тєрийн нам, тэдгээрээс нэр дэвшигчийн тєлєє (Бразил, Финлянд)
Шилжих нэг санал (Ирланд, Мальт)
Хагас пропорциональ
Плюраль Кумулятив санал (1 хїнд саналаа 1,2,3 удаа давтан єгч болдог)
(харьцангуй олонхийн)
Хязгаарлагдмал (мандатын тооноос цєєн санал єгєх )
Сонгуулийн тойрогт хамгийн олон санал авсан нэрЇлдэвшигчийг сонгогдсонд
шилжих 1 санал тооцох
(олон мандаттай тойрогт зєвхєн нэг хїнд санал єгєх)