You are on page 1of 75

3

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

Loâng dên
Taåp chñ xuêët baãn haâng thaáng
Giêëy pheáp hoaåt àöång baáo chñ söë 397/GP-BVHTT

Toaâ soaån - Trõ sûå:


30/79A Lyá Nam Àïë - Haâ Nöåi
ÀT: 04.7471896; FAX: 04.7337686
Email: vanhienvietnam@hn.vnn.vn
17.Quaâ xûá Nêîu
Vùn phoâng àaåi diïån taåi TP.HCM: 18.Non nûúác Hêìm Hö
288B, An Dûúng Vûúng,Quêån 5, TP.HCM 20.Nhaâ laá maái
ÀT: 08.8353878
22.Baão taâng göëm Goâ Saânh
Chuã nhiïåm 28.Cêìn quan têm hún nûäa àïën nghïå
Hoaâng Chûúng thuêåt dên töåc
Phoá Töíng Biïn têåp Thûúâng trûåc 34.Ai seä laâ“Ngûúâi àeåp caác vuâng kinh
Nguyïîn Thïë Khoa àö”?
Phoá Töíng Biïn têåp
36.Haåt mûa rúi bao lêu àoaåt giaãi Liïn
Nguyïîn Thïë Kyã hoan phim Bangkok
Phaåm Viïåt Long 38.Hoaâng Lêåp Ngön: Bùæc Nam rong
Nguyïîn Minh San
ruöíi maäi coân mï ly
Giaám àöëc àiïìu haânh 40.Hñ hoåa cuãa Choáe
Voä Thaânh Tên 42.Nguyïîn Thiïn Àaåo vaâ hai àoáaTraâ My
44.Quï hûúng laâ nguöìn maåch cuãa vùn

Chûä têm
Thû kyá toâa soaån
Tûâ My Sún - Nguyïîn Hûäu Phaái chûúng
Höåi àöìng Biïn têåp
46.Traâ Viïåt Trûúâng Xuên
Nguyïîn Nam Khaánh - Trêìn Baãng - Mõch 49.Thûúng quaá röí tre
Quang - Trêìn Vùn Khï - Höì Sô Võnh - Vuä Maäo 50.Ngûúâi giûä cêu then cho nuái
- Thaái Kim Lan - Phaåm Thõ Thaânh - Àùång
Nhêåt Minh - Àoaân Thõ Tònh - Trûúâng Lûu -
2.Baão töìn, phaát huy giaá trõ 54.Haânh hûúng àïën Lao Cai
Thanh Hûúng - Nguyïîn Thuyïët Phong Khöng gian vùn hoáa cöìng 58. Ai àûáng nhû boáng dûâa...
chiïng Têy Nguyïn 60.Laâng cöí bïn söng Tiïn
Trònh baây
Tûâ My Sún - Àùång Ngoåc Quang 6.Àêët voä trúâi vùn 62. Nûä doanh nhên treã Hoaâng Anh:Khaát
12.Hún 200 nùm trûúác voång möåt thûúng hiïåu Viïåt
Bòa 1
Tûúång àaâi Quang Trung
Nguyïî n Nhaåc sùén saâ ng múã cûãa 64. GeorgeCondominas vaâ Chuáng töi ùn
AÃnh: Nhêåt AÁnh 14.Höåi àöí giaân An Thaái rûâng
Taâi trúå phaát haânh VÚÁI CAÁC TAÁC GIAÃ:
Doanh nghiïåp saách Thaânh Nghôa Phaåm Quang Nghõ, Nguyïîn Thïë Khoa, Haãi Nhû, Nguyïîn Thanh Mûâng, Hoaâng Ly,
TP. Höì Chñ Minh Nguyïîn Têën Tuêën, Thu Haâ, Viïët Hiïìn, Àaâo Tiïën Àaåt, Khaãi Nhên, Nhêåt AÁnh, Hoaâng
Chûúng, Phan Àùng Nhêåt, Thaái Kim Lan, Nguyïîn Phûúng Liïn, Anh Vên, Nguyïîn
In taåi
Xûúãng in Tin hoåc, Haâ Nöåi
Troång Taåo, Lï Viïët Thoå, Trêìn Thõ Huyïìn Trang, Thaão Chi, Trûúng Hoaâng, Möång Àùæc,
Maånh Cûúâng, Vy Hiïåp, Nguyïîn Àûác Quyïìn, Àöî Àûác, Lï Baá Liïîu, HL, Vùn Troång
Giaá: 16.000à Huâng, Trûúng Tham, Thû Phûúng, Ngoåc Liïn...
sûå kiïån BÒNH LUÊÅN

Baão töìn, phaát huy giaá trõ


Khöng gian vùn hoaá
CÖÌNG CHIÏNG TÊY NGUYÏN

TS. PHAÅM QUANG NGHÕ Tiïëp sau Nhaä nhaåc cung àònh
Uyã viïn T.Û Àaãng, Böå trûúãng Böå VHTT Huïë, ngaây 25/11/2005, Khöng
gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy
úái tû caách nûúác chuã nhaâ chuáng ta phaãi coá möåt

V chûúng trònh töíng thïí vúái nhûäng bûúác ài phuâ húåp


àiïìu kiïån vaâ hoaân caãnh cuãa nûúác ta vaâ cuãa Têy
Nguyïn. Ài liïìn theo àoá laâ möåt hïå thöëng giaãi phaáp cuå thïí
Nguyïn àûúåc UNESCO cöng
nhêån laâ Kiïåt taác Di saãn truyïìn
miïång vaâ phi vêåt thïí cuãa
àïí thûåc hiïån chûúng trònh naây. Vúái traách nhiïåm cuãa cú nhên loaåi. Àêy laâ niïìm vui hïët
quan quaãn lyá Nhaâ nûúác trïn lônh vûåc vùn hoaá, Böå Vùn hoaá sûác lúán lao nhûng àöìng thúâi
- Thöng tin dûå kiïën möåt söë cöng viïåc cêìn phaãi thûåc hiïån
cuäng laâ möåt traách nhiïåm maâ
nhùçm giûä gòn vaâ phaát huy giaá
trõ Di saãn vùn hoáa cöìng töí chûác UNESCO àaä trao cho
chiïng Têy Nguyïn. chuáng ta. Phaãi baão töìn vaâ
Tiïëp tuåc cöng viïåc phaát huy giaá trõ cuãa Kiïåt taác
sûu têìm, ghi cheáp nhûäng Di saãn truyïìn miïång vaâ phi
baâi chiïng, nhûäng sinh
vêåt thïí cuãa
hoaåt vùn hoaá, êm nhaåc
gùæn boá vúái cöìng chiïng, nhên loaåi
caác taâi liïåu vïì cöìng naây.
chiïng vaâ vùn hoaá cöìng
chiïng Têy Nguyïn àïí lûu
giûä phuåc vuå cho cöng taác
nghiïn cûáu, baão töìn vaâ phaát
huy giaá trõ taâi saãn vùn hoaá
vö cuâng àùåc sùæc vaâ
quyá giaá cuãa Khöng
gian vùn hoaá
cöìng chiïng

