VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

Taåp chñ xuêët baãn 02 kyâ/thaáng

Kyâ chñnh ra ngaây 25 haâng thaáng
Kyâ chuyïn àïì Vùn hoáa - Kinh tïë ra ngaây 10 haâng thaáng
Giêëy pheáp hoaåt àöång baáo chñ söë 397/GP-BVHTT
vaâ söë 41/GP-SÀBS

Toaâ soaån - Trõ sûå

48 Hûúng Viïn - quêån Hai Baâ Trûng - Haâ Nöåi
ÀT&Fax: 04.8210904
Email: vanhienvietnam@yahoo.com
Vùn phoâng Ban chuyïn àïì
Söë 6 - lö 12 B Trung Yïn - Trung Hoâa - Haâ Nöåi
ÀT: (84.4) 2118229
Cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM
288B, An Dûúng Vûúng, Quêån 5, TP.HCM
ÀT: 08.8353878
Cú quan àaåi diïån taåi miïìn Trung vaâ Têy Nguyïn
Têìng 5 Khaách saån Eiffel, 117 Lï Àöå, Àaâ Nùéng 4. 2008: Nùm con ngûúâi Viïåt Nam, 52. Almanach Ngûúâi meå vaâ phaái
ÀT: 0511. 647529 Nùm vùn hoaá Viïåt Nam àeåp - Cöng trònh thïë kyã vïì phuå nûä
Fax: 0511. 811972
VHVN HOAÂNG CHÛÚNG
Chuã nhiïåm 6. Böîng nghe vêìn thùæng vuát lïn cao 58. Phaåm Xuên ÊÍn: Àiïåp viïn
GS Hoaâng Chûúng
CHÏË LAN VIÏN hoaân haão - Con ngûúâi thuyã chung
Töíng biïn têåp 9. Lyá Thaái Töí - tûâ Hoa Lû àïën PHÛÚNG ANH
TS Phaåm Viïåt Long
Thùng Long 62. Chiïën trûúâng biïët mêëy buöìn
Phoá Töíng Biïn têåp Thûúâng trûåc VUÄ KHIÏU
NB Nguyïîn Thïë Khoa vui
14. Ngûúâi Viïåt sùæm Tïët VOÄ BAÁ CÛÚÂNG
Phoá Töíng Biïn têåp THANH HOÂA
NB Nguyïîn Thïë Kyã 70. Àaåo diïîn treã nhòn tûâ Nhaâ haát
TS Nguyïîn Minh San 16. Tïët úã Trûúâng Sa Caãi lûúng Trung ûúng
NB Trêìn Àûác Trung LÏ BAÁ DÛÚNG
NHÊÅT AÁNH
Trûúãng ban Trõ sûå 18. Àoán nùm múái trïn biïín
74. “Luåc hó” cuãa lñnh cheâo
NB Nguyïîn Hoaâng Mai TRÊÌN CHAY
NGUYÏÎN THÏË PHIÏÅT
Giaám àöëc àiïìu haânh 20. Muâa Xuên tûâ nhûäng giïëng laâng
78. Viïët tiïëp “Chuyïån tûâ nhûäng
NB Voä Thaânh Tên NGUYÏÎN BÒNH
cùn nhaâ nhoã”
Thû kyá toâa soaån 22. Ngûúâi Baåc Liïu ùn Tïët
NGUYÏÎN THÕ VÊN
NB Tûâ My Sún TRÊÌN PHÛÚÁC THUÊÅN
NB Töë Hoa 80. Luáng Ta lïî göåi àêìu cuãa ngûúâi
26. Du xuên trïn nhûäng kyâ quan àaá
Höåi àöìng Biïn têåp
Thaái trùæng
PHÛÚNG THAÃO
Thûúång tûúáng Nguyïîn Nam Khaánh - GS Vuä ÀÖNG NGAÂN
32. Acapella Quan hoå
Khiïu - GS.NSND Trêìn Baãng - GSTS Trêìn Vùn 86. Tòm gò úã du lõch miïìn têy Nam
Khï - GS Trûúâng Lûu - GSVS Höì Sô Võnh - NS NGUYÏÎN THÏË KHOA
Vuä Maäo - GSTS Thaái Kim Lan - NSND. TS 35. Coá möåt thïë giúái cheâo böå
Phaåm Thõ Thaânh - NSND Àùång Nhêåt Minh - TS ÀÖN TRUYÏÌN NGUYÏN NGOÅC
Àoaân Thõ Tònh - GSTS Nguyïîn Thuyïët Phong 92. Muâa xuên bïn êëy...
40. Thûã nhêån diïån nghïå thuêåt haát
Trònh baây xêím THAÁI KIM LAN
Tûâ My Sún - Àùång Ngoåc Quang
NGUYÏÎN QUANG LONG 100. Chúå nuái vuâng biïn
Bòa 1: LÏ HAÂ
42. NSND Xuên Hoaåch vaâ nhûäng
Lïî höåi Àïìn Huâng
Trñch lõch 2008 cuãa NXB Àaåi hoåc Quöëc gia ngûúâi ngûúåc thúâi gian 106. Traâ: biïíu tûúång cuãa vùn hoáa
TPHCM HOAÂNG ANH giao tiïëp phûúng Àöng
Taâi trúå phaát haânh 48. Thuâng thuâng tröëng àaánh nguä N.I.NICULIN
Doanh nghiïåp saách Thaânh Nghôa liïn 108. Chuâa quï ta núi àêët Phêåt
TP. Höì Chñ Minh TRÊÌN VÙN KHÏ TRÕNH TÖË LONG
In taåi
Cöng ty in Cöí phêìn Sao Viïåt, Haâ Nöåi
Giaá: 25.000 à
XUÊN MÊÅU TYÁ 2008
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

NÙM CON NGÛÚÂI VIÏÅT NAM

NÙM VÙN HOAÁ VIÏÅT NAM
N
ùm 2007 àaä qua ài vúái vûäng. Cuäng chûa bao giúâ, khaát quyïët têm cuãa caã dên töåc trûúác
nhûäng dêëu êën khöng voång vûún lïn, thoaát khoãi võ thïë nhûäng cú höåi vaâ thaách thûác àang
thïí naâo quïn. Sau khi nûúác ngheâo vaâ phaát triïín thõnh àùåt ra trong lûåa choån vûún ra àaåi
trúã thaânh thaânh viïn chñnh thûác vûúång trúã nïn chaáy boãng trong dûúng toaân cêìu.
cuãa WTO. Viïåt Nam àaä àùæc cûã moåi ngûúâi Viïåt. Àïí àaãm baão möåt thaânh cöng
chûác Uyã viïn khöng thûúâng trûåc Chuáng mònh nùång núå lêu daâi bïìn vûäng cuãa höåi nhêåp,
Höåi àöìng Baão an Liïn hiïåp quöëc, quöëc gia phaát triïín, caâng ngaây chuáng ta
hoaân thiïån quaá trònh höåi nhêåp Quyïët laâm raång rúä nûúác nhaâ caâng nhêån ra yá nghôa quyïët àõnh
quöëc tïë caã vïì kinh tïë vaâ chñnh trõ Viïåt Nam cuãa viïåc xêy dûång nöåi lûåc, xêy
cuãa àêët nûúác. Tuy bõ thiïn tai baäo Cêu thú nhêåm chûác cuãa Chuã dûång nguöìn nhên lûåc chêët lûúång
luåt taân phaá nùång nïì khùæp hai tõch nûúác Nguyïîn Minh Triïët cao, trong àoá vai troâ cuãa giaáo
miïìn àêët nûúác, nùm 2007 vêîn laâ khöng chó laâ quyïët têm cuãa võ duåc vaâ vùn hoaá phaãi àùåt lïn haâng
nùm Viïåt Nam àaåt thaânh tñch cao nguyïn thuã quöëc gia maâ coân laâ àêìu.
nhêët kïí tûâ khi Àöíi múái, tiïëp tuåc
àaåt töëc àöå tùng trûúãng cao 8,5%,
thu huát vöën àêìu tû nûúác ngoaâi úã
mûác kyã luåc. Roä raâng àêët nûúác ta
àang thûåc sûå “àaâng hoaâng hún,
to àeåp hún” vaâ àang “saánh vai
cuâng beâ baån nùm chêu” trong
chùång àûúâng ài túái tûúng lai nhû
mú ûúác cuãa Baác Höì 40 nùm
trûúác. Viïåt Nam ngaây caâng hiïån
roä laâ möåt ngöi sao àang lïn cuãa
thïë giúái, möåt con röìng múái cuãa
chêu AÁ. Cêu chuyïån phaát triïín
cuãa Viïåt Nam tiïëp tuåc cuöën huát
sûå chuá yá cuãa thïë giúái vúái möåt nïìn
kinh tïë tiïëp tuåc phaát triïín nùng
àöång, möåt võ thïë quöëc tïë múái vaâ
möåt nïìn vùn hoaá lêu àúâi àêåm àaâ
baãn sùæc àang àûúåc phuåc höìi vaâ
chêën hûng.
Chûa bao giúâ, àêët nûúác höåi tuå
àêìy àuã nhûäng àiïìu kiïån múã
àûúâng ài vaâo möåt thúâi kyâ phaát
triïín múái: nùng àöång vaâ bïìn Chuã tõch nûúác Nguyïîn Minh Triïët höåi àaâm cuâng Töíng thû kyá Liïn hiïåp quöëc Ban Ki-moon

VÙN HIÏËN
4 VIÏÅT NAM
 Möåt giaáo sû Viïåt kiïìu àaä nhêån
àõnh rùçng trong cuöåc caånh tranh CHUÃ TÕCH NÛÚÁC NGUYÏÎN MINH TRIÏËT
toaân cêìu, thùæng lúåi seä àûúåc quyïët
àõnh khöng chó nhúâ coá nhûäng chñnh Àïën vúái Viïåt Nam bêy giúâ laâ àïën vúái
saách kinh tïë coá hiïåu lûåc maâ coân cêìn möåt àêët nûúác cúãi múã, nùng àöång. Ngaây
coá möåt chñnh saách vùn hoaá saáng xûa, ngûúâi ta quen hiïíu àïën vúái Viïåt
suöët. Baâi hoåc thaânh cöng cuãa caác Nam laâ chiïën tranh. Bêy giúâ caái àoá qua
nûúác phaát triïín laâ baâi hoåc chuá troång röìi. Bêy giúâ, Viïåt Nam laâ hoaâ bònh, laâ
thñch àaáng caác yïëu töë vùn hoaá. hûäu nghõ, laâ àang phaát triïín, phaát triïín
Khöng chó àún giaãn laâ vò caác saãn möåt caách nùng àöång, saáng taåo.
phêím vùn hoaá coá thïí coá möåt troång
lûúång kinh tïë khöng nhoã vaâ troång
lûúång àoá ngaây caâng lúán theo sûå phaát
triïín cuãa xaä höåi vñ nhû doanh söë
phim Myä xuêët ra nûúác ngoaâi lïn túái THUÃ TÛÚÁNG NGUYÏÎN TÊËN DUÄNG
caã trùm tyã USD möîi nùm vaâ nhiïìu
khi cuöåc xêm lùng kinh tïë àûúåc múã Viïåt Nam àaä chuyïín àöíi thaânh cöng tûâ
àêìu bùçng möåt “xêm lùng vùn hoaá” möåt nïìn kinh tïë kïë hoaåch sang nïìn
nhû cuöåc xêm lùng toaân cêìu cuãa kinh tïë thõ trûúâng. Ngaây nay, Viïåt Nam
Hollywood àûúåc Myä rêët khuyïën àaä laâ möåt nïìn kinh tïë thõ trûúâng, laâ
khñch vaâ baão trúå maånh meä. Quan thaânh viïn cuãa WTO vaâ laâ thaânh viïn
troång hún, chñnh saách vùn hoaá chñnh nùng àöång, tñch cûåc cuãa cöång àöìng
laâ chñnh saách xêy dûång con ngûúâi, quöëc tïë.
böìi dûúäng trñ tuïå vaâ tònh caãm, yá chñ
vaâ baãn lônh, mú ûúác vaâ khaát voång,
khaã nùng hoåc hoãi vaâ saáng taåo cho
con ngûúâi, nhûäng vöën liïëng tinh
CHUÃ TÕCH QUÖËC HÖÅI NGUYÏÎN PHUÁ TROÅNG
thêìn thiïët yïëu giuáp con ngûúâi àûáng
vûäng trûúác moåi phong ba baäo töë,
Àoâi hoãi bûác baách cuãa toaân dên töåc ta
vûún túái nhûäng thaânh cöng.
luác naây laâ phaãi tranh thuã cú höåi, vûúåt
Dên töåc Viïåt Nam höm qua àaä
qua thaách thûác, tiïëp tuåc àêíy maånh
chiïën thùæng nhúâ sûác maånh cuãa con
toaân diïån cöng cuöåc àöíi múái theo tinh
ngûúâi, cuãa vùn hoaá vaâ coá leä höm nay
thêìn Nghõ quyïët Àaåi höåi X cuãa Àaãng,
cuäng vêåy. Chuáng ta chó coá thïí thùæng
phêën àêëu “súám àûa nûúác ta ra khoãi
lúåi trong höåi nhêåp bùçng sûác maånh
tònh traång keám phaát triïín, taåo nïìn taãng
cuãa vùn hoaá vaâ con ngûúâi. Nhûäng
àïí àïën nùm 2020 àûa nûúác ta cú baãn
con ngûúâi múái Viïåt Nam phuâ húåp
trúã thaânh möåt nûúác cöng nghiïåp theo
vúái àoâi hoãi múái cuãa höåi nhêåp vaâ caånh
hûúáng hiïån àaåi”.
tranh, möåt nïìn vùn hoaá múái Viïåt
Nam phuâ húåp vúái àoâi hoãi giao lûu vaâ
toaã saáng.
Khi vêën àïì nhên lûåc chêët lûúång
cao àûúåc nhêån thûác àêìy àuã yá nghôa THÛÚÂNG TRÛÅC BAN BÑ THÛ
quyïët àõnh àöëi vúái vêån nûúác, chuáng TRÛÚNG TÊËN SANG
töi tin nùm 2008 naây seä laâ nùm vêën àïì
con ngûúâi Viïåt Nam, vùn hoaá Viïåt Ðöi mùæt Viïåt Nam, trñ tuïå vaâ têëm loâng
Nam àûúåc quan têm toaân diïån vaâ Viïåt Nam, yá chñ Viïåt Nam, qua bao thûã
sêu sùæc hún bao giúâ hïët. thaách khùæc nghiïåt cuãa cuöåc àúâi, vêîn
Cuäng coá nghôa laâ möåt vêån höåi múái nguyïn veån vaâ ngaây caâng phaát triïín,
seä múã ra cho sûå nghiïåp giûä gòn vaâ ngaây caâng baãn lônh àïí àûáng vûäng vaâ tûå
phaát huy baãn sùæc vùn hoaá dên töåc. khùèng àõnh mònh.

VHVN

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

5
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
BÖÎNG NGHE VÊÌN “THÙÆNG” VUÁT LÏN CAO
CHÏË LAN VIÏN
Baâ con kiïìu baâo Viïåt Nam úã Thaái Lan vïì thùm vaâ chuác tïët Baác Höì
taåi Phuã Chuã tõch, thaáng 1/1960
T
huã tûúáng Phaåm Vùn Àöìng viïët: “Höì Chuã tõch
laâ ngûúâi Viïåt Nam. Viïåt Nam hún ngûúâi Viïåt
Nam naâo hïët. Ngoát ba mûúi nùm bön têíu böën
phûúng trúâi, Ngûúâi vêîn giûä thuêìn tuyá phong àöå,
ngön ngûä, tñnh tònh cuãa ngûúâi Viïåt Nam. Ngay sau
khi vïì nûúác, gùåp Tïët, Ngûúâi khöng quïn mûâng tuöíi
àöìng baâo haâng xoám vaâ quaâ baánh cho treã em, tuy chó
coá mêëy àöìng xu, nhûng cuäng boåc giêëy höìng àún,
cêín thêån, tûúm têët”.
Nhûäng baâi thú chuác tïët haâng nùm cuãa Baác, cuäng
laâ quaâ mûâng tuöíi cuãa Ngûúâi cho nhên dên ta nhû
vêåy. Boåc trong giêëy höìng àún laâ têëm loâng Ngûúâi.
Baác laâm thú àêu chó vò tïët, àêu chó vò thú. Maâ vò
nhûäng àiïìu lúán hún. Àêëy laâ vò loâng tön troång caác
truyïìn thöëng töët àeåp cuãa nhên dên, vaâ àïí kïu goåi
nhên dên ài lïn con àûúâng caách maång.
Mêëy lúâi thaânh thêåt nöm na
Vûâa laâ kïu goåi, vûâa laâ mûâng xuên.
Tûâ muâa xuên Nhêm Ngoå 1942 àïën muâa xuên
Kyã Dêåu 1969, xuên naâo Baác Höì cuäng coá thú chuác
Tïët àöìng baâo chiïën sô caã nûúác. Möåc maåc nöm na,
thú chuác Tïët cuãa Baác chûáa àûång nhûäng tònh caãm
yïu thûúng mïnh möng, sêu lùæng vúái dên vúái
nûúác, niïìm tin vïì sûå têët thùæng cuãa sûå nghiïåp caách
maång giaãi phoáng dên töåc, thöëng nhêët àêët nûúác,
nhiïìu khi laâ nhûäng dûå caãm tiïn tri cuãa möåt laänh tuå
thiïn taâi vïì vêån nûúác vïì thúâi cú cuãa caách maång.
Àùåc biïåt, baâi thú chuác tïët xuên Mêåu Thên 1968 vúái
cêu kïët “Tiïën lïn toaân thùæng ùæt vïì ta” àaä trúã thaânh
hiïåu lïånh nöí suáng múã àêìu cuöåc töíng tiïën cöng nöíi
dêåy lõch sûã 40 nùm trûúác àaánh vaâo saâo huyïåt cuãa
Myä Nguyå taåi 41 thõ xaä thaânh phöë miïìn Nam, taåo
bûúác ngoùåt cuãa khaáng chiïën chöëng Myä, buöåc àïë
quöëc Myä ngöìi vaâo baân àaâm phaán, múã ra thúâi cú
giaãi phoáng hoaân toaân miïìn Nam thöëng nhêët àêët
nûúác vaâo muâa xuên 1975.
Nhên xuên Mêåu Tyá, VHVN xin giúái thiïåu laåi
baâi viïët cuãa nhaâ thú lúán Chïë Lan Viïn vïì nhûäng
vêìn thú chuác tïët, moán quaâ xuên tuyïåt vúâi Baác Höì
daânh cho nhên dên ta möîi muâa xuên múái.
Baác rêët khöng thñch ai taán dûúng thú Baác. Coá lêìn
Baác àaä noái, àaåi yá: “Baác laâm thú laâ àïí tuyïn truyïìn,
coá baâi àûúåc, coá baâi khöng, sao baâi naâo caác chuá cuäng
khen hay têët caã?. “Laäo phu nguyïn bêët aái ngêm thi”.
“Ngêm thú ta vöën khöng ham”. Caái ham, caái “ham
muöën töåt bêåc” cuãa Baác àêu phaãi laâ thú, maâ laâ haånh
phuác cho nhên dên, àöåc lêåp, thöëng nhêët cho Töí
quöëc. Vò thïë, höm nay töi muöën àûáng vïì phña êëy àïí
noái vïì nhûäng baâi thú chuác Tïët cuãa Ngûúâi.
Trúã laåi vúái yá trïn cuãa Thuã tûúáng Phaåm Vùn
Àöìng, xin múâi caác baån àoåc möåt àöi baâi thú, àoaån
vùn Baác tûâng viïët luác bön ba núi haãi ngoaåi. Nhûäng
baâi thú bùçng chûä Haán, trong nhaâ lao Tûúãng Giúái
Thaåch:
Mai khöi hoa khai, hoa hûåu taå
Hoa khai hoa taå lûúäng vö tònh
Hoa hûúng thêu nhêåp lung mön lyá
Hûúng taåi lung nhên töë bêët bònh.
 Hay nhû baâi:
Nguåc trung cûåu phaåm nghïnh tên phaåm
Thiïn thûúång tònh vên truåc vuä vên
Tònh, vuä phuâ vên phi khûá liïîu
Nguåc trung lûu truá tûå do nhên
Thêåt laâ thú cuãa muön àúâi.
Vaâ àêy laâ möåt àoaån vùn Baác viïët hai mûúi nùm
trûúác àêëy nûäa, ngaây coân úã Phaáp. Ngûúâi baån cuãa Cu-
tuy-riï, Baác-buy-xú vaâ nûä sô Cö-leát àaä sûã duång buát
phaáp hiïån àaåi àïí noái vúái Giö-seáp Cay-ö, cûåu thuã
tûúáng Phaáp, nhaâ lyá taâi ngoaåi ngaåch, möåt nhaâ vùn
khöng phaãi töìi, khöng phaãi “tûúng àöëi” töìi nhû
Enxtanh noái.
Baác viïët: “Naây ngaâi Thuã tûúáng, xin ngaâi cho töi
biïët chên cuãa chêu Êu vaâ cuãa nûúác Phaáp úã chöî naâo,
töi seä noái ngaâi biïët chêu Êu vaâ nûúác Phaáp ài túái
àêu!
Àaác-uyn, nhaâ àaåi thöng thaái Àaác-uyn, tûâng biïët
rùçng con ngûúi cuãa möåt con ïëch xûá Ö -veác-nhú troân
hún con ngûúi cuãa möåt con ïëch úã vuâng Nöët-tinh-
ham vaâ àuöi con chim böì cêu úã Mïëch xñch coá nhiïìu
hún àuöi chim böì cêu úã Thuyå Àiïín ba caái löng,
nhûng öng khöng hoaân toaân khöng biïët gò àïën möåt
loaâi àöång vêåt rêët àöng àuác vaâ ngaây nay ai cuäng biïët
vaâ do söë lûúång vaâ tñnh chêët cuãa noá, loaâi àöång vêåt
naây coá thïí àûúåc liïåt vaâo haâng àêìu caác loaâi àöång
vêåt. Loaâi àöång vêåt naây ài hai chên. Nhûng theo
nhûäng taâi liïåu quan saát àûúåc taåi nhiïìu vuâng chêu
AÁ, thò nhiïìu khi noá laåi trúã thaânh loaâi ài böën chên...”.
Àêëy, àang viïët nhûäng cêu thú, cêu vùn nhû thïë,
hay àang doäng daåc lïn tiïëng trïn caác diïîn àaân quöëc
tïë, böîng dûng vò sao khi vïì àïën nûúác Baác laåi laâm:
Mêëy lúâi thaânh thêåt nöm na
Vûâa laâ kïu goåi, vûâa laâ mûâng xuên.
Thuã tûúáng Phaåm Vùn Àöìng àaä giuáp ta hiïíu
thïm Baác, khi thuã tûúáng viïët: “Ngûúâi haå mònh cho
vûâa têìm moåi ngûúâi Viïåt Nam àïí nêng àúä moåi ngûúâi
Viïåt Nam lïn àïën têìm Ngûúâi”.
Thuã tûúáng cuäng laåi viïët: “Àúâi söëng cuãa Höì Chuã
Tõch laâ möåt àúâi söëng khùæc khöí, cêìn lao vaâ tranh àêëu.
Ngûúâi laänh tuå cuãa möåt dên töåc mêët nûúác khöng thïí
coá möåt àúâi söëng khaác”.
Chuáng ta coá thïí nghô tiïëp: “Ngûúâi laänh tuå cuãa
möåt dên töåc mêët nûúác khöng thïí coá möåt löëi viïët
khaác”. Baác khöng cêìn vùn phûúång muáa röìng bay.
Vaâ nhên dên ta àang àoái àöåc lêåp, àoái caã cúm ùn àêu
coá cêìn möåt thûá vùn phun chêu nhaã ngoåc.
Lêìn giúã nhûäng baâi thú chuác Tïët cuãa Baác tûâ àêìu
àïën cuöëi, xiïët bao xuác àöång. Ngay nhûäng àêìu àïì
Thú chuác Tïët àêìu nùm Nhêm Thòn, thú Mûâng Tïët
Quyá Tyå, thú chuác Tïët Giaáp Ngoå àaä noái lïn Baác quan
têm àïën nhûäng thoái quen goåi tïn nhûäng nùm thaáng
cöí truyïìn. Nhûng dêìn dêìn Baác àaä àûa caách noái múái
vaâo Thú mûâng xuên 1966, mûâng xuên 67, mûâng
xuên 68, mûâng xuên 69, lêîn vúái caã caách haânh vùn
múái nûäa; àöìng thúâi vúái caác thïí thêët ngön, luåc baát,
Baác viïët (1966):
Mûâng miïìn Nam rûåc rúä chiïën cöng
Nhiïìu Dêìu Tiïëng, Bêìu Baâng, Pú Lêy Me, Àaâ
Nùéng...
Hay (1960)
Mûâng Àaãng chuáng ta ba mûúi nùm tuöíi treã
Baâi thú chuác Tïët àêìu tiïn laâ tûå nùm naâo? Theo
chöî chuáng töi biïët, coá leä àêëy laâ baâi Mûâng xuên 1942
Thaáng ngaây thêëm thoaát choáng nhû thoi
Nùm cuä qua röìi chuác nùm múái...
Nhûäng baâi thú chuác Tïët thûåc sûå xuêët hiïån, vaâ
xuêët hiïån liïn tuåc laâ tûâ nhûäng nùm khaáng chiïën. Vaâ
chñnh vò nhiïåm vuå àöång viïn nhên dên khaáng chiïën
maâ chuáng xuêët hiïån liïn tuåc.
Àêy laâ baâi thú 1947.
Cúâ àoã sao vaâng tung bay trûúác gioá
Tiïëng keân khaáng chiïën vang dêåy non söng
Toaân dên khaáng chiïën, toaân diïån khaáng chiïën
Chñ ta àaä quyïët loâng ta àaä àöìng
Tiïën lïn chiïën sô! Tiïën lïn àöìng baâo!
Sûác ta àaä maånh, ngûúâi ta àaä àöng
Trûúâng kyâ khaáng chiïën, nhêët àõnh thùæng lúåi
Thöëng nhêët àöåc lêåp, nhêët àõnh thaânh cöng.
Àûâng nghô Baác àõnh laâm thú! Baác muöën toaân
dên luác àoá ngûúâi biïët chûä, ngûúâi chûa biïët chûä,
nhúá lêëy àûúâng löëi, nhiïåm vuå caách maång, àaä àûúåc
kïët tinh cö àuác trong caác khêíu hiïåu, vaâ Baác gheáp
caác khêíu hiïåu laåi cho thaânh möåt baâi vùn vêìn.
Ngûúâi vô àaåi nhêët cuãa dên töåc viïët ra laâ muöën cho
ngûúâi ñt vùn hoaá nhêët cuãa dên töåc nhúá lêëy vaâ laâm
àûúåc. Nhûng thêåt laâ kyâ laå! Sao möåt ngûúâi nhû Baác,
ài khùæp trúâi bïí nùm chêu, coá khi haâng nùm trúâi
khöng coá dõp duâng tiïëng meå àeã, maâ luác vïì laåi nùæm
caái nhõp àiïåu dên töåc, caái höìn nhaåc Viïåt Nam àïën
thïë!
Chñ ta àaä quyïët, loâng ta àaä àöìng
Sûác ta àaä maånh, ngûúâi ta àaä àöng
Nhûäng baâi thú kïë tiïëp theo, khöng phaãi baâi naâo
cuäng hay caã. Àaä noái Baác laâm thú laâ àïí kïu goåi maâ
cöët nhùæc àûúåc chuáng ta nhúá caác nhiïåm vuå caách
maång. Vaâ bêy giúâ caã àêët nûúác àang hoaân thaânh viïåc
thöëng nhêët nûúác nhaâ, chuáng ta thêëy xuác àöång biïët
bao khi thêëy suöët liïn tuåc trong mêëy chuåc nùm, cêu
kïët moåi baâi thú àïìu laâ “Thöëng nhêët àöåc lêåp nhêët
àõnh thaânh cöng” hoùåc “Thöëng nhêët nûúác nhaâ
thùæng lúåi”. “Hoaâ bònh thöëng nhêët ùæt hùèn thaânh
cöng” hay “Bùæc Nam sum hoåp, xuên naâo vui hún”.
Cuäng nhû thïë, bêy giúâ khi baân vïì tñnh liïn tuåc
cuãa Nhaâ nûúác caách maång, vïì ngoån quöëc kyâ, thò haäy
nhúá rùçng àaä hai lêìn Baác tñnh tuöíi cho cho Nhaâ nûúác
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
7
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
cuãa chuáng ta nhû tñnh tuöíi möåt chaâng trai àang
sung sûác:
Mûâng nhaâ nûúác ta mûúâi lùm xuên xanh
Mûâng Àaãng chuáng ta ba mûúi tuöíi treã (1960)
Chuác mûâng ÊËt Tyå xuên nùm múái
Nhaâ nûúác ta vûâa tuöíi hai mûúi (1965)
Vïì ngoån “Cúâ àoã sao vaâng bay trûúác gioá” thò
ngay tûâ 1942, ba nùm trûúác ngaây töíng khúãi nghôa
laâm Caách maång thaáng Taám.
Ngûúâi àaä:
Chuác toaân quöëc ta trong nùm nay
Cúâ àoã sao vaâng bay phêëp phúái
Caác höìi kyá thuêåt laåi, ài àûúâng xa Baác thûúâng
daåy cho caán böå, chiïën sô hoåc tûâng àoaån Chinh phuå
ngêm, Kiïìu, hoùåc Baác baây ra kïí chuyïån cho quïn
mïåt. Xong möåt cêu chuyïån, thuöåc möåt àoaån Kiïìu,
ta àïën núi luác naâo khöng biïët nûäa. Trong möåt yá
nghôa lúán lao hún, caác baâi thú Tïët cuãa Baác àaä coá taác
duång vúái ta nhû vêåy. Baác biïët cuöåc khaáng chiïën laâ
trûúâng kyâ, vaâ vö cuâng gian khöí, nïn Ngûúâi tòm
hïët caách àïí àöång viïn tûâng bûúác chuáng ta. Giùåc
Phaáp noái seä tiïu diïåt chuáng ta vaâi tuêìn, nay ta truå
àûúåc thïm möåt nùm, thïm nhiïìu nùm, mûâng lùæm
chûá!
1949, àaánh àûúåc ba nùm, Baác viïët:
Khaáng chiïën laåi thïm möåt nùm múái
Thi àua yïu nûúác thïm tiïën túái
Àöång viïn lûåc lûúång vaâ tinh thêìn
Khaáng chiïën caâng thïm mau thùæng lúåi
1952, àaánh àûúåc nùm nùm, nhiïìu ngûúâi àaä thêëy
daâi, Baác laåi vöî vïì:
Xuên naây khaáng chiïën àaä nùm xuên
Nhiïìu xuên khaáng chiïën caâng gêìn thaânh cöng
1952. Gian khöí chöìng chêët. Nhûng chó coân hai
nùm nûäa laâ haâo quang cuãa Àiïån Biïn Phuã àêëy röìi.
Baác cöí vuä:
Xuên naây, xuên nùm Thòn
Khaáng chiïën vûâa saáu nùm
Trûúâng kyâ vaâ gian khöí
Chùæc chùæn trùm phêìn trùm.
Cûá nhû thïë, theo caác baâi thú Baác, chuáng ta ài tûâ
nùm thaáng naây qua nùm thaáng khaác, tûâ gian khöí
naây vûúåt lïn giaânh thùæng lúåi kia. Nhûäng baâi thú
chuác Tïët vïì sau thò khöng coân chó laâ lúâi kïu goåi
nöm na:
Xuên vïì xin coá möåt baâi ca
Thûåc sûå àoá laâ caác baâi ca cuãa àêët nûúác.
Xuên 67:
Xuên vïì xin coá möåt baâi ca
Gûãi chuác àöìng baâo caã nûúác ta
Chöëng Myä hai miïìn àïìu àaánh gioãi
Tin mûâng thùæng trêån núã nhû hoa.
VÙN HIÏËN
8 VIÏÅT NAM
Xuên 68:
Xuên naây hún hùèn xuên qua
Thùæng trêån tin vui khùæp nûúác nhaâ
Nam Bùæc thi àua àaánh giùåc Myä
Tiïën lïn!
Toaân thùæng ùæt vïì ta.
Vúái cêu thú naây, caã dên töåc àaä tiïën lïn, laâm nïn
muâa xuên lõch sûã Mêåu Thên. Vaâ ngay bêy giúâ ta vêîn
ngúä nhû Baác àang àûáng trïn àónh cao cuãa lõch sûã àïí
hiïåu triïåu chuáng ta nhû vêåy.
1969. Baâi thú chuác Tïët cuöëi cuâng! Sau àoá haâng
nùm àïm giao thûâa, ta khöng coân caái haånh phuác
nghe gioång êëm cuáng cuãa Baác àoåc baâi thú múái.
Nùm qua thùæng lúåi veã vang.
Nùm nay tiïìn tuyïën chùæc caâng thùæng to.
Vò àöåc lêåp, vò tûå do.
Àaánh cho Myä cuát, àaánh cho nguyå nhaâo!
Tiïën lïn! Chñïn sô, àöìng baâo!
Bùæc Nam sum hoåp, xuên naâo vui hún!
Baâi thú dûå àoaán nhûäng àiïìu ta thêëy ngaây nay,
Myä trûúác, nguyå sau, àûáa cuát, àûáa nhaâo!
Baác baáo trûúác khöng nhûäng sûå suåp àöí maâ caã caác
bûúác suåp àöí, caác hònh thûác suåp àöí khaác nhau “khaá
àöåc àaáo” cuãa quên thuâ.
Lï-nin khöng laâm thú vaâ hònh nhû coá noái laâ duâ
coá bõ löåt da cuäng chõu khöng laâm nöíi möåt cêu thú
àûúåc. Maác ngaây treã coá laâm thú, nhûng cuäng khöng
thûåc xuêët sùæc, duâ Maác rêët laâ vô àaåi. Do àoá, nïëu Baác
khöng laâm thú, hay laâm maâ khöng hay thò cuäng
khöng haåi gò túái sûå nghiïåp cao caã cuãa Ngûúâi!
Nhûng Baác àaä laâm thú, vaâ laâ möåt höìn thú lúán. Töi
nhúá laåi möåt cuöåc hoåp úã Pa ri nùm 1968, khi böå
trûúãng Haong Minh Giaám trong baâi diïîn vùn cuãa
mònh àaä àoåc möåt baâi thú tûá tuyïåt cuãa Baác thò höåi
trûúâng tri thûác Phaáp àaä vöî tay vaâ àûáng dêåy. Haâng
trùm Viïåt kiïìu vaâ chuáng töi luác êëy àaä raân ruåa nûúác
mùæt. Tûå haâo vaâ sung sûúáng cho dên töåc ta biïët
chûâng naâo!
Àaä lêu khöng laâm baâi thú naâo...
Àaä lêu Baác khöng laâm thú nûäa. Nhûng loâng ta
möîi muâa xuên, laåi nhúá tiïëng Ngûúâi. Baâi naây Baác
khöng viïët vaâo Tïët, maâ úã giûäa Xuên, thaáng ba nùm
1968. Höm nay tûå dûng sao töi thiïët tha muöën àoåc
to baâi thú êëy:
Àaä lêu khöng laâm baâi thú naâo
Nay laåi thûã laâm xem ra sao,
Luåc khùæp giêëy túâ vêìn chûãa thêëy,
Böîng nghe vêìn “thùæng” vuát lïn cao...
Vêìn thùæng vuát lïn cao àêìu nùm 1975, úã Ban Mï
Thuöåt vuát lïn taåi thaânh phöë Saâi Goân, vuát lïn trïn caã
àêët nûúác Viïåt Nam thöëng nhêët, vêìn thùæng êëy laâ baâi
thú muön àúâi Baác àïí laåi cho ta.
Muâa xuên 1976
Hûúáng túái kó niïåm 1000 nùm Thùng Long - Haâ Nöåi

LYÁ THAÁI TÖÍ

TÛÂ HOA LÛ ÀÏËN THÙNG LONG
(Phuá)
GS VUÄ KHIÏU

Thaái Töí ta xûa

Thúâi thú êëu trong laâng Cöí Phaáp: nûúng cûãa tûâ bi
Tuöíi trûúãng thaânh thùèng löëi Hoa Lû: gùåp thúâi àaåi duång
Àaåo trõ bònh, àuã pheáp kinh luên
Taâi thao lûúåc, hún àúâi trñ duäng
Lïn ngöi Hoaâng àïë, triïìu àònh möåt daå kñnh yïu
Xuöëng chiïëu dúâi àö, dên chuáng mûúâi phûúng hûúãng ûáng
Neão dùng trònh, dêåy àêët tröëng chiïng
Àûúâng höå giaá, rúåp trúâi taân loång
Nhòn ra phña trûúác: Tiïìn àöì vaån thïë thïnh thang
Ngoaãnh laåi àùçng sau: Sûå nghiïåp ba triïìu löìng löång
Hoa Lû thuúã êëy
Truâng truâng nuái Maä, vûún cao nhû àaåi luäy trûúâng thaânh
Baát ngaát söng Long, raãi khùæp nhûäng thiïn cung, thuãy àöång
Vaån Thùæng Vûúng xuêët trêån, böën phûúng nöíi gioá thanh bònh
Thêåp Nhõ Sûá thu vïì, trùm trûúång giûúng cúâ nhêët thöëng
Dûúng Thaái Hêåu möåt loâng vò nûúác, aáo hoaâng baâo nöëi chñ vua Àinh
Lï Àaåi Haânh mûúâi àaåo ra quên, doâng Baåch Thuãy dòm sêu giùåc Töëng
Kyã cûúng sùæp àùåt, dên an vui vaác giaáo cêìm caây
Lûúng thûåc gia tùng, nûúác hûng thõnh vûäng nïìn chùæc moáng

Vöën àaä biïët thúâi cú chûa túái, röìng uöën mònh núi nuái hiïím rûâng sêu
Nay xem ra thïë lûåc àaä thûâa, bùçng vöî caánh giûäa trúâi cao biïín röång
Xêy Thùng Long vùn hiïën, vúái tinh thêìn Êu Laåc Vùn Lang
Dûång Àaåi Viïåt cú àöì, vúái khñ thïë Sún Tinh Phuâ Àöíng.
Ngaây höm nay
Thùng Long rûåc saáng anh linh
Haâ Nöåi vûún cao truyïìn thöëng
Möåt daãi huâng cûúâng
Ngaân thu truyïìn thöëng
Cöng ún Thaái Töí, thêëm xuöëng toaân dên
Duäng khñ Thuã àö, ài vaâo àaåi chuáng
Cú àöì rûåc rúä àöng têy
Sûå nghiïåp veã vang noâi giöëng
Lûu tiïìn nhên vaån cöí tinh hoa
Giuáp hêåu thïë ngaân àúâi thoãa voång
Thùæng khöng kiïu, baåi khöng naãn, àûúâng gian truên san phùèng ài lïn
Trung vúái nûúác, hiïëu vúái dên, àónh giaâu maånh saáng ngúâi leä söëng
Tïët Mêåu Tyá

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
9
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

GSVS VUÄ TUYÏN HOAÂNG - CHUÃ TÕCH LIÏN HIÏÅP CAÁC HÖÅI KHOA HOÅC KYÄ THUÊÅT VN

Thïë hïå treã cêìn chuã àöång tòm kiïëm,

hoåc hoãi truyïìn thöëng vùn hoaá dên töåc
TÖË HOA (thûåc hiïån)

Nùm 2007 àaä kheáp laåi, qua möåt nùm,

Viïåt Nam trúã thaânh thaânh viïn chñnh
thûác cuãa töí chûác WTO, con taâu Viïåt
Nam vûúåt qua biïët bao soáng gioá, tûâng
bûúác ra biïín lúán bùçng trñ tuïå, sûác lûåc,
baãn lônh vaâ truyïìn thöëng vùn hoaá dên
töåc. Bïn thïìm nùm múái, phoáng viïn
VHVN àaä coá cuöåc trao àöíi vúái GS.VS Vuä
Tuyïn Hoaâng, Chuã tõch Liïn hiïåp caác höåi
Khoa hoåc Kyä thuêåt Viïåt Nam vïì vùn hoaá
thúâi höåi nhêåp vaâ nhûäng àaánh giaá cuãa
öng vïì hoaåt àöång cuãa Trung têm Nghiïn
cûáu Baão töìn vaâ Phaát huy Vùn hoaá dên
töåc vaâ taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam trong
möåt nùm qua.

GSVS Vuä Tuyïn Hoaâng chuác thoå GS Anh huâng Vuä Khiïu - cöë vêën Trung têm NCBT&PHVHDT

- Thûa öng nùm 2007 àaä qua
ài trong niïìm vui vïì töëc àöå tùng
trûúãng vaâ sûå phaát triïín khaá toaân
diïån cuãa kinh tïë àêët nûúác sau
möåt nùm gia nhêåp WTO, Viïåt
Nam tham gia ngaây caâng sêu vaâ
coá hiïåu quaã vaâo thûúng maåi toaân
cêìu. Nhûng coân vùn hoaá Viïåt
Nam thúâi höåi nhêåp nhû thïë naâo,
thûa öng?
+ Theo töi vùn hoaá Viïåt Nam
àûúåc nhòn nhêån tûâ nhiïìu goác àöå,
nhiïìu lônh vûåc, bao göìm caã lõch
sûã, ngön ngûä, phong tuåc, têåp
quaán, nghi lïî, phaáp luêåt, dû luêån,
nïìn vùn minh thön daä, nïìn vùn
minh tröëng àöìng... Chûá khöng
phaãi chó àún thuêìn laâ nghïå thuêåt
dên töåc. Trûúác àêy vùn hoaá Viïåt
Nam cuäng àaä àûúåc ngûúâi nûúác
ngoaâi biïët àïën, nhûng sau khi
vaâo WTO thò vùn hoaá Viïåt Nam
coá àiïìu kiïån thuêån lúåi hún àïí
giúái thiïåu vúái nûúác ngoaâi, tuy
rùçng chûa àûúåc phöí biïën röång
raäi, nhûng àaä coá rêët nhiïìu luöìng
thöng tin, rêët nhiïìu nhûäng cú höåi
múái àûa vùn hoaá Viïåt Nam ra thïë
giúái. Vùn hoaá dên gian Viïåt Nam
hiïån àûúåc thïë giúái hïët sûác chuá
troång, vñ duå nhû: tranh dên gian
Àöng Höì, nhaåc Cung àònh Huïë,
Ca truâ, Cöìng chiïng Têy
Nguyïn, Quan hoå... hoùåc nhûäng
trang phuåc mang àêåm baãn sùæc
dên töåc, hay nhûäng cöng trònh
kiïën truác cöí, nhûäng caãnh quan
lúán àûúåc bònh choån laâ di saãn thïë
giúái hay kyâ quan thïë giúái nhû
võnh Haå Long cuäng àaä àûúåc giúái
thiïåu ra nûúác ngoaâi. Mùåt khaác
qua höåi nhêåp, vùn hoaá cuãa thïë
giúái àûúåc du nhêåp Viïåt Nam,
nhùçm múã röång tri thûác, hiïíu biïët
cho ngûúâi Viïåt Nam ta. Àöìng
thúâi vúái höåi nhêåp laâ nhûäng thaách
thûác lúán lao àöëi vúái Viïåt Nam.
Laâm sao höåi nhêåp nhûng vêîn giûä

VÙN HIÏËN
10 VIÏÅT NAM
gòn àûúåc baãn sùæc vùn hoaá dên töåc
laâ vêën àïì rêët khoá, khi maâ vùn hoaá
Têy phûúng, vùn hoaá caác nûúác
àûúåc giúái treã Viïåt Nam dïî daâng
tiïëp nhêån hún caã caác giaá trõ vùn
hoaá cöí truyïìn VN. Tiïëp thu vùn
hoaá nûúác ngoaâi maâ phaát huy
àûúåc tinh thêìn cuãa ngûúâi Viïåt
Nam thò thêåt àaáng quyá, nhûng
cêìn phaãi lûåa choån caái tinh tuyá,
caái cêìn thiïët àïí tiïëp thu chûá
khöng phaãi tiïëp thu öì aåt, theo
kiïíu àua àoâi. Tiïëp thu àïí röìi
àaánh mêët baãn sùæc dên töåc cuäng
rêët dïî xaãy ra, búãi giúái treã chûa
àûúåc hiïíu, chûa àûúåc tiïëp xuác
nhiïìu vúái vùn hoaá dên töåc nïn hoå
khöng caãm thuå àûúåc caái hay caái
àeåp trong vùn hoaá, nghïå thuêåt
dên töåc. Thïë hïå treã, nhûäng chuã
nhên cuãa tûúng lai àêët nûúác cêìn
tûå chuã àöång tòm kiïëm, hoåc hoãi vaâ
suy nghô vïì truyïìn thöëng vùn
hoaá, vùn hiïën böën nghòn nùm
cuãa dên töåc búãi saách vúã vïì vùn
hoaá dên töåc khöng thiïëu, hún
nûäa vùn hoaá töìn taåi úã khùæp moåi
núi. Khi nïìn kinh tïë khöng
ngûâng tùng trûúãng vaâ phaát triïín,
tûå àöång hoaá, cú giúái hoaá thò vùn
hoaá truyïìn thöëng lêu àúâi cuäng
dïî bõ loaåi dêìn khoãi àúâi söëng, rêët
dïî mai möåt do caãm thuå cuãa con
ngûúâi khaác ài khi nhõp söëng
nhanh khêín trûúng hún. Vêën àïì
baão töìn vaâ phaát huy vùn hoaá dên
töåc nhû thïë naâo khi maâ vùn hoaá
cuäng töìn taåi theo quy luêåt khaách
quan. Hûng thõnh hay suy thoaái
cuäng laâ leä tûå nhiïn. Hún luác naâo
hïët vêën àïì baão töìn vaâ phaát huy
vùn hoaá dên töåc àang ngaây caâng
trúã nïn bûác thiïët, chuáng ta baão
töìn nhûng khöng thïí öm khû
khû lêëy vöën cöí, khöng cho noá
thay àöíi, traái laåi phaãi luön laâm
cho vùn hoaá lúán maånh hún, giaâu
coá hún, luön böí xung cho noá yïëu
töë múái àïí cho noá phaát triïín. Cêìn
choån lûåa nhûäng gò coân laâ giaá trõ
àïí àûúåc gòn giûä, caái gò trúã thaânh
vêåt caãn thò loaåi boã, vñ duå nhû
trong xaä höåi hiïån àaåi viïåc duy trò
viïåc ùn trêìu, nhuöåm rùng àen
khöng coân thñch húåp khöng cêìn
phaãi khöi phuåc. Nhûng tònh laâng
nghôa xoám, yïu thûúng àuâm boåc,
lúâi haát ru, taâ aáo daâi, aáo tûá thên
duyïn daáng, àiïåu quan hoå, ca truâ
hay phöë cöí Haâ Nöåi, phöë cöí Höåi
An, võnh Haå Long... cêìn àûúåc
duy trò nguyïn veån.
- Àïí baão töìn vaâ phaát huy
nhûäng giaá trõ vùn hoaá dên töåc
trong höåi nhêåp laâ möëi quan têm
chung cuãa xaä höåi. Laâ möåt thaânh
viïn cuãa Liïn hiïåp caác höåi Khoa
hoåc Kyä thuêåt Viïåt Nam, hoaåt
àöång cuãa Trung têm Nghiïn cûáu
Baão töìn vaâ Phaát huy Vùn hoaá
dên töåc nùm 2007, àûúåc Chuã tõch
Liïn hiïåp höåi àaánh giaá nhû thïë
naâo?
+ Töi nghô rùçng vúái sûå laänh
àaåo cuãa möåt nhaâ vùn hoaá nöíi
tiïëng nùng àöång nhû GS Hoaâng
Chûúng, Trung têm àaä laâm
àûúåc rêët nhiïìu viïåc àïí goáp
phêìn, baão töìn, giûä gòn vaâ phaát
huy nhûäng giaá trõ vùn hoaá dên
töåc nhû: Liïn tuåc töí chûác caác höåi
thaão àûúåc rêët nhiïìu ngûúâi
hûúãng ûáng, àûúåc caác cú quan
truyïìn thöng àaåi chuáng cuâng
tham gia tuyïn truyïìn. Roä raâng
caác höåi thaão àoá coá taác duång rêët
tñch cûåc cho sûå nghiïåp giûä gòn
vaâ phaát huy baãn sùæc vùn hoaá
dên töåc, vùn hoaá seä àûúåc baão
töìn, nêng niu, gòn giûä töët hún,
thiïët thûåc hún. Thõ hiïëu thêím
myä vaâ trònh àöå thûúãng thûác
nghïå thuêåt dên töåc cho cöng
chuáng àûúåc nêng cao, àöìng thúâi
phêìn naâo àaä giaáo duåc cho thïë hïå
treã thêëu hiïíu, tûå haâo, tön troång
di saãn cuãa quaá khûá. Trung têm
cuäng khaám phaá caác giaá trõ vùn
hoaá trong di saãn àïí kïë thûâa vaâ
phaát huy qua viïåc nghiïn cûáu
thaânh cöng caác cöng trònh khoa
hoåc àaä àûúåc Liïn hiïåp nghiïåm
thu vaâ àaánh giaá cao, àûúåc Böå
Khoa hoåc Cöng nghïå cêëp Chûáng
chó nhû “Nghïå thuêåt muáa röëi
nûúác dên gian” vaâ “Tòm vïì cöåi
nguöìn Quan hoå”. Nùm 2008
Trung têm àaä àûúåc Liïn hiïåp
caác höåi Khoa hoåc Kyä thuêåt Viïåt
Nam xeát duyïåt thûåc hiïån hai
cöng trònh coá nhiïìu yá nghôa:
“Caác giaá trõ nghïå thuêåt cuãa danh
nhên Àaâo Têën” vaâ “Ca Truâ, àùåc
saãn êm nhaåc Viïåt Nam”.
- Öng àaánh giaá nhû thïë naâo
vïì cöng taác tuyïn truyïìn, quaãng
baá cho vùn hoaá dên töåc cuãa taåp
chñ Vùn hiïën Viïåt Nam - diïîn
àaân cuãa Trung têm Nghiïn cûáu
Baão töìn vaâ Phaát huy Vùn hoaá
dên töåc?
+ Trûúác hïët vïì hònh thûác àêy
laâ möåt túâ taåp chñ rêët sang troång,
àûúåc trònh baây àeåp. Túâ vùn hiïën
coá möåt höåi àöìng biïn têåp göìm
caác giaáo sû, tiïën sô, caác nhaâ khoa
hoåc danh tiïëng cuâng vúái àöåi nguä
phoáng viïn, cöång taác viïn coá
trònh àöå chñnh trõ, chuyïn mön,
nghiïåp vuå vûäng vaâng. Do àoá taåp
chñ coá nhûäng taác phêím baáo chñ
hay, sêu sùæc, nöåi dung tuyïn
truyïìn cho vùn hoaá dên töåc hïët
sûác phong phuá, àa daång, coá rêët
nhiïìu baâi sêu sùæc vïì quaãng baá
vùn hoaá truyïìn thöëng vaâ hiïån
àaåi cuãa têët caã caác vuâng, miïìn
trong caã nûúác, tûâ vùn hoaá vêåt thïí
àïën vùn hoaá phi vêåt thïí. Töi rêët
mûâng khi thêëy möîi nùm túâ baáo
àïìu àûúåc nêng cao chêët lûúång vïì
nöåi dung vaâ hònh thûác, tùng kyâ
xuêët baãn, söë lûúång baãn phaát
haânh cuäng tùng nhanh... Caác baån
cêìn duy trò vaâ àêíy nhanh àaâ
phaát triïín àoá...
- Xin caãm ún öng! Chuác öng
möåt nùm múái sûác khoeã, an khang
vaâ luön quan têm chó àaåo, àöång
viïn, khñch lïå moåi hoaåt àöång cuãa
Trung têm Nghiïn cûáu Baão töìn
vaâ Phaát huy Vùn hoaá Dên töåc vaâ
taåp chñ Vùn Hiïën VN.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
11
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
BÖÅ TRÛÚÃNG BÖÅ THÖNG TIN TRUYÏÌN THÖNG LÏ DOAÄN HÚÅP
Mong Vùn hiïën Viïåt naM
xûáng àaáng laâ Möåt kïnh
Àêìu nùm múái 2008, duâ cöng viïåc hïët sûác bêån röån, Böå trûúãng Böå Thöng tin Truyïìn thöng Lï Doaän Húåp vêîn daânh cho àaåi
diïån taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam möåt buöíi tiïëp kiïën ngay taåi phoâng laâm viïåc cuãa Böå trûúãng, vaâo cuöëi buöíi chiïìu. Khöng raâo
àoán, xaä giao, vúái phong caách tûå tin, thùèng thùæn thûúâng thêëy cuãa möåt võ tû lïånh ngaânh hiïíu roä lônh vûåc mònh phuå traách, Böå
trûúãng Lï Doaän Húåp ài ngay vaâo nöåi dung cêìn trao àöíi.
T
rûúác hïët, Böå trûúãng Lï Doaän Húåp nïu lïn
nhûäng viïåc laâm àaåt kïët quaã töët trong nùm
2007 cuãa Böå Thöng tin vaâ Truyïìn thöng.
Nhòn laåi nùm 2007, cöng viïåc thêåt laâ bïì böån, nhûng
coá thïí ruát ra 6 viïåc àaä laâm àûúåc maâ Böå trûúãng thêëy
têm àùæc:
Thûá nhêët, trong àiïìu kiïån thaânh lêåp böå múái,
laänh àaåo böå àaä chùm lo cöng taác tû tûúãng àöëi vúái
toaân thïí caán böå, cöng nhên viïn trong toaân ngaânh,
taåo ra sûå nhêët trñ cao trong nhêån thûác vïì chûác
nùng, nhiïåm vuå, vai troâ cuãa Böå Thöng tin vaâ
truyïìn thöng trong thúâi kyâ múái, vïì traách nhiïåm
xêy dûång àïí vûâa giûä àûúåc truyïìn thöëng cuãa tûâng
ngaânh trong Böå, vûâa taåo ra chêët lûúång múái, àaãm
baão cho Böå thûåc hiïån thêåt töët vai troâ quaãn lyá nhaâ
nûúác trïn lônh vûåc thöng tin truyïìn thöng.
Thûá hai, xaác àõnh roä vai troâ quaãn lyá nhaâ nûúác
cuãa Böå 3 nhiïåm vuå chñnh laâ: Xêy dûång chiïën lûúåc,
quy hoaåch, kïë hoaåch. Ban haânh thïí chïë, luêåt lïå, cú
chïë chñnh saách, àõnh mûác kinh tïë - kyä thuêåt. Àaâo
taåo, böìi dûúäng caán böå, nhêët laâ caán böå àêìu àaân cuãa
ngaânh. Kiïím tra, àön àöëc, töíng kïët, khen thûúãng
vaâ xûã lyá kõp thúâi, àuác kïët ra nhûäng mö hònh múái.
Trïn cú súã àoá, xaác àõnh àûúåc troång têm, troång
àiïím cöng taác, tûâ àoá têåp trung giaãi quyïët, taåo ra
hiïåu quaã.
Thûá ba, àõnh hûúáng roä 22 viïåc cêìn laâm àïí taåo ra
chuyïín biïën töët trong toaân ngaânh.
Thûá tû, chó àaåo quyïët liïåt vïì caãi caách haânh
chñnh, trong àoá coá vêën àïì phên cêëp vaâ traách nhiïåm
cuãa ngûúâi àûáng àêìu cú quan.
Thûá nùm, chuã àöång höåi nhêåp quöëc tïë trïn caác
lônh vûåc, nhêët laâ caác lônh vûåc thöng tin, truyïìn
VÙN HIÏËN
12 VIÏÅT NAM
PHAÅM VIÏÅT LONG
thöng, viïîn thöng, cöng nghïå thöng tin.
Thûá saáu, taåo ra àûúåc sûå àoaân kïët, àöìng têm
nhêët trñ phêën àêëu vò sûå nghiïåp cuãa toaân ngaânh.
Nhòn vaâo nhûäng viïåc trïn, coá möåt söë viïåc coá veã
nhû mang tñnh nöåi böå, ñt taác àöång ra ngoaâi xaä höåi,
nhûng thûåc chêët, vïì chiïìu sêu laåi khöng phaãi nhû
vêåy. Chùèng haån, viïåc laâm töët cöng taác tû tûúãng àöëi
vúái caán böå, cöng nhên viïn, kïí caã caán böå àaä nghó
hûu, laâ hïët sûác quan troång. Búãi vò, ngay úã àêìu naäo,
nïëu khöng hiïíu roä tñnh chêët múái cuãa nhiïåm vuå
quaãn lyá nhaâ nûúác, khöng öín àõnh tû tûúãng maâ coân
bõ phên taán khi nghô rùçng viïåc nhêåp böå seä laâm múâ
nhaåt vai troâ cuãa cöng taác truyïìn thöng thò seä aãnh
hûúãng khöng nhoã túái hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa toaân
ngaânh.
Noái vïì nhûäng khiïëm khuyïët trong nùm qua, Böå
trûúãng Lï Doaän Húåp nïu lïn 3 viïåc nhû sau:
Thûá nhêët, chêåm ûáng duång cöng nghïå thöng tin,
nhêët laâ trong cöng taác quaãn lyá, gêy caãn trúã àöëi vúái
sûå phaát triïín cuãa àêët nûúác.
Thûá hai, möåt söë khuyïët àiïím cuãa baáo chñ, mùåc
duâ coá khùæc phuåc, nhûng vêîn chêåm so vúái yïu cêìu.
Nhûäng biïíu hiïån chñnh cuãa khuyïët diïím laâ: Thöng
tin thiïëu trung thûåc, coân nhiïîu. Thöng tin thêët
thiïåt, gêy thiïåt haåi cho nöng dên trong tiïu thuå saãn
phêím. Thöng tin mang tñnh mï tñn dõ àoan, kñch
duåc. Möåt söë thöng tin laâm löå, loåt bñ mêåt quöëc gia.
Thûá ba, sûå hêîng huåt cuãa àöåi nguä caán böå quaãn lyá
vaâ àöåi nguä caán böå kyä thuêåt bêåc cao, nhêët laâ trong
lônh vûåc saãn xuêët phêìn mïìm vaâ ûáng duång cöng
nghïå thöng tin.
Vïì nhiïåm vuå nùm 2008, Böå trûúãng nïu lïn 10
viïåc lúán maâ toaân ngaânh thöng tin vaâ truyïìn thöng

Böå trûúãng Lï Doaän Húåp
seä têåp trung thûåc hiïån nhû sau:
Möåt laâ, ûáng duång cöng nghïå thöng tin trong
quaãn lyá nhaâ nûúác, töí chûác chñnh phuã àiïån tûã. Phêën
àêëu túái nùm 2010 phaãi ngang haâng khu vûåc. Böå
thöng tin vaâ truyïìn thöng seä gûúng mêîu thûåc hiïån,
àêìu tiïn laâ thûåc hiïån giao ban haâng thaáng qua maång
diïån röång.
Thûá hai, têåp trung cho cöng nghiïåp, cöng nghïå
phêìn mïìm (àêy laâ biïíu hiïån cuãa kinh tïë tri thûác,
chûáng minh cho thûúng hiïåu trñ tuïå Viïåt Nam).
Thûá ba, tùng cûúâng quaãn lyá baáo chñ bùçng cú chïë,
chñnh saách àïí baáo chñ àöìng haânh vúái dên töåc, trung
thûåc, hûúáng thiïån.
Thûá tû, Ban haânh caác cú chïë, quy chïë múái àïí àûa
caác doanh nghiïåp viïîn thöng sang cú chïë thõ trûúâng
toaân diïån, àöìng böå, saánh ngang haâng caác doanh
nghiïåp viïîn thöng khu vûåc vaâ quöëc tïë.
Thûá nùm, àûa ngaânh Bûu chñnh phaát triïín, giaãm
buâ löî, tiïîn túái coá laäi. Löå trònh cuãa viïåc naây laâ möîi
nùm giaãm buâ löî 130 tyã àöìng, àïën nùm 2013 coá laäi.
Àêy thûåc sûå laâ möåt cuöåc caách maång àöëi vúái ngaânh
Bûu chñnh.
Thûá saáu, àaâo taåo nguöìn nhên lûåc coá chêët lûúång
cao (ûu tiïn àaâo taåo caán böå thöng tin, truyïìn thöng,
caán böå àêìu àaân, caán böå laâm cöng taác húåp taác quöëc tïë
vïì thöng tin vaâ viïîn thöng).
Thûá baãy, têåp trung cho cöng taác caãi caách haânh
chñnh, trong àoá coá möåt söë viïåc chñnh nhû: Phên cêëp
vïì töí chûác, taâi chñnh, àêìu tû. Xaác àõnh roä traách
nhiïåm caán böå àûáng àêìu cú quan. Thûåc hiïån thöng
tin trûåc tuyïën, giaãi quyïët àún thû khiïëu naåi, töë caáo
qua maång.
Thûá taám, chuã àöång höåi nhêåp quöëc tïë, ngang têìm
quöëc tïë vïì quaãn lyá baáo chñ, ûáng duång cöng nghïå
thöng tin, hoaåt àöång viïîn thöng.
Thûá chñn, têåp trung giaãi quyïët vïì cú baãn nhûäng
bûác xuác trïn ba têìng: Têìng möåt, tûác laâ möëi quan hïå
vúái caác Böå; múã röång chûác nùng quaãn lyá nhaâ nûúác
cuãa Böå. Têìng hai, tûác laâ möëi quan hïå giûäa caác àún võ
quaãn lyá nhaâ nûúác cuãa Böå vúái caác àún võ khaác trong
Böå. Têìng ba, tûác laâ möëi quan hïå giûäa Böå, caác cú quan
thuöåc Böå vúái caác cú quan thuöåc caác àõa phûúng.
Thûá mûúâi, tùng cûúâng àoaân kïët, thöëng nhêët àïí
hoaân thaânh nhiïåm vuå, taåo danh hiïåu saáng giaá cuãa
Böå vúái trong nûúác, quöëc tïë, taåo uy tñn, loâng tin àöëi
vúái nhên dên, baån beâ quöëc tïë. Goáp phêìn taåo àöång
lûåc maånh meä giuáp àêët nûúác cêët caánh bay cao.
Cuöëi buöíi laâm viïåc, chuáng töi nhùæc laåi vúái Böå
trûúãng Lï Doaän Húåp vïì nhûäng cöng viïåc maâ Böå
trûúãng àaä laâm nhùçm taåo àiïìu kiïån töët cho Taåp chñ
Vùn hiïën hoaåt àöång, nhûäng tònh caãm töët àeåp maâ taåp
chñ Vùn hiïën Viïåt Nam luön nhêån àûúåc úã Böå trûúãng
khi àöìng chñ coân laâm Böå trûúãng Böå Vùn hoaá - Thöng
tin, Böå trûúãng Lï Doaän Húåp noái:
- Töi rêët mûâng khi thêëy taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt
Nam ngaây caâng khùèng àõnh võ trñ cuãa mònh trong
àöåi nguä baáo chñ àêët nûúác vaâ trong loâng baån àoåc vúái
chêët lûúång ngaây caâng cao vïì nöåi dung vaâ hònh thûác.
Taåp chñ Vùn hiïën Viïåt Nam cêìn goáp phêìn tñch cûåc
hún nûäa laâm cho nhên dên nhêån thûác roä vïì giaá trõ
vö giaá cuãa di saãn vùn hoaá maâ chuáng ta àang àûúåc
thûâa hûúãng tûâ cha öng; hiïíu àûúåc röìi thò phaãi coá
haânh àöång thiïët thûåc nhùçm baão vïå vaâ phaát huy vöën
di saãn quyá baáu àoá. Cêìn tuyïn truyïìn cho viïåc gùæn
kïët di saãn vùn hoaá vúái hoaåt àöång du lõch, thu huát
khaách quöëc tïë. Thöng qua viïåc tuyïn truyïìn vïì giaá
trõ cuãa di saãn vùn hoaá, Taåp chñ goáp phêìn giaáo duåc
truyïìn thöëng cuãa dên töåc. Taåp chñ haäy xûáng àaáng laâ
möåt kïnh thöng tin thuác àêíy cöng cuöåc àöíi múái, höåi
nhêåp. Taåp chñ cêìn baám saát moåi biïën àöång trong xaä
höåi, kõp thúâi biïíu dûúng nhûäng nhên töë tñch cûåc,
laâm cho Taåp chñ thûåc sûå laâ ngûúâi baån cuãa nhûäng
ngûúâi yïu vùn hoaá, vùn hiïën Viïåt Nam, trúã thaânh
àõa chó vùn hoaá àaáng tin cêåy cuãa toaân thïí nhên dên.
Böå trûúãng Lï Doaän Húåp gûãi lúâi chuác mûâng nùm
múái túái caán böå, phoáng viïn, cöng nhên viïn cuãa taåp
chñ vaâ hûáa seä chó àaåo caác cú quan coá liïn quan thuöåc
Böå phöëi húåp, giuáp àúä àïí àûa taåp chñ Vùn hiïën Viïåt
Nam phaát haânh röång raäi trong hïå thöëng cuãa ngaânh,
àïën vúái àöng àaão quêìn chuáng nhên dên trong nûúác
vaâ baån beâ trïn thïë giúái.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
13
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

saém Teát
THANH HOÂA
Ngöôøi xöa coù caâu “Laøm caû naêm lo ba ngaøy Teát”, theá môùi bieát ngöôøi Vieät coi troïng caùi Teát
ñeán nhöôøng naøo. Teát laø ngaøy con chaùu, hoï haøng sum hoïp sau moät naêm laøm aên xa caùch, laø ngaøy
ñeå con ngöôøi nhôù veà caùc baäc toå tieân.

AÃNH TRONG BAÂI: BAÁO AÃNH VIÏÅT NAM

Sùæm laá dong

VÙN HIÏËN
14 VIÏÅT NAM
C
hñnh vò thïë, dêîu coá khoá
khùn gò, ngûúâi ta vêîn phaãi
ài chúå mua sùæm thûåc phêím,
traái cêy, hoa tûúi... trûúác laâ àïí dêng
lïn baân thúâ töí tiïn, sau nûäa laâ àïí
cho con chaáu vaâ caã nhaâ hûúãng löåc
trong ba ngaây Tïët. Lïå xûa sùæm Tïët
cuäng coá lùæm àiïìu thuá võ. Cûá theo
nhû cêu: “Thõt múä, dûa haânh, cêu
àöëi àoã; Cêy nïu, traâng phaáo, baánh
chûng xanh” thò cuäng àuã thêëy caác
cuå xûa sùæm Tïët nhû thïë naâo...
Ngaây nay, cuöåc söëng àaä khaá
giaã, ngoaâi nhûäng thûá truyïìn thöëng
cêìn coá trong Tïët cho vui cûãa vui
nhaâ nhû thõt múä, dûa haânh, baánh
chûng xanh, haåt dûa àoã... ngûúâi ta
coân sùæm sûãa thïm nhiïìu thûá khaác
nûäa. Tuåc sùæm Tïët cuãa ngûúâi Viïåt vïì
cú baãn giöëng nhau, nhûng giûäa möîi
vuâng cuäng coá àöi neát khaác biïåt.
Chùèng haån ngûúâi miïìn Bùæc choån
caânh àaâo tûúång trûng cho sùæc höìng
êëm aáp cuãa muâa xuên, chêåu quêët
caãnh cùng troân trôu quaã vaâng oáng
thïí hiïån cho sûå êëm no, àêìy àuã, con
chaáu haånh phuác àïì huïì. Coân ngûúâi
miïìn Nam thò choån mai vaâng àïí
chúi búãi mai laâ thûá hoa tûúång trûng
cho ngûúâi quên tûã coá caánh moãng
nhû sûúng, vaâng nhû nùæng súám vaâ
tinh khiïët nhû gioåt sûúng mai. Ngaây
Tïët, ngûúâi miïìn Nam coân coá tuåc
hay mua dûa hêëu, thûá dûa ruöåt àoã
nhû son àïí cêìu lêëy caái vêån àoã cho
caã nùm sau naây...
Ài sùæm Tïët coân laâ cuöåc daåo chúi
àêìy yá nghôa. Saáng súám lûúån qua
chúå mua con gaâ söëng thiïën coá àöi
chên vaâng, cùåp gioâ luåa trùæng tinh,
múá laá dong xanh, boá laåt giang tûúác
moãng àïí goái baánh chûng, nhaâ naâo
khöng goái àûúåc thò mua baánh chûng
goái sùén, mêëy thûá hoa quaã àïí baây
mêm nguä quaã, bïn caånh àoá coân Ài chúå hoa tïët
nhiïìu thûá nhû höåp mûát, vaâi laång cheâ
xanh haão haång cuâng mêëy chai
rûúåu. Chiïìu ba mûúi Tïët lûúån qua
chúå hoa xuên, trûúác laâ àïí thùm thuá
caãnh tònh, sau laâ tòm mua mêëy chêåu
hoa vïì chúi trong ba ngaây Tïët. Ai ài
chúå hoa cuäng cöë choån cho àûúåc
caânh àaâo thêåt ûng yá, chêåu quêët
vaâng thêåt sai, àoá laâ chûa kïí àïën caác
loaåi hoa xuên khaác nhû cuác vaâng,
thuyã tiïn, thûúåc dûúåc... Sùæm Tïët
bêy giúâ coân coá thïm thuá chúi tao
nhaä êëy laâ xin chûä, thûá chûä nho xûa,
àïí cêìu mong hay thïí hiïån möåt àiïìu
gò àoá. Ai muöën cêìu àiïìu phuác thò
mua chûä “Phuác”, ngûúâi laâm ùn thò
tòm mua chûä “Löåc”, chûä “Taâi”, ngûúâi
coá tuöíi thò tòm chûä “Têm”, chûä
“Nhêîn”...
Thïë múái thêëy caái hay trong viïåc
du xuên sùæm Tïët cuãa ngûúâi Viïåt, noá
laâ hònh aãnh thuá võ vûâa phaãn aánh neát
vùn hoaá truyïìn thöëng, vûâa noái lïn
àûúåc nhõp söëng höëi haã giaâu hònh
aãnh cuãa con ngûúâi trong nhûäng
ngaây Tïët àïën, xuên vïì.
Mua baánh chûng vaâ xöi gêëc
Chúå hoa quaã TP.HCM phuåc vuå tïët
Xin chûä
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
15
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Àoán chaâo têìu tûâ àêët liïìn ra àaão
TÏËT ÚÃ TRÛÚÂNG SA
V
êng, hoaân toaân coá thïí goåi
àoá laâ tuåc àoán Tïët rêët
riïng úã huyïån àaão
Trûúâng Sa, tónh Khaánh Hoaâ-möåt
caách àoán vaâ ùn Tïët theo muâa tûåa
nhû tuåc ùn Tïët cuãa àöìng baâo caác
dên töåc Têy Nguyïn. Chùèng àêu
xa, taåi Khaánh Sún, huyïån miïìn
nuái phña têy nam tónh Khaánh
Hoaâ, àöìng baâo dên töåc Raglai
tuy vêîn cuâng vui xuên, àoán Tïët
Nguyïn àaán chung vúái cöång
àöìng ngûúâi Viïåt Nam, song bïn
caånh caái Tïët chung àoá, coân coá
Goái baánh chûng bùçng laá baâng vuöng
VÙN HIÏËN
16 VIÏÅT NAM
Mang thûåc phêím Tïët ra àaão
möåt caái Tïët thûåc sûå cuãa àöìng baâo
Raglai àûúåc goåi laâ Tïët “ùn àêìu
luáa, àêìu bùæp”. Súã dô goåi vêåy, vò
khöng nhû Tïët Nguyïn àaán cöí
truyïìn cuãa àa phêìn ngûúâi Viïåt
Nam thûúâng àûúåc àõnh trong ba
ngaây àêìu nùm êm lõch. Vúái àöìng
baâo Raglai, caái Tïët àûúåc xaác àõnh
theo muâa thu hoaåch luáa, bùæp
trong khoaãng cuöëi thaáng 10 àêìu
thaáng 11 êm lõch trong nùm...
Tuy nhiïn, do têåp quaán canh taác
phuå thuöåc vaâo thiïn nhiïn, mûa
nùæng thêët thûúâng nïn ngaây thu
Ca trûåc àêìu xuên Trïn àaão Àaá Nam
Baâi, aãnh: LÏ BAÁ DÛÚNG
hoaåch cuäng dõch chuyïín súám
hoùåc muöån, hïî luáa, bùæp nhaâ ai
chñn súám, thò ngaây thu hoaåch
àêìu bùæp, ngoån luáa cuäng chñnh laâ
ngaây “tïët ùn àêìu luáa, àêìu bùæp”
cuãa gia àònh àoá. Cûá vêåy, lêìn lûúåt
Tïët cuãa àöìng baâo Raglai seä lêìn
lûúåt tûâ nhaâ naây, sang nhaâ khaác...
cho àïën nhaâ cuöëi cuâng coá “àêìu
bùæp, àêìu luáa” chñn.
Tûåa nhû tuåc àoán vaâ ùn “tïët
àêìu luáa, àêìu bùæp” cuãa àöìng baâo
Raglai phña nuái, thúâi gian, caách
àoán vaâ ùn Tïët cuãa nhûäng cöng
Muâa xuên lñnh àaão lïn àûúâng
dên phña biïín àaão Trûúâng Sa
cuäng khöng hùèn cöë àõnh maâ
dõch chuyïín tûâ khoaãng àêìu
thaáng chaåp haâng nùm theo haãi
trònh nhûäng chuyïën taâu chúã
haâng xuên tûâ àêët liïìn lêìn lûúåt
àïën vúái tûâng àaão nhoã trong caã
quêìn àaão Trûúâng Sa. Theo nghôa
àoá, bùæt àêìu tûâ thúâi àiïím taâu rúâi
caãng hûúáng vïì phña àaão, cuäng laâ
luác nhûäng cöng dên trïn caác àaão
lúán, àaão nhoã àaä vaâo “muâa Tïët”
vúái têm traång ngaây xöën xang,
àïm thao thûác doäi theo haãi löå
cuãa chuyïën taâu xuên àïí nhêån
haâng, àoán khaách muâa Tïët. Vaâ
cuäng nhû muâa luáa, muâa bùæp cuãa
àöìng baâo Raglai phuå thuöåc vaâo
mûa nùæng cuãa trúâi àêët. Muâa
chuyïín haâng Tïët Trûúâng Sa
thûúâng bùæt àêìu vaâo khoaãng àêìu
thaáng chaåp laâ muâa giöng gioá, vaâ
sûå phuå thuöåc möåt caách bêët khaã
khaáng vaâo soáng, vaâo gioá khiïën
haãi trònh ra biïín muâa Tïët laâ caã
möåt xêu chuöîi gian nan. Àûúng
nhiïn, cuäng vò phaãi lûåa chiïìu
soáng nûúác, nhiïìu khi lõch tïët bùæt
àêìu tûâ àaão naây, laåi quay sang
àaão khaác. Nhû muâa Tïët Àinh
Húåi 2007. Theo lõch haãi trònh,
àaão àêìu tiïn àûúåc àoán “muâa
Tïët” laâ àaão Àaá Thõ. Vêåy nhûng
do biïín trúã chûáng, soáng gioá mêëy
ngaây liïn tuåc cûá chöìm chöìm vaâo
búâ xanh. “Tûúáng ngoaâi biïn aãi”
Chó huy àoaân cöng taác trïn taâu
àaä phaãi linh hoaåt hoaán àöíi lõch
trònh vaâ cuäng laâ lõch “ùn Tïët” cho
àaão dïî cêåp búâ hún. Chúân vúân hïët
àúåt soáng tùng cûúâng naây àïën àúåt
gioá muâa khaác êåp àïën, phaãi mêët
àûát möåt tuêìn liïn tuåc àöíi lõch
trònh lêìn lûåa choån ngaây, lûåa con
nûúác thñch húåp múái coá thïí thaã
xuöìng vûúåt soáng vaâo àaão Àaá
Thõ, àïí caác cöng dên Àaá Thõ
àûúåc àoán vaâ ùn Tïët... muöån so
vúái lõch àoán taâu xuên ban àêìu.
Rêët may, duâ Tïët muöån theo kïë
hoaåch, nhûng nhúâ “nhaâ taâu” töí
chûác töët viïåc baão quaãn caác loaåi
haâng tïët, àùåc biïåt laâ loaåi haâng Tïët
“tûúi söëng” nhû heo, gaâ khöng
bõ mêët yïëu töë “tûúi söëng” nïn
Tïët muöån cuãa Àaá Thõ vêîn traân
ngêåp êm thanh “gaâ kïu, lúån eác”
rêët àùåc trûng cuãa... Tïët.
Vêng, chuyïån cuãa biïín
khöng ai noái trûúác àûúåc.
Thûúâng thò ngûúâi ta cûá “naåc
trûúác, xûúng sau”. Caách “haânh
sûå” cuãa lñnh biïín cuäng vêåy thöi.
Ài àaão, dûå kiïën nïëu biïín “laânh”
thò choån àaão naâo “xûúng xêíu”
khoá vaâo maâ àöí böå trûúác. Nïëu
giöng gioá thò choån àaão laânh bïën,
saåch búâ hún maâ vaâo röìi chúâ khi
biïín laânh maâ àöåt vaâo núi
“xûúng xêíu”. Cûá vêåy, tuyâ theo
sûå “noáng laånh” cuãa biïín trúâi, caái
Tïët cuãa möîi àaão trong quêìn àaão
Trûúâng Sa àûúåc raãi lêìn lûúåt cho
tûâng àaão thaânh chuöîi Tïët keáo
daâi àïën ngaây Tïët Nguyïn àaán
cöí truyïìn, goáp thïm möåt têåp tuåc
àoán vaâ ùn Tïët àêìy baãn sùæc...
Trûúâng Sa.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
17
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Àoán nùm múái trïn biïín
TRÊÌN CHAY
Trûúác àêy, Cûãa Vaån chó laâ àiïím traánh gioá
baäo cuãa vaâi höå ngû dên. Nùm 1994, öng
Nguyïîn Vùn Nhi laâ ngûúâi àêìu tiïn chuyïín
tûâ thuyïìn lïn söëng trïn beâ vaâ laâm nghïì
nuöi caá löìng. Thêëy nuöi caá coá laäi vaâ nhên
Nhaâ nûúác coá chuã trûúng cho caác chuã beâ
vay vöën, moåi ngûúâi àaä ruã nhau lïn beâ.
Goái baánh chûng
Tröìng cêy nïu
VÙN HIÏËN
18 VIÏÅT NAM
Treã em úã Cûãa Vaån, 4 tuöíi àaä biïët cheâo thuyïìn
iïån nay, taåi thön Cûãa
H Vaån coá hún 120 höå söëng
trïn beâ, söë höå phaãi söëng
trïn thuyïìn hiïån chó coân rêët ñt.
Hoå cuâng neo thuyïìn, beâ caånh
nhau, bïn caác sûúân nuái àaá, taåo
thaânh möåt laâng chaâi àöng àuác
trïn biïín.
Tûâ khi chuyïín lïn söëng trïn
beâ, àúâi söëng cuãa ngû dên öín
àõnh hún, nhûng hoå vêîn gùåp
nhiïìu khoá khùn do chi phñ mua
sùæm, sûãa chûäa ngû cuå vaâ thuyïìn
beâ töën keám, trong khi thu nhêåp
chûa cao. Öng Nguyïîn Vùn
Àûúåc (39 tuöíi, thön Cûãa Vaån)
cho biïët: “Ài biïín bêëp bïnh lùæm,
cuäng coá höm kiïëm àûúåc hún
100.000 àöìng tiïìn caá, nhûng coá
ngaây chùèng bùæt àûúåc con naâo.
Cöng cuå àaánh bùæt laåi nhanh
hoãng, mua 1 triïåu tiïìn lûúái, chó
duâng àûúåc vaâi thaáng àaä phaãi
thay”. Möîi chiïëc thuyïìn giaá tûâ 5
- 10 triïåu àöìng nhûng chó duâng
àûúåc 5 - 6 nùm. Möåt chiïëc beâ töët
giaá tûâ 35 - 40 triïåu àöìng, cuäng chó
úã àûúåc 10 nùm.
Bïn caånh àaánh bùæt haãi saãn,
nghïì nuöi caá löìng cho thu nhêåp
tûúng àöëi öín àõnh, àúâi söëng cuãa
hoå dêìn dêìn khaá hún. Nhiïìu höå
àaä daânh duåm tiïìn mua àûúåc àaâi,
ti-vi, àiïån thoaåi àïí phuåc vuå nhu
cêìu giaãi trñ vaâ thöng tin cuãa gia
àònh. Treã em vaâ ngûúâi giaâ khöng
theo thuyïìn ài àaánh caá, hoå úã laåi
beâ nuöi caá vaâ möåt söë ài baán haâng
rong vúái caác mùåt haâng phuåc vuå
nhu cêìu thiïët yïëu cho àúâi söëng
sinh hoaåt haâng ngaây nhû: rau,
gaåo, muöëi, thõt, cam, rûúåu, bia...
cung cêëp àïën tûâng gia àònh. Möåt
söë höå thò chuyïn baán nûúác ngoåt
vaâ than (nïn ngû dên khöng coân
phaãi lêëy nûúác vaâ cuãi trïn caác nuái
àaá nhû trûúác kia nûäa). Khaá thuá võ
laâ úã Cûãa Vaån cuäng coá quaán
karaoke vaâ chiïëu phim video,
baân bi-a phuåc vuå nhu cêìu giaãi trñ
cuãa ngû dên.
Öng Nguyïîn Vùn Cho (65
tuöíi, thön Cûãa Vaån) kïí rùçng:
“Trûúác kia úã trïn thuyïìn, khi
àûáa treã múái chêåp chûäng têåp ài,
luác naâo chuáng töi cuäng núm núáp
súå con rúi xuöëng biïín. Muöën
raãnh tay laâm viïåc, khöng coá caách
naâo khaác laâ phaãi buöåc dêy vaâo cöí
chên chuáng. Nay, trïn beâ röång,
coá thïí duâng miïëng göî chùæn
ngang cûãa, ngùn khöng cho
chuáng ra ngoaâi chúi”.
Cuäng nhúâ chuyïín sang söëng
nhaâ beâ maâ caác beá trai coá thïí têåp
húåp vui àuâa àaá boáng vúái nhau
 Hiïån nay, theo thöëng kï cuãa Ban Quaãn lyá Võnh Haå
Long, trïn Võnh Haå Long (Quaãng Ninh) coá 618 nhaâ beâ
vúái khoaãng hún 2.200 nhên khêíu. Hoå phêìn lúán coá
nguöìn göëc tûâ 2 laâng chaâi cöí laâ Giang Voäng, Truác Voäng.
Nhûäng nùm 1960 - 1980, nhiïìu gia àònh àaä lïn búâ laâm
nhaâ vaâ tham gia HTX àaánh caá. Khi HTX giaãi thïí, thêëy
àaánh caá dïî kiïëm söëng hún, hoå laåi xuöëng thuyïìn vaâ tiïëp
tuåc cuöåc söëng lïnh àïnh trïn biïín.