VÙN HIÏËN
AÃNH: TL

2 VIÏÅT NAM
Têy Nguyïn. CD, VCD, DVD, v.v...) àïí giúái thiïåu vúái moåi
- Àêíy maånh cöng taác tòm kiïëm, têåp húåp caác nguöìn ngûúâi, nhêët laâ khaách du lõch trong vaâ ngoaâi nûúác
taâi liïåu àaä àûúåc nghiïn cûáu vaâ cöng böë tûâ trûúác àïën hiïíu vaâ yïu quyá giaá trõ mang têìm nhên loaåi cuãa
nay caã úã trong nûúác vaâ ngoaâi nûúác liïn quan cöìng Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn.
chiïng vaâ vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn. Caác Kïu goåi sûå quan têm nghiïn cûáu, giúái thiïåu,
nguöìn taâi liïåu naây hiïån àang taãn maát, phên taán úã caác quaãng baá; tranh thuã sûå àêìu tû, sûå höî trúå cuãa caác caá
kho lûu trûä, thû viïån, caác tuã saách tû nhên trong vaâ nhên, töí chûác trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi caã vïì kinh
ngoaâi nûúác. phñ, phûúng tiïån, tû liïåu, v.v... àïí thûåc hiïån caác
- Phuåc höìi vaâ giûä gòn caác sinh hoaåt vùn hoaá, caác lïî cöng viïåc trïn.
höåi; töí chûác biïíu diïîn, giúái thiïåu röång raäi trong caác Baão töìn, phaát huy caác giaá trõ cuãa Khöng gian
cöång àöìng dên cû, trïn caác phûúng tiïån thöng tin àaåi vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn laâ cöng viïåc lúán,
chuáng. vûâa cêëp baách, vûâa coá yá nghôa lêu daâi. Bïn caånh
- Töí chûác nghiïn cûáu khoa hoåc vïì cöìng chiïng vaâ nhûäng thuêån lúåi to lúán tûâ sûå cöng nhêån cuãa
vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn möåt caách hïå thöëng UNESCO vaâ cöång àöìng quöëc tïë, sûå quan têm àêìu
vaâ toaân diïån úã 5 tónh Têy Nguyïn vaâ vuâng phuå cêån. tû, chùm lo vïì moåi mùåt cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta,
- Phuåc höìi möi trûúâng diïîn xûúáng cöìng chiïng vaâ tònh caãm vaâ traách nhiïåm giûä gòn vaâ phaát huy giaá trõ
sinh hoaåt vùn hoaá cöìng chiïng, trïn quan àiïím kïë Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn cuãa
thûâa coá choån loåc, taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí caác cöång nhên dên ta..., àöìng thúâi àêy cuäng laâ cöng viïåc coá
àöìng dên cû khöi phuåc caác sinh hoaåt vùn hoaá, tñn nhiïìu khoá khùn, àoâi hoãi chuáng ta phaãi quyïët têm vaâ
ngûúäng lïî höåi gùæn vúái cöìng chiïng theo truyïìn thöëng khêín trûúng thûåc hiïån. Coá nhû vêåy, chuáng ta múái
cuãa möîi cöång àöìng dên cû vaâ húåp taác chùåt cheä cuãa caác giûä gòn vaâ phaát huy àûúåc giaá trõ vö cuâng to lúán cuãa
cú quan quaãn lyá Nhaâ nûúác vïì vùn hoaá nghïå thuêåt. Kiïåt taác cöìng chiïng Têy Nguyïn cuãa dên töåc vaâ
- Tûâng bûúác xêy dûång phoâng lûu trûä Di saãn vùn nhên loaåi.q
hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn àûúåc àùåt taåi Trung têm
Dûä liïåu Di saãn vùn hoaá, Viïån Vùn hoaá - Thöng tin vaâ
taåi baão taâng caác tónh: Kon Tum, Gia Lai, Àùæc Lùæc,
Àùæc Nöng, Lêm Àöìng. Taåi àêy seä cêët giûä caác taâi liïåu,
höì sú, bùng ghi êm, ghi hònh, aãnh taâi liïåu, aãnh hiïån
traång v.v... liïn quan cöìng chiïng vaâ vùn hoaá cöìng
chiïng Têy Nguyïn.
- Töí chûác àöåi nguä caác nhaâ nghiïn cûáu coá chuyïn
mön vïì êm nhaåc truyïìn thöëng, vïì vùn hoaá, lõch sûã Têy
Nguyïn. Chuá troång àaâo taåo tiïën sô, thaåc sô, caác nhaâ
nghiïn cûáu laâ ngûúâi dên töåc thiïíu söë nhùçm thûåc hiïån
caác àïì taâi nghiïn cûáu khoa hoåc vïì êm nhaåc truyïìn
thöëng, vùn hoaá, lõch sûã Têy Nguyïn. Caác cöång àöìng
p'lei, p'lúi, buön, bon, v.v... múã caác lúáp truyïìn daåy
kinh nghiïåm àaánh chiïng, chónh chiïng cho thanh
thiïëu niïn, taåo cú höåi cho caác nghïå nhên truyïìn nghïì
cho caác thïë hïå kïë tiïëp caã vïì phûúng phaáp, kiïën thûác,
kinh nghiïåm.
- Thaânh lêåp caác khoa hoùåc böå mön àaâo taåo trong
caác trûúâng nghïå thuêåt cuãa hai tónh Gia Lai, Àùæc Lùæc,
Trûúâng Àaåi hoåc Têy Nguyïn vïì cöìng chiïng vaâ
Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn. Töí
chûác viïåc biïn soaån àïí súám coá giaáo trònh vïì cöìng
chiïng vaâ Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy
Nguyïn giaãng daåy trong nhaâ trûúâng.
Tùng cûúâng cöng taác tuyïn truyïìn qua caác phûúng
tiïån thöng tin phaát thanh, truyïìn hònh, baáo chñ, êën
phêím vùn hoaá, website..., àïí moåi ngûúâi hiïíu àûúåc
Têy Nguyïn (túâ gêëp, saách nghiïn cûáu, saách aãnh, àôa AÃNH: TL

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


3
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Tan sûúng àêìu ngoä,


veán mêy giûäa trúâi

Quy Nhún muâa xuên 2006. AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT.

Àoá laâ cêu Kiïìu cuãa àaåi thi haâo Nguyïîn Du àûúåc
thiïìn sû Thñch Nhêët Haånh trên troång viïët bùçng thû
hoaå tùång Chuã tõch UBND tónh Bònh Àõnh Vuä Hoaâng
Haâ nhên dõp öng vïì thùm Bònh Àõnh vaâ àaâm àaåo vúái
võ àûáng àêìu chñnh quyïìn àõa phûúng miïìn Trung
àang tûå tin bûát phaá, vûúåt qua àoái ngheâo, vûún lïn
àoán nhêån nhûäng cú höåi vaâng àêìu thïë kyã múái. Thiïìn
sû noái vúái Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ rùçng bûác thû hoaå
laâ moán quaâ nhoã àaáp laåi nhûäng tònh caãm êëm aáp maâ
öng Chuã tõch quï hûúng võ vua aáo vaãi Quang Trung
daânh cho öng, cuäng laâ caãm xuác cuãa öng sau nhûäng
gò tai nghe mùæt thêëy taåi Bònh Àõnh trong chuyïën trúã
vïì àêët nûúác sau hún 30 nùm xa caách...

NGUYÏÎN THÏË KHOA reä àûúâng 19 lïn quï hûúng cuãa thû hoaå àêìy tin cêåy cuãa võ thiïìn
Têy Sún tam kiïåt vaâ nûä tûúáng sû àûúåc caã thïë giúái Phêåt giaáo nïí
au 3 ngaây úã Quy Nhún, Buâi Thõ Xuên, röìi voâng vïì thùm troång, töi nhû àûúåc chia xeã

S vûúåt àêìm Thõ Naåi sang


Nhún Höåi, theo con àûúâng
ven biïín àeåp nhû mú thùèng ra
nhaâ Àaâo Têën úã Phûúác Löåc, Tuy
Phûúác, buöíi töëi thûá baãy ngöìi troâ
chuyïån cuâng Chuã tõch Vuä Hoaâng
nhûäng böìi höìi xuác àöång cuãa
mònh trûúác nhûäng àöíi thay coá thïí
noái laâ kyâ diïåu gêìn àêy cuãa quï
Tam Quan röìi trúã laåi quöëc löå 1 àïí Haâ úã nhaâ riïng cuãa öng, nhòn bûác hûúng töi, quï hûúng cuãa vua

4 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Quang Trung vaâ bêåc hêåu töí
tuöìng Àaâo Têën.
Trúâi coân àïí àïën höm nay
Tan sûúng àêìu ngoä veán mêy
giûäa trúâi
Bònh Àõnh tûâng laâ chöën àïë àö
huy hoaâng cuãa vûúng quöëc
Vijaya, núi tuå nghôa böën phûúng
àïí thöëng nhêët sún haâ, queát saåch
ngoaåi xêm cuãa nhaâ Têy Sún lûâng
lêîy, tûâng laâ thuã phuã cuãa cuöåc
khaáng chiïën chöëng Phaáp úã Liïn
khu 5 vaâ laâ maãnh àêët anh huâng
thúâi chöëng Myä. Tuy vêåy, Bònh
Töíng Bñ thû Nöng Àûáác Maånh àang nghe Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ giúái thiïåu dûå aán
Khu kinh tïë Nhún Höåi. Àõnh laâ möåt tónh ngheâo cuãa miïìn
Trung, vöën àaä laâ möåt khu vûåc
ngheâo cuãa caã nûúác. Vaâ buöìn
hún, ngay caã thúâi caã nûúác röån
raâng àöíi múái, múã cûãa, Bònh Àõnh
vêîn coân quaá tiïu àiïìu, hoang
vùæng. Thaânh phöë Quy Nhún, thuã
phuã cuãa tónh, möåt àö thõ nöíi tiïëng
cuãa miïìn Trung, àaä tûâng laâ möåt
caãng lúán múã ra nhûäng giao
thûúng quöëc tïë dûúái thúâi Têy
Sún, àõa àiïím têåp kïët chñnh cuãa
Liïn khu 5 sau hiïåp àõnh
Giúnevú, vúái sûå coá mùåt caác con
taâu lúán Liïn Xö, Ba Lan, nay bõ
cö lêåp, bõ boã quïn bïn búâ àêìm
Thõ Naåi, caái àêìm maâ ngûúâi xûa
Chuã tõch nûúác Trêìn Àûác Lûúng vïì thùm vaâ laâm viïåc taåi Bònh Àõnh.
noái àaä taåo nïn thïë "Thuyã khêíu
giao nha" àïí àem taâi löåc döìi daâo
cho Quy Nhún, cho Bònh Àõnh.
Thûåc ra, nhûäng nùm àêìu 1990,
trúã vïì Quy Nhún, töi thêëy Thõ
Naåi vêîn cho taâi löåc àêëy, nhûng laâ
taâi löåc bêët húåp phaáp, chó vúái söë ñt
nhûäng keã buön lêåu haâng second-
hand tûâ caác taâu viïîn dûúng têëp
tröåm vaâo laâng biïín Khaãi Minh,
baán àaão Phûúng Mai, núi àûúåc
móa mai laâ "Höìng Köng bïn
höng Chúå Lúán (Quy
Nhún)"...Coân Bònh Àõnh - Quy
Nhún hònh nhû vêîn àang rêët bïë
tùæc trong viïåc tòm ra chñnh àaåo
àïí thoaát khoãi ngheâo khöí, àoán
nhêån nhûäng taâi löåc lúán maâ trúâi
àêët àaä daânh sùén cho mònh.
Nhûng têët caã vuåt thay àöíi khi
Thuã tûúáng Phan Vùn Khaãi khaão saát thûåc àõa Baán àaão Phûúng Mai. AÃNH: TLBBÀ Àaãng böå vaâ nhên dên Bònh Àõnh

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


5
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

quyïët àõnh möåt cuöåc bûát phaá. àiïím kinh tïë miïìn Trung vaâ caã troång taãi 50.000 têën vúái cöng suêët
Bùæt àêìu coá leä tûâ möåt nöîi day tiïíu vuâng söng Mï Köng. Tûâ möåt böëc dúä lïn àïën 40-50 triïåu
dûát khi "tröng ngûúâi maâ ngêîm maãnh àêët chùèng ai theâm ngoá têën/nùm cuâng caác khu cöng
àïën ta". Anh Vuä Hoaâng Haâ kïí: ngaâng trúã thaânh miïìn àêët hûáa cuãa nghiïåp, àö thõ, du lõch, dõch vuå
"Khi sang Thûúång Haãi àïí kïu caác nhaâ àêìu tû. Tûâ möåt caái tïn bõ têìm cúä, Quy Nhún-Nhún Höåi rêët
goåi caác nhaâ àêìu tû Trung Quöëc laäng quïn trúã thaânh möåt caái tïn coá khaã nùng trúã thaânh möåt àaåi àö
àêìu tû vaâo Bònh Àõnh, nghe giúái coá sûác thu huát maånh. thõ coá phöë Àöng vaâ phöë Têy nhû
thiïåu lõch sûã khu phöë Àöng Khöng phaãi ngêîu nhiïn maâ Thûúång Haãi, laâ cûãa ngoä phaát
nguyïn laâ möåt laâng chaâi ngheâo trong nhûäng ngaây naây, Nhún Höåi triïín khöng nhûäng cuãa miïìn
xú xaác, bõ ngùn caách vúái thaânh laâ möåt àõa danh coá têìn söë xuêët Trung Têy Nguyïn Viïåt Nam maâ
phöë bùçng söng Hoaâng Phöë. Vêåy hiïån rêët cao trïn caác phûúng tiïån caã Nam Laâo, Àöng Bùæc
maâ chó sau 10 nùm quyïët têm thöng tin àaåi chuáng caã nûúác vaâ Campuchia, Àöng Bùæc Thaái Lan
múâi goåi àêìu tû hoå àaä coá möåt vuâng caác võ laänh àaåo Àaãng, Nhaâ nûúác, trong xu thïë hûúáng ra biïín Àöng
kinh tïë nùng àöång bêåc nhêët thïë caác böå ngaânh, caác nhaâ khoa hoåc, cuãa caã khu vûåc.
giúái. Nïëu àöëi chiïëu vaâ so saánh seä caác nhaâ àêìu tû trong vaâ ngoaâi Tuy vêåy, àoåc àûúåc baãn "Di
thêëy Quy Nhún - Nhún Höåi cuãa nûúác têëp nêåp àöí vïì Quy Nhún - chuác cuãa trúâi àêët" àoá àïí nhòn ra:
chuáng töi coá nhiïìu neát tûúng Nhún Höåi. êín dûúái nhûäng lûúäi caát daâi hoang
àöìng. Khi lùång nhòn quï hûúng Caác nhaâ chiïën lûúåc vaâ tû vêën daåi Phûúng Mai laâ möåt con röìng
mònh dûúái caánh maáy bay, nhiïìu phaát triïín quöëc tïë tûâng àaánh giaá vaâng khöíng löì àang nguã say,
lêìn töi day dûát tûå hoãi: Taåi sao ta miïìn Trung, vúái võ trñ chiïën lûúåc khöng dïî. Vaâ thûåc hiïån di chuác,
laåi khöng laâm àûúåc nhû ngûúâi àùåc biïåt vaâ vuâng búâ biïín daâi haâng laâm cho röìng vaâng vûún mònh
ta?". ngaân cêy söë, coá vuâng thïìm luåc thûác dêåy, thò laâ caã möåt àaåi nghiïåp
Nöîi day dûát cuãa Vuä Hoaâng Haâ àõa röång lúán cuâng taâi nguyïn "dúâi non lêëp biïín" àêìy khoá khùn,
cuäng laâ nöîi day dûát cuãa nhûäng phong phuá àa daång trïn àêët liïìn, maåo hiïím, khöng phaãi ai cuäng
chuã tõch tiïìn nhiïåm, caác anh Tö seä laâ núi cêët caánh cuãa Viïåt Nam daám laâm, quyïët laâm, maâ laâm
Tûã Thanh, Mai AÁi Trûåc, cuãa Bñ trong thïë kyã XXI, coá vai troâ àùåc ngay, vúái möåt cûúâng àöå vaâ töëc àöå
thû tónh uãy Nguyïîn Xuên Dûúng, biïåt quan troång trong viïåc àûa nhû Bònh Àõnh àang laâm.
cuãa Àaãng böå vaâ nhên dên Quy Viïåt Nam giao lûu höåi nhêåp vúái Khu kinh tïë Nhún Höåi nhû
Nhún - Bònh Àõnh. Àaä biïët tûå vêën kinh tïë ASEAN, chêu AÁ - Thaái möåt têët yïëu laåi nhû möåt bêët ngúâ.
gay gùæt ùæt tòm àûúåc lúâi giaãi, coá Bònh Dûúng vaâ thïë giúái. Vaâ dûå Têët yïëu, vò vúái nhûäng gò ta àaä
nghôa laâ tòm ra àûúåc phûúng aán caác caãng nûúác sêu vaâ khu kinh biïët, noá chùæc chùæn seä àûúåc hònh
hûúáng vaâ quyïët têm haânh àöång, tïë phûác húåp Dung Quêët, Chên thaânh. Bêët ngúâ, vò Bònh Àõnh
biïën àiïìu "khöng thïí" trúã thaânh Mêy, Vên Phong àûúåc coi laâ haânh àöång nhanh quaá, taáo baåo
"coá thïí". nhûäng bïå phoáng lúán àïí miïìn quaá, quyïët liïåt quaá.
Nhaâ vùn Hoaâng Minh Nhên, Trung cêët caánh. Vaâ bêy giúâ, laâ Nhû cöng trònh cêìu àûúâng
ngûúâi chuã biïn quyïín saách "Khaát Nhún Höåi. Quy Nhún - Nhún Höåi chùèng
voång miïìn Trung" vûâa ra mùæt, goåi TS Trûúng Àònh Hiïín, taác giaã haån. Muöën cho khu kinh tïë Nhún
bûúác ài cuãa Bònh Àõnh trong chñnh cuãa dûå aán "Caãng biïín nûúác Höåi thûåc sûå khúãi àöång, cöng
nhûäng nùm vûâa qua laâ "rêìm rêåp sêu vaâ khu kinh tïë Nhún Höåi", trònh naây phaãi ài trûúác möåt bûúác.
voá ngûåa Quang Trung". Noái thïë noái viïåc thûåc hiïån dûå aán chñnh laâ Àêy laâ cöng trònh cêìu àûúâng vûúåt
cuäng khöng quaá khi biïët rùçng tûâ thûåc hiïån baãn "Di chuác cuãa trúâi biïín àêìu tiïn úã Viïåt Nam, daâi
nùm 2001 àïën 2005 ngên saách àêët". Theo TS Trûúng Àònh 7km, cêìn söë vöën lïn túái gêìn 550
Bònh Àõnh àaä tùng lïn gêëp hai lêìn Hiïín, vúái Quy Nhún, àêìm Thõ tyã àöìng. Àoá laâ söë tiïìn xêëp xó söë
(tûâ 600 tyã lïn 1200 tyã àöìng), Naåi vaâ baán àaão Phûúng Mai, trúâi thu ngên saách nùm cuãa Bònh
àûúâng hoaâng gia nhêåp cêu laåc böå àêët àaä daânh tùång cho Bònh Àõnh Àõnh höìi àoá. Nïëu xïëp haâng chúâ
nghòn tyã göìm 20 àõa phûúng möåt tiïìm nùng tuyïåt vúâi, möåt cú xin ngên saách T.Û thò coá leä 5-7
trong nûúác. Tûâ möåt àõa phûúng àöì to lúán. Coá nhûäng àiïìu kiïån lyá nùm nûäa múái coá thïí khúãi cöng.
bõ "gaåt" ra ròa trúã thaânh möåt àöång tûúãng vaâ ûu thïë vûúåt tröåi àïí xêy Bñ thû Nguyïîn Xuên Dûúng,
lûåc phaát triïín múái cuãa vuâng troång dûång caãng biïín nûúác sêu àoán taâu Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ vaâ têåp thïí