Laâng chaâi Cûãa Vaån

trïn baäi böìi nhoã dûúái chên nuái
hoùåc chúi bi-a trïn beâ, caác beá gaái
thò chúi chuyïìn; 7-8 tuöíi coá thïí ài
cêu caá àïí phuå giuáp cha meå. Tûâ
nùm 2000, vúái sûå taâi trúå cuãa têåp
àoaân baão hiïím Prevoi (Phaáp),
möåt lúáp hoåc nöíi àaä àûúåc dûång
lïn úã laâng chaâi Cûãa Vaån. Böën
giaáo viïn úã trûúâng PTCS xaä
Huâng Thùæng, TP Haå Long àaä
àûúåc cûã xuöëng àêy daåy hoåc tûâ
lúáp 1 àïën lúáp 5. Hêìu hïët caác em
àïën tuöíi àaä àûúåc ài hoåc. Hùçng
ngaây, caác em tûå cheâo thuyïìn àïën
lúáp. Mêëy nùm hoåc vûâa qua, möåt
söë hoåc sinh cuãa laâng chaâi Cûãa
Vaån àaä àoaåt giaãi nhêët, nhò cuöåc
thi viïët chûä àeåp cêëp thaânh phöë
Niïìm tin vaâ ûúác voång tûúng lai
vaâ cêëp tónh - möåt thaânh tñch àaáng
nïí so vúái caác trûúâng trïn búâ.
ÀAÁM CÛÚÁI ÚÃ CÛÃA VAÅN
Röìi khi àïën tuöíi trûúãng
thaânh, caác em cuäng seä xêy dûång
gia àònh. Àïí coá khöng gian töí
chûác àaám cûúái, ngû dên thûúâng
kïët thuyïìn, beâ laåi vúái nhau. Taâu
vaâ thuyïìn àaánh caá trúã thaânh
phûúng tiïån àoán vaâ àûa dêu.
Trûúác khi töí chûác lïî cûúái vaâ
trong luác ài àoán dêu, hoå àïìu
phaãi laâm lïî “trònh baáo” vúái gia
tiïn vaâ caác thêìn linh cai quaãn
trïn söng nûúác àïí cêìu an.
Trûúác àêy, do coá nhiïìu thaânh
kiïën vaâ mùåc caãm giûäa cû dên
söëng trïn àêët liïìn vaâ ngû dên
söëng trïn biïín, nïn thûúâng rêët ñt
khi hoå lêëy nhau. Àïën nay, nhûäng
quan niïåm àoá dêìn àûúåc xoáa boã,
àaä coá möåt söë thanh niïn úã Cûãa
Vaån lêëy chöìng, lêëy vúå trïn àêët
liïìn vaâ taåo thaânh nhûäng cùåp vúå
chöìng “biïín - àêët liïìn”. Duâ laâ gia
àònh thuêìn biïín hay gia àònh
“biïín - àêët liïìn”, hoå àang tûâng
bûúác xêy dûång cuöåc söëng múái,
àöìng haânh vúái nhûäng khoá khùn,
niïìm tin vaâ ûúác voång tûúng lai.
ÀOÁN NÙM MÚÁI TRÏN BIÏÍN
Trûúác àêy, khi coân söëng trïn
thuyïìn, cûá àïën 30 Tïët, ngû dên
cheâo thuyïìn vïì àêåu gêìn búâ àïí
àoán Tïët. Tûâ luác chuyïín lïn söëng
trïn beâ, hoå úã laåi àoán nùm múái
trïn biïín.
Nhûäng ngaây cuöëi nùm, hoå ài
sùæm Tïët trïn àêët liïìn, thùm möå
vaâ múâi töí tiïn vïì ùn Tïët, cuáng
öng Cöng öng Taáo, goái baánh
chûng, tröìng cêy nïu... Àêy cuäng
laâ dõp àïí ngû dên traã lïî hay cêìu
xin caác võ thêìn linh phuâ höå. Öng
Nguyïîn Vùn Cho, noái: “Chuáng
töi laâm nghïì biïín, úã núi àêìu soáng
ngoån gioá, phaãi cêìu xin miïëu Baâ,
cûãa Öng phuâ trò cho”.
Àïm giao thûâa hoùåc saáng
muâng 1, ngû dên choån ngûúâi “töët
vña” àïí “xöng muäi thuyïìn”. Tûâ
ngaây muâng 2, moåi ngûúâi múái bùæt
àêìu ài chuác Tïët, hoå chuác nhau
nùm múái no àuã, bònh yïn. Ngaây
àeåp àêìu nùm, hoå laâm lïî giúã muäi
thuyïìn, hay coân goåi laâ lïî xuêët
haânh, hy voång vaâo möåt nùm
àaánh bùæt böåi thu...

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

19
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Muâa Xuên tûâ nhûäng giïëng laâng
Baâi, aãnh: NGUYÏÎN BÒNH
Trûúác àêy, úã Giïëng Chuâa laâng
Ngaái (Haâ Têy), vaâo dõp cuöëi nùm
dên laâng laåi choån ngaây laâm lïî, sûãa
sang doån deåp cho giïëng “thanh
tônh” hún, àoán Tïët. Àiïìu àùåc biïåt,
nhûäng ngûúâi tham gia sûãa sang
phaãi àïìu laâ “giai tên”, khoãe maånh
vaâ töët tñnh...
1 (caánh beâo xïëp nhû töí ong). Rïî
VÙN HIÏËN
20 VIÏÅT NAM
D
o àùåc àiïím àõa têìng
khöng thïí àaâo giïëng
khúi, möåt söë vuâng quï tûâ
ngaân xûa phaãi sûã duång nûúác
sinh hoaåt chung tûâ nhûäng chiïëc
“giïëng àêët” (giïëng laâng). Giïëng
coá chu vi hònh troân, hònh vuöng
hay chûä nhêåt, àûúåc àaâo röång nhû
chiïëc ao con. Xung quanh giïëng
vaâ thaânh giïëng xêy gaåch hoùåc àaá
ong.
Lúåi duång mùåt thoaáng khaá lúán
vaâ khaã nùng laâm saåch chêët hûäu
cú nhanh cuãa möåt söë loaâi thûåc
vêåt söëng trong nûúác, giïëng úã
vuâng ven Haâ Nöåi vaâ Sún Têy (Haâ
Têy) thûúâng àûúåc thaã beâo töí ong
beâo loaåi naây hêëp thuå maånh chêët
bêín hûäu cú coá trong nûúác àïí laâm
saåch tûå nhiïn. Cuäng nhû giïëng
khúi, nûúác giïëng àêët coá chûáa
nhiïìu chêët khoaáng vaâ caác yïëu töë
vi lûúång coá lúåi cho sûác khoãe maâ úã
nûúác maáy khöng coá àûúåc. Ngûúâi
dên úã àêy coá yá thûác rêët cao trong
viïåc giûä gòn giïëng vaâ chêët lûúång
nûúác giïëng. Búãi vúái hoå, giïëng coân
laâ núi gûãi gùæm bao àiïìu têm linh
núi cöång àöìng.
Cuâng vúái maái àònh cêy àa,
giïëng nûúác úã laâng quï luön àûúåc
coi laâ chöën linh thiïng. Bïn giïëng
laâng thûúâng coá miïëu thúâ thêìn
linh. Vaâo ngaây tuêìn hay dõp tïë lïî,
àònh àaám, dên laâng àïën àêy àùåt
lïî cêìu may vaâ lêëy nûúác buöíi súám
úã giïëng àem vïì thúâ cuáng. Trong
quêìn thïí khöng gian kiïën truác
àònh chuâa cuäng thûúâng coá mùåt
cuãa giïëng laâng. Vò thïë, nhûäng caái
tïn “Giïëng Àònh”, “Giïëng
Chuâa” khöng chó laâ tïn riïng cho
giïëng úã möåt miïìn quï naâo caã.
Trûúác àêy, úã Giïëng Chuâa laâng
Ngaái (Haâ Têy), vaâo dõp cuöëi nùm
dên laâng laåi choån ngaây laâm lïî,
sûãa sang doån deåp cho giïëng
“thanh tônh” hún, àoán Tïët. Àiïìu
àùåc biïåt, nhûäng ngûúâi tham gia
sûãa sang phaãi àïìu laâ “giai tên”,
khoãe maånh vaâ töët tñnh...
Sûå phaát triïín cuãa khoa hoåc kyä 3
thuêåt cuâng vúái àiïån khñ hoaá
nöng thön àaä laâm cho nhûäng
chiïëc giïëng laâng hêìu hïët trúã 4
thaânh... di tñch! Caác höå dên höm
nay àaä duâng nûúác ngêìm maåch
sêu vúái lûu lûúång lúán tûâ nhûäng
maáy huát nûúác giïëng khoan, qua
caác bïí lùæng, bïí loåc. Tuy vêåy,
giïëng àêët úã laâng quï - ngûúâi baån
tri ên bao àúâi nay vêîn maäi laâ
nhûäng hònh aãnh thên thûúng,
gêìn guäi vaâ sùén saâng “höî trúå” dên
laâng trong muâa caån nûúác giïëng
khoan vaâ nhûäng khi... mêët àiïån!

AÃnh 1: Giïëng àêët úã xaä Song

5
Phûúång, huyïån Àan Phûúång, tónh Haâ
Têy vêîn saåch vaâ àeåp nhû xûa bïn maái
àònh.
AÃnh 2: Giïëng àêët úã xaä Hiïåp Thuêån,
huyïån Phuác Thoå, tónh Haâ Têy - nay chuã
yïëu duâng cho viïåc giùåt giuä.
AÃnh 3: Giïëng àêët úã xaä Dõ Nêåu,
huyïån Thaåch Thêët, tónh Haâ Têy - núi coá
giai thoaåi vïì Ruâa Thêìn rêët thiïng núi
àaáy giïëng (?)
AÃnh 4: Giïëng àêët úã laâng Vên Canh,
huyïån Hoaâi Àûác, tónh Haâ Têy coá ngùn
thu nûúác riïng, hiïån vêîn coá thïí sûã duång
cho sinh hoaåt.
AÃnh 5: Giïëng àêët úã laâng Nguyïn
Xaá, huyïån Tûâ Liïm, TP Haâ Nöåi àûúåc
baão töìn nhû möåt di tñch cuãa miïìn quï.

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
21
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
NGÛÚÂI BAÅC LIÏU ÙN
S
ang thïë kyã XVIII, vuâng àêët
Baåc Liïu vêîn coân nhiïìu chöî
hoang vu. Àïën nùm 1757
múái coá möåt nhoám lûu dên
khoaãng nùm mûúi gia àònh göìm
ngûúâi Kinh vaâ ngûúâi Hoa àûúåc
àûa tûâ Haâ Tiïn xuöëng àêy àïí
àõnh cû.
Baåc Liïu vöën laâ möåt xûá phò
nhiïu coá nhiïìu taâi nguyïn phong
phuá, ngûúâi Baåc Liïu laåi cêìn cuâ
lao àöång nïn cuöåc söëng cuãa cû
dên àûúåc caãi thiïån mau choáng, vò
vêåy caái Tïët theo àoá cuäng àûúåc töí
chûác tûúm têët hún. Sang àêìu thïë
kyã XIX ngûúâi Baåc Liïu àaä ùn
Chuâa Xiïn Caán úã Baåc Liïu
VÙN HIÏËN
22 VIÏÅT NAM
TRÊÌN PHÛÚÁC THUÊÅN
nhûäng caái Tïët khaá hoaân thiïån,
ngay tûâ àêìu thaáng chaåp êm lõch
moåi ngûúâi àaä chuêín bõ ùn Tïët;
trûúác nhêët laâ nhaâ cûãa àûúåc sûãa
sang, sún phïët, trang hoaâng thêåt
múái vaâ àeåp, àöì ùn thûác uöëng nhû
gaåo, nïëp, àûúâng, muöëi, nûúác
mûa cuäng àûúåc trang bõ àêìy huä
àêìy lu; heo quay, gaâ võt, dêìu múä,
àêåu xanh, àêåu naânh, nûúác
mùæm... vaâ caác thûá laâm mûát laâm
dûa cuäng àûúåc chuêín bõ sùén
saâng.
Àïën ngaây hai mûúi ba thaáng
chaåp, moåi nhaâ àïìu laâm lïî àûa
öng Taáo vïì Trúâi, ngûúâi ta mua
nhûäng duång cuå bùçng giêëy goåi laâ
“coâ bay choã bïë” vaâ “hoaâng boá”
àïí cuáng lïî, àêy laâ lïî tuåc riïng cuãa
ngûúâi Hoa dêìn dêìn àûúåc ngûúâi
Kinh sûã duång, ngûúâi Kinh laåi
nhên dõp naây kïët húåp vúái lïî àûa
öng baâ vïì trúâi àïí tiïån viïåc doån
deåp nhaâ cûãa, bïëp nuác vaâ baân thúâ
gia tiïn, gia thêìn.
Àöëi vúái ngûúâi Hoa, luác coân úã
quï nhaâ khi Tïët àïën àa söë moåi
ngûúâi àïìu ài thónh hai àaåo “àaâo
phuâ” àem vïì treo úã trûúác cûãa àïí
trûâ ma ïëm quyä, nhûng úã Baåc Liïu
khöng coá göî àaâo nïn ngûúâi ta
àaânh phaãi duâng giêëy höìng àún
viïët tïn hai võ thêìn : Thêìn Àöì (coá
saách viïët nhêìm laâ Traâ Àöì) vaâ Uêët
Luyä àïí thay thïë. Hai bïn cûãa nhaâ
naâo cuäng coá keã vöi trùæng vaâ coá
daán cêu àöëi àoã chûä vaâng, àa söë
laâ caác cêu quen thuöåc nhû:
“Thiïn thiïm tuïë nguyïåt nhên
thiïm thoå, xuên maän caân khön
phuác maän àûúâng”; “Xuên àaáo
chu thiïn àaâo thuåc khñ, thúâi lai
quaán àõa möåc vinh ba”; “Thiïn
thaái àõa thaái tam dûúng thaái, gia
hoaâ nhên hoaâ vaån sûå hoaâ”... Moåi
ngûúâi cuäng khöng quïn thónh
möåt laá buâa goåi laâ “tûá tung nguä
hoaânh”, trïn laá buâa coá veä nùm
haâng ngang, böën haâng doåc vaâ
nùm chûä “Khûúng Thaái cöng taåi
thûã”, laá buâa naây ngaây trûúác àûúåc
treo trïn cêy nïu cho àïën hïët
ngaây muâng baãy thaáng giïng, nhaâ
naâo khöng coá nïu thò daán úã cûãa
ra vaâo.
Vaâi chuåc nùm gêìn àêy laåi
xuêët hiïån caác loaåi tranh tïët coá
nhiïìu yá nghôa khaác nhau nhû:
Phaåm Cöng - Cuác Hoa, Lûu
Bònh-Dûúng Lïî, Thaåch Sanh - Lyá
Thöng, Vên Tiïn - Nguyïåt Nga,
Àaâo Viïn kïët nghôa, Nguä höí bònh
têy, Àöìng tûã dêng àaâo, Phuác Löåc
Thoå, Thêìn taâi... vaâ caác cêu chuác
tïët bùçng chûä Haán trïn giêëy höìng
àún rêët àeåp mang caác nöåi dung:
Chiïu taâi têën bûãu, Vaån sûå nhû yá,
Nhêët baãn vaån lúåi, Sinh yá hûng
Àöåi Lên sû röìng thõ xaä Baåc Liïu
long, Khai trûúng höìng phaát,
Nguä phuác lêm mön, Nhêët phaâm
àêåu thò duâng chuöëi xiïm chñn cùåp, khöng àûúåc tñnh leã. Möîi khi
phong thuêån, Hiïåp gia bònh an...
laâm nhên, bïn trong nhên biïëu xeán ai, duâ laâ vêåt phêím nhû
ÚÃ miïìn Nam noái chung, úã Baåc
thûúâng àûúåc loát möåt laát nhoã múä thïë naâo cuäng phaãi coá keâm theo
Liïu noái riïng àïìu coá khñ hêåu
heo söëng cho baánh thïm beáo. Àöå baánh teát, vò vêåy nhûäng gia àònh
noáng êím, nïn baánh chûng nhên
thõt khöng thïí giûä lêu, vaã laåi úã daâi cuãa àoân baánh cuäng khöng cöë thuöåc loaåi trung bònh úã vuâng
àêy cuäng khöng coá laá dong àïí àõnh, thûúâng thò chó dao àöång tûâ nöng thön cûá möîi Tïët àïën ngûúâi
goái, nïn ngûúâi ta phaãi duâng laá 20 cm àïën 30 cm, àûúâng kñnh ta luöåc haâng trùm àoân baánh teát
chuöëi boåc nïëp vaâ àêåu goái thêåt khoaãng tûâ 5 àïën 7 cm. Trïn möîi múái àuã duâng, caác gia àònh giaâu
chùåt trûúác khi àem luöåc theo àoân baánh ngûúâi ta chûâa möåt coá thò söë lûúång baánh laåi caâng lúán
kiïíu goái baánh cuãa ngûúâi Khmer, àoaån dêy daâi khoaãng 20 cm àïí hún.
loaåi baánh naây goåi laâ baánh teát, nïëu cöåt hai àoân baánh liïìn vúái nhau Àïën ngaây ba mûúi thaáng
goái kheáo coá thïí giûä trïn nûãa röìi múái àem luöåc, khi luöåc xong chaåp laâ ngaây cuöëi nùm, moåi cöng
thaáng khöng hû; ngûúâi Baåc Liïu ngûúâi ta vúát ra cuäng àïí nguyïn viïåc àïìu phaãi chêëm dûát, khöng
ùn Tïët thûúâng khöng thiïëu moán möîi cùåp nhû thïë. Khi laâm quaâ nhûäng ngaây xûa maâ àïën höm
naây. Möåt söë ngûúâi khöng thñch biïëu duâ nhiïìu ñt vêîn phaãi tñnh nay cûá àïën ngaây naây moåi ngûúâi

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

23
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
àïìu phaãi nghó Tïët. Caác loaåi tiïìn
baåc giao dõch trong thúâi àiïím
naây nhû vay mûúån, núå nêìn, cêìm
cöë... àïìu àûúåc thanh toaán goåi laâ
kïët söí. Ngûúâi Baåc Liïu rêët troång
tònh nghôa nïn caác hònh thûác àïìn
ún àaáp nghôa vaâ taåo caác möëi
quan hïå vïì tònh caãm àïìu àûúåc
thûåc hiïån trong nhûäng ngaây cuöëi
nùm, goåi nöm na laâ ài Tïët, àùåc
biïåt laâ Tïët ên nhên, Tïët öng baâ cö
baác àûúåc moåi ngûúâi rêët xem
troång.
Chiïìu ba mûúi Tïët, caác thaânh
viïn cuãa gia àònh àïìu phaãi coá
mùåt àêìy àuã àïí dûå buöíi cúm thên
mêåt àoaân tuå gia àònh. Sau khi
duâng cúm möîi ngûúâi ùn thïm
möåt cheán cheâ bo bo nêëu àûúâng,
moåi ngûúâi àïìu tin ùn cheán cheâ
naây àïí gia àaåo àûúåc ïm êëm ngoåt
ngaâo caã nùm. Ngaây trûúác coân coá
tuåc “bûúác qua cûãa“ vaâo nhaâ cuãa
mònh àïí traánh nhûäng àiïìu xêëu
xa xui ruãi, nhûng àïën nay tuåc
naây khöng coân nûäa.
Giûäa àïm ba mûúi, luác giao
thûâa möîi nhaâ àïìu dêng cuáng
möåt mêm baánh traái úã trûúác sên
àïí laâm lïî Trûâ tõch. Ngaây xûa
ngûúâi ta thûúâng duâng phaáo truác
àöët lïn trong luác giao thûâa àïí
xua àuöíi quyã ma vaâ nhûäng àiïìu
xêëu cuãa nùm cuä goåi laâ “böåc truác
nhêët thanh trûâ cûåu tuïë”, nhûng
dêìn dêìn tuåc àöët phaáo laåi àûúåc sûã
duång caã baãy ngaây xuên. Ngûúâi ta
cho rùçng möîi nùm coá möåt öng
thêìn Haânh khiïín coi viïåc nhên
gian, àïën hïët nùm thò thêìn noå
beân giao cöng viïåc cho thêìn kia,
cho nïn cuáng tïë àïí tiïîn öng cuä vaâ
àoán öng múái. Thûåc ra Trûâ tõch laâ
ngaây cuöëi nùm, coá yá nghôa töëng
cûåu nghïnh tên, vò vêåy lïî naây
àûúåc töí chûác trong àïm giao
thûâa rêët trõnh troång, tûâ àònh chuâa
cho àïën caác tû gia moåi ngûúâi àïìu
phaãi thûác àïí dûå lïî naây.
Trong àïm giao thûâa möîi nhaâ
àïìu choån möåt ngûúâi “töët tïn dïî
taánh” àïí ài dûå lïî úã àònh hoùåc
chuâa vaâ sau khi dûå lïî Trûâ tõch úã
VÙN HIÏËN
24 VIÏÅT NAM
taåi àoá xong seä xin möåt ñt hûúng
löåc (möåt vaâi caânh laá haái úã chuâa)
àem vïì, ngûúâi naây seä tûå “xöng
nhaâ” mang sûå töët laânh cho gia
àònh trong suöët nùm múái; ài
xöng nhaâ nhû thïë àïí khoãi phaãi
nhúâ möåt ngûúâi “töët vña” khaác
àïën xöng nhaâ mònh trong ngaây
höm sau.
Saáng muâng möåt Tïët, caác
thaânh viïn trong gia àònh àïìu
mùåc y phuåc múái tïì tûåu úã giûäa
nhaâ, ngûúâi chuã nhaâ àñch thên múã
cûãa vaâ àöët möåt traái phaáo lúán àïí
laâm lïî “khai mön“, sau àoá lïî laåy
gia thêìn vaâ cûãu huyïìn thêët töí,
xong àïën chuác thoå öng baâ cha meå
vaâ mûâng tuöíi con chaáu trong
nhaâ. Trong ba ngaây Tïët viïåc chuác
tïët baâ con löëi xoám, beâ baån, hoå
haâng... laâ nhûäng viïåc laâm rêët cêìn
thiïët. Àïën muâng ba laâ ngaây daânh
riïng àïí chuác Tïët thêìy, thêìy úã
àêy cuäng coá nhiïìu loaåi, khöng
chó riïng thêìy giaáo, thêìy daåy
nghïì maâ caã thêìy thuöëc, thêìy
cuáng... cuäng àûúåc ngûúâi ta thùm
viïëng. Cuäng do trong ba ngaây tïët
coá thoái quen nhû vêåy, nïn túái nay
trong dên gian coân truyïìn tuång
cêu “muâng möåt Tïët cha, muâng
ba Tïët thêìy”.
Trong ba ngaây Tïët coân coá
nhiïìu àoaân lên ài phuåc vuå khùæp
caác phöë phûúâng, thön êëp. Àoaân
lên úã àêy cuäng àuã caác loaåi rêu
vaâng, rêu àoã, rêu xanh... àuã caác
loaåi lúán nhoã khaác nhau, àoaân lúán
thò khoaãng vaâi chuåc ngûúâi, àöåi
nhoã thò nùm baãy ngûúâi. Àoaân lên
lúán mang tñnh chuyïn nghiïåp
hún thûúâng phuåc vuå úã caác àûúâng
phöë lúán, àuã khaã nùng vaâ phûúng
tiïån àïí “nuöët” caác xêu tiïìn treo
cao coá khi àïën vaâi chuåc meát,
ngoaâi ra coân coá caác maân àaánh
tröëng chêìu, muáa caác loaåi kiïëm
kñch cön thûúng vaâ caác maân àêëu
quyïìn tröng thêåt vui mùæt vaâ àêìy
tñnh nghïå thuêåt. Caác àöåi lên nhoã
khöng thïí leo cao àûúåc nïn chó
quanh quêín úã caác phöë nhoã hoùåc
caác thön êëp xa, àaåi khaái chó muáa
men úã dûúái àêët giuáp vui trong ba
ngaây xuên. Tñn ngûúäng thêìn taâi
trong dên gian tûâ lêu àaä gùæn liïìn
vúái àúâi söëng tinh thêìn cuãa ngûúâi
dên úã àêy, tuåc thúâ thêìn taâi àaä trúã
thaânh phöí biïën, nhêët laâ nhûäng
ngûúâi mua baán, vò vêåy trong ba
ngaây Tïët ngoaâi caác àoaân lên coân
coá sûå xuêët hiïån cuãa caác “Thêìn
Taâi ài chuác xuên”. Thûúâng thò
möîi mhoám Thêìn Taâi chó coá hai
ngûúâi, möåt ngûúâi hoáa trang
thaânh Öng Àõa àïí àoáng vai
ngûúâi dêîn àûúâng vaâ ngûúâi kia
mùåc quêìn aáo àoã, àêìu àöåi muä
caánh chuöìn, chên mang hia hoáa
trang nhû möåt Thêìn Taâi trong tñn
ngûúäng dên gian.
Hiïån nay ngûúâi Baåc Liïu
cuäng nhû caác núi khaác chó ùn tïët
coá ba ngaây, nhûng ngaây xûa úã
àêy ngûúâi ta ùn àïën baãy ngaây.
Theo truyïìn thuyïët thò taám ngaây
àêìu nùm, möîi ngaây àaåi diïån cho
möåt loaâi: Ngaây muâng möåt thuöåc
loaâi gaâ, muâng hai thuöåc loaâi choá,
muâng ba thuöåc loaâi heo, muâng
böën thuöåc loaâi dï, muâng nùm
thuöåc loaâi trêu, muâng saáu thuöåc
loaâi ngûåa, muâng baãy thuöåc loaâi
ngûúâi vaâ ngaây muâng taám thuöåc
luáa thoác. Vò vêåy àïën chiïìu ngaây
muâng baãy laâm lïî khai haå àïí haå
nïu coân àûúåc laâ lïî “nhên nhêët“.
Lïî naây laâ lïî taå ún trúâi àêët, gia
tiïn, gia thêìn... àïí ban cho moåi
ngûúâi möåt caái Tïët vui veã bònh an
vaâ cêìu mong caác võ khuêët mùåt
khuêët maây phuâ höå cho muâa múái
laâm ùn phaát àaåt, ruöång luáa àûúåc
muâa. Hiïån nay khöng coân ùn Tïët
baãy ngaây nïn lïî khai haå àûúåc
cuáng vaâo chiïìu muâng ba, nhûäng
nhaâ àún giaãn nhêët cuäng phaãi coá
möåt con gaâ tröëng luöåc. Saáng
muâng böën moåi sinh hoaåt trúã laåi
bònh thûúâng...
Tïët úã Baåc Liïu tuy coá sùæc thaái
riïng do sûå hoaâ nhêåp vùn hoaá
giûäa caác töåc ngûúâi : Kinh, Hoa vaâ
Khme nhûng cuäng laâ möåt lïî höåi
mang tñnh toaân dên nïn rêët àûúåc
sûå chuá yá cuãa moåi ngûúâi.
Caây sung trong ba ngaøy teát
N
hên dên ta rêët thñch tröìng sung vaâ
chûng sung trong ngaây Tïët.
Trong mêm nguä quaã àêìu nùm
bao giúâ cuäng coá thïm möåt chuâm sung cho
ra daáng ra veã. Theo quan niïåm dên gian,
sung laâ loaåi hònh cêy caãnh mang yá nghôa
vùn hoáa - vùn hoáa têm linh, tûúång trûng
cho sûå sung maän, troân àêìy. Vò vêåy, nhaâ duâ
ngheâo hay giaâu Tïët àïën cuäng coá vaâi caânh
mai vaâ möåt àôa traái cêy göìm: xoaâi, dûâa, àu
àuã, maäng cêìu vaâ sung. Trong àoá chuâm
sung àoã moång àûúåc coi laâ vêåt linh khöng
thïí thiïëu àûúåc. Trong nghïå thuêåt cêy
caãnh, àùåc biïåt laâ kiïíng thïë úã Haâ Nöåi, sung
àûúåc àûáng àêìu trong böå tam àa: Phuác
(sung); Löåc (löåc vûâng) vaâ Thoå (vaån tuïë).
Theo truyïìn thuyïët Phêåt giaáo, traái sung
coân goåi laâ hoa ûu àaâm. Ûu àaâm, tiïëng
phaån goåi laâ Udambara, cêy naây sanh ra
hoa ûu àaâm, 3.000 nùm múái núã möåt lêìn
nïn coân goåi laâ linh thuåy hoa (hoa àiïìm
linh). Möîi khi coá hoa tröí thò seä coá bûåc Luên
Vûúng xuêët thïë hoùåc coá Phêåt ra àúâi, àiïìm
laânh seä àïën. Kinh Phaáp hoa coá nhùæc laåi lúâi
Phêåt noái “Thêåt khoá maâ gùåp hoa ûu àaâm”.
Cêy sung coá tïn khoa hoåc laâ Ficus race-
mosa L., thuöåc hoå dêu tùçm (Moraceae).
Cêy thên göî, göìm nhiïìu loaåi, phöí biïën
nhêët úã nûúác ta laâ sung veâ, sung xanh, sung
noâi... Sung rûâng coá cêy to àïën vaâi ngûúâi
öm, cao trïn 20m, traái quanh nùm.
Trïn thïë giúái, sung phên böë nhiïìu nhêët
úã ÊËn Àöå, Myanmar, Thaái Lan, Laâo,
Campuchia, Viïåt Nam, Vuâng Àõa Trung
Haãi coá möåt loaâi sung ngoåt (Ficus carica L.),
daång buåi, cao chûâng ba böën meát, quaã võ
ngoåt, coá taác duång thanh nhiïåt, giaãm ho,
phúi khö coá hûúng võ nhû chaâ laâ. Ngûúâi
Trung Quöëc duâng loaåi sung naây àïí trõ taáo
boán vaâ giaãi àöåc. Nûúác ta àang nhêåp loaåi
sung naây vïì tröìng úã Phuá Yïn vaâ Khaánh
Hoâa.
Sung moåc úã nhûäng núi hoang daä vaâ
khùæp caác vuâng àöìng bùçng söng nûúác,
nhiïìu nhêët laâ trïn nuái cao, rûâng thùèm.
Trong thiïn nhiïn, hiïån nay vêîn coân nhiïìu
àiïìu bñ êín vaâ kyâ diïåu, chùèng haån nhû cêy
sung, caái maâ ngûúâi ta goåi laâ traái, thêåt ra àoá
laâ hoa, coân goåi laâ quaã giaã. Bïn ngoaâi giöëng
nhû möåt àïë hoa, bïn trong moåc tua tuãa
nhûäng caánh hoa li ti vaâ àûúåc kheáp kñn laåi,
hònh troân, bêìu bônh tröng giöëng nhû quaã
vêåy. Hoa lúán dêìn, voã tûâ maâu xanh chuyïín
sang maâu àoã thêîm, chñn vaâ ruång rêët
nhanh nïn dên gian coá cêu “ruång nhû
sung”. Khi hoa núã, möåt muâi hûúng quyïën
ruä ngoåt lõm toãa ra tûâ caái löî nhoã trïn àêìu
traái khiïën cho caác loaâi cön truâng nhoã xñu
say mï, tòm caách chui loåt vaâo bïn trong
tha höì huát mêåt röìi sanh con àeã chaáu, quïn
caã àûúâng ra löëi vaâo. Àïën khi quaã chñn rúi
xuöëng àêët, vúä ra chuáng múái giêåt mònh bay
ài. Chñnh vò thïë khi chuáng ta böí àöi traái
sung thûúâng thêëy coá vö söë cön truâng bu
quanh khiïën moåi ngûúâi khöng khoãi ngaåc
nhiïn.
Sung laâ biïíu tûúång cho sûå no àuã, töët
laânh, cuäng nhû hoa mai tûúång trûng cho
sûå may mùæn. Vò vêåy, chúi sung, àiïìu quan
troång laâ traái. Sung maâ khöng coá traái thò
chùèng coá yá nghôa gò. Ngûúâi saânh àiïåu
thûúâng choån nhûäng cêy sung traái sai, traái
siïng àïí nhên giöëng hoùåc bûáng tröìng vaâo
chêåu, àùåt núi coá nùæng 100%, thónh thoaãng
boán thïm phên vaâ cùæt búát caânh laá dû thûâa
àïí kñch thñch cêy ra traái. Cêy sung khi bõ
thûúng tñch thûúâng hay chaãy nhûåa gêy
mêët sûác. Cho nïn khi cùæt tóa cêìn chuá yá cùæt
àïìu caã cêy, traánh cùæt möåt bïn, phêìn coân laåi
seä bõ ruát hïët nhûåa, cêy dïî bõ khö heáo. Sung
kiïíng coá thïí nhên giöëng bùçng höåt, chiïët
caânh hoùåc cùæt nhaánh cùæm trong àiïìu kiïån
thúâi tiïët thñch húåp.
Theo y hoåc dên gian, quaã sung, laá
sung, nhûåa sung vaâ voã cêy àïìu coá võ
thuöëc. Quaã sung coá võ ngoåt húi chaát, tñnh
maát coá taác duång lúåi tiïíu, tiïu àúâm, trõ tiïu
chaãy vaâ saát truâng .
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
25
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

du xuên
trïn nhûäng kyâ quan àaá
PHÛÚNG THAÃO

Àoá laâ caác kyâ quan hang àöång danh tiïëng trïn caác võnh Haå Long, Vên Phong hay chòm sêu trong loâng àêët úã Phong Nha - Keã Baâng.
Möåt hoân Phuå Tûã núi cuöëi àêët Haâ Tiïn, nhûäng hoân Chöìng, hoân Vúå, hoân Tröëng, hoân Maái úã Nha Trang, Thanh Hoaá hay nhûäng naâng Voång
Phu öm con àúåi chöìng tûâ ngaân vaån nùm nay tûâ Tam Thanh - Laång Sún àïën nuái Baâ - Bònh Àõnh. Möåt ghïình Àaá Àôa Phuá Yïn coá möåt khöng
hai, möåt baäi àaá cöí Sa Pa - böå sûu têåp chaåm khùæc thúâi tiïìn sûã àêìy bñ êín. Möåt vûúng quöëc àaá trïn cao nguyïn Haâ Giang, núi sûå huâng vô
cuãa àaá cho ta biïët sûå kyâ diïåu cuãa sûác söëng con ngûúâi, núi lao àöång vaâ tònh yïu cuãa con ngûúâi coá thïí laâm cho àaá núã hoa. Seä thêåt kyâ
thuá nïëu caác baån du xuên àïën vaâi núi trong vö söë nhûäng àõa chó naây.

VÙN HIÏËN
26 VIÏÅT NAM

C
uâng vúái caác hang àöång trïn võnh Haå Long,
àang coá nhiïìu ûu thïë trong cuöåc bêìu choån 7
Kyâ quan thiïn nhiïn thïë giúái, àeåp nhêët, kyâ
laå nhêët giûäa caác kyâ quan hang àöång Viïåt Nam chùæc
chùæn laâ Phong Nha-Keã Baâng. Àêy laâ möåt kiïåt taác cuãa
taåo hoaá àûúåc laâm bùçng àaá vaâ nûúác, möåt trong
nhûäng caãnh quan àaá àeåp nhêët thïë giúái vúái 7 caái
nhêët: Hang nûúác daâi nhêët, Cûãa hang cao vaâ röång
nhêët, Baäi caát vaâ àaá röång àeåp nhêët, Höì ngêìm àeåp
Hoa cuãa àaá. AÃNH: TÊËT BÏ
nhêët, Hïå thöëng thaåch nhuä traáng lïå vaâ kyâ aão nhêët,
Hang coá söng ngêìm daâi nhêët (13.969m), Hang khö
röång vaâ àeåp nhêët.
Khoá coá thïí mö taã veã àeåp huyïìn bñ cuãa hïå thöëng
hang àöång cao röång daâi haâng chuåc km phuã àêìy
thaåch nhuä trùm hònh nghòn sùæc tuyïåt myä trong loâng
àêët sêu cuãa Phong Nha-Keã Baâng do con söng ngêìm
tïn laâ söng Chaâi hoaâ tan vúái nuái àaá vöi hònh thaânh
tûâ 400 triïåu nùm trûúác taåo thaânh. Ngaânh du lõch thïë
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
27
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

giúái coi Phong Nha - Keã Baâng laâ thiïn àûúâng múái
àûúåc phaát hiïån cuãa du lõch hang àöång trïn haânh
tinh.
Ghïình àaá àôa Tuy An - Phuá Yïn laâ möåt kyâ quan
àaá coá cêëu truác kyâ laå, hiïëm thêëy trïn thïë giúái. Ghïình
àûúåc taåo thaânh búãi nhûäng truå àaá hònh luåc giaác hay
hònh troân xïëp chöìng lïn nhau nhû nhûäng chöìng
cheán, baát, àôa trong caác lö saânh sûá. Àaá coá maâu nêu
sêím hoùåc maâu àen nhaåt, nûãa chòm nûãa nöíi úã búâ
biïín. Ûúác coá khoaãng 35.000 truå àaá nhû vêåy. Nhûäng
cöåt àôa xïëp chöìng lïn thaânh möåt hoân nuái cao hún
mûúâi meát, nùçm ngang meáp soáng biïín. Giûäa ghïình
coá möåt loäm truäng, nûúác biïín vaâ nûúác mûa àoång laåi
lêu ngaây thaâng möåt vuäng lúán, coá caác loaåi caá àuã maâu
Baäi àaá cöí Sa Pa
xanh àoã tñm vaâng sinh söëng búi löåi rêët vui mùæt. Theo
Cuåc àõa chêët Viïåt Nam, àêy laâ möåt caãnh quan cûåc àaá trïn cuâng, àïí löå ra nhûäng cöåt àaá vúái mùåt bïn
kyâ quyá giaá, coá giaá trõ àöåc àaáo vïì mùåt àõa chêët, hïët phùèng phiu. Cöng viïn àõa chêët àêìu tiïn cuãa Viïåt
sûác hêëp dêîn nhûng tûâ trûúác túái nay chûa àûúåc quan
Nam dûå kiïën seä àûúåc taåo dûång úã ghïình àaá kyâ laå
têm. Ghïình Àaá Àôa hònh thaânh búãi dung nham
naây.
noáng chaãy cuãa nuái lûãa tûâ loâng àêët phun traâo lïn qua
nhûäng vïët nûát neã cuãa voã traái àêët, röìi àöng cûáng laåi Möåt nhaâ sûã hoåc nûúác ngoaâi goåi Baäi àaá cöí Sa Pa laâ
maâ thaânh àaá. Sûå phun traâo hïët àúåt naây àïën àúåt khaác Baão taâng vùn tûå àaá thiïn nhiïn kyâ vô coá möåt khöng
chöìng chêët lïn nhau. Qua haâng triïåu nùm, sûå xêm hai. Nùçm dûúái chên àónh Phanxiphùng, doåc con
thûåc cuãa soáng biïín àaä baâo moân dêìn nhûäng lúáp àêët Suöëi Hoa tûâ àöå cao 1200m àöí thung luäng Mûúâng

Möåt goác Sa Pa

VÙN HIÏËN
28 VIÏÅT NAM
Hoa, baäi àaá cöí traãi röång trïn diïån tñch 8 km2 vúái hún 300 phiïën àaá
lúán nhoã àêìy nhûäng hònh chaåm tröí huyïìn bñ.Coá phiïën àïën 55 m2,
coá phiïën chó bùçng caái baân nhoã. Hònh chaåm tröí trïn àaá rêët phong
phuá, tûâ hònh baãn àöì, la baân, caác vaåch êm dûúng nhû nhûäng queã
kinh dõch, hònh tûúång trûng cho nam nûä giao phöëi, röìi hònh mùåt
trúâi, con àûúâng, ruöång bêåc thang...Nhiïìu nhaâ khoa hoåc dûå àoaán
àêy laâ möåt loaåi vùn tûå cöí, chûä tûúång hònh cuãa thúâi tiïìn sûã. Nïëu
giaãi maä àûúåc chuáng, ta seä nhêån àûúåc nhûäng thöng àiïåp cuãa ngûúâi
xûa gûãi cho hêåu thïë.
Möåt nhaâ thú àaä goåi Haâ Giang laâ “Vûúng quöëc àaá”. Quaã àuáng
cao nguyïn cûåc Bùæc cuãa Töí quöëc laâ xûá súã cuãa àaá, laâ thïë giúái àaá,
thiïn hònh vaån traång, thiïn biïën vaån hoaá, huâng traáng vaâ nïn thú
tuyïåt vúâi.
Trïn con àûúâng tûâ thõ xaä Haâ Giang àïën Àöìng Vùn - Meâo Vaåc
hún 200 km qua “Cöíng trúâi” Quaãn Baå vaâ caác àónh nuái cao vûåc sêu
hiïím trúã nöíi tiïëng Pùæc Sum, Na Khï, Maä Pñ Leâng... ta nhû tröi giûäa
chêåp chuâng soáng àaá vö haån vö höìi, nhaãy muáa uöën lûúån giûäa baát
ngaát mêy trúâi. Coá leä, chûa bao giúâ ta àûúåc thêëy àaá nhiïìu àïën thïë,
lêën aát àïën thïë, dûä döåi àïën thïë, kyâ vô àïën thïë.
Nhaâ nhiïëp aãnh Haâ Giang Nöng Tuá Tûúâng coá möåt bûác aãnh rêët
tiïu biïíu vïì quï hûúng mònh, bûác aãnh möåt ngûúâi Möng àang caây
trïn nhûäng taãng àaá tai meâo lúãm chúãm trong sûúng súám àang
truâm lïn vuâng nuái àaá mïnh möng. Àoá laâ caách töìn taåi cuãa con Doâng söng Nho Quïë (Haâ Giang)
ngûúâi trïn Vûúng quöëc àaá cûåc kyâ khùæc nghiïåt. Baâ con ngûúâi
Möng, Taây, Nuâng, Giaáy, Dao, Lö Lö... àaä giaânh giêåt vúái àaá tûâng
gioåt àêët, tûâng gioåt nûúác, tûâng gioåt söëng. Vaâ cêy ngö àaä tûâ nhûäng
höëc àaá maâ xanh vuát lïn, hoa caãi àaä vaâng rûåc khùæp nhûäng ruöång
àaá.
Xûá súã tûúãng nhû chó àaá vaâ nùæng naây laåi coá möåt con söng nhoã
tuyïåt àeåp vúái doâng nûúác rêët trong xanh vaâ caái tïn vö cuâng dõu
daâng - Nho Quïë, laåi laâ xûá súã cuãa möåt loaâi hoa kyâ laå nhû tam giaác
maåch, loaâi hoa khöng chó laâm àeåp maâ coân coá thïí nuöi söëng con
ngûúâi. Àêy laâ xûá súã cuãa àaân möi, kheân beâ, kheân laá, keân pñ leâ, xûá
súã cuãa nhûäng cêu ca nghe möåt lêìn maâ suöët àúâi phaãi nhúá. Àêy coân
laâ xûá súã cuãa nhûäng phiïn chúå Àöìng Vùn, Meâo Vaåc, Luäng Cuá,
Ghïình Àaá Àôa
Quaãn Baå... löång lêîy sùæc maâu vaâ thùæm thiïët ên tònh. Chúå hoåp khöng
chó àïí buön baán maâ coân laâ möåt ngaây höåi gùåp gúä, giao duyïn. Àùåc
biïåt coá möåt phiïn chúå möîi nùm chó hoåp möåt lêìn, vaâo àïm 27/3 êm
lõch - chúå tònh Khau Vai. Phiïn chúå naây khöng coá keã mua ngûúâi
baán, chó daânh cho nhûäng àöi lûáa coá duyïn khöng phêån möîi nùm
gùåp laåi nhau möåt lêìn:
Ta khöng thaânh chöìng vúå
Ta vêîn laâ ngûúâi yïu
Chúâ qua hïët muâa laånh
Chúâ qua túái muâa àaâo
Vûúåt àónh Maä Pñ Leâng
Vïì Khau Vai tòm nhau
Ngûúâi ta noái quaã ngö trong trïn nûúng àaá Haâ Giang tuy nhoã
nhûng ngoåt vaâ deão hún ngö úã núi khaác nhiïìu. Coá kyâ laå khöng, khi
àïën vúái “Vûúng quöëc àaá”, noác nhaâ cuãa Töí quöëc, ta khöng chó
àûúåc chiïm ngûúäng nhûäng kyâ quan àaá maâ coân àûúåc chiïm
ngûúäng nhûäng kyâ quan cuãa tònh yïu vaâ loâng nhên aái cuãa con
ngûúâi núi àêy. Àöång àaá Phong Nha - Keã Baâng

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

29
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

thú xuên
nguyïîn khoa àiïìm
Thaáng giïng vïì Vùn Giang
Thaáng giïng sao anh khöng vïì Vùn Giang ngùæm
söng Höìng
thanh thaão nhòn coã chên àï tröi trong sûúng khoái

Khöng àïì Muâa xuên nguã ngon trïn lûng nhûäng con boâ vaâng
Ngoaâi àöìng àaä kñn nhûäng ngûúâi ài tòm no êëm
nhêëp cêìn cêu
cêu giêëc mú ngaây cuä Trong ngöi chuâa cöí núã xoeâ pho tûúång Quan Êm
nhûäng giêëc mú nghòn tay nghòn mùæt
túáp boáng dûúái luåc bònh Töi nùæm tay nhûäng ngûúâi nöng dên êëm, mïìm, chên thêåt
xanh buöìn baä
Nhû nñu àûúåc nhau tûå ngaây xûa vúä àï
con laåi vïì nhaâ thêìy maá Mûâng àïën rûng rûng nûúác mùæt
cêy mai múái tröìng bêåt hoa
nhû mùæt nùæng laåc giûäa vuâng luåt baäo Nhaâ nöëi nhaâ, àaä êëm, àaä saáng, voång möåt àiïåu cheâo
nhû mùæt maá Söng Höìng maãi miïët laâm lõch sûã...
àùm àùm goác vûúân
trong veo maâu vuá sûäa
Viïët cuöëi nùm
con laåi vïì
giïëng thúi Àaä lêu anh chûa vïì Huïë
vaânh vaånh trúâi Heån vaâo thu röìi lúä caã muâa àöng
boáng cêy nghiïng Anh maãi miïët trïn àûúâng hoaån löå
boáng maá Ngaãnh vïì quï hû aão möåt vêìng trùng
boáng tiïëng chuöng loaáng thoaáng
mûa chuöng Àaä lêu röìi anh chûa vïí vûúân cuä
Thûúng cêy mai, cêy nhaän, khoám höìng
laá laá nhòn con lêëp laáy Bûác tûúâng sêîm vöåi vaâng trñ nhúá
trùæng tûâng chuâm mêy daåi Boáng meå cha thùm thùèm bïn loâng...
lú lûãng ngaây
Thöi àaä vêåy, xin àûâng buöìn meå nheá
con lùång nhû cêy dûâa Con ài xa vêîn giûä troån hònh haâi
khöng hiïíu sao mònh àêåu quaã Giêëc mú xûa duâ bao dêu bïí
Bïn thïìm xuên coân möåt nhaânh mai...

yá nhi Ðêy thïëp giêëy tinh nguyïn

em àùåt bïn baân
Ban mai nhû nöîi àúåi tûâng ö cûãa múã
Ðêy tay em
Thöi àûâng buöìn nûäa anh trong tay anh lùång leä
ngaây àaä ban mai. lúâi yïu thûúng, quêën quñt chùèng rúâi xa. Möåt vïåt nùæng ûãng vaâng bïn
löëi coã
Ðêy ly nûúác trong Anh nhòn em thöi àûâng buöìn
em mang àïën múâi anh chuá chim nhoã laåi vïì anh nheá
gioåt soáng saánh traân qua mùåt göî thanh thoãa àûáng giûäa caânh mai tûá quyá àaä ban mai.

VÙN HIÏËN
30 VIÏÅT NAM
nguyïîn troång taåo
Cêy sêëu nhoã
trûúác nhaâ Vùn Cao
Cêy sêëu xanh xuên naâo khöng nhúá nûäa
ngaây haå sang hoa trùæng rùæc àêìy thïìm
laá vaâng thu laá bay qua ö cûãa
coá möåt ngûúâi nhòn cêy sêëu lùång im
Chua vaâ thúm vaâ cay cay rûúåu gaåo
sêëu thay xanh ngûúâi êëy trùæng maái àêìu
nhûäng baâi ca bay ra ngoaâi tuöíi taác
thú khöng vêìn tûúi thùæm maäi tûâng cêu
Nhûäng bûác tranh vûúng sùæc maâu cêy laá
treã con leo cöåt múä àoán xuên vïì
chúå hoåp àöng quêy dûúái têìng boáng nhoã
ngûúâi êëy nhòn nhû tónh laåi nhû mï
Böîng cêy sêëu gaäy ngang muâa baäo lúán
nöîi àau cêy lêy sang nöîi àau ngûúâi
giúâ trúã laåi cêy ngûúâi xa vùæng caã
möåt khung trúâi tröëng traãi chiïëm höìn töi!...
thu nguyïåt
Miïìn tònh
Quï mònh muâa luä ài qua
Nûúác nhû nûúác tûå ngaân xa ngêåp vïì
Nöîi buöìn àùæp möåt con àï
Chöng chïnh nghiïng giûäa böën bïì tñnh toan
Nhûäng ngûúâi xa böîng gêìn hún
Khi cuâng nhûäng aánh mùæt buöìn xaác xú...
Ngúä ngaâng nhû möåt giêëc mú
Chuát mong manh coá, bêët ngúâ thaânh khöng.
Ta nhû sen suáng giûäa àöìng
Ngùæn daâi theo nûúác maâ böng vêîn àêìy
Thûúng miïìn Trung
nhúá miïìn Têy
Chuát rong êëy
chuát beâo naây
maäi xanh...
hûäu thónh
Cuöëi nùm
Cuöëi nùm rúm raå nùçm mú nguã
Töi bûúác ài nhû coá bao ngûúâi
Chiïìu àöng ao thùæm ai vûâa sùæm
Söng nhúá ngûúâi xa thûa thúát tröi
Àúâi khi chúåt thêëy nùm tröi vuåt
Caá quêîy loâng ao cuäng giêåt mònh
Cêy khöng àuã traái àïìn ún àêët
Mûúån cuãa trúâi thïm möåt chuát hanh.
tên linh
Àïm Cún Sún
nhúá ÛÁc Trai
Àïm Cön Sún yïn tônh quaá chûâng
Suöëi coân thuã thó vúái ngaân thöng
Trùng chïnh ngoån nuái, sao àún leã
Chaånh nhúá Ngûúâi xûa, kiïëp phiïu böìng
Nûãa àúâi nhûäng tûúãng xa maâu tuåc
Khöng maâng danh - lúåi buöíi tûâ quan
Ai naâo veä khöëi têm tû àûúåc?
Àúâi nhû thaão möåc laånh trùm nùm
Ba chuåc nùm trûúâng danh tiïëng haäo
Ngoaái àêìu muön viïåc giêëc chiïm bao
Göëi àaá laâm nhaâ, traâ pha suöëi
Baån cuâng möåt boáng, möåt trùng sao
Queát truác, thûúãng mai tòm thuá moån
Laáng giïìng - mêy baåc, möåt aáng tröi
Nuái xanh khaách khûáa hai ngaân leã
Baån cuâng cêy vúái àaá maâ thöi
Ngûúâi vïì àêy hùèn àêu dûång nghiïåp!
Mong tônh têm suy xeát viïåc àúâi
ÊÍn giûäa thöng reo nghe suöëi haát
Têm tû möåt khöëi tûúãng truâng khúi
Cön Sún àïm vùæng, höìn thanh quaá
Thûác giûäa nhên gian lùæng nöîi àúâi
Ngûúâi gaác àïìn chong àeân khöng nguã
Àoåc laåi saách xûa, nhúá ÛÁc Trai...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
31
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
ACAPELLA QUAN HOÅ
Nhû tin àaä àûa, nùm 2007 vûâa qua, cöng trònh nghiïn cûáu “Tòm vïì
cöåi nguöìn Quan hoå” cuãa Trung têm NCBT&PHVHDT do GS Hoaâng Chûúng
laâm Chuã nhiïåm àaä àûúåc Höåi àöìng Nghiïåm thu Liïn hiïåp caác höåi KH vaâ KTVN
àaánh giaá xuêët sùæc, àûúåc Trung têm Khoa hoåc Cöng nghïå Quöëc gia cêëp
chûáng chó Khoa hoåc vaâ Nhaâ xuêët baãn Vùn hoaá Thöng tin àûa vaâo kïë hoaåch
xuêët baãn phuåc vuå baån àoåc nùm 2008. VHVN trñch giúái thiïåu phêìn “Àùåc
trûng thïí loaåi” thuöåc chûúng “Êm nhaåc vaâ ca haát quan hoå” cuãa cöng
trònh.
AÃNH: PHUÂNG TRIÏÅU
VÙN HIÏËN
32 VIÏÅT NAM
NGUYÏÎN THÏË KHOA
À
oá laâ nhaåc sô Hûäu Thu caách àêy hún 35 nùm
vúái tiïíu luêån “Thûã ài tòm nhûäng cêy àaân
trong quan hoå”, nhaåc sô Nguyïîn Troång AÁnh
vúái tiïíu luêån “Vïì viïåc sûã duång nhaåc cuå àïåm cho haát
quan hoå” vaâ nhaåc sô Àön Truyïìn vúái tiïíu luêån “Yïëu
töë nhaåc àaân trong dên ca quan hoå”.
Lyá giaãi vïì lyá do vùæng boáng nhûäng cêy àaân trong
sên chúi quan hoå, nhaåc sô Hûäu Thu àaä viïët:
“Trûúác hïët cêy àaân vùæng boáng trong sên quan hoå
laâ vò: hònh thûác sinh hoaåt êm nhaåc úã àêy khöng coá
tñnh biïíu diïîn röång raäi trûúác cöng chuáng maâ laâ möåt
hònh thûác kïët baån giao lûu. Vúái hònh thûác cuãa löëi
chúi naây thò trong quaá trònh haát àöëi àaáp vúái nhau,
àöìng thúâi laâ quaá trònh theo doäi, thûúãng thûác khöng
nhûäng vïì gioång haát, lúâi thú maâ caã veã àeåp vaâ tònh
caãm giûäa ngûúâi haát vúái nhau vaâ thêåm chñ hoå phaãi
vêån duång caã taâi nùng trñ tuïå àïí ûáng taác lúâi ca ngay
taåi canh haát...”.
Nhaåc sô Hûäu Thu cho rùçng caác nghïå sô quan hoå
khöng àûa àaân vaâo quan hoå khöng phaãi vò hoå
khöng biïët chúi àaân hay khöng àuã khaã nùng sùæm
àaân vaâ “cêy àaân vùæng boáng nhûng tiïëng àaân vêîn
ngên nga trong sên quan hoå”. Tiïëng àaân êëy, chñnh
laâ “tiïëng àaân hiïån lïn bùçng phûúng phaáp nhaåc cuå
thanh nhaåc” trong “haâng loaåt baâi tûâ gioång lïì löëi àïën
gioång vùåt, gioång giaä baån”. Theo öng, hïå thöëng tiïëng
àïåm loát cuãa nhûäng baâi ca quan hoå mang tñnh chêët
nhaåc cuå thanh nhaåc.
34 nùm sau, khi nhùæc laåi nhûäng yá kiïën cuãa nhaåc
sô Hûäu Thu, nhaåc sô Nguyïîn Troång AÁnh àaä nhêën
maånh thïm:
“Löëi haát theo tûâng cùåp àöi (àöi nam haát vúái àöi
nûä) khöng coá nhaåc àïåm laâ möåt löëi haát àûúåc caác bêåc
tiïìn nhên lûåa choån búãi noá hoaân toaân phuâ húåp vúái
tñnh thûåc haânh xaä höåi cuäng nhû baãn chêët cuãa giai
àiïåu quan hoå. coá thïí coi àoá nhû laâ möåt thûá nguyïn
chêët thuêìn khiïët cuãa quan hoå maâ ngaây nay chuáng ta
coân àang àûúåc thûâa hûúãng”.
Trïn Vùn Hiïën Viïåt Nam söë 11/2006, nhaåc sô
Àön Truyïìn cho biïët trong lônh vûåc nhaåc haát (thanh
nhaåc) Viïåt Nam, bïn caånh hai hònh thûác khöng
duâng àaân àïåm vaâ coá duâng àaân àïåm, coân coá möåt
hònh thûác thûá ba: hònh thûác nhaåc haát tûå àïåm.
Hònh thûác khöng àaân àïåm nhû haát vñ, haát àuám,
hoâ, vóa (Kinh), sli, lûúån (Taây)... thûúâng mang tiïët têëu
tûå do, mûúån êm àiïåu, tiïët àiïåu cuãa thú àïí thïí hiïån
tònh caãm, cêëu truác thûúâng loãng leão nhû möåt daång
“tiïìn ca khuác”,
Hònh thûác coá àaân àïåm thûúâng gùæn liïìn vúái möåt
cêy àaân taåo nïn veã àeåp àùåc trûng rêët riïng vaâ êën
tûúång. Àoá laâ haát ca truâ vúái àaân àaáy, chêìu vùn vúái
àaân nguyïåt, haát then vúái àaân tñnh, haát xêím vúái àaân
nhõ, tröëng baãn... Nhaåc àaân úã àêy thïí hiïån vai troâ
àûa àêíy, toâng theo lúâi haát, nöëi kïët caác cêu haát bùçng
nhûng neát nhaåc ngùæn gian têëu, xuyïn têm, hoùåc
nhûäng cêu nhaåc lûu khöng àïí kïët àoaån, kïët tröí.
Hònh thûác thûá ba, hònh thûác vûâa haát vûâa tûå àïåm,
khöng phaãi bùçng nhaåc cuå maâ bùçng nhûäng hû tûâ mö
phoãng tiïëng àaân, tiïëng saáo, tiïëng nhõ ngay trong lúâi
tûâ giai àiïåu. Noái möåt caách khaác àêy laâ loaåi nhaåc haát
maâ ngay trong cêëu truác laân haát àaä coá yïëu töë nhaåc
àaân, töìn taåi vúái chûác nùng phuå trúå, àïåm theo. Dên
ca quan hoå laâ biïíu hiïån roä rïåt nhêët cuãa hònh thûác
nhaåc haát tûå àïåm naây.
Àön Truyïìn coân nïu roä: Àùåc biïåt trong ca haát
quan hoå, yïëu töë nhaåc àaân rêët àûúåc chuá troång, xuêët
hiïån roä neát vaâ biïën hoaá phong phuá, trúã thaânh möåt
phûúng thûác tiïën haânh giai àiïåu. Phêìn nhaåc àaân àaä
àûúåc thanh nhaåc hoaá búãi nhûäng cuåm hû tûâ do
ngûúâi haát thïí hiïån. Caác hû tûâ coá luác laâm chûác nùng
nhaåc gian têëu, xuyïn têm, nöëi kïët caác cêu cuãa baâi
haát nhû möåt sûå àöëi àaáp hö ûáng giûäa haát vaâ àaân, coá
luác laåi úã sau cêu kïët cuãa lúâi haát, laâm chûác nùng nhaåc
lûu khöng, laáy àuöi.
Ài sêu hún, nhûäng töí húåp tûâ laâm chûác nùng nhaåc
àaân quan hoå coân biïíu hiïån sùæc thaái rêët tinh tïë.
Nhûäng yá nhaåc vui vöën dô thûúâng àûúåc àïåm theo
bùçng àaân gêíy (nguyïåt, tam tûá) àûúåc mö taã bùçng
nhûäng hû tûâ lñnh tñnh tònh tang. Coân nhûäng yá nhaåc
biïíu hiïån sûå thiïët tha thûúng nhúá thò duâng nhûäng
hû tûâ hñ hi öëi hi mö phoãng tiïëng nhõ, tiïëng saáo, hoùåc
hû höìi hû, xûâ xang hoâ xï cöëng lñu uá xaáng mö phoãng
tiïëng höì, tiïëng tiïu gúåi caãm, thêm trêìm.
Tûâ nhûäng phên tñch vaâ caác thñ duå khaá thuyïët
phuåc choån trong ca haát quan hoå, nhaåc sô Àön
Truyïìn kïët luêån:
“Viïåc sûã duång yïëu töë nhaåc àaân trong cêëu truác
laân àiïåu quan hoå laâ möåt thi phaáp nghïå thuêåt àùåc sùæc
vaâ àöåc àaáo. Tûå thên hònh thûác àoá àaä laâ möåt chónh
thïí... Traãi qua quaá trònh luön luön giao lûu, tiïëp
biïën vúái nhiïìu sùæc thaái êm nhaåc àùåc sùæc khaác, löëi haát
quan hoå tûå àïåm vêîn lûâng lûäng töìn taåi riïng biïåt tûå
tin vúái neát àeåp àöåc àaáo cuãa mònh”.
Nhûäng phaát hiïån, phên tñch cuãa caác nhaåc sô Hûäu
Thu, Nguyïîn Troång AÁnh, Àön Truyïìn vïì hiïån
tûúång khöng nhaåc àïåm cuãa thanh nhaåc quan hoå rêët
coá yá nghôa àïí goáp phêìn xaác àõnh àùåc trûng thïí loaåi
ca haát quan hoå, vêën àïì cûåc kyâ quan troång giuáp baão
töìn vaâ phaát triïín nghïå thuêåt dên ca quan hoå, vêën àïì
maâ cho àïën nay vêîn chûa àûúåc chuá yá àuáng mûác.
Trûúác hïët, töi rêët têm àùæc vúái yá kiïën cuãa nhaåc sô
Nguyïîn Troång AÁnh khi anh cho rùçng hiïån tûúång
khöng nhaåc àïåm cuãa ca haát quan hoå laâ möåt lûåa choån
cuãa tiïìn nhên.
Nhiïìu nghiïn cûá cho thêëy: caác dên ca àöëi àaáp
khöng nhaåc àïåm khaác àïìu thuöåc daång nguyïn sú,
nhaåc êm phuå thuöåc gêìn nhû hoaân toaân vaâo vêìn
àiïåu cuãa lúâi thú, kïët cêëu êm nhaåc loãng leão, úã daång
“tiïìn ca khuác”. Trong nhûäng trûúâng húåp naây, viïåc
khöng nhaåc àïåm àûúåc coi laâ àûúng nhiïn.
Cuäng laâ möåt dên ca haát àöëi, nhûng quan hoå
khöng úã daång thûác trïn, maâ àaä phaát triïín rêët xa, túái
daång thûác möåt ca khuác hoaân chónh, laåi àûúåc coi laâ
möåt trong nhûäng àónh cao cuãa cöí nhaåc Viïåt Nam.
Möåt loaåi nhaåc haát úã àùèng cêëp naây thûúâng phaãi coá
nhaåc àïåm nïn viïåc quan hoå khöng coá nhaåc àïåm
khöng coân laâ sûå àûúng nhiïn maâ phaãi coi nhû möåt
sûå laå. Sûå laå êëy chùæc chùæn laâ möåt lûåa choån coá yá thûác,
àêìy yá thûác.
Coá thïí coân nhiïìu lyá do cho sûå lûåa choån naây maâ
chuáng ta chûa hiïíu hïët. Nhûng vúái möåt löëi haát àöëi
àaáp kïët baån maâ sûå lõch laäm, thanh cao àûúåc àùåt lïn
haâng àêìu, khöng khñ biïíu diïîn phaãi nhûúâng chöî
cho khöng khñ têm tònh, gioång haát vaâ taâi nùng àöëi
gioång, àöëi lúâi cuãa caác baån haát laâ trung têm chuá yá, thò
khöng coá caách haát naâo thñch húåp hún caách haát
khöng nhaåc àïåm.
Vêåy àêy laâ möåt lûåa choån thêåt tinh tïë, thêåt saáng
suöët...
Sûå lûåa choån rêët coá yá thûác naây coân àûúåc thïí hiïån
úã viïåc tòm moåi phûúng phaáp tùng cûúâng hiïåu quaã
nghïå thuêåt, sûå hêëp dêîn cuãa caách haát àaä lûåa choån
bùçng caách àûa yïëu töë nhaåc àaân vaâo lúâi ca nhû möåt
thi phaáp àöåc àaáo, hêëp dêîn vaâ coân laâ viïåc tñch cûåc
xêy dûång möåt hïå thöëng kyä thuêåt thanh nhaåc phuåc
vuå àùæc lûåc cho caách haát khöng nhaåc àïåm.
Theo chuáng töi, viïåc quan hoå luön luön haát àöi,
vïì mùåt nghïå thuêåt thanh nhaåc, laâ hïå quaã trûåc tiïëp
cuãa caách haát khöng nhaåc àïåm cuãa quan hoå. Nhòn
sang thïí loaåi acapella (thanh nhaåc khöng nhaåc àïåm)
thïë giúái, ta thêëy khöng bao giúâ coá haát àún, chó coá töëp
ca hoùåc húåp xûúáng. Quan hoå thûåc hiïån acapella cuãa
mònh bùçng duy nhêët möåt caách haát àöi, choån nhûäng
ngûúâi coá chêët gioång phuâ húåp vúái nhau, ngûúâi dêîn
(chñnh), coá ngûúâi luöìng (phuå), laâm sao phaãi thûåc sûå
hoaâ quyïån vaâo nhau, hai maâ phaãi nhû möåt. Ngûúâi
dêîn gioång phaãi thuöåc nhuêìn nhuyïîn nhiïìu baâi, coá
khaã nùng àöëi àaáp saânh soãi. Ngûúâi luöìn gioång luön
àúä húi kõp thúâi cho ngûúâi dêîn gioång, nïn cuäng phaãi
gioãi nhû ngûúâi dêîn gioång.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
33
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Boã qua yïëu töë nhaåc àïåm tûác laâ àaä rêët tûå tin boã
qua möåt bïå àúä quan troång cho gioång haát, cuäng laâ
gaåt boã möåt thûá trang sûác, möåt caânh nguåy trang coá
thïí che búát nhûäng yïëu keám, nhûúåc àiïím cuãa gioång
haát khi cêìn thiïët, quan hoå khöng nhaåc àïåm àaä têåp
trung hïët tinh lûåc àïí taåo nïn sûå hoaân thiïån vaâ sûác
chinh phuåc maånh meä cho caác gioång haát cuãa nghïå sô
cuãa mònh.
Hïå thöëng kyä thuêåt thanh nhaåc quan hoå maâ ngûúâi
ta thûúâng noái nhiïìu àïën nhû löëi ngên “naãy haåt”
cuâng caác yïu cêìu vang, rïìn, nïìn, nêíy laâ cöng cuå
quan troång àïí thûåc hiïån traách nhiïåm khöng dïî
daâng naây.
Theo giaãi thñch cuãa caác nghïå nhên quan hoå thò
Nïìn laâ roä êm, roä sùæc, khi ca haát phaãi àûúåc thoaát húi
ngên qua khêíu hònh àïí troân vaânh roä chûä, àuáng têìm
cûä gioång. Nêíy laâ do tûâ ngûä àún êm laåi àa thanh cuãa
chuáng ta àaä taåo ra moåi rung, luyïën, ngên nêíy haåt
coân goåi laâ ngên höåt vò cêëu taåo cuãa tûâ ngûä coá rêët
nhiïìu tûâ maâ cuöëi tûâ laâ phuå êm cho nïn khöng thuêån
lúåi cho viïåc thoaát húi ngên qua khêíu hònh. Do vêåy,
khi haát nhûäng tûâ êëy phaãi ngên úã cöí hoång vaâ àêíy húi
ngên tûâ cöí hoång lïn muäi thaânh caác êm ngên nêíy
haåt. Àoá laâ sûå saáng taåo àïí hònh thaânh phûúng phaáp
ngên nêíy haåt. Àùåc biïåt hún caã laâ kyä thuêåt Rïìn. Rïìn
laâ luyïën laáy tûâng chûä, tûâng tiïëng möåt, luyïën laáy
tûâng êm sùæc hoa myä. Ta hònh dung möîi tiïëng luyïën
theo nhû möåt voâng troân dêy theáp maâ caã cêu laâ möåt
cuöån dêy theáp àang túã dêìn ra, nghe nhû caác tiïëng
cuöån vaâo nhau liïn tuåc ñt khi ngûâng.
Vúái hïå thöëng kyä thuêåt nhû vêåy, roä raâng thanh
nhaåc quan hoå àaä cöë gùæng khai thaác àïën têån cuâng
nhûäng khaã nùng coá thïí cuãa gioång haát.
Tûâ nhûäng phên tñch trïn, coá thïí thêëy, thanh nhaåc
khöng nhaåc àïåm hay thanh nhaåc tûå àïåm cuãa ca haát
quan hoå, tûâ möåt sûå lûåa choån chuã àöång, àaä trúã thaânh
möåt hïå thöëng thûåc sûå chuã àöång vaâ àaä phaát triïín
hoaân chónh úã nhiïìu khêu liïn quan. Àuáng nhû nhaåc
sô Àön Truyïìn nhêån àõnh, tûå thên hònh thûác naây àaä
laâ möåt chónh thïí rêët öín àõnh, tûå tin, “lûâng lûäng töìn
taåi” qua bao baäo taáp cuãa thúâi gian vaâ biïën àöång vùn
hoaá xaä höåi vêîn toaã ngaát caái sùæc hûúng àùåc biïåt cuãa
mònh.
Búãi vêåy, coá möåt söë nhaåc sô sau möåt thúâi gian cöng
phu tòm kiïëm nhûäng nhaåc cuå àïåm thñch húåp cho
quan hoå maâ hoå ngúä quan hoå coân “thiïëu” hoùåc àaä “lúä
rúi ruång” trïn àûúâng phaát triïín àaä ngöå àûúåc rùçng
mònh àaä laâm möåt cöng viïåc rêët “thûâa” vò quan hoå
thûåc ra àaä “àuã” àaân trong tiïëng haát tuyïåt vúâi cuãa
noá.
Taåo ra möåt thïí loaåi quan hoå múái trong viïåc kïët
húåp vúái khñ nhaåc dên töåc àïí àaáp ûáng vúái nhûäng nhu
VÙN HIÏËN
34 VIÏÅT NAM
cêìu thûúãng thûác múái laâ möåt hûúáng coá thïí quan têm.
Nhûng àoá laåi laâ chuyïån khaác. Coân àûa khñ nhaåc vaâo
quan hoå cöí truyïìn laâ möåt cöë gùæng gûúång eáp, khöng
khoá nhêån thêëy viïåc laâm naây seä phaá vúä möåt hïå thöëng
àaä rêët öín àõnh, hoaân chónh, chuêín mûåc, laâm múâ ài,
laâm biïën daång hoùåc mêët ài rêët nhiïìu hûúng sùæc àöåc
àaáo vöën coá cuãa thïí loaåi thanh nhaåc tûå àïåm naây.
Khöng coá gò laå viïåc coá nhaâ nghiïn cûáu quan saát
thêëy khi àïën vúái Höåi Lim, du khaách trong vaâ ngoaâi
nûúác toã ra khöng mêëy quan têm àïën caác cuöåc biïíu
diïîn quan hoå coá nhaåc àïåm öìn aâo lai taåp taåi caác sên
khêëu lïî höåi maâ rêët thñch thuá vúái viïåc nghe “haát
möåc”, khöng micro khöng nhaåc àïåm, trïn àöìi Lim.
Roä raâng, möåt thûá quan hoå thuêìn khiïët, tinh chêët múái
laâ thûá thûåc sûå thu huát du khaách, múái laâ thûá maâ hoå
ham muöën thûúãng thûác, khaám phaá.
Möåt nhaåc sô nûúác ngoaâi quan têm àïën quan hoå,
trong möåt lêìn nghe caác CD cuãa Thuyá Caãi, Thuyá
Hûúâng cuâng chuáng töi, àang coá veã khöng mùån maâ
lùæm trûúác möåt CD haát coá nhaåc àïåm cuãa hai liïìn chõ
lûâng danh naây, böîng haâo hûáng laå luâng khi xem àïën
VCD “Àïm ngùæn tònh daâi” , VCD maâ Thuyá Caãi,
Thuyá Hûúâng cuâng caác baån Àoaân dên ca quan hoå
Bùæc Ninh phuåc dûång möåt canh quan hoå cöí truyïìn
khöng nhaåc àïåm vúái nhûäng “Baác meå tûúng tû”,
“Ngöìi tûåa song àaâo”, “Ngöìi tûåa maån thuyïìn”,
“Àïm ngùæn tònh daâi”, “Tay tiïn chuöëc cheán rûúåu
àaâo”... Öng luön miïång thaán phuåc: “Tuyïåt vúâi,
tuyïåt vúâi. Khöng thïí tin àûúåc, khöng thïí tin àûúåc”.
Àang hïët sûác haâo hûáng nhû thïë, öng laåi lùæc àêìu coá
veã khöng haâi loâng khi xem túái baâi cuöëi cuãa chûúng
trònh, baâi giaä baån “Chuöng vaâng gaác cûãa tam quan”,
baâi haát maâ dûúâng nhû muöën taåo möåt caái kïët xöm tuå,
caác baån quan hoå àaä àûa saáo, bêìu, tröëng, nguyïåt vaâo
àïåm cho haát. Öng nhêån xeát: “Caác nhaåc cuå kia rêët
hay nhûng khöng coá chöî trong caác baâi haát naây. Sûå
coá mùåt cuãa chuáng àaä khiïën caác baâi haát tuyïåt diïåu trúã
nïn têìm thûúâng, thö kïåch”. Sau àoá, trûúác khi chia
tay, võ khaách noái thïm: “Nhûäng gò maâ töi vûâa àûúåc
xem thêåt sûå laâ möåt loaåi acapella töi chûa tûâng gùåp
bao giúâ, hay vaâ hoaân haão àïën mûác khoá tin. Töi hoaân
toaân bõ chuáng chinh phuåc. Nhûng caác baån seä laâm
hoãng noá khi àûa nhaåc cuå vaâo”.
Nhû vêåy, chuáng ta coá nhiïìu cùn cûá àïí khùèng
àõnh rùçng: thanh nhaåc khöng nhaåc àïåm hay thanh
nhaåc tûå àïåm laâ möåt àùåc trûng thïí loaåi cuãa ca haát
quan hoå. Noái theo thuêåt ngûä êm nhaåc quöëc tïë, noá laâ
möåt loaåi acapella, thïí loaåi thanh nhaåc khöng nhaåc
àïåm vêîn töìn taåi khaá phöí biïën khöng nhûäng trong
nhaåc cöí àiïín maâ àang rêët phaát triïín trong nhaåc àaåi
chuáng thïë giúái hiïån nay. Acapella, nhûng laâ acapel-
la cöí truyïìn Viïåt Nam, acapella quan hoå.
COÁ MÖÅT THÏË GIÚÁI CHEÂO
ÀÖN TRUYÏÌN
TRANH CHEÂO CUÃA BUÂI XUÊN PHAÁI

Coá thïí noái rùçng: khöng möåt loaåi hònh ca kõch truyïìn thöëng naâo cuãa nûúác
ta laåi coá möåt sûác haâm chûáa röång lúán caác êm hûúãng dên ca, dên nhaåc
cuãa nhiïìu vuâng miïìn khaác nhau nhû nghïå thuêåt Cheâo. Khöng chó hêëp thuå
dên ca vuâng chêu thöí söng Höìng - núi sinh ra Cheâo - maâ coân dung húåp
dên ca, dên nhaåc miïìn Trung, miïìn Nam, miïìn Nuái... kïí caã viïåc tiïëp thu
tinh hoa êm nhaåc caác loaåi hònh khaác nhû Tuöìng, Caãi lûúng, Xêím, Chêìu
vùn, Ca truâ... Àoá laâ nhûäng chêët liïåu maâ Cheâo àaä àöìng hoáa möåt caách kyä
caâng, ngoåt ngaâo àïí coá àûúåc möåt kho taâng laân àiïåu phong phuá laâm
phûúng tiïån àùåc duång cho viïåc diïîn kïí tñch truyïån cuãa mònh.