6 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


laänh àaåo thöëng nhêët: phaãi laâm (150 triïåu USD), haå têìng Khu HAÃI NHÛ
ngay, duâ phaãi nhõn ùn, nhõn mùåc, cöng nghiïåp Nhún Höåi (500 tyã
duâ phaãi vay ngûúåc mûúån xuöi. VND tûúng àûúng 31,25 triïåu
Bêy giúâ, cêy cêìu àaä nhû möåt kyâ USD... caác dûå aán cuãa Têåp àoaân
quan múái, ngaåo nghïî vùæt ngang Salcon (Singapore): Hïå thöëng Thú viïët bïn
àêìm Thõ Naåi, rûåc rúä vaâ huâng vô laå cêëp nûúác Khu Kinh tïë Nhún Höåi
thûúâng. Baån töi, nhaâ thú Xuên (100 triïåu USD), Nhaâ maáy xûã lyá àêìm Thõ Naåi
Mai, cöng dên Bònh Àõnh, goåi nûúác thaãi Khu kinh tïë Nhún Höåi
àêy laâ "cêy cêìu mú ûúác". Ngöìi (30 triïåu USD), Nhaâ maáy Nhiïåt Saáng xuên nay trïn quï
trïn ca nö vûúåt àêìm Thõ Naåi vaâ àiïån Phuâ Caát (250 triïåu USD), Ngûúâi anh huâng aáo vaãi
ngùæm cêy cêìu kiïu haänh cuãa quï Nhaâ maáy Phong àiïån Phûúng Vûúåt àêìm Thõ Naåi
hûúng, anh Hûng, thû kyá cuãa Mai cuãa têåp àoaân European mïnh möng
Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ, vöën laâ Provider Network (Àûác- 65 triïåu sûâng sûäng möåt kyâ àaâi
möåt cûã nhên kinh tïë, haâo hûáng USD), dûå aán xêy dûång vaâ kinh
àoåc cho töi nghe baâi thú caãm taác doanh haå têìng Khu cöng nghiïåp Baán àaão Phûúng Mai nhû
cuãa nhaâ thú Haãi Nhû tûâ Haâ Nöåi Nhún Höåi (Cöng ty Cöí phêìn Khu möåt naâng trinh nûä
gûãi anh Vuä Hoaâng Haâ sau cöng nghiïåp Saâi Goân-933 tyã Göëi àêìu lïn biïín nguã thûác
chuyïën vïì thùm Bònh Àõnh höìi àöìng)... dêåy röìi
cuöëi nùm 2005: Vúái töëc àöå ài vaâ caách ài vûâa
Giêëc mú Quang Trung, baâi baãn vûâa nhanh vaâ àêìy quyïët Tûâ Quy Nhún möåt cêy cêìu
giêëc mú Àaâo Têën têm cuãa Bònh Àõnh (àaánh giaá cuãa vûún daâi ra phña biïín
Giêëc mú cha öng xûa Nhû trong chuyïån thêìn kyâ
ta àang keáo laåi gêìn àùåt ngûúâi àeåp lïn ngöi
Phöë Àöng Quy Nhún - Khu
Nhún Höåi trong têìm tay vúái Giêëc mú Quang Trung
Chaâo cêy cêìu sûá giaã baáo giêëc mú Àaâo Têën
tin xuên. Giêëc mú cha öng xûa
Chó ñt thaáng nûäa, ngaây sinh ta àang keáo laåi gêìn
nhêåt Baác nùm nay, cêìu seä húåp
long vaâ ngaây kyã niïåm quöëc Phöë Àöng Quy Nhún
khaánh 2/9, cêìu seä khaánh thaânh. khu Nhún Höåi trong têìm
Nhû vêåy, chó cêìn hún 3 nùm, möåt tay vúái
mú ûúác lúán àaä thaânh hiïån thûåc. Chaâo cêy cêìu sûá giaã baáo
Thêåt khoá tin, phaãi khöng? tin xuên
Àêìm Thõ Naåi.
Bònh Àõnh ài nhanh nhû thïë
nïn caác nhaâ àêìu tû cuäng khöng Phoá Thuã tûúáng thûúâng trûåc Khöng thïí maäi ngheâo
thïí chêåm chên. Àêìu thaáng 3 naây, Nguyïîn Têën Duäng, Khu kinh tïë àêìu haâng söë phêån
àaä coá hún 60 dûå aán àùng kyá àêìu Quy Nhún - Nhún Höåi coá veã nhû Em gaái Têy Sún àêu chó gioãi
tû vaâo khu kinh tïë Nhún Höåi vúái seä "ài sau vïì trûúác". cön quyïìn
töíng söë vöën hún 3 tyã USD. Àaáng Duâ têët caã múái chó bùæt àêìu nhû
chuá yá laâ dûå aán Khu du lõch Vônh lúâi chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ, nhûng Nghe em kïí vûúåt lïn chñnh
Höåi cuãa Cöng ty ITC Condor khi sûúng tan vaâ mêy àûúåc veán, mònh cho cêy cêìu kyâ tñch
Development (Myä-110 triïåu tin rùçng quï hûúng cuãa Quang Anh thêëy tûúng lai gêìn
USD - giai àoaån I), caác dûå aán cuãa Trung - Àaâo Têën seä laâ möåt àiïím àang goä cûãa quï em...
Hiïåp höåi Àêìu tû Quöëc tïë Höìng àïën hêëp dêîn vaâ tin cêåy cuãa dêët
Köng: Khu àö thõ - thûúng maåi nûúác trong thïë kyã múái, núi höåi tuå
Nhún Höåi (200 triïåu USD), Khu nhûäng giêëc mú àoaân viïn, núi
du lõch töíng húåp Tên Thanh (200 röång múã nhûäng cú höåi phuác
triïåu USD), Caãng dêìu Nhún Höåi löåc.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


7
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

CHUÃ TÕCH UBND TÓNH BÒNH ÀÕNH VUÄ HOAÂNG HAÂ:

Loâng dên
thûúác ào cuãa àöíi múái
Möåt thaânh viïn chñnh phuã tûâng nhêån xeát: "Bònh
Àõnh coá möåt Chuã tõch tónh rêët thao lûúåc". Cö
Nguyïîn Thõ Thïë Ngên, möåt caán böå laäo thaânh caách
maång Tuy Phûúác: "Àoá laâ möåt laänh àaåo biïët lo cho
dên". Möåt nhaâ khoa hoåc nhên vùn úã Quy Nhún:
"Möåt con ngûúâi rêët cêìn cho Bònh Àõnh ài lïn".
Coân caác nghïå sô úã Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën vaâ
Àoaân Dên ca kõch Bònh Àõnh thò noái rùçng tuy Chuã
tõch Vuä Hoaâng Haâ khöng biïët cêìm chêìu nhû Chuã
tõch Tö Àònh Cú nhûng luön coá mùåt kõp thúâi àïí
chia xeã vui buöìn cuâng hoå möîi bûúác thùng trêìm…
Vuä Hoaâng Haâ sinh nùm 1952 úã miïìn àêët voä An
Nhún, tuöíi Nhêm Thòn, caái tuöíi taâi hoa, khñ phaách,
ham hoåc ham laâm, nhûng nhiïìu biïën àöång. 16
tuöíi, hoåc àïå nhêët cêëp úã Quy Nhún, àaä laâ àöåi viïn
biïåt àöång thaânh. Vûâa vaâo àïå nhõ, tham gia vuå aám
saát tïn tónh trûúãng aác ön Bònh Àõnh, bõ löå, phaãi
nhaãy nuái. Sau giaãi phoáng, töët nghiïåp àaåi hoåc
ngaânh kinh tïë nöng nghiïåp nhûng laåi cöng taác
trïn rêët nhiïìu lônh vûåc tûâ giaáo duåc, tuyïn giaáo,
thanh niïn, Phoá bñ thû, Chuã tõch huyïån, Töíng
giaám àöëc xuêët nhêåp khêíu, Giaám àöëc Súã Lao àöång, Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ giúái thiïåu quy hoaåch Khu kinh tïë Nhún
Phoá chuã tõch phuå traách vùn xaä trûúác khi laâm Chuã Höåi vúái Böå trûúãng Böå Taââi nguyïn Möi trûúâng Mai AÁi Trûåc
tõch tónh tûâ thaáng 3 nùm 2001. Sûå tûâng traãi phong (Nguyïn Bñ thû tónh uãy, nguyïn Chuã tõch UBND tónh Bònh
Àõnh).
phuá àoá dûúâng nhû àaä chuêín bõ cho Bònh Àõnh möåt
võ Chuã tõch giaâu thûåc tïë vaâ khaá toaân nùng. NHÊÅT AÁNH
Ngaây chuáng töi àïën Quy Nhún, Vuä Hoaâng Haâ Thûåc hiïån
àaä kñn àùåc lõch laâm viïåc caã tuêìn. Anh chó coá thïí
Thaânh tûåu lúán nhêët: Gêy dûång àûúåc niïìm tin
tiïëp chuáng töi vaâo töëi thûá baãy, buöíi töëi raãnh röîi
duy nhêët, taåi nhaâ riïng, möåt cùn höå mùåt phöë bònh ´ Thûa Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ, theo àaánh giaá cuãa
anh, thaânh tûåu lúán nhêët trong 5 nùm qua cuãa Bònh
thûúâng nhû bao cöng dên Quy Nhún khaác. Trong
Àõnh laâ gò?
tiïëng voång khaá öìn aâo cuãa xe cöå ngoaâi àûúâng, võ - Theo töi, thaânh tûåu lúán nhêët laâ chuáng töi àaä gêy
Chuã tõch tûâng laâm ngûúâi ta ngaåc nhiïn vïì taâi huâng dûång àûúåc niïìm tin, vúái Chñnh phuã vaâ caác böå ngaânh
biïån, vïì sûác thu huát trïn caác diïîn àaân múâi goåi àêìu T.Û, vúái caác nhaâ àêìu tû vaâ vúái caán böå nhên dên tónh
tû, baão vïå dûå aán, nheå nhaâng, tûâ töën trao àöíi vïì nhaâ.
Vúái Chñnh phuã vaâ caác böå ngaânh T.Û, chuáng töi àaä
nhûäng têm àùæc sau chùång àûúâng 5 nùm laâm chuã
phêìn naâo chûáng minh àûúåc Bònh Àõnh àaä xêy dûång
tõch tónh àêìy khoá khùn thaách thûác, cuäng laâ 5 nùm àûúåc caác chûúng trònh, dûå aán phaát triïín giaâu tñnh khaã
Bònh Àõnh coá nhûäng cuöåc vûúåt khoá ngoaån muåc… thi vaâ coá khaã nùng thûåc hiïån thaânh cöng caác chûúng

8 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


trònh dûå aán àoá. Bònh Àõnh khöng chó aán "vûâa quyïët têm vûâa baâi baãn". Loâng dên laâ thûúác ào, laâ caái la
daám noái maâ coân daám laâm, daám Chuáng töi yá thûác roä hêåu quaã cuãa baân cuãa àöíi múái
chõu traách nhiïåm túái cuâng. Àöìng viïåc àöët chaáy giai àoaån vaâ hûúáng
vöën cuãa àêët nûúác giao cho Bònh túái möåt sûå phaát triïín chùæc chùæn, ´ Mêëy ngaây qua úã Bònh Àõnh,
Àõnh khöng súå chuyïån "tiïìn vaâo toaân diïån. chuáng töi caãm nhêån rùçng àöng
nhaâ khoá nhû gioá vaâo nhaâ tröëng" maâ àaão ngûúâi dên rêët uãng höå vaâ tûå
Haå têìng cú súã, cú chïë rêët quan haâo vïì nhûäng cöng trònh troång
seä àúm hoa kïët traái.
Vúái caác nhaâ àêìu tû trong vaâ
troång. Nhûng con ngûúâi múái laâ àiïím nhû cêìu àûúâng Quy
ngoaâi nûúác, Bònh Àõnh àaä cho hoå quyïët àõnh Nhún-Nhún Höåi. Àêy laâ àiïìu
thêëy nhûäng tiïìm nùng vaâ cú höåi ´ Chuáng töi rêët êën tûúång vúái maâ khöng ñt cöng trònh àûúåc coi
laâm ùn to lúán, lêu daâi. Maãnh àêët viïåc phaát triïín cú súã haå têìng laâ troång àiïím cuãa quöëc gia vaâ
coân ngheâo naây seä laâ àêët "laânh" cuãa cuãa Bònh Àõnh, àùåc biïåt laâ caác caác àõa phûúng khaác khöng coá
hoå, núi sùén saâng chia ngoåt seã buâi, tuyïën àûúâng múái ven biïín nhû àûúåc. Caác anh àaä tòm ra "àöåc
chung lûng àêëu cêåt, cuâng gaánh Quy Nhún-Söng Cêìu, Quy chiïu" tuyïn truyïìn gò àïí coá
chõu ruãi ro àïí cuâng chung hûúãng Nhún-Tam Quan vaâ hïå thöëng àûúåc àiïìu àoá?
thaânh quaã. cêìu àûúâng Quy Nhún-Nhún - Möåt chuã trûúng chñnh saách,
Vaâ nhûäng kïët quaã laåc quan cuãa Höåi. Bònh Àõnh àaä múã àöåt phaá möåt viïåc laâm àûúåc hay mêët loâng
nhûäng cöng trònh troång àiïím song khêíu giao thöng rêët ngoaån muå c? dên thò duâ taâi ba àïën mêëy, tuyïn
song vúái caác chûúng trònh xoaá àoái - Àiïìu caác nhaâ àêìu tû quan têm truyïìn cuäng khöng thïí quyïët àõnh.
giaãm ngheâo, phaát triïín caác àö thõ àêìu tiïn laâ cú súã haå têìng, quan Töi nhúá trong vúã tuöìng "Vua Huâng
àöìng thúâi vúái àöíi múái maånh meä troång nhêët laâ giao thöng nïn khöng keán rïí" cuãa taác giaã Mõch Quang coá
nöng thön, caán böå nhên dên tónh coá gò ngaåc nhiïn khi chuáng töi ûu möåt chi tiïët rêët hay: khi vua Huâng
chuáng töi tin rùçng theo àûúâng löëi tiïn döìn sûác phaát triïín caác tuyïën rêët luáng tuáng khöng biïët caách naâo
àöíi múái cuãa Àaãng, nïëu chõu khoá giao thöng huyïët maåch vaâ hïå phên biïåt thêåt giaã trûúác caác lïî vêåt
laâm ùn, biïët caách laâm ùn, tuy xuêët thöëng giao thöng nöåi tónh. Ngoaâi cêìu hön "voi chñn ngaâ, gaâ chñn cûåa,
phaát àiïím rêët thêëp, Bònh Àõnh hoaân caác con àûúâng caác anh àaä thêëy, ngûåa chñn höng mao" y hïåt nhû
toaân coá thïí chuã àöång bùæt kõp àaâ chuáng töi cuäng àaä nêng cêëp vaâ laâm nhau cuãa Sún Tinh, Thuyã Tinh thò
tiïën cuãa nhûäng trung têm lúán cuãa múái àûúåc hún 1500km àûúâng giao caác bö laäo Phong Chêu àem dêng
caã nûúác, vûún nhanh túái möåt tûúng thöng nöng thön, àeåp vaâ khang cho vua möåt caái gûúng thêìn àïí
lai giaâu àeåp khöng xa. trang lùæm. giuáp vua nhêån ra ngûúâi hiïìn keã aác.
Niïìm tin laâ nguöìn vöën lúán nhêët Ngoaâi ra, viïåc xêy dûång àûúåc YÁ taác giaã muöën nhùæc: moåi sûå thêåt
chuáng töi tñch luyä àûúåc trong 5 nùm möåt cú chïë thöng thoaáng, nhiïìu ûu àïìu seä phúi baây trûúác têëm gûúng
qua. àaäi àïí hêëp dêîn àêìu tû cuäng àûúåc thêìn loâng dên. Àoá laâ chên lyá muön
Nhanh khöng coá nghôa laâ vöåi chuáng töi chuá troång. àúâi.
Tuy vêåy, haå têìng cú súã vaâ cú Nïëu caác cöng trònh tiïu töën tiïìn
´ Möåt söë nhaâ baáo àaä rêët thuá võ chïë múái laâ àiïìu kiïån cêìn. Àiïìu kiïån muön baåc tyã cuãa chuáng töi khöng
duâng hai tûâ "thêìn töëc" àïí noái vïì àuã vúái caác nhaâ àêìu tû laâ nguöìn thûåc sûå gùæn boá thiïët thên vúái cuöåc
töëc àöå phaát triïín cuãa quï hûúng nhên lûåc vaâ böå maáy haânh chñnh coá
söëng ngûúâi dên, vò sûå phaát triïín
Quang Trung hiïån nay. "Thêìn àaáp ûáng àûúåc yïu cêìu, coá thûåc
cuãa quï hûúng, chó nhên danh
töëc" àïí àaåi phaá 29 vaån quên loâng vö tû phuåc vuå hoaåt àöång àêìu
nhûäng gò cao xa àïí che àêåy nhûäng
Thanh chó trong möåt tuêìn lïî tû khöng. Hiïån nay, chuáng töi àang
khuêët têët tùm töëi, noái hûúu noái
nhû vua Quang Trung xûa laâ têåp trung giaãi quyïët khêu then chöët
vûúån, ùn gian laâm döëi, thò ngûúâi
möåt huên cöng coá möåt khöng coân yïëu naây bùçng viïåc phaát triïín
hai, nhûng "vöåi" quaá trong phaát dên seä phaát hiïån vaâ lïn tiïëng ngay,
sêu röång caác caác trung têm àaâo
triïín kinh tïë khöng hùèn àaä hay. taåo nghïì tûâ tónh àïën cú súã, coá khöng trïn diïîn àaân chñnh thûác thò
Caác anh coá deâ chûâng möåt sûå chñnh saách thu huát, sûã duång vaâ àaäi cuäng ca dao hoâ veâ.
phaát triïín "noáng", möåt sûå "duåc ngöå xûáng àaáng nhên taâi. Caác Töi rêët xuác àöång khi möåt lêìn töi
töëc bêët àaåt"? trûúâng àaåi hoåc, cao àùèng trong tónh ra thùm àún võ thi cöng cêìu àûúâng
- Bònh Àõnh chuã trûúng ài cuäng àïì ra muåc tiïu troång têm laâ Quy Nhún-Nhún Höåi, àang àûáng
nhanh, chuã àöång nùæm bùæt thúâi cú, àaâo taåo theo àún àùåt haâng vïì noái chuyïån vúái anh em cöng nhên
nhûng khöng hïì vöåi vaâng tuyâ tiïån, ngaânh nghïì cuãa tónh nhaâ. Viïåc ra thò möåt baác ngû dên giaâ rêu toác baåc
búãi cöng taác quy hoaåch àaä ài trûúác àúâi àaåi hoåc Quang Trung, möåt phú àïën bùæt tay töi, cûúâi hïí haã:
möåt bûúác. Chuáng töi rêët xem troång trong nhûäng àaåi hoåc tû thuåc àêìu "Chuá Haâ aâ, àûúåc àoá, laâm túái ài, möåt
cöng taác quy hoaåch vaâ àaä àêìu tû tiïn trong nûúác, cuäng laâ àïí nhanh chûá mûúâi cêy cêìu nhû vêìy töi cuäng
hoaân thaânh rêët súám tûâ quy hoaåch choáng àaáp ûáng nhu cêìu vïì nhên uãng höå caã hai tay".
töíng thïí àïën quy hoaåch ngaânh, àõa lûåc trònh àöå cao. Quyä höî trúå taâi Loâng dên laâ caái la baân cuãa àöíi
phûúng. Phoá thuã tûúáng thûúâng trûåc nùng cuãa tónh àaä àûúåc thaânh lêåp vaâ múái, laâ thûúác ào sûå àuáng sai hay
Nguyïîn Têën Duäng sau khi kiïím tra hoaåt àöång hiïåu quaã, khñch lïå töët dúã cuãa caác chuã trûúng chñnh saách,
tiïën àöå dûå aán "Khu kinh tïë Nhún viïåc phaát hiïån, àaâo taåo vaâ àaäi ngöå laâ têëm gûúng trong àïí möîi caán böå
Höåi", àaä khùèng àõnh àêy laâ möåt dûå nhên taâi. Àaãng viïn chuáng ta soi mònh…q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