C
aái àöå múã röång lúán àoá
khöng chó úã trong lônh
vûåc êm nhaåc maâ coân úã
khùæp caác thaânh töë cuãa Cheâo, tûâ
vùn chûúng, ngön ngûä, cêëu truác
tñch troâ, trang trñ myä thuêåt àïën
caách diïîn, caách kïí, caách muáa
haát... Sûå du nhêåp, tiïëp biïën thêím
myä caác loaåi hònh nghïå thuêåt,
thêåm chñ caã yïëu töë ngoaåi sinh,
nhû àaä trúã thaânh phûúng thûác
truyïìn thöëng cuãa Cheâo nhùçm tûå
àöíi múái, luön luön cêåp nhêåt vúái
thêím myä thúâi àaåi àïí maâ töìn taåi
vaâ cuöën huát, chinh phuåc bao thïë
hïå khaán giaã àûúng thúâi.
Vúái möåt sûå nùng àöång vaâ cúãi
múã nhû vêåy nïëu khöng coá möåt
baãn lônh vûäng vaâng thò Cheâo àaä
bõ tha hoáa thêím myä vaâ biïën daång
tûâ lêu röìi. Caái nguy cú biïën
thaânh möåt thûá nghïå thuêåt taåp
nham, thûá cêëp... nùçm ngay trong
sûå nùng àöång vaâ cúãi múã cuãa noá.
Biïët bao nhiïu cuöåc “xêm lùng
thêím myä”, nhûäng “cún baäo thõ
hiïëu” cuãa nhiïìu thúâi àaä traân qua
maãnh àêët Cheâo, àïí laåi khöng ñt
di chûáng tai haåi maâ Cheâo coân
phaãi ra sûác chûäa trõ trong nhiïìu
nùm múái coá thïí laânh.
Nhûng röìi röët cuöåc, Cheâo àaä
vûúåt qua àïí töìn taåi vúái yá nghôa
àñch thûåc laâ Cheâo. Àoá laâ àiïìu
àaáng àûúåc quan têm vaâ giaãi maä.
Khi ài sêu tòm hiïíu Cheâo
möåt caách kyä caâng, bêët chúåt ta
nhêån ra möåt àiïìu kyâ diïåu: Öng
cha ta àaä kyâ cöng taåo ra möåt thïë
giúái nghïå thuêåt riïng, maâ trong
àoá caác thaânh töë cuãa noá àïìu coá
chung nhûäng tñnh chêët, àùåc
àiïím, quy phaåm nhû nhau,
khöng giöëng vúái caác loaåi hònh
khaác. Àoá chñnh laâ Thïë giúái Cheâo
àöåc àaáo cuãa chuáng ta!
Múái nghe qua, khaái niïåm
Thïë giúái Cheâo coá veã nhû möåt yá
tûúãng “vö thûúãng vö phaåt” hoùåc
möåt löëi noái hoa myä, khoa
trûúng. Nhûng nïëu lùæng loâng
suy ngêëm, suy xeát möåt caách
ngoån ngaânh thò laåi thêëy àêy laâ
möåt vêën àïì hïå troång, thêåm chñ
coá yá nghôa nhû kim chó nam, nhû
biïín baáo dêîn àûúâng cho nhûäng

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
35
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
ai muöën tiïëp cêån nghïå thuêåt
Cheâo maâ khöng bõ laåc àûúâng
trong caái mï cung röëi rùæm muön
höìng nghòn tña cuãa nghïå thuêåt
sên khêëu höm nay.
Vêåy caái Thïë giúái Cheâo êëy coá gò
laå maâ coá veã bñ hiïím laâ vêåy? Xin
haäy cuâng nhau laâm möåt cuöåc du
ngoaån àïí chiïm nghiïåm nhûäng
àiïìu laå kyâ vaâ thuá võ tûâ thuúã xa
xûa khi caái Thïë giúái Cheâo àûúåc
àõnh hònh vaâ phaát triïín söëng
àöång trong têm thûác ngûúâi Viïåt.
Möîi khi tiïëng tröëng Cheâo “thi
nhõp” röån raä vang lïn, êëy laâ luác
phaát khúãi möåt niïìm haáo hûác chúâ
àoán, phêëp phoãng trong loâng
nhûäng ngûúâi mï Cheâo. Hoå döìn
bûúác vïì phña sên àònh, núi sùæp
sûãa diïîn ra nhûäng caãnh àúâi,
nhûäng söë phêån vúái nhûäng nöîi
buöìn, vui, thûúng, gheát vûâa laå kyâ
vûâa gêìn guäi thên quen. Hoå nhû
bõ cuöën huát vaâo nhûäng cêu
chuyïån àang diïîn ra trïn chiïëu
Cheâo, höìn nhiïn nhêåp cuöåc, hoãi
han bònh phêím qua tiïëng àïë vúái
ngûúâi trong cuöåc. Ngûúâi diïîn kïí
cêu chuyïån àöi luác quay ra àöëi
àaáp, tranh caäi, löëi keáo ngûúâi xem
tham gia vaâo cêu chuyïån àïí
cuâng cûúâi, khoác höìn nhiïn. Àoá
chñnh laâ Thïë giúái Cheâo maâ caã
VÙN HIÏËN
36 VIÏÅT NAM
ngûúâi diïîn vaâ ngûúâi xem taåo ra
trong sûå thùng hoa caãm xuác,
thoaát ra khoãi sûå raâng buöåc cuãa
thûåc taåi cuöåc söëng nghiïåt ngaä àúâi
thûúâng.
Caái thïë giúái àoá àûúåc biïíu hiïån
têåp trung trong chiïëu Cheâo tûåa
nhû möåt giêëc mú cuãa ngûúâi Viïåt
trong àoá gûãi gùæm bao nhiïu hoaâi
baäo ûúác mong. Noá khöng thûåc,
khöng nghiïåt ngaä nhû àúâi
thûúâng maâ trong saáng, höìn
nhiïn hún, cöng bùçng hún. Caái aác
bõ giïîu cúåt, chêm biïëm, àaã kñch.
Caái thiïån àûúåc caãm thöng, chia
seã, hy voång.
Nhûäng caãnh àúâi trong nhûäng
cêu chuyïån kïí trïn chiïëu Cheâo
chñnh laâ caái boáng phaãn chiïëu cuãa
thûåc taåi cuöåc söëng qua “lùng
kñnh ûúác mú” Nhaâ nghiïn cûáu
Cheâo Haâ Vùn Cêìu coá möåt nhêån
xeát xaác àaáng “Cheâo phaãn aánh
hiïån thûåc bùçng möåt hiïån thûåc giaã
àõnh” laâ noái vïì àiïìu naây. Caái
hiïån thûåc giaã àõnh àoá chñnh laâ
möåt “Xaä höåi trong Cheâo”, möåt
“Thïë giúái Cheâo” vúái nhûäng “con
ngûúâi - nhên vêåt”, nhûäng tònh
huöëng, nhûäng cêu chuyïån,
nhûäng caách giao tiïëp, thïí hiïån
àùåc biïåt, khöng giöëng vúái hiïån
thûåc cuöåc söëng. Têët caã àïìu quaá
lïn möåt chuát, phi lyá möåt chuát,
“hû” möåt chuát, haâi hûúác hoám
hónh möåt chuát. Àêy khöng phaãi
laâ daång thuã phaáp, maâ röång hún
vúái yá nghôa cuãa phûúng phaáp vaâ
cao hún laâ möåt veã àeåp mang yá
nghôa thi phaáp nghïå thuêåt àùåc
trûng cuãa Cheâo.
Caác “cû dên” trong Thïë giúái
Cheâo ài àûáng theo kiïíu riïng.
Neát mïìm maåi uyïín chuyïín
mang tñnh vuä àaåo trúã thaânh möåt
tiïu chñ vêån àöång trong Cheâo,
möåt tñnh chêët Cheâo. Caách vêån
àöång êëy xuêët hiïån trong cuöåc
söëng àúâi thûúâng, ngûúâi ta coá thïí
nhêån ra ngay: “cö êëy coá caái daáng
ài nhû trong Cheâo!”
Lúâi leä noái nùng trong giao
tiïëp cuãa Thïë giúái Cheâo cuäng
khaác. Noá àûúåc caách àiïåu qua êm
nhaåc, noái maâ nhû haát. Thanh
àiïåu Tiïëng Viïåt vöën àaä mang sùén
yïëu töë êm nhaåc, laåi àûúåc caách
àiïåu qua löëi tiïën haânh mang
daáng veã cuãa thú, vùn vêìn caâng
tùng thïm tñnh êm nhaåc àïí trúã
thaânh daång haát - noái - möåt
phûúng tiïån àùåc duång trong
nghïå thuêåt diïîn kïí cuãa Cheâo,
bïn caånh nghïå thuêåt haát.
Tñnh caách àiïåu cuãa lúâi noái
trong caái húi êm nhaåc àaä thêëm
nhiïîm vaâ bao truâm toaân böå sên
khêëu Cheâo vúái möåt hïå thöëng laân
àiïåu phong phuá túái mûác haát
Cheâo àöìng nghôa vúái diïîn Cheâo:
Höåi Cheâo laâng Àùång ài
ngang ngoä
Meå baão: “Thön Àoaâi haát
töëi nay”.
(Thú Nguyïîn Bñnh)
Khöng nhûäng thïë, ngûúâi xûa
coân àöìng nhêët muáa vúái haát laâm
möåt (muáa haát) khaác vúái quan
niïåm vùn hoáa möåt söë quöëc gia
vuâng Àöng Nam AÁ coi troång yïëu
töë muáa hún haát.
Nhûäng àöång taác vêån àöång
trong Cheâo àaä àûúåc caách àiïåu
hoáa theo êm nhaåc, hoå àaä haát
bùçng àöång taác muáa lûu khöng
thïí hiïån têm tû tònh caãm cuãa con
ngûúâi. Nïëu taách riïng, phêìn
muáa seä trúã nïn vö nghôa.
Cuäng khöng thïí quaá ngêy
thú maâ àinh ninh rùçng chó coá
Cheâo múái mang tñnh caách
àiïåu. Khöng coá mön nghïå
thuêåt naâo maâ khöng caách
àiïåu. Chó coá àiïìu chuáng khaác
nhau vïì mûác àöå vaâ cung caách
riïng maâ thöi. Kõch noái àûúåc
mïånh danh laâ nghïå thuêåt taã
thûåc, baám chùæc hiïån thûåc, taåo
aão giaác nhû thûåc àûúåc àuác
kïët bùçng caã möåt hïå thöëng
phûúng phaáp, kyä thuêåt “thïí
hïå Stanislavsky) maâ vêîn laâ
“giaã” so vúái hiïån thûåc. Ta
thûúâng nghe cêu noái Laäo ta
“kõch” quaá! Tûác laâ nhêån xeát
anh ta khöng thêåt, xaåo.
Trong möåt vúã diïîn Cheâo,
coá diïîn viïn laåi àûúåc nhùæc
nhúã: “Sao em thïí hiïån noá
“kõch” thïë?” Cöng chuáng möåt
thúâi phï phaán möåt söë vúã
Cheâo laâ “kõch pha ca”,
“khöng Cheâo”, “diïîn Cheâo
maâ nhû Caãi lûúng!” Cuäng
àïìu laâ nghïå thuêåt caách àiïåu
maâ möîi loaåi hònh àïìu coá sùæc
thaái riïng khöng thïí tröån lêîn.
Tñnh caách àiïåu cuãa Cheâo
theo löëi êm nhaåc laâ möåt yïëu
töë bao truâm khöng chó àûúåc
biïíu hiïån dûúái daång ài àûáng,
noái nùng, giao tiïëp, muáa haát
maâ coân thêëm sêu trong caã
caách tû duy, cêëu truác, caách
diïîn caách taã, caách xûã lyá khöng
gian, thúâi gian...
Vúái nghïå thuêåt taã yá, taã
thêìn Cheâo dung húåp caã thiïn
thûåc vaâ siïu thûåc, caã caái coá lyá
vaâ caái phi lyá, khöng gian vaâ
phi khöng gian, caái thûúâng vaâ
caái kyâ... Àang tûâ trong nhaâ,
ngûúâi diïîn laâm möåt àöång taác
bûúác qua ngûúäng cûãa laâ àaä ra
túái àûúâng. Ài möåt voâng
quanh chiïëc chiïëu àaä túái bïën
àoâ, laâm möåt àöång taác nhuán
àaä úã dûúái thuyïìn, röìi dêåp
dïình theo soáng nûúác, àêíy
maái cheâo nhõp nhaâng theo
àiïåu haát vïì trúâi, mêy, söng
nûúác, muâa xuên...
Cuäng chó laâ möåt “hoâm àöì”
(buåc göî) maâ khi laâ ban thúâ xò
xuåp khêën vaái, khi laâ moãm àaá
chïnh vïnh àïí “nhên vêåt”
voång vïì quï cuä, luác laåi laâ bïå
röìng Vua ngûå oai nghiïm!
Cuäng laâ caái quaåt, trong tay tû
sinh noá laâ quyïín saách, trang
vùn vúái veã haâo hoa phong
nhaä; trong tay Thõ Mêìu laåi
mang veã xöën xang, cuöìng
nhiïåt, lùèng lú... trong tay Tuá
Baâ laåi nhû tay dao, tay thûúác
baåo liïåt, dûä dùçn...
Qua möåt cêu haát, sûå viïåc
àaä vuát qua haâng mêëy chuåc
nùm, möåt töëi diïîn, cêu
chuyïån kïí caã möåt àúâi ngûúâi.
Caái kïët cuåc cuãa tñch truyïån
àaáng leä phaãi giêëu kñn thò laåi
àûúåc noái roä trong khuác giaáo
àêìu, maâ vêîn laâm cho khaán
giaã say mï, àùæm àuöëi nhû bõ
möåt chêët men thêëm nhiïîm
têm höìn àïí chòm dêìn vaâo
traång thaái say, chïënh choaáng
trong möåt coäi sún haâ, möåt thïë
giúái lung linh.
Cuäng vò khöng yá thûác
àûúåc sûå töìn taåi thûåc sûå cuãa
möåt Thïë giúái Cheâo maâ khöng
ñt nhûäng ngûúâi laâm Cheâo
nhên danh sûå “Saáng taåo,
khaám phaá, àöíi múái” àaä àûa
vaâo Thïë giúái Cheâo nhûäng
“vêåt thïí laå”, nhûäng “êm
thanh laå”, nhûäng löëi tû duy
cuãa thïë giúái khaác aáp àùåt vaâo
Cheâo möåt caách söëng sûúång
taåo nïn nhûäng “haåt saån thêím
myä” laâm tan loaäng húi Cheâo
vöën dô ngoåt ngaâo àùçm thùæm
höìn quï. Hiïån tûúång yïu
Cheâo, say Cheâo thúâi nay dêìn
dêìn thiïëu vùæng ngay trïn
chñnh maãnh àêët Cheâo. Phaãi
chùng, coá möåt thïë giúái Cheâo
àang bõ “öi nhiïîm!” Àoá laâ
àiïìu coá thêåt hay chó laâ möåt sûå
lo xa?!
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
37
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
TAÅC HÒNH BAÁC HÖÌ TRONG HANG ÀAÁ TRÛÚÂNG SÚN
ÀÙÅNG TRÛÚÂNG LÛU
TRANH: PHAN KÏË AN
S
au chiïën dõch Töíng têën cöng vaâ nöíi dêåy muâa
Xuên nùm 1968, àún võ töi àûúåc lïånh tiïëp tuåc
hoaân thiïån, cuãng cöë tuyïën dêy trêìn chiïën lûúåc
vaâ keáo thïm caác àûúâng nhaánh phuåc vuå cho chó huy
súã tiïìn phûúng mùåt trêån B5. Àïën thaáng 11 nùm 1968,
caã àún võ haânh quên ra Bùæc nhêån nhiïåm vuå caãi taåo,
nêng cao àûúâng dêy truåc, àïì phoâng Myä tiïën haânh
trúã laåi cuöåc chiïën tranh phaá hoaåi. Vò bõ thûúng, àaåi
àöåi phên cöng töi úã laåi tröng kho, chúâ xe cuãa Trung
àoaân quay voâng böëc nöët söë vêåt tû thu höìi tûâ nhûäng
àoaån àûúâng bõ bom thuâ chùåt naát.
Caái kho àoá laâ möåt hang àaá. Hang àaá vûâa laâm
kho vûâa laâ núi úã cuãa töi dêìn dêìn trúã nïn chêåt chöåi
búãi nhiïìu gia àònh baâ con Vên Kiïìu doån àïën. Baãn
laâng àaä thaânh tro buåi. Àaân öng phêìn lúán chó coân
maãnh khöë. Phuå nûä ngûåc trêìn, chiïëc vaáy quanh
ngûúâi thuãng löî chöî khöng coân vaá nöíi. Cêy ngö cêy
sùæn trïn rêîy laâm sao söëng àûúåc trûúác bom àaån caây
VÙN HIÏËN
38 VIÏÅT NAM
ài xúái laåi tûâng giúâ. Töi cuäng nhû hoå, haâng ngaây lêìn
xuöëng thung sêu, núi coá daãi rûâng chuöëi moåc neáp
mònh giûäa hai triïìn àaá, tòm quaã chuöëi non, tòm hoa
chuöëi vaâ cuöëi cuâng laâ thên cêy chuöëi cuäng àûúåc chùåt
vïì, thaái nhoã luöåc vùæt cho hïët nûúác chaát, ùn thay cúm
gaåo. Cûá thïë, ngaây naây sang ngaây khaác, töi söëng
cuâng ngûúâi Vên Kiïìu trong hang àaá êëy, tûåa nhû
cuöåc söëng cuãa möåt böå laåc thúâi tiïìn sûã. Töi daåy hoå
àoåc chûä cuãa ngûúâi Kinh vaâ hoå daåy töi lúâi ùn tiïëng
noái Vên Kiïìu, thûá ngön ngûä luác naâo cuäng trong vùæt
vaâ lñu rñu nhû chim...
...Coá nhûäng àïm Trûúâng Sún böîng dûng vùæng
lùång àïën ghï ngûúâi. Khi ai nêëy àaä taãn vaâo caác vaách
hang nguã thiïëp, töi moâ ra cûãa hang nhòn lïn vêìng
trùng nhoaâ trong sûúng laånh. Àöi chim Tûâ Quy vêîn
goåi nhau, àïm êëy khöng coân nghe tiïëng nûäa, hùèn àaä
vuâi xaác theo trêån bom chiïìu núi vaåt rûâng Bùçng lùng
trûúác mùåt. Caã nhûäng êìm ò thaãng thöët tûâ con àûúâng
vêån taãi bïn kia daäy nuái cuäng khöng coân voång àïën.
Nöîi nhúá nhaâ, nhúá àún võ laåi cöìn lïn day dûát vúái cêu
hoãi : “Hay àún võ àaä boã quïn mònh?”. Nhiïìu luác töi
muöën ra ài - tòm vïì àún võ luác naây laâ tòm àûúâng vïì
miïìn Bùæc, vïì hêåu phûúng, trong khi nhiïåm vuå phaãi
úã àêy giûä kho vêåt liïåu, cho duâ nhûäng thûá coân laåi
trong kho cuäng chùèng nhiïìu nhùån, giaá trõ gò. Nhûng
röìi, töi vêîn khöng thïí boã caái hang àaá coá kho vêåt liïåu
naây maâ ài...
Töi cûá nghô nhû thïë trong nhiïìu àïm khöng nguã.
Töi nhêím tñnh thúâi gian biïët nùm múái bùæt àêìu.
Chiïëc àaâi baán dêîn Ö-ri-öng-töng cuãa àún võ giao
cho, tûâ lêu hïët pin, treo luãng lùèng trïn nhuä àaá böîng
laâm töi chuá yá. Töi thûã bêëm nuát, tiïëng oâ oâ phaát ra rêët
nhoã, aáp tai nghe vêîn coá thïí nhêån biïët tiïëng ngûúâi.
Töi chúåt nhúá coá lêìn úã quï, thúâi ài hoåc, thêìy giaáo vêåt
lyá coá laâm möåt thñ nghiïåm phuåc höìi pin bùçng caách
choåc thuãng vaâi löî trïn thên pin vaâ cho muöëi ùn vaâo
àoá. Töi vöåi thaáo nhûäng chiïëc pin coân cûáng trong
höåp àaâi, tòm goái muöëi ùn quyá giaá duâ chó coân vaâi
duám nhoã...
Nhû möåt pheáp laå, chiïëc radio cuãa töi bêåt noái,
trong nhûäng êm thanh yïëu úát, töi vêîn kõp nhêån ra
luác naây àang laâ buöíi phaát thanh quên àöåi, baãn tin
noái vïì Àaåi höåi thi àua quyïët thùæng vaâ laá thû cuãa Baác
Höì thên aái gûãi khen böå àöåi thöng tin liïn laåc. Töi
lùæng nghe tûâng lúâi thû cuãa Baác qua gioång àoåc chêåm
raäi cuãa ngûúâi phaát thanh viïn trong àïm Trûúâng
Sún maâ quaá àöîi böìi höìi. Baãn tin àaä hïët, nhûäng
chûúng trònh cuãa Àaâi tiïëng noái Viïåt Nam cuäng àaä
hïët vaâ êm thanh cuäng nhoã dêìn cho àïën khi lõm hùèn,
töi vêîn ngöìi aáp tai vaâo chiïëc àaâi baán dêîn nhû thïë,
khöng biïët quanh mònh, nhiïìu baâ con Vên Kiïìu
àang lùèng lùång chúâ töi noái möåt àiïìu gò àoá. Bùçng vöën
tiïëng ñt oãi vûâa hoåc àûúåc, töi noái vúái baâ con vïì viïåc
“Baác Höì gûãi thû khen böå àöåi Thöng tin”, vaâ suöët
nhûäng ngaây sau, caã hang àaá cûá rò rêìm chuyïìn nhau
cêu noái: “Baác Höì, Baác Höì khen böå àöåi”.
Trong nöîi nhúá mong àún võ, trong niïìm xuác
àöång dêng traâo trûúác lúâi thû Baác gûãi: “Àaä coá cöë
gùæng, cêìn luön luön coá gùæng hún nûäa”, töi cûá nghô
nhû àang àûúåc Ngûúâi khen maâ ngheån ngaâo vui
sûúáng. Vuåt naãy trong àêìu yá nghô: töi seä taåc hònh Baác
Höì vaâo vaách àaá úã àêy, àïí haâng ngaây töi àûúåc ngùæm,
àïí nhûäng ngûúâi con Vên Kiïìu trung thaânh vúái caách
maång kia cuäng haâng ngaây àûúåc ngùæm. Tòm trong
kho vêåt liïåu, töi löi ra möåt chiïëc buáa gaäy caán, mêëy
chiïëc sûá cong, chên vaåt nhoån àïí àoáng thùèng vaâo
thên cêy rûâng, theo saáng kiïën cuãa möåt caán böå Trung
àoaân, bêy giúâ àûúåc töi àaánh thùèng laåi vaâ duâng laâm
àuåc. Nhûäng chaâng trai Vên Kiïìu àaä giuáp töi doån
saåch möåt khoaãng vaách àaá tûúng àöëi bùçng phùèng,
baåt búát nhûäng chöî àaá ghöì ghïì, töi veä theo trñ nhúá
hònh Baác Höì vúái khuön mùåt nhòn nghiïng, àûúåc in
trong túâ giêëy baåc 10 àöìng miïìn Bùæc, thúâi êëy ta vêîn
quen goåi laâ túâ “Cuå nghiïng”. Àoá laâ hònh Baác Höì roä
nhêët vaâ dïî cho töi thïí hiïån. Töi àuåc theo neát phaác
àún giaãn, taåo thaânh nhûäng raänh chòm trïn àaá. Ngaây
tiïëp ngaây, hònh Baác Höì hiïån dêìn lïn trûúác sûå
ngûúäng voång cuãa baâ con Vên Kiïìu. Hoå kinh ngaåc vaâ
thaán phuåc, hoå daânh cho töi sûå chùm soác àùåc biïåt vúái
nhûäng quaã chuöëi hiïëm hoi coân laåi. Hoå giuáp töi
khiïng àaá buöåc cêy laâm giaá àûáng. Hoåå tòm laá rõt xoa
vïët phöìng röåp trïn hai baân tay töi. Àïm àïën, hoå nguã
quanh chöî töi laâm viïåc. Coân töi, möîi khi nhúá vïì Baác,
möîi khi nhòn vaâo bao aánh mùæt cuãa nhûäng ngûúâi dên
töåc tûå nguyïån lêëy hoå Höì laâm hoå cuãa mònh, àang
nhòn theo tûâng vïët àuåc, töi caãm thêëy mònh khoeã
thïm, duâ àöi tay nhiïìu luác tûúãng chûâng khöng
nêng lïn àûúåc nûäa.
Töi khöng nhúá viïåc mònh laâm àaä àûúåc bao ngaây,
chó biïët rùçng nhûäng nhaát àuåc khùæc hònh Baác lïn
vaách àaá àaä hùçn vaâo sêu lùæm. Töi àuåc nöët nhûäng
doâng chûä nhoã úã dûúái ghi ngaây 28 thaáng 1 nùm 1969.
Töi khöng muöën ghi ngaây thaáng hoaân thaânh nhû
viïåc thûúâng laâm cuãa caác nghïå sô. Töi muöën lûu laåi
caái ngaây àaáng nhúá àûúåc Baác gûãi thû khen ngúåi vaâo
vaách àaá, caái ngaây àêìy xuác àöång àïí töi laâm nïn möåt
viïåc cûåc kò yá nghôa núi bom lûãa chiïën trûúâng .
Töi rúâi giaân giaáo trong voâng tay àöìng àöåi. Cuöëi
cuâng, xe àún võ àaä àïën vaâ coân mang quaâ tïët cho töi.
Hoå àûáng tûâ lêu, lùång leä nhòn ngûúâi àöìng chñ cuãa
mònh mùåt muäi, toác tai, aáo quêìn vûúng àêìy buåi àaá.
Hoå ngùæm hònh Baác Höì qua hai baân tay phoâng röåp vaâ
quêën àêìy gieã cuãa töi, lùång thêìm nuöët nhûäng doâng
nûúác mùæt. Quaâ tïët àûúåc múã ra, chung vui vúái baâ con
Vên Kiïìu. Hang àaá höm àoá thûåc sûå laâ ngaây höåi. Moåi
ngûúâi têåp trung dûúái hònh Baác, nhaãy muáa, haát cûúâi
vaâ khoác. Ngoaâi kia, dûúái chên nuái àaá, àaån bom vêîn
truâm lïn nhûäng caánh rûâng túi taã. Coân úã àêy, chuáng
töi nhû tónh nhû mï trong haånh phuác daåt daâo.
40 nùm qua kïí tûâ ngaây êëy. Con àûúâng moân
xuyïn Trûúâng Sún àaä thaânh àaåi löå Höì Chñ Minh.
Töi chûa coá dõp trúã laåi vuâng miïìn têy Thûâa Thiïn àïí
tòm vïì hang àaá coá hònh Baác Höì cuãa töi vaâ cuãa bao
nhiïu ngûúâi dên Vên Kiïìu lêìm luåi. Töi àaä trúã thaânh
hoaå sô, àaä veä bao nhiïu chên dung Baác Höì suöët doåc
àúâi mònh, nhûäng coá leä, chên dung Baác maâ töi àaä
khùæc vaâo vaách àaá Trûúâng Sún nùm xûa vêîn laâ taác
phêím coá yá nghôa nhêët. Búãi chñnh tûâ nhûäng ngaây àaån
bom sinh tûã êëy, töi hiïíu thïm vïì sûác maånh cuãa nghïå
thuêåt vaâ vai troâ cuãa ngûúâi nghïå sô trûúác têët thaãy
nhûäng biïën thiïn thúâi cuöåc. Coá thïí caái hang kia
khöng coân nûäa, nhûäng töi tin hònh aãnh laänh tuå vúái
nhûäng gò thiïng liïng vïì Töí quöëc, vêîn cûá hùçn in vaâ
lêëp laánh maäi trong loâng caác thïë hïå höm nay.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
39
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Thûã nhêån diïån nghïå thuêåt haát xêím
NGUYÏÎN QUANG LONG
MÖÅT LOAÅI HÒNH CA HAÁT CHUYÏN
NGHIÏÅP
Trong nghïå thuêåt truyïìn
thöëng dên töåc, haát xêím coá thïí
àûúåc xem laâ loaåi hònh ca haát dên
gian mang tñnh chuyïn nghiïåp úã
miïìn Bùæc. Taåi sao hai chûä
“chuyïn nghiïåp” laåi àûúåc gùæn
liïìn vúái haát xêím?
Lyá do àêìu tiïn búãi tiïëng àaân
lúâi ca chñnh laâ phûúng tiïån kiïëm
söëng cuãa nghïå nhên. Coá nghôa
xêím laâ möåt nghïì thûåc sûå. Trong
caác loaåi hònh ca haát dên gian chó
coá cheâo vaâ xêím àûúåc biïët túái vúái
tû caách laâ coá thuâ lao nghïå thuêåt.
Nghïå nhên xêím, lêëy tiïëng àaân
gioång haát laâm kïë sinh nhai
quanh nùm. Hoå coá möåt lõch trònh
cuå thïí trong möåt nùm: Muâa xuên
haát úã höåi laâng vaâ haát chuác trong
caác nhaâ khaá giaã, thaáng nùm
thaáng mûúâi luác muâa maâng böåi
thu haát úã nhûäng núi àöng ngûúâi,
túái thaáng möåt vaâ thaáng chaåp theo
taâu xe, thuyïìn àoâ doåc xuöi khùæp
chöën. Trong cuöåc àúâi haát xêím,
nghïå nhên Haâ Thõ Cêìu (Ninh
Bònh) àaä coá lêìn mang tiïëng haát
lïn taâu hoãa Nam tiïën vaâo túái têån
Saâi Goân.
Thûá hai, haát xêím coá tñnh töí
chûác xaä höåi, nghïì nghiïåp.
Thûúâng caác nghïå nhên xêím têåp
húåp thaânh nhoám, àöng goåi laâ
laâng xêím, höåi xêím, nhoã goåi laâ
gaánh xêím ûáng vúái àún võ haânh
chñnh caác cêëp. Möîi laâng xêím coá
möåt ngûúâi àûáng àêìu vûâa cao
tuöíi laåi taâi ba goåi laâ Buå. Coân höåi
xêím coá Truâm nhêët (coân goåi laâ
Trûúãng nhêët), Truâm nhò vaâ Truâm
ba. Riïng chûác Truâm “nhiïåm kyâ”
khoaãng 2 nùm phaãi qua bêìu
choån.
Thûá ba, xêím laâ möåt thïí loaåi
VÙN HIÏËN
40 VIÏÅT NAM
Lêu nay nhùæc àïën haát xêím dûúâng nhû
chuáng ta chó nghô túái nhûäng ngûúâi ùn xin
muâ loâa coá cuöåc söëng khöën khoá, nghô túái
tiïëng reáo rùæt cuãa cêy àaân nhõ vaâ gioång
haát buöìn nó non. Nhûng xêím khöng chó coá
vêåy...
nghïå thuêåt riïng biïåt, coá hïå
thöëng baâi baãn vaâ caách diïîn
xûúáng riïng, trong quaá khûá tûâng
àûúåc coi laâ Trung ca àïí phên biïåt
vúái tuöìng laâ Vûâ ca vaâ ca trûå laâ
Vùn ca. Àêy laâ thïí loaåi ca haát coá
tñnh biïíu diïîn cao.
Thûá böën, viïåc töí chûác ngaây
giöî töí, vûâa laâ dõp ghi ún Töí nghïì
vûâa laâ cú höåi àïí caác gaánh xêím
gùåp gúä trao àöíi hoåc hoãi nhau. Lïî
giöî nïëu khoá khùn töí chûác trong 1
ngaây coân khêëm khaá thò keáo daâi
túái 3 ngaây. Sau phêìn cuáng tïë, bao
giúâ cuäng àïën phêìn haát thúâ àïí
trao àöíi bònh phêím, trao àöíi
nghïì nghiïåp, ruát kinh nghiïåm
cöng viïåc nùm qua, baân viïåc nùm
múái vaâ bêìu nhûäng Truâm xêím
múái.
HAI NGAÂY LÏÎ GIÖÎ TÖÍ VAÂ NGUÖÌN GÖËC
CAO QUYÁ!
Giöî töí xêím thûúâng laâ ngaây 22
(coá núi 20) töí chûác caã thaáng hai
vaâ thaáng taám êm lõch. Súã dô coá 2
ngaây giöî töí laâ búãi trong dên gian
hiïån coân lûu truyïìn túái 3 cêu
chuyïån liïn quan àïën nguöìn göëc
haát xêím.
Cêu chuyïån thûá nhêët do nhaâ
nghiïn cûáu Phaåm Phuác Minh,
ghi laåi tûâ nghïå nhên xêím Haâng
Böåt, Haâ Nöåi, öng Nguyïîn Vùn
Tuêët: Xûa kia àêët nûúác coá giùåc
ngoaåi xêm, chaâng Trûúng Viïn
àaä ra núi biïn aãi àaánh giùåc röìi bùåt
tin. Quaá nhúá thûúng, baâ meå giaâ
vaâ ngûúâi vúå treã tïn Thõ Phûúng
lïn àûúâng tòm chöìng, con. Trïn
àûúâng, Thõ Phûúng àaä bõ möåt
con yïu tinh khoeát mêët àöi mùæt.
Naâng àaânh phaãi ùn xin àïí nuöi
meå giaâ vaâ tiïëp tuåc haânh trònh.
Möåt höm xoát meå kiïåt sûác vò àoái
naâng àaä cùæt thõt mònh àïí nêëu cho
meå ùn. Caãm àöång trûúác loâng
hiïëu thaão cuãa Thõ Phûúng, baâ
Tiïn àaä hiïån ra ban tùång naâng
möåt cêy àaân vúái êm thanh trong
treão kyâ laå. Doåc àûúâng ài, tiïëng
àaân huyïìn diïåu cuâng tiïëng haát
da diïët cuãa naâng àaä khiïën moåi
ngûúâi caãm phuåc vaâ giuáp àúä têån
tònh giuáp gia àònh àoaân tuå haånh
phuác.
Cêu chuyïån thûá hai: Khi àûúåc
caác thêìn cai quaãn trêìn gian têu
rùçng úã möåt khu rûâng noå coá möåt
kho vaâng. Ngoåc Hoaâng liïìn sai
hai öng Thiïån vaâ AÁc xuöëng trêìn
tòm bùçng àûúåc. Ai tòm thêëy seä
àûúåc troång thûúãng. Hai öng àaä
phaãi duâng hïët 36 pheáp thêìn
thöng àïí trûâ yïu ma múái àïën
àûúåc kho vaâng. Trïn àûúâng vïì,
vò àaä coá êm mûu tûâ trûúác nïn
öng AÁc beân choåc muâ hai con mùæt
öng Thiïån trong luác öng àang
nguã say röìi boã mùåc, möåt mònh
àem söë vaâng vïì dêng Ngoåc
Hoaâng. Bõ muâ hai mùæt khöng biïët
àûúâng vïì, öng Thiïån buöìn rêìu
than khoác ngaây àïm. Buåt thêëu
hiïíu nöîi àau khöí cuãa öng Thiïån,
àaä ban möåt cêy àaân vaâ daåy caách
sûã duång. Tiïëng àaân trêìm böíng
nhû dûát tûâng khuác ruöåt àaä khiïën
chim muöng tûâng àaân bay vïì
cuâng vúái hoa thúm quaã laå thûúãng

cho öng. Vïì sau öng Thiïån àaä
truyïìn caách gaãy àaân cho nhûäng
ngûúâi muâ haát rong. Ghi nhúá ún
öng hoå àaä tön öng laâ töí nghïì cûá
àïën 20 thaáng Taám hùçng nùm laåi
cuâng tuå höåi laâm lïî giöî.
Cêu chuyïån thûá 3, nhaâ
nghiïn cûáu Hoaâng Kiïìu ghi tûâ
truâm xêím Nguyïîn Vùn Nguyïn
(Khêm Thiïn, Haâ Nöåi): Vua Trêìn
Nhên Töng (1258 - 1278) coá hai
ngûúâi con trai laâ Trêìn Quöëc Àônh
vaâ Trêìn Quöëc Toaán. Toaán laâ anh
nhûng lûúâi hoåc, laåi nhoã nhen, àöë
kyå. Ngûúâi em tïn Àônh chùm chó
hoåc haânh, kiïën thûác uyïn thêm
laåi gioãi àaân haát nïn rêët àûúåc loâng
vua cha. Möåt höm hai anh em
vaâo rûâng sùn bùæn, chúåt Àônh
thêëy viïn ngoåc quyá, àõnh buång
mang vïì dêng vua cha. Toaán
muöën cûúáp cöng, àaä haåi muâ hai
con mùæt vaâ boã mùåc ngûúâi em úã
laåi rûâng sêu. Toaán mang viïn
ngoåc quyá vïì dêng lêëy thûúãng.
Muâ loaâ giûäa chöën rûâng sêu,
buöìn rêìu chaâng Àônh nöëi nhûäng
súåi dêy rûâng vúái nhau röìi gaãy
vaâo súåi dêy. Thêåt kyâ laå, súåi dêy
àaä phaát ra nhûäng êm thanh
huyïìn diïåu, chim muöng tñu tñt
saâ xuöëng àem theo àuã caác loaåi
quaã tûúi nuöi chaâng. Möåt ngaây
kia, nhûäng ngûúâi tiïìu phu cuäng
nhúâ nhûäng êm thanh huyïìn diïåu
àoá àaä tòm thêëy chaâng. Röìi baâ
Tiïn baáo möång cho chaâng laâm
cêy àaân vúái thên bùçng möåt àoaån
bûúng, cêìn laâm bùçng song, dêy
àaân bùçng tú àïí phaát ra àuáng
nhûäng êm thanh nhû trong khu
rûâng kia. Tiïëng àaân, gioång haát
vang àïën têån chöën kinh thaânh,
nhaâ vua beân múâi vaâo cung. Hiïíu
hïët sûå tònh, vua cha nöíi giêån haå
lïånh cheám àêìu Toaán, song Àônh
àaä xin tha töåi chïët cho anh. Vua
cha àöìng yá nhûng giaáng Toaán
xuöëng laâm thûúâng dên. Àônh laåi
àûúåc thêìn linh baáo möång àem
viïn ngoåc quyá ra maâi vaâo àöi
mùæt. Mùæt chaâng àaä saáng trúã laåi.
Traã ún ngûúâi dên ngheâo àaä nuöi
dûúäng trong luác hoaån naån chaâng
àaä truyïìn laåi ngoán àaân, gioång
haát cho hoå. Nghïì xêím ra àúâi tûâ
àoá vaâ võ hoaâng tûã nhaâ Trêìn
thaânh öng töí nghïì. Haâng nùm lïî
giöî töí xêím àûúåc töí chûác vaâo 22
thaáng hai vaâ thaáng taám êm lõch.
LAÂ MÖÅT KÏNH TRUYÏÌN THÖNG ÀAÅI
CHUÁNG ÀÖÅC ÀAÁO
Thûã coi haát xêím nhû möåt túâ
baáo tiïëng thò sûác lan toãa cuãa noá
vö cuâng röång lúán búãi nhûäng
nghïå nhên haát xêím hoaåt àöång
khùæp moåi núi tûâ thaânh thõ àïën
nöng thön. Àöìng thúâi, haát xêím
àïì cêåp àuã caác khña caånh; hay noái
theo kiïíu nhaâ àaâi laâ coá àuã caác
ban chuyïn biïåt nhû vùn nghïå
(xêím kïí caác tñch chuyïån dên
gian), thúâi sûå (truyïìn taãi caác vêën
àïì noáng cuãa xaä höåi)!
Kïí chuyïån laâ möåt trong
nhûäng hònh thûác àùåc trûng cuãa
haát xêím. Xûa caác nghïå nhên
thûúâng kïí nhûäng truyïìn thuyïët
hay cöí tñch nöíi tiïëng trong dên
gian nhû Trûúng Chi, Myå Chêu-
Troång Thuãy, Trêìu Cau... Bïn
caånh àoá xêím coân coá thïí truyïìn
taãi nhûäng vêën àïì thúâi sûå noáng
höíi nhêët trong xaä höåi àûúng thúâi.
Cuöëi nùm 1945, hûúãng ûáng
phong traâo Bònh dên hoåc vuå do
àñch thên Baác Höì phaát àöång, caác
nghïå nhên xêím coá àiïåu xêím sai
“Tiïîu trûâ giùåc döët” vö cuâng àöåc
àaáo, hoám hónh cuãa nghïå nhên
Vuä Àûác Sùæc. Nghïå nhên Nguyïîn
Vùn Khöi úã Haâ Àöng vúái cêy nhõ
cuãa mònh àaä ài khùæp vuâng kïu
goåi nhûäng thanh niïn ài lñnh cho
Phaáp àaão nguä trúã vïì laâm ùn. Vaâo
nhûäng nùm 1954 - 1955, caác nghïå
nhên xêím àaä àûúåc Àaãng ta huy
àöång tham gia chiïën dõch chöëng
di cû vaâo Nam rêët thaânh cöng.
Thúâi chöëng Myä, nghïå nhên Minh
Sen úã Hoùçng Hoáa, Thanh Hoáa
vúái baâi xêím chúå kïí chiïën cöng
bùæn rúi mùæy bay àõch àaä mang ài
haát khùæp caác trêån àõa Thanh
Hoáa, caã trong thúâi àiïím giùåc
àang quyïët àaánh sêåp cêy cêìu
Haâm Röìng goáp phêìn cöí vuä yá chñ
chiïën àêëu cuãa quên dên ta...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
41
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

NSND XUÊN HOAÅCH

vaâ nhûäng ngûúâi ngûúåc thúâi gian
HOAÂNG ANH
Cûá àïm thûá baãy haâng tuêìn,
ngûúâi ta laåi gùåp öng úã caái sên
khêëu vóa heâ chúå àïm Àöìng
Xuên - Haâng Àaâo. Noán mï, aáo
nêu, cùåp kñnh àen cuãa ngûúâi
khiïëm thõ, tay nhõ, tay bêìu,
chên goä tröëng, öng haát Xêím
giuáp vui cho ngûúâi ài chúi chúå
àïm cuâng vúái nhûäng Thanh
Ngoan, Vùn Ty, Mai Tuyïët Hoa,
Hoaâng Quïë trong gaánh “Xêím
Haâ Nöåi” cuãa “öng bêìu” Thao
Giang. Khi thò “Anh Khoaá” naäo
ruöåt, “Àoán dêu vïì laâng” tònh tûá,
luác thò “Sûúáng khöí vò chöìng”
cûúâi cúåt, “Tiïîu trûâ tham
nhuäng” bûâng bûâng khñ thïë. Ai
cuäng ngúä àêy laâ möåt öng Xêím
muâ thûá thiïåt, tûâng lang thang úã
caái chúå nöíi danh nhêët Haâ Nöåi tûâ
NSND Xuên Hoaåch
nhûäng nùm àêìu thïë kyã 20, mêët
huát àêu vaâi thêåp kyã, nay àöåt
1. Xuên Hoaåch kïí öng hoå nghïå thuêåt quöëc gia naây vúái caác taác
nhiïn trúã laåi. Khöng ai nghô
Nguyïîn, sinh nùm Thòn 1952 úã phêím “Tònh quên dên” cuãa Xuên
ngûúâi haát Xêím naây laâ möåt nghïå
Àöng Tên, Àöng Hûng, Thaái Bònh, Khaãi vaâ “Muâa sen nhúá Baác” cuãa
sô danh tiïëng cuãa nhaâ haát Ca
vuâng quï luáa, quï cheâo nöíi tiïëng xûá Trêìn Quyá. Khöng dûâng úã nguyïåt,
muáa nhaåc VN, ngûúâi chïë taác vaâ Àöng. Laâng öng rêët tûå haâo coá àöåi Xuên Hoaåch hoåc thïm àaân àaáy,
diïîn têëu bêìu, nguyïåt, àaáy haâng haát muáa giaá cúâ, giaá quaåt àùåc sùæc. cêy àaân “coá möåt khöng hai” nhû
àêìu àêët nûúác, ngûúâi nùm naâo Caác cuå úã àöåi muáa naây àaä tûâng àûúåc nhêån àõnh cuãa GSTS Trêìn Vùn
cuäng xuêët ngoaåi vaâi ba chuyïën, Elsola Thuãy múâi ài Phaáp, Bó, ài Khï. Ngûúâi daåy öng laâ nhaåc sû
àûúåc chaâo àoán nöìng nhiïåt úã Italia diïîn vúã muáa àûúng àaåi “Haån Àinh Khùæc Ban. Xuên Hoaåch coân
Hoa Kyâ, Nhêåt Baãn, Haân Quöëc, haán vaâ cún mûa”. Caã gia àònh öng nhúá maäi kyã niïåm öng àûúåc choån
Haâ Lan, Anh, Phaáp, Àûác... Öng hêìu nhû ai cuäng tham gia vùn solo àaân àaáy trong giao hûúãng thú
laâ NSND Xuên Hoaåch. nghïå, têët nhiïn chuã yïëu laâ haát “Rùçm thaáng Giïng” cuãa nhaåc sô
cheâo, ngûúâi haát, ngûúâi àaánh tam, Hoaâng Àaåm phöí thú Baác Höì, möåt
nhõ, thanh la. Riïng öng, trûúác khi taác phêím êm nhaåc àêåm chêët ca truâ.
àûúåc tuyïín vaâo trûúâng Êm nhaåc Höìi êëy, coá möåt daân nhaåc dên töåc
Viïåt Nam (nay laâ Nhaåc viïån Haâ Nöåi) àûúåc töí chûác theo biïn chïë daân
cuäng tûâng laâ möåt diïîn viïn cheâo nhaåc giao hûúãng vúái hún 40 nhaåc
nghiïåp dû coá tiïëng úã quï. Xuên cuå. Xuên Hoaåch àaä solo àaân àaáy
Hoaåch vaâo trûúâng nhaåc khi múái 14 trïn nïìn möåt daân giao hûúãng dên
tuöíi, hoåc àaân nguyïåt vúái thêìy Xuên töåc nhû thïë. Nùm 1995, taåi Liïn
Khaãi, röìi töët nghiïåp vïì laâm nhaåc hoan Nhaåc cuå dên töåc toaân quöëc.
cöng úã Àoaân Ca muáa TÛ. Chó sau tiïët muåc àöåc têëu àaân àaáy cuãa Xuên
hai nùm, Xuên Hoaåch àaä thaânh Hoaåch àûúåc tùång Huy chûúng
nghïå sô àöåc têëu nguyïåt cuãa àoaân Vaâng vaâ öng àûúåc coi laâ ngûúâi “nöëi

VÙN HIÏËN
42 VIÏÅT NAM
doäi” xûáng àaáng ngûúâi thêìy àaân àaáy
tuyïåt diïåu cuãa mònh. Röìi Xuên
Hoaåch laåi tûå hoåc chúi àaân bêìu vaâ
bêy giúâ sau gêìn mûúâi lùm nùm mï
àùæm “àöåc huyïìn cêìm”, theo àaánh
giaá cuãa nhaåc sô Thao Giang, Xuên
Hoaåch laâ nghïå sô àaân bêìu söë 1 àêët
nûúác. Tiïëng àaân àaä hay, ngoán àaân
àaä cao cûúâng, Xuên Hoaåch laåi coá
thïí vûâa àöåc têëu bêìu vûâa tûå àïåm böå
goä bùçng caã hai chên, hai tay, möåt
viïåc coá thïí noái laâ kyâ taâi. Nhaåc sô
Thao Giang cho biïët, trong möåt lêìn
tham gia Liïn hoan êm nhaåc truyïìn
thöëng chêu AÁ taåi Nhêåt Baãn, tiïët muåc
àöåc têëu bêìu vaâ tûå àïåm böå goä baâi
Böëp (nhaåc tuöìng) cuãa Xuên Hoaåch
àaä laâm baån beâ thïë giúái kinh ngaåc,
thaán phuåc khaã nùng siïu àùèng cuãa
möåt nhaåc sô Viïåt. Khöng coá gò laå, khi
tiïët muåc naây cuãa Xuên Hoaåch giúâ
luön laâ möåt caái “àinh” trong caác
chûúng trònh xuêët ngoaåi cuãa Nhaâ
haát Ca muáa nhaåc dên töåc Viïåt
Nam. Hún 5 nùm nay, Xuên Hoaåch
àïën vúái Xêím, thûá êm nhaåc thûúâng
àûúåc coi laâ cuãa nhûäng ngûúâi haát
rong khiïëm thõ, nhûäng ngûúâi dûúái
àaáy xaä höåi, núi àêìu àûúâng, goác chúå,
bïën taâu, sên ga, tûúãng àaä maäi chòm
sêu vaâo quïn laäng. Sau nhûäng
chuyïën ài cuâng cuå Haâ Thõ Cêìu,
“ngûúâi haát Xêím cuöëi cuâng cuãa thïë
kyã 20” nhû giúái truyïìn thöng vêîn
goåi, öng chúåt nhêån ra thûá êm nhaåc
vö cuâng möåc maåc, àún sú, dên giaä
naây laåi coá nhûäng khaã nùng vö cuâng
àùåc biïåt, coá thïí coi laâ möåt loaåi “thêìn
nhaåc” cuãa êm nhaåc truyïìn thöëng
VN. Vaâ öng laåi àùæm mònh vaâo Xêím
àïí khaám phaá cho àûúåc nhûäng bñ êín
huyïìn diïåu cuãa noá.
2. Nïëu cuå Haâ Thõ Cêìu àûúåc coi
laâ “ngûúâi haát Xêím cuöëi cuâng cuãa
thïë kyã 20” thi Xuên Hoaåch cuâng vúái
Thanh Ngoan, Vùn Ty, Àoaân
Thanh Bònh, Thuyá Ngêìn, Mai Tuyïët
Hoa seä àûúåc coi laâ “nhûäng ngûúâi
haát Xêím àêìu tiïn cuãa thïë kyã 21”.
Àoá laâ nhûäng ngûúâi àaä tuå húåp laåi
trong möåt töí chûác coá caái tïn rêët
hoaânh traáng laâ Trung têm Phaát triïín
Nghïå thuêåt Êm nhaåc VN, thuöåc Höåi
Nhaåc sô VN, do GSTS Minh Khang
vaâ nhaåc sô Thao Giang saáng lêåp.
Caái tïn thò hoaânh traáng thïë nhûng
truå súã cuãa cú quan naây laåi khiïm
töën laå thûúâng: möåt cùn phoâng chûa
túái 10m2 thuï cuãa Viïån Myä thuêåt,
anh chõ em vêîn goåi àuâa laâ “chuöìng
cu cuãa Thao Giang”. ÊËy nhûng caái
“chuöìng cu” àoá àaä höåi tuå àûúåc
nhûäng con ngûúâi chung möåt khaát
voång lúán, rêët lúán: tòm kiïëm, phuåc
höìi, quaãng baá nhûäng giaá trõ tinh
hoa, nhûäng haåt vaâng cuãa êm nhaåc
dên töåc àaä bõ mai möåt, laäng quïn.
Vaâ hoå bùæt àêìu tûâ Xêím. Sau gêìn hai
nùm êm thêìm lao vaâo caác thû viïån
khai thaác tû liïåu, gùåp gúä trao àöíi vúái
caác nhaâ nghiïn cûáu, nhiïìu lêìn xuöi
ngûúåc Ninh Bònh, Thanh Hoaá, Haâ
Têy hoåc hoãi caác nghïå nhên, Trung
têm àaä phöëi húåp vúái Nhaâ xuêët baãn
Êm nhaåc cho ra àúâi CD “Xêím Haâ
Nöåi” vaâo cuöëi 2005. Chó 7 tiïët muåc
vúái nhûäng “Giùng saáng vûúân cheâ”,
“Lúä bûúác sang ngang”, “Anh Khoaá”,
“Muåc haå vö nhên”...cuãa caác thi taâi
Nguyïîn Khuyïën, AÁ Nam Trêìn Tuêën
Khaãi, Nguyïîn Bñnh vaâ caác taác giaã
khuyïët danh khaác, Xuên Hoaåch vaâ
nhûäng ngûúâi baån àaä cho thêëy sûác
quyïën ruä khoá cûúäng cuãa Xêím, möåt
thûá hûúng võ êm nhaåc thuêìn Viïåt,
nöm na maâ tinh tïë, möåc maåc maâ
sêu lùæng, chêët phaác lùæm maâ phiïu
linh lùæm, rêët trêìn tuåc nhûng tuyïåt
vúâi trong treão, thûá êm nhaåc rêët taâi
tònh trong viïåc tòm ra nhûäng con
àûúâng ngùæn nhêët àïí ài sêu vaâo caác
ngoác nghaách xa khuêët nhêët cuãa moåi
têm höìn Viïåt. Gaánh “Xêím Haâ Nöåi”
cuãa Thao Giang, Xuên Hoaåch,
Thanh Ngoan, Vùn Ty lêåp tûác àûúåc
àoán nhêån nöìng nhiïåt, mêëy nghòn
CD hïët veo, VTV, VTC, Truyïìn
hònh Haâ Nöåi, Haâ Têy laâm ngay caác
chûúng trònh giúái thiïåu, Festival Traâ
tûâ Lêm Àöìng xa xöi cuäng múâi vaâo,
Ban töí chûác chúå àïm Àöìng Xuên –
Haâng Àaâo daânh riïng àïm thûá baãy
haâng tuêìn cho “Xêím Haâ Nöåi” diïîn
trïn sên khêëu cuãa hoå. Trong gaánh
“Xêím Haâ Nöåi”, Xuên Hoaåch laâ möåt
ngöi sao rêët àûúåc hêm möå. Nhúâ trúâi
phuá cho möåt chêët gioång vang, uyïín
chuyïín, êm vûåc röång, laåi thïm khaã
nùng diïîn xuêët bêím sinh, xem
Xuên Hoaåch diïîn Xêím, chûáng kiïën
Xuên Hoaåch hûúáng dêîn caác nghïå
sô treã Hoaâng Quïë, Kiïìu Loan tûâng
caái luyïën laáy rêët khoá, rêët “àöåc” laâm
nïn caái “maâu”, caái “nhuyå” rêët riïng
cuãa Xêím, töi hiïíu ngûúâi keáp àaân kyâ
taâi naây àaä thûåc sûå “nhêåp thêìn”
Xêím, àaä thaânh möåt keáp Xêím
thûúång thùång.
3. Xuên Hoaåch noái vúái töi rùçng,
àaä tûâ rêët lêu, sau nhûäng chuyïën ài
biïíu diïîn úã nûúác ngoaâi, nhêët laâ úã
nhûäng nûúác àûúåc coi laâ tên tiïën
nhêët thïë giúái, öng àaä ngöå ra möåt
àiïìu: ngûúâi laâm êm nhaåc VN phaãi
laâm cho àûúåc êm nhaåc cuãa àêët
nûúác mònh, cuãa dên töåc mònh. Laâm
cho thêåt, cho hïët mònh, cho hay vaâ
nhêët laâ àûâng laâm giaã. Àiïìu hiïín
nhiïn naây tûúãng thêåt àún giaãn
nhûng laåi vö cuâng khoá khùn. Êm
nhaåc truyïìn thöëng Viïåt Nam, nhêët
laâ êm nhaåc dên gian rêët hay, rêët
àeåp, rêët àöåc àaáo, laâ möåt kho taâng vö
têån. Tiïëc thay, noá àaä bõ mai möåt,
chòm khuêët, rúi ruång quaá nhiïìu
trong thúâi gian. Phaãi ngûúåc thúâi
gian múái tòm laåi àûúåc noá. Xuên
Hoaåch àaä gùåp úã “chuöìng cu” cuãa
Thao Giang nhûäng ngûúâi baån àöìng
chñ hûúáng êm nhaåc cuãa mònh.
Khöng taâi trúå, khöng ngên saách,
chaåy tiïìn mûúát möì höi, Xuên
Hoaåch, Vùn Ty, Thanh Ngoan vêîn
cuâng Thao Giang hoaåt àöång thêåt
say mï, hïët mònh. Hïët Xêím, laåi àïën
haát Vñ, Tröëng quên, röìi haát Vùn, Ca
truâ. Gêìn nhû thaáng naâo hoå cuäng töí
chûác caác chuyïën àiïìn daä vïì nhûäng
vuâng quï. Röìi têåp luyïån, röìi biïíu
diïîn giúái thiïåu. Thaáng trûúác, Thao
Giang khoe caác anh vûâa tòm àûúåc
nhûäng àiïåu Tröëng quên rêët laå úã Daå
Traåch (Hûng Yïn) vaâ Xuên Hoaåch,
theo chó dêîn cuãa caác laäo nghïå
nhên, àaä chïë taåo àûúåc möåt cêy àaân
Tröëng quên. Thaáng sau, Xuên
Hoaåch laåi múâi xuöëng àïí xem cêy
àaân bêìu múái anh vûâa chïë taác tûâ
nhûäng göëc tre giaâ. Anh cho biïët anh
àaä tòm àûúåc bñ quyïët laâm cho tiïëng
àaân bêìu vang hún vaâ êm vûåc röång
hún maâ khöng cêìn tùng êm àiïån tûã.
Khöng mïåt moãi, NSND Xuên
Hoaåch vaâ nhûäng ngûúâi baån cuãa
mònh àang tiïëp tuåc ngûúåc thúâi gian
vaâ nhûäng bñ mêåt kyâ thuá cuãa êm
nhaåc dên gian dên töåc àang dêìn
múã ra trûúác hoå...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
43
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Nhaâ röng laâng Kon Dri
NHAÂ RÖNG BA-NA
D
ên töåc Ba-na coá 174.456
ngûúâi, àöng thûá 3 trong
söë caác cû dên baãn àõa
Trûúâng Sún - Têy Nguyïn. Coá
möåt söë nhoám, nhû nhûäng nhoám
àõa phûúng cuãa ngûúâi Ba-na,
nhû sau: Giú-lúng, Rú-ngao,
Roh, Tú-lö, Glar, Bnêm...
Thõ xaä Kon Tum vaâ nhûäng
khu vûåc lên cêån, núi coá àöng 2
nhoám Rú-ngao vaâ Giú-lúng, laâ
xûá súã cuãa kiïíu nhaâ röng cao
(rööng tú-jung, hay rööng jröng)
úã vuâng Ba-na. Àoá laâ nhûäng ngöi
nhaâ röng cao vuát, àöì söå vaâ bïì
thïë, nhûng thanh thoaát. Hònh
daáng laå mùæt taåo nïn êën tûúång vïì
sûå hoaânh traáng vaâ veã àeåp àùåc
trûng cuãa nhaâ röng. Noác nhaâ cao
VÙN HIÏËN
44 VIÏÅT NAM
Ngûúâi Ba-na cû truá chuã yïëu taåi 2 tónh Gia Lai, Kon Tum vaâ miïìn nuái 2 tónh kïì
cêån vïì phña Àöng laâ Bònh Àõnh, Phuá Yïn. Àoá cuäng laâ àõa baân phên böë nhaâ
röng Ba-na. Nhûng úã möîi núi nhaâ röng coá sùæc thaái riïng nhêët àõnh.
phöí biïën chûâng 15-20m, chiïìu
daâi ngùæn hún saân nhaâ möåt chuát
vaâ húi vöìng lïn, coá daãi trang trñ
dûång cao bïn trïn. Böën maái lúåp
coã tranh, hai maái chñnh cuâng
lûúån cong lïn úã búâ dûúái vaâ cuâng
khum vöìng ra, nhõp vúái àûúâng
cong cuãa noác, röìi lïn cao thò lûúån
gêìn vaâo nhau àïí taåo thaânh möåt
goác heåp taåi möîi àêìu noác. Tûâ xa
nhòn trûåc diïån vaâo maái chñnh
cuäng nhû àêìu höìi, àïìu thêëy
àûúâng cong nheå nhaâng cuãa maái
nhaâ. Hai maái chñnh rêët lúán, àûúåc
phuã bùçng möåt têëm àan, truâm
xuöëng nhiïìu hay ñt tuây laâng, coá
khi gêìn kñn maái, tröng àeåp hún
vaâ laåi coá taác duång baão vïå maái nhaâ
khi gioá to. Hai maái àêìu höìi hònh Giaâ laâng Ba - na trong y phuåc lïî höåi
tam giaác cên. Saân nhaâ thûúâng cao
tûâ trïn 2m àïën khoaãng 3m, hònh
ö-van àaä cùæt boã hai àêìu. Mùåt saân
àûúåc chia doåc thaânh hai phêìn
bùçng nhau, duâ khöng coá cêy göî
vaâ haâng cöåt dûång trïn àoá àïí dûåa
caác cheá rûúåu cêìn trong ngaây lïî
höåi thò ngûúâi ta vêîn ûúác àõnh hai
phêìn khöng gian nhû vêåy. Phöí
biïën laâ nhaâ ba gian, tûác laâ coá 4 vò
cöåt; 2 vò cöåt úã hai àêìu höìi àïìu
heåp hún vaâ thêëp hún möåt chuát so
vúái 2 vò cöåt cuãa gian giûäa. Àoá
cuäng laâ caách thûác àïí taåo àûúâng
cong cho saân nhaâ, maái chñnh vaâ
Lïî khaánh thaânh möåt ngöi nhaâ röng cuãa ngûúâi
Ba - na. (Ngöi nhaâ tröng nhû caánh buöìm khöíng
löì, vúái diïån tñch maái töíng cöång khoaãng 400 m2)
vaách bïn. Hònh thûác vaách dûång
nghiïng ra phña ngoaâi (“thûúång
thaách haå thu”) phöí biïën. Cûãa ra
vaâo múã úã chñnh giûäa mùåt trûúác
nhaâ, qua saân sên röìi múái ra àïën
cêìu thang.
Sang tónh Gia Lai, cuäng vêîn
kiïíu nhaâ röng maái cao êëy, nhûng
úã vuâng Mang Giang, daáng vuát
lïn thanh thoaát cuãa noá giaãm ài ñt
nhiïìu. Búãi leä, hai maái chñnh àïìu
thùèng, khöng lûúån cong vaâo, do
àoá goác àónh cuãa tam giaác àêìu höìi
lúán hún so vúái úã nhaâ röng vuâng
Kon Tum.
Ài tiïëp vïì phña Àöng, àïën
vuâng An Khï, Kbang vaâ Kon
Chro, phöí biïën kiïíu nhaâ röng
khöng vûún cao maâ chaåy daâi,
thûúâng trong khoaãng tûâ 20 àïën
30 m. Nhaâ thûúâng coá nùm hoùåc
baãy gian, tûác laâ dûång trïn cú súã 6
hoùåc 8 vò cöåt; coá hai maái vúái söëng
noác thùèng. Saân hònh chûä nhêåt,
nay khöng thêëy nhûäng ngöi nhaâ
coá saân cao nhû nhaâ röng kiïíu
maái cao. Vaách dûång thùèng; phêìn
tam giaác phña trïn vaách úã hai àêìu
höìi àûúåc bõt kñn. Cûãa ra vaâo múã
úã giûäa vaách trûúác vaâ úã hai àêìu
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
45
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
höìi, àïìu coá saân sên laâm bûúác
àïåm giûäa saân nhaâ vúái thang lïn
xuöëng.
Coá thïí, nhû PGS.TS Nguyïîn
Khùæc Tuång nïu giaã thiïët, do
ngûúâi Ba-na vuâng naây úã gêìn
ngûúâi Kinh lêu àúâi nïn nhaâ röng
cuãa hoå khaác biïåt nhû vêåy,
“khöng khaác nhaâ úã laâ mêëy”. Coá
àiïìu àaáng chuá yá laâ, trong lïî boã
maã úã àêy, coá nghi thûác rûúác mö
VÙN HIÏËN
46 VIÏÅT NAM
Giaân giaáo àùåc biïåt kiïíu chûä A, dûång
bùçng nhûäng cêy tre, phoãng theo
hònh daång vaâ thïë nghiïng cuãa maái
nhaâ seä dûång - möåt têåp quaán laâm nhaâ
röng cuãa ngûúâi Ba - na
hònh nhaâ àûúåc laâm rêët àeåp, nhû
mö phoãng tûâ ngöi nhaâ röng maái
cao; qua àoá khiïën ta ngúä rùçng
xûa kia nhaâ röng cuãa ngûúâi Ba-
na vuâng naây cuäng thuöåc daång
nhaâ röng maái cao, nhûng vïì sau
noá chó coân löå ra dûúái daång aãnh xaå
trong möåt lïî troång theo têåp tuåc
cöí truyïìn. Nay tuy chó gùåp nhaâ
röng thêëp vaâ daâi, nhûng noá
thûúâng lúán hún vaâ àeåp hún nhaâ
Cheã mêy laâm nhaâ röng
úã. Sûå hêëp dêîn cuãa noá chuã yïëu úã
nhûäng trang trñ bïn ngoaâi cuäng
nhû bïn trong nhaâ, taåo ra bùçng
caách chaåm khùæc göî, àan nan vaâ
kïët húåp sûã duång 3 maâu cöí
truyïìn: àen, trùæng, àoã. Daãi hoa
vùn chaåy doåc noác nhaâ nöíi bêåt
nhûäng hònh trùng khuyïët, hay
mùåt trúâi, chim, hay gaâ... möîi àêìu
àöëc àïìu nhö lïn böå phêån trang
trñ hònh chûä V, àûúåc coi laâ
“sûâng” cuãa ngöi nhaâ, àûúåc taåo
hònh vaâ tö veä khaá cêìu kyâ, àöi khi
cuäng coá thïí biïën daång thaânh
kiïíu trang trñ khaác. Nhûäng mö
tñp hoa vùn hònh hoåc àûúåc thïí
hiïån caã trïn mùåt ngoaâi phïn
vaách, trïn nhûäng cêy neåp vaách,
caã úã bïn trong nhaâ, chuã yïëu laâ
nhûäng hònh “sao” 8 caánh tam
giaác hay 4 caánh tam giaác, hoa 4
caánh, àûúâng rùng cûa... Àùåc biïåt,
coá möåt “haâng raâo” (knûng hay
Kvar) bùçng göî ngùn doåc giûäa saân
nhaâ, tröí cûãa qua laåi (mùng àur) úã
khoaãng giûäa. Àêy àöìng thúâi laâ
möåt daäy trang trñ àùåc sùæc, vúái
nhûäng hònh tûúång àiïu khùæc hay
gùåp nhû: nöìi àöìng, voi, ruâa,
cöng, kyâ àaâ (hay tùæc keâ?), chöìn,
chuöåt, ngoån rau dúán... Dûåa vaâo
bûác raâo àoá laâ nhûäng cêy nïu
(chi-àang) lûu laåi sau lïî cuáng,
Trong nhaâ röng, nhûäng coåc tre dûång haâng doåc úã chñnh giûäa saân àûúåc duâng trong ngaây coá lïî höåi, àïí buöåc caác cheá rûúåu cêìn dûåa vaâo àoá, vúái
nhûäng chiïëc phïîu àan coá chên cao àïí loát laá vaâo àûång thûác nhùæm

thïí hiïån tñn ngûúäng cêìu muâa cuãa
dên laâng trong möîi vuå luáa rêîy.
Trïn caác cêy nïu loâa xoâa nhûäng
trang trñ naây, coá treo caã nhûäng
hònh nöåm nhoã àeäo bùçng göî, hònh
bùæp ngö, cuã khoai, bêìu nûúác,
chiïëc ruâi, con dao... vúái nhûäng
hònh veä bùçng chñnh maáu cuãa con
vêåt bõ hiïën tïë.
Nhûäng nùm gêìn àêy, viïåc
dên laâng dûång nhaâ röng kiïíu cöí
truyïìn àûúåc khñch lïå, nhêët laâ úã
tónh Kon Tum. Nhiïìu ngöi nhaâ
röng maái tranh moåc lïn. Coá
nhûäng laâng àang chöëi boã kiïíu
nhaâ lúåp tön vaâ tûå trúã laåi vúái maái
tranh quen thuöåc. Àaä tûâ lêu, nhaâ
röng khöng coân laâ trung têm chó
huy chiïën àêëu vaâ “lö cöët” baão vïå
laâng, cuäng khöng coân thêm
nghiïm vúái nhiïìu kiïng cûä khùæt
khe theo têåp tuåc. Caác cuå giaâ àaä
quïn thuúã trai laâng phaãi nguã
àïm trïn nhûäng têëm phaãn göî
daây, thêåm chñ àûúåc treo lïn, àïí
traánh nguy cú bõ àêm giaáo tûâ
dûúái gêìm saân lïn. Nhûng nhiïìu
laâng vêîn duy trò têåp quaán thanh
niïn nam nguã àïm taåi nhaâ röng.
Duâ nhaâ röng nay coá thïí khöng
àuã cao lúán vaâ àeåp nhû xûa, duâ
chûác nùng cuãa noá thúâi nay múã
röång ra vaâ àûúåc gùæn caã biïíu hiïåu
“Nhaâ röng vùn hoáa”, hay coá khi
thïm mêëy chûä “Truyïìn thöëng
thanh niïn” vaâo nûäa, thò caác
cöång àöìng laâng ngûúâi Ba-na noái
chung vêîn tha thiïët vúái ngöi nhaâ
röng cuãa mònh, búãi vùn hoáa Ba-
na khöng thïí thiïëu vùæng noá, kïí
caã ngaây nay.
(Theo Nhaâ Röng Têy Nguyïn)

Cêy böng goân bïn nhaâ röng Vïì laâng

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

47
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

THUÂ N G THUÂ N G
tröëng àaánh nguä liïn
GS.TS TRÊÌN VÙN KHÏ

T
röëng laâ möåt nhaåc khñ duâng miïìn Nam thaã ra thò tiïëng tröëng trêìm.
chia thúâi gian thaânh Böìng laâ loaåi tröëng möåt mùåt, Ngûúâi sûã duång hoùåc ngöìi trïn
nhûäng quaäng àïìu nhau thên tröëng bùçng göî hay àêët nung ghïë keåp böìng giûäa hai àuâi, hoùåc
hay khöng àïìu àïí taåo ra nhõp hònh daáng nhû caái bònh, phña ngöìi xïëp bùçng àïí chiïëc böìng thùæt
àiïåu, tiïët têëu. Trïn thïë giúái ngûúâi dûúái bõt kñn, phña trïn miïång xoeâ àaáy lûng ong giûäa hai chên, hai
ta chia tröëng thaânh hai loaåi: möåt coá bõt miïëng da trùn. Chung tay vöî böìng
mùåt da vaâ hai mùåt da. Böå phêån quanh vaânh da trùn xoi hún 20 löî Tröëng hai mùåt thò Viïåt Nam
quan troång nhêët laâ thuâng tröëng àïí loân dêy mêy qua cùng thùèng coá rêët nhiïìu, thöng thûúâng chia
coá nhiïìu hònh thûác khaác nhau mùåt tröëng vaâ thùæt chùåt úã bïn ra hai loaåi tiïíu cöí (tröëng nhoã) vaâ
(öëng daâi, troân deåp, lûng ong, dûúái. Möåt súåi dêy mêy khaác cöåt àaåi cöí (tröëng lúán).
thuâng rûúåu ) vúái caách àaánh khaác miïët caác súåi dêy chùçng, khi siïët Tiïíu cöí tuy goåi laâ tröëng nhoã
nhau (àaánh bùçng duâi hay vöî maånh mùåt tröëng àûúåc cùng ra vaâ nhûng bao göìm nhiïìu loaåi tûâ
bùçng tay). Kyä thuêåt chïë taåo tiïëng böìng cao hún, khi buöng nhoã cho àïën vûâa vaâ húi lúán.
tröëng: daán mùåt da, àoáng àinh,
àoáng cuát, cùng dêy, vaâ phong
caách biïíu diïîn úã phêìn lúán caác
nûúác àïìu tûúng trúå nhau, chó
khaác nhiïìu vïì chûác nùng cuãa
tröëng.
Àùåc sùæc nhêët coá thïí noái laâ ÊËn
Àöå vúái nhûäng caách àaánh tûâng
loaåi tröëng rêët tinh vi vïì nghïå
thuêåt. Tröëng úã chêu Phi thïí hiïån
nhû ngön ngûä troâ chuyïån, thêåm
chñ àöëi thoaåi vúái nhau tûâ hai bïn
búâ söng.
Riïng tröëng cuãa Viïåt Nam coá
möåt söë àiïím àùåc biïåt hún úã caác
nûúác khaác, vúái sûå àa daång vïì
hònh thûác, àöåc àaáo vïì maâu êm vaâ
phong phuá vïì chûác nùng maâ trïn
thïë giúái ñt núi naâo saánh bùçng.
HÒNH THÛÁC ÀA DAÅNG
Möåt trong nhûäng loaåi tröëng
àöåc àaáo cuãa chuáng ta laâ caái
böìng, möåt nhaåc cuå coá võ trñ rêët
àùåc biïåt trong Àaåi nhaåc cuãa
Nhaåc cung àònh vaâ Nhaåc lïî úã

VÙN HIÏËN
48 VIÏÅT NAM
 Tröëng chêìu trong Ca truâ
thuöåc loaåi tiïíu cöí, khöng coá kñch
thûúác cöë àõnh maâ chiïìu cao vaâ
àûúâng kñnh khoaãng chûâng 20
phên, sûã duång möåt roi chêìu daâi
àïí àaánh theo phong caách rêët
riïng, roi tröëng song song vúái
mùåt tröëng vaâ möåt tay võn möåt tay
àaánh.
Tröëng àïë trong Cheâo cuäng laâ
tiïíu cöí coá hai mùåt vúái àûúâng
kñnh tûâ 17 àïën 20 phên, cao tûâ 22
àïën 24 phên, sûã duång hai duâi vaâ
àaánh caã trïn bïì mùåt, úã meá tröëng
vaâ caã tang tröëng.
Nhónh hún möåt chuát coá loaåi
duâng trong röëi boáng laâ caái tröëng
deåp vúái phong caách àaánh àùåc
thuâ àûúåc baâ boáng sûã duång vûâa
àaánh tröëng vûâa haát trong caác
buöíi lïn àöìng.
Lúán hún nûäa coá tröëng chiïën
trong Haát böåi (Haát tuöìng), möåt
tiïíu cöí hònh öëng hai da, cao 45
phên, mùåt tröëng coá àûúâng kñnh
khoaãng 50 phên vaâ àaánh bùçng
hai duâi.
Möåt loaåi tröëng àùåc biïåt khöng
phaãi tiïíu cöí cuäng chùèng phaãi àaåi
cöí laâ tröëng voä coá mùåt trong daân
àaåi nhaåc cuãa Nhaåc cung àònh
hay Nhaåc lïî úã miïìn Nam, àûúâng
kñnh tûâ 40 àïën 45 phên, cao chûa
àïën 20 phên, àùåt trïn giaá ba chên
bùçng göî.
Thöng thûúâng tröëng trong
daân Àaåi nhaåc húi cao hún tröëng
cuãa Nhaåc lïî, nhûng àûúâng kñnh
bïì mùåt laåi nhoã hún àöi chuát. Daân
Nhaåc lïî trong àaám tang coá möåt
cùåp tröëng nhaåc goåi laâ tröëng vùn
vaâ tröëng voä (hay tröëng àûåc vaâ
tröëng caái) bïì cao 15 phên, àûúâng
kñnh 40 phên laâm bùçng da trêu,
chñnh giûäa mùåt tröëng coá veä voâng
troân êm dûúng, àùåt trïn möåt caái
giaá ba chên. Ngûúâi àaánh tröëng laâ
nhaåc cöng chaánh nïn luác naâo
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
49
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
cuäng phaãi mùåc aáo daâi àen, quêìn
trùæng vaâ sûã duång möåt cùåp duâi
àêìu nhoån.
Àaåi cöí laâ tröëng chêìu, coá trong
Haát cheâo, Haát böåi, Nhaåc cung
àònh vaâ trong têët caã caác àïìn thúâ
miïëu maåo úã miïìn Nam.
Ngoaâi ra coá möåt loaåi tröëng
khaác maâ ñt ngûúâi àïí yá laâ tröëng
cúm, nguöìn göëc tûâ miïìn Nam
ÊËn Àöå goåi laâ tröëng Mridangam,
trïn mùåt tröëng coá möåt ñt cúm
nghiïìn hoùåc miïëng böåt mò tröån
nhuyïîn nhû miïëng baánh,daán lïn
laâm cho tiïëng tröëng ïm aái hún.
Tröëng cúm laâ nhaåc cuå quan troång
trong Nhaåc lïî vaâ Haát böåi. Coân
trong Haát cheâo thò tröëng cúm chó
àoáng vai troâ àaánh luöìn vaâo àaân
chúá khöng coá baâi baãn riïng.
Trong êm nhaåc truyïìn thöëng,
tröëng hiïån diïån nhiïìu nhûát laâ
trong daân àaåi nhaåc cuãa Nhaåc
cung àònh vúái àuã caác loaåi tûâ àaåi
cöí, tiïíu cöí, cùåp tröëng voä (tröëng
lïî), àïën böìng vaâ tröëng cúm.
ÀÖÅC ÀAÁO MAÂU ÊM
Tröëng trong truyïìn thöëng
Viïåt Nam coá maâu êm hïët sûác àa
daång, sûå phöëi húåp cuäng àöåc àaáo
vúái nhiïìu chûác nùng phong phuá
maâ ñt ai ngúâ.
Trong Haát böåi cuäng nhû
trong Nhaåc lïî, maâu êm cuãa tiïëng
tröëng àûúåc sûã duång hïët sûác tinh
vi, maâu êm khaác nhau thò mang
yá nghôa khaác nhau.
Tong, thúân, tuâng, thuâng khi
àaánh vaâo giûäa mùåt da duâng àïí
àaánh nhõp hay àïí chêëm cêu.
Tang, taáng, toãng khi àaánh vaâo
vaânh da, àêy laâ caách àaánh saáng.
Khi àaánh êm taáng hay tong liïn
höìi diïîn taã sûå söi àöång cuãa têm
höìn hoùåc têm traång giêån dûä, höët
hoaãng. Tõch laâ möåt duâi chùån, möåt
duâi àaánh vaâo giûäa mùåt da, cuäng
goåi laâ caách àaánh töëi, khi nhên vêåt
biïíu löå sûå ngaåc nhiïn, suy nghô
hay do dûå, coá khi ngheån ngaâo,
uêët ûác. Cùæc laâ àaánh vaâo tang
tröëng hay vaâo dùm göî khiïën maâu
VÙN HIÏËN
50 VIÏÅT NAM
sùæc cuãa tiïëng tröëng tûúi tùæn hún,
linh àöång hún. Ruâ laâ hai duâi
àaánh mau vaâ khöng maånh lùæm
vaâo mùåt tröëng. Khi àaánh mau
trong möåt chöî goåi laâ taâ roong, taâ
rúân, taâ ruâng, taâ raáng...
Vïì kyä thuêåt biïíu diïîn, trong
caác tiïëng tröëng luön luön coá
tiïëng êm vaâ dûúng tröån lêîn vúái
nhau chúá khöng àún thuêìn möåt
tiïëng tröëng êm hay dûúng maâ
thöi. Phong caách naây phuâ húåp
vúái triïët lyá cuãa dên gian quan
niïåm rùçng vuä truå coá àûúåc do sûå
phöëi húåp cuãa hai yïëu töë êm vaâ
dûúng, tuy khaác nhau nhûng
khöng àöëi choåi maâ böí sung cho
nhau.
Trong Haát böåi vaâ Nhaåc lïî coá
caác baâi baãn daânh riïng cho tröëng
vúái àêìy àuã cöng thûác nhû cêu
thuã (múã àêìu), cêu vô (kïët thuác).
Ngoaâi nhûäng nhõp àiïåu cú baãn,
tröëng Viïåt Nam coân coá nhûäng
biïën têëu, möåt khi nùæm vûäng cöng
thûác àaánh múã àêìu vaâ kïët thuác thò
àoaån giûäa coá thïí ûáng taác ûáng têëu
àûúåc. Vò vêåy khi hoåc àaánh tröëng
thò phaãi hoåc chên phûúng, nhûng
khi biïíu diïîn phaãi coá thïm hoa
thïm laá, thïm nhên thïm nhuåy
cho àeåp hún. Trong yïëu töë vïì myä
hoåc cho pheáp ngûúâi biïíu diïîn
khöng cêìn giûä nhûäng cöng thûác
cöë àõnh maâ coá thïí thay àöíi cho
sinh àöång.
Caách àaánh naây chó coá trong
truyïìn thöëng ÊËn Àöå vaâ Viïåt
Nam, coân caác nûúác khaác hêìu hïët
àïìu phaãi cöë àõnh.
CHÛÁC NÙNG ÀA DAÅNG
ÚÃ caác nûúác, àa phêìn tiïëng
tröëng chó àïí phuå hoaå theo neát
nhaåc, laâm thaânh tiïët têëu cuãa baãn
nhaåc maâ khöng coá nhiïìu chûác
nùng nhû trong truyïìn thöëng
Viïåt Nam.
Trûúác àêy, tröëng àaåi cöí
khöng chó duâng trong caác dõp lïî
tïë thêìn maâ coân sûã duång trong àúâi
söëng haâng ngaây nhû tröëng àiïím
canh àïí baáo hiïåu tûâng canh giúâ
trong àïm; hay duâng úã trûúâng
hoåc nhûäng luác khai trûúâng, nhêåp
hoåc vaâ tan lúáp.
Ngoaâi ra, chiïìu vïì hïî nghe
tiïëng tröëng thuâng thuâng diïîu
qua caác con àûúâng laâng thò moåi
ngûúâi àïìu nön nao: Ùn no röìi laåi
nùçm khoeâo/Nghe tiïëng tröëng
cheâo vaác buång ài xem.
Mùåt khaác, möîi khi coá tiïëng
tröëng vang lïn höìi möåt chñnh laâ
àïí baáo àöång caác tai biïën xaãy ra
trong laâng xoám (chaáy nhaâ, tai
naån, chïët ngûúâi...).
Thúâi chinh chiïën, "thuâng
thuâng tröëng àaánh nguä liïn" ban
hiïåu lïånh xuêët quên thuác giuåc
ngûúâi chiïën sô lïn àûúâng ra trêån
giûä yïn búâ coäi.
Àiïím àùåc sùæc nhûát laâ vai troâ
quan troång cuãa tröëng trong caác
böå mön nghïå thuêåt truyïìn thöëng
nhû Ca truâ, Haát böåi, Cheâo.
CHEÂO
Tröëng àoáng vai troâ khöng thïí
thiïëu trong böå mön nghïå thuêåt
cheâo, göìm möåt tröëng àaåi cöí goåi
laâ tröëng caái (tröëng chêìu) vaâ caái
tröëng àïë.
Tröëng cheâo coá nhûäng chûác
nùng khaác nhû khi khai traâng
(múã àêìu) coá tiïëng tröëng chêìu,
tröëng àïë (cheâo). Àaánh nhûäng baâi
àêìu thò tiïëng tröëng nöíi lïn húåp
vúái tiïëng moä vaâ tiïëng la taåo ra
möåt khöng khñ söi àöång àïí cho
moåi ngûúâi chuá yá àïí múã maân.
Tröëng àïë duâng hai duâi, khi
àaánh mau vaâo hai bïn tang tröëng
laâ roác tang; àaánh vaâo giûäa mùåt
tröëng laâ lïn mùåt; tay traái àeâ mùåt
tröëng, tay phaãi goä duâi lïn mùåt
tröëng la bõt mùåt; hai duâi àaánh
mau trïn mùåt tröëng laâ àöí tröëng.
Àaánh theo nhõp goåi laâ àaánh khöí
tröëng vúái nhiïìu caách àaánh tûâ àöí
2 nhõp, 4 nhõp, 6 nhõp àïën 8 nhõp.
Khöng phaãi chó àaánh chên
phûúng maâ thûúâng àaánh hoa laá,
thay àöíi theo tònh tiïët cuãa vúã
diïîn, khöng khñ trêìm lùæng hay
röån rõp cuãa lúáp troâ vaâ diïîn taã
àûúåc têm troång vui buöìn cuãa àoaån naâo aã àaâo (diïîn viïn) haát nhaåc ñt lûu têm àïën tiïëng tröëng,
nhên vêåt. hay seä ngúåi khen bùçng caách goä khöng caãm nhêån àûúåc têìm quan
Do tröëng àïë laâ nhaåc khñ chuã möåt bïn tang tröëng goåi laâ chaát, troång cuãa tröëng trong êm nhaåc
àaåo nïn ngûúâi àaánh tröëng àïë hoùåc àaánh giûäa mùåt tröëng goåi laâ truyïìn thöëng. Roä raâng nhòn vaâo
gêìn nhû laâ chó huy daân nhaåc. tom (vò thïë dên gian coân goåi viïåc bïì sêu múái thêëy tröëng coá vai troâ
Ngûúâi àaánh tröëng caâng tinh tïë ài nghe haát Ca truâ laâ thuá tom chuã àaåo, dêîn dùæt trong sûå biïíu
taâi hoa thò diïîn viïn vaâ daân nhaåc chaát). Coá nhiïìu khöí tröëng duâng diïîn cuãa möåt söë böå mön chúá
caâng hûáng thuá vaâ hiïåu quaã buöíi àïí khen gioång haát haát, tiïëng àaân khöng chó àún thuêìn ài theo,
diïîn seä caâng cao. mang tïn àêìy thi võ nhû song
phuå hoåa.
chêu, liïn chêu, xuyïn têm, phi
HAÁT BÖÅI Àaáng tiïëc laâ möåt söë thanh
Trong Haát böåi nhaåc khñ àùåc nhaån...
niïn chuáng ta ngaây nay chó mï
biïåt nhûát laâ tröëng chêìu, möåt Toám laåi, trïn thïë giúái khöng
tröëng Jazz maâ chûa hiïíu hïët
chiïëc àaåi cöí àùåt bïn caånh sên coá núi naâo coá tiïëng tröëng coá
nhiïìu caách àaánh àïí baây toã sûå nhûäng neát àa daång, phong phuá,
khêëu kïë bïn daân nhaåc. Ngûúâi
khen ngúåi nhû vêåy, vúái nhiïìu sinh àöång cuãa tiïëng tröëng Viïåt
àaánh tröëng chêìu khöng thuöåc
cöng thûác khaác nhau nhû khen Nam. Möåt khi àaä biïët röìi chùæc
thaânh phêìn nhaåc cöng trong daân
trûúác khi dûát cêu khaác vúái sau chùæn chuáng ta seä phaãi xem àoá laâ
nhaåc maâ laâ ngûúâi am hiïíu nghïå
khi dûát cêu, caách khen tiïëng àaân möåt niïìm haänh diïån, búãi tiïëng
thuêåt Haát böåi àïí vûâa àaåi diïån
khaán giaã, vûâa hûúáng dêîn ngûúâi cuäng khaác vúái khen gioång haát ... tröëng vaâ caách sûã duång tiïët têëu laâ
xem trong viïåc phï phaán, khen Coá thïí noái, xûa nay ngûúâi möåt trong nhûäng ûu thïë cuãa êm
chï möåt caách chñnh xaác. Viïåt Nam khi thûúãng thûác êm nhaåc truyïìn thöëng Viïåt Nam.
Ngûúâi àaánh tröëng chêìu gioãi
cuäng phaãi am hiïíu vùn chûúng
cuãa tuöìng àïí àiïím tröëng cho
àuáng vò tiïëng tröëng chêìu cuäng
tûåa nhû dêëu chêëm, dêëu phïët
trong möåt cêu vùn. Àaánh àuáng
caách, noái theo gioång nhaâ nghïì laâ
khöng "àaánh loåt vaâo trong hoång"
cuãa diïîn viïn, maâ àöi khi coân
"àúä gioång" giuáp cho àaâo keáp
bùçng caách duâng tiïëng tröëng phuå
vúái daân nhaåc gêy khöng khñ söi
àöång cho sên khêëu. Àaánh möåt
tiïëng laâ àiïím cêu, hai tiïëng laâ
khen vûâa, ba tiïëng laâ khen nhiïìu.
Chñnh vò vêåy ngaây xûa trong
laâng hïî àïm naâo nghe tiïëng
tröëng chêìu nhiïìu moåi ngûúâi baão
nhau: "Chaâ, höm nay tiïëng tröëng
chêìu àaánh nhiïìu, chùæc laâ àoaân
naây diïîn hay lùæm, mai phaãi ài
xem múái àûúåc".
CA TRUÂ
Trong Ca truâ, ngoaâi àaâo
nûúng ca, keáp àúân àaáy phuå hoaå
coân coá ngûúâi àaánh tröëng chêìu,
khöng chó thuêìn tuyá àaánh nhõp
maâ coân nhùçm nhêån xeát, khen
chï. Ngûúâi àaánh tröëng chêìu phaãi
laâ ngûúâi thêåt am hiïíu Ca truâ vaâ
thöng thaåo lïì löëi àaánh tröëng, hïî

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

51
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
ALMANACH NGÛÚÂI MEÅ VAÂ PHAÁI ÀEÅP
CÖNG TRÒNH THÏË KYÃ VÏÌ PHUÅ NÛÄ
GS HOAÂNG CHÛÚNG
Coá thïí coi àêy laâ möåt baách khoa
thû vïì nhûäng ngûúâi phuå nûä nöíi
tiïëng úã Viïåt Nam vaâ trïn thïë giúái
tûâ trûúác túái nay. Vaâ àêy cuäng laâ
quyïín saách àaåt kyã luåc thïë giúái vïì
nhûäng phuå nûä àeåp vaâ taâi nùng
trong quaá khûá vaâ hiïån taåi, coá dung
lûúång thöng tin quy mö, àöì söå
nhêët tûâ trûúác túái nay àûúåc xuêët
baãn úã Viïåt Nam.
VÙN HIÏËN
52 VIÏÅT NAM
CHUÃ TÕCH
NÛÚÁC CÖÅNG HOÂA XAÄ HÖÅI CHUÃ NGHÔA
VIÏÅT NAM
CHUÃ TÕCH
NGUYÏÎN MINH TRIÏËT
Haâ Nöåi, ngaây 9 thaáng 11 nùm 2007
Trong lõch sûã hònh thaânh vaâ phaát triïín cuãa möîi Quöëc gia,
phuå nûä coá vai troâ khöng ai coá thïí thay thïë àûúåc. ÚÃ Viïåt Nam,
vúái truyïìn thöëng yïu nûúác, lao àöång cêìn cuâ vaâ saáng taåo, lûåc
lûúång phuå nûä àaä coá nhûäng àoáng goáp, hy sinh to lúán trong lõch
sûã dûång nûúác vaâ giûä nûúác cuãa dên töåc. Hònh aãnh ngûúâi Meå tûâ
lêu àaä trúã thaânh biïíu tûúång bêët diïåt, laâ àiïím tûåa tinh thêìn, laâ
nguöìn nûúác maát trong dung dûúäng têm höìn bao thïë hïå ngûúâi
Viïåt. Àaä coá biïët bao têëm gûúng liïåt nûä anh huâng xaã thên vò Töí
quöëc. Tûâ àúâi naây sang àúâi khaác, lúáp lúáp caác thïë hïå ngûúâi Meå,
ngûúâi vúå Viïåt Nam têìn taão, nhûúâng nhõn, thaão hiïìn, nêng àúä
tûâng bûúác chên cuãa möîi ngûúâi chuáng ta trong moåi cuöåc haânh
trònh tiïën vïì phña trûúác... Àùåc biïåt, trong cuöåc khaáng chiïën lêu
daâi vaâ gian khöí giaânh àöåc lêåp, tûå do vaâ thöëng nhêët Töí quöëc, phuå
nûä Viïåt Nam vúái nhiïìu cöëng hiïën xuêët sùæc, goáp phêìn laâm nïn
thùæng lúåi veã vang cuãa dên töåc, àûúåc Chuã tõch Höì Chñ Minh tùång
taám chûä vaâng “Anh huâng, bêët khuêët, trung hêåu, àaãm àang”.
Chñnh vò vêåy, töi hoan nghïnh caác cú quan hûäu quan, caác
taãc giaã, cöång taác viïn vaâ Höåi àöìng biïn soaån àaä töí chûác xêy
dûång böå saách Almanach - Ngûúâi meå vaâ phaái àeåp vúái hún hai
ngaân trang in, àûúåc coi laâ cuöën baách khoa böí ñch vaâ hûäu duång
vúái àöng àaão baån àoåc khi tòm hiïíu nhûäng kiïën thûác töíng húåp vïì
ngûúâi phuå nûä noái chung vaâ ngûúâi Meå noái riïng.
Àaãng, Nhaâ nûúác vaâ nhên dên ta luön coi troång vaâ àaánh giaá
cao vai troâ, võ trñ cuãa phuå nûä. Àiïìu àoá thïí hiïån trong Hiïën phaáp,
àûúåc thïí chïë hoáa bùçng hïå thöëng caác vùn baãn phaáp quy, nhùçm
phaát huy moåi tiïìm nùng vaâ taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi cho phuå nûä
tham gia vaâo sûå nghiïåp xêy dûång vaâ baão vïå àêët nûúác.
Töi tin tûúãng rùçng, vúái truyïìn thöëng veã vang cuãa mònh, phuå
nûä Viïåt Nam trong giai àoaån caách maång múái seä coá nhiïìu àoáng
goáp to lúán hún nûäa cho sûå nghiïåp cöng nghiïåp hoáa, hiïån àaåi
hoáa àêët nûúác, goáp phêìn thûåc hiïån thaânh cöng muåc tiïu dên
giaâu, nûúác maånh, xaä höåi cöng bùçng, dên chuã, vùn minh.
NGUYÏÎN MINH TRIÏËT

Meå Suöët
Quyïìn saách khöíng löì naây coá
söë lûúång 2610 trang khöí lúán
20,5x31,5cm, àûúåc in trïn nïìn
giêëy cuãa hai chuãng loaåi: offset
Indonesia àõnh lûúång 70g/m2 vaâ
coucheá Nhêåt, àõnh lûúång
80g/m2, bòa cûáng, maå nhuä vaâng,
coá sú-mi boåc ngoaâi, àoáng höåp, coá
túái gêìn 1000 trang in maâu vúái
haâng vaån aãnh tû liïåu maâu vaâ àen
trùæng àaåt chêët lûúång quöëc tïë. Coá
thïí coi “Almanach Ngûúâi meå vaâ
phaái àeåp” laâ möåt Ghinet cuãa thïë
kyã 21 vïì saách. Nöåi dung böå saách
chûáa àûång möåt khöng gian vaâ
thúâi gian röång lúán khùæp caác chêu
luåc vaâ nhiïìu thiïn niïn kyã. Böå
saách thïí hiïån möåt doâng chaãy lõch
sûã tûâ thúâi mêîu hïå àïën thúâi nam
quyïìn, nûä quyïìn röìi àïën thúâi kyâ
nam nûä bònh àùèng. Duâ úã thúâi kyâ
naâo, phuå nûä vêîn laâ haåt nhên sinh
töìn, vò thïë maâ phuå nûä luön luön
laâ àïì taâi vaâ nguöìn caãm hûáng bêët
têån àöëi vúái vùn nghïå sô vaâ nhaâ
nghiïn cûáu. Àiïìu àoá giaãi thñch vò
sao böå saách khöíng löì naây coá thïí
Tûúång: Nguyïîn Long Bûãu
Meå Thûá
thûåc hiïån möåt caách hoaân myä khöíng löì naây. Muöën thûåc hiïån
trong àiïìu kiïån eo heåp vïì thúâi àûúåc cöng trònh àöì söå vaâ phûác
gian vaâ kinh phñ. taåp naây, phaãi coá túái 6 ban biïn
Theo caác chuyïn gia xuêët baãn têåp nöåi dung, göìm: Ban vùn hoåc,
thò thöng thûúâng laâm cuöën saách ban myä thuêåt, ban êm nhaåc, ban
têìm cúä nhû thïë naây, laâ phaãi mêët sên khêëu, àiïån aãnh, nhiïëp aãnh,
3 nùm, nhûng vúái tinh thêìn phuå ban vùn hoáa - khoa hoåc, xaä höåi vaâ
nûä Viïåt Nam thò chó trong 10 ban biïn têåp Baách khoa tri thûác,
thaáng quyïín saách cûåc lúán naây àaä möîi ban göìm túái 10 chuyïn gia.
ra àúâi, dô nhiïn àêy chó laâ thúâi Caác trûúãng ban àïìu laâm viïåc
gian vêåt lyá, thúâi gian thûåc hiïån dûúái sûå chó àaåo cuãa Nguyïn Phoá
cöng trònh, coân tûâ yá tûúãng àïën Chuã tõch nûúác Trûúng Myä Hoa
viïåc chuêín bõ kïë hoaåch, têåp húåp vaâ Chuã tõch Höåi Liïn hiïåp Phuå
taác giaã, thu thêåp tû liïåu... laâ phaãi nûä Viïåt Nam Nguyïîn Thõ Thanh
tñnh haâng nùm vúái 400 ngûúâi Hoâa. Àïí tiïån tra cûáu, Böå saách
viïët, 15 ngûúâi biïn têåp, phaãi laâm àûúåc chia thaânh 9 phêìn nhû sau:
285 ngaây àïm vúái möåt khöëi 1. Niïn lõch, sûå kiïån, luêåt
lûúång cöng viïåc khöíng löì, tûâ têåp phaáp vaâ caác Cöng Ûúác vïì baâ meå
húåp haâng ngaân baâi viïët, tra cûáu vaâ Phaái àeåp
haâng chuåc vaån tïn riïng, tïn àõa 2. Ngûúâi meå vaâ phaái àeåp
danh, ngaây thaáng, nùm sinh coá trong truyïìn thuyïët lõch sûã -
liïn quan túái nhên vêåt vaâ phaãi sûã Ngûúâi meå vaâ vô nhên
duång haâng ngaân cuöåc goåi àiïån 3. Nhûäng phuå nûä nöíi tiïëng
thoaåi vaâ hún 500 cöng vùn gûãi trong lõch sûã thïë giúái, Viïåt Nam
baão àaãm túái nhûäng cú quan vaâ caá vaâ caác Àïå nhêët phu nhên
nhên coá liïn quan túái baâi viïët vaâ 4. Caác nûä anh huâng trong
hònh aãnh trong quyïín saách chiïën àêëu, lao àöång vaâ caác Baâ meå
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
53
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

Viïåt Nam anh huâng

5. Nhûäng nûä nguyïn thuã,
chñnh khaách thïë giúái vaâ caác nhaâ
laänh àaåo nûä Viïåt Nam thúâi hiïån
àaåi
6. Nhûäng nhaâ khoa hoåc nöíi
tiïëng trong caác lônh vûåc khoa hoåc
tûå nhiïn vaâ khoa hoåc xaä höåi.
7. Nhûäng nûä Giaáo sû, phoá
giaáo sû, tiïën sô, nhaâ giaáo nhên
dên, thêìy thuöëc nhên dên vaâ caác
nûä doanh nhên nöíi tiïëng cuãa
Viïåt Nam thúâi hiïån àaåi.
8. Phaái àeåp vúái vùn chûúng,
nghïå thuêåt vaâ vùn hoáa - thïí thao
9. Baách khoa tri thûác vïì phuå
nûä
Coá thïí noái chûa coá cöng trònh
naâo viïët vïì phuå nûä laåi àêìy àuã vaâ
àa daång nhû quyïín “Almanach
Ngûúâi meå vaâ Phaái àeåp” do
Nguyïn Phoá Chuã tõch nûúác
Trûúng Myä Hoa laâm Chuã tõch
Höåi àöìng biïn soaån, cuâng möåt
têåp thïí thaânh viïn göìm nhûäng
caán böå cao cêëp, nhûäng giaáo sû,
tiïën sô, nhaâ nghiïn cûáu giaâu kinh
nghiïåm vaâ têm huyïët vúái àïì taâi
phuå nûä. Tuy laâ möåt cöng trònh
têåp thïí tûâ nhiïìu goác nhòn khaác
nhau vúái nhiïìu thuã phaáp, nhiïìu
phong caách thïí hiïån, nhûng têët Nguyïîn Thõ Àõnh
caã àïìu gùåp nhau trong möåt àiïím
laâ tön vinh, àïì cao ngûúâi phuå nûä, Chuáa, àö àöëc Buâi Thõ Xuên vaâ
TÛÚÅNG: NGUYÏÎN SANG - KIM THANH

nhên töë quyïët àõnh sûå sinh töìn
cuãa nhên loaåi nhû ngûúâi ta
thûúâng noái “Khöng coá phuå nûä
khöng coá nhên loaåi”, vaâ nhû
Ngaån ngûä Anh: “Àaân öng xêy
nhaâ, àaân baâ xêy töí êëm”. Lêåt tûâng
trang quyïín “Almanach Ngûúâi
meå vaâ phaái àeåp” ta coá thïí biïët
àûúåc haâng ngaân phuå nûä, tûâ
ngûúâi coá veã àeåp tuyïåt vúái nhû
Têy Thi hoùåc ngûúâi coá taâi trõ
nûúác lûâng danh nhû Voä Tùæc
Thiïn, Tûâ Hy Thaái Hêåu úã Trung
Quöëc, Nûä hoaâng Catherine úã
nûúác Nga, I.Gandi úã ÊËn Àöå,
Thaác - Chú úã Anh... hoùåc nhûäng
nûä anh huâng Viïåt Nam kiïåt xuêët
nhû Trûng Trùæc - Trûng Nhõ,
Triïåu Trinh Nûúng, An Tû Cöng
gêìn àêy laâ Voä Thõ Saáu, Nguyïîn
Thõ Minh Khai, Buâi Thõ Cuác,
Trêìn Thõ Lyá, Lï Thõ Höìng Gêëm,
Meå Suöët... ngûúâi àoåc cuäng coá thïí
tòm thêëy nhûäng nûä anh huâng baão
vïå Töí quöëc vúái nhiïìu tïn tuöíi vaâ
haânh àöång khaác nhau úã nhiïìu
nûúác trïn thïë giúái. Vaâ àöåc giaã
cuäng coá thïí tòm thêëy rêët nhiïìu
nhûäng nhaâ baác hoåc, nhûäng nhaâ
khoa hoåc nûä úã khùæp nùm chêu,
àùåc biïåt laâ nhûäng giaáo sû, phoá
giaáo sû, tiïën sô, NSND, NGND
trong lônh vûåc vùn hoåc nghïå
thuêåt, sên khêëu, êm nhaåc, muáa,
àiïån aãnh, höåi hoåa, kiïën truác maâ
lêu nay múái “Vùn kyâ thinh bêët
kiïën kyâ hònh” kïí caã thêìy thuöëc
nhên dên vaâ nûä doanh nhên xuêët NSND Phuâng Haá

VÙN HIÏËN
54 VIÏÅT NAM

sùæc cuäng àûúåc tön vinh trong böå
Baách khoa thû naây.
Cuäng qua “Almanach Ngûúâi
meå vaâ phaái àeåp”, ngûúâi àoåc coân
thêëy möåt caách àêìy àuã hïå thöëng
nhûäng phuå nûä laâ chñnh khaách úã
Viïåt Nam vaâ trïn thïë giúái. Tûâ
1945 túái nay trïn thïë giúái àaä coá 36
nûä töíng thöëng, 39 nûä thuã tûúáng
vaâ tûâ 1903 àïën 2007 àaä coá thúái 35
phuå nûä àûúåc nhêån giaãi Nolbel.
Böå saách cho thêëy rùçng úã thúâi àaåi
naâo ngûúâi phuå nûä cuäng àoáng vai
troâ quan troång trong viïåc dûång
nûúác vaâ giûä nûúác, trong caác lônh
vûåc chñnh trõ, quên sûå, ngoaåi
giao, kinh tïë vaâ vùn hoáa... Nhûäng
thöng tin, nhûäng kiïën thûác rêët
cêìn thiïët cho moåi ngûúâi bêët kyâ
àöëi tûúång naâo vaâ giúái tñnh naâo.
Cuäng coá thïí noái qua böå “Baách
khoa thû vïì Phuå nûä” naây, ngûúâi
àoåc caâng tûå haâo vïì ngûúâi phuå
nûä, hoå khöng chó coá sinh saãn
giöëng noâi maâ coân laâm cho nïìn
vùn minh cuãa nhên loaåi ngaây
caâng àûúåc nêng cao, thïë giúái cuãa
loaâi ngûúâi ngaây caâng àûúåc
phong phuá vaâ yïn bònh.
Vïì mùåt myä thuêåt, böå saách coân
têåp húåp vaâ giúái thiïåu hïå thöëng
nhûäng taác phêím höåi hoåa nöíi
tiïëng, vö giaá cuãa nhên loaåi vïì veã
àeåp cuãa ngûúâi phuå nûä do caác hoåa
sô lûâng danh tûâ thúâi phuåc hûng
cho àïën thúâi hiïån àaåi, saáng taác
àaä àûúåc trûng baây taåi caác baão
taâng nghïå thuêåt lúán cuãa thïë giúái,
giuáp àöåc giaã hûúáng túái nhûäng
bêìu trúâi trñ tuïå, nêng cao lyá
tûúãng thêím myä tûâ caái àeåp cuãa
ngûúâi phuå nûä do taåo hoáa ban
cho. Töi muöën noái, khöng cêìn
àoåc maâ chó ngùæm nhòn nhûäng taác
phêím nghïå thuêåt trong böå saách
naây ta àaä thêëy àûúåc caái àeåp tuyïåt
vúái cuãa ngûúâi phuå nûä maâ vùn
hoåc vaâ thú ca khöng thïí löåt taã
àêìy àuã.
Àùåc biïåt trong böå saách
“Almanach Ngûúâi meå vaâ phaái
àeåp” coân tuyïín choån, giúái thiïåu
250 baâi thú vaâ 200 ca khuác nöíi
TÛÚÅNG: NGUYÏÎN SANG - KIM THANH
tiïëng cuãa Viïåt Nam vaâ thïë giúái
viïët vïì phuå nûä nhû möåt thöng
àiïåp tinh thêìn, cho thêëy ngûúâi
meå vaâ phaái àeåp laâ nguöìn caãm
hûáng saáng taåo bêët têån cuãa êm
nhaåc vaâ thú ca. Nhûäng sûu têåp,
nhûäng tû liïåu vö giaá àoá giuáp cho
ngûúâi àoåc tûâ goác nhòn nghïå
thuêåt coá àûúåc nhûäng thöng tin,
nhûäng kiïën thûác vaâ caãm nhêån
tûúng àöëi toaân diïån vïì ngûúâi meå
vaâ phaái àeåp trïn toaân thïë giúái.
Riïng úã Viïåt Nam ngûúâi phuå nûä
coân àûúåc tön vinh laâ “Anh huâng,
bêët khuêët, trung hêåu àaãm àang”,
vò thïë maâ tyã lïå “ngûúâi meå vaâ phaái
àeåp” úã àêy cuäng coá phêìn khaác
hún, nöíi tröåi hún. Vñ duå chó coá úã Anh huâng Nguyïîn Thõ Haånh
Viïåt Nam múái xuêët hiïån nhûäng
TÛÚÅNG: NGUYÏÎN LONG BÛÃU
nûá tûúáng cêìm quên àaánh giùåc
súám nhêët vaâ xuyïn suöët nhêët tûâ
Trûng Trùæc - Trûng Nhõ (úã àêìu
Cöng Nguyïn) àïën Baâ Triïåu cûúäi
voi àaánh tan giùåc Ngö (nùm 240)
túái Thaái Hêåu Dûúng Vên Nga
(thúâi Lï), Nguyïn Phi YÃ Lan
(thúâi Lyá) röìi An Tû Cöng Chuáa
(àúâi Trêìn), Buâi Thõ Xuên (thúâi
Nguyïîn Têy Sún) àïën Nguyïîn
Thõ Àõnh (thúâi àaåi Höì Chñ Minh) Liïåt sô Àùång Thuây Trêm
vaâ chó úã Viïåt Nam múái coá haâng
vaån baâ meå Viïåt Nam anh huâng
maâ trong àoá coá baâ meå Nguyïîn
Thõ Thûá àaä cöëng hiïën cho Töí
quöëc túái 9 ngûúâi con, têët caã àïìu
anh duäng hy sinh trong cuöåc
chiïën tranh vïå quöëc vô àaåi. ÚÃ àêy
chuã nghôa anh huâng caách maång
àaä vûúåt qua khaái niïåm anh huâng, Nghïå sô Baåch Tuyïët trong “Almanach
maâ chó úã ngûúâi phuå nûä Viïåt Nam Ngûúâi meå vaâ phaái àeåp”
múái coá àûúåc.
Nguyïn Phoá Chuã tõch nûúác Viïåt Nam. Vúái yá nghôa êëy maâ
Trûúng Myä Hoa cho biïët Chuã tõch nûúác Nguyïîn Minh
“Almanach Ngûúâi meå vaâ phaái Triïët àaä daânh nhûäng lúâi hay, yá
àeåp” seä coân laâ moán quaâ tinh thêìn àeåp giúái thiïåu quyïín saách naây.
quyá giaá àoán chaâo nùm múái Mêåu Laâ thaânh viïn Höåi àöìng biïn
Tyá, àöìng thúâi cuäng laâ möåt tùång soaån, àöìng thúâi cuäng laâ taác giaã
phêím àùåc biïåt nhên ngaây 8/3 vaâ muåc nghïå thuêåt trong quyïìn
cuäng laâ möåt cöng trònh vïì phuå “Almanach Ngûúâi meå vaâ phaái
nûä coá yá nghôa nhêët àïí giúái thiïåu àeåp”, töi caãm thêëy rêët tûå haâo vò
vúái baån beâ nùm chêu nhên Höåi àaä goáp phêìn laâm nïn möåt “cöng
nghõ Thûúãng àõnh toaân cêìu vïì trònh thïë kyã” tön vinh ngûúâi àeåp
phuå nûä vaâo thaáng 6 nùm 2008 taåi vaâ phaái àeåp...”.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
55
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
TRUNG NHÊÅT
Nhaâ àiïu khùæc Lï Cöng Thaânh
Àïm 30 thaáng 6 nùm
2007, taåi quaãng trûúâng
trung têm cuãa thaânh phöë
Àaâ Nùéng nùçm ngay saát
biïín, böîng xuêët hiïån möåt
cöng trònh àiïu khùæc
“Ngûúâi meå vaâ boåc trûáng”
bùçng àaá trùæng hïët sûác kyâ
vô. Coá thïí noái chûa coá bûác
tûúång àaâi naâo àûúåc thûåc
hiïån trong im lùång vúái möåt
thúâi gian ngùæn kyã luåc vaâ
xuêët hiïån trûúác sûå ngúä
ngaâng khoá tin cuãa nhûäng
ngûúâi chiïm ngûúäng nhû
bûác tûúång naây. Bûác tûúång
cuäng bñ êín nhû taác giaã cuãa
noá, nhaâ àiïu khùæc Lï Cöng
Thaânh.
VÙN HIÏËN
56 VIÏÅT NAM
T
rong thúâi gian möåt thaáng, nhûäng
ngaây lao àöång cêåt lûåc àïí boác àaá
thaânh tûúång dûúái aánh nùæng choái
chang cuãa thúâi tiïët thaáng 6 nùm 2007, chó
thêëy tiïëng àuåc àaá caã ngaây lêîn àïm cuãa
möåt töëp thúå im lòm lao àöång, khöng ai noái
vúái nhau möåt lúâi. Xung quanh khöng möåt
ai hay biïët.
Vaâo luác 18h ngaây 30 thaáng 6, möåt aáng
cêìu vöìng bêët ngúâ xuêët hiïån ngoaâi biïín
Àöng, nöëi tûâ baán àaão Sún Traâ àïën Nguä
Haânh Sún, nhû baáo hiïåu cho sûå ra àúâi cuãa
bûác tûúång. Nhûäng ngûúâi dên xung quanh
àïìu àûúåc chûáng kiïën. Àuáng 22h30, bûác
tûúång àûúåc àùåt lïn trïn àïë tûúång trang
nghiïm bùçng àaá hoa cûúng àen, khöng
chêåm möåt giêy möåt phuát.
Saáng ngaây 1 thaáng 7, ngûúâi dên xung
quanh thûác dêåy, bêët ngúâ thêëy xuêët hiïån
bûác tûúång lúán trûúác quaãng trûúâng.
Tûúång dûång xong, Lï Cöng Thaânh
lùång leä ra vïì, khöng khai trûúng, khöng
khaánh thaânh, khöng loan baáo trïn caác cú
quan thöng tin àaåi chuáng. Röìi àêy, taác
phêím nghïå thuêåt cuãa öng tûå noá seä àõnh
danh, àõnh phêån cho mònh.
Riïng töi, vaâ coá leä khöng chó vúái riïng
töi, bûác tûúång naây toaát ra möåt veã àeåp cuãa
“Ngûúâi meåå vaâ boåc trûáng”
sûå cö àoång cuãa ngön ngûä àiïu khùæc, möåt
veã àeåp hoâa nhêåp trong khöng gian. Trûúác
nuái vaâ biïín, möåt biïíu tûúång vïì con Ngûúâi
thïí hiïån trong hònh tûúång möåt ngûúâi phuå
nûä coá böå ngûåc cùng troân öm möåt boåc
trûáng chúâ àïën ngaây sinh núã, vúái daáng nùçm
vûäng chaäi àêìy sûác söëng, daáng àêìu ngêíng
cao thanh thoaát. Töi àaä gùåp nhaâ àiïu khùæc
Lï Cöng Thaânh vaâ àûúåc öng traãi loâng troâ
chuyïån vïì viïåc laâm bûác tûúång kyâ thuá naây.
- Thûa öng, sau hún 20 nùm úã êín qua
möåt àaåi naån, giúâ àêy àaä gêìn tuöíi 80, öng
thêëy mònh laâ möåt con ngûúâi nhû thïë naâo?
+ Töi thêëy töi vêîn laâ möåt con ngûúâi
bònh thûúâng. Hiïån nay töi vêîn àang söëng
vaâ laâm viïåc, vaâ caãm thêëy mònh vêîn coân
minh mêîn, nhaåy caãm trûúác cuöåc àúâi.
- Nùm nay öng àaä “haå sún”, xuöëng nuái
vaâ öng àaä trúã vïì Àaâ Nùéng dûång bûác tûúång
naây sau khi dûång xong hai bûác tûúång lúán
úã baäi biïín Àöì Sún.
+ Vêng, àuáng laâ vaâo ngaây 30 thaáng 4
nùm 2007, sau khi hoaân thaânh hai bûác
tûúång lúán bùçng àaá trùæng úã Àöì Sún, vaâo
ngaây 2 thaáng 5, töi àaä coá mùåt úã Àaâ Nùéng.
Ngaây 8 thaáng 5, töi tòm àûúåc àõa àiïím lyá
tûúãng àïí dûång bûác tûúång “Ngûúâi meå vaâ
boåc trûáng” . 10h saáng ngaây 8 thaáng 5, töi
àïën gùåp àöìng chñ bñ thû Nguyïîn Baá
Thanh àïí àïì xuêët yá àõnh dûång
tûúång. Àöìng chñ nhanh choáng chêëp
nhêån. Ngaây 9 thaáng 5, töi bay vïì Haâ
Nöåi vaâ bùæt àêìu triïín khai cöng viïåc.
Sau gêìn 1 thaáng tòm àaá, ngaây 1
thaáng 6, töi cho chuyïín ba taãng àaá
lúán tûâ Nghïå An vaâo Àaâ Nùéng vaâ cho
triïín khai taåc tûúång. Möåt thaáng sau,
àuáng vaâo àïm 30 thaáng 6, thò tûúång
hoaân thaânh vaâ àûúåc àûa lïn trïn bïå
àaä àûúåc lùång leä chuêín bõ sùén trûúác
àoá 15 ngaây. Nghôa laâ toaân böå cöng
viïåc naây àaä àûúåc hoaân thaânh trong
thúâi gian 1 thaáng rûúäi. Àêy laâ möåt kyã
luåc vïì thúâi gian chûa tûâng coá cho
viïåc xêy dûång möåt cöng trònh àiïu
khùæc àöì söå gùæn liïìn vúái kiïën truác
nhû thïë naây.
- Sao laåi coá thïí nhanh nhû thïë
thûa öng?
+ “Ngûúâi tñnh khöng bùçng trúâi
tñnh”. Moåi viïåc àïìu àaä àûúåc xïëp àùåt
tûâ trûúác, chó cêìn àïën thúâi, àïën luác laâ
noá xuêët hiïån maâ thöi. Thiïn cú àaä
tiïìn àõnh.
- Àiïìu gò àaä giuáp öng hoaân
thaânh àûúåc cöng viïåc naây?
- Töi àaä laâm viïåc naây theo cú
trúâi, vêån nûúác, vaâ nghe theo tiïëng
noái tûâ trong thinh khöng. Nhûng,
trûúác tiïn töi cuäng phaãi noái àïën möåt
con ngûúâi cuå thïí, àoá laâ àöìng chñ bñ
thû thaânh phöë, ngûúâi àaä cho pheáp
töi àûúåc toaân quyïìn thûåc hiïån cöng
viïåc naây vúái àiïìu kiïån hïët sûác lùång
leä, khöng phö trûúng, öìn aâo, vaâ töën
keám tiïìn cuãa.
- Öng vaâ bñ thû Nguyïîn Baá
Thanh àaä coá quen biïët tûâ lêu?
+ Chuáng töi khöng phaãi laâ
nhûäng ngûúâi quen thên theo nghôa
thöng thûúâng. Nhûng töi àaä coá möåt
tònh caãm àùåc biïåt, vaâ tòm thêëy úã öng
möåt möëi liïn hïå mêåt thiïët trûúác cöng
viïåc hïå troång naây. Töi tin rùçng con
ngûúâi naây àaä vaâ àang àoáng möåt vai
troâ hïå troång trong sûå phaát triïín cuãa
Àaâ Nùéng hiïån nay vaâ tûúng lai.
- Thûa öng, ngoaâi àöìng chñ bñ
thû thaânh phöë, töi àûúåc biïët coá möåt
söë ngûúâi coá biïët vïì cöng viïåc naây,
nhûng tûâ chöëi noái ra, coá àuáng
khöng?
+ Àuáng! Àoá laâ nhûäng ngûúâi coá
traách nhiïåm, coá tû duy vaâ haânh
àöång múái, àaä uãng höå viïåc dûång
tûúång cuãa töi. Hoå haânh àöång möåt
caách lùång leä, khiïm nhûúâng nhû
nhûäng con ngûúâi bònh thûúâng khaác.
Àoá laâ nhûäng con ngûúâi rêët àaáng
kñnh troång.
- Töi àûúåc biïët àêìu nùm 2007,
khu du lõch cuãa Àöì Sún, Haãi Phoâng,
àaä múâi öng vïì dûång hai bûác tûúång
trûúác biïín rêët êën tûúång. Caã hai bûác
tûúång rêët àeåp naây àïìu àaä àûúåc
dûång lïn trong thúâi gian chó 1 thaáng
rûúäi. Chñnh tûâ Àöì Sún, nhûäng nhaâ
doanh nghiïåp vaâ laänh àaåo thaânh
phöë àaä coá yá àõnh giao caã möåt quaã
àöìi röång lúán, àïí trong khung caãnh
thiïn nhiïn tuyïåt àeåp naây, öng coá
thïí toaân quyïìn xêy dûång möåt vûúân
tûúång cho khaách du lõch böën
phûúng àïën chiïm ngûúäng. Töi
cuäng àûúåc biïët thïm rùçng, khu du
lõch Àöì Sún àaä muöën öng xêy dûång
bûác tûúång “Ngûúâi meå vaâ boåc trûáng”
nhûng öng àaä tûâ chöëi. Cuäng coá
ngûúâi khuyïn öng nïn taåc bûác
tûúång naây taåi àêët töí Huâng Vûúng,
nhûng öng cuäng khöng nhêån. Vò
sao vêåy?
+ Phaác thaão cuãa bûác tûúång
“Ngûúâi meå vaâ boåc trûáng” àaä laâm ra
tûâ nùm 1985. Vaâo nhûäng nùm 90,
phaác thaão naây àaä àûúåc phoáng lúán
bùçng àöìng theo yïu cêìu cuãa nhûäng
ngûúâi nûúác ngoaâi àïí àem vïì àùåt taåi
Phaáp vaâ YÁ. Nhûng trong thêm têm
töi, coá möåt linh baáo huyïìn nhiïåm
rùçng töi chó coá thïí dûång bûác tûúång
têm àùæc cuãa mònh taåi thaânh phöë Àaâ
Nùéng, quï töi. Töi àaä nhiïìu nùm lùån
löåi möåt mònh ài doåc theo búâ biïín Àaâ
Nùéng, tûâ àeâo Haãi Vên qua baán àaão
Sún Traâ cho àïën cûãa biïín Höåi An,
nuái Thaânh vaâ Dung Quêët nhûng
chûa tòm ra àûúåc núi thñch húåp dûång
tûúång. Àuáng vaâo àêìu thaáng 5/2007,
sau cún baäo Chanchu, möåt quaãng
trûúâng lúán nùçm saát biïín, ngay trung
têm cuãa àaåi löå Phaåm Vùn Àöìng cuãa
thaânh phöë Àaâ Nùéng àûúåc xêy dûång
lïn, nhû baây sùén àïí töi vïì àùåt tûúång
núi àêy.
- Öng coá gùåp khoá khùn gò khi
thûåc hiïån bûác tûúång “Baâ meå vaâ boåc
trûáng”?
+ Töi cuäng chó laâ möåt con ngûúâi
bònh thûúâng, nhûng töi tin vaâo Trúâi
Àêët, vaâo Vêån mïånh cuãa àêët nûúác,
vaâo Qui luêåt tuêìn hoaân cuãa vuä truå,
vaâo cú duyïn, söë phêån cuãa tûâng
ngûúâi… Àöëi vúái töi, möîi viïåc laâm
hiïån nay laâ sûå tûå reân luyïån àïí phaát
triïín taâi nùng, giûä troån nhên caách
laâm ngûúâi. Töi chó coá thïí laâm àûúåc
àiïìu gò maâ töi biïët àûúåc laâ nïn laâm,
cêìn phaãi laâm vaâ coá ñch thêåt sûå cho
àúâi maâ töi coá thïí laâm àûúåc. Vaâ möåt
khi àaä quyïët àõnh laâm, thò khöng coân
coá gò laâ khoá khùn caã.
Sau khi bûác tûúång “Baâ meå vaâ
boåc trûáng” hoaân thaânh, Lï Cöng
Thaânh coá caãm taác möåt baâi thú nhû
sau:
...Vêng lïånh Àêët Trúâi
Vaâo ngaây 30 thaáng 6
Con lùång leä àùåt trûúác Biïín Trúâi
Núi chöën thiïng cuãa àêët nûúác
Baân thúâ Meå
Ngûúâi meå àaä nuöi dûúäng
chuáng con
Khön lúán nïn ngûúâi
Qua bao kiïëp àúâi vêët vaã
thên thûúng
Laâm Meå
Tûâ ngûúâi Meå Êu Cú
Cho àïën ngûúâi Meå höm nay
Àïí cho tûâ nay
Dên töåc ta, àêët nûúác ta bûúác
sang möåt trang sûã múái.
Thaáng 7 laâ thaáng ghi nhúá cöng
ún cuãa quaá khûá
Thaáng 7 laâ thaáng múã röång
caánh cûãa àoán tûúng lai
Ngaây 30 thaáng 6
Con vïì àêy xêy tûúång Meå
Lûng Meå tûåa vaâo con
Mùæt Meå nhòn ra biïín
Öm möåt boåc trûáng troân
Chúâ àïën ngaây sinh núã
Con seä xêy dûång laåi núi naây
Núi chön rau, cùæt röën
Möåt thaânh phöë tuyïåt vúâi
Àïí meå vïì Meå úã vúái con.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
57
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

PHAÅM XUÊN ÊÍN

Àiïåp viïn hoaân haão - Con ngûúâi thuyã chung
PHÛÚNG ANH

Sau ngaây nhaâ tònh baáo huyïìn thoaåi,

Phaåm Xuên ÊÍn, anh huâng lûåc lûúång vuä trang
nhên dên Viïåt Nam tûâ trêìn (20/9/2006),
nhûäng khaám phaá múái vïì nhaâ tònh baáo Viïåt
Nam vô àaåi, möåt trong nhûäng àiïåp viïn taâi
nùng nhêët trong thïë kyã 20 cuãa thïë giúái, àûúåc
tiïëp tuåc vúái viïåc xuêët hiïån caác cuöën saách
nhû “Möåt ngûúâi Viïåt Nam thêìm lùång” cuãa
nhaâ baáo Phaáp Jean Claude Pomonti, phoáng
viïn thûúâng truá cuãa Le Monde, ngûúâi àaä
tûâng úã miïìn Nam Viïåt Nam trûúác nùm 1975,
àaä tûâng laâ baån cuãa Phaåm Xuên ÊÍn vaâ àùåc
biïåt laâ “Àiïåp viïn hoaân haão” cuãa Larry
Àaåi Tûúáng Voä Nguyïn Giaáp tiïëp àiïåp viïn Phaåm Xuên ÊÍn
Berman, nhaâ sûã hoåc nöíi tiïëng ngûúâi Myä,
haåm Xuên ÊÍn gia nhêåp ñt tiïìn. Nhûng chuáng töi nghô chi
giaáo sû khoa hoåc chñnh trõ taåi àaåi hoåc
California. Hai cuöën saách àûúåc xuêët baãn vaâ
gêy tiïëng vang lúán taåi Phaáp vaâ Myä naây àïìu
P caách maång tûâ nhûäng ngaây
àêìu nùm 1945 vaâ hoaåt
àöång trong hïå thöëng tònh baáo
cho ÊÍn laâ xûáng àaáng. Anh laâ
ngûúâi àêìu tiïn àûúåc gûãi ài Myä
àïí hoåc vùn hoáa cuãa möåt dên töåc
chiïën lûúåc. Chñnh hai àöìng chñ seä thay chên Phaáp trúã thaânh keã
àaä àûúåc xuêët baãn taåi Viïåt Nam giûäa nùm Mai Chñ Thoå vaâ Mûúâi Hûúng, chó thuâ cuãa chuáng töi. ÊÍn laâ ngûúâi
huy trûåc tiïëp cuãa ÊÍn, àaä quyïët hoaân haão àïí laâm chuyïån naây. Àoá
2007 (Do hai nhaâ xuêët baãn Thöng Têën vaâ àõnh gûãi anh sang Hoa Kyâ àïí laâ möåt canh baåc lúán cuãa chuáng
Thanh Hoaá xuêët baãn) vaâ trúã thaânh nhûäng hoåc laâm baáo. Nghïì baáo laâ möåt voã töi”.
boåc hoaân haão cho nghïì giaán Chaâng àiïåp viïn cöång saãn 31
cuöën saách baán chaåy nhêët úã Viïåt Nam trong
àiïåp, coá thïí tiïëp cêån nhûäng núi tuöíi, cûåu nhên viïn quan thuïë
nùm 2007. Tûâ goác nhòn cuãa nhûäng ngûúâi khoá khùn nhêët vaâ nhûäng thaânh cuãa Phaáp, chuyïn viïn chiïën
phêìn quan troång. Sau nhiïìu tranh têm lyá quên lûåc Viïåt Nam
phûúng Têy, Phaåm Xuên ÊÍn àaä hiïån ra
thaáng chuêín bõ, cuöëi cuâng àöìng cöång hoâa bùæt àêìu vaâo hoåc
khöng chó nhû möåt àiïåp viïn hoaân haão maâ chñ Mai Chñ Thoå múái gom goáp Trûúâng cao àùèng Orange Coast,
àûúåc 1.000 USD àuã cho ÊÍn mua do möåt cöë vêën Myä taåi Viïåt Nam
coân laâ möåt con ngûúâi thuyã chung, khöng chó
veá maáy bay vaâ vaâi böå àöì múái cho giúái thiïåu! Öng bùæt àêìu sûå
laâ möåt chiïën sô chöëng ngoaåi xêm êm thêìm anh sang Myä. Tûúáng Mai Chñ nghiïåp baáo chñ trong thêåp niïn
Thoå noái vïì viïåc gom goáp tiïìn baåc 1960 cho haäng tin Reuters, röìi
kiïn cûúâng maâ coân laâ sûá giaã cuãa tònh hûäu
cho ÊÍn ài Myä nùm 1957: “Àoá laâ àïën Herald Tribune cuãa New
nghõ giûäa caác dên töåc, àùåc biïåt laâ cuãa Viïåt möåt viïåc rêët khoá khùn nhûng York vaâ The Christian Science
chuáng töi phaãi laâm. Àaãng coá rêët Monitor. Cuöëi cuâng laâm phoáng
Nam - Hoa Kyâ.

VÙN HIÏËN
58 VIÏÅT NAM
viïn cho Time suöët 11 nùm, cho
àïën ngaây miïìn Nam giaãi phoáng,
vúái tû caách laâ möåt nhaâ phên tñch
chñnh trõ xuêët sùæc.
Bùçng nhûäng möëi quan hïå
röång lúán cuãa möåt nhaâ baáo, cuâng
khaã nùng khai thaác vaâ phên tñch
thöng tin cûåc kyâ nhaåy beán, chñnh
xaác cuãa mònh, Phaåm Xuên ÊÍn àaä
Phaåm Xuên ÊÍn vaâ vúå
bñ mêåt gûãi cho Trung ûúng
nhûäng tin tûác tònh baáo quyá giaá
goáp phêìn laâm nïn nhûäng thùæng
chiïën thùæng lõch sûã cuãa dên töåc ta
nhû trêån ÊËp Bùæc 1963, trêån Khe
Sanh 1968, trêån Àûúâng 9 Nam
Laâo 1971..., àöìng thúâi àêåp tan Kïë
hoaåch chiïën tranh cuåc böå, Viïåt
Nam hoáa chiïën tranh cuãa àïë
quöëc Myä, tiïën túái àaåi thùæng muâa
xuên 1975.
Àaánh giaá vïì nhûäng tin tûác
tònh baáo cuãa Phaåm Xuên ÊÍn, Àaåi
tûúáng Voä Nguyïn Giaáp nhêån xeát
“dûúâng nhû chuáng ta coá mùåt
ngay trong phoâng taác chiïën cuãa
Myä”. Coân Àaåi tûúáng Vùn Tiïën
Duäng nhúâ nhûäng tin tûác àaánh
giaá sùæc saão cuãa Phaåm Xuên ÊÍn
maâ “giuáp Böå Chñnh trõ haå quyïët
têm nhanh hún àïí giaãi phoáng Saâi
Goân”. Töíng bñ thû Lï Duêín sau
khi nhêån àûúåc baáo caáo cuãa öng
àaä biïíu dûúng cú quan tònh baáo
quên sûå vaâ coi àêy laâ “chiïën
cöng coá têìm cúä quöëc tïë”.
Vúái caác taác giaã nûúác ngoaâi,
àiïìu kyâ diïåu nhêët úã Phaåm Xuên
ÊÍn, “ngûúâi àaä laâm thay àöíi cuöåc
chiïën”, “ngûúâi àaä möåt mònh
thaách thûác caã nûúác Myä”, chñnh laâ
úã chöî öng àaä hoaân thaânh caã hai
vai troâ möåt nhaâ baáo Myä, möåt nhaâ
tònh baáo cöång saãn Viïåt Nam möåt
caách troån veån nhêët, trung thûåc
nhêët, theo caách cuãa möåt con
ngûúâi viïët hoa, maâ duâ laâ baån beâ
hay keã thuâ àïìu phaãi cuái àêìu kñnh
troång.
Theo Larry Berman, laâ kyá giaã
haäng tin Anh Reuters, röìi kyá giaã
baáo TIME cuãa Myä, öng àûúåc coi
laâ möåt ngûúâi laâm baáo ngûúâi Viïåt
löîi laåc. Khöng ai tòm thêëy sûå giaã
döëi trong caác baâi baáo cuãa öng.
Sau 30 nùm kïët thuác chiïën tranh
Viïåt Nam, möåt trñ thûác Myä, giaáo
sû Thomas A.Bass àaä viïët vïì
Phaåm Xuên ÊÍn trïn túâ The New
Yorker: "ÊÍn laâ möåt ngûúâi Viïåt
Nam thêìm lùång, möåt mêîu ngûúâi
tiïu biïíu vúái möåt lyá tûúãng caách
maång thuêìn thaânh. Anh thûúâng
noái anh khöng bao giúâ döëi ai,
rùçng anh cung cêëp nhûäng baâi
phên tñch chñnh trõ cho baáo TIME
maâ anh àaä gûãi cho Bùæc Viïåt. Anh
laâ möåt ngûúâi bõ xeã àöi coá loâng
trung chñnh cao àöå, möåt ngûúâi
söëng vúái sûå giaã döëi nhûng laåi noái
toaân sûå thêåt".
Cûåu giaám àöëc caác vùn phoâng
baáo TIME taåi chêu AÁ, nhaâ baáo Mc
Culloch àaánh giaá: "Phaåm Xuên
Phaåm Xuên ÊÍn nhûäng ngaây hoåc úã Myä
ÊÍn laâ àöìng nghiïåp cuãa töi vaâ laâ
möåt phoáng viïn saáng giaá. Phaåm
Xuên ÊÍn coá möåt sûå hiïíu biïët tinh
tûúâng vïì hiïån tònh chñnh trõ Viïåt
Nam, vaâ àaáng chuá yá laâ nhûäng tin
tûác taâi liïåu cuãa anh chñnh xaác
möåt caách laå thûúâng".
Coân túâ Washington Post viïët:
“Öng thaåo thu thêåp vaâ phên tñch
tin tûác sêu sùæc àïën mûác öng àûúåc
coi laâ phoáng viïn Viïåt Nam gioãi
nhêët trong giúái baáo chñ”.
Chñnh Phaåm Xuên ÊÍn cuäng
àaä tûâng noái, vúái öng “Laâm baáo
khöng phaãi laâ àöåi löët, bònh
phong àïí hoaåt àöång khöng phaãi
laâ caái voã, khöng phaãi laâ sûå àöåi löët
traá hònh, àoá khöng phaãi sûå nguåy
trang bïn ngoaâi. Phaãi thûåc sûå
söëng bùçng nghïì àoá möåt caách
trong saåch - Söëng maän àúâi nghïì
àoá múái mong tiïëp cêån àûúåc moåi
àiïìu"...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
59
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
J. Pomonti phoãng vêën Phaåm Xuên ÊÍn
Larry Berman vaâ taác phêím “Àiïåp viïn
hoaân haão”
Phaåm Xuên ÊÍn taåi phoâng laâm viïåc
Vaâ trïn àûúâng phöë Saâi Goân
VÙN HIÏËN
60 VIÏÅT NAM
Chñnh vò vêåy, sau khi biïët
Phaåm Xuên ÊÍn laâ tònh baáo cuãa
"Viïåt cöång", chùæc hùèn baáo TIME
àaä kiïím tra laåi têët caã nhûäng baâi
viïët cuãa Phaåm Xuên ÊÍn àùng
trïn baáo naây, song ngûúâi ta cuäng
khöng hïì thêëy Phaåm Xuên ÊÍn
viïët bêët cûá àiïìu gò laâm töín haåi
àïën uy tñn cuãa baáo TIME. Öng laâ
möåt nhaâ baáo chuyïn nghiïåp vaâ
chñnh trûåc. Öng àaä tûå vïå, àaä
"taâng hònh" bùçng sûå chñnh trûåc
àoá.
Trong caã hai cuöën saách “Möåt
ngûúâi Viïåt Nam thêìm lùång” vaâ
“Àiïåp viïn hoaân haão”, chuáng ta
àïìu thêëy hiïån lïn nhûäng àùåc sùæc
nöíi bêåt cuãa nhên caách Phaåm
Xuên ÊÍn. Trong con ngûúâi
huyïìn thoaåi êëy coá sûå hoâa tröån
giûäa tònh yïu, loâng trung thaânh
vúái töí quöëc, lñ tûúãng cuãa mònh
vúái sûå tön troång nïìn vùn hoáa àöëi
phûúng, vúái nhûäng ngûúâi vûâa laâ
baån cuãa mònh vûâa laâ keã thuâ cuãa
àêët nûúác mònh. Àùåc biïåt trong
“Àiïåp viïn hoaân haão”, nhaâ sûã
hoåc Larry Berman rêët chuá yá khaão
saát möëi quan hïå cuãa Phaåm Xuên
ÊÍn vúái nûúác Myä, nhûäng ngûúâi
baån Myä vaâ nïìn vùn hoaá Myä.
Bermna cho biïët: “Àiïìu laâm töi
khao khaát viïët vïì öng ÊÍn khöng
chó laâ cuöåc àúâi "khöng thïí tin
àûúåc" cuãa öng êëy vúái 2 vai: nhaâ
baáo, nhaâ tònh baáo - hoaân haão nhû
nhau, maâ caái töi quan têm hún,
caái töi "nhòn" ra úã öng êëy laâ tñnh
nhên baãn vö cuâng têån cuãa con
ngûúâi naây trong khi thûåc hiïån caã
hai vai êëy. Nhûäng ngûúâi Myä cêìn
hiïíu àêìy àuã vïì öng êëy. Phaåm
Xuên ÊÍn laâ möåt àiïåp viïn, têët
nhiïn, öng êëy cêìn coá möåt têëm
bònh phong, möåt chiïëc mùåt naå àïí
laâm cöng viïåc möåt caách bñ mêåt.
Nhûng vûúåt trïn nhûäng àiïìu àoá,
öng êëy àaä söëng thêåt trong voã boåc
cuãa mònh. Öng êëy yïu nghïì baáo
vaâ öng êëy yïu quyá nhûäng ngûúâi
baån Myä. Öng êëy yïu nûúác Myä
nhûng àöëi vúái öng êëy, Töí quöëc
múái laâ trïn hïët”. Theo Berman,
tuy cuäng coá nhûäng ngûúâi Myä thuâ
gheát öng ÊÍn, nhûng nhûäng
ngûúâi baån Myä cuãa Phaåm Xuên
ÊÍn chùæc chùæn àïìu nhòn nhêån öng
ÊÍn theo caách cuãa nûä phoáng viïn
Jolynne D"Ornano viïët: "Töi vö
cuâng khêm phuåc bùçng caách naâo
maâ Phaåm Xuên ÊÍn, trong möåt
luác, söëng nhiïìu cuöåc àúâi thaânh
cöng nhû vêåy, maâ töi tin laâ nhû
thïë, rêët chên thaânh. Öng coá hai
loâng trung thaânh - möåt àöëi vúái
àêët nûúác cuãa öng, vaâ möåt àöëi vúái
tònh yïu nûúác Myä vaâ nhûäng
ngûúâi Myä maâ öng àaä kïët baån. Töi
khöng nhêån thêëy bêët kyâ sûå xung
àöåt naâo trong nhûäng viïåc öng àaä
laâm. Öng coá thïí yïu möåt àêët
nûúác khaác vò nhûäng àiïìu maâ àêët
nûúác àoá àaåi diïån, nhûng öng vêîn
chöëng laåi nhûäng chñnh saách cuãa
nûúác àoá, àùåc biïåt laâ khi caác chñnh
saách êëy àang taân phaá àêët nûúác
cuãa öng vaâ dên töåc öng". Coá lêìn
Larry Berman hoãi Phaåm Xuêín
ÊÍn vïì sûå thêåt cuãa con ngûúâi
Phaåm Xuên ÊÍn thò öng ÊÍn cûúâi
lúán traã lúâi: “Sûå thêåt? Sûå thêåt naâo
múái àûúåc chûá? Coá möåt sûå thêåt laâ
trong 10 nùm töi laâ phoáng viïn
cho toâa soaån tuêìn baáo Time vaâ
trûúác àoá laâm cho haäng Reuters.
Möåt sûå thêåt khaác nûäa laâ töi gia
nhêåp phong traâo caách maång tûâ
nùm 1944 vaâ laâ thaânh viïn cuãa hoå
tûâ àoá vúái caác chûác vuå khaác nhau.
Hai sûå thêåt, hai sûå thêåt... àïìu
thêåt”. Luác àêët nûúác Viïåt Nam
sau chiïën tranh àang gùåp khoá
khùn, Berman tûâng hoãi Phaåm
Xuên ÊÍn rùçng öng coá höëi tiïëc
àiïìu gò khöng thò öng ÊÍn thùèng
thùæn traã lúâi: “Töi khöng thñch cêu
hoãi nhû vêåy. Töi àaä tûå vêën mònh
haâng nghòn lêìn röìi. Töi gheát laåi
phaãi traã lúâi cêu hoãi àoá. Khöng,
töi khöng höëi tiïëc möåt àiïìu gò caã.
Hoâa bònh maâ töi chiïën àêëu àïí
àaåt àûúåc coá thïí laâm kiïåt quïå àêët
nûúác naây, nhûng chiïën tranh coá
khi coân giïët chïët noá. Duâ töi yïu
nûúác Myä, nhûng nûúác Myä khöng
coá quyïìn gò úã nûúác naây. Chuáng
töi phaãi tûå giaãi quyïët vêën àïì cuãa
mònh”.

Saách “Àiïåp viïn hoaân haão”
Tuy vêåy, Phaåm Xuên ÊÍn vêîn
laâ ngûúâi coá caãm tònh vúái Myä
trong suöët caã cuöåc àúâi mònh.
Öng khöng bao giúâ giêëu giïëm yá
nghô rùçng àaä hoåc àûúåc rêët nhiïìu
àiïìu úã Myä vaâ coá thïí coi thúâi gian
ài hoåc úã trûúâng baáo chñ Orange
Coast taåi quêån Cam, California
laâ nhûäng nùm quan troång àöëi
vúái öng. Öng rêët yïu nhûäng
ngûúâi dên Myä trung thûåc, cöng
bùçng, cúãi múã vaâ tûã tïë. Hoå cho
thêëy phêìn naâo khaái niïåm vïì tûå
do vaâ loâng tön troång quyïìn cuãa
con ngûúâi. Phaåm Xuên ÊÍn
khöng ngêìn ngaåi noái: “Hoå chó
cho töi caách nhòn moåi sûå theo
con mùæt cuãa ngûúâi khaác, phï
phaán baãn thên mònh trûúác hïët.
Hoå daåy caác thïë hïå biïët lao àöång,
biïët trúã vïì thûåc tïë. Töi mong
muöën con caái töi àûúåc giaáo duåc
úã Myä... Suöët cuöåc àúâi mònh, töi
chó coá hai traách nhiïåm. Möåt laâ
nghôa vuå cuãa töi àöëi vúái Töí
quöëc. Hai laâ traách nhiïåm cuãa töi
àöëi vúái nhûäng ngûúâi baån Myä.
Mong ûúác cuãa töi laâ: àêëu tranh
cho àïën khi àêët nûúác giaânh
àûúåc àöåc lêåp vaâ sau àoá lêåp quan
hïå ngoaåi giao vaâ bònh thûúâng
hoáa quan hïå giûäa Viïåt Nam vaâ
Myä, àûúåc nhû vêåy thò töi coá thïí
móm cûúâi maâ nhùæm mùæt xuöi tay
bêët cûá luác naâo cuäng thoãa loâng
röìi".
Cuöëi quyïín saách, Berman xuác
àöång kïí vïì nhûäng lêìn gùåp gúä
cuöëi cuâng vúái Phaåm Xuên ÊÍn taåi
TPHCM. Trûúác khi Phaåm Xuên
ÊÍn qua àúâi, trïn caác bûác tûúâng
trong nhaâ öng khöng hïì treo
huên chûúng, bùçng khen, giêëy
chûáng nhêån danh hiïåu anh huâng.
Öng àïí têët caã nhûäng thûá àoá trong
ngùn keáo hoùåc trïn tûúâng phoâng
nguã úã têìng hai. Taâi saãn dïî nhòn
thêëy nhêët cuãa Phaåm Xuên ÊÍn laâ
saách, chêët àêìy trïn giaá saách, trïn
mêëy caái baân úã gêìn àoá vaâ möåt
àöëng taåp chñ Time maâ öng nhêån
àûúåc hùçng tuêìn. Nhûäng ngûúâi
àïën thùm, nïëu biïët súã thñch cuãa
öng, thò mang cho öng nhûäng
cuöën saách múái. Phaåm Xuên ÊÍn laâ
ngûúâi àoåc àuã moåi thûá saách. Ai coá
thúâi gian àïí lùæng nghe öng seä hoåc
àûúåc rêët nhiïìu àiïìu. Trong thúâi
kyâ 1975-1986, khi Phaåm Xuên ÊÍn
coân bõ theo doäi, öng àaä daânh
nhiïìu thúâi gian àïí àoåc saách cuâng
vúái caác con mònh. Öng luön cöë
gùæng truyïìn àaåt cho caác con öng
nhûäng giaá trõ cú baãn maâ öng àaä
tûâng hoåc àûúåc tûâ rêët nhiïìu ngûúâi
baån cuãa mònh. "Töi muöën caác
chaáu biïët tön troång nhên vùn vaâ
nhêån ra àûúåc rùçng sûå hiïíu biïët,
kiïën thûác quñ giaá hún tiïìn baåc",
Phaåm Xuên ÊÍn noái.
Öng àaä rêët vui khi chûáng kiïën
möåt chûúng múái múã ra trong
quan hïå giûäa Viïåt Nam vaâ Myä.
Theo lúâi múâi cuãa àaåi sûá Hoa Kyâ
taåi Viïåt Nam Raymond
Burghardt vaâ töíng laänh sûå Hoa
Kyâ taåi TP.HCM Emi Lynn
Yamauchi, Phaåm Xuên ÊÍn lïn
thùm taâu haãi quên Myä USS
Vandegrift höìi thaáng 9-2003
cuâng caác quan chûác cao cêëp khaác
nhên dõp lêìn àêìu tiïn, möåt taâu
haãi quên Myä cêåp caãng Viïåt Nam
kïí tûâ khi chiïën tranh kïët thuác
nùm 1975.
Trïn thûåc tïë, Phaåm Xuên ÊÍn
àaä trúã thaânh möåt phêìn cuãa quaá
trònh hoâa giaãi röång lúán hún giûäa
hai keã thuâ xûa. Àaåi sûá Raymond
Burghardt khi sùæp kïët thuác
nhiïåm kyâ cöng taác taåi Viïåt Nam
àaä àïën nhaâ Phaåm Xuên ÊÍn àïí
chia tay. Àaåi sûá Burghardt noái vúái
Berman: "Cêu chuyïån vaâ cuöåc
àúâi cuãa Phaåm Xuên ÊÍn thêåt
khöng thïí naâo tin àûúåc, nhûng
vûúåt lïn trïn têët caã nhûäng àiïìu
àoá, Phaåm Xuên ÊÍn laâ möåt biïíu
tûúång quan troång cuãa tònh hûäu
nghõ múái giûäa hai nûúác chuáng ta".
Phaåm Xuên Hoaâng Ên, con
trai cuãa anh huâng Phaåm Xuên
ÊÍn, ngûúâi tûâng àûúåc thaáp tuâng
Chuã tõch nûúác Nguyïîn Minh
Triïët trong chuyïën thùm Myä múái
àêy vúái vai troâ phiïn dõch, àaä noái
vúái Larry Berman rùçng cuöën saách
cuãa Berman viïët vïì cha anh nïn
àùåt tïn laâ "Nhûäng ngûúâi baån vaâ
nhûäng àiïåp viïn". Phaåm Xuên
Hoaâng Ên hi voång ba anh seä
luön àûúåc nhúá túái nhû möåt ngûúâi
thuãy chung vúái baån vaâ trung
thaânh vúái Töí quöëc.
Chùæc chùæn laâ nhû thïë röìi, búãi
Phaåm Xuên ÊÍn khöng chó laâ möåt
àiïåp viïn hoaân haão maâ coân laâ
möåt con ngûúâi tuyïåt vúâi thuyã
chung, chñnh trûåc, möåt con
ngûúâi viïët hoa seä maäi maäi àûúåc
kñnh troång khöng chó úã Viïåt
Nam, úã Myä, maâ trïn caã thïë giúái.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
61
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

CHIÏËN TRÛÚÂNG BIÏËT MÊËY BUÖÌN VUI

VOÄ BAÁ CÛÚÂNG

Trêìn Àöå laâ möåt võ tûúáng kiïm
taâi vùn voä, àaä ài cuâng dên töåc
qua suöët hai cuöåc khaáng chiïën
trûúâng kyâ. Trêìn Àöå gia nhêåp
Àaãng 1940, nùm öng múái 17
tuöíi. Nùm 1941, öng bõ bùæt vaâ
kïët aán 15 nùm tuâ giam. Cuöëi
nùm 1943, öng vûúåt nguåc trúã
laåi hoaåt àöång. Nùm 1946, úã
tuöíi 23, öng laâm Chñnh uãy Mùåt
trêån Haâ Nöåi. Nùm 1950, öng
laâm chñnh uãy Trung àoaân
Söng Lö, röìi Chñnh uãy Àaåi
àoaân 312. Nùm 32 tuöíi, Trêìn
Àöå laâ Chñnh uãy Quên khu 3 vaâ
àïën nùm 1958 àûúåc phong
haâm Thiïëu tûúáng. Cuöëi nùm
1964, öng vaâo chiïën trûúâng
miïìn Nam vúái bñ danh Chñn
Vinh, giûä chûác Phoá Chñnh uãy
Quên Giaãi phoáng miïìn Nam
Viïåt Nam. Sau 1975, Trêìn Àöå
àaä traãi qua nhûäng cöng taác
nhû Phoá Chuã nhiïåm Töíng cuåc
Chñnh trõ, Trûúãng ban vùn hoaá
vùn nghïå TÛ, Phoá Chuã tõch
Quöëc höåi... Öng mêët ngaây
9/8/2002.
Nhaâ xuêët baãn Quên àöåi
RÛÂNG TAÂ THIÏËT, NGHE CHUYÏÅN ANH
HUÂNG TÖ THÕ HUYÂNH
Àïm yïn tônh núi nuái rûâng Taâ
Thiïët. Sau khi àaåp xe ba, böën cêy
söë Trêìn Àöå àïën Trung ûúng Cuåc àïí
hoåp. Caác anh Nguyïîn Vùn Linh
(Mûúâi Cuác), Nguyïîn Chñ Thanh
(anh Saáu) coân chúâ. Àêy laâ cuöåc hoåp
cuãa Trung ûúng Cuåc. Anh Thanh
trõnh troång giúái thiïåu: “ Töi choån
mêëy tay naây laâm caán böå chi viïån
cho miïìn Nam vò àïìu laâ nhûäng tay
sûâng soã cuãa miïìn Bùæc caã. Lï Troång
Têën laâ tay sû àoaân trûúãng chó huy
nhiïìu chiïën dõch. Trêìn Àöå laâ tay coá
nhiïìu kinh nghiïåm cöng taác chñnh
trõ söë möåt, söë hai àêëy. Hoaâng Cêìm
laâ tay chiïën àêëu gioãi nhêët, nhiïìu
kinh nghiïåm vïì taác chiïën”. Anh Linh
nhòn ngûúâi thanh niïn treã, khoeã,
àêìu húi muáp, veã hoaåt baát thöng
minh, hoãi: “ Àöå nùm nay bao nhiïu
tuöíi?”. Trêìn Àöå thûa: “ Daå, em böën
mûúi ba”, Anh Linh vöî àuâi àaánh àeát
möåt caái: “ Sûúáng quaá nhó! Treã quaá
nhó!”...
Anh Nguyïîn Chñ Thanh keáo
Trêìn Àöå vïì nguã cuâng möåt laán. Àïm
êëy hai öng tûúáng àêu coá nguã àûúåc.
Anh Thanh múái ài dûå Àaåi höåi Phuå
nûä miïìn Nam vïì. Anh toã loâng khêm
phuåc phuå nûä miïìn Nam. Anh kïí
möåt gûúng du kñch tuyïn dûúng
Anh huâng tïn laâ Tö Thõ Huyânh múái
19 tuöíi maâ àaä àaánh túái 101 trêån.
“Cêåu thêëy khöng Àöå, Napoleon
àaánh coá 11 trêån. Nhòn Huyânh hiïìn
khö, noá ngoan lùæm. Vêåy maâ àaánh
dûä thïë”. Anh Thanh dùån Trêìn Àöå:
“Cêåu chuêín bõ ài, ài hoåp Àaåi höåi
Thanh niïn. Àïën àêëy thïë naâo cuäng
gùåp nhûäng nhên vêåt thuá võ”.
Tûâ àêëy trong loâng Trêìn Àöå in
àêåm dêëu êën töët àeåp vïì nhûäng phuå
nûä miïìn Nam cuâng nhûäng nhên vêåt
thuá võ cuäng nhû caác cö gaái trïn àêët
Bùæc.
PHAÃI ÀAÁNH MYÄ TRÛÚÁC, MIÏÎN LAÂ ÀAÁNH
THÙÆNG
Thúâi kyâ naây, Trêìn Àöå luön quêín
quanh vúái caác cêu hoãi lúán khöng
dûát ra àûúåc. Àoá laâ: - Taåi sao chûa
àaánh àûúåc Myä? Coân coá cú höåi àaánh
Myä nûäa khöng? - Àaánh Myä seä diïîn
biïën nhû thïë naâo?
Möåt höm, trinh saát ta thu thêåp tin
tûác: “Coá thïí Myä seä àoáng úã Baâu
Baâng”. Möåt caán böå nhòn cuöën söí tay
cuãa mònh neát buát ghi chùçng chõt,
nhûäng con söë, nhûäng vêën àïì tû
tûúãng böå àöåi, tiïëc reã chûa àûúåc noái
hïët moåi lyá leä cuãa mònh vúái Trêìn Àöå.
Anh ta noái goån loãn:
Tûúáng Trêìn Àöå trïn àûúâng ra chiïën trêån

Nhên dên vûâa cho xuêët baãn

têåp truyïån kyá “Chuyïån tûúáng
Àöå” cuãa taác giaã Voä Baá Cûúâng.
Têåp truyïån àaä ghi laåi nhiïìu
cêu chuyïån caãm àöång vïì cuöåc
àúâi cuãa tûúáng Trêìn Àöå, möåt
con ngûúâi chñnh trûåc. Nhên kyã
niïåm 85 nùm nùm sinh cuãa
öng (1923-1988), VHVN xin
trñch giúái thiïåu chûúng viïët vïì
tûúáng Trêìn Àöå úã Trung ûúng
Cuåc chiïën trûúâng miïìn Nam
thúâi chöëng Myä cûáu nûúác.