9
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Àêët voä trúâi vùn


NGUYÏÎN THANH MÛÂNG khöng ngûâng nghiïn cûáu, saáng taåo nhû vùn baãn truyïìn qua caác àúâi.
vaâ àaä coá möåt sûå nghiïåp voä thuêåt Voä cöí truyïìn Bònh Àõnh möîi thúâi kyâ
àöåc àaáo. Tinh hoa cuãa voä thuêåt àïìu coá sûå thùng hoa gùæn liïìn vúái
haái niïåm "miïìn àêët voä" dung

K chûáa möåt truyïìn thöëng àùåc


sùæc laâ truyïìn thöëng thûúång
voä àuác kïët qua nhiïìu thïë hïå maâ
Bònh Àõnh àûúåc phaát huy cao àöå vaâ
àaåt huên cöng trong phong traâo
khúãi nghôa nöng dên Têy Sún nïn
thûúâng àûúåc goåi laâ voä Têy Sún,
tïn tuöíi trúã thaânh niïìm tûå haâo: giai
àoaån trûúác Têy Sún coá Chaâng Lña,
Trûúng Àûác Thûúâng, giai àoaån
chuêín bõ cho phong traâo khúãi nghôa
lõch sûã xûá súã naây àaä minh chûáng, ngaây nay goåi chung laâ voä Bònh nöng dên coá Trûúng Vùn Hiïën
nhû möåt àõnh mïånh cuãa vùn hoáa. Àõnh. (thêìy giaáo Hiïën), Àinh Vùn Nhûng
Hoaân caãnh lõch sûã vaâ àõa lyá àaä àùåt Trong dên gian Bònh Àõnh cuäng (öng Chaãng, nhên vêåt cuãa thaânh
trïn vai Bònh Àõnh möåt sûá mïånh nhû trong caác voä àûúâng nöíi tiïëng, ngûä "Chaãng ngang thiïn"). Thúâi
riïng trong söë mïånh chung cuãa àêët coân lûu giûä khaá nhiïìu tû liïåu vïì voä Têy Sún, ngoaâi ba anh em Nguyïîn
nûúác thúâi trung cêån àaåi. Traãi qua kinh, voä lyá, voä àaåo, voä thuêåt, voä y Nhaåc, Nguyïîn Huïå, Nguyïîn Lûä, coá
nhiïìu thïë kyã, ngûúâi Bònh Àõnh vaâ voä nhaåc, phêìn thûåc haânh cuäng caác tûúáng lônh Voä Vùn Duäng, Trêìn

10 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Bònh Àõnh thûúâng àûúåc ûu aái goåi bùçng nhiïìu tïn luác
gùæn vúái biïín caã hoùåc nuái non, luác gùæn vúái phong
traâo nöng dên Têy Sún, luác gùæn vúái phong traâo thú
múái, luác gùæn vúái nghïå thuêåt haát böåi... Nhûng tïn goåi
phöí biïën maâ nhiïìu ngûúâi dïî nhêån biïët laâ "miïìn àêët
voä".

Öng àöì Bònh Àõnh.

Baão taâng Quang Trung. Caánh àöìng vaâng bïn nuái Baâ. AÃNH TRONG BAÂI: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT.

Quang Diïåu, Buâi Thõ Xuên, Ngö Quyânh Haâ, Hûúng muåc Ngaåt Vïì voä lyá, voä Bònh Àõnh vêån duång
Vùn Súã, Nguyïîn Vùn Tuyïët, Àùång (Nguyïîn Ngaåt), Khiïín Phaåm, Baãy hoåc thuyïët êm dûúng, saáng taåo caác
Vùn Long… Luåt, Hûúng kiïím Myä (Àinh Hïì), thïë voä dûåa vaâo thao taác lao àöång
Thúâi chöëng Phaáp, Tùng Baåt Höí, Lêm Hûäu Phong, Hûúng kiïím Laâi (treâo àeâo löåi suöëi, canh taác trïn àaá
Mai Xuên Thûúãng, Voä Trûá... àïìu laâ (Lêm Àònh Thoå), Höì Ngaånh, Khaách soãi, sùn bùæt vêy àuöíi…) vaâ tñnh
nhûäng àaåi danh trong laâng voä Bònh Buát, Hûúng Lïî Ngheâ, Bêìu Àï, Dû nùng cuãa caác loaâi àöång vêåt (thïë voä
Àõnh. Voä nhên Bònh Àõnh thúâi Àaânh, baâ Taám Caãng, baâ Saáu "Huâng kï quyïìn" mö phoãng tûâ àoân
Nguyïîn nhû Phaåm Vùn Lyá, Voä Vùn Sanh… gaâ choåi cuãa Nguyïîn Lûä, baâi roi
Trûâ, Lï Àaåi Cang, Lï Àònh Lyá… Vïì voä kinh, giai àoaån trûúác coá Thaái Sún cêëu taåo tûâ àöång taác cuãa
àïìu vang danh khùæp trong Nam cuöën Höí trûúáng khu cú, giai àoaån taám con vêåt laâ rùæn, lên, tï giaác, thoã,
ngoaâi Bùæc. Caác gia àònh voä thuêåt sau coá cuöën Têy Sún binh phaáp, meâo, trêu, gaâ, hoùåc caác baâi quyïìn
nöíi tiïëng truyïìn qua nhiïìu thïë hïå biïn soaån coá sûå tham chûúác Binh long, xaâ, hêìu, phuång, kï quyïìn).
coá caác voä sû: Höì Triïm, Lï Thõ ngö tön phaáp vaâ Binh thû yïëu lûúåc. Vïì voä thuêåt, coá caác mön quyïìn