VÙN HIÏËN
62 VIÏÅT NAM
 - Phaãi àaánh Myä trûúác, miïîn laâ
phaãi àaánh cho thùæng vaâ chùæc thùæng.
Trêìn Àöå suy nghô cuãa anh caán
böå àoá cuäng laâ suy nghô cuãa ngaân
vaån chiïën sô. Böîng anh nhúá laåi
nhûäng ngaây coân úã ngoaâi miïìn Bùæc,
trûúác khi vaâo chiïën trûúâng, coá lêìn
anh gùåp möåt chaáu úã Thaái Bònh, noá
àaä khoe vúái anh.
- Chaáu sùæp sûãa àûúåc ài thanh
niïn xung phong àaánh Myä àêëy.
Ài àïí “àaánh Myä”. Thïë laâ muåc
tiïu roä quaá röìi, cêìn gò phaãi baân caäi.
Cuöëi cuâng Böå chó huy quyïët àõnh
àaánh Myä úã Baâu Baâng.
Taám giúâ saáng höm sau quyïët
têm cuãa Böå Chó huy mùåt trêån àûúåc
cêëp trïn chêëp nhêån möåt caách
nhanh choáng. Cêëp trïn cuäng muöën
coá trêån àaánh ra troâ thûã sûác àaánh Myä
Cuâng Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp
trûúác àïí múã ra phong traâo thi àua
sau naây.
Sau khi lïånh truyïìn xong, khöng
khñ vuâng rûâng miïìn Àöng trúã nïn
yïn lùång, àúåi chúâ. Nhiïìu àöìng chñ
àaä tranh thuã ài ùn cúm chuêín bõ cho
trêån àaánh, coá anh lùång leä xïëp àùåt laåi
chöî laâm viïåc, xïëp àùåt laåi giêëy túâ, goåt
nhoån buát chò. Mêëy anh thöng tin
gioång khaân khaân thónh thoaãng thûã
maáy alö, alö bùæt liïn laåc vúái caác töí
maáy khaác. Coá anh ngöìi dûå kiïën diïîn
biïën trêån àaánh, nhûäng giêy phuát
thêåt höìi höåp...
Àïën giúâ nöí suáng röìi, Trêìn Àöå
hoãi moåi ngûúâi:
- Caác àöìng chñ àaä nghe thêëy gò
chûa? Àaánh Myä röìi àoá.
- Nön quaá, bêy giúâ hïët nön röìi!
Trêìn Àöå nhòn tûâng ngûúâi, vui veã
trao àöíi mêëy cêu trong phaåm vi
cöng taác röìi höì húãi ruát thuöëc laá
“khao” möîi ngûúâi möåt àiïëu…
Khöng khñ chó huy súã bûâng lïn
niïìm vui khi nhûäng tin chiïën thùæng
bay vïì. Cêåu cöng vuå tûâ àêu chaåy
àïën lùæc vai Trêìn Àöå:
- Diïåt goån húã thuã trûúãng? Hay
quaá ha! Bïn mònh coá sao khöng?
Sûúáng quaá trúâi - Röìi anh vöåi lao ài,
ra àïën cûãa coân ngoaái laåi trao cho
möåt chiïën sô bao thuöëc - Àûa thuöëc
cho thuã trûúãng giuâm nghen. Cêåu ta
súå thuã trûúãng hïët thuöëc huát.
Niïìm vui daâo daåt trong ngûúâi
Trêìn Àöå. Anh biïët chïë ngûå, khöng
quaá say sûa, vaâ anh nhúá ngay
nhûäng viïåc sùæp túái phaãi laâm. Cö
nuöi quên àaä àùåt lïn baân anh möåt
tö buán noáng khoái nghi nguát.
Sang höm sau úã möåt àõa àiïím
khaác, tiïëng àaâo hêìm thònh thõch vêîn
coân àang tiïëp tuåc. ÚÃ möåt vaâi núi
caánh rûâng phña sau, caán böå ài laåi
nhöån nhõp. Trêìn Àöå ngöìi nghe caánh
tuyïn huêën vaâ caác töí chûác úã caác
àún võ vïì baáo caáo. Möåt phoáng viïn
baáo Quên Giaãi phoãng ngöìi trïn
voäng ghi cheáp tin tûác maâ vêîn run
lêíy bêíy vò trêån söët reát àang haânh
haå…
Trong baáo caáo Trêìn Àöå nghe
àûúåc möåt chi tiïët coá àöåi thanh niïn
xung phong khöng àûúåc cuâng böå
àöåi vaâo thu doån chiïën trûúâng luön
thùæc mùæc, àöìng chñ àöåi trûúãng luác
naâo cuäng giuåc chó huy trao nhiïåm
vuå. Möåt àöåi viïn beá nhoã coäng àöìng
chñ thûúng binh khaá nùång vûúåt qua
laân mûa bom baäo àaån àïí àûa
thûúng binh vïì hêåu phûúng. Trïn
àûúâng ài phaáo àõch bùæn dûä döåi, nûä
àöåi viïn naây àùåt thûúng binh xuöëng
chiïën haâo röìi nùçm che phña trïn vaâ
cö êëy àaä hy sinh àïí cûáu àöìng àöåi
mònh.
Trêìn Àöå húi nhùæm mùæt laåi, ruâng
mònh nghô ngay àïën chiïën sô Tö Thõ
Huyânh, anh thûúng lúáp treã, kñnh
phuåc tuöíi treã quaá. Khi nghe möåt
àöìng chñ baáo caáo möåt tiïíu àöåi diïåt
àûúåc saáu xe tùng, trong àoá àöìng chñ
tiïíu àöåi trûúãng diïåt àûúåc hai chiïëc
bùçng thuã phaáo vaâ anh àaä hy sinh
khi vûâa boâ lïn chiïëc xe tùng thûá ba,
mùæt Trêìn Àöå tûúãng nhû nhòn thêëy
möåt laân buåi xaám phaã ra, nhòn roä caái
thaáp phaáo trïn xe tùng quay chêåm
chaåp. Tûâ hoång phaáo nhûäng ngoån
lûãa xanh khaåc ra thoùæt tùæt ngêëm khi
ngûúâi tiïíu àöåi trûúãng nhöìi vaâo àoá
quaã thuã phaáo.
Trêìn Àöå cuâng vúái anh Nguyïîn
Chñ Thanh gùåp anh Mûúâi Cuác àïí
baáo caáo. Caác anh caãm thêëy vûäng
loâng tin tûúãng hún bao giúâ hïët, tû
tûúãng khoãe khoùæn hún bao giúâ hïët.
Vaâ röìi caác anh ruát ra möåt kïët luêån:
Quên Giaãi phoáng coá thïí àaánh baåi
caác àún võ tinh nhuïå trang bõ hïët
sûác hiïån àaåi cuãa Myä.
“TUÅI BAY CHUYÏËN NAÂY COÁ LAÂM THIÏÅT
KHÖNG?”
Lï Troång Têën vaâ Trêìn Àöå tiïëp
tuåc chó huy àaánh àõch úã Àöìng Xoaâi.
Trêån naây ta chiïëm àûúåc hai phêìn
ba cùn cûá àõch song cuäng bõ thûúng
vong nhiïìu. Sau Àöìng Xoaâi, àún võ
lïn àaánh àõch úã Buâ Àöëp. Dêîn àûúâng
coá öng Tû Nguyïån laâ Bñ thû Phûúác
Long. Àaánh thùæng Buâ Àöëp, giùåc úã
Buâ Gia Mêåp thaáo chaåy. Trêìn Àöå
theo tûúáng Trêìn Vùn Traâ xuöëng
Khu VIII àïí kiïím àiïím chiïën dõch
xuên 1968. Àêy múái laâ vuâng giaáp
ranh. Xuöëng àêy caâng hiïíu úã vuâng
àöìng bùçng rêët cêìn “thïë húåp phaáp”.
Dên tûâng traãi qua chiïën tranh. Quên
ta giaãi phoáng xong, àõch àöí quên
chiïëm laåi. Möîi lêìn àõch àïën laåi thi
haânh nhiïìu êm mûu taân khöëc hún
trûúác. Höm êëy, möåt cuå giaâ gùåp Trêìn
Àöå, hoãi: “Tuåi bay chuyïën naây coá
laâm thiïåt khöng?”. Trêìn Àöå traã lúâi:
“Laâm thiïåt”. “Tuåi bay laâm thiïåt, dên
theo kiïíu “laâm thiïåt”. Coân chûa laâm
thiïåt thò noái vúái tuåi tao, àïí chuáng tao
coá caách àöëi phoá vúái àõch. Chuáng
maây àaánh xong ruát ài laâ chïët chuáng
tao.” Röìi cuå phên trêìn: “Chuáng maây
thên coá möåt mònh, möîi thùçng möåt
khêíu suáng, möåt caái ba lö ài àêu chaã
àûúåc. Chuáng tao coân trêu, boâ, coân
heo, võt, coân vúå, coân con nïn khöng
ài àêu àûúåc. Chuáng tao phaãi baám
truå, àõch quay laåi chuáng tao phaãi
nghô caách àöëi phoá àïí noá khöng laâm
gò àûúåc”. Nghe cuå giaâ noái vêåy Trêìn
Àöå thêëy thûúng, thêëy phuåc àöìng
baâo mònh. Hoå coá nhiïìu thûåc tïë, hoåc
bao nhiïu cuäng khöng bùçng dên,
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
63
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
cuäng khöng hiïíu hïët kinh nghiïåm
trong dên vaâ biïët caách xûã lyá nhû
dên àûúåc.
Sau xuên 1968, anh quay vïì múã
lúáp huêën luyïån. Anh Hoaâng Vùn
Thaái giaãng vïì àûúâng löëi quên sûå.
Trêìn Àöå giaãng vïì chñnh trõ. Anh em
baão: “Möîi lêìn lïn lúáp nghe thuã
trûúãng noái thêëy tònh hònh saáng suãa
phêën khúãi lùæm. Nhûng vïì àõa baân
hoaåt àöång phaãi àöëi phoá vúái àõch coá
nhiïìu vuä khñ töëi tên, laåi taân aác,
chuáng khöng chuân tay thò thêëy mùåt
maây mònh töëi sêìm laåi. Nghe caác anh
noái “àõch moãng nhû laá luáa, cêëu àûát
ngay”, vïì túái nhaâ thêëy noá dai nhû da
trêu”. Xuên 1968, ta nhêån àõnh laâ
thùæng lúåi nhûng cuöëi nùm àoá röìi àêìu
nùm 1969 àõch phaãn cöng cêëp töëc,
caác àõa phûúng àïìu lêm nguy, mêët
dên, mêët àêët, böå àöåi, du kñch mêët
chöî àûáng chên. Nhiïìu núi du kñch
àõa phûúng phaãi böí sung bùçng
thanh niïn miïìn Bùæc vaâo thay thïë.
Luác lïn hoåp coá möåt anh noái vui:
- Dên hoå noái rùçng bêy giúâ caán
Tûâ traái sang: àöìng chñ Lï Àûác Anh, Trêìn Àöå, Hoaâng Vùn Thaái taåi chiïën trûúâng B2
VÙN HIÏËN
64 VIÏÅT NAM
böå cûá lêëy àuäa caã caåp möìm chuáng
töi àïí thùæng lúåi vaâo thò chuáng töi
cuäng khöng muöën nuöët tröi.
Trêìn Àöå thêìm caãm ún chiïën sô
àoá àaä noái lïn sûå thêåt. Sûå thêåt noá
khùæc nghiïåt ghï gúám lùæm. Noá
khöng traánh nïí, kiïng deâ ai hïët.
Dên hoå àaä nhòn ra sûå thêåt, töët nhêët
ta phaãi thaânh thûåc noái vúái dên caái
àûúåc, caái mêët chûá khöng nïn “tö
höìng” caác vêën àïì lïn maäi...
NÏËT RÛÂNG
Tûâ àêìu nùm 1965 àïën àêìu nùm
1974, gêìn mûúâi nùm Trêìn Àöå úã
trong rûâng miïìn Àöng... Ngûúâi ta
noái rûâng miïìn Nam hiïìn, Trêìn Àöå
cuäng thûâa nhêån nhû vêåy. Nhêët laâ tûâ
khi àûúåc àùåt lûng xuöëng caánh voäng
chao ài chao laåi giûäa rûâng cêy traái.
Caái laán cuãa Trêìn Àöå maái lúåp laá
nhû lúåp ngoái rêët àeåp. Ngûúâi ta kïí
rùçng höìi vua Gia Long bõ quên Têy
Sún àaánh àuöíi chaåy vaâo rûâng duâng
laá naây lúåp choâi úã. Sau naây nhúá àïën
loaåi laá àaä che nùæng che mûa, cho
nïn anh goåi laâ laá trung quên. Àiïìu
laå kyâ laâ khi khö laá trung quên àöët
khöng chaáy, laåi tûúi maâu bùæt mùæt.
Rûâng miïìn Àöng coá nhiïìu traái
cêy: bûúãi, booâng booâng, dêu da...
Rûâng caâi dùåm lùæm thûá hoa, nhiïìu
nhêët laâ hoa mai vaâng. Àûáng giûäa
rûâng mai vaâng loâng ngûúâi thanh
thaãn hún.
Phong lan úã àêy nhiïìu vö kïí,
nhêët laâ lan Àaåi Chêu, caánh hoa àoã
höìng lung linh àeåp vaâ sang. Àêu coá
lan thò rûâng chöî àoá sûåc nûác hûúng
thúm.
Rûâng miïìn Àöng coá con coâ
ngùèng, coâ ngùèng khöng bay cao,
bay xa maâ chó chaåy trïn mùåt àêët.
Höm Trêìn Àöå àïën thùm Tûúáng Traâ,
trong chuyïån vui anh coá noái àïën thuá
vui ài sùn coâ ngùèng. Tûúáng Traâ baão
sau naây thùæng lúåi, túá seä trúã laåi rûâng
miïìn Àöng laâm cùn nhaâ lúåp laá trung
quên haâng ngaây “thöíi” coâ ngùèng vïì
cheán.
Tûúáng Traâ noái “thöíi” laâ “thöíi” öëng
xò àöìng àoá. Bêët giaác Trêìn Àöå nhúá laåi
höìi coân úã nhaâ anh àaä ài thöíi öëng
àöìng úã baäi biïín lêëy chim, coâ vïì ùn...
Rûâng miïìn Àöng hiïìn khö
nhûng cuäng nhiïìu loaâi rùæn àöåc. Coá
giöëng rùæn “chaâm ngoaåp” thùçng Myä
goåi laâ “öng ba bûúác”. Öng ba bûúác
àaä möí möåt caái thò ngûúâi khoãe cuäng
chó bûúác àûúåc ba bûúác laâ quyå.
Trong noá lúâ àúâ chêåm chaåp ngùæn
chûâng ba böën mûúi phên nhûng
khöng may bõ noá möí thò chó coá toi
àúâi.
Coá möåt anh cuâng úã vúái Trêìn Àöå,
àïm nùçm nguã àïí deáp úã dûúái voäng.
Khi buöìn ài tiïíu thaã chên quúâ deáp bõ
noá àúáp, phaãi ài cêëp cûáu nùçm àiïìu trõ
haâng thaáng múái khoãi.
Coá lêìn Trêìn Àöå thêëy noá boâ trïn
maái lïìu cuãa mònh àaânh àïí vêåy. Anh
nghô buång “nïëu maây bùæt chuöåt thò
hay quaá”. Coá luác nùçm mú maâng
thêëy noá chuyïín àöång trïn maái lïìu
laåi nghô laâ hêìm mònh chuyïín àöång.
Àaánh chuáng khöng dïî. Hïî àöång laâ
noá trûúân xuöëng dûúái vaán laát, àaânh
phaãi nghô “thò haäy tòm caách söëng
chung vúái rùæn vêåy”. Möëi úã àêy nhiïìu
vö kïí, cûá tûâng àöëng, tûâng àöëng doåc
àûúâng ài. Möëi ùn raâo raâo. Caâng möëi
giöëng caâng cua nhoã vaâ sùæc. Coá lêìn
chõ Ba Àõnh ài hoåp vïì giûäa àïm töëi,
àang ài böîng chõ heát lïn. Moåi ngûúâi
chiïëu àeân pin múái biïët chõ Ba bûúác
vaâo öí möëi. Caác chaáu xuám xñt löi chõ
khoãi àöëng möëi. Caâng möëi cùæm vaâo
da thõt, rûát àûúåc con möëi ra laâ rûát caã
miïëng da thõt ngûúâi theo. Chên chõ
Ba àêîm maáu.
Trêìn Àöå àaä àûúåc gùåp chõ Ba vaâ
nûä du kñch Tö Thõ Huyânh. Nhùæc túái
chõ Ba laâ ngûúâi ra nhùæc túái “ba chên,
hai muäi”. Tïn tuöíi chõ Ba gùæn chùåt
vúái noá vaâ chõ àaä söëng trong thûåc tïë
àêëu tranh cuãa mêëy phûúng thûác àoá.
Chõ yïu quï hûúng Bïën Tre nhûng
laåi khöng cuåc böå. Chõ tûå haâo bïnh
vûåc chõ em phuå nûä möåt caách quyïët
liïåt.
Chõ coá möëi tònh àêìu vúái anh
Bñch, röìi anh Bñch mêët. Chaáu Minh
con trai chõ têåp kïët ra Bùæc mùæc
troång bïånh chùèng coân. Nùm 1969
Trêìn Àöå ra Bùæc coá àïën viïëng möå
chaáu úã Vùn Àiïín. Chõ Ba vêîn goåi
chaáu vúái caái tïn thên mêåt laâ On. Chõ
Ba coá hai nöîi àau, ngûúâi vúå treã mêët
chöìng, ngûúâi meå mêët àûáa con trai
duy nhêët.
Chõ Ba Àõnh rêët mûåc trung thûåc,
coá löëi söëng giaãn dõ vaâ laâm viïåc rêët
nghiïm tuác. Khi chõ chó huy àaánh
trêån thò kiïn quyïët khöng möåt ai
bùçng. Sau möîi trêån àaánh thò thûúâng
xuöëng nhaâ bïëp laâm baánh bao, baánh
xeâo cho lñnh ùn. Nhûäng luác êëy chõ
Ba trúã laåi hònh aãnh ngûúâi phuå nûä têìn
taão, dõu daâng, kheáo leáo. Tröng chõ
àûáng nhaâo böåt ngûúâi ta cûá ngúä àoá laâ
baâ chuã hiïåu baánh. Baánh chõ laâm
ngon. Àaåi tûúáng Nguyïîn Chñ Thanh
àïì nghõ möîi lêìn diïåt àûúåc möåt tiïíu
àoaân Myä chõ Ba khao bûäa baánh.
Möåt nùm khao bao nhiïu bûäa baánh
laâ diïåt àûúåc bêëy nhiïu tiïíu àoaân
Myä. Con ngûúâi nhû thïë maâ höm nay
gùåp “möëi” cùæn thò súå hïët höìn.
Söëng lêu úã rûâng miïìn Àöng,
Trêìn Àöå trûúãng thaânh cûáng coãi kiïn
cûúâng, trung thaânh nhêët mûåc vúái
Àaãng vaâ nhên dên. Tû tûúãng “àöìng
àöåi” vaâ “Anh lñnh Cuå Höì” laâ tiïìn àïì
trong tû duy “àöíi múái” sau naây cuãa
Trêìn Àöå maâ ngûúâi thêìy daåy anh
khöng ai khaác laâ anh Mûúâi Cuác,
Nguyïîn Chñ Thanh, Lï Troång Têën,
Trêìn Vùn Traâ, chõ Ba Àõnh...
TRÊÌN ÀÖÅ CHÏËT THÊÅT HAY GIAÃ
Tïët Mêåu Thên 1968 àõch tung tin
Trêìn Àöå àaä chïët. Vò sao coá tin àoá?
Höìi êëy úã Saâi Goân boån lñnh Myä -
nguåy rêët súå nhûäng trêån àoân “vúä oác”
cuãa Viïåt Cöång. Trûúác nùm 1968,
àõch töí chûác cuöåc caân queát lúán
Gianxún - Xity vaâo Têy Ninh, núi Böå
chó huy Miïìn truá quên. Trêån caân lúán
vúái 45 ngaân quên, chuáng àõnh dêåp
tùæt Àaâi giaãi phoáng, beã gaäy xûúng
söëng Viïåt Cöång. Luác quên ta ruát ra
coá chön laåi mêëy thuâng phim aãnh.
Àõch àaâo àûúåc, trong àoá coá têëm aãnh
Tûúáng Àöå mùåc böå quêìn aáo baâ ba
àen. Boån àõch laåi kiïëm àêu àûúåc caái
xaác giöëng Tûúáng Àöå. Noá in aãnh öng
bïn aãnh xaác chïët röìi raãi truyïìn àún
khùæp miïìn Nam rùçng Trêìn Àöå àaä bõ
giïët. Àaâi BBC phaát ài phaát laåi tin
naây. Trêìn Àöå nghe àûúåc tin naây qua
àaâi BBC khi öng àang cuâng haânh
quên vúái caác chiïën sô cuãa mònh.
Öng cûúâi noái vúái caác chiïën sô:
- Noá tung tin mònh chïët, maâ
mònh vêîn coân nguyïn veån ài àaánh
trêån thêåt lúán àêy.
Tuy vêåy caái tin võt êëy cuäng àaä
laâm cho àöìng chñ mònh cuäng hoang
mang khöng roä thûåc hû thïë naâo.
Nhaâ vùn Nguyïîn Trêìn Thiïët luác êëy
laâ phoáng viïn baáo Quên Àöåi ngoaâi
mùåt trêån, dõp Tïët Mêåu Thên coá trong
tay túâ Chñnh luêån ra haâng ngaây cuãa
Saâi Goân sûãng söët khi thêëy ngoaâi
aãnh Tûúáng Àöå túâ baáo coân in aãnh
xaác chïët. Túâ baáo vúái haâng tñt lúán,
chûä to àêåm chaåy ngang hïët trang vaâ
doåc nûãa trang viïët: “Tûúáng Àöå,
Trung ûúng Cuåc Mùåt trêån Dên töåc
Giaãi phoáng vûâa bõ haå saát. Chñnh
chuêín tûúáng Nguyïîn Ngoåc Loan àaä
àñch thên chó huy cuöåc sùn àuöíi,
kheáp chùåt voâng vêy döìn àõch vaâo tûã
löå 46 Chúå Lúán. Tûúáng Àöå cuâng 8
ngûúâi khaác bõ guåc ngaä taåi phûúâng
Phuá Àõnh, quêån 6. Öng Nguyïîn
Ngoåc Linh, Töíng Giaám àöëc Thöng
tin àaä giao cho caãnh saát giaão
nghiïåm hònh. Caãnh saát àaä kïët luêån
tïn Viïåt Cöång naây chñnh laâ Trêìn Àöå.
Theo giúái chûác coá kinh nghiïåm
thò Böå chó huy tiïìn phûúng cuãa Viïåt
Cöång luön coá mùåt bïn caånh cêëp chó
huy. Nhû vêåy coá thïí kïët luêån laâ
quên lûåc Viïåt Nam Cöång hoâa àaä
tiïu diïåt Böå chó huy Mùåt trêån Dên
töåc Giaãi phoáng vaâ do àoá Böå Chó huy
naây khöng coân nûäa”.
Meå Phuãng, meå tûúáng Trêìn Àöå úã
quï nghe tin àoá vêåt vaä khoác chïët
lùång. Böå Chó huy Miïìn àaä cho ghi
êm tiïëng noái cuãa tûúáng Àöå àïí gûãi
vïì quï cho meå Phuãng. Àaåi tûúáng
Hoaâng Vùn Thaái goåi meå Phuãng
bùçng cö, nhên chuyïën cöng taác ra
Bùæc àaä tranh thuã vïì Thaái Bònh thùm
me, múã bùng coá tiïëng noái cuãa Trêìn
Àöå cho meå nghe, meå múái tin con
mònh coân söëng.
Nhaâ vùn Nguyïîn Trêìn Thiïët cûá
giûä maäi trong loâng caái tin thêët thiïåt
àoá, mong coá ngaây gùåp laåi Trêìn Àöå
cuâng anh têm sûå. Àïën maäi sau
ngaây 30/4/1975 khi Trêìn Àöå àûúåc
phong haâm Trung tûúáng, giûä chûác
Phoá Chuã nhiïåm Töíng cuåc Chñnh trõ,
röìi vaâo Trung ûúng, laâm Trûúãng
Ban Vùn hoáa - Vùn nghïå, hai öng
múái gùåp laåi nhau. Höm êëy àaåi taá
Nguyïîn Trêìn Thiïët lúán tiïëng “Chaâo
quan to”. Vêîn tñnh nïët nhû ngaây
xûa, Tûúáng Àöå àuâa: “Túá àang khöí
boã xûâ àêy. Nïëu cêåu thñch túá àöíi
cho”.
Röìi öng baão Nguyïîn Trêìn Thiïët:
- Cêåu àûúåc kïët naåp Höåi Nhaâ
vùn, thaã sûác tung hoaânh maâ viïët.
Öng Thiïët vöåi noái:
- Töi àêu daám qua mùåt nhaâ vùn
thuöåc lúáp saáng lêåp ra Höåi Nhaâ vùn
nùm 1957 nhû anh.
Trêìn Àöå cûúâi:
- Túá bêån quaá, theâm viïët chaáy
ruöåt chaáy gan maâ khoá xïëp thúâi gian.
Tûúáng Àöå àöëi vúái baån beâ laâ vêåy,
yïu vùn hoáa, vùn nghïå laâ vêåy. Öng
chûa bao giúâ nhêån mònh laâ nhaâ vùn.
Öng chuåp aãnh vaâo loaåi coá nghïì.
AÃnh öng chuåp àûúåc lûu truyïìn khùæp
núi. Caác taåp chñ, baáo aãnh àïìu sûã
duång taác phêím cuãa öng maâ öng
cuäng chûa bao giúâ nghô mònh laâ
nghïå sô nhiïëp aãnh.
Ài... vaâ ài! Cuöåc àúâi tûúáng quên
Trêìn Àöå gùæn liïìn vúái chiïëc ba lö
saåm khoái chiïën trûúâng vaâ nhûäng kyã
niïåm thêåt mïën yïu caãm àöång vïì
àöìng àöåi. Laâ võ tûúáng “Nùæm lêëy thùæt
lûng àõch maâ àaánh. Bùæt Myä àaánh
theo caách àaánh cuãa mònh, khöng
cho àaánh theo kiïíu Myä” vúái nhûäng
baâi bònh luêån àêìy thuyïët phuåc mang
buát danh Cûãu Long, öng trúã thaânh
vuä khñ tinh thêìn tùng thïm sûác chiïën
àêëu cho quên àöåi ta, goáp phêìn vaâo
chiïën thùæng...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
65
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
MÖÅT THOAÁNG HÛÄU ÛÚÁC
T
öi quen nhaâ vùn Hûäu Ûúác
tûâ luác anh coân laâ lñnh,
àang söëng trong caãnh bêìn
haân, luác àêìu laâm àaåi diïån cho
baáo Cöng an thaânh phöë Höì Chñ
Minh úã Haâ Nöåi, sau àoá nghô ra túâ
Vùn hoaá vùn nghïå Cöng an röìi tûâ
Vùn hoaá vùn nghïå Cöng an, anh
nghô thïm ra túâ An ninh Thïë giúái,
luác àêìu chó laâ möåt baãn tin, Truå súã
khöng coá, Hûäu Ûúác phaãi nhúâ cùn
phoâng hún 10m2 cuãa baáo Cöng
an thaânh phöë Höì Chñ Minh úã 70
Trêìn Quöëc Toaãn àïí laâm núi laâm
viïåc, tiïëp cöång taác viïn vaâ khaách
haâng phaát haânh baáo. Haâng ngaây
Hûäu Ûúác cuâng vaâi ba nhên viïn,
cuäng laâ phoáng viïn úã trong cùn
phoâng chêåt heåp êëy, ùn cúm buåi,
huát thuöëc laâo vaâ laâm àuã moåi
chuyïån àïí túâ baáo ra àúâi vaâ ài vaâo
cuöåc söëng. Cöng viïåc lùång leä
nhûng nhû con soáng ngêìm chúâ
luác buâng lïn. Söë lûúång baáo ngaây
caâng gia tùng, röìi vûúåt mùåt caã
möåt söë túâ baáo lúán. An ninh Thïë
giúái trúã thaânh möåt thûúng hiïåu
maånh vaâ tûâ caái truå súã hún 10m2 úã
nhúâ tiïën lïn thaânh toâa nhaâ cao
têìng toåa laåc úã trung têm Haâ Nöåi
vúái söë nhaâ 100 trïn con phöë àeåp
Yïët Kiïu, trung têm gùåp gúä cuãa
vùn nghïå sô vaâ baáo chñ.
Vaâi nùm trûúác àêy, Vùn hoaá
vùn nghïå Cöng an vaâ An ninh
thïë giúái saáp nhêåp vaâo baáo Cöng
An nhên dên àïí tûâng bûúác xêy
dûång mö hònh möåt têåp àoaân baáo
chñ maånh cuãa ngaânh Cöng an,
Hûäu Ûúác trúã thaânh Töíng biïn
têåp baáo Cöng an Nhên dên. Têåp
àoaân baáo chñ Cöng an phaát triïín
hïët sûác maånh meä, Àaåi taá Hûäu
Ûúác àûúåc phong haâm Thiïëu
tûúáng nhû sûå tûúãng thûúãng
xûáng àaáng cho taâi nùng vaâ lao
àöång hïët mònh cuãa anh vò sûå
VÙN HIÏËN
66 VIÏÅT NAM
GS HOAÂNG CHÛÚNG
Nhaâ vùn, Thiïëu tûúáng Hûäu Ûúác
nghiïåp anh ninh töí quöëc.
Khöng nhûäng laâ möåt tû lïånh
baáo chñ gioãi, nhaâ baáo Hûäu Ûúác
coân laâ möåt nhaâ hoaåt àöång xaä höåi
tûâ thiïån àêìy nhiïåt huyïët. Anh vaâ
caác cú quan baáo chñ do anh phuå
traách luön tiïn phong trong caác
chûúng trònh xoaá àoái giaãm
ngheâo, giuáp àúä àöìng baâo mònh
luác thiïn tai gian khoá, phaát hiïån,
höî trúå caác nhên taâi cuãa àêët nûúác.
Trung têm Nghiïn cûáu Baão töìn
vaâ Phaát huy Vùn hoaá Dên töåc vaâ
taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam trong
nhûäng ngaây khúãi nghiïåp àêìy
khoá khùn cuäng nhêån àûúåc úã Hûäu
Ûúác nhûäng sûå höî trúå vö tû, chên
tònh.
Cuâng vúái sûå phaát triïín mang
tñnh àöåt phaá cuãa Vùn hoaá vùn
nghïå Cöng an, An ninh Thïë giúái
vaâ Cöng an Nhên dên, ngûúâi
saáng lêåp cuãa noá cuäng böåc löå
nhiïìu taâi nùng möåt caách kyâ laå.
Hûäu Ûúác trúã thaânh nhaâ vùn, nhaâ
viïët kõch vaâ nhaâ thú. Àiïìu àoá
khöng mêëy ngaåc nhiïn khi caách
àêy hún 30 nùm anh àaä coá kõch
baãn Voä Thõ Saáu dûång thaânh
phim khaá hêëp dêîn. Àiïìu àaáng
ngaåc nhiïn laâ Hûäu Ûúác coân saáng
taác nhaåc vaâ veä tranh. Múái àêy töi
àïën thùm Hûäu Ûúác cuäng taåi söë
nhaâ 100 Yïët Kiïu, cuäng taåi cùn
phoâng úã têìng 2 gêìn 10 nùm
trûúác, coá khaác hún laâ cùn phoâng
trúã nïn heåp laåi búãi chêåt nñch
nhûäng taác phêím nghïå thuêåt cuãa
anh múái saáng taác. Hûäu Ûúác àang
veä (anh veä bùçng baân tay vaâ
nhûäng ngoán tay, khöng duâng buát
veä). Hûäu Ûúác khöng thïí bùæt tay
töi vò àöi baân tay àang bï bïët böåt
maâu, miïång noái tay veä theo caãm
hûáng àang dêng traâo, àïën nûãa
tiïëng àöìng höì, Hûäu Ûúác múái ài
rûãa tay vaâ tiïëp töi bùçng viïåc giúái
thiïåu nhûäng àûáa con tinh thêìn
maâ anh àaä “mang nùång àeã àau”.
Anh baão, coá bûác tranh anh phaãi
veä ài veä laåi haâng nùm trúâi múái
caãm thêëy toaåi nguyïån, coá bûác
anh veä xong thò àûúåc minh hoåa
bùçng möåt baâi thú. Töi thêåt sûå
kinh ngaåc vïì niïìm àam mï vaâ
sûác lao àöång saáng taåo hún ngûúâi
cuãa Hûäu Ûúác. Àïën giúâ anh àaä coá
19 vúã kõch vaâ nhiïìu tiïíu thuyïët.
Àùåc biïåt kõch cuãa Hûäu Ûúác àûúåc
kïët cêëu theo möåt hònh thûác múái
laå vaâ àêìy tñnh thúâi sûå, àêåm chêët
thïë sûå vaâ luön thu huát àöng àaão
khaán giaã thò tranh cuãa anh cuäng
chùèng theo trûúâng phaái naâo, anh
veä theo caãm xuác riïng, caách nhòn
riïng cuãa traái tim vaâ àöi mùæt anh.
Àoá laâ sûå kïët húåp haâi hoâa giûäa
trûâu tûúång vaâ hiïån thûåc gúåi cho
ngûúâi xem suy ngêîm nhiïìu àiïìu
vïì thiïn nhiïn vaâ con ngûúâi, con
ngûúâi àêìy phûác taåp àang söëng
trong thïë giúái khöng bònh
thûúâng nhû ta thêëy. Tñnh triïët
hoåc, tñnh nhên vùn sêu xa bao
truâm trong nhûäng bûác tranh böåt
maâu, thuöëc nûúác cuãa Hûäu Ûúác
nhû Voâng xoaáy, Giao thoa, Thên
coâ, Traái tim töi... Khoãi phaãi noái gò
thïm khi ta àaä thêëy coá nhûäng
bûác tranh cuãa Hûäu Ûúác, gêìn àêy
àaä coá nhûäng têåp thïí vaâ caá nhên
mua túái nhiïìu tyã àöìng. Nhên

“Tûå sûå” “Giao thoa” - maâu dêìu cuãa Hûäu Ûúác

àêy, töi muöën noái thïm Hûäu Ûúác
coân laâ möåt nhaåc sô àaä saáng taác
nhiïìu ca khuác thaânh cöng. Trong
söë àoá coá baâi töi nghe ài nghe laåi
nhiïìu lêìn maâ khöng chaán nhû
Meå töi, Lúâi ru coã non...
Khöng chó àaä liïn tuåc taåo nïn
nhûäng hiïån tûúång baáo chñ ngoaån
muåc, vúái caác saáng taác thú, vùn,
kõch, nhaåc, hoaå cuãa mònh, võ
tûúáng baáo chñ nöíi tiïëng cuãa
ngaânh Cöng an Hûäu Ûúác laåi coân
taåo nïn möåt hiïån tûúång lyá thuá
trong laâng vùn nghïå Viïåt Nam úã
àêìu thïë kyã 21 naây.
Taâi nùng nhû thïë, nhûng Hûäu
Ûúác vêîn khiïm töën, nhuán mònh
chên tònh vaâ giaãn dõ. Anh viïët
thú cho töi, Hûäu Ûúác vêîn coi töi
laâ möåt àaân anh maâ anh coân phaãi
hoåc hoãi nhiïìu. Sûå khiïm nhûúâng
êëy àaä laâm töi caâng thïm kñnh
troång Hûäu Ûúác. Töi caãm thêëy
mònh coá nhiïìu àiïìu àaáng hoåc hoãi
úã anh, thêåt sûå caãm phuåc taâi nùng
vaâ têëm loâng cuãa anh.
Àûúåc biïët, sau Tïët Mêåu Tyá,
Hûäu Ûúác seä coá möåt chûúng trònh
nghïå thuêåt cuãa mònh mang tïn
“Ngêîu hûáng Hûäu Ûúác” trònh
diïîn liïn tuåc 7 ngaây àïm liïìn taåi
Nhaâ haát Lúán Haâ Nöåi. Coá leä àêy
seä laâ möåt sûå kiïån nghïå thuêåt àöåc
nhêët vö nhõ trong laâng vùn nghïå
Viïåt Nam. Chuác cuöåc “ngêîu
hûáng” cuãa võ tûúáng kiïm taâi vùn
voä naây thaânh cöng vaâ giuáp ñch
nhiïìu cho àúâi.
Àïí kïët thuác baâi viïët, töi muöën
trñch àùng hai baâi thú xûúáng, hoåa
cuãa Tên Linh vaâ Hûäu Ûúác
“Mûâng baån àöìng niïn àûúåc
thùng tûúáng” àïí thêëy àûúåc hai
chiïìu khaách thïí vaâ chuã thïí vïì
nhên caách cuãa möåt nghïå sô -
chiïën sô Hûäu Ûúác:
Khöng thiïëu “tûúáng”, trúâi cho
lïn tûúáng
Kõch, baáo, vùn, thú... àuã
böën nhaâ
Bia coã, thuöëc laâo, àúâi dên daä
Tûúáng maâ nhû thïë, lñnh
thua xa...
Hoåa nhaåc, löåc trúâi cho
lïn tûúáng
Kõch, baáo, vùn, thú,... vöën
nghiïåp nhaâ.
Bia coã, thuöëc laâo sao boã àûúåc
Tûúáng naây giûä göëc lñnh
ngaây xûa...
Taám cêu thú xûúáng, hoåa rêët
dên gian, möåc maåc trïn cuäng àaä
hiïån lïn möåt möåt nhên caách nghïå
sô àa taâi höìng vaâ chuyïn, àang
àöå chñn vaâ àang toãa saáng trong
thïë giúái phùèng naây.

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

67
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
NGÛÚÂI ÀAM MÏ RÖÌNG, NGHÏ
DIÏN KHAÁNH
Trong caác kiïën truác cöí úã àònh chuâa,
kiïën truác linh vêåt àùåc biïåt quan troång.
Nhûäng linh vêåt nhiïìu khi àaä mêët ài, úã
thaânh phöë Bùæc Giang, coá möåt ngûúâi
daânh nhiïìu thúâi gian, têm huyïët àïí taåo
ra nhûäng linh vêåt àoá, chó vúái àöi tay, vaâ
bùçng chêët liïåu hiïån àaåi laâ xi mùng
nhûng vêîn thêåt uyïín chuyïín, sinh àöång,
àêìy linh khñ. Àoá laâ öng Àöî Àûác Thuêån,
phuå traách baão vïå Nhaâ baão taâng thaânh
phöë Bùæc Giang.
VÙN HIÏËN
68 VIÏÅT NAM
ÀÖI BAÂN TAY CHIÏËN THÙÆNG SÛÅ XÊM HAÅI
CUÃA XI MÙNG
Öng Thuêån sinh nùm 1955 úã
Phûúâng Trêìn Nguyïn Haän,
thaânh phöë Bùæc Giang. Xûa goåi laâ
Phuã Laång Thûúng. Trong möåt
gia àònh 5 anh em, chó hoåc hïët
phöí thöng vaâ vaâo cöng an vuä
trang Haâ Bùæc nùm 1972. Nùm
1975, hoaâ vaâo cuâng khöng khñ
thöëng nhêët non söng, öng coá mùåt
trong àoaân duyïåt binh úã Thuã àö
Haâ Nöåi. Sau àoá laâm baão vïå trong
khöëi Àaåi sûá quaán caác nûúác. Nùm
1991, öng àûúåc Nhaâ nûúác cho
nghó chïë àöå vò lyá do sûác khoeã. Tûâ
àoá öng vïì laâm baão vïå cho baão
taâng thaânh phöë Bùæc Giang.
Àöî Àûác Thuêån bïn taác phêím múái hoaân thaânh
Vöën àam mï nhûäng linh vêåt
tûâ rêët súám, khi àûúåc thùm thuá úã
caác àònh chuâa. Öng nhêån ra rùçng,
àoá laâ nhûäng linh vêåt thiïng
thiïng, vaâ thûúâng àùåt úã nhûäng
núi maâ ngûúâi dên àïën àònh, chuâa
ài qua hoùåc dïî nhòn thêëy. Öng
baão: Nhûäng linh vêåt naây laâm cho
ngûúâi aác búát aác, ngûúâi thiïån
thïm thiïån. Búãi àùåc tñnh cuãa
nghï thûúâng hûúáng thiïån (hònh
daáng cûúâi). Ngaây beá, öng hay
nùån nhûäng con vêåt bùçng àêët seát
àïí chúi. Nhûäng nùm cöng taác taåi
Haâ Nöåi, öng coá biïët möåt öng thêìy
chuyïn àùæp tûúång úã phûúâng
Quaãng An-Têy Höì-Haâ Nöåi, vaâ
àûúåc öng daåy cho möåt vaâi àiïìu
cú baãn vïì taåo dûång àûúâng neát.
Coân viïåc àùæp nghï laâ hoaân toaân
do yá tûúãng cuãa öng. Sau naây, vïì
laâm úã baão taâng, vúái ham muöën
hoåc hoãi, öng àaä ài tham khaão
nhiïìu àònh chuâa tûâ Bùæc àïën Nam
àïí coá thïm kinh nghiïåm. Khi coá
möåt “lûng vöën” kha khaá, öng bùæt
àêìu àùæp. Öng choån cho mònh
chêët liïåu bùçng xi mùng, thay cho
chêët liïåu truyïìn thöëng laâ: vöi, àêët
seát, giêëy baãn, sún ta. Àùæp bùçng xi
mùng, tröån böåt àaá, keo vaâ khung
sùæt coá nhiïìu ûu àiïím hún laâ chõu
àûúåc va àêåp maånh, dïî vêån
chuyïín, daáng laåi linh hoaåt, uyïín
chuyïín.
Öng Àöî Àûác Thuêån àùæp
nghï, röìng khöng theo möåt
khuön mêîu naâo. Têët caã laâ sûå ûúác
lïå, bùçng trñ tûúãng tûúång, cöång
vúái àöi baân tay kheáo leáo àïën
àiïu luyïån. Nhûng phaãi taåo
àûúåc sûå cên àöëi cêìn thiïët, phaãi
nhanh tay keão xi mùng àöng
cûáng laåi, khöng sûãa chûäa àûúåc
vaâ phaãi àêåp ài laâm laåi. Àoá laâ viïåc
laâm rêët khoá khùn. Trûúác tiïn öng
taåo sùén möåt caái khung bùçng sùæt
theáp khöng cêìn quaá chi tiïët, sau
àoá bùæt tay vaâo viïåc. Khi àùæp, öng
coá möåt yá thûác laâ vêën àïì vùn hoaá
cuãa dên töåc. Öng noái: “Töi êën
tûúång vúái hònh aãnh con röìng tûâ
beá, vò noá laâ möåt biïíu tûúång cao
àeåp gùæn vúái nïìn vùn minh luáa
nûúác... Röìng laâ sûå kïët húåp cuãa
nhiïìu con vêåt khaác nhau nhû
mònh rùæn, vêíy tï tï, vêy caá cheáp,
muäi sû tûã, möìm caá xêëu, vuöët
chim ûng... Chó nhòn thöi, töi àaä
muöën mònh cuäng coá caã möåt con
röìng. Thïë laâ cöë laâm cho bùçng
àûúåc”.
Àïí àïën ngaây höm nay, öng
àùæp con naâo àûúåc con àoá, kïí caã
nhûäng con nùång haâng têën. Àïí
chuáng coá höìn, coá thêìn thò öng àaä
phaãi traãi qua nhûäng nùm thaáng
cêìn mêîn vaâ suyát mêët ài caã hai
baân tay. Nhûäng ngaây múái duâng
tay àùæp, xi mùng ùn moân tay, xú
xaác, vêëy maáu, röìi bõ nhiïîm truâng.
Vúå con öng àaä rêët lo lùæng. Hoå
muöën öng boã viïåc, úã nhaâ, söëng
àaåm baåc bïn gia àònh. Nhûng
öng àaä khöng laâm nhû vêåy. Vúái
sûå quyïët têm, cuöëi cuâng, gia
àònh öng cuäng phaãi “nhûúång
böå”, taåo àiïìu kiïån àïí öng laâm
viïåc. Giúâ thò khaác röìi, àöi baân tay
öng àaä chiïën thùæng sûå xêm haåi
cuãa xi mùng. Àuáng hún laâ xi
mùng àaä àêìu haâng trûúác sûå kiïn
cûúâng cuãa àöi baân tay àoá.
CON RÖÌNG ÚÃ QUÊN ÀOAÂN 2
Dên töåc ta traãi qua bao phen
giùåc giaä, thúâi gian, mûa nùæng laâm
hû haåi nhûäng linh vêåt ngoaâi àònh
chuâa. Rêët nhiïìu núi àaä bõ hû haåi,
khöng khöi phuåc àûúåc, hoùåc
khöng coân, hoùåc chùèng biïët nïn
mua úã àêu. Sau naây, nghe tin úã
thaânh phöë Bùæc Giang coá öng
Thuêån chuyïn àùæp bùçng xi
mùng, hoå tòm àïën vaâ àùåt mua.
Tuy nhiïn, nïëu gùåp ngûúâi coá
têm, öng laåi baán rêët reã. Coân cûá
duâng tiïìn maâ mua thò chûa chùæc
öng àaä baán. Hoå ngaåc nhiïn, kñnh
nïí ngûúâi nghïå nhên chûa möåt
ngaây àûúåc hoåc chñnh quy vïì
nghïå thuêåt àùæp tûúång, vêåy maâ
taác phêím thò khöng phaãi ai cûá
thñch laâ laâm àûúåc.
Nhûäng taác phêím cuãa öng
àûúåc àùåt úã nhiïìu núi. Trong àoá
coá nhûäng taác phêím tiïu biïíu laâ
àöi röìng àùåt taåi nhaâ lûu niïåm
hoaå sô Voä Troång Thaái, úã àöìi 79
Muâa xuên (Mï Linh-Vônh Phuác).
Öng Voä Troång Thaái chñnh laâ
ngûúâi àaä saáng taåo ra biïíu tûúång
cha röìng-meå tiïn àûúåc Quöëc höåi
choån laâm biïíu tûúång Quöëc giöî.
Hay con röìng úã sên cuãa Quên
àoaân 2 (Thõ trêën Vöi - Bùæc
Giang). Möåt con röìng oùçn mònh
trong thïë àêìy duäng khñ, uyïín
chuyïín, möåt biïíu tûúång cuãa sûå
chiïën thùæng, cuãa caái àeåp. Con
röìng naây coân tûúång trûng cho
thïë bay lïn cuãa maãnh àêët röìng
tiïn, ngaåo nghïî tûå haâo. Cuäng laâ
niïìm tûå haâo cuãa möåt àún võ anh
huâng. Rêët nhiïìu ngûúâi àaä tòm
àïën àêy àïí xem.
Khi chuáng töi hoãi vïì yá tûúãng
àïí àùæp nïn con röìng naây, öng
noái: “Töi muöën ài sêu vaâo vùn
hoaá truyïìn thöëng cuãa dên töåc.
Mònh laâ con chaáu àêët Viïåt, con
röìng chaáu tiïn, nïn àùæp röìng laâ
àïì taâi xûáng àaáng àïí thïí hiïån. Töi
luön hoåc hoãi ngûúâi ài trûúác,
cuäng mong muöën cho taác phêím
cuãa mònh coá thïí “söëng” àûúåc. Vaâ
con röìng úã Quên àoaân 2 laâ möåt
trong nhûäng taác phêím lúán, thaânh
cöng”.
Laâ möåt ngûúâi rêët coá uy tñn
trong giúái baão töìn, baão taâng, àùåc
biïåt úã trong tónh Bùæc Giang. Öng
Trêìn Vùn Laång, Giaám àöëc baão
taâng Bùæc Giang cho biïët: Caái têm
cuãa öng Thuêån luön hûúáng vïì
nguöìn cöåi, cêìn mêîn saáng taác nïn
nhûäng con röìng, àïí röìi chuáng
àûúåc àùåt trong caác maái àònh,
chuâa, khöng chó úã Bùæc Giang maâ
nhiïìu tónh khaác trong caã nûúác.
Nhaâ àiïu khùæc, nhaâ thú Anh
Vuä cuäng noái rùçng öng Thuêån laâ
möåt ngûúâi coá àöi baân tay kheáo,
coá niïìm àam mï, caã Bùæc Ninh,
Bùæc Giang vaâ Haâ Nöåi cuäng khoá
tòm àûúåc ngûúâi nhû thïë.
Öng Thuêån àûúåc Baão taâng
tónh Bùæc Giang daânh cho möåt cùn
phoâng nhoã trong khuön viïn cuãa
baão taâng laâm chöën nghó ngúi, vaâ
möåt goác sên laâm núi saáng taåo.
Dûúâng nhû quaá say mï, nïn coá
nhûäng khi öng quïn mêët vúå con,
quïn ài doâng àúâi àang têëp nêåp
chaãy tröi. Giúâ àêy, mong muöën
cuãa öng laâ qua mön taåo hònh
nghïå thuêåt naây, öng muöën noá
àûúåc giaãng daåy trong caác trûúâng
ÀH liïn quan àïën vùn hoaá - nghïå
thuåêt, nhùçm giûä gòn truyïìn
thöëng vùn hoaá dên töåc. Hiïån nay,
öng àang hûúáng dêîn cho möåt
hoåc troâ, laâ caán böå baán xùng dêìu úã
tónh, nhûng hoåc troâ naây laåi coá
niïìm àam mï laå thûúâng. Öng hy
voång rùçng seä coá ngûúâi tiïëp nöëi
cöng viïåc àêìy giaá trõ cuãa mònh.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
69
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

ÀAÅO DIÏÎN TREÃ

nhòn tûâ Nhaâ haát Caãi lûúng Trung ûúng
NHÊÅT AÁNH

Trong khi dû luêån àang “moãi mùæt” chúâ àúåi sûå xuêët hiïån cuãa caác àaåo diïîn treã, thò Nhaâ haát Caãi lûúng Trung ûúng cuâng luác “trònh
laâng” hai àaåo diïîn treã úã cuöåc thi “Taâi nùng àaåo diïîn treã toaân quöëc lêìn thûá nhêët” taåi TPHCM cuöëi nùm 2007. Vaâ Hoaâng Quyânh Mai vúái
“Cung phi Àiïím Bñch”, Triïåu Trung Kiïn vúái “Dêëu êën giao thúâi” àaä lêåp tûác chûáng minh àûúåc taâi nùng cuãa mònh. Xem hai vúã diïîn naây
cuâng vúái vúã “270gr” cuãa Lyá Khùæc Linh (Nhaâ haát Sên khêëu Nhoã TPHCM), NSND, àaåo diïîn Xuên Huyïìn khöng ngêìn ngaåi àaánh giaá: “Àêy
laâ nhûäng vúã diïîn hay, saáng taåo, thêåm chñ coá àùèng cêëp quöëc tïë, maâ thïë hïå chuáng töi chûa chùæc àaä laâm àûúåc”. Àaåo diïîn, NSND Doaän
Hoaâng Giang, Chuã tõch Höåi àöìng giaám khaão cuöåc thi, cuäng khùèng àõnh: vúái nhûäng Lyá Khùæc Linh, Triïåu Trung Kiïn, Hoaâng Quyânh Mai,
thïë hïå Doaän Hoaâng Giang, Xuên Huyïìn, Lï Huâng, Trêìn Ngoåc Giaâu àaä tòm thêëy àûúåc nhûäng ngûúâi thay thïë xûáng àaáng...

VÙN HIÏËN
70 VIÏÅT NAM
T
öi àûúåc NSÛT - Àaåo diïîn
Lï Chûác - Phoá Chuã tõch
Thûúâng trûåc Höåi Nghïå sô
Sên khêëu Viïåt Nam - nguyïn
Giaám àöëc Nhaâ haát Caãi lûúng
Trung ûúng múâi ài xem caác buöíi
diïîn baáo caáo cuãa hai vúã diïîn trïn
taåi raåp Höìng Haâ trûúác khi “nam
chinh”. Mùåc duâ àaä àûúåc Lï Chûác
quaãng caáo trûúác “Àêy laâ hai vúã
rêët àûúåc cuãa caánh treã”, töi vêîn
bêët ngúâ trûúác “Dêëu êën giao thúâi”
vaâ “Cung phi Àiïím Bñch”. Tûâ
khaá lêu röìi, töi khöng àûúåc xem
nhûäng vúã caãi lûúng hay vaâ àêìy
sûác aám aãnh nhû thïë.
Triïåu Trung Kiïn thò töi àaä
tûâng biïët qua nhûäng vai diïîn treã
trung saáng taåo cuãa anh. Laâ “con
nhaâ noâi” caãi lûúng, Kiïn khöng
nhûäng böåc löå àûúåc sûå laânh nghïì
trong ca diïîn tûâ khi coân rêët treã
maâ coân thïí hiïån àûúåc tû duy àöåc
lêåp vaâ hiïån àaåi trong caãm nhêån
vaâ xûã lyá vai diïîn theo caách rêët
riïng cuãa mònh. Trong vai troâ
möåt àaåo diïîn, töi àaä àûúåc xem
tiïíu phêím “Khaát voång Àaát Kyã”
do Triïåu Trung Kiïn viïët kõch
baãn vaâ daân dûång cho baån diïîn
cuãa mònh, nghïå sô treã Thu Trang,
tham gia vaâ àoaåt giaãi cao nhêët
taåi “Liïn hoan taâi nùng sên khêëu
treã toaân quöëc 2003”. Theo töi,
tiïíu phêím cuãa Trung Kiïn vaâ
Thu Trang cuâng vúái tiïíu phêím
“Caái chïët cuãa Ophelia” do
NSND Lï Huâng viïët kõch baãn vaâ
daân dûång dûåa theo bi kõch
“Hùmlet” cuãa Sïëchxpia cho cö
“àaâo thûúng” Thu Phûúng cuãa
Nhaâ haát Tuöíi treã dûå thi laâ hai
“Dêëu êën giao thúâi”
tiïíu phêím giaâu tñnh saáng taåo
nhêët trong Liïn hoan 2003.
Trong tiïíu phêím naây, chaâng sinh
viïn àaåo diïîn nùm thûá hai Trung
Kiïn àaä cho thêëy khaã nùng cuãa
möåt biïn kõch biïët phaát hiïån caái
múái ngay caã trong nhûäng tñch
truyïån coá veã àaä cuä vaâ möåt àaåo
diïîn biïët töí chûác nhûäng cao traâo
laâm buâng chaáy saân diïîn.
Böën nùm sau, caác khaã nùng
àaáng quyá naây cuãa Triïåu Trung
Kiïn àûúåc thïí hiïån àêìy àuã, saáng
roä hún nhiïìu úã “Dêëu êën giao
thúâi” cuäng do anh viïët kõch baãn,
àaåo diïîn vaâ àoáng möåt vai chñnh.
Choån viïët vïì buöíi giao thúâi
giûäa hai triïìu àaåi lúán Lyá - Trêìn,
vïì cuöåc soaán ngöi lùæt leáo kyâ laå
cuãa öng “höå quöëc” göëc dên chaâi
xûá àöng Trêìn Thuã Àöå, Triïåu
Trung Kiïn àaä tûå àùåt kõch baãn
àêìu tay cuãa mònh vaâo möåt thïë
khoá. Àêy laâ giai àoaån lõch sûã àaä
coá nhûäng kõch baãn lúán nhû
“Rûâng truác” cuãa Nguyïîn Àònh
Thi hay àöåc àaáo nhû “Hoaâng
hêåu hai vua” cuãa Lï Duy Haånh
vaâ nhiïìu kõch baãn cuãa caác taác giaã
tiïìn böëi khaác. Tuy vêåy, Kiïn vêîn
choån àûúåc möåt goác khuêët cuãa
lõch sûã àïí khaám phaá, àûa ra
nhûäng hònh dung vaâ lyá giaãi riïng
cuãa mònh. Àoá laâ möëi quan hïå tay
ba vua Lyá Huïå Töng - hoaâng hêåu
Trêìn Thõ Dung - thaái sû Trêìn Thuã
Àöå vaâ caái chïët àïí laåi nhiïìu nghi
vêën cuãa Lyá Huïå Töng. Möåt cêu
chuyïån kõch eáo le àûúåc dûång lïn,
caác nhên vêåt àûúåc àùåt giûäa baäo
töë khöëc liïåt, àêîm maáu vaâ nûúác
mùæt cuãa buöíi giao thúâi, trong
nhûäng dùçn xeá àau àúán, vêåt vaä
giûäa tònh yïu, böín phêån vúái
doâng töåc vaâ trûúác xaä tùæc, giûäa
nhên hêåu vaâ baåo taân, giûäa sûå
phaãn trùæc vaâ loâng trung thûåc. Coá
thïí thêëy, duâ thöng àiïåp tû tûúãng
maâ taác giaã kiïm àaåo diïîn Triïåu
Trung Kiïn muöën àûa ra tûâ vúã
diïîn coân mang tñnh aáp àùåt, möåt
söë chi tiïët têm lyá nhên vêåt coân
gûúång gaåo nhûng “Dêëu êën giao
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
71
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
thúâi” laâ möåt taác phêím sên khêëu
hay vïì tñnh phi nhên têët yïëu cuãa
nhûäng cuöåc thay àöíi triïìu àaåi,
vúái cêu chuyïån kõch hêëp dêîn, vúái
nhûäng tñnh caách nhên vêåt àa
daång, goác caånh, vúái nhûäng lúáp
diïîn laâm traái tim ngûúâi xem
quùån thùæt.
Khöng coá khaã nùng tûå viïët
kõch baãn àïí dûång nhû Triïåu
Trung Kiïn, Hoaâng Quyânh Mai
laåi cho thêëy chõ coá “con mùæt
xanh” cuãa ngûúâi àaåo diïîn khi
choån vúã “Cung phi Àiïím Bñch”
laâm taác phêím dûå thi cuãa mònh.
Coá ngûúâi noái trong cún tuáng bêën
vïì kõch baãn, Hoaâng Quyânh Mai
àaä gùåp may khi tòm àûúåc kõch
baãn àang bõ phuã buåi thúâi gian
naây. Coá thïí thïë, nhûng cuäng coá
thïí noái ngûúåc laåi laâ “Cung phi
Àiïím Bñch” àaä rêët may mùæn khi
àïën tay àaåo diïîn treã Hoaâng
Quyânh Mai cuäng nhû kõch thú
“Kiïìu Loan” cuãa thi sô Hoaâng
Cêìm àaä gùåp may khi àïën tay àaåo
VÙN HIÏËN
72 VIÏÅT NAM
diïîn Anh Tuá cuãa nhaâ haát Tuöíi
Treã caách àêy hai nùm. Khöng ñt
ngûúâi trong giúái sên khêëu tûâng
biïët laäo nhaâ vùn Hoaâng Cöng
Khanh coá nhûäng vúã kõch thú nhû
“Bïën nûúác Nguä Böì” vaâ “Cung
phi Àiïím Bñch”. Nùm 1991, nhaâ
xuêët baãn Vùn hoåc àaä cho cöng böë
hai kõch thú naây. “Bïën nûúác Nguä
Böì”, Hoaâng Cöng Khanh viïët
nùm 1953, kïí vïì möåt möëi tònh
tuyïåt àeåp trong cuöåc khaáng
chiïën àêìy hy sinh gian khöí
chöëng giùåc Minh cuãa nghôa quên
Lï Lúåi, giûäa möåt cùåp trai taâi gaái
sùæc diïîn ra taåi bïën àoâ Nguä Böì,
núi biïn giúái Chiïm Viïåt, tûâng
àûúåc dûång diïîn úã Haâ Nöåi, Haãi
Phoâng, Huïë, Saâi Goân, thúâi nhûäng
núi naây coân bõ taåm chiïëm, sau àoá
coân àûúåc caác sinh viïn Viïåt Nam
du hoåc dûång diïîn úã Phaáp, Italia.
Nùm 1994, vúã kõch thú naây laåi
àûúåc ban kõch “Höìn nûúác” cuãa
caác nghïå sô Viïåt Kiïìu dûång diïîn
taåi caác sên khêëu lúán, hiïån àaåi úã
Myä vaâ Canada. Riïng vúã “Cung
phi Àiïím Bñch” Hoaâng Cöng
Khanh viïët nùm 1989 thò cho túái
cuöëi nùm 2007 naây vêîn nùçm im
trïn giêëy trùæng. Phaãi túái khi àûúåc
Hoaâng Quyânh Mai cuâng caác baån
diïîn taâi nùng vaâ têm huyïët nhû
Thanh Thanh Hiïìn, Thu Trang
àûa lïn saân diïîn cuãa Nhaâ haát Caãi
lûúng Trung ûúng thò nhiïìu
àöìng nghiïåp múái nhêån ra àêy laâ
möåt kõch baãn thêåt laå, thêåt hay.
“Cung phi Àiïím Bñch” coân coá
tïn “Baâ chuáa tònh yïu” kïí cêu
chuyïån tònh taåi möåt núi maâ tònh
aái bõ tuyïåt àöëi cêëm kyå: núi cûãa
thiïìn.
Nöíi tiïëng laâ giai nhên tuyïåt
sùæc laåi toaân taâi cêìm kyâ thi hoaå,
Àiïím Bñch laâ möåt cung phi àûúåc
vua Trêìn Anh Töng rêët suãng aái.
Chûa thêåt tin tûúãng vaâo àûác
troång cuãa sû töí Huyïìn Quang
Lyá Àaåo Taâi, Trêìn Anh Töng cûã
Àiïím Bñch giaã möåt thön nûä bõ eáp
duyïn phaãi lïn nûúng nhúâ cûãa
“Cung phi Àiïím Bñch”

Hai àaåo diïîn treã: Triïåu Trung Kiïn vaâ
Hoaâng Quyânh Mai
Phêåt núi Yïn Tûã, duâng taâi sùæc
hún ngûúâi cuãa mònh thûã quyïën
ruä Huyïìn Quang. Khöng ngúâ
tònh giaã böîng hoaá tònh thêåt,
Àiïím Bñch àaä àem loâng thêìm
yïu võ sû töí treã tuöíi, möåt chên tu
tuyïåt vúâi nhên hêåu, àaåo cao
nhûng têm höìn vêîn rêët nhaåy
caãm trûúác veã àeåp cuãa thiïn
nhiïn vaâ cuöåc àúâi. Cö quyïët tòm
moåi caách chinh phuåc bùçng àûúåc
Huyïìn Quang khöng phaãi vò
lïånh vua maâ vò chñnh traái tim rûåc
lûãa cuãa mònh, bêët chêëp nhûäng tai
hoaå khuãng khiïëp nhêët coá thïí
àïën vúái mònh vaâ ngûúâi mònh
yïu. Cuöëi cuâng, Àiïím Bñch thêët
baåi vò Huyïìn Quang khöng daám
xa coäi niïët baân àïí vïì laåi vúái àúâi,
cö chêëp nhêån rúâi boã cung son,
rúâi boã chöën thiïìn, vúái lúâi thïì “Saá
gò nuái lúã rûâng chòm/maâ khöng
ngêåm ngaãi ài tòm trêìm hûúng”,
trêìm hûúng maâ Àiïím Bñch noái
chñnh laâ ngûúâi thûúng maâ cö
muöën tòm kiïëm trong coäi àúâi
mïnh möng, laâ möåt con ngûúâi
daám söëng thêåt laâ ngûúâi, chûá
khöng “nûãa phêåt, nûãa tiïn, nûãa
àúâi” nhû nhûäng ngûúâi cö tûâng
gùåp.
Trong vúã kõch thú naây, coá möåt
caãnh coá thïí àûúåc coi laâ tuyïåt taác
biïn kõch cuãa Hoaâng Cöng
Khanh. Àoá laâ caãnh coá thïí goåi
nöm na laâ “Àiïím Bñch gheåo
Huyïìn Quang”, khi Àiïím Bñch
quyïët haå guåc Huyïìn Quang
bùçng têët caã nhûäng gò coá thïí luác võ
sû töí àang tham thiïìn nhêåp
àõnh. Àêìu tiïn laâ cö xuêët hiïån vúái
cúi trêìu vaâ àiïåu haát huï tònh:
“Trêìu ngon laåi coá loâng
múâi/khöng buâa khöng thuöëc sao
ngûúâi khöng ùn/trêìn cúi! trêìu
tuái! trêìu khùn/cuâng trêìu giaãi
yïëm ngûúâi ùn trêìu naâo?”. Chûa
lay àöång àûúåc Huyïìn Quang,
Àiïím Bñch chuyïín sang hêìu
thaánh chêìu vùn àïí mûúån sûác
maånh huyïìn bñ cuãa öng Hoaâng
Caã, cêåu Hoaâng Ba, baâ chuáa
Thûúång Ngaân. Khöng ùn thua,
cö cung nûä treã phaãi kïu goåi àïën
caác Àöìng nam, Àöìng nûä tûâ caác
tûúång göî trong Phêåt àiïån vúái
àiïåu muáa húåp hoan “linh tinh
tònh phöåc” vúái sûác noáng cuãa
rûúåu hoaâ thang nghòn àöå xuöëng
tiïëp sûác cho mònh. Àïën luác naây
thò võ sû töí àaä thûåc sûå hoang
mang, nghiïng ngaã trûúác caãnh
“Nuái rûâng Hoa Yïn vêën vñt tú
giùng/maái toác vai trêìn troái höìn
troân mùæt/Gioá cúåt nhaã lay im lòm
baão thaáp/chiïëu coái giûúâng tre
traãi àïåm êëm tên hön”. May nhúâ
Phöí Hiïìn böì taát vaâ Quan Thïë
Êm böì taát hiïån vïì nhùæc nhúã vúái
cêu kïå “sinh diïåt diïåt
sinh/khöng khöng sùæc sùæc”,
Huyïìn Quang múái thoaát àûúåc
lûúái tònh cûåc kyâ caám döî cuãa cö
gaái treã. Huyïìn Quang àuöíi Àiïím
Bñch ài trong nûúác mùæt têët tûúãi.
Nhûng Àiïím Bñch coá leä seä biïët laâ
mònh àaä khöng thua nïëu cö nghe
àûúåc nöîi bi phêîn cuãa võ sû töí khi
chaâng coân laåi möåt mònh: “Nuái
tônh maâ sao rûâng cûá àöång/mai
vaâng núã gioá bûúám àêìy hiïn/xeá
thú, beã buát, àêåp nghiïn/tuång ài,
tuång nûäa, höìn ngiïng ngûãa
röìi/tuång ài, tuång vúä möång
àúâi/tuång ài tuång naát kiïëp ngûúâi
kiïëp sû”...
Àiïím qua vaâi neát cuãa kõch thú
“Cung phi Àiïím Bñch”, ta coá thïí
thêëy àêy laâ möåt kõch baãn hay,
múái meã nhûng àïí àûa àûúåc
nhûäng caái hay, caái múái meã, chêët
thiïìn, chêët thú, caái thûåc, caái aão rêët
laå cuãa noá lïn sên khêëu, khöng
phaãi laâ cöng viïåc dïî daâng, nhêët
laâ vúái möåt àaåo diïîn treã. Tuy vêåy,
Hoaâng Quyânh Mai àaä thûåc hiïån
caái cöng viïåc khöng dïî êëy möåt
caách thêåt ngoåt ngaâo. Xem vúã
diïîn, töi hiïíu Mai àaä thûåc sûå
“àoåc” ra vaâ àöìng caãm sêu sa vúái
nhûäng têm àùæc cuãa taác giaã
Hoaâng Cöng Khanh. Sûå tön
troång vaâ trung thaânh àïën tûâng
chi tiïët cuãa kõch baãn laâ möåt bñ
quyïët thaânh cöng cuãa Hoaâng
Quyânh Mai, giuáp chõ traánh àûúåc
caái viïåc “biïën möåt kõch baãn hay
thaânh möåt vúã diïîn töìi” maâ
khöng ñt võ tiïìn böëi trong nghïì
àaåo diïîn àaä phaåm phaãi. Quyïët
àõnh múâi Thanh Thanh Hiïìn vaâo
vai Àiïím Bñch vaâ nhêån àûúåc sûå
trúã laåi möåt caách tûå nguyïån vaâ
àêìy mï àùæm cuãa ngûúâi nghïå sô
àa taâi tûâng àûúåc mïånh danh laâ
“cö àaâo caãi lûúng söë 1 xûá Bùæc”
cuäng laâ möåt quyïët àõnh saáng
suöët, giuáp Hoaâng Quyânh Mai
laâm nïn möåt vúã diïîn hay coân
Thanh Thanh Hiïìn thò coá möåt vai
diïîn àïí àúâi. Coá leä nïëu khöng
phaãi laâ Thanh Thanh Hiïìn, thò
caái caãnh maâ töi cho laâ möåt tuyïåt
taác vùn hoåc kõch cuãa Hoaâng
Cöng Khanh, caãnh “Àiïím Bñch
gheåo Huyïìn Quang”, khoá coá thïí
trúã thaânh möåt caãnh diïîn sên
khêëu huyïìn hoùåc àïën vêåy...
Thaânh cöng cuãa Triïåu Trung
Kiïn vaâ Hoaâng Quyânh Mai tûâ
Nhaâ haát Caãi lûúng Trung ûúng
cuäng nhû cuãa Anh Tuá úã Nhaâ haát
Tuöíi Treã caách àêy hai nùm vúái
kõch thú “Kiïìu Loan” cho thêëy:
thûåc ra ta khöng phaãi moãi mùæt ài
tòm caác àaåo diïîn sên khêëu treã taâi
nùng úã àêu xa. Hoå àaä sùén àêëy,
ngay taåi caác àún võ nghïå thuêåt
cuãa mònh, àang êm thêìm trang bõ
cho mònh nhûäng vöën liïëng cêìn
thiïët, nung nêëu khaát voång àûúåc
thûã thaách vaâ cöëng hiïën. Vêën àïì
laâ caác nhaâ quaãn lyá, caác àöìng
nghiïåp phaãi nhòn ra vaâ thûåc têm
taåo cú höåi cho hoå. Khi cú höåi àïën,
khöng ñt ngûúâi trong söë àoá seä
biïët caách toaã saáng.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
73
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

“LUÅC HÓ” CUÃA LÑNH CHEÂO

NSÛT NGUYÏÎN THÏË PHIÏÅT
höng roä nùm qua, ba

K ngaây Tïët Àoaân cheâo Töíng

cuå Hêåu Cêìn (TCHC)
àûúåc võ naâo xöng àêët maâ caã nùm
may mùæn xöm troâ nhû vêåy?
Trong rêët nhiïìu niïìm vui döìn
dêåp tûâ àêìu nùm àïën cuöëi nùm,
coá ñt nhêët laâ saáu niïìm vui lúán.
Xin àûúåc àiïím danh “Luåc hó”
cuãa lñnh cheâo trong nùm Àinh
Húåi, àïí goáp vui cuâng khaán giaã
hêm möå “chiïëu cheâo böå àöåi”
trong nhûäng ngaây àêìu Xuên
Mêåu Tyá.
Niïìm vui thûá nhêët laâ trong
àúåt Nhaâ nuúác phong tùång danh
hiïåu NSÛT nùm 2007, Àoaân cheâo
TCHC coá túái böën nghïå sô àûúåc
vinh danh: Nguyïîn Thïë Phiïåt,
Trêìn Trung Sinh, Trõnh Minh
Tiïën vaâ Vuä Phûúng Thuáy. Nhû
vêåy, àïën nay “chiïëu cheâo böå àöåi”
àaä coá àïën 13 NSÛT, chûa kïí cöë
NSND Taâo Maåt tuy khöng thuöåc
biïn chïë cuãa Àoaân, nhûng tïn
tuöíi cuãa öng gùæn liïìn vúái thúâi kyâ
phaát triïín rûåc rúä nhêët cuãa “chiïëu
cheâo böå àöåi”, maâ àónh cao laâ böå
ba “Baâi ca giûä nûúác” bêët huã, àûúåc
coi nhû böå taác phêím kinh àiïín
cuãa sên khêëu cheâo Viïåt Nam thúâi
kyâ àöíi múái. Vúái möåt àöåi nguä
NSÛT àöng àaão vaâo haâng nhêët
nhò trong söë caác àún võ nghïå
thuêåt cuãa caác nûúác, thïm möåt lêìn
khùèng àõnh “thûúng hiïåu” cuãa
möåt “chiïëu cheâo böå àöåi” duy
nhêët úã nûúác ta hiïån nay.
Niïìm vui thûá hai: Àêìu nùm,
Àoaân “múã haâng” bùçng möåt taác
phêím múái daân dûång. Àoá laâ vúã
cheâo “Àaä möåt lêìn”, kõch baãn cuãa
Sô Hanh, do NSND Doaän Hoaâng
Giang àaåo diïîn. Coân nhúá àêìu
nùm ngoaái, tên àoaân trûúãng
NSÛT Àaâo Lï têm sûå vúái anh em
baáo chñ rùçng, nguyïån voång lúán
nhêët cuãa anh trong cûúng võ múái
laâ laâm sao coá tiïìn àïí möîi nùm
dûång àûúåc möåt vúã múái. Bêy giúâ
thò ûúác mú àaä thaânh hiïån thûåc.
Mûâng vò laåi möåt lêìn nûäa “chiïëu
cheâo böå àöåi” àaä daân dûång thaânh
cöng àïì taâi chiïën tranh. Noái “laåi
möåt lêìn nûäa” laâ vò trûúác àêy,
àoaân cheâo TCHC àaä tûâng nöíi
tiïëng vúái nhûäng vúã “cheâo múái”
noáng höíi húi thúã cuãa cuöåc söëng
thúâi chiïën: Nguyïîn Viïët Xuên;
Àûúâng vïì trêån àõa; Laá thû tiïìn
tuyïën; Anh laái xe vaâ cö chöëng
lêìy... Nöåi dung vúã “Àaä möåt lêìn”
nùm nay vêîn khai thaác hònh
tûúång ngûúâi chiïën sô trong chiïën
tranh nhûng úã möåt goác nhòn
khaác, cúãi múã vaâ toaân diïån, do
vêåy chên thûåc vaâ thuyïët phuåc
hún. Qua hún 100 buöíi diïîn phuåc
vuå quên vaâ dên trong caã nûúác,
vúã diïîn àaä àûúåc dû luêån àaánh
giaá cao.
Niïìm vui thûá ba laâ cuöåc
“Nam tiïën” muâa heâ 2007 cuãa àún
võ àaä hoaân thaânh xuêët sùæc kïë
hoaåch biïíu diïîn vaâ baão àaãm an
toaân tuyïåt àöëi. Troân ba thaáng,
Àoaân àaä “haå traåi, cùng maân”
phuåc vuå quên vaâ dên taåi Thanh
Möåt vúã cheâo cuãa Àoaân TCHC
Chûúng, Nam Àaân (Nghïå An),
Cûãa Tuâng (Quaãng Trõ), ra têån
Vuâng C haãi quên, àaão Lyá Sún
(Quaãng Ngaäi), lïn têån Àûác Cú,
Tên Caãnh, Sa Thêìy (Têy
Nguyïn) vaâ vaâo têån bûng biïìn
Nam Böå. Núi naâo Àoaân cuäng
àûúåc quên dên chaâo àoán nöìng
nhiïåt. Buöíi diïîn naâo sên baäi cuäng
àöng nghõt ngûúâi xem. Caác nghïå
sô aáo lñnh diïîn cheâo àaä thu phuåc
àûúåc caãm tònh cuãa khaán giaã àêët
tuöìng, àêët baâi choâi vaâ haát caãi
lûúng. Nhûäng Quöëc Trûúång,
Minh Tiïën, Ngoåc Viïîn, Tûå Long,
Lêm Thanh, Thu Hûúâng, Thanh
Lûúng... lêu nay chó àûúåc nghe
trïn àaâi, xem trïn ti vi, nay múái
àûúåc xem caác anh, caác chõ muáa
haát trûåc tiïëp, ai chùèng thñch!
Niïìm vui thûá tû laâ àún võ
àûúåc trao “Cuáp vaâng thûúng
hiïåu - nhaän hiïåu” lêìn thûá hai do
UÃy ban Trung ûúng Mùåt trêån Töí
quöëc Viïåt Nam, Töíng Liïn àoaân
Lao àöång Viïåt Nam, Hiïåp höåi
doanh nghiïåp nhoã vaâ vûâa Viïåt
Nam, liïn minh caác Húåp taác xaä
Viïåt Nam vaâ Trung têm Nghiïn
cûáu Baão töìn & Phaát huy Vùn hoáa

VÙN HIÏËN
74 VIÏÅT NAM
dên töåc phöëi húåp töí chûác àêìu
thaáng 7/2007. Duy nhêët möåt àún
võ nghïå thuêåt àûúåc vinh dûå nhêån
danh hiïåu cao quñ “Cuáp vaâng
thûúng hiïåu - nhaän hiïåu” vaâ àoá
laåi laâ Àoaân cheâo TCHC cuãa Quên
àöåi nhên dên Viïåt Nam. Quaã laâ
möåt trûúâng húåp àùåc biïåt búãi lêu
nay noái àïën “thûúng hiïåu - nhaän
hiïåu” ngûúâi ta thûúâng nghô àïën
caác doanh nghiïåp saãn xuêët, kinh
doanh. Giaãi thñch vïì trûúâng húåp
àùåc biïåt naây, Giaáo sû Hoaâng
Chûúng - Töíng Giaám àöëc Trung
têm Nghiïn cûáu Baão töìn & Phaát
huy Vùn hoáa dên töåc, Phoá Chuã
tõch höåi àöìng chung khaão “Cuáp
vaâng thûúng hiïåu - nhaän hiïåu”
lêìn 2 cho rùçng: Àoaân cheâo TCHC
thûåc sûå laâ möåt thûúng hiïåu lúán,
möåt àún võ nghïå thuêåt truyïìn
thöëng àùèng cêëp. Nhûäng vúã diïîn
múái cuãa Àoaân duâ àïì taâi truyïìn
thöëng hay hiïån àaåi àïìu laâ nhûäng
taác phêím “dêëu êën” cuãa sên khêëu
cheâo nûúác nhaâ...
Niïìm vui thûá nùm laâ chó hún
möåt tuêìn sau lïî trao “Cuáp vaâng
thûúng hiïåu - nhaän hiïåu”, vúã
“Àiïìu àoång laåi sau chiïën tranh”
cuãa Àoaân TCHC àaä àûúåc choån
àïí ra mùæt chûúng trònh Sên khêëu
truyïìn hònh cuãa VTV vaâ àêy laâ
lêìn thûá 5 taác phêím cuãa Àoaân
àûúåc choån lïn Sên khêëu truyïìn
hònh cuãa VTV kïí tûâ khi chûúng
trònh naây ra àúâi. Chùèng riïng gò
Sên khêëu truyïìn hònh maâ nhiïìu
Caác NS treã cuãa Àoaân NTTCHC: Thu Hûúâng
ngaânh vaâ àõa phûúng cuäng rêët
tñn nhiïåm Àoaân cheâo TCHC möîi
khi coá “viïåc troång”. Chó tñnh
riïng tûâ thaáng 7/2007 àïën nay,
chûa àêìy 2 thaáng maâ caác nghïå sô
cheâo aáo lñnh àaä phaãi àaáp ûáng
nhiïìu nhiïåm vuå àöåt xuêët: Tham
gia chûúng trònh nghïå thuêåt
trong lïî rûúác baát hûúng thúâ caác
anh huâng liïåt sô tûâ àïìn thúâ Bïën
Dûúåc thaânh phöë Höì Chñ Minh ra
Haâ Nöåi vaâ lïn Thaái Nguyïn, núi
ra àúâi Ngaây Thûúng binh - liïåt sô;
ài biïíu diïîn phuåc vuå thûúng
binh taåi hai traåi àiïìu dûúäng úã Haâ
Nam vaâ Bùæc Ninh; thûåc hiïån 2 vúã
trong tuêìn nghïå thuêåt kyã niïåm
50 nùm thaânh lêåp Höåi nghïå sô sên
khêëu Viïåt Nam...
Niïìm vui thûá saáu laâ àoaân vûâa
daân dûång thaânh cöng cheâo
“Traång Quyânh” vaâo dõp cuöëi
nùm 2007. Vaâ “Traång Quyânh thûá
thiïåt” laâ nhêån xeát chung cuãa
àöng àaão khaán giaã sau hún möåt
thaáng biïíu diïîn phuåc vuå quên vaâ
dên phña Bùæc. Súã dô coá nhêån xeát
trïn àêy laâ vò chuyïån Traång
Quyânh àaä quaá quen thuöåc vúái
nhên dên ta qua caách kïí chuyïån
truyïìn khêíu mêëy trùm nùm nay.
Möåt võ quan traång thöng minh,
haâi hûúác, gheát cay gheát àùæng
nhûäng thoái hû têåt xêëu cuãa boån
vua quan tham lam, àöåc aác, vö
liïm só. Vò thïë maâ öng luön tòm
caách “chúi xoã” cho chuáng nhûäng
cuá àau àiïëng nhûng laåi rêët “húåp
Thanh Lûúng
lyá” khiïën boån chuáng phaãi ngêåm
böì hoân laâm ngoåt, rêët cùm tûác
nhûng khöng laâm gò àûúåc.
Nhûng àoá laâ Traång Quyânh cuãa
chuyïån kïí dên gian, coân khi àûa
Traång Quyânh lïn sên khêëu, maâ
laåi laâ sên khêëu cheâo, liïåu “chêët
Traång Quyânh” coân giûä àûúåc
khöng? Liïåu Traång Quyânh coá bõ
“thõ trûúâng hoáa”, “haâi kõch hoáa”
nhû möåt vaâi chûúng trònh sên
khêëu vui cûúâi bõ laåm duång quaá
àaáng gêìn àêy?
Mêëy nùm trûúác àaä tûâng coá
möåt àoaân cheâo khaá danh tiïëng
dûång kõch baãn naây cuãa taác giaã Sô
Hanh, nhûng khöng mêëy êën
tûúång, thêåm chñ coân gêy thêët
voång cho khaán giaã hêm möå
Traång Quyânh. Lêìn naây, cuäng vêîn
kõch baãn êëy cuãa Sô Hanh nhûng
dûúái baân tay àaåo diïîn cuãa NSND
Doaän Hoaâng Giang vaâ têåp thïí
nam nûä diïîn viïn cuãa Àoaân nghïå
thuêåt cheâo TCHC àaä mang àïën
cho khaán giaã möåt vúã diïîn hêëp
dêîn tûâ àêìu chñ cuöëi, rêët... cheâo vaâ
cuäng rêët Traång Quyânh. Têët caã
cöång hûúãng àïí laâm nïn möåt vúã
cheâo “àêåm àaâ baãn sùæc vùn hoáa
dên töåc” vaâ mang húi thúã cuãa
cuöåc söëng àûúng àaåi. Àêy laâ taác
phêím sên khêëu kõp chaâo mûâng
kyã niïåm 63 nùm thaânh lêåp Quên
àöåi nhên dên Viïåt Nam
(22/12/1944-22/12/2007) vaâ
mûâng Xuên Mêåu Tyá 2008 cuãa
Àoaân cheâo Töíng cuåc Hêåu Cêìn.
Lêm Thanh
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
75
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

ÀOAÂN TUÖÌNG QUAÃNG NAM

NHAÂ HAÁT TUÖÌNG NGUYÏÎN HIÏÍN DÔNH
NSND TRÊÌN ÀÒNH SANH

Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp thùm caác nghïå sô Nhaâ haát tuöìng Nguyïîn Hiïín Dônh, 4/1987

G
iûäa thaáng 9 nùm 1969, möåt tin dûä laâm sûãng söët,
baâng hoaâng caã chiïën trûúâng Khu V cuä, Àoaân
Nghïå thuêåt khu (bao göìm möåt söë nghïå sô àêìu
àaân cuãa hai böå mön Tuöìng vaâ Ca kõch baâi choâi) bõ Myä
àöí quên têåp kñch bùæt gêìn hïët úã Hoaâi Ên, tónh Bònh Àõnh.
Ngay sau àoá, Tónh uãy vaâ UÃy ban mùåt trêån dên töåc
giaãi phoáng tónh Quaãng Nam Àaâ Nùéng quyïët àõnh thaânh
lêåp Àoaân Tuöìng Giaãi phoáng Quaãng Nam. Caác nghïå sô
Tû Bûãu, Phaåm Vùn Àiïìn, Lï Quang Ngaåch, nhûäng
ngûúâi thoaát chïët trong caái ngaây àen töëi êëy cuãa nghïå
thuêåt khu V, àûúåc múâi vïì giaãng daåy vaâ chó àaåo xêy dûång
Àoaân cuâng vúái anh Trêìn Minh Hiïåp (Trêìn Àinh Hoâa)
trûúãng àoaân àêìu tiïn vaâ anh Hoaâng Hûúng Viïåt, caán böå
cuãa Ban Tuyïn huêën tónh. Hún 30 nam nûä thanh thiïëu
niïn àûúåc bñ mêåt tuyïín choån tûâ caác àõa phûúng trong
tónh àûa lïn cùn cûá àaâo taåo.
Saáu thaáng trúâi lao àöång hoåc têåp, cùng thùèng, vúái caác
gûúng mùåt nhû Minh Chûâ, Bñch Liïn, Hùçng Nga, AÁnh
Minh, Ngoåc Tiïn, Vùn Bñch, Têën Phuâng, Thaânh
Nguyïn..., vúã tuöìng lõch sûã Trêìn Bònh Troång cuãa Kim
Huâng, vúã diïîn àêìu tiïn cuãa Àoaân, chñnh thûác ra mùæt vaâo
möåt àïm trûúác thïìm cuöåc töíng tiïën cöng nöíi dêåy xuên
1968, trûúác niïìm vui cuãa caác võ laänh àaåo khu V vaâ cuãa
tónh, cuãa nhên dên vuâng giaãi phoáng Tiïn Laänh - Tiïn
Ngoåc. Buöíi biïíu diïîn thaânh cöng ngoaâi mong àúåi. Vaâ vúái
haânh trang khiïm töën naây, àoaân àûúåc lïånh lïn àûúâng
phuåc vuå chiïën dõch xuên Mêåu Thên 1968 lõch sûã.
Àoaân Tuöìng Giaãi phoáng Quaãng Nam àaä ra àúâi nhû
thïë.
Sau 3 nùm phuåc vuå, do diïîn biïën tònh hònh úã chiïën
trûúâng vaâ do yïu cêìu vïì nghiïåp vuå, 14 anh chõ em cuãa
Àoaân àûúåc gûãi ra Bùæc àaâo taåo taåi khoa Tuöìng, Trûúâng
Nghïå thuêåt Sên khêëu Viïåt Nam (nay laâ trûúâng Àaåi hoåc
Sên khêëu - Àiïån aãnh Haâ Nöåi). Taåi àêy, Àoaân àûúåc caác
nghïå sô bêåc thêìy nhû Giaáo sû Hoaâng Chêu Kyá, NSND
Nguyïîn Nho Tuáy, Nguyïîn Lai, Ngö Thõ Liïîu, Vùn Phûúác
Khöi, Àinh Quaã, Vùn Baá Anh, Dûúng Long Cùn, Höì Hûäu
Coá... trûåc tiïëp giaãng daåy, huêën luyïån.
Cuäng taåi àêy, àoaân àûúåc böí sung möåt söë diïîn viïn töët
nghiïåp khoa Tuöìng khoáa 1969-1972 vaâ möåt söë hoåc sinh
cêëp III, cêëp II úã Thanh Hoáa vaâ caác àõa phûúng trïn miïìn
Bùæc àûúåc tuyïín vïì trûúâng àaâo taåo böí sung cho Àoaân.

VÙN HIÏËN
76 VIÏÅT NAM
 Àêìu nùm 1972, Ban thöëng nhêët Trung ûúng, Böå Vùn
hoáa vaâ Ban Tuyïn huêën khu V thöëng nhêët quyïët àõnh
chuyïín Àoaân thaânh Àoaân Tuöìng giaãi phoáng Trung
Trung böå, cho pheáp böí sung lûåc lûúång, núái röång biïn
chïë, xêy dûång möåt Àoaân tuöìng maånh cho khu V.
Vúái gêìn 60 diïîn viïn, nhaåc cöng vaâ caán böå diïîn viïn,
06 vúã diïîn vaâ chûúng trònh hoaân chónh, thaáng 6 nùm
1974, Àoaân lïn àûúâng trúã vïì chiïën trûúâng khu V. Tûâ àoá,
Àoaân liïn tuåc ra quên phuåc vuå, theo saát bûúác chên anh
böå àöåi ài biïíu diïîn phuåc vuå khùæp caác tónh khu V cuä vaâ
miïìn Nam cho àïën hïët chiïën dõch Höì Chñ Minh lõch sûã.
Sau ngaây miïìn Nam hoaân toaân giaãi phoáng, cêëp khu
giaãi thïí. Thaáng 01 nùm 1976 àoaân àûúåc giao vïì laåi cho
Quaãng Nam Àaâ Nùéng.
Thaáng 11 nùm 1992 UÃy ban nhên dên tónh Quaãng
Nam - Àaâ Nùéng coá quyïët àõnh thaânh lêåp Nhaâ haát tuöìng
Nguyïîn Hiïín Dônh trïn cú súã saáp nhêåp Ban nghiïn cûáu
tuöìng vaâ Àoaân nghïå thuêåt tuöìng Quaãng Nam Àaâ Nùéng.
Sau khi thaânh phöë Àaâ Nùéng taách ra thaânh àún võ
haânh chñnh trûåc thuöåc Trung ûúng, Nhaâ haát tuöìng
Nguyïîn Hiïín Dônh trúã thaânh àún võ nghïå thuêåt cuãa TP
Àaâ Nùéng.
Trong quaá trònh êëy, gêìn 100 vúã diïîn àaä àûúåc daân
dûång vaâ biïíu diïîn, trong àoá coá 07 vúã àïì taâi hiïån àaåi, 05
vúã chuyïín thïí vaâ phoáng taác tûâ kõch baãn nûúác ngoaâi, coá
01 vúã trûåc tiïëp daân dûång vúái àaåo diïîn nûúác ngoaâi, coân
laåi laâ àïì taâi lõch sûã, truyïìn thuyïët lõch sûã, daä sûã, dên gian
vaâ tuöìng àöì. Haâng chuåc vúã diïîn àaä àaåt huy chûúng
Vaâng, Baåc vaâ caác giaãi cao trong caác kyâ Höåi diïîn sên
khêëu chuyïn nghiïåp toaân quöëc, caác cuöåc höåi thi, liïn
hoan nghïå thuêåt cêëp quöëc gia vaâ khu vûåc. Haâng chuåc
lûúåt nghïå sô diïîn viïn àoaåt Huy chûúng Vaâng, Baåc vaâ
caác giaãi cao khaác trong caác kyâ höåi diïîn, höåi thi, liïn hoan
nghïå thuêåt êëy.
Cuâng vúái viïåc xêy dûång tiïët muåc biïíu diïîn haâng nùm
theo kïë hoaåch, Nhaâ haát àaä töí chûác nhiïìu àúåt têåp huêën,
tiïëp thu nhûäng tinh hoa nghïå thuêåt tuöìng truyïìn thöëng
tûâ caác nghïå sô bêåc thêìy trong tónh, thaânh phöë, nêng cao
tay nghïì, chuyïín giao thïë hïå cho lúáp nghïå sô treã. Hún
10 vúã diïîn cöí àiïín tiïu biïíu cuãa tuöìng truyïìn thöëng
àûúåc khai thaác daân dûång laåi. Hún 30 trñch àoaån tuöìng cöí
mêîu mûåc àaä àûúåc ghi hònh baão lûu vaâ phaát röång raäi trïn
soáng truyïìn hònh caã nûúác. Nhiïìu vúã vaâ trñch àoaån àûúåc
choån diïîn phuåc vuå caác àoaân khaách cêëp cao cuãa Trung
ûúng, cuãa tónh, thaânh phöë, caác Àoaân khaách nûúác ngoaâi
àïën thùm vaâ laâm viïåc vúái thaânh phöë, ài giao lûu nghïå
thuêåt vúái nûúác ngoaâi.
Nhaâ haát àaä phöëi húåp vúái Trûúâng trung hoåc Vùn hoáa
Nghïå thuêåt tónh, thaânh phöë, Trûúâng Àaåi hoåc Sên khêëu
Àiïån aãnh Haâ Nöåi töí chûác tuyïín sinh àaâo taåo nhiïìu lúáp
diïîn viïn nhaåc cöng tuöìng böí sung lûåc lûúång treã , 50%
lûåc lûúång biïíu diïîn cuãa Nhaâ haát hiïån nay laâ treã, àûúåc
àaâo taåo böìi dûúäng töët, coá trònh àöå nghïì nghiïåp vûäng
vaâng.
Tûâ nùm 2003 trúã laåi àêy (tûâ khi coá Nhaâ haát múái taåi
155 Phan Chêu Trinh) hoaåt àöång cuãa Nhaâ haát ngaây
caâng ài vaâo thïë öín àõnh vaâ coá bûúác phaát triïín àaáng
mûâng. 5 nùm qua Nhaâ haát àaä töí chûác biïíu diïîn hún 730
buöíi biïíu diïîn, phuåc vuå 366.000 lûúåt ngûúâi xem, thu 1 tyã
926 triïåu àöìng.
Möåt söë chûúng trònh lúán phuåc vuå caác àoaân khaách
nguyïn thuã quöëc gia, Höåi nghõ Som III, Tuêìn lïî EWEC,
Nhaâ haát àûúåc giao phuåc vuå àïìu taåo àûúåc êën tûúång töët
trong khaán giaã vaâ caác võ khaách quñ.
Nhaâ haát àaä àûúåc Nhaâ nûúác tùång thûúãng: Huên
chûúng Giaãi phoáng haång Nhêët, huên chûúng Lao àöång
haång Nhò, huên chûúng Lao àöång haång Ba vaâ nhiïìu
bùçng khen cuãa tónh Quaãng Nam Àaâ Nùéng, thaânh phöë Àaâ
Nùéng, Böå Vùn hoáa Thöng tin, Höåi Nghïå sô Sên khêëu Viïåt
Nam, caác tónh thaânh trong caã nûúác. 5 nghïå sô àûúåc
phong tùång Nghïå sô nhên dên, 12 nghïå sô àûúåc phong
tùång Nghïå sô ûu tuá, 10 nghïå sô àûúåc cöng nhêån laâ Nghïå
sô Xuêët sùæc.
Tûâ Àoaân tuöìng giaãi phoáng Quaãng Nam àïën Nhaâ haát
tuöìng Nguyïîn Hiïín Dônh, nhû möåt trang “biïn niïn sûã”
thu nhoã, maâ úã àoá nhûäng caán böå, nghïå sô, diïîn viïn cuãa
Àoaân qua caác thúâi kyâ, coá ngûúâi àaä qua àúâi, hoùåc nùçm laåi
úã chiïën trûúâng, hay àaä trúã vïì vúái cuöåc söëng àúâi thûúâng
vaâ nhûäng ngûúâi àang söëng vúái nghïì, àaä coá niïìm tûå haâo
laâ sinh ra, trûúãng thaânh vaâ àaåt àûúåc nhûäng thaânh tûåu lúán
trong chiïëc nöi cuãa àêët Tuöìng Quaãng Nam - Àaâ Nùéng,
goáp phêìn xûáng àaáng vaâo thaânh tûåu chung cuãa nghïå
thuêåt dên töåc, caách maång.
Ngaây nay, möåt àöåi nguä diïîn viïn treã, thïë hïå thûá tû,
nöëi bûúác cha anh, àûúåc söëng trong ngöi nhaâ àêìm êëm:
Nhaâ haát tuöìng Nguyïîn Hiïíu Dônh giûäa trung têm thaânh
phöë Àaâ Nùéng cöí kñnh vaâ hiïån àaåi. Àïm àïm sên khêëu
vêîn àoã àeân, tiïëng tröëng chêìu vêîn giuåc giaä, lúâi ca tiïëng
haát vêîn vuát cao.
Nhaâ haát tuöìng Nguyïîn Hiïín Dônh seä tiïëp tuåc con
àûúâng sûå nghiïåp cuãa mònh, nhû 40 nùm qua àaä ài vaâ àaä
àïën. Nhiïìu triïín voång töët àeåp hún bao giúâ hïët àang múã
ra...
Caãnh trong vúã tuöìng Sún Hêåu cuãa Nhaâ haát tuöìng Nguyïîn Hiïín Dônh
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
77
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Viïët tiïëp “Chuyïån tûâ nhûäng cùn nhaâ nhoã”
Àoaån cuöëi baâi viïët “Chuyïån tûâ nhûäng cùn nhaâ nhoã” vïì võ
laäo thaânh caách maång Trêìn Kiïn vaâ Àaãng viïn treã Trêìn
Àònh Liïm cuãa taác giaã Nguyïîn Thïë Khoa àùng trïn Taåp
chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam (söë 10, 2006) laâm töi têm àùæc
maäi: “Chuyïån rêët thêåt tûâ nhûäng cùn nhaâ nhoã cuãa möåt võ
laäo thaânh caách maång vaâ möåt caán böå treã gêìn nhû vö danh
trïn chñnh trûúâng cho chuáng ta biïët: Àaãng ta tûâng coá vaâ
vêîn àang coá nhûäng Àaãng viïn thêåt sûå liïm chñnh chñ
cöng vö tû, vò nhên dên têån tuåy hïët mònh phuåc vuå, àûúåc
nhên dên vö cuâng tin tûúãng vaâ yïu mïën. Sûå coá mùåt cuãa
nhûäng caán böå nhû vêåy trong luác naây laâ phuác lúán cuãa
nûúác cuãa dên. Hoå àang giuáp Àaãng lêëy laåi niïìm tin àaä bõ
rêët nhiïìu quan tham laâm àöí vúä nghiïm troång.
Nhûng coá phaãi nhû ai àaä noái nhûäng caán böå nhû Trêìn
Kiïn, Trêìn Àònh Liïm coân rêët ñt. Töi khöng tin nhû vêåy.
Hoå coá thïí rêët nhiïìu nhûng ta chûa biïët àïën àêëy thöi, coá
àiïìu phaãi tòm hoå tûâ nhûäng cùn nhaâ nhoã...”.
Öng Nguyïîn Tiïën Chûúng
VÙN HIÏËN
78 VIÏÅT NAM
NGUYÏÎN THÕ VÊN
oåc xong baâi viïët cuãa Nguyïîn Thïë Khoa, töi cuäng muöën
À
tûå mònh ài àïën nhûäng ngöi nhaâ nhoã àïí tòm nhûäng
nhên caách lúán.
Múâi caác baån haäy cuâng töi àïën thùm nhaâ baác Nguyïîn Tiïën
Chûúng úã Nghïå An quï töi. Gùåp baác, caác baån seä biïët baác laâ ai?!
Töi tòm àïën nhaâ baác vaâo möåt buöíi chiïìu muâa àöng taåi ngöi
nhaâ söë 2, àûúâng Phuâng Chñ Kiïn, phûúâng Hûng Duäng, thaânh
phöë Vinh. Cöíng khöng khoáa, töi tûå àêíy cûãa vaâo nhaâ. Khöng
thêëy baác. Nhòn ra vûúân, thêëy möåt cuå öng àang cêìm cuöëc àaâo
búái rïî cêy rêët cêìn mêîn. Töi bùn khoùn khöng biïët àoá coá phaãi
laâ ngûúâi töi cêìn gùåp khöng? Vò úã àöå tuöíi 87, nhûng tröng baác
coân rêët khoãe vaâ nhanh nheån. Khaác hùæn vúái möåt laänh àaåo tónh
vïì hûu maâ töi àaä tûúãng tûúång, baác giaãn dõ, khöng khaác gò möåt
ngûúâi nöng dên. Thêëy töi baác núã nuå cûúâi vaâ nhû àoåc àûúåc sûå
aái ngaåi cuãa töi vò laâm giaán àoaån cöng viïåc cuãa baác, baác xua tay:
“Baác laâm cuäng àaä xong viïåc röìi chaáu aå!”.
Quï Haâ Tônh, nùm 1937 baác Chûúng vaâo Huïë theo hoåc taåi
trûúâng tû thuåc Höì Àùæc Haâm. Baác noái rùçng baác rêët may mùæn
àûúåc hoåc vúái thêìy Cao Xuên Huy trong suöët böën nùm àïå nhêët
cho àïën àïå tûá. Thêìy Cao Xuên Huy àïí laåi cho baác nhiïìu êën
tûúång sêu sùæc vaâ cuäng laâ ngûúâi coá aãnh hûúãng àïën baác lúán
nhêët. Hoåc xong, trûúác nhiïìu sûå lûåa choån khaác nhau. Cuäng àaä
coá bao nhiïu baån beâ cuâng trang lûáa sau khi ra trûúâng àaä trúã
thaânh “öng naây baâ noå”. Baác khöng choån lûåa sûå xa hoa phuâ
phiïëm àïí ài theo quên buâ nhòn baán dên haåi nûúác maâ baác
muöën àûúåc söëng bùçng àöìng tiïìn möì höi nûúác mùæt cuãa mònh...
Sau nhiïìu nùm bön ba tûâ Huïë, Nha Trang, Àaâ Laåt, baác
quay vïì quï hûúng Haâ Tônh tham gia caách maång: laâm tuyïn
truyïìn cho xaä, huyïån röìi lïn tónh. Baác dûúâng nhû rêët coá duyïn
laâm laänh àaåo. Coá leä ñt caán böå laänh àaåo traãi qua nhiïìu chûác vuå
nhû baác: Bñ thû Chi böå vaâ Chñnh trõ viïn cuãa àöåi du kñch têåp
trung; Huyïån àöåi trûúãng; Tónh àöåi phoá; Tónh àöåi trûúãng;
Tham mûu phoá quên khu; Trûúãng phoâng dên quên cuãa Böå tû
lïånh liïn khu IV; Caán böå caãi caách ruöång àêët; Phoá Bñ thû, Chuã
tõch tónh; Phoá Bñ thû tónh, Bñ thû tónh vaâ àïën nùm 1976 nhêåp
tónh, baác laâm phoá bñ thû trûåc Àaãng tónh Nghïå Tônh (1976-
1981).
Vui chuyïån, töi hoãi baác: “Trong cuöåc àúâi vaâ sûå nghiïåp cuãa
mònh coá kyã niïåm naâo laâm baác nhúá nhêët?” Baác chêåm raäi noái:
“Kyã niïåm thò coá rêët nhiïìu kyã niïåm. Song coá möåt kyã niïåm maâ
baác khöng thïí quïn àûúåc àoá laâ lêìn baác bõ quy sai trong caãi
caách ruöång àêët nùm 1955-1956”. Luác àoá gia àònh tùçn tiïån mua
àûúåc ñt ruöång àêët nïn bõ Caách maång quy laâ àõa chuã, giaán àiïåp
vaâ baác bõ bùæt giam taåi nhaâ tuâ Cêìu Àöng (Thaåch Linh - Haâ
Tônh). “ Tûâ trûúác àïën nay cûá khùèng àõnh laâ Àaãng àuáng duâ
Àaãng àaä bùæt rêët nhiïìu ngûúâi, nay mònh laåi cuäng bõ Àaãng bùæt,
tûå ngêîm laåi cuöåc àúâi mònh chûa laâm viïåc gò haåi dên haåi nûúác,
möåt loâng trung thaânh vúái Àaãng, múái biïët laâ Àaãng sai. Luác àoá
khöng nghô àïën chuyïån kïu oan cho baãn thên maâ chó muöën

Ngöi nhaâ nhoã cuãa öng Nguyïîn Tiïën Chûúng
noái vúái Àaãng laâ àaãng àaä sai röìi,
sûãa sai ài. Nhûng noái vúái ai àêy?
Noái vúái nhûäng ngûúâi àaä bùæt
mònh? Laâm gò hoå ài nghe möåt
thùçng maâ hoå cho laâ phaãn àöång?
Chó coân caách laâ noái vúái Baác Höì.
Nhûng khi àïì nghõ àûúåc viïët thû
cho Baác Höì thò ngûúâi ta noái:
“Maây laâ thùçng phaãn àöång maâ
cuäng àoâi viïët thû cho laänh tuå?”.
Khöng coân caách naâo khaác, baác
phaãi nhõn ùn àïí baây toã thaái àöå
cuãa mònh. Nhõn ùn àïën ngaây thûá
7 thò ngûúâi ta múái baáo caáo lïn
cêëp trïn bùæt ùn, caåy miïång àöí
nhûng baác phun ra hïët khöng
chõu nuöët. Àïën ngaây thûá 14, hoå
múái cho viïët thû cho Laänh tuå”.
Àïën giûäa nùm 1956 thò Àaãng
bùæt àêìu sûãa sai. Baác àûúåc traã laåi
sûå trong saåch vaâ trúã vïì laâm taåi
thûúâng vuå Tónh uãy - tiïëp tuåc laâm
cuöåc àúâi cöng böåc cho dên, lêëy
sûå êëm no cuãa nhên dên laâm niïìm
vui trong sûå nghiïåp.
Tûâng laâ möåt quan chûác “àêìu
tinh”, möåt Bñ thû, Phoá Bñ thû
Tónh uãy, Chuã tõch tónh nhûng
cuäng nhû baác Trêìn Kiïn, bêy giúâ
hai vúå chöìng baác Nguyïîn Tiïën
Chûúng hiïån söëng trong ngöi
nhaâ cêëp 4 trïn maãnh àêët do xaä
cêëp sau khi vïì hûu (1991). Trong
nhaâ baác, thûá taâi saãn coá giaá trõ
nhêët laâ chiïëc tivi 14 in. Khi töi
thùæc mùæc vïì àiïìu naây, baác noái rêët
thoaãi maái: “Vïì hûu nhû thïë naây
laâ quyá lùæm röìi coân àoâi gò nûäa”.
Tûâ khi vïì hûu (1981) baác àùåt
ra cho mònh chûúng trònh 3
àiïím: Lao àöång, tham gia cöng
taác úã àõa phûúng vaâ viïët höìi kyá.
Haâng ngaây baác vêîn lao àöång
trong vûúân, chùn nuöi vaâ laâm
nhûäng viïåc khaác giuáp gia àònh.
Coân cöng viïåc àõa phûúng thò LÏ HUY QUANG
baác quan niïåm: “Cöng viïåc gò hoå
cêìn thò mònh laâm, chùèng nïì haâ gò,
giuáp àûúåc gò cho dên thò mònh
giuáp”. Baác tñch cûåc tham gia
Neát quï
cöng viïåc úã Höåi phuå laäo, Höåi chûä
Söng quï àoâ àûa neát trêìm buöng
thêåp àoã, laâm Bñ thû chi böå, Töí
trûúãng töí Àaãng, Töí trûúãng töí an Löëi cuä chúå chiïìu meå vïì se laånh
ninh... Tûâ khi phûúâng xêy dûång Ngûúâi phöë xa quï loâng nhû
nhaâ saách, baác tham gia quaãn lyá raáo hoaãnh
thû viïån. Nhûäng saách baáo cuãa Nghe gioá xuên vïì chúåt nhûäng
nhaâ, khi àoåc xong baác àïìu àem bêng khuêng...
lïn thû viïån cho baâ con àoåc
chung. Àaä 87 tuöíi, nhûng baác
vêîn ài böå têåp thïí duåc, vêîn àaåp xe Nhúá
àûa saách baáo lïn thû viïån. “Reân
luyïån sûác khoãe laâ rêët quan troång Nhúá nhûäng muâa xuên khöng em
vaâ àoåc saách baáo laâ rêët cêìn thiïët, khöng thaânh phöë
nhûng lúáp treã caác chaáu ngaây nay riïng mònh ta ài giûäa caánh àöìng
lûúâi àoåc saách baáo quaá, àùåc biïåt laâ xanh nguát mùæt xanh trúâi cao
saách lõch sûã. Àiïìu àoá rêët àaáng xanh gioá
tiïëc!”, baác têm sûå. voång tiïëng chuöng chuâa xanh
Võ laäo thaânh caách maång, cûåu vuát giûäa thinh khöng...
quan chûác cao cêëp àaä choån möåt
cuöåc söëng thanh bêìn, gêìn 90 tuöíi
vêîn sùén saâng àaãm nhêån nhûäng Saáng xuên
cûúng võ, tham gia nhûäng cöng
taác bònh thûúâng nhêët úã àõa Phöë huyïån xuên vïì thïm nhiïìu
phûúng möåt caách chñ cöng vö tû neát múái
vaâ àêëy têm huyïët. Gêìn möåt àúâi
aâo aâo ngûúâi xe laäng àaäng
cöëng hiïën cho caách maång, sau
múâ sûúng
bao nhiïu nùm laâm quan, taâi saãn
quaán karaoke höm nay múã súám
quyá nhêët cuãa baác bêy giúâ laâ
tiïëng haát em chêën àöång caã
nhûäng kyá ûác vïì möåt thúâi oai
cung àûúâng
huâng cuãa dên töåc, laâ nhûäng kyã
niïåm luác àûúng thúâi, laâ nhûäng
têëm huên huy chûúng, laâ sûå yïu Em haát vö tû, ta haát vö tû, ai haát
mïën, kñnh troång cuãa ngûúâi dên vö tû
xûá Nghïå daânh cho baác, laâ tiïëng baäo miïìn Nam chó thoaãng qua
thúm àïí laåi cho muön àúâi sau, laâ chöëc laát
têëm gûúng trong suöët cho thïë hïå buöìn laâm chi, em gaâo lïn -
ngaây nay vaâ ngaây sau soi vaâo. ta àaä vaâo “vï keáp”
Trong thúâi àaåi kinh tïë thõ goác chúå naây, röìi cuäng phaãi
trûúâng, mua quan baán tûúác, truåc phaá thöi
lúåi, tha hoáa biïën chêët cuãa nhiïìu
caán böå, àaãng viïn thò nhûäng Saáng xuên nay böîng thêëy mònh
gûúng saáng nhû baác Trêìn Kiïn, chúám laånh
baác Nguyïîn Tiïën Chûúng laâ phöë huyïån xuên vïì nhiïìu
nhûäng viïn ngoåc quyá maâ chuáng neát múái xuên úi ?
ta cêìn soi vaâo àïí maâi duäa mònh.
Hoå khöng ñt àêu. Coá àiïìu,
àuáng nhû taác giaã Nguyïîn Thïë
Khoa àaä viïët, muöën tòm nhûäng
ngûúâi nhû hoå, caác baån cêìn phaãi
tòm àïën nhûäng cùn nhaâ nhoã!...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
79
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Ngûúâi Kinh àaánh dêëu thúâi àiïím qua
nùm, ruä boã caái cuä, àoán nhêån caái múái, coá
tuåc tùæm têët niïn vaâo ngaây ba mûúi Tïët.
Nûúác tùæm thûúâng laâ nûúác thúm cuãa cêy
muâi giaâ. Cuäng nhû vêåy, ngûúâi Thaái àaánh
dêëu ngaây àoá laåi coá lïî göåi àêìu bùçng nûúác
vo gaåo uã chua, goåi laâ Luáng ta. Lïî göåi
àêìu àûúåc tiïën haânh tûâ trûa ngaây cuöëi
cuâng trong nùm: chiïìu ba mûúi Tïët.
VÙN HIÏËN
80 VIÏÅT NAM
Luáng Ta
lïî göåi àêìu cuãa ngûúâi Thaái trùæng
Baâi, aãnh: ÀÖNG NGAÂN
Nhûäng cö gaái Thaái trong lïî Luáng ta
À
ïí tiïën haânh lïî Luáng ta,
ngûúâi Thaái trûúác àoá
haâng tuêìn àaä vo gaåo nïëp
lêëy nûúác. Nûúác gaåo àûúåc àöí vaâo
nöìi cêët giûä caã tuêìn hoùåc lêu hún,
àïí caâng chua caâng töët. Àoá laâ
nûúác göåi daânh cho àaân baâ con
gaái. Coân àaân öng nûúác göåi laâ böì Göåi àêìu bùçng nûúác gaåo chua
kïët. Ngûúâi ta nûúáng böì kïët röìi beã
ra ngêm vaâo nûúác àun söi. daâi cuãa ngûúâi Thaái) vaãi àen, tûâ
Vaâo ngaây lïî göåi àêìu, moåi hai vai coá hai daãi maâu buöng
ngûúâi àïìu mùåc aáo vaáy àeåp. Phuå xuöëng trûúác ngûåc tröng rêët àiïåu
nûä trong mùåc coám khêíu, aáo ngùæn àaâ. Ngaây nay slûãa luöng cuäng coá
trong laâ khêíu noåi ngoaâi coân ngûúâi may caãi tiïën thùæt àaáy úã eo
khoaác Slûãa luöng (möåt loaåi aáo lûng, khöng thùèng vaåt nhû caác
aáo cöí xûa. Àaân öng thò mùåc giaãn
dõ hún, aáo múái vaãi àen, nuát vaãi
àún, àêìu quêën khùn maâu töëi.
Ngûúâi àûáng àêìu baãn hoùåc
öng thaây Mo seä chuã trò buöíi lïî.
Öng àeo bao kiïëm cuãa töí tiïn,
vai vaác cêy suáng kñp, vaâ khöng
thïí thiïëu Thöng seng úã thùæt lûng
(thöng seng laâ caái tuái nhoã coá
trang trñ hoa vùn bùçng chó nguä
sùæc) trong àûång cuãa quñ nhû tiïìn
vaâng baåc. Thöng seng laâ biïíu
tûúång cuãa caái tuái ngoåc giùæt theo
bïn ngûúâi, laâ vêåt àaån bùæn khöng
thuãng, quñ lùæm. Öng mo ài àêìu
dêîn àoaân, tröëng hai ngûúâi
khiïng. Tröëng àaánh àïën nhõp ba
vaâ àïåm möåt tiïëng chiïng. Àoaân
ngûúâi laâm lïî göåi àêìu lùång leä theo
haâng möåt ài ra búâ söng nhû möåt
àaám rûúác. Hoå vaác theo bùæng
nûúác göåi, tay cêìm möåt caânh laá
xanh laâ thûá khöng thïí thiïëu
duâng trong nghi thûác lïî göåi àêìu.
Àïën búâ söng, àaân öng vaâ caác
beá trai ài ngûúåc lïn phña thûúång
nguöìn chûâng dùm chuåc meát
choån núi göåi. Àaân baâ vaâ caác beá
gaái göåi úã phña dûúái doâng. Luác
naây, ngûúâi chuã lïî múái haát lïn lúâi
khêën thêìn linh, àaåi yá nhû sau:
Nùm hïët tïët àïën, tïët àïën tiïîn caái
cuä ài, caái töët thò ta mang vïì. Cêìu
cho nùm múái laâm ùn phaát àaåt.
Caái xêëu caái cuä haäy ài xa, ài xa
maäi, àûâng bao giúâ quay vïì nûäa.
Caái múái cho moåi ngûúâi thïm
nhiïìu may mùæn... Sau lúâi haát tiïîn
àûa êëy, chuã lïî giûúng suáng chôa
lïn trúâi nöí phaát àaån suáng kñp laâm
hiïåu lïånh.
Bùæt àêìu viïåc göåi àêìu. Phuå nûä
cúãi aáo yïëm, tûâ tûâ bûúác xuöëng
doâng söng. Nûúác ngêåp àïën àêu
thò vaáy veán àïën àoá. Hoå tûâ tûâ cuái
àêìu xoãa toác xuöëng doâng söng Àaâ
Bùæn suáng hiïåu lïånh bùæt àêìu lïî Luáng ta
xanh vùæt, tay cêìm caânh laá xanh
nhuáng xuöëng nûúác röìi àêåp nheå
lïn àêìu nhiïìu lêìn cho toác ûúát
àêîm. Ngaây cuöëi nùm, trúâi se laånh
trong hêy hêíy laân gioá lûúát nheå
ngang mùåt doâng söng. Nhûng
moåi ngûúâi nhû boã quïn caã caái
laånh, höëi haã vöëc nûúác luâa tay vaâo
tûâng chên toác vúái loâng cêìu mong
chó möåt chuát nûúác duyïình qua
noá seä têíy ài hïët nhûäng buåi trêìn.
Têët caã nhûäng gò khöng may mùæn
trong nùm, giúâ àêy khöng coân laâ
nöîi bêån loâng, noá seä àûúåc xua ài
hïët. Nhûäng baát nûúác gaåo àaä
ngêm chua caã tuêìn àûúåc xöëi tûâ tûâ
lïn maái toác trong miïn man
hûúng nïëp, gúåi lïn moåi àiïìu töët
àeåp cho ngaây mai bûúác vaâo nùm
múái thêåt tinh khöi. Khöng khñ lïî
Luáng ta bïn búâ söng Àaâ lùång leä
trong röån raâng nghiïm cêín. Sau
àoá moåi ngûúâi cuâng veán vaáy cao
lïn, thaã mònh xuöëng doâng söng
tùæm aãi ïm cho saåch seä. Viïåc sau
cuâng diïîn ra bïn doâng söng laâ
giùåt ruä têët caã aáo vaáy trûúác khi ra
vïì àïí hoaân têët lïî göåi àêìu têët niïn.
Vïì lïî Luáng ta göåi àêìu têët niïn
naây, baâ Hoaâng Thõ Chún úã xaä
Mûúâng Chiïn, huyïån Quyânh
Nhai tónh Sún La noái vúái töi rùçng
“göåi àêìu laâ àïí laâm lyá thöi maâ”.
Ngaây xûa laâm Luáng ta bïn búâ
söng vui lùæm. Doâng söng luác êëy
nûúác trong veo, coân nhòn thêëy
mùæt con caá dûúái söng lêëp laánh
nhû ngöi sao. Bêy giúâ söng bêín
Thöng seng, laâ vêåt àaån bùæn khöng thuãng
lùæm röìi. Ngûúâi ta àaäi vaâng giûäa
loâng söng laâm suåc buân àêët lïn
laâm cho laân nûúác luön ngêìu àuåc
maâu phuâ sa. Bêy giúâ ngûúâi Thaái
mûúâng Chiïn hay baãn Chêíu Cun
duâ coá tò lûng vaâo söng cuäng
khöng mêëy khi laâm luáng ta ngoaâi
söng nûäa. Àun nûúác göåi àêìu úã
nhaâ thöi.
Tuy vêåy theo lúâi öng Loâ Vùn
Hiïëng, tuåc tùèng cêíu cuãa ngûúâi
Thaái àen hay lïî Luáng ta cuãa dên
töåc Thaái duâ coá ài àêu thò hoå vêîn
giûä, àún giaãn noá laâ tuåc lïå töët àeåp
cuãa caác àúâi öng cha àïí laåi. Duâ thïë
naâo cuäng khöng thïí boã.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
81
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
HOA ÀAÂO TRONG VUÂNG LUÄ
Baâi, aãnh: HAÅ HUYÏÌN
TRÊÅN LUÄ ÚÃ HUYÏÅN THAÅCH
Bùæt àêìu tûâ cún baäo söë 5 àêìu
thaáng 10 nùm 2007. Hoaân lûu sau
baäo, mûa chöìng lïn mûa, xöëi xaã
truát nûúác xuöëng huyïån Thaåch.
Phña tónh Hoaâ Bònh (núi thûúång
nguöìn söng Bûúãi) mêy àen kõt
laâm cong voäng xuöëng möåt goác
trúâi. Con söng Bûúãi khúãi nguöìn
tûâ tónh Hoaâ Bònh chaãy vaâo huyïån
Thaåch vöën haâng ngaây dõu daâng e
êëp nhû möåt thiïëu nûä miïìn sún
cûúác, maá chúåt ûãng höìng, beän leän
trûúác caái nhòn cuãa möåt chaâng trai
böîng nöíi àiïn...
Khöng khñ úã Ban chó huy
phoâng chöëng baäo luåt (BCH-
PCBL) do öng Àöî Minh Quyá -
chuã tõch UBND huyïån laâm
Trûúãng ban noáng dêìn lïn tûâng
phuát, tûâng giúâ. Liïn tiïëp tin baáo
mûác luä tûâ traåm thuyã vùn bay vïì:
14h ngaây muâng 4 thaáng 10 mûåc
nûúác söng Bûúãi taåi Kim Tên vûúåt
baáo àöång 1, 24h traåm baáo àöång 2,
3h saáng ngaây 5/10 vûúåt baáo àöång
2. BCH PCBL tûác töëc àiïìu àöång
1700 dên quên tûå vïå mang theo
duång cuå höå àï chiïëm lônh trêån
àõa, xûã lyá caác sûå cöë saåt sûúåt, suäng
ûúát maái àï, höî trúå di dúâi 21 höå
dên úã xaä Thaânh Tên, 167 höå dên
xaä Thaânh Lêm lïn àûúâng Höì Chñ
Minh theo phûúng aán an toaân, 4h
saáng ngaây muâng 5 thaáng 10 toaân
tuyïën àï vêîn àûúåc giûä vûäng. 5h,
àñch thên öng Trûúãng ban - Chuã
tõch huyïån dêîn àoaân caán böå
tham mûu thêm nhêåp tiïìn
duyïn, kiïím tra tònh hònh chöëng
baäo luåt cuãa caác àún võ doåc hai
bïn búâ söng Bûúãi. Nhêån àõnh
tònh hònh luä coá khaã nùng vûúåt
mûác baáo àöång 3, luä nùm nay
VÙN HIÏËN
82 VIÏÅT NAM
Thõ trêën Kim Tên - thuã phuã cuãa huyïån Thaåch (Thanh Hoáa), sau trêån luä, phöë xaá àaä têëp nêåp
trúã laåi, àaä laãnh loát tiïëng cûúâi cuãa caác em hoåc sinh túái trûúâng huyïån.
maånh hún nùm trûúác, öng triïåu
têåp khêín cêëp BCH PCBL. 10h,
öng ra cöng àiïån khêín söë 43 phaát
lïånh baáo àöång 3 trïn toaân böå caác
tuyïën àï söng Bûúãi, thûåc hiïån
lïånh di dúâi nhên dên caác xaä
Thaåch Àõnh, Thaåch Kim, Thaânh
Hûng, têåp kïët vêåt tû dûå trûä àïën
caác àiïím xung yïëu. 22h cuâng
ngaây nûúác söng Bûúãi vûúåt àónh
luä lõch sûã, öng ra tiïëp cöng àiïån
hoaã töëc söë 45 phaát lïånh sú taán
nhên dên toaân böå thõ trêën Kim
Tên. Biïët sûác ngûúâi coá haån, sûác
thiïn nhiïn laâ vö haån, viïåc chöëng
traân khöng thïí ngùn àûúåc doâng
luä àang sêìm sêìm tùng nhanh vúái
töëc àöå choáng mùåt öng àaä àûa ra
möåt quyïët àõnh àuáng: Dûâng viïåc
chöëng traân mùåt àï, têåp trung
toaân böå lûåc lûúång dên quên tûå
vïå, lûåc lûúång taåi chöî cuãa caác àõa
phûúng thûåc hiïån cöng taác sú taán
nhên dên, àùåt nhiïåm vuå baão vïå
tñnh maång cuãa ngûúâi dên laâ
nhiïåm vuå söë 1. 0h ngaây muâng 6
thaáng 10 nûúác luä traân àï söng
Bûúãi, vûúåt baáo àöång 3 laâ 2,39m,
cao hún àónh luä lõch sûã laâ 0,86m
àuáng nhû öng àaä nhêån àõnh luác
thêm nhêåp tiïìn duyïn. Thõ trêën
Kim Tên chó phuát chöëc ngêåp traân
trong nûúác, coá núi sêu túái 4-5m.
Àiïån mêët, hïå thöëng giao thöng,
thöng tin liïn laåc hoaân toaân bõ
giaán àoaån. Chñnh vò coá quyïët
àõnh saáng suöët tuyïåt vúâi cuãa öng
duâ 22/28 xaä cuãa huyïån Thaåch bõ
nhêën chòm nhûng tñnh maång
nhiïìu ngûúâi dên àaä àûúåc cûáu
thoaát, khöng möåt ngûúâi dên naâo
bõ chïët trong luä luåt do thiïëu sûå
cûáu höå khêín cêëp vaâ vui hún
trong mêëy ngaây nûúác söi lûãa
boãng êëy bïånh viïån Àa khoa
huyïån úã núi sú taán múái àaä kõp
thúâi àúä àeã thaânh cöng 14 ca, 14
cöng dên buå bêîm cuãa huyïån
Thaåch oe oe chaâo àúâi ngay trïn
doâng luä dûä.
ÀAÁNH THÛÁC NUÁI ÀÖÌI
Àoá laâ cêu chuyïån thûá nhêët maâ
töi àûúåc nghe nhûäng ngûúâi dên
huyïån Thaåch kïí vïì öng Chuã tõch
huyïån cuãa mònh vúái aánh mùæt cûá
anh aánh niïìm vui. Coân cêu
chuyïån thûá 2 laåi laâ cêu chuyïån
tröìng cêy cao su cuãa chñnh
nhûäng ngûúâi dên caách àêy 7, 8
nùm trûúác tûâng àoã mùåt àoã tai
phaãn àöëi caái quyïët àõnh cuãa öng
Phoá chuã tõch huyïån kiïm Trûúãng
ban dûå aán 327 (Ngaây àoá öng Àöî
Minh Quyá àang laâ Phoá chuã tõch
huyïån). Àûa cao su vïì tröìng trïn
caác sûúân àöìi hoang hoaá û? Naâo
vêën àïì baão vïå möi trûúâng. Naâo
laâ hiïåu quaã kinh tïë lúán... Lúán àêu
chûa biïët. Nhûäng ngûúâi nöng
dên àang têët taã bûún traãi àûúåc
bûäa saáng lo bûäa chiïìu thò... lêu
quaá, xa quaá, phaãi 6, 7 nùm múái
àûúåc thu hoaåch, múái coá àöìng
tiïìn baát gaåo. Àöìi nuái àêët gan gaâ
àêu phaãi búâ xöi, ruöång mêåt
giöëng miïìn xuöi? Cao su ài dïî
khoá vïì, muã cao su hay nûúác mùæt
cuãa cêy rûâng? Khöng kheáo tröìng
cao su ngûúâi tröìng laåi nhoã daâi
nûúác mùæt cuâng cêy. Tröìng mña,
tröìng dûáa, caái thïí vêët vaã boã
nhiïìu cöng sûác àêëy, àêìu tû nhiïìu
tiïìn cuãa, möì höi àêëy nhûng
tröìng àêìu vuå cuöëi vuå àaä thu
hoaåch, khöng nhiïìu thò ñt cuäng
thêëy ngay àöìng tiïìn. ÊËy laâ caái
nïëp ùn xöíi úã thò, hoaâi nghi, e ngaåi
khi phaãi àêìu tû lêu daâi.
Bêy giúâ thò mûâng lùæm anh aâ.
May nhaâ töi laâm liïìu 3 ha cao su
tiïíu àiïìn. Tröìng tûâ nùm 1999,
nùm röìi thu hoaåch möîi ha àûúåc
gêìn 50 triïåu àöìng. Nùm sau saãn
lûúång muã coân cao hún chùæc àûúåc
nhiïìu tiïìn hún. Xaä töi öëi höå tröìng
cao su bêy giúâ laâm àûúåc nhaâ to,
sùæm àûúåc xe maáy xõn...
Anh Nguyïîn Quöëc Hûng úã
àöåi 7 nöng trûúâng Vên Du, möåt
trong nhûäng höå tröìng cao su tiïíu
àiïìn úã huyïån Thaåch höì húãi kïí vïì
“caái sûå liïìu” tröìng cao su cuãa gia
àònh anh. Töi cuäng höì húãi lùæm.
Vêåy laâ nuái àöìi huyïån Thaåch àûúåc
àaánh thûác röìi. Àöìi coá thïí biïën
thaânh àöìi xöi, döëc mêåt röìi. Muã
cêy cao su khöng coân laâ nhûäng
gioåt nûúác mùæt cuãa cêy rûâng nhoã
xuöëng kiïëp ngûúâi cöng nhên úã
caác àöìn àiïìn cao su thúâi thûåc dên
Phaáp àö höå. ÊËy maâ trûúác àêy töi
cuäng àaä tûâng nghi oan cho caái dûå
aán tröìng cao su tiïíu àiïìn naây.
Huyïån Thaåch àaä coá nhaâ maáy
àûúâng Viïåt - Àaâi , àaä biïën 6287
ha àêët baäi, àêët möåt luáa muâa, àêët
àöìi thaânh àêët ngoåt, thaânh vuâng
nguyïn liïåu mña nùng suêët àaåt
túái 53,2 têën/ha, nïëu nhên röång
mö hònh mña cao saãn, àûa giöëng
mña múái coá nùng suêët cao vaâo
thay thïë caái anh mña MI nùng
suêët thêëp thò töët lùæm chûá. Coân
phaãi cao su cao siïëc laâm gò, àïí laåi
lùåp laåi vïët xe àöí nhû möåt huyïån
miïìn nuái noå úã xûá Thanh cuäng
hùm húã tröìng caâ phï àïí röìi phaãi
phaá boã haâng loaåt?
Möåt söë baån cuãa töi coân aác
möìm aác miïång: “Caái anh huyïån
Thaåch laåi bõ Têåp àoaân cao su Viïåt
Nam vaâ Cöng ty cao su Thanh
Hoaá boã buâa mï, thuöëc luá röìi.
Cung cêëp giöëng, phên boán, cûã
caán böå xuöëng têån nhaâ, têån vûúân
hûúáng dêîn kyä thuêåt, bao tiïu
toaân böå saãn phêím... toaân nhûäng
lúâi ru cuãa meåå Mòn ru treã. Caác võ
cûá chúâ xem...”.
Chao, giaá anh baån nhaâ baáo àoá
coá mùåt vúái töi trïn àêët Thaåch
Thaânh trong buöíi chiïìu xuên
naây. Chùèng phaãi chúâ gò nûäa. Cêy
cao su àaä minh chûáng bùçng hiïåu
quaã kinh tïë cao cuãa noá. Huyïån
Thaåch àaä coá kïë hoaåch nùm 2008
tröìng thïm múái 500ha cao su,
nêng töíng diïån tñch lïn trïn
2000ha. Àêëy laâ cuãa àïí daânh laâ
doâng sûäa trùæng cuãa rûâng nuái ban
tùång cho con ngûúâi. Àêët àai, búâ
baäi úã àêy àaä êëm aáp, àaä saáng
bûâng lïn nhûäng sùæc maâu múái:
Maâu xanh sêåm vuöng vûác cuãa
mña, maâu xanh baåc nhû traáng
keäm cuãa dûáa, maâu xanh sêîm cuãa
caác vaåt àöìi cao su... cûá àan xen,
àan xen, biïëc lïn dûúái nùæng.
SÙÆC ÀAÂO TRONG VUÂNG LUÄ
Muâa xuên nùm nay hoa àaâo
huyïån Thaåch núã muöån, khöng
kõp tïët. Moåi nùm vaâo àöå naây caác
sûúân non àaä lêëm têëm sùæc hoa. Coá
quaäng àöìi hoa núã röå nhû vïåt möi
höìng cuãa naâng Tiïn muâa xuên
gûãi nuå hön xuöëng àêët àai. Loaâi
hoa àaâo vöën êm thêìm lùång leä truát
laá, chõu reát muâa àöng àïí àïën
muâa xuên dêng hiïën hûúng sùæc
cho àêët trúâi. Bêy giúâ laåi thïm
doâng luä xiïët ngêåp traân nhûäng
thên cêy àaâo sêìn suâi khùæc khöí
àang cöë döìn nhûåa söëng tröîi dêåy.
Nhûng àaä coá sùæc hoa àaâo khaác
núã höìng trong vuâng luä. Àoá laâ
têëm loâng cuãa caã nûúác àïën chi
viïån cho Thaåch Thaânh. Tûâ caác võ
tûúáng lônh nhû trung tûúáng
Àoaân Sinh Hûúãng - Tû lïånh quên
khu 4, thiïëu tûúáng Àöìng Àaåi Löåc
- Giaám àöëc cöng an tónh Thanh
Hoaá àïën caác caán böå phoâng ban
trïn tónh cuâng hún möåt ngaân
chiïën sô quên àöåi, cöng an saát
caánh vúái nhên dên Thaåch Thaânh
chöëng laåi giùåc luä luåt. Nhûäng têën
haâng cûáu trúå kõp thúâi. Nhûäng laá
laânh àuâm laá raách. Nhûäng têëm
loâng xiïët löîi caãm àöång.
Coá ngûúâi chùèng quaãn àûúâng
xa ài xe maáy têån thaânh phöë lïn
chó àïí gûãi àöìng baâo mònh mêëy
thuâng mò töm, thaáo xong haâng laâ
vöåi vaä ra vïì khöng cêìn nïu tïn
tuöíi. Têët caã nhûäng têëm loâng
thúm thaão àoá laâm nïn möåt muâa
hoa àaâo thùæm cho nhên dên
huyïån Thaåch Thaânh...
Öng chuã tõch huyïån khùèng
àõnh laåi vúái töi: Vêng, àuáng laâ
möåt muâa hoa àaâo thùæm. Nhûng
vêîn coân möåt sùæc hoa àaâo nûäa -
Töi cuäng muöën khùèng àõnh vúái
öng nhû thïë. Ngûúâi caán böå biïët lo
cho dên, nghô cho dên laâ ngûúâi
phaãi coá têm, coá taâi. Coá têm múái
biïët thûúng dên, lo cho dên. Coá
taâi múái nghô àûúåc cho dên, laâm
àûúåc nhiïìu lúåi ñch cho dên...
Vaâ töi àaä gùåp laåi sùæc hoa àaâo
êëy trong vuâng luä naây.
Thaåch Thaânh -Xuên 2008
Söng Bûúãi sau muâa luä
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
83
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
HÖÅI VÊÅT CUÂ THANH CHÛÚNG
ÚÃ vuâng trung du Nghïå An,
tiïu biïíu laâ úã Thanh Chûúng,
núi coá doâng söng Lam chaãy qua,
àùåc biïåt laâ nhûäng laâng quï doåc
hai bïn búâ söng Gùng - möåt
nhaánh cuãa söng Lam - mön vêåt
cuâ coá nhûäng neát àùåc trûng tiïu
biïíu rêët àûúåc moåi ngûúâi ûa
thñch vaâo dõp Tïët nguyïn àaán
hay vaâo muâa höåi lïî...
T
heo caác bêåc cao niïn trong
vuâng, höåi vêåt cuâ coá tûâ
khoaãng àêìu thïë kyã 15. Bùæt
nguöìn tûâ viïåc choån nhûäng lûåc syä,
nhûäng ngûúâi khoeã maånh, nhanh
nheån àïí xung vaâo àöåi quên cuãa
tûúáng quên Phan Àaân - möåt voä
tûúáng cuãa Bònh Àõnh Vûúng Lï
Lúåi àûúåc cûã coi soác viïåc quên
vuâng naây. Dêìn dêìn höåi vêåt cuâ trúã
thaânh möåt sinh hoaåt vùn hoaá
àêåm neát dên gian àûúåc moåi
ngûúâi ûa thñch vaâ phöí biïën...
Höåi vêåt cuâ Thanh Chûúng
àûúåc töí chûác vaâo dõp Tïët nguyïn
àaán haâng nùm, bùæt àêìu tûâ ngaây
möìng Hai, möìng Ba àïën hïët
möìng Baãy thaáng Giïng, thu huát
moåi laâng xaä tham gia. Ngoaâi dõp
naây, àïën kyâ tïë lïî àïìn Baåch Maä
(Voä Liïåt - Thanh Chûúng) - núi
thúâ tûúáng quên Phan Àaân - vaâo
caác ngaây 12-13 vaâ 14 thaáng 6 êm
lõch, Höåi vêåt cuâ laåi àûúåc töí chûác
ngay taåi àïìn vúái quy mö nhoã
hún, mang yïëu töë têm linh. Dõp
naây, Höåi cuâ rêët trang nghiïm tuy
vêîn naáo nhiïåt nhû vöën coá. Tuy
nhiïn, duâ töí chûác vaâo dõp Tïët
nguyïn àaán hay vaâo dõp tïë lïî
àïìn Baåch Maä, thò Höåi vêåt cuâ vêîn
laâ möåt höåi lïî thu huát. Theo öng
Haâ Laânh, gia àònh vöën göëc taåi
àêy tûâ nhiïìu àúâi, tûâng laâ möåt
thaânh viïn trong àöåi vêåt cuâ àõa
VÙN HIÏËN
84 VIÏÅT NAM
phûúng cho biïët: Tûâ xa xûa, Höåi
vêåt cuâ rêët àûúåc moåi ngûúâi quan
têm chuá yá vaâ hûúãng ûáng. Ngay
caã trong nhûäng nùm thaáng chiïën
tranh chöëng Myä vaâ caã nhûäng khi
àúâi söëng dên quï khoá khùn, höåi
vêîn àûúåc duy trò àïìu àùån haâng
nùm. Tuy coá nhûäng haån chïë nhêët
àõnh vïì thúâi gian cuäng nhû quy
mö, Höåi vêîn giûä nguyïn nhûäng
neát àeåp truyïìn thöëng cuãa mònh.
Moåi yïu cêìu chuêín bõ cho Höåi
vêåt cuâ rêët àún giaãn. Quaã cuâ àûúåc
laâm tûâ cuã chuöëi höåt - loaåi chuöëi
rêët sùén úã àêy. Trûúác ngaây vaâo
höåi, ngûúâi ta àaä lûåa tòm nhûäng
göëc chuöëi höåt loaåi lúán. Choån
àûúåc cêy chuöëi àeåp vûâa yá, àaâo
lïn lêëy phêìn göëc (cuã chuöëi) àûa
vïì. Duâng dao sùæc goåt saåch rïî vaâ
àeäo thaânh hònh troân coá àûúâng
kñnh cúä trïn dûúái 30 cm, troång
lûúång tûâ 5 àïën 7 kg laâ àaä coá quaã
cuâ àaãm baão yïu cêìu cuöåc chúi.
Àïí quaã cuâ saåch nhûåa vaâ coá àöå
deão cêìn thiïët, búãi tñnh chêët cuöåc
chúi quaã cuâ thûúâng xuyïn bõ
giaânh giêåt, quùng neám maånh dïî
vúä; quaã cuâ sau khi àûúåc àeäo goåt
xong, àûúåc luöåc qua nûúác söi,
vúát ra phúi nùæng khaá kyä. Luác naây
quaã cuâ chuyïín thaânh maâu sêîm,
rêët deão àaãm baão khöng bõ nûát vúä
khi chúi.
Àõa àiïím töí chûác vêåt cuâ
thûúâng laâ nhûäng sên caát bïn búâ
söng hay úã ngay trong laâng. Sên
coá kñch thûúác thöng thûúâng vúái
chiïìu daâi khoaãng 50 meát, röång
khoaãng 25 meát tuyâ thuöåc vaâo
àiïìu kiïån cho pheáp. Hiïån taåi úã
Thanh Chûúng vêîn duy trò ba
hònh thûác chúi cuâ göìm Cuâ gön,
Cuâ àêíy vaâ Cuâ nûúác. Caã ba löëi
chúi àïìu coá chung hònh thûác tñnh
àiïím vaâ quy caách giöëng nhau.
Baâi, aãnh: LÏ BAÁ LIÏÎU
Vúái Cuâ gön vaâ Cuâ nûúác, úã hai
àêìu sên àûúåc böë trñ hai chiïëc soåt
àan bùçng tre, nûáa coá kñch thûúác
cao 1,5meát, àûúâng kñnh àöå 50
cm. Hay laâ hai chiïëc höë sêu röång
50 cm x 50 cm àöëi vúái Cuâ àêíy.
Caách tñnh àiïím khi bïn naâo
giaânh vaâ àûa àûúåc quaã cuâ vaâo
soåt (hay höë) cuãa bïn àöëi phûúng
laâ àûúåc tñnh möåt àiïím. Àïí àûa
àûúåc quaã cuâ vaâo àñch cuäng
khöng phaãi dïî daâng gò. Búãi phaãi
giaânh giêåt, tranh cûúáp quyïët liïåt,
bïn naâo cuäng cöë gùæng tòm moåi
caách caãn phaá àöëi phûúng àûa cuâ
vaâo soåt (höë) cuãa bïn mònh. Chñnh
vêåy nïn Höåi vêåt cuâ diïîn ra rêët söi
nöíi, haâo hûáng thûåc sûå cuöën huát
moåi ngûúâi.
ÚÃ hònh thûác cuâ gön, sên cuâ böë
trñ trïn baäi caát khö, hai àêìu sên
àaâo hai höë gön. Khi vaâo cuöåc, hai
bïn daân thaânh àöåi hònh ngay
giûäa sên, quaã cuâ àûúåc àùåt dûúái
àêët. Khi coá hiïåu lïånh cuãa ngûúâi
cêìm trõch (troång taâi) àêëu thuã hai
bïn múái vaâo cuöåc tranh cûúáp,
giaânh giêåt chuyïìn nhau quaã cuâ.
ÚÃ hònh thûác Cuâ àêíy, sên cuâ
cuäng nhû Cuâ gön, chó coá khaác laâ
trûúác khi vaâo trêån quaã cuâ àûúåc
chön sêu dûúái caát giûäa sên. Khi
coá hiïåu lïånh, ngûúâi chúi hai bïn
tranh nhau àaâo moi lêëy quaã cuâ
bùçng tay khöng rêët quyïët liïåt.
Khi möåt trong hai bïn àaä lêëy
àûúåc cuâ, cuöåc chúi chñnh thûác bùæt
àêìu. Quaã cuâ àûúåc àöåi trûúãng cuãa
bïn lêëy àûúåc giûä chùåt bùçng hai
tay Hai àöåi xïëp haâng doåc àûáng
sau àöåi trûúãng cuâng húåp sûác àêíy
thöng qua quaã cuâ. Bïn naâo qua
lêìn àêíy naây toã ra maånh vaâ khön
kheáo hún laâm cho bïn àöëi
phûúng phaãi luâi laâ giaânh àûúåc
quyïìn öm cuâ. Ngay sau khi
giaânh àûúåc quyïìn öm cuâ, caã àöåi
rêët nhanh vaâ kheáo leáo chaåy
chuyïìn cuâ cho nhau - möåt trong
nhûäng chiïën thuêåt chñnh cuãa
mön vêåt cuâ - muåc àñch àïí àûa cuâ
túái àñch. Trong khi àoá bïn mêët cuâ
cuäng têåp trung sûác lûåc vaâ chiïën
thuêåt rêët quyïët liïåt giaânh giêåt
quaã cuâ vïì cho bïn mònh...
Trong caã ba hònh thûác chúi cuâ,
àùåc biïåt vui vaâ haâo hûáng laâ löëi
chúi Cuâ nûúác. Sên Cuâ nûúác nhêët
thiïët phaãi àûúåc töí chûác trïn möåt
baäi caát ngêåp nûúác sêu àöå 30 àïën
40 cm ven söng. Quaã cuâ àûúåc
chön sêu dûúái caát ngêåp trong
nûúác. Hai àêìu laâ hai chiïëc soåt tre
àûúåc neáo giûä rêët chùæc chùæn. Luác
khai cuöåc, cêìu thuã caã hai àöåi àïìu
dêìm mònh trong nûúác tranh
nhau moi quaã cuâ, àïí röìi sau àoá
vûâa chaåy, vûâa löåi, vûâa phaãi luöìn
laách àöëi phûúng cuäng àang tòm
moåi caách cûúáp cuâ trong tung toeá
nûúác...
Ngûúâi tham gia höåi vêåt cuâ
àïìu cúãi trêìn àoáng khöë, chñt möåt
giaãi vaãi trïn àêìu. Àïí phên biïåt
Höåi vêåt cuâ àêìu xuên úã Thanh Chûúng
ngûúâi möîi bïn, thûúâng quy àõnh
maâu sùæc cuãa khöë hay giaãi vaãi.
Möåt trêån vêåt cuâ giûäa hai àöåi, àïìu
coá möåt ngûúâi cêìm. Àêy laâ ngûúâi
coá kinh nghiïåm, trung thûåc vaâ
möåt töí giaám saát tûâ 4 àïën 5 ngûúâi,
phêìn lúán laâ caác bêåc cao niïn coá
uy tñn àûúåc caã hai bïn tñn nhiïåm
cûã ra. Moåi quyïët àõnh vïì àiïím,
thúâi gian thi àêëu àïìu do nhûäng
ngûúâi naây quyïët àõnh. Têët caã moåi
ngûúâi tûâ caác tuyïín thuã àïën ngûúâi
xem àïìu rêët tön troång chêëp haânh
moåi quyïët àõnh cuãa hoå.
Kïët thuác cuöåc chúi, àöåi naâo coá
lêìn àûa cuâ vaâo àñch cuãa àöëi
phûúng nhiïìu hún laâ àöåi thùæng.
Theo quan niïåm dên gian, nùm
naâo àöåi cuâ cuãa laâng xaä naâo giaânh
giaãi - maâ giaãi chó mang tñnh
tûúång trûng danh dûå - thò nùm
àoá laâng xaä àoá hùèn seä àûúåc muâa
luáa, ngö, chùn nuöi phaát triïín, treã
giaâ àïìu khoeã maånh. Búãi vêåy nïn
úã höåi vêåt cuâ àêìu xuên ngûúâi caác
laâng xaä àïën xem vaâ cöí vuä rêët
àöng. Bao quanh sên cuâ chêåt kñn
ngûúâi vúái cúâ quaåt. Tuy höåi vêåt cuâ
laâ cuöåc thi, trêån àêëu giûäa caác
laâng xaä, nhûng caác cöí àöång viïn
rêët àoaân kïët, vö tû cuâng nhau hoâ
reo, àaánh tröëng, chiïng cuöìng
nhiïåt cho àöåi nhaâ cuäng nhû àöåi
baån vúái nhûäng àûúâng chaåy cuâ
ngoaån muåc.
Höåi vêåt cuâ kïët thuác, nïëu laâ höåi
ngaây xuên, moåi ngûúâi keáo nhau
vïì àònh laâng àïí ùn mûâng vaâ töí
chûác caác hoaåt àöång vùn hoaá vùn
nghïå dên gian nhû haát àöëi, haát
dùåm, haát phûúâng vaãi... Neát àeåp
trong höåi vêåt cuâ coân thïí hiïån úã
chöî ngay caã nhûäng laâng khöng
giaânh giaãi cuäng khöng cay cuá ùn
thua. Hoå cuâng àïën vúái laâng àoaåt
giaãi àïí chia vui chuác mûâng, búãi
vúái moåi ngûúâi höåi vêåt cuâ ngoaâi
tñnh chêët laâ möåt cuöåc thi taâi coân
mang nhûäng yá nghôa têm linh
sêu xa.
Àïën nay, Höåi vêåt cuâ àaä àûúåc
xem laâ möåt höåi truyïìn thöëng
chûáa àûång nhûäng giaá trõ vùn hoaá
tinh thêìn úã Thanh Chûúng, rêët
àûúåc moåi ngûúâi quan têm vaâ
phaát huy.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
85
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
TÒM GÒ
NGUYÏN NGOÅC
Töi rêët yïu vuâng àêët Nam
Böå, àùåc biïåt miïìn Têy, theo töi
laâ möåt trong nhûäng xûá àêët vaâ
ngûúâi kyâ thuá nhêët úã nûúác ta. Coá
möåt thúâi gian gùåp khoá khùn
trong àúâi söëng vaâ cöng viïåc, töi
àaä lang thang dûúái naây mêëy nùm
vaâ coá möåt söë baån àaä trúã thaânh
thên thiïët...Thiïn nhiïn cuâng con
ngûúâi úã àêy quaã thêåt rêët àöåc
àaáo, con ngûúâi höìn hêåu maâ
maånh meä vaâ phoáng khoaáng nhû
thiïn nhiïn, tûå do vaâ nghïå sô têån
trong àaáy têm höìn.
VÙN HIÏËN
86 VIÏÅT NAM
H
ònh nhû trïn thïë giúái caác
vuâng miïìn Nam àïìu
vêåy, miïìn Nam nûúác
Phaáp, laäng tûã, phiïu lûu, tûå do,
húi khoaác laác rêët àaáng yïu kiïíu
baác Ba Phi. Miïìn Nam cuãa chêu
Myä cuäng vêåy, vúái Cuba, Brasil,
Chilï... thò hiïån àaåi maâ cöí xûa, tûå
do vaâ phoáng àaåt, hoaânh traáng vaâ
nöìng chaáy. Caác vuâng cûåc nam
caâng àùåc biïåt. Miïìn Têy laâ cûåc
nam cuãa àêët nûúác, cuãa Nam Böå.
Töi coá biïët möåt cêu ca dao hùèn
do möåt anh chaâng laäng tûã miïìn
Têy naâo àoá cao hûáng ûáng taác àïí
tûå noái vïì chñnh mònh: "Ra àûúâng
thêëy võt cuäng luâa, thêëy duyïn
cuäng beán, thêëy chuâa cuäng tu!".
Coá leä àêëy chñnh laâ têm höìn con
ngûúâi miïìn Têy. Höìn nhiïn vaâ tûå
do àïën thïë laâ cuâng, gùåp chuâa ta
gheá vaâo tu caái chúi, röìi vûâa tûâ
chuâa bûúác ra, àêìu chûa kõp chúám
toác, àuång duyïn liïìn cûá beán bûâa,
töåi gò àïí uöíng cuãa àúâi, coân võt
cuãa ai àoá giûäa àûúâng thò cûá coi laâ
võt cuãa àêët trúâi, tiïån tay luâa luön
coá sao àêu!... Töi nhúá nhûäng
chuyïën ài vïì Raåch Göëc, ngaây êëy
taâu àoâ tûâ Nùm Cùn xuöi raåch
Göëc lang thang mêët hún nûãa
ngaây àûúâng, thiïn nhiïn hoang
sú vaâ nguyïn veån, con ngûúâi thò,
theo con mùæt kinh ngaåc cuãa töi,
kïët húåp möåt caách laå luâng giûäa
vùn minh vaâ hoang daä, möåt sûå
kïët húåp thêåt taâi tònh, haâi hoaâ, maâ
dïî daâng, tûå nhiïn nhû khöng.
Töi cuäng tûâng lang thang hún
nûãa thaáng trúâi trïn gêìn trùm hoân
àaão coá ngûúâi vaâ khöng ngûúâi
cuãa huyïån àaão Kiïn Haãi, núi coân
daây àùåc dêëu vïët cuöåc àaâo têíu
cuãa Gia Long trïn con àûúâng
theo àuöíi sûå nghiïåp thöëng nhêët
quöëc gia khoá nhoåc cuãa öng, dêîn
theo khöng biïët mêëy baâ phi vaâ
khöng ñt baâ àaä boã mònh laåi giûäa
chöën biïín khúi naây, nay coân raãi
raác nhûäng miïëu thúâ trïn möåt söë
hoang àaão êëy. Khöng biïët bêy
giúâ úã àêëy coá ai laâ hêåu duïå cuãa caác
baâ phi êëy khöng maâ, ai tûâng àïën
àêëy àïìu coá thïí nhêån ra ngay, con
gaái "hoân" (úã àêëy ngûúâi ta goåi àaão
laâ "hoân") rêët àeåp!...
Töi yïu vaâ mï miïìn Têy nhû
vêåy, nhûng chûa bao giúâ daám
nghô àïën chuyïån viïët vïì miïìn
àêët vaâ ngûúâi úã àêëy, trûâ àöi buát
kyá nhoã vaâ ruåt reâ, búãi töi biïët töi
seä khöng bao giúâ coá thïí nùæm bùæt
àûúåc cho thêåt àuáng caái húi thúã
nöìng àêåm coá möåt khöng hai,
khöng bao giúâ noái àûúåc cho thêëu
vïì àêët àai, söng nûúác vaâ con
ngûúâi úã àêy, tûâ hònh daáng, têm
tònh, suy nghô, tñnh caách... cho
àïën ngön ngûä giaâu coá àïën kyâ laå
cuãa hoå. Khöng bao giúâ töi coá
àûúåc khaã nùng phaã vaâo trang
vùn cuãa mònh möåt "hûúng rûâng
Caâ Mau", khöng bao giúâ theo
àûúåc Àoaân Gioãi, Nguyïîn Quang
Saáng, Ngö Khùæc Taâi..., vaâ àùåc
biïåt phaát hiïån quan troång cuãa
vùn hoåc ta mêëy nùm nay:
Nguyïîn Ngoåc Tû. Nhên àêy töi
muöën noái qua àöi chuát vïì taác
phêím àùåc sùæc "Caánh àöìng bêët
têån" cuãa cö gaái àêìy taâi nùng naây.
Töi nghô, nïëu àem vùn hoåc ta ra
"noái chuyïån" vúái thïë giúái bêy giúâ,
thò vúái "Caánh àöìng bêët têån" ta
chùèng phaãi súå bêët cûá ai hïët. Theo
töi, "Caánh àöìng bêët têån" laâ taác
phêím rêët quan troång àïí hiïíu
miïìn Têy (têët nhiïn khöng phaãi
chó hiïíu miïìn Têy, maâ hiïíu con
ngûúâi vaâ cuöåc àúâi; nhûng úã àêy
laâ ta àang noái chuyïån miïìn Têy).
Noá cho thêëy rùçng trong nhûäng
con ngûúâi tröng chûâng rêët lêìm
luäi, àïën mûác gêìn nhû hoaân toaân
hoang daä, hoang daåi êëy, laåi chêët
chûáa caã möåt thïë giúái àúâi söëng nöåi
têm sêu thùèm, phong phuá, phûác
taåp vaâ àeåp àeä biïët dûúâng naâo...
Gêìn àêy töi coá trúã vïì Nùm
Cùn, Kinh Nùm, Raåch Göëc, caã
bïn phña Söng Àöëc, Àêìm Cuâng,
Àaá Baåc... Khöng coân nhûäng êëy laâ chuyïån möåt öng giaâ úã cuöëi
chiïëc taâu àoâ nùång nïì maâ thuá võ xoám Muäi Nùm Cùn giêån dûä phaãn
rúâi bïën Caâ Mau túâ múâ saáng, ò aåch ûáng vúái caác chuá laâm du lõch cûá
töëi mõt múái vïì túái Nùm Cùn, laåi muöën buöåc öng cûá phaãi söëng
gêìn möåt ngaây nûäa lang thang hïët maäi trong caái choâi raách naát tröëng
söng lúán àïën kïnh, àïën raåch, àïën trú cuãa öng úã núi cuâng trúâi cuöëi
tùæc, àïën vaâm kñn bûng nhûäng àêët êëy... àïí cho hoå laâm du lõch, coá
àûúác cuâng mùæm vaâ chùçng chõt thïë thò múái laâ "àöåc àaáo", múái laâ
nhû maång nhïån, múái túái Raåch
Göëc. Bêy giúâ thò hïët röìi, toaân ca
nö cao töëc vaâ taâu caánh ngêìm,
huâng höí phoáng nhû àiïn, höîn
haâo àaánh giaåt nhûäng chiïëc voã laäi
ngaây trûúác thú möång laâ thïë, nay
khöng thêåt kheáo tay laâ bõ lêåt
nhaâo chòm nghóm ngay. Vaâ caác
búâ kinh thò bõ soáng ca nö àaánh
cho lúã loái tan taânh, nham nhúã,
hai búâ kinh nhû hai daäy vïët
thûúng rúám maáu buân àen, nhaâ
hai bïn kinh àöí nhaâo caã xuöëng
söng, may lùæm coân laåi àûúåc möåt
bûác tûúâng hay vaâi cêy cöåt trú
truåi. Coân rûâng thò nùm naây qua
nùm khaác, nùm naâo cuäng bõ phaá
vaâ bõ chaáy, Àöìng Thaáp Mûúâi röìi
U Minh, hïët traâm àïën àûúác, sûå
taân ruåi cuãa möåt vuâng rûâng ngêåp
mùån vaâ ngêåp nûúác vaâo loaåi quyá
nhêët trïn traái àêët coi nhû cêìm
chùæc röìi... Caái hiïån àaåi àang
àaánh taã túi caái trong trùæng,
hoang sú vaâ thú möång höm qua
möåt caách khöng thûúng tiïëc. Quaã
thêåt coá möåt mêu thuêîn, cuäng coá
thïí goåi laâ möåt thaách thûác khöng
nhoã, khöng dïî, hùm húã, öì aåt vaâ
dûä dùçn giûäa caái ài túái gêëp gaáp vaâ
caái biïën ài tûâng ngaây, caái àûúåc
öìn aâo cuãa höm nay vaâ caái ïm
lùång trêìm tônh cuãa höm qua - maâ
nghõch lyá thay, cuäng laåi laâ cuãa
ngay mai, biïët àêu àêëy, búãi àïën
möåt luác thêåt giaâu lïn röìi, quay
Hûúng võ miïìn Têy Nam böå
nhòn laåi thò coá tiïëc àïën àûát ruöåt
vaâ dêîu coá ngaân vaâng cuäng khöng
mua laåi àûúåc. Nhûng chùèng leä cuãa laå... Öng giaâ êëy maâ caãi thiïån
dûâng laåi maäi trong nöíi tiïëc nuöëi àûúåc àúâi söëng, xêy àûúåc möåt caái
hoaâi cöí?... Cuäng chñnh Nguyïîn nhaâ àaâng hoaâng thò coân gò laâ
Ngoåc Tû àaä coá möåt taåp buát rêët "àöåc àaáo Àêët Muäi" nûäa! Ngûúâi ta
hay noái vïì àiïìu naây, liïn quan boã tiïìn ra laâ àïí mua caái caãnh
trûåc tiïëp àïën chñnh cêu chuyïån ngheâo xaác xú àïën chûâng man daä
du lõch chuáng ta àang baân àêy: kia cú! Ngaânh du lõch thò quyïët
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
87
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
giûä sao cho öng giaâ thêåt laåc hêåu,
coân öng giaâ thò giêån dûä àoâi cuäng
phaãi trúã nïn ngûúâi vùn minh nhû
ai... Vêåy àoá, coá möåt xung àöåt thêåt
sûå, vaâ xung àöåt àoá thûúâng diïîn
ra nhêët chñnh laâ trong caác vêën àïì
khöng dïî lyá giaãi cuãa ngaânh du
lõch! Cêu chuyïån cuãa Nguyïîn
Ngoåc Tû chó laâ möåt vñ duå, nhûng
laâ vñ duå khaá àiïín hònh. Noá àùåt
möåt cêu hoãi vêåy maâ thêåt lúán vaâ
khöng dïî chuát naâo. Vûâa röìi töi coá
ài Têy Nguyïn vaâ thêëy úã Têy
Nguyïn cuäng àang coá nhûäng
vêën àïì tûúng tûå. Nhûäng vêën àïì
giûäa ài túái vaâ gòn giûä, àûúåc vaâ
mêët cuäng gay gùæt chùèng keám gò
dûúái naây. Töi chó múái nghô àûúåc
àïën möåt hûúáng: vò sûå biïën àöíi,
biïën àöång laâ têët yïëu, tûác úã ngoaâi
mong muöën vaâ yá chñ cuãa chuáng
ta, vêåy khöng nïn vaâ dêîu coá
muöën thò thêåt ra cuäng chùèng coá
Khaách du lõch thùm nhaâ cöí úã Vônh Long
VÙN HIÏËN
88 VIÏÅT NAM
caách gò cûúäng laåi àûúåc. Traái laåi
rêët coá thïí chñnh trong chuyïín
àöång àoá laåi àang naãy sinh ra caái
àöåc àaáo múái. Haâ Nöåi hay Saâi
Goân chuyïín àöång sang hiïån àaåi
thò coá gò laâ laå. Têy Nguyïn hay
miïìn Têy, Caâ Mau, Nùm Cùn,
Raåch Göëc, Kinh Nùm... chuyïín
àöång múái laâ laå, múái thêåt thuá võ vaâ
hêëp dêîn. Coá phaãi chñnh sûå
chuyïín àöång khoá khùn àoá úã
nhûäng vuâng àêët àùåc biïåt naây vaâ
trong nhûäng con ngûúâi naây laåi coá
thïí chñnh laâ saãn phêím du lõch
múái àöåc àaáo cuãa chuáng ta? Coá leä
nïn coá möåt caách nhòn laåi nhû thïë
chùng, àöëi vúái du lõch, quan
niïåm vïì du lõch, saãn phêím du
lõch.
Töi coá anh baån ngûúâi Phaáp
tïn laâ Boris Lojkine, vûâa laâ giaáo
sû triïët hoåc vûâa laâ nhaâ laâm phim
taâi liïåu taâi nùng, taác giaã böå phim
rêët hay "Nhûäng linh höìn phiïu
daåt" vïì àïì taâi ài tòm möå liïåt sô sau
chiïën tranh úã nûúác ta. Vûâa röìi
anh àaä trúã laåi Viïåt Nam vaâ àõnh
laâm möåt phim múái vïì caác dên töåc
thiïíu söë úã miïìn Trung. Töi coá
giuáp anh ài khaão saát úã vuâng
rûâng nuái Quaãng Nam. Ài vïì anh
rêët thêët voång, vò nhûäng gò anh
hònh dung vïì möåt caãnh sùæc vùn
hoáa dên töåc àöåc àaáo hoaá ra àaä
mêët gêìn hïët röìi, nhaâ saân àaä
thaânh nhaâ àêët, maái tranh thaânh
maái tön, rûâng nuái thò xaác xú,
noáng kinh khuãng, thanh niïn
trong laâng àûúâng nuái gêåp gïình
vêåy maâ phoáng xe maáy nhû àiïn
(vaâ têët nhiïn khöng hïì àöåi muä
baão hiïím!). Chuáng töi coá ngöìi
vúái nhau möåt àïm sau chuyïën ài
cuãa anh, têm sûå àïën khuya, vaâ
cuöëi cuâng chuáng töi nhêån ra àiïìu
naây: sûå chuyïín àöång úã nhûäng
vuâng êëy laâ têët yïëu, caái höîn àöån,
caã mêët maát nûäa trong chuyïín
àöång úã àoá cuäng laâ têët yïëu, àêëy laâ
cuöåc söëng, möåt cuöåc söëng àang
vêåt vaä chuyïín mònh, tòm hûúáng
ài túái cuâng thiïn haå vaâ hïët sûác
khoá nhoåc trong viïåc cöë giûä sao
cho mònh vêîn laâ mònh, khöng
àaánh mêët mònh maâ laåi phaãi ài túái
àûúåc cuâng ngûúâi, khöng bõ boã
rúi laåi phña sau ngaây caâng xa.
Cuöåc söëng khöng dûâng laåi, bêët
chêëp moåi nuöëi tiïëc cuãa chuáng ta.
Hònh nhû baãn chêët con ngûúâi
vöën laâ luön hoaâi cöí. Maâ caái àeåp
thò chñnh laâ úã trong sûå chuyïín
àöång khöng ngûâng, khöng gò
ngùn àûúåc cuãa cuöåc söëng. Nïëu
quaã thêåt anh laâ möåt nghïå sô coá taâi
thò anh coá thïí seä laâm àûúåc möåt
böå phim rêët hay, rêët àöåc àaáo vïì
cuöåc chuyïín àöång cuäng rêët àöåc
àaáo cuãa nhûäng dên töåc àang
phaãi vûúåt qua nhûäng chùång
àûúâng, thêåm chñ nhûäng giai
àoaån lõch sûã khöng hïì nhoã, àïí laâ
nhûäng dên töåc àöåc àaáo töìn taåi
àûúåc cuâng vaâ giûäa thïë giúái hiïån
àaåi... Töi biïët trúã vïì Paris, Boris
àang êëp uã kõch baãn cho möåt böå
phim múái nhû thïë, vaâ anh àang
tòm taâi chñnh cho böå phim êëy.
Töi kïí cêu chuyïån naây àïí xin
thûã gúåi yá coá phaãi "saãn phêím" du
lõch vùn hoáa úã miïìn Têy maâ
chuáng ta seä àõnh àem chaâo
khaách du lõch böën phûúng
khöng phaãi, khöng nïn laâ nhûäng
"phuåc chïë" giaã caái hoang daä àang
mêët ài, àoáng kõch trúã laåi nhû
kiïíu àaám cûúái thò laåi phaãi aáo daâi
khùn àoáng, giaã vaâ diïîn, àïí lûâa
khaách. Maâ laâ àûa khaách cuâng
vaâo thêm nhêåp, thêëy, hiïíu àûúåc
con ngûúâi, vùn hoáa úã àêy àang
vêåt vaä vaâ duäng caãm chuyïín
àöång nhû thïë naâo àïí trúã nïn
nhûäng con ngûúâi miïìn Têy, thêåt
miïìn Têy maâ cuäng seä thêåt hiïån
àaåi nhû ai. Têët nhiïn trong cuöåc
chuyïín àöång àoá, coá caái, coá chöî
àaä vaâ àang thaânh cöng, coá
chuyïån, coá núi àang röëi rùæm,
thêåm chñ khöng ñt àöí vúä, thêët baåi.
Têët caã àïìu quyá, vaâ töi nghô àûa
ngûúâi khaách du lõch thêåt sûå àïën,
biïët, hiïíu àûúåc têët caã nhûäng caái
êëy thò seä laâ thêåt sûå trao cho hoå
möåt saãn phêím du lõch rêët quyá,
rêët àùæt giaá. Töi tin con ngûúâi
miïìn Têy, vúái chiïìu sêu nhên
vùn khöng khoa trûúng, öìn aâo
maâ thêm trêìm theo caách rêët riïng
cuãa mònh, àang vaâ seä coá caách ài
cuãa mònh, hùèn rêët àöåc àaáo, trïn
àûúâng hiïån àaåi hoaá têët yïëu.
Àang vaâ seä coá möåt kiïíu vùn hoáa
múái cuãa riïng miïìn Têy, àöåc àaáo
chùèng keám xûa, trong phaát triïín
höm nay...
Coân àiïìu naây hùèn khöng thïí
khöng quan têm vaâ khöng noái
àïën: àöìng bùçng miïìn Têy, nhû ai
cuäng biïët, laâ vûåa luáa lúán nhêët
nuöi söëng caã nûúác, nhûng nöng
dên úã àêy laåi rêët ngheâo, vaâ caái
ngheâo àoá àaä vaâ àang àûa àïën
nhûäng vêën àïì xaä höåi khöng lêëy
gò laâm vui, coá khi coân àau àúán
nûäa. Chùæc ai cuäng biïët haâng vaån
cö gaái lêëy chöìng Haân, chöìng Àaâi,
nhûäng cö gaái múm múãn, hiïìn
hêåu vaâ hiïëu thaão cuãa vuâng àêët
àeåp biïët bao naây àaä phaãi neám
àúâi mònh vaâo cuöåc phiïu lûu
may ñt ruãi nhiïìu, mong mang laåi
möåt chuát thû thúái cho cha meå
mònh trong tuöíi giaâ, cho caác em
cuãa mònh àûúåc ài hoåc, caác cö gaái
êëy àïìu phêìn lúán tûâ miïìn Têy naây
ra ài. Muöën noái gò thò noái, àêy laâ
möåt vïët thûúng trong àúâi söëng
àêët nûúác chuáng ta hiïån nay.
Chuáng ta àang baân àïën chuyïån
du lõch cöång àöìng úã miïìn Têy.
Taåi sao khöng nghô àïën viïåc tòm
moåi caách àûa lûåc lûúång êëy vaâo
dûå aán du lõch cuãa chuáng ta, nhû
möåt trong nhûäng muåc tiïu quan
troång nhêët cuãa dûå aán. Möåt söë anh
em chuáng töi úã Miïìn Trung àang
laâm möåt trûúâng àaåi hoåc, trong
àoá möåt trong nhûäng khoa muäi
nhoån laâ khoa du lõch. Vaâ trong
khoa du lõch, bïn caånh caác lúáp
chñnh quy, àaâo taåo nhên lûåc cao
cêëp cho nhu cêìu du lõch cao cêëp
àang phaát triïín maånh úã ta,
chuáng töi chuã trûúng rêët coi
troång viïåc múã nhûäng lúáp ngùæn
haån vïì du lõch nhùçm àöëi tûúång laâ
cöång àöìng dên cû röång raäi vaâ
bònh thûúâng, àïí giuáp hoå chuyïín
nghïì khi caác ngaânh kinh tïë àang
phaát triïín seä àêíy ngûúâi nöng dên
ra khoãi àöìng ruöång cuãa hoå.
Chùèng haån nhûäng lúáp ngùæn haån
mûúi, mûúi lùm ngaây, vaâi ba
tuêìn, möåt thaáng... vïì dõch vuå du
lõch cho caác öng chuã nhaâ àïí khi
coá thïí hoå laâm àûúåc kiïíu du lõch
home stay, hoùåc nhûäng chó dêîn
chuyïn mön töëi thiïíu vïì du lõch
vaâ ngoaåi ngûä cho ngûúâi dên
thûúâng laâm hûúáng dêîn du lõch.
ÚÃ Nepal coá möåt lûåc lûúång hûúáng
dêîn leo nuái laâ nghïì hïët sûác cêìn
thiïët vaâ coá thïí àem laåi thu nhêåp
cao. Têët nhiïn ta khöng phaãi laâ
Neápal vaâ khöng coá Himalaya,
nhûng ta coá Àöìng Thaáp Mûúâi, coá
U Minh Thûúång vaâ Haå, coá biïín
vaâ haâng trùm àaão huyïìn aão Kiïn
Haãi, coá nhûäng caách àöìng mïnh
möng vaâ söng nûúác tuyïåt àeåp...
Töi hònh dung, àûúåc huêën luyïån
khöng nhiïìu vaâ chùæc cuäng khöng
khoá khùn lùæm, caác chaâng trai, cö
gaái rêët lanh lúåi, thöng minh, chêët
phaác vaâ àön hêåu cuãa chuáng ta úã
vuâng àêët naây laâm hûúáng dêîn du
lõch cho khaách xa àïën, hùèn seä rêët
thuá võ vaâ hêëp dêîn. Chùæc chùæn
khöng ai hiïíu àêët vaâ ngûúâi úã àêy
bùçng hoå, cuäng khöng ai hiïíu àïën
thêëm thña nhûäng chuyïín àöång
xaä höåi àang diïîn ra úã àêy sêu,
saát cho bùçng ho... Seä laâ àoáng goáp
xaä höåi lúán lùæm cuãa ngaânh du lõch
nïëu chuáng ta goáp phêìn tñch cûåc
"giaãi phoáng" àûúåc haâng vaån chõ
em àöìng bùçng naây ra khoãi caái
dõch vuå àang laâ möëi ö nhuåc coá
ngûúâi àaä goåi laâ coá tñnh caách quöëc
thïí kia.
Thaáng 10-2007
(Trñch tham luêån taåi höåi thaão "Xoáa
àoái giaãm ngheâo vúái du lõch cöång àöìng"
àûúåc töí chûác taåi thõ xaä Vônh Long)
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
89
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

FESTIVAL TÊY SÚN - BÒNH ÀÕNH 2008

NGUYÏÎN CHÑ CÛÚÂNG

öåi dung, hònh thûác caác hoaåt Vïì thúâi gian töí chûác: Festival Têy
Nhùçm quaãng baá hònh aãnh
Bònh Àõnh trong tiïën trònh
múã cûãa vaâ höåi nhêåp kinh
N àöång Festival kïët húåp haâi hoaâ
giûäa tñnh dên töåc vaâ tñnh hõïn
àaåi, gùæn vúái yïu cêìu giao lûu, trao àöíi
Sún-Bònh Àõnh 2008 àûúåc töí chûác 2
ngaây vaâ 3 àïm vaâo dõp kyã nõïm Caách
maång thaáng Taám vaâ Quöëc khaánh
tïë quöëc tïë, tónh Bònh Àõnh vùn hoaá vúái caác àõa phûúng trong khu 02/9/2008, gùæn vúái kyã niïåm 235 nùm
quyïët àõnh töí chûác vûåc vaâ caã nûúác. Yïu cêìu vïì töí chûác caác (1773-2008) nghôa quên Têy Sún àaánh
hoaåt àöång trong festival phaãi quy mö chiïëm Phuã thaânh Quy Nhún, múã àêìu sûå
Festival Têy Sún-Bònh Àõnh
hoaânh traáng, àêåm àaâ baãn sùæc vùn hoaá nghiïåp thöëng nhêët àêët nûúác cuãa triïìu
vaâo thaáng taám nùm 2008. dên töåc, chuá troång khai thaác, phaát huy àaåi Têy Sún.
Festival Têy Sún-Bònh Àõnh caác giaá trõ vùn hoaá truyïìn thöëng àùåc sùæc,
VÏÌ CAÁC HOAÅT ÀÖÅNG CHÑNH:
2008 nhùçm phaát huy caác khöng gian, àõa danh lõch sûã, vùn
hoaá truyïìn thöëng tiïu biïíu cuãa Bònh Lïî khai maåc
truyïìn thöëng lõch sûã
Àõnh. Caác hoaåt àöång Festival coân nhùçm Maân diïîn nghïå thuêåt trong àïm khai
phong traâo Têy Sún, hûúáng àïën àûa Festival Têy Sún-Bònh maåc festival àûúåc cêëu truác dûúái daång
truyïìn thöëng yïu nûúác vaâ Àõnh thaânh möåt lïî höåi truyïìn thöëng möåt chûúng trònh nghïå thuêåt liïn hoan
mang thûúng hiïåu Vùn hoaá-du lõch mang tinh thêìn cuãa festival Höåi tuå vaâ
caách maång cuãa dên töåc,
Bònh Àõnh. phaát triïín, trong àoá nghôa khñ Têy Sún
truyïìn thöëng àoaân kïët, nhû möåt sûå khúi nguöìn, tûâ nhûáng kyá ûác
Vïì àõa àiïím töí chûác: Caác hoaåt àöång
tinh thêìn tûå lûåc tûå cûúâng, Festival Têy Sún-Bònh Àõnh nùm 2008 cuãa truyïìn thöëng àïën veã àeåp thiïn
huy àöång moåi tiïìm nùng, àûúåc töí chûác têåp trung chñnh taåi thaânh nhiïn, neát vùn hoaá, tñnh caách con ngûúâi
khai thaác vaâ phaát huy moåi phöë Quy Nhún vaâ múã röång möåt söë hoaåt Bònh Àõnh, tûâ tiïìm nùng kinh tïë àïën
àöång ra caác vuâng lên cêån nhû: Baão taâng nhõp àöå àöíi múái höm nay... Trong
nguöìn lûåc, thu huát caác töí
Quang Trung, thaânh Hoaâng Àïë, hïå chûúng trònh khai maåc coân coá sûå hiïån
chûác kinh tïë, caác doanh thöëng thaáp Chaâm, khu kinh tïë Nhún diïån cuãa möåt söë àún võ nghïå thuêåt cuãa
nhên, du khaách trong vaâ Höåi, baán àaão Phûúng Mai, khu di tñch caác vuâng miïìn: Haâ Nöåi, Huïë, Gia Lai,
ngoaâi nûúác àïën Bònh Àõnh Nuái Baâ, tuyïën àûúâng Quy Nhún - Söng Tiïìn Giang, TP Höì Chñ Minh... thïí hiïån
Cêìu... sûå quy tuå vaâ lan toaã cuãa phong traâo Têy
tham quan du lõch, tòm
kiïëm cú höåi húåp taác àêìu
tû, xêy dûång tónh Bònh
Àõnh phaát triïín nhanh vaâ
bïìn vûäng...
AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT