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


11
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

thuêåt cêëu taåo bùçng cûúng quyïìn trúâi quï hûúng daãi mêy gêëm truyïìn chuáng ta nhaâ thú say àùæm nhêët
vaâ nhu quyïìn, caác mön binh khñ thöëng vúái doâng chûä chêu ngoåc maâ giûäa caác nhaâ thú - Xuên Diïåu.
(cön tûác roi, thûúng, àaåi àao, giaáo, ngaây nay ngûúâi ta dõch nöm na laâ Chuáng ta biïët ún àêët Quaãng Bònh
maác, trûúâng kiïëm, chóa ba, dao, "trong vùn coá voä trong voä coá vùn", àaä tùång quï hûúng ta möåt Haân
rûåa, buáa, lï, maä têëu, cung, àoaãn hoùåc "thuyïìn voä bïën vùn", hoùåc Mùåc Tûã vúái söë phêån cuâng cûåc bi
kiïëm v.v…). Vïì voä y, caác baâi thuöëc bao truâm hún laâ "àêët voä trúâi vùn". thaãm, song trong cuöåc àúâi ngùæn
gia truyïìn trong laâng voä göìm thuöëc Quang Trung - Nguyïîn Huïå nguãi cuãa mònh àaä kõp àïí laåi nhûäng
nam, thuöëc bùæc, caác baâi thuöëc àõa àûúåc danh sô Ngö Thò Nhêåm mö taã doâng thú thêìn caãm cao vúâi. Chuáng
phûúng kïët húåp vúái viïåc ûáng duång trong Bang giao haão thoaåi: "Quang ta biïët ún àêët Quaãng Trõ àaä àûa
caác baâi thuöëc trong vaâ ngoaâi nûúác Trung laâ ngûúâi vöën tñnh ham hoåc, àïën dûúái chên thaânh Bònh Àõnh cuä
vaâ caác phûúng thûác day, nùæn, boáp, dêîu trong can qua bêån röån cuäng möåt Chïë Lan Viïn xuêët hiïån vúái têåp
bêëm huyïåt, chêm cûáu… àaä laâm khöng quïn giaãng àaåo lyá. Ngaây Àiïu Taân nùm 16 tuöíi nhû möåt
phong phuá àa daång danh muåc y thûúâng nghõ luêån yá tûá raânh maåch, niïìm kinh dõ, vaâ sau naây bao giúâ
hoåc cöí truyïìn. Vïì voä nhaåc coá tröëng khúi múã àûúåc nhiïìu àiïìu maâ saách cuäng mang laåi cho thú nhûäng tòm
trêån Têy Sún mûúâi saáu chiïëc (phña vúã ngaây xûa chûa tûâng biïët". toâi khöng mïåt moãi, nhûäng saáng taåo
trûúác mûúâi hai, phña sau böën) duâng Cuöåc caách maång vïì ngön ngûä, múái meã, hiïån àaåi nhêët trong buát
àïí luyïån têåp voä thuêåt vaâ àiïìu binh lêåp Viïån Suâng Chñnh àïí dõch caác phaáp.
khiïín trêån. Ngoaâi tröëng, coân coá tuâ taác phêím Nho hoåc ra quöëc êm, àûa Trong haânh trang vùn hoáa cuãa
vaâ, moä laâng, moä trêu, chiïng, chûä Nöm vaâo àõa võ chñnh thöëng, sûã mònh, dêëu êën "miïìn àêët voä" àûúåc
pheâng la… laâ nhûäng nhaåc cuå thöng duång trong caác vùn baãn Nhaâ nûúác, thïí hiïån khaá àêåm neát, tûâ vùn hoåc
duång trúå giuáp cho voä bõ Têy Sún. àaä tñch cûåc goáp phêìn vaâo sûå phaát àïën höåi lïî (nhû Lïî höåi àöí giaân An
Àùåc biïåt mön kyâ voä duâng cúâ laâm triïín cuãa tiïëng Viïåt: "Chó coá àïën Thaái chùèng haån), tûâ êm nhaåc àïën
binh khñ vúái caán tre àûåc vaâ laá cúâ dïåt triïìu àaåi Têy Sún, vúái nhûäng ngûúâi vuä àaåo… Tûúãng cuäng nïn khöng
bùçng súåi thao caân hïët sûác bïìn "aáo vaãi cúâ àaâo" gùæn boá vúái nhên quïn voä thuêåt xûá súã naây àûúåc vêån
chùæc. dên lao àöång, coá nhiïìu yá chñ quyïët duång khaá nhuêìn nhuyïîn cho möåt
Voä Bònh Àõnh àaä gùæn liïìn vúái sûå thùæng sûå xêm lûúåc vïì chñnh trõ, vïì loaåi hònh nghïå thuêåt àùåc sùæc cuãa
nghiïåp huên cöng cuãa caác anh vùn hoáa cuãa keã thuâ, àùåc biïåt laâ chuã Bònh Àõnh laâ haát Böåi. Chñnh nhûäng
huâng haâo kiïåt, àaä hoâa quyïån vúái nghôa baânh trûúáng thêm cùn cöë àïë gûúng mùåt nhên vêåt àûúåc thïí hiïån
cuöåc söëng ngûúâi Bònh Àõnh trong cuãa Trung Quöëc, tiïëng Viïåt lêìn àêìu trïn sên khêëu Tuöìng nhû Quan
lao àöång saãn xuêët, sinh hoaåt höåi tiïn múái àûúåc àûa lïn võ trñ xûáng Cöng, Trûúng Phi, Hoaâng Phi Höí,
heâ, bùçng hûäu giao böi thuâ taåc… àaáng". (Tiïëng Viïåt trïn àûúâng phaát Triïåu Khaánh Sanh, Tiïët Cûúng
Nhûng vïì mùåt baãn chêët voä kinh voä triïín - NXB Khoa hoåc Xaä höåi, Haâ v.v… àaä ñt nhiïìu chuyïín taãi doâng
àaåo, haâng bao thïë hïå àaä xaác tñn vaâ Nöåi). Baãn lônh vùn hoáa Quang maáu cuãa cöët caách, têm höìn vaâ voä
minh chûáng cho truyïìn thöëng Trung - Nguyïîn Huïå thïí hiïån úã caác thuêåt Bònh Àõnh.
thûúång voä, àùåt lïn haâng thûúång lïî goác àöå khaác nhau, tûâ thaânh tûåu Chên dung Bònh Àõnh qua ca
muåc àñch nhên vùn cao caã. Trûúác cuãa sûå nghiïåp giaãi phoáng giai cêëp dao, tuåc ngûä, phêìn naâo àaä thïí hiïån
khi gia nhêåp laâng voä, voä sinh tûúng vaâ giaãi phoáng dên töåc, viïåc nöåi trõ, caác chiïìu kñch têm höìn, tñnh caách
lai àûúåc truyïìn thuå thuêìn thuåc têm ngoaåi giao, phaát triïín vùn hoáa, cuãa "àêët voä trúâi vùn":
phaáp, ngoaâi viïåc xem xeát tûúáng giaáo duåc, kinh tïë nöng thûúng, àïën Bònh Àõnh coá nuái Voång Phu
maåo, cûã chó, lúâi noái, nhên thên, lai phêím chêët laänh tuå nhû loâng troång Coá àêìm Thõ Naåi coá cuâ lao Xanh
lõch… coân phaãi àûúåc thûã thaách vïì àaäi hiïìn sô, sûå thuãy chung tònh Coá Cên, coá Coã, coá Gaânh
àaåo àûác tû caách, sûác chõu àûång, nghôa vúái caác vùn thêìn voä tûúáng, Trúâi mêy böën mùåt, coá mònh
loâng kiïn trò vaâ tinh thêìn nhên aái, khön kheáo linh hoaåt trûúác keã thuâ… úã trong
hûúáng thûúång. Khön nguöi gòn giûä Thûåc ra, àïí xaác lêåp möåt àõnh mïånh Miïìn nuái non biïín àaä che chúã
baãn thên luön trong saáng, thuêìn cuãa vùn hoáa, "miïìn àêët voä" qua cho nhûäng con ngûúâi trïn coá trúâi,
khiïët, chuyïn cêìn luyïån têåp vúái nhiïìu thïë hïå àaä chûáng toã àûúåc vai dûúái coá àêët, giûäa coá ta! Nhûäng con
loâng trung thaânh vúái mön phaái, vúái troâ trung têm, höåi tuå, kïët tinh, giao ngûúâi êëy mang möåt khñ khaái luác sa
Töí nghiïåp, khiïm cung thûåc hiïån lûu vaâ lan toãa. Chuáng ta khöng cú:
chñnh àaåo, àoá laâ kinh nhêåt tuång cuãa muöën tûå nhêån quï hûúng Bònh Chim quyïn xuöëng àêët ùn truân
ngûúâi hoåc voä. Àõnh laâ àêët tuå nhên tuå thuãy, laâ àõa Anh huâng lúä vêån lïn nguöìn
Chñnh Quang Trung - Nguyïîn linh nhên kiïåt nhû nhiïìu ngûúâi vêîn àöët than
Huïå, võ hoaâng àïë anh minh, nhaâ noái. Nhûng tûå thêm têm, chuáng ta Möåt khi dêën thên cho nghôa lúán, hoå
quên sûå thiïn taâi àaä xaác lêåp nïìn voä thûåc hïët loâng biïët ún quï hûúng cuäng khöng vò thïë maâ bon chen
hoåc cuãa quï nhaâ àïí trúã thaânh Nghïå An vúái hoå Höì àaä àûa àïën Têy danh lúåi thúâi hêåu chiïën, chó nghô
nhûäng giaá trõ vùn hoáa lûu danh Sún ngûúâi anh huâng aáo vaãi àïën quï nhaâ àau àaáu:
thiïn cöí. Quang Trung - Nguyïîn Nguyïîn Huïå - Quang Trung. Mùåc ai khanh tûúáng cöng hêìu
Huïå vaâ triïìu àaåi Têy Sún cuäng Chuáng ta biïët ún Haâ Tônh vúái Qua cêìu cho hïët binh àao
chûáng minh sûå nghiïåp vùn trõ àùåc duyïn kyâ ngöå “Cha Àaâng Ngoaâi qua vïì
sùæc hoâa quyïån trong huên nghiïåp meå úã Àaâng Trong, hai phña àeâo Qua vïì qua gúä buâa mï
lêîy lûâng cuãa voä cöng, dïåt cho nïìn Ngang möåt möëi tú höìng” àaä cho Troån lúâi em bêåu heån thïì