VÙN HIÏËN
90 VIÏÅT NAM
Sún möåt thuãa haâo huâng nhû tònh
nghôa höm nay: Bònh Àõnh cuâng
caã nûúác-Caã nûúác vúái Bònh Àõnh.
Chûúng trònh nghïå thuêåt töíng húåp
Taåi àiïím khai maåc-quaãng
trûúâng trûúác Trung têm thûúng
maåi Quy Nhún, àïm tiïëp theo seä
coá chûúng trònh nghïå thuêåt töíng
húåp àùåc sùæc do caác àoaân nghïå
thuêåt trong tónh, trong nûúác vaâ
möåt söë àoaân nghïå thuêåt ngoaâi
nûúác tham gia biïíu diïîn göìm:
tuöìng, ca kõch baâi choâi, nghïå
thuêåt cung àònh Huïë, nghïå thuêåt
Chùm, ca muáa nhaåc Viïåt Nam,
muáa röëi Trung ûúng, xiïëc Haâ
Nöåi, ca muáa nhaåc Böng Sen, ca
muáa nhaåc Haãi Àùng (Khaánh
Hoaâ), ca muáa nhaåc Àam San (Gia
Lai)...
Àïm hoa àùng trïn Àêìm Thõ Naåi
Àêy seä laâ àïm höåi bïë maåc
Festival. Khu vûåc hai àêìu Thõ
Naåi seä laâ möåt trong nhûäng àiïím
nhêën quan troång trong Festival
Têy Sún-Bònh Àõnh 2008. Khöng
gian hai búâ trïn àêìm Thõ Naåi
lung linh sùæc maâu lïî höåi gùæn kïët
giûäa TP Quy Nhún vúái khu kinh
tïë Nhún Höåi bùçng nhûäng hoaåt
àöång àùåc sùæc nhû töí chûác thaã hoa
àùng, thaã àeân trúâi vaâ chûúng
trònh nghïå thuêåt do caác ngöi sao
ca nhaåc, caác àoaân nghïå thuêåt
trong nûúác vaâ quöëc tïë thûåc hiïån.
Sau cuâng laâ maân bùæn phaáo hoa
kïët thuác phêìn höåi.
Liïn hoan sên khêëu tuöìng
Caác àoaân tuöìng: Trung ûúng,
Àaâ Nùéng, Khaánh Hoaâ, TP Höì
Chñ Minh, Huïë, Thanh Hoaá,...vaâ
caác àoaân tuöìng khöng chuyïn
trong tónh thûåc hiïån caác chûúng
trònh liïn hoan giúái thiïåu, giao
lûu giûäa neát àùåc trûng cuãa tuöìng
Àaâo Têën vúái doâng tuöìng caã
nûúác, bao göìm: Lïî tïë töí, caác vúã
diïîn truyïìn thöëng, caác loaåi vai
diïîn, thuyïët minh keâm minh
hoaå, biïíu diïîn tröëng, nhaåc cuå
tuöìng... Laâ ngaây höåi lúán cuãa sên
khêëu tuöìng Viïåt Nam.
Thi Ngûúâi àeåp miïìn àêët voä
Cuöåc thi nhùçm tön vinh giaá
trõ cuãa veã àeåp thïí hònh, trñ tuïå, taâi
nùng cuãa caác thñ sinh thöng qua
caác hoaåt àöång giao lûu gùåp gúä, tûâ
thiïån, höåi tuå nhûäng böng hoa cuãa
caã nûúác; quaãng baá caác giaá trõ vùn
hoaá truyïìn thöëng cuãa phuå nûä
Bònh Àõnh noái riïng vaâ phuå nûä
Viïåt Nam noái chung àïën vúái du
khaách trong vaâ ngoaâi nûúác.
Liïn hoan quöëc tïë voä cöí
truyïìn taåi Bònh Àõnh:
Têåp húåp caác cêu laåc böå voä
thuêåt, voä àûúâng thuöåc nhiïìu
mön phaái voä cöí truyïìn cuãa thïë
giúái, trong nûúác vaâ Bònh Àõnh.
Töí chûác thi àêëu biïíu diïîn vaâ thi
àêëu voä àaâi giûäa caác loâ voä trong
tónh vaâ trong nûúác nhùçm giúái
thiïåu nhûäng neát tinh hoa cuãa voä
cöí truyïìn Têy Sún Bònh Àõnh,
möåt tinh hoa cuãa voä cöí truyïìn
Viïåt Nam vaâ thïë giúái, trong quaá
trònh kïë thûâa vaâ phaát triïín.
Höåi laâng nghïì truyïìn thöëng
Töí chûác höåi laâng nghïì giúái
thiïåu caác laâng nghïì thuã cöng
truyïìn thöëng úã Bònh Àõnh vaâ caác
tónh trong khu vûåc nhùçm quaãng
baá àïën du khaách du lõch trong vaâ
ngoaâi nûúác vïì caác saãn phêím
haâng hoaá truyïìn thöëng, saãn
phêím thuã cöng myä nghïå cuãa tónh
vaâ caác tónh baån àïí thu huát du
khaách àïën tham quan, giao lûu,
mua baán, kyá kïët húåp àöìng; caác
cú súã saãn xuêët hoåc hoãi phaát triïín
ngaânh nghïì.
Dûå kiïën khoaãng 150 gian
haâng trong vaâ ngoaâi tónh tham
gia höåi laâng nghïì truyïìn thöëng.
Bònh Àõnh seä giúái thiïåu caác laâng
nghïì thuã cöng truyïìn thöëng
nhû: nêëu rûúåu Baâu Àaá, göëm
Nhún Hêåu, reân Phûúng Danh,
àuác àöìng bùçng Chêu-Kim Chêu,
noán Goâ Gùng, buán Song thêìn,
dïåt thöí cêím, nghïì laâm tröëng,
àan lûúái, àan laát, chïë biïën thaãm
sú dûâa Hoaâi Nhún, dïåt chiïëu
Chûúng Hoaâ, àöì thuã cöng myä
nghïå...
Chûúng trònh “êím thûåc Bònh Àõnh”
Giúái thiïåu cho du khaách vïì
tham dûå Festival thûúãng thûác
nhûäng moán ùn àùåc saãn truyïìn
thöëng cuãa tónh Bònh Àõnh cuäng
nhû caác àõa phûúng trong khu
vûåc. Giúái thiïåu quaãng baá caác àùåc
saãn êím thûåc truyïìn thöëng cuãa
Bònh Àõnh nhû: Rûúåu Baâu Àaá,
chim mña, buán töm Phuâ Myä,
chònh mun Chêu Truác, nem Chúå
Huyïån, buán caá Quy Nhún vaâ caác
moán êím thûåc phöí biïën khaác úã
Bònh Àõnh. Caác tónh miïìn Trung-
Têy Nguyïn giúái thiïåu vïì caác
àùåc saãn êím thûåc truyïìn thöëng úã
möîi vuâng, miïìn: Buán boâ Huïë, mò
Quaãng, cúm hïën, cúm niïu...
Höåi thi Sinh vêåt caãnh
Töí chûác caác hoaåt àöång thi vaâ
triïín laäm sinh vêåt caãnh. Caác chi
höåi, cêu laåc böå Sinh vêåt caãnh, caác
nghïå nhên trong vaâ ngoaâi tónh
têåp húåp nhûäng sinh vêåt caãnh
xuêët sùæc nhêët cuãa àõa phûúng àïí
giúái thiïåu. Ngoaâi ra trong nhoám
hoaåt àöång naây, coân töí chûác thi
chim, caá caãnh; thi àaá gaâ; caác troâ
tiïu khiïín, vui thuá àiïìn viïn...
Töí chûác caác tour du lõch
Giúái thiïåu caác tour, àiïím
tham quan caác di tñch lõch sûã vùn
hoaá, caác danh lam thùæng caãnh
tiïu biïíu trïn àõa baân tónh àïí
quaãng baá tiïìm nùng du lõch cuãa
tónh, thu huát du khaách àïën tham
quan, tòm kiïëm cú höåi húåp taác,
àêìu tû vaâo lônh vûåc naây.
Ngoaâi caác hoaåt àöång chñnh
trïn àêy, taåi TP Quy Nhún, trong
dõp festival Têy Sún-Bònh Àõnh
2008 coân diïîn ra caác hoaåt àöång
hêëp dêîn khaác nhû: Àïm thú haân
Mùåc Tûã-Xuên Diïåu, àïm nhaåc
Trõnh Cöng Sún, höåi thaão tiïìm
nùng vaâ hiïån thûåc phaát triïín du
lõch Bònh Àõnh, caác hoaåt àöång
vui chúi giaãi trñ du lõch biïín.
Hy voång, Festival Têy Sún -
Bònh Àõnh 2008 seä laâ möåt trong
nhûäng hoaåt àöång vùn hoaá du
lõch hêëp dêîn nhêët trong nùm
2008.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
91
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Muâa xuên bïn êëy...
Mûa àêìu truöng xuöëng àêìu nguöìn
Muâa xuên têëm tûác bïn triïìn mêy tröi
(Buâi Giaáng)
Ðoá laâ bêìu trúâi nhoã beá cuãa
Tïët nùm xûa, möåt cö beá
con úã vuâng quï Thiïn Muå
ngöìi mong ngaây tïët. Chûa
hïët tïët naây àaä chúâ tïët
khaác, caâng gêìn ngaây tïët
bao nhiïu, ngaây thaáng
caâng chêåm chaåp bêëy
nhiïu, vaâ nhûäng ngaây cuöëi
thaáng chaåp sao thò giúâ ài
chêåm àïën chûâng êëy, mêëy
túâ lõch giúã hoaâi, mêëy ngoán
tay àïëm hoaâi maâ Tïët vêîn
chûa vïì... Böå aáo múái mên
mï trûúác àoá möåt tuêìn
nhûng chûa àûúåc mùåc, aáo
thúm muâi vaãi MÚÁi laå kyâ,
hùng hùng nöìng naân thuác
duåc niïìm ûúác mú àûúåc
giûä noá lêu hún möåt giúâ,
sau bao lêìn troâng vaâo
ûúám thûã, röìi miïîn cûúäng
bõ meå hay chõ trõnh troång
lêëy ài, cêët vaâo tuã chúâ àïën
ngaây möìng möåt Tïët.
VÙN HIÏËN
92 VIÏÅT NAM
THAÁI KIM LAN
H
ònh nhû tûâ khi böå aáo tïët àûúåc
may xong, ngaây möìng möåt Tïët
trúã nïn àiïím chúâ àúåi thiïng
liïng. Noá ài tûâng bûúác daâi bùçng thïë kyã.
Têët caã àïìu trúã nïn sûå mong chúâ kyâ laå
caái ngaây àêìu tiïn cuãa nùm múái. Tûúãng
nhû noá coân múái y nguyïn, chûa àûúåc
khui ra, coân niïm kñn trong phong bò “lò
xò” maâu àoã maâ baâ nöåi vaâ meå àaä cêín thêån
xïëp noá trong traáp daânh cho ngaây àêìu
nùm...
Têët caã mong chúâ, têët caã cêu hoãi àïìu
chó àûúåc àaáp laåi bùçng tiïëng “chûa...” cuãa
meå; ngaây möìng möåt tïët vêîn coân laâ ngaây
“chûa... túái”, vaâ nöîi mong àúåi caâng nao
nao - möåt thûá nao loâng thoaát ra chaåy
nheå trïn da, rúân rúân nhû khi gheá mùæt
vaâo öëng kñnh vaån
Mûa Huïë hoa (kaleidoskop),
viïîn aãnh chêåp chúân
nhûäng tñn hiïåu reo
vui laâm thoát nheå
con tim, thuác àêíy
gheá nhòn thïm tñ
nûäa. Caái ngaây chûa
àïën êëy cuãa nùm
múái laâm tùng nöîi
böìn chöìn, haáo hûác
treã thú möåt caách vö
thûác. Naáo nhiïåt hún
ngaây thûúâng laâ nhûäng buöíi anh em àuöíi
nhau chaåy khùæp vûúân baâ nöåi, tûâ “têåp
vöìng vöng tay naâo khöng tay naâo co”
àïën troâ chúi uá tim, phaãi suåc saåo “noá”
khùæp núi, àoaán cho ra nhûäng àiïìu
“chûa” túái êëy, trong nùæm tay kia “chûa”
múã ra, trong khoám laá trong vûúân dêëu kñn
gûúng mùåt àang tröën thúâi gian àúåi phuát
giêy “chûa” mùåc khaãi, chûa “chöå mïå” tòm
ra.
Ngay chñnh khu vûúân vaâo thúâi àiïím
trûúác Tïët cuäng vang voång tiïëng “chûa...”
lûãng lúâ trong khöng gian nhûäng saáng
bûúác ra vûúân. Cêy haãi àûúâng thaáng
ngaây àoán gioá söng Hûúng tûâ bïën nhaâ
theo ngoä huát sêu àïën têëm bònh phong,
thûúâng chõu àûång gioãi nhûäng cún gioá
àöng bú súâ, cùng nhûäng ngoån laá maånh
viïìn gai maâu xanh sêåm trïn thên cêy tröí
nhûäng àöìi möìi nêu baåc nhû nhûäng vïët
seåo thúâi gian, thên cêy haãi àûúâng gêìy
vaâ cöí kñnh so vúái nhûäng buáp non tûúi
tùæn àang nhuá trïn àêìu caânh. Caã toaân
thên nhû möåt boá hoa àûúåc sùæp xïëp caânh
laá àïìu àùån cùæm vaâo àêët trûúác têëm bònh
phong bùçng àaá cêín maãnh saânh hoa vùn
chûä phûúác, nhû möåt biïíu tûúång hiïëu
khaách kñn àaáo cuãa gia àònh. Nuå haãi
àûúâng vaâo nhûäng ngaây trûúác tïët trong
vûúân nöåi vuâng Linh Muå coân mñm àöi möi
höìng tûúi nhû chûa muöën noái àiïìu gò,
maâ cuäng chûa daám noái vò böën caánh
cûáng maâu nêu xanh boáng cuãa àaâi hoa
quêën chùåt lêëy nuå höìng, ngùn nhûäng
caánh hoa chúá vöåi vaâng bêåt heá nhûäng bñ
mêåt cuãa ngaây àêìu nùm sùæp àïën.
Cêy höìng bïn bïí caån trûúác nhaâ thúâ
thûúâng ruång laá cuöëi muâa àöng, caânh
khùèng khiu thïë maâ sêy traái “löåc trúâi cho”,
nhû baâ nöåi möîi buöíi saáng àûáng úã hiïn
thûúâng taán thaán vúái cûã chó tri ún trúâi àêët,
ún mïå. Nhûäng quaã höìng nhû dêëu hiïåu
phuác êëm gia töåc coân treo luãng lùèng àúåi
àïën ngaây àúm quaã phêím cuáng töí tiïn.
Chuáng gúåi nhúá nhûäng caánh quaåt “höìng
ngêm” mïìm àûúåc cö Thõ tóa kheáo baây
cuâng vúái mûát baánh trïn khay cêín múâi
khaách trong nhûäng ngaây àêìu nùm.
Nhûäng khay quaã mûát baánh Huïë vaâo
ngaây tïët cuãa thúâi xûa êëy àûúåc trûng baây
àeåp nhû nhûäng baâi thú maâ hoa traái trong
vûúân trao tùång cho con ngûúâi söëng
trong maãnh vûúân êëy...
Röìi khoám thanh traâ, röìi khoám cheâ
vûúân trûúác, röìi nhoám cêy öíi bïn höng
nhaâ àöng, cêy cam quêåt bïn têy, cêy
chuâm kïët, cêy traâng bò, cêy höìng quên,
cêy nhaän, cêy bûáa, cêy thõ têån tñt vûúân
sau, cêy vaãi cöí thuå hai ngûoâi öm khöng
hïët bïn phaãi cuãa sên chñnh trûúác nhaâ
thúâ, chuáng lùèng lùång nhû àang toan tñnh
àiïìu chi huyïìn mêåt, àïën nöîi trong giêëc
nguã ban ngaây, möång mõ mï saãng
bêåt ra nhûäng chöìi non maâu xanh
mïìm mûúát giûäa nhûäng laá giaâ xanh
luåc...
Nhiïìu khi laåc giûäa vuâng cêy
trong troâ chúi tröën tòm, gùåp cêy khïë
hûáa “cho vaâng àem tuái ba gang maâ
àûång” nïn ngöìi mï maãi nghe hûúng
khïë lõm ngûúâi trïn cêy, gùåp cêy mñt
chi chñt àúm böng vaâ traái cuâng möåt
luác nhû “trêu àûåc biïët àeã”, têín mêín
haái thûã traái mñt non chêëm muöëi chaát
ngêìm, laâm tùng nöîi theâm thuöìng võ
ngoåt cuãa mêëy chuåc moán mûát baánh
sùæp sûãa laâm mï àêìu lûúäi vaâo ngaây
àêìu nùm. Coá lêìn àang ngöìi nêëp
trong buåi tre, böîng rúân rúån nhûäng
mêîu chuyïån bõ “ma thu” trong buåi
cêy dûáa, trong buåi chuöëi, trong luâm
cheâ taâu àûúåc kïí quanh ngoån àeân
dêìu nhûäng àïm trûâ tõch...
Ðïí saáng höm sau thêëy thûúng
nhiïìu hún khoám hoa traâ hiïìn laânh
trong sên nhoã trûúác “nhaâ úã” bïn
caånh nhaâ thúâ hoå, coá lu nûúác mûa
cho khaách rûãa chên trûúác khi bûúác
vaâo nhaâ. Ðûáng chung vúái traâ mi coân
“ngêåm trùng”, nhûäng buáp thûúåc
dûúåc, mêîu àún, cuác vaån thoå böîng
trúã nïn nhu mò ñt lúâi. Nhûäng caánh
hoa chûa múã, ngêåm vaânh möi chuám
chñm, nhû lêím nhêím hoåc thuöåc lúâi
chuác thoå nùm múái maâ boån treã con
sùæp laåy thûa vaâo ngaây möìng möåt tïët
vaâ sau àoá àûúåc baâ, meå vaâ caác baác
lò xò: “nùm cuä bûúác sang nùm múái,
con xin mûâng tuöíi mïå nöåi, kñnh chuác
mïå nöåi söëng lêu trùm tuöíi cho con
àûúåc nhúâ, nùm cuä bûúác sang nùm
múái, con xin mûâng tuöíi hai baác...”.
ÊËy laâ luác theo baâ ra trûúác ngoä thùm
chûâng hai cêy mai cöí thuå quñ nhêët
trong vûúân. Cêy mai thûúâng laâ bñ
nhiïåm cuöëi cuâng chûa múã hïët, nhû
laâ bûúác hoaân thaânh nghi lïî àoán
chaâo nùm múái cuãa gia àònh. Thên
mai gêìy, nhaánh cuäng trú xûúng, vêåy
maâ nhûäng löåc non chöîi lïn àêìy sûác
lûåc, rúâ vaâo thêëy muäi nhoån cuãa hoa
àêm luán caã thõt loâng baân tay. Sau
lûúåt trêíy hïët laá giaâ, buáp hoa tûâ chöìi
bùæn ra nhanh nhû nhûäng ngöi sao
bùng, chi chñt àêìy caânh coân hiïëm laá.
Nhûng hoa chûa àûúåc núã vöåi vaâo
ngaây trûúác tïët, hoa phaãi àïí daânh têët
caã nhûäng gò “MÚÁI” nhû “MAI”,
nhûäng gò CHÛA àïën nhû laâ möåt yá
niïåm àang thaânh hònh, nhû hoa mai
vêîn laâ “mai” cuãa tiïët trúâi hi voång.
Cuöåc ài thùm mai coá thïí vñ nhû möåt
cuöåc haânh thiïìn khöng chuã yá, khúi
àöång trong têm non núát chuát nhaåy
caãm vïì möåt thûá àaåo võ tûúng lai, tûâ
àoá, nhûäng thaáng nùm sau coá thïí
hiïíu àûúåc danh hiïåu “muâa xuên Di
lùåc” khöng gò khaác ngoaâi Phêåt têm
cuãa muâa xuên nhû thiïån niïåm saáng
taåo toaân haão.
Vö hònh chung nhûäng giêy phuát
nhòn hoa cuâng vúái nhûäng dùån doâ,
mên mï ên cêìn cho riïng hoa hêìu
nhû àaä gêy mêìm linh caãm thêëu roä
“cöët caách” muâa xuên cuãa Huïë,
khöng phaãi laâ möåt “phuá xuên” vêåt
chêët ö troåc kñch thñch ham muöën maâ
phaãi laâ “mai cöët caách” cuãa möåt àaåo
têm “ngheâo tham lam” nhûng “giaâu
saáng taåo” cho möåt thïí tñnh thanh
Söng Hûúng
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
93
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
cao.
Phaãi laâ MAI vaâ coá leä chó coá hoa
MAI - nuå hoa àaä chùæt loåc têët caã tinh
hoa cuãa mùåt trúâi àöng phûúng trong
böën muâa döìn laåi, lûúåm hïët moåi gioåt
nùæng cuöëi muâa àöng - múái coá thïí
trao cho àêët trúâi vaâ con ngûúâi Huïë
maâu vaâng löång lêîy tinh khöi trong
muâa xuên múái. Caânh hoa nhû khöí
haånh biïët àuã, khöng huát thûâa möåt
chuát tinh tuáy naâo cuãa àêët, nïn gêìy
maâ thanh, chûáa àêìy nöåi têm nhên
hêåu, cêìn cuâ suöët nùm, khöí cöng töi
luyïån têm thaânh cuãa chñnh noá cho
hoa, cho nïn caánh hoa rûåc rúä maâ
àêìy veã àoan trang, yá tûá. Nhaánh mai
trúã nïn tinh thêìn ngaây tïët, nhû möåt
truyïìn thöëng nïëp nhaâ Huïë, cho nïn
mai giaâ cöîi nhû tònh quï hûúng maâ
“múái” nhû ngaây möìng möåt tïët vaâ
múái maäi cho tûúng lai...
Buöíi thùm hoa choån caânh trang
hoaâng ngaây Tïët thûúâng keáo theo
nhûäng bûúác àuãng àónh bïn khoám
hoa soái vúái caânh laá xanh rúân. Chûa
kõp ngoaãnh mùåt ài, àaä nghe coá
hûúng thúm thanh thanh trïn buái
toác cuái xuöëng cuãa baâ, nhòn laåi laâ
niïìm thñch thuá khöng lúâi àûúåc ngùæm
veã àeåp kñn àaáo cuãa àoaá hoa soái
trùæng dung dõ vûâa àûúåc haái àem
cùæm xiïng trïn maái toác vaâ êën tûúång
daâi lêu vïì neát thanh nhaä cuãa ngûúâi
phuå nûä Huïë coân êm ba maäi trong
nhûäng caãm hûáng thiïån myä vïì sau.
Hònh nhû hoa soái chó núã cho nhûäng
neát àeåp kñn àaáo vaâ u nhaä, cho nïn
cheán traâ ûúáp soaái trong buöíi cuöëi
VÙN HIÏËN
94 VIÏÅT NAM
Möåt goác chuâa Thiïn Muå
àöng khi àûúåc nêng lïn möi chûa
kõp uöëng àaä nghe loâng dõu laåi nhûäng
àúåi chúâ nön noáng, hûúng hoa theo
vúái nûúác traâ chuöëc trïn lûúäi nheå
nhaâng maâ thanh thoaát nhû tiïëng
ngêm thú Thiïìn trong giúâ àöåc êím.
Baâ nöåi thñch hûúng soaái nïn möîi
lêìn ra vûúân thûúâng khöng quïn haái
möåt “buåm” hoa àem vaâo ûúáp traâ.
Nhùæc àïën hûúng soaái maâ khöng noái
àïën hoa möåc àang chúâ bïn kia
haâng dêåu thò töåi cuäng gêìn bùçng tònh
phuå cöë nhên. Hoa möåc thúm àùåc
biïåt hûúng vûúân quï, nïn thêåt xûáng
vúái tïn “möåc”, àún sú, lùæm khi quaá
möåc maåc àïën tûúãng nhû laâ hoa
khöng coân àoá. Khöng öìn aâo, khöng
saâm súä, hûúng hoa lêín trong vûúân
nhû maâu trùæng khöng biïët goåi tïn
mònh. Coá khi sau nhiïìu ngaây mûa
gioá baäo buâng, tûúãng hoa àaä boã ài
khöng bao giúâ trúã laåi ngoä cuä, thïë maâ
bûúác chên ai vûâa daåo qua haâng dêåu
giúâ heá nùæng, böîng nghe nhû coá húi
thúã thoaãng bïn tai, ngaãnh mùåt laåi,
hûúng möåc àaä kïì bïn, trong thoaáng
giêy tim nhû ngûâng laåi àïí lùæng nghe
röìi nhêån ra ngay muâi hûúng quen
thuöåc nhû hûúng àaä úã àoá tûå bao
giúâ. Khöng raâng buöåc, khöng nñu
keáo, hûúng möåc àem àïën rêët gêìn
nhûäng bûúác chên xa, vaâ cheán nûúác
traâ ûúáp thoaãng hûúng möåc tûúãng laâ
dung dõ quï muâa nhûng thêåt laâ sêu
lùæng bïìn bó nhû tiïëng ngên cuãa nöët
nhaåc sau cuâng coân àoång laåi trong
têm.
Thïë röìi bûúác ài böîng gêëp vò nhaâ
bïëp röån rõp àaâng kia goác vûúân: àaám
laá dong vaâo dõp Tïët thûúâng phaãi cuái
mònh chõu phaåt vò nhaát dao cuãa caác
anh trai àang giuáp muå Nêåy cùæt laá
goái baánh chûng baánh teát àïm ba
mûúi. Baánh chûng goái laá dong trong
loát laá chuöëi khi múã ra, höåt nïëp lêëy
maâu xanh cuãa laá tröng bùæt mùæt vaâ
bùæt theâm, nïëu goái bùçng thûá laá khaác,
baánh chûng baánh nêåm mêët ài hïët võ
àêåm àaâ coá duyïn. Coá leä vò thïë maâ laá
dong ngoan ngoaän àïí moåi ngûúâi
cùæt haái vö àiïìu kiïån vaâ viïåc cùæt laá
trúã nïn vui nhöån...Trûúác ngaây goái
baánh chûng àöå mûúi bûäa, baâ nöåi àaä
cho sûãa soaån laâm moán dûa vúái àu
àuã, cuã caãi, caâ röët, su haâo, cuã kiïåu.
Thõt traái àu àuã chûa chñn, hûúâm
hûúâm, coân àöå cûáng laâ chêët liïåu töët
nhêët àïí caác cö caác baác caác chõ tóa
goåt nhûäng hoa ngoåc lan, hoa cuác,
hoa thõ, hoa höìng, “tröí kheáo” theo
ngoán tay taâi hoa vaâ oác thêím myä.
“Laâm kheáo” laâ böín phêån trau döìi
àûác haånh cuãa nhûäng tiïíu thû treã
trong gia àònh, vaâ cuäng laâ nöîi say
mï cuãa nhûäng naâng con gaái cuãa
Maå, chaáu gaái cuãa Mïå, lùæm khi pha
lêîn chuát chi cuöìng tñn vïì cöng dung
cuãa ngûúâi phuå nûä Huïë.
Coá leä khöng coá nùm canh naâo
cuãa möåt àïm qua ài möåt caách phi lyá
nhû nùm canh cuãa àïm ba mûúi.
Caã nùm daâi àùçng àùéng laâ nhû thïë,
cöng trònh àúåi chúâ, mong moãi, haáo
hûác cuãa möåt àûáa beá khöng biïët lêëy
gò maâ ào cho vûâa cho àuáng, êëy thïë
maâ caái àïm gêìn kïì nhêët ngaây mong
àúåi, caái àïm cuöëi cuâng cuãa nùm, àïí
Tïët trúã thaânh NGAÂY TÏËT thêåt sûå,
thûúâng laâ àïm huåt hêîng, bõ boã qua,
bõ nguã quïn, duâ trûúác àoá loâng tûå
nhuã loâng phaãi raáng thûác cho àïën
Giao Thûâa, àïí biïët mùåt muäi cuãa
Giao thûâa, maâ naâo biïët àûúåc!
...Êm vang giao thûâa chó coân
voång trong mú tiïëng chuöng tröëng
baát nhaä àöí vïì tûâ chuâa Linh Muå,
chuâa Tûâ Ên, chuâa ön Nghïå chaâo
àoán giúâ phuát àêìu tiïn cuãa möåt nùm
hoâa vúái tiïëng phaáo “töëng cûåu nghinh
xuên” sau buöíi lïî töí tiïn rûúác öng
baâ vïì ùn Tïët vúái gia àònh.
Thêåt laå luâng, nïëu so loâng mong
moãi ngaây tïët vúái nhûäng àiïìu xaãy ra
trong ngaây tïët, thò thêëy hêìu nhû
mònh öm hai baân tay khöng, möåt
nûãa kia cuãa troâ “têåp têìm vöng”.
Nhûng ngoaâi nhûäng thûá ñt oãi àïëm
trïn àêìu ngoán tay nhû aáo múái, mûát
gûâng, hoa mai, hoa àaâo, tiïìn lò xò,
höåt dûa àoã, àaánh baâi túái, àöí xêm
hûúâng boái “traång” vaâ “ùn chúi thaáng
giïng”, coân coá möåt àïìn àaáp têëm
loâng mong moãi êëy bao nùm vêîn
vang voång khoá quïn: khöng khñ
caãm àöång huyïìn diïåu cuãa ngaây àêìu
nùm. Coá thïí tiïëng lùæc cùæc cùæn höåt
dûa àoã möåt ngaây naâo àoá bùåt ài mêët
huát, höåt dûa vò mêëy caái rùng sïåu
saåo àaânh rúi trong quïn laäng, cuäng
nhû nhûäng võ cay chua mùån ngoåt
cuãa nguä quan àaä phöi pha theo
ngaây thaáng, nhûng nöîi xuác caãm
khöng khñ Tïët thêåt khoá phai múâ,
theo àïën têån cuâng àúâi ngûúâi, duâ
khöng khñ êëy chó laâ... khöng khñ.
Sau nhûäng ngaây röån raâng, saáng
möìng möåt tïët thûúâng bùæt àêìu vúái nöîi
búä ngúä vïì sûå tônh lùång bêët ngúâ traãi
ra trong khöng gian, tûúãng nhû têët
caã nhên gian àïìu ngûng thêìn soi
mùåt vaâo nûúác söng Hûúng cuäng
àang dûâng laåi khöng tröi trong
khoaãnh khùæc múái nhêët cuãa nùm.
Khöng khñ trúã nïn khaác hùèn. Höm
qua ngûúâi ài hêìu nhû va nhau cöm
cöëp, khiïng baân keáo ghïë, sûãa soaån
baân thúâ vúái caác böå tam sûå, nguä sûå
nùång tay, chûng hoa, baây quaã
phêím röëi rñt. Qua möåt àïm, saáng
ngaây möìng möåt tïët, böîng dûng moåi
ngûúâi ài laåi nheå nhaâng nhû nhûäng
chiïëc boáng, cûã chó khaác hùèn khöng
tñu tñt öìn aâo, khöng ai noái lúán tiïëng
vúái ai maâ chó êm thêìm trang àiïím,
ngûúâi lúán thò chaãi toác vêën khùn vaâ
thay aáo, chó riïng luä treã luáng ta luáng
tuáng vúái nhûäng aáo nhûäng quêìn
chûa quen mùåc.
Giúâ mùåc aáo múái thêåt khoá quïn,
hònh nhû chó tûâ giêy phuát àûúåc mùåc
aáo múái, nùm múái àöëi vúái àûáa treã múái
bùæt àêìu, nöîi mong àúåi Tïët múái àûúåc
vûâa vùån sñt sao duâ tay aáo coá daâi, vaåt
aáo coá dû ra àïí “trûâ hao caã nùm beá
mau lúán, bú vûâa” nhû meå vûâa mùåc
aáo vûâa thuã thó. Chó khi aáo mùåc xong,
nùm múái thêåt sûå laâ múái tûâ giúâ phuát
êëy.
Vaâ giêy phuát trang nghiïm bùæt
àêìu, khi moåi ngûúâi trong àaåi gia
àònh chónh tïì khùn aáo àïën mûâng thoå
baâ nöåi. Khoá quïn nöîi höìi höåp traâo
dêng tònh caãm mêu thuêîn cuãa möîi
ngûúâi thên àûúåc biïíu löå trong giúâ
chuác tïët, khi caã nhaâ suåp laåy mûâng
baâ söëng lêu, coá tiïëng cûúâi núi vïët
lùn cuãa gioåt nûúác mùæt trïn maá, vaâ
coá caánh tay aáo chuâi nûúác mùæt trong
khi miïång nhoeãn cûúâi. Vaâo dõp naây
hònh nhû ngûúâi lúán tuöíi böîng thaânh
treã con, mñt ûúát, coân treã con laåi
thaânh ngûúâi lúán... hún.
Khoá quïn caãnh nhaâ ngaây möìng
möåt tïët êëy, aánh nïën lung linh trong
ba gian nhaâ thúâ, khoái trêìm nghi
nguát, hoa mai vaâng trang troång,
nhûäng quaã böìng baánh cuáng nguä
sùæc, nhûäng tranh chuác tïët, cêu àöëi
Tïët vaâ daáng ngöìi thanh gêìy cuãa baâ
nöåi, nhû möåt caânh mai bïn caånh
caânh mai vûâa núã trong vûúân höm
qua. Vaâo ngaây tïët, baâ nöåi cuäng nhû
meå vaâ caác baác, caác cö àïìu àem
nhûäng böå aáo cêët lêu nùm trong tuã ra
mùåc, nhûäng chiïëc aáo may bùçng vaãi
the thïu chûä thoå chûä phûúác, hoa
cuác hay chim phûúång àûúåc loát bùçng
vaãi luåa àoã hay xanh rûåc rúä, quêìn
trùæng múá ba múá baãy. Baâ nöåi thûúâng
mùåc aáo cùåp hai maâu, aáo ngoaâi maâu
vaâng höí hoaâng, aáo trong maâu xanh
da trúâi hay maâu xanh luåc thuãy, aáo
may bùçng vaãi the hay luåa vên dïåt
tay cöng phu, àêìu chñt khùn nhiïíu
maâu vaâng cam hay àïí toác böëi coá caâi
trêm, thanh lõch vaâ àeåp nhû möåt bûác
tranh cöí. Baâ nöåi thûúâng noái “chi thò
chi, ngheâo thò ngheâo, ba bûäa tïët aáo
quêìn nïn laânh lùån, nhaâ cûãa nïn
queát doån tûúm têët, vûúân tûúåt vun xúái
àeåp àeä, vaâ nïn laâm “àeåp loâng”
nhau, ngaây tïët nhêët àõnh baâ khöng
chó veã con chaáu nghiïm khùæc möåt
tiïëng naâo bùæt àêìu saáng möìng möåt
tïët”...
Cung caách àoán tïët Huïë gêìn nhû
möåt cuöåc haânh àaåo nïëp söëng Huïë,
trong àoá myä caãm vaâ têm caãm, àaåo
laâm ngûúâi trong bûúác ài “àeåp loâng”
vúái ngûúâi vúái caãnh, laâ möåt khöng
hai. ÚÃ àoá khöng coá yá niïåm phên
biïåt sang heân, cao thêëp trong so ào
vêåt chêët, tranh chêëp thïë giaá. ÚÃ àoá
coá nhiïìu têån tònh chung nhau niïìm
tin laåc quan vïì thúâi gian, vïì àöíi
thay, vïì chuyïín hoáa, maâ nùm múái
laâ khúãi àêìu cuãa hi voång, úã àoá nïëu
hiïíu “laåc àaåo”, trong nghôa “àeåp
loâng” thò “an bêìn” khöng phaãi laâ
“ngheâo tuãi” maâ laâ “biïët àuã” vaâ “biïët
chia xeã”,cho nïn cuäng “àeåp loâng”,
cho nïn vui àaåo. Hònh nhû tûâ tuöíi
thú, linh caãm vïì “bûúác ài cuãa àaåo”
êëy möåt nûãa àaä àïën tûâ “bêìu trúâi” Linh
Muå möåt saáng muâa xuên. Khöng biïët
coá ngûúâi Huïë naâo àaä gùåp khoaãnh
khùæc êëy nhû töi àaä gùåp, saáng möìng
möåt tïët chaåy ra ngoä chúi, bêët ngúâ -
vò àaä chûa möåt lêìn chuã yá - gùåp söng
nuái muâa xuên àaâi caát dûúái bêìu trúâi
tïët Huïë baäng laäng mêy bay.
Nuái muâa xuên khoaác têëm aáo
maâu xanh mûåc taâu, maâu xanh baát
ngaát, nhû vûâa múái àûúåc taåo hoáa
trong möåt phuát phoáng khoaáng xuêët
thêìn ra tay tuyïåt xaão, möåt maâu xanh
múái laå, tên kyâ chûa tûâng nghe ca
ngúåi trong cöí thi cuäng nhû chûa bao
giúâ thêëy trong caác bûác cöí hoåa. Têëm
aáo muâa xuên cuãa nuái böîng thaânh
möåt baâi thú Tïët diïîm aão khöng lúâi,
trong àoá àónh Kim Phuång hiïån ra
vûâa ung dung tûå taåi vûâa trang troång
bñ êín núi khuác quaânh doâng söng,
gêìn guäi thên thuöåc chûá khöng xa
xöi múâ nhaåt nhû trong ngaây àöng
giaá. Hònh nhû veã thanh tuá, treã laåi
thaânh “non xanh” cuãa nuái muâa xuên
àaä laâm con söng ngêín ngú àûáng
sûãng, khöng coân biïët mònh laâ gioâng
söng phaãi chaãy. Nhûng chñnh trong
giêy phuát “quïn mònh” ngêín ngú êëy,
söng Hûúng laåi àeåp hún bao giúâ.
Thuãy chung àïën têån àaáy loâng, söng
Hûúng àem caã bêìu trúâi muâa xuên
giao traã laåi cho àêët vúái têët caã sûå
röång lûúång khöng bïën búâ. Mïnh
mang söng nûúác, vaån vêåt nhû àùæm
chòm trong tônh lùång, trong àún sú
löìng löång, tûâ àoá caãm giaác thanh
bònh döåi vaâo tim nhû möåt thûá haånh
phuác ên suãng. Möåt thûá haånh phuác
àûúåc nghe tiïëng cao xa khöng lúâi
cuãa nuái, àûúåc chiïm ngûúäng àûúâng
cong bao la khöng tiïìn baåc khöng
lêu àaâi cuãa söng, àûúåc nhòn “ngheâo
naân löång lêîy” cuãa bêìu trúâi Linh Muå
trong möåt saáng àêìu xuên.
Haånh phuác êëy tûâ àoá àoång sêu
trong tiïìm thûác, qua nùm thaáng àaä
trúã nïn nhûäng xao xuyïën vö hònh
thöi thuác trúã vïì trong nöîi nhúá, lùæm
khi chùèng biïët vò sao. Vò sao khi trúâi
àöí tuyïët núi viïîn xûá, laåi tûå hoãi mònh
“muâa xuên bïn êëy” bêy giúâ ra sao?
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
95
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

BIÏÍU TÛÚÅNG CUÃA VÙN HOÁA

GIAO TIÏËP
PHÛÚNG ÀÖNG
N.I.NICULIN

Lõch sûã giao lûu vùn hoáa chêu Êu vúái vùn hoáa cuãa caác dên töåc vuâng Viïîn Àöng chûáng toã rùçng, úã
chêu Êu nhûäng thïë kyã trûúác khöng nhûäng àaä nùæm vûäng rêët súám caách tröìng thoåt nhûäng loaåi cêy quaã múái,
chûa tûâng thêëy, àem vïì tûâ phûúng Àöng vaâ Àöng Nam AÁ maâ coân têåu àûúåc nhûäng mùåt haâng tú luåa tuyïåt
haão vaâ nhûäng loaåi vaãi voác àùåc biïåt khaác, àöì saânh sûá, àöì trang sûác Trung Quöëc, quaåt bònh hoa, nhûäng
têëm bònh phong trang trñ, Vaâ dô nhiïn coá caã cheâ. Nhaâ truyïìn giaáo nöíi tiïëng Alexandre de Rhodes (1591-
1660) àaä viïët vïì nguöìn göëc phöë biïën thoái quen uöëng traâ úã caác nûúác chêu Êu vaâ than phiïìn rùçng moán lúåi
nhuêån khöíng löì cuãa viïåc buön baán caác moán haâng cûåc kyâ coá laäi naây àem laåi beáo búã cho caác thûúng gia Haâ
Lan laáu caá, trong khi àoá caác nhaâ buön Phaáp laåi boã lúä cú höåi phaát taâi êëy.

VÙN HIÏËN
96 VIÏÅT NAM
 öåt ngûúâi uyïn baác vïì vùn hoáa Viïîn Àöng, khöng àûúåc nhêån thûác vaâ

M
Nùm 1998,
theo lúâi múâi truyïìn thöëng Viïåt Nam - nhaâ lônh höåi àêìy àuã úã chêu Êu, búãi thïë khöng
cuãa vùn Nguyïîn Tuên, vaâo àêìu hoâa húåp vúái baãn chêët cuãa möëi quan hïå vúái
Fundacao nhûäng nùm 70, trong luác chiïën tranh aác cuöåc söëng vaâ thiïn nhiïn cuãa ngûúâi chêu
Oriente (Höåi liïåt àaä viïët rùçng: “Möåt cheán traâ tuyïåt haão, Êu. ÚÃ caác nûúác Viïîn Àöng vaâ úã Viïåt
Quyä phûúng möåt caânh hoa àaâo - àuã àïí thêëy hûúng võ Nam, con ngûúâi vaâ thiïn nhiïn taåo thaânh
Àöng), Tïët Viïåt Nam.” Nhûng traâ coân ài xa hún, möåt thïí thöëng nhêët, hoâa húåp vúái nhau.
GSTS vûúåt qua biïn giúái Trung Quöëc, Viïåt Thaái àöå àöëi vúái Traâ liïn quan túái àiïìu
N.Niculin àaä Nam, Nhêåt Baãn, Triïìu Tiïn. naây.
“Traâ - biïíu tûúång cuãa vùn hoáa Viïîn Trong truyïìn thöëng Viïåt Nam, tiïëp
sang Lixbon
Àöng, àûúåc àem sang tröìng úã phûúng nöëi vúái Trung Quöëc, Traâ chiïëm möåt võ trñ
(Böì Àaâo
Têy” - Turekhiro Saraki, nhaâ phï bònh àùåc biïåt.
Nha) nghiïn
vùn hoåc Nhêåt Baãn àûúng àaåi nhêån xeát. ÚÃ Viïåt Nam, sûå ham mï Traâ àaä kñch
cûáu vïì sûå
Traâ laâ sûå gùåp gúä giûäa Viïîn Àöng vúái thñch sûå saãn xuêët caác phûúng tiïån khaác
giao tiïëp vùn
phûúng Têy. Traâ khöng chó àún thuêìn vúái nhau cho viïåc pha Traâ vaâ uöëng Traâ. Nhaâ
hoáa giûäa tû caách laâ möåt trong nhûäng nhên töë vùn vùn Phaåm Àònh Höí (1768 - 1839) cuâng
chêu Êu vúái hoáa àöåc àaáo cuãa caã khu vûåc, maâ coân laâ thúâi vúái Philñp Bónh, trong “Vuä Trung tuây
phûúng biïíu tûúång. Àïí saáng toã nhêån àõnh naây, coá buát” viïët vïì Viïåt Nam nhûäng thêåp niïn
Àöng, Àöng thïí àûa ra nhiïìu dêîn chûáng huâng höìn. Vò cuöëi thïë kyã mûúâi taám coá kïí: “Trong nûúác
Nam AÁ, giûäa thïë, dô nhiïn trong cuöën saách cuãa Philñp vö sûå, caác nhaâ quyá töåc, caác bêåc cöng hêìu,
Böì Àaâo Nha Bónh, khöng chó noái vïì sûå du nhêåp tûâ caác con em nhaâ quyá thñch àïìu àua
vúái Viïåt Trung Quöëc vaâo phûúng Têy nhû cam, chuöång xa xó, coá khi mua möåt caái êëm
Nam (tûâ thúâi maâ coân caã cêy cheâ vaâ caách uöëng Traâ nûäa. cheán, phñ töín àïën vaâi mûúi laång baåc.
caác nhaâ Philñp Bónh, nhaâ khai saáng, ngûúâi coá Thûúâng coá nhiïìu ngûúâi qua chúi hiïåu
truyïìn giaáo oác thöng minh, àaä ûúác mong rùçng Töí cheâ, thùm doâ caác phöë buön, vaác tiïìn hïët
Böì Àaâo Nha quöëc Viïåt Nam cuãa öng seä noi theo nïìn quan êëy chuåc khaác àïí mua chuöëc lêëy cheâ
vûúåt biïín saãn xuêët hûäu hiïåu, nhûäng thaânh quaã vùn ngon.”
sang chêu hoáa, nhûäng thoái quen têåp quaán cuãa vùn Coá thïí noái vïì vùn hoáa àöåc àaáo cuãa
AÁ). Nhên hai hoáa Chêu Êu (öng thûúâng goåi laâ phûúng viïåc uöëng Traâ (nïëu nhû khöng noái vïì sûå
nùm ngaây ra Têy). Öng noái vïì maáy in vaâ cöëi xay gioá, vïì suâng baái): “Keã thò ûa thanh hûúng, ngûúâi
ài vaâo coäi bûu àiïån vaâ baáo chñ, vïì cöng xûúãng vaâ thò thñch hêåu võ, keán hiïåu troã tïn mua cho
vônh hùçng ngoái Böì Àaâo Nha tuyïåt haão vaâ vïì nhiïìu àûúåc cheâ ngon - Phaåm Àònh Höí nhêån xeát
cuãa vêën àïì khaác. - thêåm chñ coá keã àùåt tiïìn sùén àïí mua cho
N.Niculin Nhûng coá möåt têåp quaán Chêu Êu maâ àûúåc hiïåu cheâ Chñnh Sún, gûãi têìu buön
(01/01/2006- öng khöng thïí naâo chêëp nhêån vaâ tiïëp thu, àïí àùåt cho àûúåc kiïíu êëm cheán múái laå,
01/01/2008), khöng thïí hoâa húåp àûúåc vúái noá. Têåp quaán caách hiïëu thûúång àïën thïë laâ cuâng cûåc.
chuáng töi êëy, theo quan àiïím cuãa öng, khöng thïí Song caái thuá võ uöëng cheâ Taâu coá phaãi úã
coi laâ chuyïån nhoã nhùåt àûúåc. chöî àoá àêu. Cheâ Taâu thuá võ úã chöî tñnh noá
xin giúái
Uöìng Traâ thuöåc vïì phong caách caác saåch seä, caái hûúng cuãa noá thúm tho”.
thiïåu baâi
nûúác Viïîn Àöng, du nhêåp vaâo Chêu Êu, Roä raâng rùçng: Traâ taåo nïn möëi quan
viïët naây,
luác àêìu, chó mang yá nghôa thûåc duång. Vaâo hïå, taåo nïn àöëi thoaåi - àöëi thoaåi vúái ngûúâi
trñch trong
giûäa thïë kyã thûá XVII, thúâi kyâ laâm quen khaác, vúái chiïìu sêu nöåi têm, troâ chuyïån
möåt cöng
vúái Traâ úã Chêu Êu, Alexandre de Rhodes vúái chñnh mònh. Uöëng Traâ liïn kïët nhûäng
trònh àang àaä viïët vïì Traâ vúái sûå thaán phuåc nhû laâ vïì ngûúâi àaâm àaåo trong khöng gian vaâ thúâi
soaån thaão möåt loaåi thuöëc böí ñch cho sûác khoãe: “Traâ gian. Traâ, àoá laâ sûå giao tiïëp giûäa caác nïìn
cuãa öng, laâ möåt trong nhûäng phûúng tiïån, taåo nïn vùn hoáa.
nhû möåt neán sûác khoãe cuãa caác dên töåc êëy, àem laåi cho ÚÃ Viïåt Nam hiïån nay, àaäi khaách nhêët
hûúng tûúãng hoå sûác söëng àïën têån tuöíi giaâ.” Võ cha cöë thiïët phaãi coá Traâ. Hoå roát möåt chuát Traâ vaâo
niïåm ngûúâi thûåc tiïîn noái rùçng: Traâ thïí hiïån àêìy àuã trong caác cheán nhoã bùçng saânh hay bùçng
baån thên nhêët tñnh nùng kyâ diïåu cuãa mònh, chó khi sûá, thoaåt àêìu töi cûá ngúä nhû buáp bï.
thiïët cuãa naâo noá àûúåc àun noáng, coân Traâ nguöåi Phaåm Àònh Höí, viïët vïì truyïìn thöëng
giúái khoa chùèng ra gò caã. uöëng Traâ, bùæt nguöìn tûâ Trung Quöëc, thêåt
hoåc xaä höåi Phûúng diïån khaác cuãa viïåc uöëng Traâ, thuá võ: “Tûâ àúâi Khang Hi (1668-1723) trúã
Viïåt Nam. liïn quan túái baãn chêët sêu xa cuãa vùn hoáa vïì sau, caách uöëng cheâ Taâu múái àöíi ra

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

97
GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
caách pha tûâng cheán nhoã chûá
khöng haäm tûâng êëm to nûäa, vò
caách uöëng cheâ êëm phaãi cöët cho
nhoã vaâ moãng àïí khi pha cheâ múái
nöíi hûúng võ.”
Tuy nhiïn, àoá laâ caách pha Traâ
trong êëm nhoã hoùåc êëm rêët to,
àûúåc uã noáng trong caái daânh bùçng
böng, loát bïn trong möåt caái gioã
àùåc biïåt. ÊËm Traâ bùçng göëm àûúåc
taåo nïn búãi baân tay cuãa caác nghïå
nhên kheáo leáo thaânh thaåo vaâ nöíi
tiïëng thûúâng coá giaá cao.
Böå êëm cheán àeåp, lúâi noái thong
thaã, lõch thiïåp, àöång taác tao nhaä,
uöëng chêìm chêåm tûâng nguåm
nhoã, chuã vaâ khaách nhû àang
thûåc hiïån möåt nghi lïî naâo àoá,
têm höìn thû thaái. Ngûúâi uöëng
Traâ, dûúâng nhû àang xa laánh thïë
giúái trêìn tuåc, giao caãm vúái thïë
giúái vônh hùçng, laäng quïn nhûäng
möëi lo êu vaâ xaáo àöång, hûúáng túái
nhûäng giaá trõ tuyïåt àöëi. Phaåm
Àònh Höí viïët: “Buöíi súám gioá
maát, buöíi chiïìu trùng trong, vúái
baån rûúåu laâng thú cuâng laâm chuã
khaách maâ ung dung pha êëm cheâ
Taâu ra thûúãng thûác thò coá thïí
tónh àûúåc möång trêìn, rûãa àûúåc
loâng tuåc, êëy ngûúâi xûa ûa
chuöång cheâ Taâu laâ vò vêåy.”
Traâ laâm khoãe ngûúâi, giaãi cún
khaát, nhûng khöng phaãi chó coá
thïë - noá taåo nïn khöng khñ giao
tiïëp, trong caách uöëng traâ Viïåt
Nam, coá chêët thêím myä riïng vaâ
yïëu töë nghi lïî. Vò vêåy, sùæp xïëp võ
trñ uöëng traâ, àiïìu kiïån uöëng traâ laâ
yïu cêìu rêët àùåc biïåt. Phaåm Àònh
Höí viïët tiïëp: “Coân nhû nïëm cheâ
úã trong àaám ruöìi nhùång, baây êëm
cheâ úã cûãa chúå buåi lêìm trong luác
öìn aâo àinh oác, vú vêín röån loâng,
thò dêîu êëm coá àeåp àeä, cheâ ngon
ngaát lûâng, ta chùèng biïët uöëng cheâ
nhû thïë thò coá thuá võ khöng?”
Nhû vêåy, truyïìn thöëng uöëng
Traâ Viïåt Nam coân phaãi tñnh àïën
sûå hoâa húåp vúái têm traång, traång
thaái tinh thêìn öín àõnh. Ngoaâi
viïåc uöëng Traâ, coân laâ sûå giao
tiïëp, sûå hoâa húåp vúái thiïn nhiïn.
Trong quaán ùn giûäa chúå, bay lïn
VÙN HIÏËN
98 VIÏÅT NAM
muâi thúm dïî chõu tûâ nhûäng baát
phúã gaâ noáng höíi vúái súåi phúã daâi
trong suöët àûúåc rùæc nhiïìu haåt
tiïu vúái nhûäng coång rau thúm vaâ
nhûäng coång haânh daâi. Ngûúâi ta
goåi àoá laâ quaán ùn “buåi”. Nhûng
àïí uöëng Traâ, laåi cêìn phaãi taách
biïåt, töët hún hïët laâ giûäa thiïn
nhiïn, traánh xa nhûäng möëi bêån
bõu, öìn aâo. Phaåm Àònh Höí kïí
rùçng: “Khi daåy hoåc raãnh, ta
thûúâng cuâng vúái ngûúâi àaân anh
trong laâng daåo chúi chuâa Vên,
pha cheâ uöëng nûúác, hoùåc treâo lïn
caái goâ ba têìng úã phña Têy xoám
êëy, röìi muác nûúác suöëi àïí pha cheâ
uöëng chúi. Tröng thêëy nhûäng
caãnh mêy nöíi húåp tan, chim
àöìng kïu lûúån, cuâng laá coã cêy rúi
ruång, haânh khaách laåi qua, ta
thûúâng gûãi têm tònh vaâo cêu
ngêm võnh.”
Traâ trong quan hïå baån beâ
thûúâng ài àöi vúái rûúåu. ÚÃ Viïåt
Nam coá löëi noái: “rûúåu cheâ” (rûúåu
súám traâ trûa). Töi rêët ngaåc nhiïn,
khi úã Lixbon, baâ chuã cùn höå
àûáng tuöíi ngûúâi Böì Àaâo Nha
quan saát töi uöëng traâ, noái vúái veã
pha chuát traách moác: “Cha vinho”
(traâ vúái rûúåu). Trong khoaãnh
khùæc êëy, töi caãm thêëy bêìu khöng
khñ Viïåt Nam vuåt túái: Sûå truâng
húåp bïì ngoaâi úã àêy khöng hoaân
toaân, nhûng cuäng gêìn nhû hoaân
toaân.
Khi noái àïën traâ, Philñp Bónh
kïí chuyïån vïì cuöåc söëng trong tu
viïån vaâ tuyïn böë: “Song bêy giúâ
àaä biïët sûå ùn uöëng thoái caách
phûúng Têy.” Dûúâng nhû,
nhûäng ngûúâi söëng trong tu viïån
laâ ngûúâi nghiïån Traâ.
Philñp Bónh thêëy gai mùæt vaâ
kinh ngaåc khi thêëy ngûúâi ta pha
cheâ vúái caâ phï, vúái sûäa... coân caái
thoái uöëng Traâ vúái àûúâng khiïën
öng khoá chõu nhêët, nhû thïí àiïìu
êëy phaá huãy toaân böå vùn hoáa
uöëng traâ truyïìn thöëng cuãa Viïåt
Nam, yá nghôa àöåc àaáo vaâ khöng
khñ cuãa noá.
Thêåt thuá võ, duâ chó so saánh sú
lûúåc möëi liïn hïå cuãa Traâ trong
vùn hoáa truyïìn thöëng cuãa böën
nûúác vuâng Viïîn Àöng. ÚÃ Triïìu
Tiïn, tûâ trïn caác daäy nuái, khùæp
moåi núi nûúác maåch nguöìn maát
laånh, ngon tuyïåt vúâi chaãy ra,
nhûng àaáng ngaåc nhiïn laâ thoái
quen uöëng Traâ khöng àûúåc phöí
biïën röång raäi. ÚÃ Trung Quöëc,
quï hûúng cuãa Cheâ, têåp quaán
naây vûúåt ra khoãi sûå uöëng Traâ
thöng thûúâng, mang tñnh chêët
nhû nguyïn liïåu thuöëc, sau àoá laâ
trong caác nghi lïî Thiïìn àõnh cuãa
Phêåt giaáo, gêìn guäi vúái Thiïìn cuãa
Phêåt giaáo Viïåt: caác tu sô uöëng cho
tónh taáo, khöng nguã gêåt khi nhêåp
àõnh. Trong vùn hoáa, caác nghi lïî
àûúåc coi troång. Möîi liïn hïå cuãa
viïåc uöëng Traâ naây vúái caác nghi lïî
àûúåc duy trò möåt caách tiïìm êín.
ÚÃ Viïåt Nam, khi dêng cheán
Traâ cho khaách, baån thïí hiïån sûå
kñnh troång vúái hoå. Nghôa laâ khi
uöëng Traâ, laâ àùåt nhûäng tiïìn àïì
biïën noá thaânh caái gò àoá coá yá
nghôa lúán lao hún, chûá khöng
àún giaãn laâ sûå giaãi khaát thöng
thûúâng. Chñnh vò thïë, úã miïìn
Nam Viïåt Nam nûãa sau thïë kyã
hai mûúi, dûúái chïë àöå Saâi Goân
trong laân soáng hònh thaânh, phaát
triïín caãi caách tön giaáo khaác nhau
(Cao Àaâi, Hoâa Haão, Bònh Xuyïn),
xuêët hiïån hoåc thuyïët Àaåo Traâ -
tön giaáo àùåt niïìm tin vaâo Traâ -
nhûng sau àoá chùèng bao lêu, trúã
thaânh chuyïån buöìn cûúâi. Quan
hïå àùåc sùæc cuãa Traâ coá göëc rïî
trong àúâi söëng sinh hoaåt vaâ vùn
hoáa cuãa böën nûúác Viïîn Àöng. Dô
nhiïn, truyïìn thöëng Viïåt Nam
khöng phaãi àûúåc taåo ra búãi caác
nghi lïî phûác taåp, truyïìn thöëng
êëy coá neát àùåc trûng khaác hùèn vúái
nghi lïî uöëng Traâ Nhêåt Baãn. (Traâ
uöëng trong nghi lïî naây, thûåc ra
khöng àûúåc ngon lùæm). Nhûng úã
Viïåt Nam yá nghôa cuãa Traâ trong
vùn hoáa thûåc to lúán.
Nhûäng àiïìu noái trïn phêìn
naâo àoá giaãi thñch vò sao Philñp
Bónh, con ngûúâi cêín thêån, hoaân
toaân khöng chêëp nhêån àûúåc kiïíu
uöëng Traâ cuãa chêu Êu.
 “Moåi nùm, àïìu coá nhiïìu chiïëc
taâu buön cheâ nûúác Àaåi Minh
(Trung Quöëc) vïì, maâ bao nhiïu
cuäng hïët, vò ngûúâi ta uöëng lùæm”.
Caác thûúng nhên Böì Àaâo Nha
khöng bao giúâ bõ löî vöën khi buön
cheâ - búãi àoá laâ thûá nhu cêìu haâng
ngaây, nhu cêìu thûúâng xuyïn
ngaây caâng tùng. Philñp Bónh, con
ngûúâi ham tòm hiïíu, àöëi vúái àiïìu
naây àaä laâm pheáp tñnh kinh tïë thuá
võ: “Cheâ bêåc thûá nhêët thò hai
quan saáu tiïìn böën mûúi àöìng,
cheâ bêåc thûá hai thò hai quan, bêåc
thûá ba thò möåt quan nùm tiïìn
möåt cên; song cên thò nheå, vò cheâ
nûúác khaác (Trung Quöëc) thò möîi
möåt hoâm laâ 50 cên, maâ phûúng
Têy baán laâ 80 cên.” Philñp Bónh
goåi àún võ ào troång lûúång Trung
Quöëc “lûúång” (gêìn 600 gam) laâ
“cên”; sûå khaác biïåt vaâ lúåi nhuêån
caác thûúng gia Böì Àaâo Nha àûúåc
hûúãng laâ úã àoá.
Nhûng töi muöën hûúáng sûå
chuá yá túái vêën àïì khaác. Philñp
Bónh khöng haâi loâng vúái ngûúâi
sûã duång Traâ. ÚÃ àêy, trong saách
cuãa öng cêët lïn sûå bûåc böåi rêët roä:
“Cheâ buön vïì phûúng Têy thêåt
laâ cheâ töët song töët cuäng nhû xêëu
vò boã àûúâng vaâo thò thêëy muâi
ngoåt maånh hún muâi cheâ. Cho
nïn möåt hai khi töi ài thùm
viïëng nhaâ ai, maâ ngûúâi ta múâi
uöëng cheâ, khi töi chùèng muöën
noái thò im lùång maâ uöëng thò cuäng
nhû ngûúâi ta, song coá khi muöën
noái, thò baão rùçng cheán töi thò
àûâng boã àûúâng, ngûúâi ta lêëy laâm
laå, thò töi múái noái rùçng: “Nûúác
An Nam chuáng töi cuäng nhû
nûúác Àaåi Minh khi uöëng cheâ thò
chùèng boã àûúâng vaâo, cho biïët
muâi cheâ”.
Caác võ chuã nhaâ chûa quen vúái
caách uöëng traâ theo vùn hoáa
phûúng Àöng, ngaåc nhiïn liïëc
nhòn nhau, nhûng dô nhiïn cuäng
àaáp laåi nguyïån voång cuãa khaách
Viïåt Nam, maâ ngûúâi àoá cuäng hïët
loâng cöë gùæng tòm hiïíu hoå:
“Phûúng Têy khi sang buön
phûúng Àöng, mua cheâ vïì maâ
uöëng, thêëy muâi àùæng liïìn boã
àûúâng vaâo cho ngoåt, liïìn ra thoái
êëy àïën sau laåi thïm sûäa boâ vaâ caâ
phï”. Öng cuäng coân cùæt nghôa
rùçng khi úã Viïåt Nam chûa tûâng
thêëy kyä thuêåt khuêëy tan àûúâng
trong nûúác traâ bùçng thòa baåc nhoã.
Dô nhiïn, baâi hoåc naây caác võ
chuã nhaâ thûúâng nhanh choáng
lônh höåi: “Cho nïn tûâ êëy vïì sau
maâ khi töi àïën thùm thò nhaâ êëy
chùçng boã àûúâng vaâo cheán traâ töi
uöëng, vò àaä biïët yá”.
Sûå quen biïët vaâ liïn hïå cuãa
Philñp Bónh vúái nhûäng ngûúâi Böì
Àaâo Nha trúã thaânh thûúâng
xuyïn, bïìn chùåt, trong caác gia
àònh, ngûúâi ta biïët vaâ chuá yá àïën
têåp quaán vaâ khêíu võ cuãa khaách
Viïåt Nam, ngûúâi àaä thïí hiïån úã
àêy loâng trung thaânh vúái truyïìn
thöëng Viïåt Nam. Nhaâ baác hoåc,
nhaâ thú Ngö Thò Nhêåm (1803-
1946), ngûúâi cuâng thúâi vúái öng,
möåt trong nhûäng phuå taá gêìn guäi
cuãa Nguyïîn Huïå, laänh tuå phong
traâo Têy Sún, cuäng àaä viïët vïì
àiïìu naây. Trong quyïín saách cuãa
mònh, Philñp Bónh cuäng nhùæc àïën
möåt trong nhûäng sûå kiïån vïì Ngö
Thò Nhêåm. Vaâ khöng phaãi ngêîu
nhiïn - nhên vêåt naây trúã thaânh
con ngûúâi rêët nöíi tiïëng trong lõch
sûã vùn hoáa Viïåt Nam thúâi àoá.
Ngö Thò Nhêåm trong taác
phêím “Cuác Hoâa thi trên” cuãa
mònh àaä àùåt Traâ vaâo haâng nhûng
khoaái caãm, laåc thuá thanh cao -
ngang vúái thuá àoåc thú thûúãng
thûác êm nhaåc tuyïåt diïåu vaâ hoa.
“Ta thûúâng nghô ngûúâi thûúâng
coá böën àiïìu khöng thïí biïët àoá laâ:
Chúi hoa Chêu Lan khöng biïët
thúm. Uöëng Cheâ Long Tónh
khöng biïët ngon. Nghe khuác
àiïåu cung khöng biïët vui. Àoåc
thú “Cêìm sùæt” khöng biïët hay.
Búãi vò böën caái êëy thanh cao quaá,
khöng thñch húåp vúái ngûúâi
thûúâng vêåy.
Tuy vêåy, àoá laâ noái chûa biïët
maâ thöi. Coân khi àaä biïët röìi, thúâi
úã dûúái trúâi naây, nhûäng caái goåi laâ
hoa, laâ cheâ, laâ khuác, laâ thú, coá caái
gò laåi cao diïåu hún àûúåc nhûäng
caái êëy”.
Khaác hùèn vúái Ngö Thò Nhêåm,
Philñp Bónh khao khaát hiïíu àûúåc
ngûúâi chêu Êu (cuå thïí laâ ngûúâi
Böì Àaâo Nha) vaâ sûå khaác nhau
giûäa truyïìn thöëng cuãa hoå vúái
Viïåt Nam. Àiïìu àoá, thoaåt tiïn laâ
thûåc taåi thûúâng ngaây (uöëng traâ
vúái àûúâng hoùåc khöng àûúâng)
bùæt buöåc phaãi suy nghô; Philñp
Bónh nhòn nhêån vùn hoáa truyïìn
thöëng Viïåt Nam möåt caách choåc
loåc, kyä caâng, khao khaát giûä gòn
nhûäng giaá trõ cuãa noá thúâi àoá,
thêåm chñ nhûäng ngûúâi chêu Êu
coá thiïån yá cuäng khöng hiïíu àûúåc
giaá trõ êëy trong sûác maånh tñnh
caách vaâ sûå àùåc sùæc truyïìn thöëng
vùn hoáa cuãa mònh.
Noái vïì Traâ, vïì biïíu tûúång cuãa
vùn hoáa Viïîn Àöng, Philñp Bónh
giûä vûäng niïìm tin cuãa mònh:
Öng tû duy trïn quy mö thïë giúái.
Quaã thûåc, öng àïì cêåp túái khöng
chó sûå phöí biïën Traâ cuãa ngûúâi
chêu Êu, maâ coân thöng tin vïì caác
töí chûác cuãa caác àöìn àiïìn tröìng
cheâ úã Braxin, úã Tên Thïë giúái.
“Bêy giúâ vua Böì Àaâo Nha laåi lêëy
giöëng cheâ nûúác Àaåi Minh cuäng
àem nhiïìu nhûúâng êëy vïì àïí cho
tröìng trong möåt vûúân Doâng Àûác
Chuáa Zïsu úã Thïë giúái múái”.
Philñp Bónh àaä ghi laåi sûå phöí
biïën Traâ toaân thïë giúái - Biïíu
tûúång cuãa vùn hoáa giûäa Viïîn
Àöng vúái phûúng Têy.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
99
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

Chúå nuái vuâng biïn

Baâi, aãnh: LÏ HAÂ

Àêy laâ phiïn chúå àûúåc töí chûác möåt tuêìn möåt lêìn taåi xaä Ma Puáng -huyïån Àöng Caác -
tónh Vên Nam - Trung Quöëc. Thõ trêën Phoá Baãng nùçm saát biïn giúái Viïåt Nam - Trung Hoa,
caách núi diïîn ra phiïn chúå naây chó khoaãng 5km.
Ngûúâi dên thõ trêën Phoá Baãng coi chúå phiïn Ma Puáng laâ möåt phêìn trong hïå thöëng chúå
phiïn quanh vuâng maâ hoå ñt khi boã lúä.

VÙN HIÏËN
100 VIÏÅT NAM
 2 3

Con àûúâng qua biïn giúái hai chúå naây vui lùæm, anh mua àûúåc
nûúác àûúåc àöí bï töng rêët àeåp, caái maáy cùæt rau lúån giaá 200 tïå
xung quanh laâ truâng àiïåp nuái àaá (400.000VNÀ). Nö cho biïët bïn
cao sûâng sûäng. Xe cöå phaãi gûãi taåi chúå Phoá Baãng khöng coá maáy naây
traåm biïn phoâng úã cûãa khêíu Phoá nïn anh phaãi qua àêy mua, “yïn
Baãng röìi ài böå khoaãng 3km àïën têm thöi vò àûúåc baão haânh têån
chúå. Àïí traánh traåm biïn phoâng möåt nùm”. Khöng chó nhûäng
Trung Quöëc àoáng ngay löëi vaâo ngûúâi söëng úã thõ trêën Phoá Baãng 4
chúå, ngûúâi ài tùæt phaãi theo möåt múái sang àêy mua baán, nhiïìu
löëi moân nhoã leo qua nuái àïí ngûúâi nhû Vûâa Thõ Dñnh, úã têån 5
xuöëng chúå. huyïån Yïn Minh (caách Phoá Baãng
Chúå phiïn thu huát àûúåc àöng khoaãng 30km) cuäng lùån löåi bùæt xe
ngûúâi úã caã 2 bïn biïn giúái, chúå khaách lïn Phoá Baãng tûâ chiïìu
ngêåp ngúâi sùæc maâu rûåc rúä cuãa höm trûúác, nguã àïm taåi àêy àïí
nhûäng böå vaáy aáo dên töåc. Ngûúâi saáng súám ài chúå mua chuát haâng
Viïåt Nam sang àêy chuã yïëu laâ àïí vïì baán kiïëm àöìng laäi. Cuäng coá
mua vò caác mùåt haâng reã hún, ngûúâi cuöëc böå qua biïn giúái chó
ngoaâi ra coân mua àûúåc nhûäng àïí mua cên thõt hay cên hoa quaã
loaåi maáy moác thuã cöng nhû: maáy vïì ùn trong tuêìn.
khêu, maáy cùæt rau, maáy xay ngö Chúå phiïn röín raãng vaâi tiïëng
maâ caác phiïn chúå nhoã úã Haâ buöíi saáng röìi tan nhanh. Ai àaä
Giang khoá tòm thêëy. Cö Lyá Thõ àïën chúå bùçng àûúâng chñnh thò vïì
Xuên (ngûúâi dên töåc Hoa, thõ bùçng àûúâng chñnh, ai ài àûúâng
trêën Phoá Baãng) laâm nghïì may tùæt laåi ra löëi goác chúå àïí voâng lïn
vêîn thûúâng sang àêy mua vaãi, nuái. Chùång àûúâng nuái vêîn khuác
höm thò mua thïm ñt àöì may sùén khuyãu nhûng bûúác chên ngûúâi
vïì baán úã caác phiïn chúå cuãa Haâ vïì vêîn thoùn thoùæt nhû luác àïën,
Giang. Coân vúái Vûâa Mñ Nö (17 duâ trïn lûng ai giúâ cuäng guâi
tuöíi) - dên töåc Möng thò phiïn haâng nùång trõch.
1. Con àûúâng tùæt gêåp ghïình laâ lûåa choån cuãa nhiïìu ngûúâi.
2. Thûã maáy khêu
3. Vúái ngûúâi vuâng cao, úát laâ gia võ khöng thïí thiïëu.
4. Mua vaáy cho vúå. Vaáy aáo cuãa phuå nûä Möng àïìu laâ haâng Trung Quöëc laâm sùén.
5.Choån mua baánh rùng töët cho maáy xay ngö, duâ àêy laâ haâng baán àöì cuä.
6. Nhûäng àöìng nhên dên tïå noáng höíi thu àûúåc sau buöíi chúå 6

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
101
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ

ÀI... MÛÚÂI NGAÂY ÀÛÚÂNG SÊN KHÊËU

TRUNG QUÖËC
LÏ CHÛÁC

Thûåc hiïån kïë hoaåch giao lûu haâng nùm

giûäa hai höåi sên khêëu, tûâ ngaây 02 àïën
10/11/2007 - Àoaân cöng taác cuãa höåi
NSSK Viïåt Nam àaä ài dûå Liïn hoan sên
khêëu Vuä Haán vaâ xem, trao àöíi vúái àöìng
nghiïåp nûúác baån vïì tònh hònh sên khêëu
hai nûúác, mö hònh xaä höåi hoáa vaâ hiïåu quaã
hoaåt àöång cuãa caác trung têm nghïå thuåêt
khöng trûåc tiïëp chõu sûå quaãn lyá cuãa nhaâ
nûúác, nùçm trong danh nghôa töí chûác cuãa
Höåi.

Vúã kõch thûã nghiïåm “Khi cö dêu ài ra khoãi nhaâ” cuãa Àoaân kõch Thanh niïn Bùæc Kinh

B
a ngûúâi chuáng töi vaâ hai cö
phiïn dõch ài xem ngay
àïm àêìu tiïn vûâa túái vaâ caã
àïm cuöëi trûúác luác vïì nûúác.
Xem àûúåc hai vúã Kinh kõch
(Bùæc Kinh vaâ Phuác Kiïën), möåt vúã
thûã nghiïåm cuãa caác diïîn viïn treã
(töët nghiïåp 2004, Bùæc Kinh), möåt
vúã nhaåc kõch cuãa möåt Àoaân Myä,
hai vúã ngùæn thûã nghiïåm cuãa möåt
àoaân UÁc (möåt kõch noái, möåt hònh
thïí), ngoaâi ra laâ möåt àïm “ töíng
húåp” taåi Nhaâ haâng Traâ – coá biïíu
diïîn nhoã. Vêåy laâ kñn luön kïë
hoaåch cho tûâng àïm.
Vaâ tûâ sûå may mùæn àoá maâ ñt
nhiïìu coá àûúåc sûå nhêån thûác vïì
vaâi daång thïí loaåi biïíu diïîn sên
khêëu, coá cöí àiïín vaâ múái, coá kõch
haát vaâ kõch noái, coá Nhaâ haát
Trung ûúng vaâ Tónh, coá caã caác
àöìng nghiïåp Myä vaâ UÁc. Tûâ àoá
khöng thïí khöng coá nhêån xeát àöëi
saánh vúái tònh hònh sên khêëu
trong nûúác vaâ suy nghô cho
nhûäng hoaåt àöång sùæp túái.
Taåi Vuä Haán laâ núi diïîn ra
Liïn hoan sên khêëu toaân quöëc
àuáng laâ möåt ngaây höåi cuãa caác
nghïå sô sên khêëu - àöng ngûúâi vaâ
nhiïìu hoa, ai cuäng àeo theã (!), böå
phêån kyä thuêåt ngöìi úã chñnh giûäa
têìng II, coá hai baãn chûä phuå àïì
tiïëng phöí thöng àïí dõch caác chûä
thöí ngûä vaâ àõa phûúng. Khöng
khñ trang troång vaâ naáo nhiïåt.
ÚÃ Thûúång Haãi, taåi Trung têm
Nghïå thuêåt vúái möåt nhaâ lúán
nhiïìu têìng, nhiïìu sên khêëu,
nhiïìu bar giaãi khaát nhoã... biïíu löå
sûå nùng àöång, sang troång vaâ quy
chuêín. Àêy chñnh laâ núi coá vúã
tham dûå Liïn hoan sên khêëu thûã
nghiïåm quöëc tïë Haâ Nöåi 2006, vúã
Tuá taâi vaâ Àao phuã vaâ vúã diïîn àoá
nùm nay ài Vuä Haán tham dûå
Möåt caãnh trong kinh kõch Bùæc Kinh (lúáp
Khöíng Minh)
Liïn hoan Trung Quöëc.
Ngoaâi cûãa Nhaâ haát coá ngûúâi
buön baán veá xem, trong haânh
lang laâ baán caác túâ chûúng trònh
vaâ giúái thiïåu caác vúã diïîn khaác,
trong àoá coá thöng tin vïì Liïn
hoan Nghïå thuêåt Chêu AÁ 2008,
taåi Bùæc Kinh.
Gùåp laåi nhau, caác baån úã àêy
coân “rêët nhúá” vaâ yïu Haâ Nöåi!
thñch Haå Long vaâ thûác ùn Viïåt
Nam.
Chuáng töi nhêån thêëy ngay sûå

VÙN HIÏËN
102 VIÏÅT NAM
quan têm vaâ traách nhiïåm cao cuãa
nhiïìu ngûúâi vaâ caã ngûúâi xem vúái
kõch haát cöí àiïín Trung Quöëc. Hoå
thûåc sûå thuyïët phuåc khaán giaã vïì
taâi nùng töí chûác vaâ biïíu diïîn, kyä
thuêåt cao trong Ca - Muáa - Vuä
àaåo - Vuä thuêåt... vaâ rêët lûu têm
àïën xûã lyá vaâ hiïåu quaã cuãa aánh
saáng sên khêëu. Hoå luön taåo nïn
sûå bêët ngúâ vaâ nhêån àûúåc sûå cöí
vuä nöìng nhiïåt cuãa ngûúâi xem
bùçng möåt àaåo diïîn, ca, àöång taác
hònh thïí... vaâ ngay caã möåt xûã lyá
aánh saáng.
Sên khêëu kõch haát luön àeåp,
hoaânh traáng vaâ gêy êën tûúång
maånh vïì caãm nhêån thêím myä.
Àïën thùm möåt cú súã àaâo taåo
hïå Trung cêëp vûâa àûúåc khaánh
thaânh trûúác àoá möåt ngaây - chuáng
töi ngúä ngaâng vïì àöå quy mö, àêìy
àuã phûúng tiïån hoåc, nghó, chúi
vaâ biïíu diïîn... Raåp haát cuãa
trûúâng àeåp àïën ngaåc nhiïn vaâ
nhêët laâ hoå giaânh diïån tñch cho
sên khêëu bùçng gêëp àöi phoâng
khaán giaã - vaâ àïìu hiïån àaåi, àeåp
àeä. Phoâng truyïìn thöëng coá treo
möåt bûác aãnh lúán cuãa möåt hoåc
sinh nhaâ trûúâng àûúåc giaãi Hoa
Mai - chuåp riïng vúái cûåu Chuã
tõch nûúác Giang Traåch Dên. Nhaâ
trûúâng rêët tûå haâo vïì bûác aãnh quyá
naây cuâng vúái truyïìn thöëng àaâo
taåo vaâ cú súã vêåt chêët múái.
Nhoám caác diïîn viïn treã (töët
nghiïåp 2004) rêët “chúi” - thûã
nghiïåm” vúã kõch coá tïn “Khi cö
dêu ài ra khoãi nhaâ” vúái 5 khöng
gian àõa àiïím haânh àöång àûúåc
baây sùén vaâ xûã lyá taáo baåo vïì möåt
nhên vêåt tön giaáo trong àúâi
thûúâng khaác hùèn vúái nhûäng gò
chuáng ta thûúâng nghô.
Trong buöíi tiïëp chuáng töi - baâ
Phoá Chuã tõch Höåi sên khêëu Höì
Bùæc cêët cao gioång choái loái haát hai
trñch àoaån thïí loaåi Súã kõch,
NSND Hoaâ Bònh (Nhaâ haát
Tuöìng Àaâo Têën) haát vaâ töi giúái
thiïåu vïì Höì Nguyïåt Cö hoaá caáo,
sau àoá töi haát bùçng “êm tûå giai
àiïåu” hai baâi vïì Chuã tõch Mao
Traåch Àöng vaâ Baâi ca Cöng xaä...
laâm cho sûå xñch laåi gêìn nhau
thïm gùæn boá. Caãm nhêån àûúåc laâ
baån rêët tön troång viïåc gòn giûä
nghïå thuêåt truyïìn thöëng, vaâ
cuäng gùåp khoá khùn nhû chuáng ta
khi vùæng ngûúâi xem. Nhûng
nhûäng gò àûúåc nhòn vaâ nghe thêëy
thò àoá laâ kïët quaã cuãa sûå trên
troång àêìy tñnh vùn hoaá.
Coá möåt nhaâ haát vêîn daânh möåt
Trao àöíi cuâng Höåi Sên khêëu Höì Nam
phêìn khaán phoâng khaá lúán àûúåc
ngùn ra cho viïåc kï úã àoá 24 caái
baân traâ, baánh ngoåt, haåt bñ rang
mïìm cho chûâng 150 - 200 khaách
xem loaåi 1.
Giaá veá khöng reã nïëu tñnh ra
tiïìn Viïåt, nhûng ngûúâi dên
Trung Quöëc hiïån nay coá thu
nhêåp khaá cao, nhiïìu ngûúâi coá ötö
riïng vaâ mùåc nhûäng böå quêìn aáo
àùæt tiïìn - vò vêåy trong raåp xem coá
túái ba phêìn tû veá baán. Vêåy laâ àaä
töët lùæm röìi (phña baån noái vêåy) -
vaâ baån noái tiïëp: Raåp, chöî ngöìi,
àiïìu kiïån xem phaãi töët vaâ thoaãi Trûúác Trung têm nghïå thuêåt Thûúång Haãi
maái, kyä thuêåt phuåc vuå phaãi múái
vaâ hiïåu quaã... vaâ nhêët laâ phêìn
nghïå thuêåt phaãi àûúåc chùm chuát
kyä caâng àïën tûâng chi tiïët vaâ phaãi
rêët àeåp àeä.
Baån noái vïì xaä höåi hoaá möåt
caách thêån troång nïëu coá thûåc hiïån,
vò vùn Nghïå nùçm trong àõnh
hûúáng chñnh trõ, tû tûúãng, xaä
höåi... Xaä höåi hoaá phaãi àûúåc thûåc
hiïån tûâng phêìn thöi - vaâ khöng
àûúåc àïí mêët ài baãn chêët cao àeåp
cuãa nghïå thuêåt - nhêët laâ nghïå
thuêåt truyïìn thöëng dên töåc,
nhûäng àiïìu töët àeåp maâ chó “noá”
múái laâm ra àûúåc.
Mûúâi ngaây vúái bao dêëu êën vaâ
suy nghô vïì baån vaâ mònh. Rêët
giöëng nhau... nhûng tûâng biïån
phaáp thaáo gúä vaâ vun àùæp - thò coá
thïí khöng hùèn laâ giöëng nhau.
Nùm 2008, baån laåi sang ta. Vaâ
2009 - baån nhêån lúâi tham dûå Liïn
hoan Sên khêëu thûã nghiïåm Quöëc
tïë Haâ Nöåi lêìn thûá III. Chùæc chùæn
laåi coá thïm nhiïìu àiïìu àïí caãm
nhêån nhau. Nghïå nhên àaân cöí
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
103
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
Nhûäng chuyïën xuêët ngoaåi vaâ nhûäng ngûúâi thên
khöng cuâng quöëc tõch
ÀÙÅNG NHÊÅT MINH
Lêìn xuêët ngoaåi àêìu tiïn cuãa töi vúái tû
caách àaåo diïîn laâ vaâo nùm 1986, möåt nùm
sau khi böå phim Bao giúâ cho àïën thaáng
Mûúâi nhêån Giaãi thûúãng àùåc biïåt cuãa Ban
giaám khaão taåi Liïn hoan phim Hawaii
(Myä). Trong Ban giaám khaão lêìn êëy coá baâ
Aruna Vasudev, nhaâ phï bònh phim ÊËn Àöå
kiïm Töíng biïn têåp taåp chñ Àiïån aãnh chêu
AÁ. Baâ rêët thñch böå phim naây nïn quyïët
têm múâi töi vaâ nûä diïîn viïn Lï Vên àem
phim sang giúái thiïåu taåi Liïn hoan phim
New Dhely...
Àaåo diïîn Àùång Nhêåt Minh vaâ Giaãi Thaânh
tûåu troån àúâi cuãa LHP Gwang Jiu, 2005
Muâa öíi
VÙN HIÏËN
104 VIÏÅT NAM
“Thûúng nhúá àöìng quï”
V
ûâa àùåt chên túái khaách saån
Ashoka úã New Dhely,
chûa kõp tùæm rûãa thò àaä
coá chuöng àiïån thoaåi. Àêìu dêy
noái àùçng kia laâ möåt gioång nûä noái
bùçng tiïëng Phaáp tûå giúái thiïåu
mònh laâ Aruna Vasudev, röìi heån
töi vaâ Lï Vên töëi nay trong buöíi
lïî khai maåc àïën trûúác 15 phuát
chúâ úã cûãa söë 2 cho baâ gùåp. Àuáng
heån chuáng töi àûáng chúâ chùèng
biïët ai trong söë ngûúâi qua laåi
trûúác mùåt laâ baâ Aruna. Laát sau,
möåt phuå nûä trung niïn gûúng
mùåt hiïìn hêåu tiïën laåi phña chuáng
töi vúái nuå cûúâi trïn möi. Thoaåt
tiïn baâ àûáng lùång nhòn Lï Vên tûâ
àêìu àïën cuöëi vúái aánh mùæt vö
cuâng êu yïëm, hïåt nhû möåt ngûúâi
meå lêu ngaây gùåp laåi àûáa con gaái
yïu cuãa mònh. Röìi quay sang töi
baâ noái: Tûâ xa töi àaä nhêån ngay ra
cö Duyïn cuãa anh. Tûâ àoá vïì sau
töi coân gùåp baâ nhiïìu lêìn nûäa
trong caác Liïn hoan phim quöëc
tïë, coá lêìn baâ sang thùm Viïåt
Nam. Möîi lêìn gùåp baâ töi coá caãm
tûúãng nhû gùåp laåi ngûúâi thên
trong gia àònh.
Nùm 1987 töi àûúåc Trung têm
Àöng Têy (EAST-WEST CEN-
TER) cuãa Myä múâi sang Honolulu
hai thaáng àïí chuêín bõ cho möåt
chûúng trònh phim Viïåt Nam
giúái thiïåu taåi Liïn hoan phim
Hawaii nùm êëy (Liïn hoan phim
naây do Viïån giao lûu vùn hoáa
cuãa Trung têm Àöng Têy töí
chûác). Ài Myä möåt mònh, laåi ài
trong hai thaáng, höìi àoá laâ möåt
chuyïån chûa tûâng coá trong lônh
vûåc àiïån aãnh... Töi laâm viïåc
trong trung têm Àöng Têy nhû
möåt chuyïn viïn, coá phoâng laâm
viïåc riïng, haâng tuêìn hoåp giao
ban vúái têët caã nhûäng ngûúâi laâm
viïåc úã àêy.
Ngoaâi ngûúâi Myä ra, laâm viïåc
úã Trung têm Àöng Têy coá àuã
ngûúâi caác quöëc tõch chêu AÁ nhû:
Trung Quöëc, Triïìu Tiïn, Nhêåt
Baãn, Indonesia, Mianma, Thaái
Lan, Philipin... Töi laâ ngûúâi Viïåt
Nam duy nhêët. Haâng ngaây töi
laâm viïåc vúái öng Jhon Charlot
dõch caác lúâi thoaåi trong phim tûâ
Viïåt sang Phaáp röìi öng Charlot
laåi dõch tûâ Phaáp sang Anh, viïët
baâi giúái thiïåu caác phim, gùåp gúä
baáo chñ v.v... Öng Jhon laâ giaáo sû
vïì vùn hoáa caác dên töåc Polynesie
taåi Àaåi hoåc Hawaii. Sau khi öng
àûúåc xem phim Bao giúâ cho àïën
thaáng Mûúâi taåi Liïn hoan phim
Hawaii nùm 1985 vaâ röìi yïu
thñch phim Viïåt Nam maâ nhêån
lúâi laâm viïåc cho Trung têm Àöng
Têy nhû ngûúâi tuyïín choån, töí
chûác chûúng trònh phim Viïåt
Nam. Öng laâm viïåc say mï, coi
töi nhû baån thên. Coá lêìn öng têm
sûå vúái töi: Trong àúâi öng tûâ
trûúác àïën nay, àêy laâ cöng viïåc
laâm maâ öng thêëy hûáng thuá vaâ coá
yá nghôa nhêët.
Trong hai thaáng úã Hawaii,
ngûúâi ta àaä chiïëu cho töi xem têët
caã caác phim vïì àïì taâi chiïën tranh
Viïåt Nam maâ ngûúâi Myä àaä laâm,
àïí coá möåt nhêån àõnh riïng phaát
biïíu trong cuöåc höåi thaão vúái caác
nhaâ àaåo diïîn Myä. Phaãi noái rùçng
caác nhaâ àiïån aãnh Myä àaä lao vaâo
àïì taâi naây möåt caách say sûa hùng
haái chûa tûâng coá ngay sau khi
chiïën tranh vûâa kïët thuác (khaác
hùèn vúái caác àöìng nghiïåp Phaáp
sau nùm 54). Cuöåc höåi thaão àûúåc
töí chûác trong khuön khöí cuãa
Liïn hoan phim Hawaii nùm àoá.
Àoaân àiïån aãnh Viïåt Nam coân coá
thïm Thûá trûúãng Böå Vùn hoáa
Àònh Quang cuâng Cuåc phoá Cuåc
àiïån aãnh Buâi Àònh Haåc sang sau.
Trong àoaân àiïån aãnh Myä tûâ
Holywood àïën coá nûä diïîn viïn
Kiïìu Chinh. Töi nghe noái vïì cö
nhû möåt gûúng mùåt saáng giaá
nhêët cuãa àiïån aãnh Saâi Goân trûúác
àêy. Kiïìu Chinh bêy giúâ laâ möåt
nûä diïîn viïn cuãa Holywood. Cö
gùåp chuáng töi vúái thaái àöå lõch sûå,
xaä giao nhûng rêët xa caách búãi vò
cö tûâ Holywood túái, coân chuáng
töi tûâ Haâ Nöåi sang. Trong höåi
thaão Kiïìu Chinh cuäng chùèng
àûáng vïì phña naâo, chùèng bïnh
vûåc ai maâ cuäng chùèng phï phaán
ai. Coân töi thò noái thùèng nhûäng
suy nghô cuãa mònh rùçng trong têët
caã caác phim ngûúâi Myä àaä laâm vïì
chiïën tranh Viïåt Nam àïìu giöëng
nhau úã möåt àiïím: nhûäng ngûúâi
lñnh Myä laâ nhûäng con ngûúâi, coá
keã àöåc aác, coá keã lûúng thiïån, coá
töåi aác, coá loâng nhên aái, coá bi kõch
vaâ coá nöîi àau... nghôa laâ coá àuã
moåi thûá tònh caãm cuãa con ngûúâi.
Coân àöëi thuã cuãa hoå laâ ai? Àoá laâ
nhûäng ngûúâi tuy coá àêìu mònh
chên tay caã àêëy nhûng hoå khöng
giöëng bêët kyâ ai trïn traái àêët naây.
Hoå khöng coá möåt thûá tònh caãm gò
khaác cuãa con ngûúâi ngoaâi chiïën
àêëu hy sinh vò lyá tûúãng cuãa hoå.
Viïåt cöång trong caác phim àïìu
giöëng hïåt boån Ùngca cuãa Pön
Pöët. Coá möåt cêu noái cuãa tûúáng
Westmorlend trong böå phim taâi
liïåu Traái tim vaâ khöëi oác maâ úã Myä
ai ai cuäng biïët: Viïåt cöång laâ
nhûäng ngûúâi khöng súå chïët búãi
vò hoå khöng biïët giaá trõ cuãa cuöåc
söëng. Caã nûúác Myä bêëy lêu nay
àïìu tin nhû vêåy. Trong böëi caãnh
àoá thò chõ Duyïn trong Bao giúâ
cho àïën thaáng Mûúâi bêët ngúâ xuêët
hiïån ngay trïn àêët Myä, trûúác
khaán giaã vaâ nhûäng ngûúâi laâm
phim Myä. Chõ àaä êm thêìm traã lúâi
cho têët caã nhûäng àõnh kiïën kia
maâ khöng cêìn phaãn baác to tiïëng.
Nûä diïîn viïn Kiïìu Chinh sau khi
xem phim xong vûâa bûúác ra khoãi
raåp àaä guåc àêìu vaâo vai töi maâ
khoác nûác núã trûúác con mùæt ngaåc
nhiïn cuãa caác àöìng nghiïåp
Holywood. Luác naây chõ hoaân
toaân laâ möåt phuå nûä Viïåt Nam. Tûâ
àoá Kiïìu Chinh khöng coân laâ
Kiïìu Chinh nhû khi vûâa túái
Hawaii nûäa. Sau naây möîi lêìn vïì
Viïåt Nam, Kiïìu Chinh àïìu tòm
gùåp töi. Coá lêìn Kiïìu Chinh goåi
àiïån cho töi tûâ Myä, têm sûå mong
coá ngaây àûúåc vïì Viïåt Nam àoáng
trong möåt phim naâo àoá.
Thaáng 11 nùm 2001 töi coá dõp
trúã laåi Hawaii vúái böå phim Muâa
öíi. Hawaii sau vuå khuãng böë ngaây
11 thaáng 9 mùm 2001 khöng coân
nhû xûa. Khöng coân khung caãnh
nhöån nhõp cuãa khaách thêåp
phûúng trïn àûúâng phöë Waikiki
úã Honolulu. Nhûäng baån beâ quen
biïët cuä nay khöng coân laâm viïåc
trong Ban töí chûác LHP nûäa.
Ngûúâi sang tuyïín choån phim
Viïåt Nam lêìn naây laâ anh
Anderson Le, ngûúâi Myä göëc Viïåt.
Thaáng 4 nùm 1975 meå anh trúã daå
àau àeã trïn chiïëc maáy bay chúã
ngûúâi tyå naån Viïåt Nam dûâng
caánh taåi Honolulu vaâ Anderson
àaä ra àúâi taåi àêy. Giaáo sû Jhon
Charlot tòm gùåp töi àïí cuâng nhau
ön laåi nhûäng kyã niïåm cuä. Sau lêìn
tham gia töí chûác chûúng trònh
phim Viïåt Nam nùm 1987, öng
laåi trúã vïì giaãng daåy taåi Àaåi hoåc
Hawaii. Trong nhûäng buöíi chiïëu
phim töi caãm àöång gùåp laåi nhiïìu
khaán giaã quen biïët ngaây naâo. Coá
möåt nûä khaán giaã àaä cho töi xem
baâi thú cuãa anh giaáo Khang trong
phim Bao giúâ cho àïën thaáng
Mûúâi maâ töi àaä cheáp tùång chõ
trong söí tay caách àêy 15 nùm.
Caãm àöång nhêët laâ buöíi gùåp laåi
anh chõ em Viïåt kiïìu maâ töi àaä
thên quen trong thúâi gian úã
Honolulu trûúác àêy. Hoå ruã nhau
ài xem phim, cöí vuä cho àiïån aãnh
nûúác nhaâ. Töi trúã laåi thùm Baão
taâng Myä thuêåt núi caách àêy 15
nùm lêìn àêìu tiïn àaä chiïëu phim
Bao giúâ cho àïën thaáng Mûúâi. Baão
taâng vêîn nhû vêåy. Töi coá caãm
giaác nhû thúâi gian úã àêy hêìu nhû
khöng tröi. Caãnh vêåt vêîn thïë
khöng cuä ài, con ngûúâi vêîn thïë
khöng giaâ ài. Vêîn nùæng êëy vaâ gioá
biïín êëy, khöng coá gò thay àöíi.
Chó coá möåt sûå thay àöíi lúán lao
baâng baåc trong khöng trung maâ
ngûúâi ta chó coá thïí caãm nhêån
àûúåc thöi. Àoá laâ sau sûå kiïån ngaây
11 thaáng 9, cuöåc söëng trïn haânh
tinh naây àaä thay àöíi. Nhên loaåi
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
105
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
àaä bûúác sang möåt thúâi kyâ múái,
chûa ai biïët seä nhû thïë naâo, chó
biïët noá khöng coân nhû xûa nûäa.
Nhûäng böå phim maâ töi àaä
laâm àaä àûa töi ài rêët nhiïìu nûúác
vaâ qua nhûäng phim àoá nhiïìu
ngûúâi àaä tòm àïën Viïåt Nam, phaát
hiïån ra nïìn àiïån aãnh Viïåt Nam.
Töi khöng thïí kïí hïët àûúåc nhûäng
baån beâ khùæp núi maâ töi coá àûúåc
qua nhûäng böå phim àoá. Tûâ trûúác
àïën nay töi chó biïët coá tònh gia
àònh göìm cha meå vúå con, baâ con
ruöåt thõt, tònh baån, tònh yïu, tònh
àöìng hûúng, àöìng hoåc... Töi
chûa ài böå àöåi nïn chûa biïët caái
cao caã cuãa tònh àöìng àöåi. Coân coá
tònh àöìng chñ nûäa nhûng töi chûa
àûúåc traãi nghiïåm. Nhûng chûa
bao giúâ töi biïët àûúåc rùçng coân coá
möåt thûá tònh caãm cuãa nhûäng
ngûúâi khaác quöëc tõch, khaác maâu
da maâ trúã nïn thên thiïët nhû ruöåt
thõt. Chñnh laâ nhúâ nhûäng böå
phim maâ töi biïët àûúåc caái tònh
caãm àoá. Töi khöng thïí kïí hïët tïn
nhûäng ngûúâi àaä trúã nïn thên
thiïët gêìn guäi àöëi vúái töi úã khùæp
caác nûúác maâ töi àaä àûúåc múâi
àïën. Àöi khi töi coá caãm tûúãng
nhû têët caã hoå àïìu theo doäi viïåc
laâm cuãa töi, vui mûâng trûúác
nhûäng thaânh cöng cuãa töi vaâ lo
lùæng khi töi gùåp nhûäng khoá khùn
trùæc trúã...
Töi khöng thïí kïí hïët nhûäng
Liïn hoan phim quöëc tïë maâ töi
àaä tûâng tham gia, nhûäng thaânh
phöë, vuâng àêët maâ töi àaä tûâng
àïën, nhûäng phi trûúâng maâ töi àaä
tûâng àùåt chên qua... úã hêìu khùæp
caác chêu luåc (chó trûâ chêu Myä La
tinh). Nhûng àaáng ghi nhúá nhêët
àöëi vúái töi laâ lêìn tham dûå Liïn
hoan phim Kobe vaâo nùm 1996.
Caách àêy 100 nùm, vaâo thaáng
11.1896 böå phim àêìu tiïn àûúåc
chiïëu trïn àêët Nhêåt laâ taåi thaânh
phöë Kobe naây-möåt thaânh phöë
caãng lúán. Nhên kyã niïåm sûå kiïån
lõch sûã naây, ngûúâi ta àaä töí chûác
möåt Liïn hoan phim quöëc tïë
(àuáng hún laâ nhûäng ngaây phim
VÙN HIÏËN
106 VIÏÅT NAM
quöëc tïë) keáo daâi suöët möåt thaáng
liïìn. Ban töí chûác àaä choån 60 böå
phim tiïu biïíu cuãa àiïån aãnh thïë
giúái àïí chiïëu khùæp caác raåp trong
thaânh phöë. Caác àaåo diïîn cuãa caác
phim àoá àïìu àûúåc lêìn lûúåt múâi
àïën Kobe.
Trong söë nhûäng ngûúâi àûúåc
múâi coá nhûäng tïn tuöíi lúán nhû
Adjei Vaida (Ba Lan), Trêìn Khaãi
Ca, Trûúng Nghïå Mûu (Trung
Quöëc), Kiarostami (Iran), Eduar
Yang (Àaâi Loan) v.v... Böå phim
Thûúng nhúá àöìng quï àaä àûúåc
choån chiïëu taåi àêy vaâ töi àûúåc
múâi àïën Kobe àïí tiïëp xuác vúái
khaán giaã. Thêåt vinh dûå vaâ caãm
àöång biïët bao khi àûúåc àûáng
trïn sên khêëu trong buöíi lïî khai
maåc caånh nhûäng tïn tuöíi maâ töi
hùçng khêm phuåc vaâ hêm möå tûâ
lêu. Liïn hoan phim naây chó töí
chûác coá möåt lêìn nhû vêåy. Coá leä
100 nùm sau múái coá lêìn thûá hai.
Thaânh phöë Kobe àêìu nùm àoá
vûâa traãi qua möåt trêån àöång àêët
khuãng khiïëp laâm hún 5000 ngûúâi
chïët, khöng kïí söë ngûúâi bõ
thûúng. Trong lïî khai maåc, öng
Tónh trûúãng Kobe àaä noái nhûäng
lúâi thêåt caãm àöång: Qua biïën cöë
àöång àêët àau thûúng naây, nhûäng
ngûúâi dên Kobe nhêån ra rùçng
nhûäng giaá trõ vêåt chêët khöng coá yá
nghôa gò. Noá coá thïí tan biïën ài
trong khoaãnh khùæc. Caái coân laåi
maäi maäi laâ nhûäng giaá trõ tinh
thêìn, giaá trõ vùn hoáa. Röìi öng
nhùæc laåi lúâi àaåo diïîn Vaida àaä
tûâng noái: chñnh nhûäng khöí àau
àaä mang laåi sûác maånh cho töi
trong saáng taác.
Töi ài thùm khu àöång àêët.
Vïët tñch taân phaá vêîn coân, nhaâ cûãa
vêîn chûa kõp dûång laåi. Trïn
nhûäng bûác tûúâng coân soát laåi,
ngûúâi ta àaä veä thêåt ngöå nghônh
caãnh nhûäng ngûúâi tiïìn sûã, àoáng
khöë cúãi trêìn àang khuên vaác göî
àaá àïí xêy dûång núi úã. Têët caã àïìu
núã nuå cûúâi trïn möi. Ngûúâi Kobe
muöën lêëy têëm gûúng laåc quan
cuãa ngûúâi xûa àïí àöång viïn
mònh bùæt tay xêy dûång laåi tûâ àêìu.
Ngoaâi möåt vaâi khu bõ thiïåt haåi ra,
toaân thaânh phöë vêîn coân nguyïn
veån rûåc rúä aánh àeân trong maân
àïm. Coá thïí noái àêy laâ möåt trong
nhûäng thaânh phöë àeåp nhêët maâ
töi àaä àùåt chên qua, àùåc biïåt laâ
luác vïì àïm. Ngûúâi Nhêåt coá cêu
ngaån ngûä: Caãnh àïm Kobe àaáng
giaá baåc triïåu. Àïm cuöëi cuâng
trûúác khi chia tay vúái Kobe, möåt
anh trong Ban töí chûác ruã töi ài
böå àïën möåt quaán caâ phï àùåt dûúái
möåt têìng hêìm. Öng chuã coá
gûúng mùåt giöëng hïåt thuyïìn
trûúãng nöíi tiïëng Phaáp Jean
Cousteau. Caã quaán caâ phï cuäng
àûúåc thiïët kïë hïåt nhû möåt quaán
caâ phï úã Paris, vaâ caâ phï cuäng coá
muâi võ nhû caâ phï Paris. Öng chuã
àem ra möåt chiïëc buát daå àïì nghõ
töi kyá tïn lûu niïåm lïn bûác tûúâng
trong quaán. ÚÃ àoá töi nhêån ra
nhiïìu chûä kyá cuãa caác àaåo diïîn
tïn tuöíi trïn thïë giúái. Thò ra ai
trong giúái àiïån aãnh àïën Kobe
cuäng tòm àïën quaán caâ phï nöíi
tiïëng naây. Töi kyá xong, öng chuã
noái: Chûä kyá cuãa anh seä coân maäi
vúái Kobe... trûâ khi bõ àöång àêët.
Thaáng 10/1997 lêìn àêìu tiïn
töi àûúåc múâi tham gia Ban giaám
khaão möåt Liïn hoan phim quöëc
tïë - Liïn hoan phim cuãa caác nûúác
trong cöång àöìng Phaáp ngûä taåi
Namur (Bó). Ban giaám khaão göìm
coá 9 thaânh viïn laâ nhûäng ngûúâi
laâm àiïån aãnh coá uy tñn cuãa Phaáp,
Bó, Thuåy Sô, Canada, Bourkina
Fasso, Tuynidi. Lêìn àêìu tiïn
tham dûå möåt Liïn hoan phim maâ
baãn thên khöng coá phim dûå thi
hoùåc chiïëu giúái thiïåu nïn töi
khöng phaãi lo lùæng höìi höåp.
Ngaây naâo cuäng xem tûâ hai àïën
ba phim vaâ khöng àïm naâo àùåt
lûng nguã trûúác hai giúâ saáng (vò
sau khi xem phim coân phaãi tham
dûå caác cuöåc gùåp gúä, chiïu àaäi).
Ban giaám khaão àûúåc böë trñ úã
riïng trong möåt khaách saån trïn
àónh àöìi caách thaânh phöë 20 phuát
ö tö. Haâng ngaây xem phim, ùn, úã
chung möåt núi, caác thaânh viïn
trong Ban giaám khaão nhanh choáng
trúã nïn thên thiïët nhû àaä quen
nhau tûâ lêu. Ban töí chûác hoaân toaân
tön troång moåi quyïët àõnh cuãa Giaám
khaão. Töi khöng hïì thêëy hoå chó thõ,
gúåi yá nïn trao giaãi cho ai, vaâ khöng
nïn cho ai. Nhûng viïåc tuyïín choån
phim naâo àïí dûå thi thò do hoå quyïët
àõnh. Taåi Liïn hoan phim naây, töi
àûúåc tiïëp xuác vúái nhiïìu àaåo diïîn
chêu Phi. Phêìn àöng hoå àûúåc àaâo
taåo taåi Phaáp (coá möåt vaâi ngûúâi hoåc
úã Liïn Xö cuä). Nïìn àiïån aãnh Phaáp
vaâ noái röång ra laâ nïìn àiïån aãnh caác
nûúác chõu aãnh hûúãng vùn hoáa Phaáp
nhêån thûác roä möëi àe doåa söëng coân
àöëi vúái sûå töìn taåi cuãa mònh àoá laâ
nïìn àiïån aãnh Myä. Muöën töìn taåi hoå
phaãi liïn kïët nhau laåi trong saãn
xuêët cuäng nhû tiïu thuå caác saãn
phêím àiïån aãnh. Böå phim àoaåt giaãi
nhêët taåi Liïn hoan phim naây laâ
phim Les Clandestins (Nhûäng keã
leán luát) do 4 nûúác cuâng saãn xuêët
(Phaáp, Àûác, Bó vaâ Canada). Phim
do hai àaåo diïîn cuâng laâm (möåt
ngûúâi Thuåy Sô vaâ möåt ngûúâi
Queábec-Canada). Caã hai àïìu rêët treã
vaâ àêy laâ phim àêìu tay cuãa hoå.
Àïm bïë maåc Liïn hoan phim
Namur 97 àaä àïí laåi cho töi möåt êën
tûúång khöng bao giúâ quïn àûúåc.
Nhûäng maân trònh diïîn ca nhaåc dên
töåc, àoåc thú, kïí chuyïån (bùçng tiïëng
Phaáp) cuãa caác ca sô chêu Phi thêåt
linh hoaåt, tûå nhiïn vaâ caãm àöång.
Töi àaä 3 lêìn tham dûå Liïn hoan
phim Cannes, nhûng thuá thûåc
khöng coá êën tûúång bùçng. Cannes
chó laâ núi dêåp dòu taâi tûã giai nhên.
ÚÃ àoá töi caãm thêëy mònh nhû möåt
haåt caát trong caái sa maåc cuãa ngûåa
xe nhû nûúác aáo quêìn nhû nïm. Traái
laåi úã Namur töi àûúåc söëng trong
möåt khöng khñ thêåt àêìm êëm. Sau
lêìn àoá, töi coân coá dõp àûúåc múâi
tham gia nhiïìu Ban giaám khaão cuãa
caác Liïn hoan phim Quöëc tïë khaác
nûäa, coá lêìn vúái tû caách laâ Chuã tõch
Ban Giaám khaão.
Böå phim Thûúng nhúá àöìng quï
àaä àûa töi àïën têån nûúác Cameroon
xa xöi úã têån Trung Phi, àïën àaão TÖN NÛÄ HYÃ KHÛÚNG
Reunion, núi vua Duy Tên tûâng
söëng nhûäng ngaây lûu àêìy trûúác khi
bõ tûã naån maáy bay vaâo nùm 1945.
Muâa tao ngöå
Khaán giaã Cameroon àoán nhêån böå
phim möåt caách nöìng nhiïåt theo löëi
Möåt möëi chên tònh gúãi
chêu Phi: hoå vöî tay möîi khi coá
khaách thú
nhûäng àoaån laâm hoå hûáng thuá.
Thaáng nùm qua laåi vêîn
Tiïëng vöî tay keáo daâi liïn tuåc trong
mong chúâ.
suöët buöíi chiïëu phim laâm töi vö
Tri êm lúä àïí cung cêìm laånh,
cuâng xuác àöång. Sau khi chiïëu xong
Thïë sûå vui chi cuöåc söëng húâ!
laâ cuöåc thaão luêån trûåc tiïëp vúái khaán
Trùng baåc xuöi doâng theo
giaã. Nhiïìu ngûúâi phêîn nöå àùåt cêu
söng nûúác
hoãi: taåi sao tûâ trûúác àïën nay chuáng
Nhaåc vaâng lïn tiïëng tröîi
töi khöng àûúåc xem nhûäng phim
dêy tú.
nhû thïë naây maâ chó toaân àûúåc xem
Xuên sang, ûúác heån Muâa
nhûäng phim Myä noái vïì chiïën tranh
Tao Ngöå
Viïåt Nam, trong àoá ngûúâi Viïåt
Gioá thoaãng hûúng trêìm àoång
Nam chó toaân laâ nhûäng ngûúâi cêìm
bïën mú.
AK, mùåc baâ ba àen giöëng nhû
Ùngca vêåy? Quaã thêåt àêy laâ böå
phim àêìu tiïn cuãa Viïåt Nam chiïëu
úã Cameroun, coá ngûúâi noái rùçng töi
NGUYÏÎN THÏË KYÃ
laâ ngûúâi Viïåt Nam àêìu tiïn maâ hoå
àûúåc gùåp.
Caâng ài nhiïìu, tiïëp xuác nhiïìu,
Phuâng Xuên
töi caâng nhêån ra möåt àiïìu: con
ngûúâi ta úã àêu trïn traái àêët naây
Cêy khö, àaá cûáng gùåp Xuên
tònh caãm bïn trong cuäng àïìu giöëng
Hoa àaá, hoa cêy àuã veä
nhau caã. Khaác chùng laâ úã sûå böåc löå
Loâng ngûúâi àïën Xuên
nhûäng tònh caãm êëy vaâ möåt vaâi
cuäng thïë
phong tuåc têåp quaán riïng. Nhûng
Nhùåt caânh hoa daåi
nhûäng sûå khaác biïåt êëy khöng hïì
bêng khuêng
laâm trúã ngaåi möëi quan hïå giûäa con
Ta laâm àöåc bònh chúi Xuên
ngûúâi vúái con ngûúâi. Töi cuäng
Àöåc bònh bùçng cêy, ngûúâi ta
nhêån ra rùçng: nghïå thuêåt noái chung
nhêìm laâ àaá
vaâ phim aãnh noái riïng cuãa nûúác
Ta cùæm àêìy bònh hoa giaã
naâo cuäng vêåy, àûúåc laâm ra khöng
Búãi lo hoa thêåt heáo taân
ngoaâi muåc àñch duy nhêët laâ khaám
Xuên sang röìi laåi Xuên sang
phaá caái thïë giúái bïn trong cuãa con
Bao ngûúâi nhêån ra àöåc bònh
ngûúâi. Quöëc gia naâo cuäng muöën
khöng phaãi àaá
giúái thiïåu röång raäi nhûäng giaá trõ
Ta cùæm hoa thêåt thay vaâo
vùn hoaá cuãa caác nûúác khaác cho
hoa giaã
ngûúâi nûúác mònh, khöng phên biïåt
Àaá, cêy, thêåt, giaã... thaãy
nûúác lúán, nûúác nhoã, nûúác coá thu
phuâng Xuên
nhêåp cao hay thu nhêåp thêëp, vaâ
Cuöëi nùm 2007
ngûúåc laåi giúái thiïåu nhûäng giaá trõ
vùn hoáa cuãa mònh àïën vúái moåi
ngûúâi. Trïn bònh diïån vùn hoáa caác
dên töåc àïìu bònh àùèng. Àoá chñnh laâ
ûu viïåt cuãa vùn hoáa, laâ biïíu hiïån
trònh àöå vùn minh cuãa nhên loaåi
trong thïë giúái ngaây nay.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
107
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
CHUÂA QUÏ TA NÚI ÀÊËT PHÊÅT
TRÕNH TÖË LONG
VIÏÅT NAM ÀI TIÏN PHONG
Phêåt töí Thñch Ca Mêu Ni giaáng
sinh hún 2.500 nùm trûúác taåi vûúân
Lumbini Nepal. Möåt “truå àaá biïët noái”
cao 7 meát àûúåc dûång laåi gêìn cêy
“vö ûu” chöî meå Phêåt trúã daå. Trïn truå
coân nguyïn chûä Phaån chaåm khùæc:
Núi àêy, vûúân Lumbini, àûác Phêåt
giaáng trêìn, do Hoaâng àïë Ashoka
dûång lïn sau 200 nùm Phêåt vïì coäi
Niïët baân. Sau phaát hiïån naây, caác
nhên vêåt nöíi tiïëng Nepal, ÊËn Àöå,
thïë giúái liïn tiïëp lïn tiïëng kïu trúå
giuáp khöi phuåc Lumbini. Caã trùm
nùm qua, im lùång.
Àêìu xuên 1987, möåt nhaâ sû Viïåt
Nam vïì àêy, biïët lõch sûã, vö cuâng
xuác àöång thêëy caãnh hoang taân bêín
thóu. Öng ài quanh truå àaá nhiïìu
voâng, ngöìi thiïìn khêën trúâi phêåt, höìn
thiïng àêët nûúác Viïåt Nam phuâ höå àöå
trò àïí thêìy troâ öng àûúåc xêy ngöi
chuâa àêìu tiïn, múã àêìu cöng cuöåc
khöi phuåc Lumbini. Öng bùæt àêìu
cuâng caác àïå tûã, baån hûäu quöëc tïë vaâ
Nepal thûåc hiïån cuöåc vêån àöång,
trûúác hïët, trong chñnh phuã Nepal.
Nùm nùm sau, 1993, theo lïånh
quöëc vûúng Birendra, Thuã tûúáng
Korala phaái maáy bay riïng sang ÊËn
Àöå, núi nhaâ sû ta àang xêy Viïåt
Nam Phêåt quöëc tûå úã Budd - Gaya
àïí túái Lumbini nhêån àêët xêy chuâa.
Cöng viïåc thuêån lúåi. Ngaây 23/9 sau
àoá, lïî khai moáng àûúåc töí chûác.
Thay mùåt nûúác chuã nhaâ, Giaáo sû
Asha Ram Sakya, Töíng thû kyá Giaáo
VÙN HIÏËN
108 VIÏÅT NAM
Tûâ traái sang: öng Vuä Kyâ, thêìy Huyïìn Diïåu, Trõnh Töë Long vaâ nhaâ baáo laäo thaânh Höìng Trang
höåi Phêåt giaáo Nepal tuyïn böë: Ngaây
Viïåt Nam khúãi sûå xêy ngöi chuâa
quöëc tïë àêìu tiïn taåi thaánh àõa
Lumbini seä àûúåc ghi vaâo lõch sûã
vaâng son cuãa àaåo Phêåt thïë giúái.
Quöëc vûúng vaâ chñnh phuã Nepal
khêín thiïët kïu goåi caác nûúác khaác
theo gûúng saáng cuãa Viïåt Nam...
Nhaâ sû vûâa cêët Viïåt Nam Phêåt
quöëc tûå úã àêy vûâa ài vêån àöång caác
nûúác cuâng xêy chuâa nûúác mònh.
Àïën nay sau 15 nùm, àaä coá chuâa
riïng vaâi chuåc nûúác - nhaâ nûúác hoå
chi tiïìn xêy nïn chó dùm ba nùm laâ
xong nhû chuâa Trung Quöëc, chuâa
Haân Quöëc, chuâa Nhêåt Baãn... Chuâa
ta xêy bùçng cöng àûác cuãa baâ con
Phêåt tûã, sau 14 nùm cuäng àaä hoaân
thiïån.
Lumbini nay nhû möåt “Liïn húåp
quöëc Phêåt tûå” àûúåc hûúãng quy chïë
ngoaåi giao - möåt vuâng kinh tïë múã
phaát triïín cuãa Nepal, coá thïí saánh
vai caác cöë àö tön giaáo nhû: Vatican,
Jerusa, Mecca...
ÀÊËT LAÂNH CHIM ÀÊÅU
Àoaân chuáng töi nhêån lúâi múâi
sang dûå lïî laåc thaânh VNPQT taåi
Budd Gaya thaáng 1- 2003 vaâ thùm
chuâa Lumbini coân laâ möåt cöng
trûúâng ngöín ngang cöng viïåc.
Buöíi ài tòm, cùæm àêët, nhaâ sû ta
ngöìi trïn maáy bay trûåc thùng - möåt
vuâng coã daåi moåc nguát ngaân. Àêu
ngúâ xuöëng thûåc àõa laåi laâ àêìm nûúác
àêìy rùæn àöåc.
Mùåc nhiïìu lúâi khuyïn can, ngûúâi
xêy chuâa ta dûát khoaát úã laåi cùæm lïìu
chuêín bõ xêy chuâa. Àêìu tiïn chó laâ
têëm vaãi baåt cùng chûä A, sau - möåt
gian nhaâ tre laá, nay nhaâ sû vêîn giûä,
úã, ngoaâi goác vûúân, duâ hoåc troâ úã
Canada àaä xêy tùång Thêìy 3 phoâng:
úã, laâm viïåc, tiïëp khaách sang troång -
Thêìy àïí àoán khaách.
Boån dõ giaáo biïët nhaâ sû Viïåt
Nam nöíi tiïëng xêy chuâa àïí phuåc höìi
Lumbini àaä thuï hai tïn giïët ngûúâi 7
lêìn leãn vaâo gian nhaâ tre àêm chïët
öng khöng thaânh. Lêìn thûá taám, vaâo
luác àïm khuya, öng luön caãnh giaác
leãn ra cûãa thoaát, hai tïn giïët ngûúâi
chaåy thùèng sang chuâa Nhêåt Baãn
giïët hoaâ thûúång truå trò vaâ ngûúâi giuáp
viïåc. Chuáng bõ bùæt, xûã töåi nùång, nhaâ
sû ta vaác gaåo, àem tiïìn àïën uyá laåo
vúå con gia àònh chuáng; vaâ xin giaãm
töåi vò quaá ngheâo àoái vaâ daåi döåt.
Chuyïån lan truyïìn, àûúåc chñnh
quyïìn, nhên dên trong vuâng ca
ngúåi nhû möåt viïåc laâm cuãa Böì Taát.
Trûúác cûãa nhaâ vaâo möåt saáng
sau tïët ÊËt Húåi - 1994, Thêìy múã cûãa
ài ra thò “hoaãng höìn” thêëy möåt àöi
chim to cao nhû coá yá àúåi chuã. Öng
àõnh thêìn nhêån ra chim thên thiïån,
liïìn vaâo nhaâ lêëy gaåo cho ùn. Tûâ àoá,
dùm ba bûäa chim trúã laåi vaâ cû nguå
trïn caánh àöìng gêìn kinh àö
Kapitavasu cuãa vua Tõnh Phaån
doâng töåc Thñch Ca xa xûa. Thêìy bùæt
àêìu tòm hiïíu thò àêy laâ chim Höìng
haåc Sharuse Hymalaia nùçm trong
Saách àoã àöång vêåt quyá hiïëm cêìn
baão vïå. Chim àeã, nhên àaân nhanh.
Chim con àöi möåt, taách böë meå ra
caánh àöìng khaác laâm töí. Thêìy thïm
möåt “sûá mïånh” múái “Chuã tõch höåi
baão vïå Sharuse”. Vò tin àöìn chim
thêìn: ùn àûúåc thõt seä “bêët tûã”, ùn
trûáng chim vö bïånh, thoå trùm
nùm(?). Nïn, trûáng bõ mêët tröåm,
chim bõ sùn bùæt ngaây àïm. Thêìy
phaãi quan hïå vúái àõa phûúng àïí baão
vïå. Ñt kïët quaã. “Dô àöåc trõ àöåc” - lêëy
“mï tñn trõ mï tñn”. Thêìy daán caáo thõ
khùæp núi: “ùn phaãi trûáng chim seä
gheã lúã àêìy ngûúâi, khöng öëm maâ
chïët...”. Khöng ngúâ coá keã ùn trûáng
tröåm bõ bïånh thêåt, àïën chuâa ta tûå
thuá, chûäa khoãi. “Tiïëng dûä àöìn xa” -
àaân chim àûúåc an toaân, phaát triïín
ra nhiïìu vuâng.
CÊÌU TÒNH THÛÚNG VIÏÅT NAM
Chuã tõch höåi àaåp xe, àeâo thoác,
khoaác öëng nhoâm, maáy aãnh... ài caác
caánh àöìng cho chim ùn. Bùæt chim
non vïì nuöi vò chim böë meå bõ sùn
tröåm. Lêìn êëy, àïën caánh àöìng laâng
Lankapur, chûáng kiïën caãnh giaâ treã
bïn búâ söng “oan nghiïåt” nhòn doâng
nûúác luä àïm qua múái àöí vïì, khöng
qua àûúåc, nghe kïí nhiïìu sinh maång
àaä bõ cuöën tröi úã àêy, öng nêíy yá bùæc
cêìu cho dên ài qua. Thêìy baân trong
chuâa, anh em phï thêìy hiïëu danh:
àang “sa lêìy” taâi chñnh xêy chuâa laåi
“àa mang” thïm caái cêìu! Thêìy cûúâi,
chuâa xêy chêåm khöng sao, cêìu
chêåm bùæc - möîi ngaây thïm khöën
khöí cho dên. Dûå aán cêìu tung lïn
maång, lêåp tûác hai Viïåt Kiïìu úã Myä,
Canada xin “àöåc quyïìn” bao troån
goái, bao nhiïu àö cûá cho biïët. Thêìy
caãm ún, traã lúâi: àïí cöng àûác chung,
Viïåt Nam Phêåt Quöëc Tûå taåi Lumbini (Nepal)
cuâng àoáng goáp möîi nhaâ möåt ñt. Hoå
àaánh thû “cùæt”, baão “Hoaá ra öng sû
chó muöën àöåc quyïìn nöíi danh”.
Thêìy àem thiïët kïë cêìu baân vúái caác
“quan” thön xaä, hoå àoâi múã röång mùåt
cêìu àïí xe taãi, maáy keáo qua àûúåc (vò
hoå coá xe, maáy). Thêìy thùèng thûâng
baác boã: cêìu xêy cho dên ngheâo qua
laåi khöng cêìn röång. Hoå laåi àoâi àûa
tiïìn, hoå lo xêy troån goái. Thêìy noái:
khöng àûúåc, àïí dên goáp cöng sûác
thò múái biïët quyá cêìu, baão vïå cêìu...
Vêåy laâ cêìu xêy xong trong hún 3
thaáng, göìm caã nhaâ chúâ hai bïn cêìu,
chi hïët 35 ngaân USD, thûâa 98 ngaân,
Thêìy kiïn quyïët tñnh tó lïå, traã laåi
ngûúâi àoáng goáp, khöng chi cho viïåc
khaác.
Ngaây 16/2/2001 laâm lïî thöng
cêìu biïën thaânh ngaây höåi cêìu: coá
muáa lên, vùn nghïå... Àùåc biïåt, möåt
söë àöi Höìng haåc quen tiïëng thêìy
bay túái, ngoãng cöí nghe thêìy phaát
biïíu. Thêìy noái xong, chuáng vuåt bay
lïn lûúån lúâ trïn àaám àöng nhû möåt
àiïìm laânh thiïng liïng. Dên laâng
Lankapur nhêët trñ haâng nùm lêëy
ngaây naây laâm “Ngaây höåi cêìu tònh
thûúng Viïåt Nam”. Cêìu xêy xong,
Thêìy àïì nghõ Böå trûúãng Y tïë Nepal
vaâ taác àöång túái Böå trûúãng Taâi Chñnh
àïí xêy dûång nhaâ thûúng cho ngûúâi
ngheâo úã gêìn cêìu.
Àoáng goáp àaáng trên troång nhêët
múái àêy cuãa chuâa Viïåt Nam laâ àaä
tñch cûåc àûáng ra kïu goåi, daân xïëp
giûäa caác phe phaái xung àöåt, chêëm
dûát nöåi chiïën, lêåp hoaâ bònh, hoaâ giaãi
dên töåc úã Nepal. Chñnh phuã liïn
hiïåp àûúåc lêåp ra, hy voång chiïìu
hûúáng phaát triïín múái, öín àõnh úã
Nepal.
NGÛÚÂI LAÂM VÛÚÂN KIÏM QUEÁT CHUÂA
Quï göëc Bïën Tre, súám mêët cha.
Cha dùån meå: àùåt tïn con: Lêm
Trung Quöëc - trung vúái nûúác. Laåi tûã
vi noái: phaãi nûúng nhúâ cûãa Phêåt múái
traánh chïët yïíu, thaânh àaåt. Saáu tuöíi,
Quöëc theo meå lïn chuâa. Phêåt danh
Huyïìn Diïåu. Nùm 1960 quï hûúng
àöìng khúãi bõ taân saát. Meå con chaåy
ra Àöìng Nai. Huyïìn Diïåu tham gia
baão vïå cuöåc tûå thiïu chöëng Diïåm
Nhu thên Myä cuãa hoâa thûúång Thñch
Quaãng Àûác taåi Saâi Goân, bõ bùæt,
tuyïn aán truåc xuêët. Quöëc sang
Phaáp kiïëm söëng, vaâo hoåc Àaåi hoåc
Sorbonne. Àöî tiïën sô sûã hoåc vaâ
Quan hïå quöëc tïë thêìn hoåc. Thaânh
giaáo sû thónh giaãng taåi nhiïìu nûúác.
Chñnh tiïìn daåy thuï tñch coáp vaâ
cöng àûác àoáng goáp cuãa Phêåt tûã,
hoåc troâ, öng kiïn àõnh xêy VNPQT
taåi Budd - Gaya vaâ Lumbini - hai
chuâa mang daáng dêëp vaâ baãn sùæc
vùn hoaá chuâa quï ta. Chuâa ta hiïn
ngang, chñnh àiïån cao voåt, trïn caã
caác chuâa khaác xung quanh. Vaâ,
trïn hêåu àiïån, phña sau laâ ban thúâ
liïåt võ anh linh Töí quöëc Viïåt Nam.
Baân thúâ Töí quöëc, cúâ àoã sao vaâng,
aãnh Baác Höì, chuáng töi thêëy àùåt
trong phoâng lúán àoán khaách khi khu
chñnh àiïån coân àang thi cöng úã
Lumbini.
Têëm loâng nhaâ sû thïí hiïån roä úã
viïåc àùåt tïn chuâa: VNPQT; öng giaãi
thñch: Töí quöëc coá trûúác, tön giaáo
sinh sau. Phaãi nhúá, tri ên àêët nûúác,
öng baâ, cha meå - coá bïì trïn múái coá
mònh...
Thêìy luön vïì nûúác kïët húåp
cöng viïåc tòm nghïå nhên dûång
chuâa, trang hoaâng, àuác tûúång,
chuöng, choån giöëng cêy àûa sang
tröìng úã vûúân chuâa bïn àoá. Baâ con
biïët tin àïìu ruã nhau àïën gùåp, hoãi
thêìy àuã àiïìu. Khöng thuyïët giaãng
kinh kïå, thêìy chó “bêåt mñ” nhûäng
“mêåt phaáp”, kinh nghiïåm söëng caá
nhên: úã hiïìn gùåp laânh, luön nghô,
laâm viïåc töët thò tûå àiïìu chónh àûúåc
mònh söëng an laåc, khoeã maånh, thoå
lêu. Laâm viïåc töët khoá traánh khoãi coá
keã ganh gheát, vêåy laâ ta àaä thaânh
cöng - cûá laâm vò lúåi ñch chung. Tu
sûãa mònh, goáp cöng àûác, laâm viïåc
thiïån khöng phaãi àïí thaânh... Phêåt
hay cho kiïëp sau maâ haäy quyá
troång, têån hûúãng, maän nguyïån vúái
cuöåc söëng àang coá! Àêu cêìn túái
àêu xa lùæc.
Ngay chöën naây cûåc laåc röìi àêy!
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
109
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
NÙM TYÁ NGÊÎM VÏÌ LOAÂI CHUÖÅT
VAÂ BÛÁC TRANH "ÀAÁM CÛÚÁI CHUÖÅT"
T
ûâ thuúã höìng hoang, khi
trúâi àêët taåo ra loaâi ngûúâi
thò àöìng thúâi cuäng sinh ra
caác loaâi vêåt cuâng vúái baãn nùng
cuãa chuáng. Coá nhûäng loaâi phaãi
cöång sinh àïí töìn taåi, nhûng cuäng
coá loaâi vò sûå sinh töìn phaãi loaåi
trûâ lêîn nhau. Song nhòn chung caã
muön loaâi (tûâ vi truâng àïën loaâi
linh trûúãng) àïìu coá caã hai thuöåc
tñnh trïn.
Vñ nhû loaâi chuöåt - möåt loaâi
beá nhoã nhûng laåi àûúåc xïëp àûáng
àêìu trong 12 con giaáp. Loaåi gùåm
nhêëm naây phaâm ùn vaâo bêåc nhêët
vaâ töëc àöå sinh trûúãng cuäng
nhanh nhêët. Taåo hoaá àaä phuá cho
VÙN HIÏËN
110 VIÏÅT NAM
PHUÂNG TRIÏÅU
loaâi chuöåt coá nhiïìu baãn nùng
cuäng vaâo bêåc nhêët: chuáng nhanh
nheån, thöng minh, kheáo leáo vaâ
coân liïìu lônh nûäa. Sûå nhanh nheån
cuãa chuöåt thò khoãi phaãi noái. Vûâa
thêëy boáng cuãa sûå nguy hiïím laâ
chuáng àaä veâo nhanh nhû chúáp.
Chuáng coân coá taâi àöån thöí (àaâo
hang, khoeát ngaåch), thùng thiïn
(leo cêy, treâo tûúâng), biïët búi lùån
vaâ coân biïët lo xa nhû tñch trûä
lûúng thûåc phoâng khi àoái keám
vaâ luác sinh núã hoùåc àaâo hang coá
nhiïìu ngaách àïí phoâng bêët trùæc.
Ngoaâi ra chuöåt coân coá biïåt taâi
taâng thên (giêëu mònh) rêët kheáo.
Chó àïën luác "chaáy nhaâ múái ra
mùåt chuöåt". Vaâ möîi khi bõ sùn
àuöíi àïën àûúâng cuâng, chuáng
cuäng rêët liïìu lônh, têën cöng laåi
àöëi thuã, nhû nhûäng chuá chuöåt
cöëng thûúâng têën cöng laåi caã loaâi
meâo. Loaâi chuöåt cuäng coá thïí
thuêìn dûúäng, nuöi úã trong nhaâ
(nhû chuöåt baåch) àïí chuáng tiïu
diïåt caác loaåi cön truâng coá haåi.
Hoùåc chuáng coân àûúåc huêën
luyïån caác mön nhaâo löån, leo dêy
vaâ keáo xe... trong raåp xiïëc àïí
mua vui cho ngûúâi. Vaâ cho duâ coá
tònh nguyïån hay khöng thò chuöåt
cuäng laâ loaâi thûúâng phaãi hi sinh
tñnh maång cuãa mònh trong quy
trònh baâo chïë vaâ thûã nghiïåm caác
loaåi vùcxin àïí cûáu ngûúâi. Chuöåt
coân coá thïí trúã thaânh möåt trong
nhûäng moán khoaái khêíu cuãa con
ngûúâi úã möåt söë vuâng quï nûäa...
Xem ra ngoaâi thuöåc tñnh xêëu
nhêët laâ àuåc khoeát, chuöåt cuäng laâ
loaâi coá ñch àêëy chûá. Àöi khi cuäng
thêëy töåi nghiïåp cho loaâi chuöåt.
Chuáng luön bõ cùm gheát, sùn
àuöíi vaâ luác naâo cuäng àûáng trûúác
nguy cú bõ tiïu diïåt (cuãa loaâi
ngûúâi, loaâi meâo vaâ caã loaâi choá
nûäa).
Loaâi chuöåt luön töìn taåi cuâng
vúái muön loaâi. Tuy baãn nùng àaä
khön kheáo vêåy nhûng àïí baão töìn
giöëng noâi vaâ duy trò sûå söëng,
chuöåt vêîn phaãi hoåc thïm möåt söë
thuöåc tñnh cuãa caác loaâi khaác. Àùåc
biïåt laâ cuãa loaâi ngûúâi. Caái àûác
tñnh töët thò chuáng chïính maãng
khöng chõu hoåc, nhûng caái thoái
xêëu cuãa con ngûúâi thò chuáng
thuöåc baâi quaá nhanh - àoá laâ caái
thoái àûa höëi löå.
Möåt trong nhûäng bûác tranh
dên gian Àöng Höì nöíi tiïëng
haâng trùm nùm nay noái lïn caái
thoái xêëu àûa vaâ nhêån höëi löå maâ
loaâi chuöåt hoåc àûúåc úã con ngûúâi
laâ bûác tranh "Àaám cûúái chuöåt".
Bûác tranh àûúåc chia laâm 2 maãng
thêåt ngöå nghônh, sinh àöång vaâ
nûåc cûúâi. Àêy laâ àaám cûúái cuãa
möåt àöi vúå chöìng chuöåt khaá mön
àùng höå àöëi. Chuá rïí àûúåc hoåc
haânh vaâ àöî àaåt chöën quan
trûúâng, ung dung cûúäi ngûåa
höìng ài trûúác, àùçng sau coá keã
hêìu che loång vaâ vaác taân vaâng,
trïn taân àûúåc thïu hai chûä "àoán
dêu" thêåt long troång. Cö dêu
chuöåt laâ con nhaâ gia thïë, àêìu chñt
khùn höìng àiïìu, mùåc aáo gêëm
àûúåc thïu hoa vùn àeåp, nghïîu
nghïån ngöìi trïn kiïåu hoa coá böën
keã hêìu khiïng. Àiïìu àaáng chuá yá
laâ veã mùåt cuãa caác nhên vêåt trong
tranh. Àoaân àoán dêu coá 8 nhên
vêåt thò coá túái 4 quay mùåt laåi àùçng
sau. Àùåc biïåt laâ chuá rïí tuy cûúäi
ngûåa höìng rêët oai phong nhûng
veã mùåt àêìy sûå lo lùæng àaä aát ài caã
niïìm vui vaâ nuå cûúâi cuãa y trong
ngaây cûúái. Cö dêu thò rêët trêìm tû,
ba nhên vêåt khaác cuâng àöìng caãm
vúái chuã vûâa lo lùæng vûâa caãnh
giaác... Dûúâng nhû àoaân àoán dêu
chûa thêåt yïn loâng lùæm, luön lo
súå möåt àiïìu gò chùèng laânh xaãy ra
chùng? Maãng trïn cuãa bûác tranh
coá 5 nhên vêåt. Phña sau àêìu chuá
chuöåt thûá tû thöíi keân luâ coá hai
chûä "thuã thên" (dõch nöm na laâ
giûä mònh). Sau àêìu chuá chuöåt
thöíi keân ài thûá ba coá hai chûä "taác
laåc" (nghôa nöm laâ taåo sûå vui),
nhûng xem veã mùåt chuá laåi rêët
buöìn. Hai chûä "laäo thûã" àùçng sau
laäo chuöåt giaâ, tay xaách con caá
cheáp vaâng chùæc laâ võ àaåi diïån cho
nhaâ trai, vûâa laâ thuyïët khaách àêìy
kinh nghiïåm. Coân chuá chuöåt ài
àêìu, hai tay bï con chim beáo
mêåp, àêìu cuái xuöëng möåt caách
khuám nuám laâ keã "töëng lïî". Àùåc
biïåt nhêët phaãi kïí àïën nhên vêåt
meâo vaâng beáo mêîm, vúái veã mùåt
höëng haách vaâ laänh àaåm. Mùæt
meâo nhòn xoaáy vaâo lïî vêåt vaâ chó
àûa möåt tay ra àïí nhêån höëi löå
(quaâ biïëu) coi nhû àoá laâ möåt viïåc
hiïín nhiïn.
Bûác tranh dên gian "Àaám
cûúái chuöåt" khöng àöng àuác öìn
aâo, (chó coá 12 chuöåt vaâ 1 meâo)
nhûng àïìu laâ nhûäng nhên vêåt
tiïu biïíu cho möåt nghi lïî trong
möåt xaä höåi coá sûå phên hoaá giai
cêëp. Ngûúâi xem tranh liïn tûúãng
ngay möåt àiïìu rùçng nïëu khöng
coá con caá cheáp vaâng vaâ con chim
beáo mêîm kia laâm vêåt höëi löå thò
hùèn àaám cûúái vaâ àaân chuöåt kia
liïåu coá àûúåc yïn thên? Taác giaã
bûác tranh muöën mûúån chuyïån
nguå ngön meâo chuöåt àïí löåt taã
möåt xaä höåi phong kiïën àêìy sûå
gian tham, nhuäng nhiïîu. Caái khöí
nhêët vêîn àeâ lïn àêìu lïn cöí
nhûäng ngûúâi bònh dên. Phaãi
chùng chuá meâo vaâng buång phïå laâ
biïíu tûúång cuãa quyïìn lûåc töëi
thûúång, giöëng nhû möåt võ quên
vûúng hoùåc chñ ñt cuäng laâ keã coá
quyïìn cao, chûác troång vaâ thñch
ùn cuãa àuát. Chuá rïí trong "Àaám
cûúái chuöåt" tuy cuäng àöî àaåt
nhûng chó laâ möåt chûác quan nhoã
dûúái trûúáng, luác naâo cuäng núm
núáp lo súå. Muöën yïn öín vaâ muöën
thùng tiïën chöën quan trûúâng thò
y luön phaãi lo loát, höëi löå quan
trïn...
"Àaám cûúái chuöåt" coá leä àaä
xuêët hiïån tûâ ngaây xûãa ngaây xûa
khi loaâi ngûúâi bùæt àêìu phên hoaá
giai cêëp vaâ caái naån tham nhuäng
chùæc chùæn àaä trúã thaânh möåt
trong nhûäng thuöåc tñnh xêëu cuãa
con ngûúâi. Vêîn biïët rùçng naån
tham nhuäng thêåt xêëu xa nhûng úã
xaä höåi naâo cuäng coá. Noá töìn taåi úã
khùæp moåi núi, moåi lônh vûåc
trong cuöåc söëng cuãa caác thúâi àaåi.
Khi kinh tïë, xaä höåi caâng phaát
triïín thò naån tham nhuäng caâng
trùæng trúån vaâ cuäng caâng tinh vi.
Tuy xaä höåi naâo cuäng àïì cêåp àïën
viïåc baâi trûâ caác tïå naån xaä höåi,
àùåc biïåt laâ viïåc chöëng tham
nhuäng, nhûng caái sûå "chöëng
tham nhuäng" xem ra laâ möåt viïåc
cûåc kò khoá khùn vaâ nan giaãi vò noá
àöång chaåm lùæm... Dên gian coá
cêu rùçng "Söng coá thïí caån, nuái coá
thïí moân, nhûng naån tham
nhuäng thò vêîn coân trú trú"... Vaâ
coân nûäa - ngûúâi dên thò tuy vêîn
luön laâ “göëc rïî" cuãa àêët nûúác, caã
cuöåc àúâi lêìm luäi, siïng nùng laâm
ùn vaâ tham gia gaánh vaác giang
sún, luön chó mong àûúåc mêëy
chûä: "An - khang - thõnh -
vûúång" song xem ra cuäng khöng
dïî daâng khi luác naâo cuäng canh
caánh bïn loâng möåt löîi lo, lo sao
cho ngöi nhaâ luön àûúåc yïn êëm,
khöng bõ ngaã nghiïng, döåt naát.
Nïëu coá döåt möåt ñt úã àêìu höìi hay
maái hiïn thò coân che chùæn àûúåc;
chùèng may bõ döåt tûâ noác trúã
xuöëng thò laâm sao coân giûä àûúåc
caái nhaâ cho con, cho chaáu. Xem
ra bûác tranh xûa “Àaám cûúái
chuöåt” vêîn coân gúåi nhiïìu nghô
ngúåi múái vïì sûå cêìn thiïët phaãi
diïåt trûâ tham nhuäng khi xuên
Mêåu Tyá vïì...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
111
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
GOÁP NHÛÄNG ÀIÏÌU GIAÃN DÕ - TAÅO NIÏÌM TIN VÛÄNG BÏÌN
Chuã tõch HÀQT kiïm Töíng giaám àöëc
Nguyïîn Quang Mêu
Cöng ty Viglacera Haå Long luön coá töëc
àöå tùng trûúãng cao vaâ liïn tuåc trong
nhiïìu nùm: nùm 2000, doanh thu laâ 32
tyã àöìng, àïën nùm 2006 àaä laâ 365 tyã
àöìng. Nùm 2007, con söë naây laâ gêìn
500 tyã àöìng (tùng trûúãng bònh quên
haâng nùm 30 - 40%). Doanh thu xuêët
khêíu nùm 2007 àaåt trïn 3 triïåu USD,
tùng gêëp 10 lêìn nùm 2005. Lúåi nhuêån
ûúác àaåt trïn 30 tyã àöìng. Àúâi söëng
CBCNV cuäng khöng ngûâng àûúåc caãi
thiïån, thu nhêåp nùm 2007 àaåt trïn
2.000.000 àöìng/ngûúâi/thaáng. Möi
trûúâng laâm viïåc cuãa ngûúâi lao àöång
àûúåc laänh àaåo cönng ty àùåc biïåt quan
têm. Àïën nay àaä coá 65% CBCNV coá nhaâ
úã vaâ phoâng úã nhû cùn höå kheáp kñn...
VÙN HIÏËN
112 VIÏÅT NAM
ÀÖÎ THÕ PHÛÚNG LINH
öi àïën Viglacera Haå Long
T àïí dûå lïî mûâng cöng, cöng
ty vïì àñch trûúác kïë hoaåch 8
ngaây. Möåt bêìu khöng khñ vui
tûúi vaâ nöìng êëm tònh ngûúâi, vúái
nhûäng khuön mùåt raång ngúâi
haånh phuác cuãa chuã vaâ khaách àaä
xua ài caái laånh àïën tï ngûúâi cuãa
nhûäng ngaây cuöëi nùm naây. Àïí coá
àûúåc nhûäng thaânh tûåu cho sûå
tùng trûúãng vaâ khöng ngûâng lúán
maånh trong saãn xuêët, kinh
doanh, vaâ àïí coá àûúåc nhûäng
bûúác ài vûäng vaâng, khùèng àõnh
thûúng hiïåu Viglacera Haå Long
uy tñn, chêët lûúång, phaãi kïí àïën
cöng lao cuãa trïn 3.000 caán böå,
cöng nhên viïn trong cöng ty, àaä
khöng quaãn ngaây àïm hùng say,
miïåt maâi, lao àöång, saáng taåo.
Phaãi kïí àïën nhûäng kinh nghiïåm
trong quaãn lyá kinh tïë vaâ têm
huyïët khöng bao giúâ caån, lao
àöång quïn mònh; khöng biïët mïåt
moãi cuãa Chuã tõch höåi àöìng quaãn
trõ, kiïm Töíng giaám àöëc Nguyïîn
Quang Mêu - ngûúâi cheâo laái con
thuyïìn Viglacera Haå Long túái
bïën búâ vinh quang. Trûúãng
thaânh tûâ möåt ngûúâi thúå, nïn anh
luön lùæng nghe vaâ thêëu hiïíu
àûúåc nhûäng khoá khùn, nhûäng
ûúác mú bònh dõ, giaãn àún cuãa
ngûúâi lao àöång, bùçng nhûäng suy
nghô, haânh àöång cuå thïí, vúái sûác
lûåc, trñ tuïå vaâ loâng thûúng yïu
hoå. Anh àaä cuâng laänh àaåo cöng
ty laâm àûúåc trïn trùm gian nhaâ úã
kheáp kñn, khoaãng gêìn 30 meát
vuöng coá àêìy àuã nhaâ vïå sinh,
bïëp nuác, trong nhaâ trang bõ ti vi,
quaåt trêìn, bònh noáng laånh... cho
cöng nhên cuãa mònh. Anh têm
sûå: “...Núi ùn chöën úã àêìy àuã, tiïån
nghi seä giuáp cho ngûúâi lao àöång
phuåc höìi laåi sûác lûåc, giuáp hoå
nùæm bùæt àûúåc moåi thöng tin
trong nûúác cuäng nhû quöëc tïë. Taâi
chñnh laâ quan troång, nhûng con
ngûúâi laâ quyïët àõnh...”. Phûúng
chêm laänh àaåo mang àêåm tñnh
nhên vùn vaâ tû chêët thöng minh,
baãn lônh, trñ tuïå àaä hoaâ quyïån
thêåt haâi hoaâ trong con ngûúâi cuãa
anh. Böìi dûúäng, àaâo taåo cho thïë
hïå treã laâ vêën àïì àûúåc anh àùåc
biïåt quan têm, àïën nay, cöng ty
coá ba Nhaâ maáy saãn xuêët vúái trïn
3000 CBCNV, gêìn 200 kyä sû, thaåc
sô caác ngaânh nghïì; saãn phêím, saãn
xuêët àa daång, nhiïìu chuãng loaåi.
Moåi viïåc laâm cuãa Töíng giaám àöëc
àïìu xuêët phaát tûâ têëm loâng vö tû,
trong saáng, hïët mûåc thûúng yïu
ngûúâi lao àöång. Àoá laâ baãn tñnh
nhên aái vaâ cao hún caã laâ sûå caãm
thöng cuãa möåt con ngûúâi àaä nïëm
traãi bao cay àùæng, ngoåt buâi, thêëu
hiïíu leä àúâi, söëng sao cho ra söëng,
gûúng mêîu, ài àêìu trong moåi
khoá khùn, thaách thûác, coá traách
nhiïåm cao trong cöng viïåc maâ võ
Töíng giaám àöëc taâi hoa naây àaä
xêy dûång àûúåc möåt têåp thïí àoaân
kïët, nhêët trñ trong moåi haânh
àöång cuäng nhû àûúâng löëi cuãa
cöng ty. Tònh caãm giûäa laänh àaåo
vaâ caán böå, cöng nhên viïn luön
àêìm êëm, chan hoâa àoá laâ caãm
nhêån cuãa töi vaâ moåi ngûúâi àaä
tûâng àïën cöng ty laâm viïåc.
Doanh nhên Nguyïîn Quang
Mêu vaâ laänh àaåo cöng ty àaä thêåt
sûå goáp nhûäng àiïìu giaãn dõ - taåo
niïìm tin vûäng bïìn cho toaân thïí
caán böå cöng nhên viïn cuãa
Viglacera Haå Long, cuäng nhû
trong loâng khaách haâng trong vaâ
ngoaâi nûúác.
Nhúâ coá thiïët bõ cöng nghïå tiïn
tiïën, nguöìn àêët seát Giïëng Àaáy töët
nhêët nûúác, cöång vúái nöåi lûåc àöåi
nguä CBCNV cêìn cuâ, nùng àöång;
ài tiïn phong aáp duång hïå thöëng
quaãn lyá chêët lûúång theo tiïu
chuêín ISO 9001 - 2000 àêìu tiïn
trong lônh vûåc saãn xuêët gaåch,
ngoái, àêët seát nung, Cöng ty CP
Viglacera Haå Long luön laâ àún võ
haâng àêìu trong laâng àêët seát
nung Viïåt Nam, nhûng cöng ty
khöng tûå haâi loâng vúái nhûäng gò mònh
àang coá, khöng ngûâng phêën àêëu hoåc
hoãi. Phaát huy saáng kiïën, caãi tiïën cöng
nghïå vaâ caãi tiïën quaãn lyá àïí taåo ra caác
saãn phêím àaä töët röìi coân töët hún, luön
laâ muåc tiïu maâ cöng ty àùåt ra cho moåi
saãn phêím cuãa mònh. Chñnh vò vêåy
cuöëi thaáng 11 nùm 2007, àaä àaánh dêëu
bûúác phaát triïín múái vïì trònh àöå, khaã
nùng tû duy, saáng taåo cuãa CBCNV
nhaâ maáy gaåch Cotto Giïëng Àaáy. Àêy
laâ niïìm tûå haâo chung cuãa CBCNV
toaân Cöng ty, vò 1m2 saãn phêím naây
nùång 26kg baán vúái giaá 15 USD/m2,
xêëp xó 240 ngaân àöìng Viïåt Nam.
Doanh thu nùm 2007 cuãa Nhaâ maáy,
àaåt 240 tyã àöìng.
Nùm 2007, Nhaâ maáy gaåch Cotto
Giïëng Àaáy àaä àaåt saãn lûúång quy tiïu
chuêín gêìn 6 triïåu m2 saãn phêím, tùng
1,5 lêìn cöng suêët thiïët kïë. Chêët lûúång
saãn phêím, caác thöng söë kyä thuêåt àïìu
vûúåt tröåi caác thöng söë chuyïín giao
Saãn phêím cuãa Cöng ty coá mùåt taåi caác cöng trònh
cöng nghïå luác àêìu. Àùåc biïåt, nhûäng
ngaây cuöëi nùm 2007, nhaâ maáy àaä saãn
xuêët thaânh cöng gaåch öëp tûúâng
khöng duâng vûäa xêy hoùåc chêët keo
dñnh thöng thûúâng maâ duâng moác
dêy buöåc bùçng kim loaåi àïí lùæp gheáp,
coá àöå chñnh xaác cao nhû saãn phêím cú
khñ. Lö haâng àêìu tiïn àaä àûúåc xuêët
sang Haân Quöëc. Àïën nay cöng ty àaä
coá trïn 300 nhaâ phên phöëi cêëp I, haâng
ngaân nhaâ phên phöëi cêëp II, hoå luön
tin tûúãng cöng ty búãi chûä tñn vaâ chêët
lûúång töët, giaá caã phuâ húåp. Saãn phêím
Viglacera Haå Long àaä xuêët khêíu
sang 25 quöëc gia, khùæp caác chêu luåc
nhû: Myä, Àaâi Loan, Haân Quöëc, Nam
Phi, UÁc, Malaisia, Du-bai... Muåc tiïu,
nhiïåm vuå nùm 2008 cuãa Cöng ty laâ:
Tiïëp tuåc phêën àêëu tùng trûúãng
doanh thu, lúåi nhuêån, nöåp ngên saách,
tùng thu nhêåp cho ngûúâi lao àöång tûâ
20 àïën 30%.
Khöng nguã quïn trong chiïën
thùæng, saáng taåo, àöíi múái toaân diïån,
liïn tuåc nïn cöng ty Viglacera Haå
Long àaä taåo ra àûúåc nhûäng bûát phaá
múái, nhûäng thaânh tûåu múái, nhûäng
möëc son múái àïí ngaây caâng khùèng
àõnh vai troâ doanh nhên, doanh
nghiïåp cuâng caã nûúác vûún ra “biïín
lúán”.

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
113
 GIAI PHÊÍM XUÊN MÊÅU TYÁ
CÖNG TY CÖÍ PHÊÌN MÑA ÀÛÚÂNG SÚN DÛÚNG
chêët lûúång cao, phuåc vuå töët...
Töíng giaám àöëc Nguyïîn Thanh Vên
Tiïìn thên laâ Cöng ty Àûúâng
Sún Dûúng, tûâ thaáng 9/2006,
Cöng ty Mña àûúâng Sún Dûúng
chñnh thûác chuyïín sang hoaåt
àöng theo mö hònh cöí phêìn.
V
úái nhiïåm vuå àûúåc giao laâ
àêìu tû phaát triïín vuâng
nguyïn liïåu mña, chuyïín
giao kyä thuêåt, thu mua mña nguyïn
liïåu, chïë biïën àûúâng vaâ caác saãn
phêím sau àûúâng. Vúái nhûäng khoá
khùn thûã thaách do thiïëu nguyïn
liïåu, thiïëu vöën, saãn xuêët kinh doanh
thua löî, àúâi söëng cuãa ngûúâi lao
àöång gùåp nhiïìu khoá khùn, Cöng ty
àûáng trûúác nguy cú phaá saãn. Nhûng
nhúâ àûúåc sûå quan têm giuáp àúä cuãa
Tónh uãy, UBND tónh Tuyïn Quang,
Huyïån uãy, UBND huyïån vaâ caác ban
ngaânh trong tónh cuâng vúái sûå nöî lûåc,
quyïët têm khöng mïåt moãi cuãa têåp
thïí caán böå cöng nhên viïn, Cöng ty
àaä vûúåt qua moåi khoá khùn thûã thaách
vaâ àaåt àûúåc nhiïìu thaânh tñch.
Àïí xêy dûång àûúåc vuâng nguyïn
liïåu öín àõnh, àaáp ûáng àuã nguyïn
liïåu cho chïë biïën. Cöng ty àaä maånh
daån aáp duång töíng húåp nhiïìu biïån
phaáp nhû ban haânh caác cú chïë
VÙN HIÏËN
114 VIÏÅT NAM
aHAÂNG NÖNG SAÃN VIÏÅT NAM CHÊËT LÛÚÅNG CAO
aCUÁP VAÂNG VÒ SÛÅ NGHIÏÅP CÖÅNG ÀÖÌNG
aCUÁP VAÂNG ISO NÙM 2007
chñnh saách phaát triïín vuâng nguyïn
liïåu, höî trúå khai hoang 1 triïåu àöìng/
ha, höî trúå chuyïín àöíi cêy tröìng 1
triïåu àöìng/ha, höî trúå giöëng mña, àûa
tiïën böå khoa hoåc vaâo vuâng nguyïn
liïåu, tùng cûúâng laâm àêët bùçng cú
giúái, àiïìu chónh giaá mua mña saát vúái
thõ trûúâng, bïn caånh àoá Cöng ty àaä
chuá troång àêìu tû thêm canh, tùng
cûúâng cöng taác quaãn lyá, töí chûác töët
cöng taác thu mua vaâ thanh toaán
nhanh goån tiïìn mña cho nhên dên,
nhúâ àoá àaä àaåt àûúåc möåt söë kïët quaã
nhêët àõnh, àïën hïët nùm 2007 diïån
tñch mña àaåt trïn 4.200 ha, tùng hún
nùm 2006 trïn 500 ha, nùng suêët
mña àaåt bònh quên 52 têën/ha, saãn
lûúång mña vuå 2007-2008 àaåt
210.000 têën, tùng hún vuå 2006-
2007 laâ 30.000 têën, thu höìi vöën àêìu
tû àaåt 99,2%, thu nhêåp cuãa ngûúâi
tröng mña àaåt trïn 75 tyã àöìng, taåo
cöng ùn viïåc laâm cho tûâ 9.000-
10.000 lao àöång, goáp phêìn xoáa àoái
giaãm ngheâo, nhúâ àoá àaä taåo àûúåc
niïìm tin trong nhên dên, caác höå
tröìng mña àöìng tònh uãng höå, tñch cûåc
tham gia tröìng mña.
Song song vúái viïåc àêìu tû phaát
triïín vuâng nguyïn liïåu, Cöng ty àaä
chuá troång túái cöng taác chïë biïën, àêìu
tû böí sung hoaân thiïån vaâ nêng cöng
suêët chïë biïën tûâ 1.000 têën mña
cêy/ngaây lïn 1.500 têën mña
cêy/ngaây, kiïím tu, sûãa chûäa baão
dûúäng töët maáy moác thiïët bõ, àaâo taåo
caán böå, phaát huy saáng kiïën caãi tiïën
kyä thuêåt, tûâ nùm 2003-2007 cöng ty
àaä coá trïn 50 saáng kiïën caãi tiïën kyä
thuêåt húåp lyá hoáa saãn xuêët, trong àoá
coá 03 saáng kiïën àûúåc Höåi àöìng
khoa hoåc tónh cêëp bùçng lao àöång
saáng taåo, 01 saáng kiïën àoaåt giaãi
nhêët, 01 saáng kiïën àoaåt giaãi khuyïën
khñch qua aáp duång vaâo saãn xuêët àaä
àem laåi hiïåu quaã kinh tïë cao. Nùm
2007 saãn phêím cuãa Cöng ty àaä
àûúåc khaách haâng bònh choån laâ haâng
nöng saãn chêët lûúång cao coá uy tñn
thûúng maåi.
Ngoaâi viïåc khöng ngûâng nêng
cao chêët lûúång saãn phêím, Cöng ty
àaä xuác tiïën nhanh cöng taác múã röång
thõ trûúâng, quaãng baá giúái thiïåu saãn
phêím, àïën nay maång lûúái tiïu thuå
cuãa Cöng ty àaä àûúåc múã röång trïn
hêìu hïët caác tónh thaânh phña Bùæc,
trong khi nhiïìu àún võ tiïu thuå saãn
phêím gùåp khoá khùn, thò saãn phêím
cuãa Cöng ty nhúâ coá chêët lûúång cao,
phûúng thûác phuåc vuå töët, luön baám
saát thõ trûúâng nïn luön baán àûúåc giaá
cao vaâ tiïu thuå hïët trong nùm.
Àïí thuác àêíy saãn xuêët phaát triïín.
Cöng ty àaä chuá troång quan têm túái
viïåc laâm vaâ thu nhêåp cuãa ngûúâi lao
àöång, trong vuå saãn xuêët àaä böë trñ
viïåc laâm cho 100% lao àöång vúái
mûác thu nhêåp bònh quên 2.500.000
àöìng/ngûúâi/thaáng, ngoaâi vuå saãn
xuêët àaä böë trñ taåo cöng ùn viïåc laâm
cho 60% lao àöång vúái mûác thu nhêåp
900.000 àöìng/thaáng, ngoaâi ra
nhûäng lao àöång khöng böë trñ àûúåc
viïåc laâm Cöng ty àaä höî trúå 150.000
àöìng/ngûúâi/thaáng.
Vúái sûå tûå tin, àoaân kïët, àöìng
loâng, Cöng ty Cöí phêìn Mña àûúâng
Sún Dûúng seä vûäng bûúác ài lïn trïn
con àûúâng höåi nhêåp.
Nhûäng thaânh quaã höm nay laâ bûúác àïåm mai sau
Laâ möåt bïånh viïån ngoaâi cöng lêåp, ra àúâi khi chuã trûúng “xaä höåi hoáa y tïë vaâ giaáo duåc” cuãa Àaãng ài
vaâo cuöåc söëng, bïånh viïån àaä goáp phêìn thaáo gúä àûúåc sûå quaá taãi trong ngaânh Y tïë, àöìng thúâi àûa laåi
nhûäng tiïån ñch àaáng kïí cho ngûúâi bïånh. Vúái phûúng chêm “Bïånh nhên laâ khaách haâng àùåc biïåt, laâ
thûúång àïë cuãa bïånh viïån”, Bïånh viïån Àa khoa Húåp Lûåc (Thanh Hoáa) àang ngaây caâng taåo àûúåc uy tñn
vaâ niïìm tin àöëi vúái nhên dên trong vaâ ngoaâi tónh, trúã thaânh thûúng hiïåu àûúåc nhiïìu ngûúâi biïët túái...
au hún hai nùm xêy dûång vaâ phaát triïín, trong böëi
S caãnh múái vúái nhiïìu cú höåi nhûng cuäng khöng ñt
khoá khùn vaâ thûã thaách, Bïånh viïån Àa khoa Húåp
Lûåc àaä coá sûå trûúãng thaânh àaáng kïí. Tûâ quy mö ban àêìu
chó coá 100 giûúâng, 2 phoâng chûác nùng, 6 khoa lêm saâng
vaâ cêån lêm saâng, bïånh viïån àaä lúán maånh vaâ phaát triïín
khöng ngûâng, hònh thaânh Bïånh viïån àa khoa àa ngaânh
lêëy höìi sûác cêëp cûáu vaâ khoa ngoaåi laâm then chöët.
Cuöëi nùm 2007, bïånh viïån àaä khúãi cöng xêy dûång toâa
nhaâ 15 têìng laâm trung têm ngoaåi khoa vaâ kyä thuêåt cao
phuåc vuå hiïåu quaã cho cöng taác khaám vaâ chûäa bïånh theo
hûúáng àêìu tû vïì chuyïn mön vaâ kyä thuêåt.
Vïì töí chûác, bïånh viïån àaä coá 3 phoâng chûác nùng, 14
khoa lêm saâng, cêån lêm saâng vaâ khöëi hêåu cêìn, thûúâng
xuyïn thu dung trïn 200 bïånh nhên nöåi truá, khaám bïånh
cho haâng trùm ngaân lûúåt ngûúâi, goáp phêìn àaáng kïí giaãm
taãi cho bïånh viïån tuyïën trïn, giaãm chi phñ cho ngûúâi bïånh
vò phaãi chuyïín tuyïën, cûáu söëng àûúåc nhiïìu bïånh nhên
nùång vaâ hiïím ngheâo, àûúåc nhên dên trong vaâ ngoaâi tónh
àaánh giaá cao, laänh àaåo Tónh vaâ Súã Y tïë hïët sûác khen
ngúåi. Nùm 2007 caác chó tiïu kïë hoaåch cuãa bïånh viïån àïìu
vûúåt mûác 12% so vúái nùm 2006, àùåc biïåt, vúái sûå àêìu tû
lúán vïì phûúng tiïån kyä thuêåt hiïån àaåi vaâ sûå nöî lûåc hïët
mònh cuãa àöåi nguä y, baác sô, nhiïìu bïånh nhên hiïím ngheâo
àaä àûúåc cûáu chûäa thaânh cöng.
Viïåc chùm soác sûác khoãe cho bïånh nhên khöng àún
giaãn chó laâ nghôa vuå, laâ traách nhiïåm maâ thûåc sûå àaä trúã
thaânh niïìm vui, niïìm haånh phuác cuãa àöåi nguä thêìy thuöëc
núi àêy.
Nhiïìu thaânh tûåu khoa hoåc kyä thuêåt hiïån àaåi àûúåc aáp
duång trong chêín àoaán vaâ àiïìu trõ bïånh: taán soi ngoaâi cú
thïí, taán soi nöåi soi, cùæt u tuyïìn liïåt tuyïën bùçng maáy nöåi
soi castozt, Laze xûã lyá bïånh lyá cöí tûã cung, maáy thùm doâ
6 àêìu doâ, maáy ào àöå loaäng xûúng bùçng siïu êm an
toaân... Bïånh viïån cuäng àaä tûå mònh giaãi quyïët àûúåc nhûäng
bïånh hiïím ngheâo vaâ caác chêën thûúng nùång: gaäy xûúng
phûác taåp 2 - 3 àoaån neåp nhiïìu löî, khung cöí àõnh ngoaåi vi
Ilizarof & Fessa, möí caác töín thûúng àêìu chi nhû gaäy
xûúng àuâi, gêîy liïn löìi cêìu, phêîu thuêåt maáu tuå trong soå,
möí u naäo, thoaát võ àôa àïåm, gheáp soå bùçng xûúng tûå thên,
xûúng nhên taåo… àaä àaåt nhiïìu kïët quaã khaã quan vaâ múã
ra nhiïìu triïín voång múái. Phûúng hûúáng àêìu tû phaát triïín
chiïìu sêu thûåc sûå àaä mang laåi nhûäng thaânh tñch àaáng
khñch lïå vaâ tûå haâo, laâ möåt hûúáng ài àuáng àùæn vaâ tiïën böå
luön àûúåc laänh àaåo bïånh viïån coi troång trong böëi caãnh
nûúác ta àang tûâng bûúác höåi nhêåp vaâo nïìn kinh tïë khu
vûåc vaâ quöëc tïë.
Sau hún 2 nùm hoaåt àöång, laänh àaåo bïånh viïån luön
yá thûác nhiïåm vuå àaâo taåo caán böå laâ möåt viïåc hïët sûác quan
troång, coá vai troâ quyïët àõnh chêët lûúång àiïìu trõ vaâ phaát
triïín kyä thuêåt chuyïn sêu. Hoaåt àöång höåi thaão khoa hoåc
úã Trung ûúng vaâ àõa phûúng, hoaåt àöång àaâo taåo caán böå,
chuyïín giao cöng nghïå luön àûúåc chuá troång taåo möåt möi
trûúâng lao àöång vaâ hoåc têåp nêng cao tay nghïì vaâ böìi
dûúäng Y àûác cho caán böå cöng nhên viïn bïånh viïån. Nhúâ
cöng taác àaâo taåo vaâ böìi dûúäng caán böå hiïåu quaã, bïånh
viïån hiïån nay coá 16 khoa trong àoá coá 12 khoa lêm saâng
vaâ 4 khoa cêån lêm saâng vúái 275 caán böå chuyïn mön
trong àoá coá 4 thêìy thuöëc ûu tuá, 7 baác sô chuyïn khoa cêëp
II, 19 baác sô chuyïn khoa cêëp I, 33 baác sô, 3 dûúåc sô trònh
àöå àaåi hoåc… àang ngaây àïm gùæn boá vúái bïånh viïån trong
cöng viïåc khaám chûäa bïånh cho nhên dên.
Bïn caånh cöng taác khaám chûäa bïånh, bïånh viïån cuäng
luön àùåt nhiïåm vuå nghiïn cûáu khoa hoåc lïn haâng àêìu.
Trong nùm 2007, bïånh viïån àaä coá 7 àïì taâi cêëp cú súã
àûúåc àùng kyá vaâ 3 saáng kiïën àûúåc aáp duång vaâ àang tiïën
haânh àïì taâi cêëp tónh “ÛÁng duång quy trònh phêîu thuêåt lêëy
maáu tuå trong soå do chêën thûúng taåi Bïånh viïån Àa khoa
Húåp Lûåc Thanh Hoáa”. Nhûäng àïì taâi nghiïn cûáu khoa hoåc
àïìu xuêët phaát tûâ nhûäng àoâi hoãi khaách quan cuãa cöng
viïåc haâng ngaây nïn luön chuá troång tñnh thûåc tïë, tñnh hiïåu
quaã vaâ tñnh khoa hoåc, phuåc vuå hûäu hiïåu cho cöng taác
khaám chûäa bïånh cuãa bïånh viïån.
Laâ möåt bïånh viïån ngoaâi cöng lêåp nhûng bïånh viïån
luön chuá yá àïën cöng taác chó àaåo tuyïën, töí chûác têåp huêën
vaâ chuyïín giao cöng nghïå möí xú hoáa cú àelta cho 15
huyïån phña Bùæc cuãa tónh, thûåc hiïån töët cöng taác chùm soác
sûác khoãe cho nhiïìu cú quan, àún võ trong tónh. Àöëi vúái Súã
Y tïë Thanh Hoáa, Bïånh viïån Àa khoa Húåp Lûåc àûúåc xaác
àõnh laâ bïånh viïån tuyïën tónh haång II vaâ trong dûå thaão
phên haång bïånh viïån ngoaâi cöng lêåp maâ Böå Y tïë vêîn àûa
ra xin yá kiïën - Bïånh viïån Àa khoa Húåp Lûåc àuã àiïìu kiïån
xïëp loaåi A. Bïånh viïån cuäng luön laâm töët cöng taác phoâng
chöëng thiïn tai, quyïn goáp uãng höå àöìng baâo bõ baäo luåt
cuâng caác cêëp caác ngaânh khùæc phuåc khoá khùn do thiïn tai
àïí laåi, goáp phêìn öín àõnh cuöåc söëng cuãa nhên dên caác
vuâng bõ thiïåt haåi. Bïånh viïån Àa khoa Húåp Lûåc thûúâng
xuyïn tùng cûúâng giao lûu quöëc tïë vaâ tòm kiïëm cú höåi
húåp taác vúái nûúác ngoaâi. Cöng taác hêåu cêìn cuäng luön
àûúåc chuá troång, àaáp ûáng kõp thúâi trang thiïët bõ vaâ nhu yïëu
phêím cho hoaåt àöång cuãa bïånh viïån, àaãm baão cöng taác
vïå sinh vaâ trêåt tûå trõ an taåo möi trûúâng laâm viïåc laânh
maånh. Caác phong traâo thi àua, cöng taác khen thûúãng
àûúåc töí chûác thûúâng xuyïn, thaânh nïëp nïì sinh hoaåt àõnh
kyâ taåo hiïåu quaã cao trong cöng viïåc.
Bïånh viïån Àa khoa Húåp Lûåc àaä gùåt haái nhiïìu thaânh
tñch àaáng biïíu dûúng, laâ möåt bïånh viïån tiïn tiïën, hiïån àaåi
xûáng àaáng vúái danh hiïåu “Bïånh viïån xuêët sùæc toaân diïån”.
Trong thúâi gian túái, toaân thïí caán böå cöng nhên viïn bïånh
viïån àang tûâng bûúác nöî lûåc àïí vûún cao, vûún xa hún
nûäa trïn haânh trònh sûå nghiïåp cuãa mònh vúái muåc àñch cao
quyá cuãa ngaânh Y “Têët caã vò bïånh nhên thên yïu”.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
115
 VÙN HIÏËN
116 VIÏÅT NAM
VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
117