12 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


chaáo rau nûúác mùæm". Nhûng quaã laâ nhûäng àïm haát Böåi úã
Duâ thïë naâo, kiïíu lêåp ngön êëy An Vinh, caác cuöåc àöí giaân úã An
ÊËy vêåy cho nïn phuå nûä Bònh
cuäng phaãn aánh khñ chêët cuãa möåt Thaái laâm cho töi yïu chêët huâng
Àõnh luön laâ nguöìn nöåi lûåc cho caác
vuâng àêët tûâng laâ núi àêìu soáng ngoån traáng - sau naây ta goåi laâ sûã thi hay
anh huâng vaâ thi nhên:
gioá, tûâng "caây bùçng lûãa, tröìng bùçng laâ gò nhó? Röìi àêy caác baån cuäng
Möåt mai nûúác lúán àoâ tröi dao" (chûä cuãa Lï Quyá Àön), giêëy nïn töí chûác laåi troâ àöí giaân, àoá chaã
Cêy khö laá ruång bêåu ngöìi chúâ ai maá laâ sa thaåch. Dûúái nhûäng ngoån laâ Olympic cuãa ta àêëy sao? Möåt caái
Bêåu ngöìi chúâ keã coá taâi phong àùng, saãn vêåt cuãa quï giaân cao haâng chuåc meát, coá con
Chúâ ngûúâi nhu sô naâo ai hûúng, hoå àaä cheáp àúâi mònh lïn heo quay trïn êëy vaâ dûúái àêët laâ
chúâ mònh vaách nuái, nhûäng vaách nuái Bònh haâng chuåc voä sô tûâ Quy Nhún, Àêåp
Vúái tònh caãm ûu aái lay àöång àïën Àõnh thûúâng chöìm ra khúi, àoán aánh Àaá lïn, Bònh Khï xuöëng, Hoaâi Ên,
non söng àêët nûúác: mùåt trúâi àêìu tiïn nhûng cuäng àoán Hoaâi Nhún vaâo, cuâng vúái caác voä sô
Chaâng úi àûa goái thiïëp mang àêìu tiïn nhûäng sêëm seát baäo töë cuãa An Thaái, An Vinh taåi chöî àang chúâ
Àûa gûúm thiïëp vaác cho chaâng lõch sûã trung cêån àaåi. Vaâ nhûäng àúåi. Khi con heo neám xuöëng laâ möåt
ài khöng nhên vêåt lõch sûã quï hûúng àaä cuöåc "tó thñ löi àaâi" dûä döåi àïí giaânh
àûúåc taåo hònh trong ngön ngûä dên cho àûúåc con heo kia, dêëu hiïåu
Ngûúâi con trai àêët voä mang cöët gian tròu mïën. Vúái Chaâng Lña: àoaân naâo seä laâ vö àõch nùm naây.
caách böåc trûåc, thêåt thaâ, coá thïí thiïëu Chêët huâng ca trong thú laâm sao
ñt nhiïìu vùn hoa àïí thïm ñt nhiïìu Chiïìu chiïìu eán liïång
Truöng Mêy khöng dñnh lñu, caái dêy höìng trong
mùån nöìng chên chêët. Kiïíu nhû: thú laâm sao khöng dñnh lñu vúái caác
Caãm thûúng chuá Lña bõ vêy
Coá dúã cuäng úã àêët thaânh trong thaânh cuöåc àöí giaân thûúång voä naây? Blake
Pheâng la coá bïí, caái vaânh cuäng àaä noái khaá àuáng: “Vùn hoáa ài bùçng
leng keng Vúái Voä sû Àinh Vùn Chaãng: löëi thùèng, coân nghïå thuêåt thò ài caác
Buâng binh chi tûúáng löëi ngoùçn ngoeâo”. Trong Àiïu Taân
Baâi ca raách aáo laâ baâi ca tiïu Uyáng cûúáng chi quan coá yïëu töë thêìn bñ vò tuöíi treã töi tòm
biïíu cho khñ chêët naây: Böån baâng chi chûác trong tiïëng tuång kinh trûúác baân thúâ
Chiïìu chiïìu võt löåi baâu sen Chaãng chaãng ngang thiïn thúâ Phêåt cuãa cha töi vaâ trûúâng töi
Àïí anh lïn xuöëng cho quen Vúái Nhaâ Têy Sún: nùçm trong têìm ngên vang cuãa
vúái naâng Anh ài theo chuáa Têy Sún chuöng nhaâ thúâ àaåo Kim Chêu gêìn
AÁo anh sûát söí buâng saâng Em vïì caây cuöëc maâ thûúng àêëy".
Cêåy ai mua vaãi vaá quaâng meå giaâ Àêët naây laâ núi lêåp thên cuãa Àaâo
vïì khêu Non Têy aáo vaãi cúâ àaâo Duy Tûâ thïë kyã XVI, hay möåt nhaâ hoå
Kim àöìng kim sùæt kim thau Giuáp dên dûång nûúác xiïët bao Nguyïîn thön Vên Sún thïë kyã XIX
Ai mua chó taâu vaá aáo mau xong cöng trònh coá nùm thi sô, möåt Àaâo Têën - öng
Vaá röìi anh seä traã cöng quan nghïå sô thiïn taâi - ngûúâi àaä
Mai möët coá chöìng anh giuáp Vúái Mai Xuên Thûúãng: viïët nhûäng cêu thú mïnh möng xa
cho nghe Ngoá vö Linh Àöíng mêy múâ röång, nhûäng vúã haát böåi bêët huã,
Giuáp cho giaå àöî giaå meâ Nhúá Mai nguyïn soaái dûång cúâ hoùåc möåt nhoám thú höåi ngöå baån beâ
Möåt cên tiïu soå möåt gheâ àaánh Têy trúã thaânh hiïån tûúång vùn hoåc Baân
nghïå khö Hêìm Hö cûä nûúác coân àêìy Thaânh Tûá Hûäu vúái nhûäng tïn tuöíi
Giuáp cho caái êëm caái ö Coân gûúng phêën duäng vang döåi trong nïìn thú dên töåc àïìu
Caái siïu sùæc thuöëc caái böì coân ngaây vinh quang coá liïn quan sêu xa àïën truyïìn
àûång than Coá thïí noái, lõch sûã voä thuêåt Bònh thöëng vaâ sûå va àêåp, höåi ngöå giûäa
Giuáp cho möåt muå nuöi naâng Àõnh song song vúái lõch sûã Bònh caác nïìn vùn hoáa. Maåch àêåp cuãa
No ngaây khùèm thaáng thò chaâng Àõnh àaä in àêåm trong vùn hoáa dên vuâng quï “àêët voä trúâi vùn” coá
viïëng thùm gian miïìn àêët voä, àïën mûác noái vïì nhûäng lyá leä riïng, bñ êín riïng àïí
Anh con trai trong baâi ca quaã laâ Bònh Àõnh laâ caã nûúác nghô ngay beán duyïn bïìn chùåt vúái thi sô, vúái
"noái thùèng, noái maånh" àïën mûác caã àïën hònh tûúång: "Ai vïì Bònh Àõnh thú ca.
gan. Nïëu trong baâi ca cöí àiïín taâi maâ coi - Con gaái Bònh Àõnh boã roi Khöng chõu söëng quyâ, ngêíng
hoa "Höm qua taát nûúác àêìu àònh- ài quyïìn". Ngûúâi Bònh Àõnh coá möåt cao àêìu maâ ài túái, êm thêìm döìn
Boã quïn chiïëc aáo trïn caânh hoa höåi lïî goåi laâ Lïî höåi àöí giaân An Thaái, neán, khi coá àiïìu kiïån laâ buâng nöí,
sen…" àêìy nhûäng àêíy àûa nhûng thûåc chêët laâ möåt festival traân àêìy nhiïìu khi hiïåu ûáng liïn hoaân dêîn
chó túái mûác caác lïî vêåt dêîn cûúái, thò tinh thêìn thûúång voä. Chïë Lan Viïn àïën xöëc dêåy haâng loaåt nùng lûúång
anh con trai àêët voä àaä àêíy àûa têm sûå: "Chaã leä laåi noái laâ nhûäng tiïìm êín cuãa haâng loaåt con ngûúâi,
thùèng tiïën àïën kyâ núã nhuåy khai kiïíu kiïën truác àùåc biïåt nhaâ laá maái àoá phaãi chùng laâ möåt trong nhûäng
hoa! Húi "cheám to kho mùån" kiïíu cûãa baân khoa Bònh Àõnh hay caái phêím chêët cuãa truyïìn thöëng chöën
"noái cho lùæm cuäng höíng bùçng nûúác voâng quay kiïn trò triïìn miïn cuãa "Àêët vaâ trúâi vùn" hun àuác tûâ lêu àúâi
mùæm chêëm dûa caãi - noái cho phaãi caác xe nûúác ngoaâi Quaãng Ngaäi àaä maâ ngûúâi Bònh Àõnh àaä haâm chûáa
cuäng höíng bùçng dûa caãi chêëm cho töi sûå chõu khoá trong thú? sùén trong tñnh caách?q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


13
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Hún 200 nùm trûúác


Nguyïîn Nhaåc sùén saâng múã cûãa
Tûúång vua
Nguyïîn Nhaåc.

Nùm 1778, möåt


ngûúâi Anh laâm viïåc
cho chñnh quyïìn
Anh quöëc úã
Bengale (ÊËn Àöå)
tïn laâ Chapman,
àaä sang Viïåt Nam
àïí tòm caách àùåt
quan hïå thûúng
maåi. Trong chuyïën
ài naây öng àaä àûúåc
vua Nguyïîn Nhaåc
tiïëp kiïën úã Quy
Nhún. Höìi kyá cuãa
öng àûúåc cöng böë
lêìn àêìu trïn túâ
Asiatic Annuel
Register (Niïn
giaám AÁ chêu) nùm
1801. Sau àêy laâ
möåt àoaån trong
höìi kyá miïu taã
cuöåc gùåp gúä taåi
triïìu àònh Nguyïîn
Cöíng thaânh Hoaâng àïë. Nhaåc luác êëy:

HOAÂNG LY ngûúâi rêët dïî ûa, traåc 50 tuöíi. Qua nhòn thêëy töi vaâ múâi töi cuâng àoaân
Lûúåc dõch trung gian cuãa öng, töi quan hïå vúái tuây tuâng an toåa trïn nhûäng chiïëc
möåt ngûúâi em trai cuãa Nguyïîn ghïë àùåt xung quanh öng.
Nhaåc vaâ võ phoâ maä, ngûúâi àang Sau khi thùm hoãi xaä giao, öng
gay sau khi haå neo (trong

N võnh Quy Nhún), töi cûã möåt


thanh niïn maâ töi duâng laâm
thû kyá, àïën chaâo viïn quan trêën
nùæm quyïìn tïí tûúáng. Öng naây
àöìng yá tiïëp töi taåi nhaâ cuãa viïn
quan trêën caãng.
Ngöi nhaâ naây rêët röång, maái lúåp
muöën biïët töi coá nhûäng lïî vêåt gò àïí
ra mùæt chuáa thûúång. Töi trònh cho
öng tïí tûúáng xem möåt cùåp suáng
ngùæn, vaâi miïëng vaãi...
caãng vaâ trònh vúái öng ta rùçng taâu raå; hai bïn cûãa coá 12 vïå binh mùåc Ba ngaây sau, töi nhêån àûúåc möåt
naây thuöåc chñnh quyïìn Anh quöëc úã sùæc phuåc maâu xanh lú, àöåi muä chó duå tiïëp kiïën chñnh thûác cuãa
Bengale, nhiïåm vuå duy nhêët cuãa bùçng da hoùåc bùçng giêëy coá sún Nguyïîn Nhaåc do nhiïìu viïn quan
noá laâ àùåt quan hïå hûäu haão vaâ trang trñ hoa vaâ huy chûúng, hoå toã àem àïën möåt caách long troång. Hoå
thûúng maåi giûäa hai nûúác. ra rêët coá kyã luêåt. Öng tïí tûúáng ngöìi yïu cêìu taâu treo cúâ kïët hoa vaâ möåt
Ngaây höm sau, àñch thên viïn vùæt chên chûä nguä trïn möåt caái buåc, caái loång àûúåc giûúng lïn che àaåo
quan lïn taâu àem theo möåt con àoá laâ möåt ngûúâi treã tuöíi coá gûúng duå trong khi tuyïn àoåc vaâ töi phaãi
heo tùång chuáng töi. Àoá laâ möåt con mùåt rêët dïî chõu. Öng àûáng dêåy khi àûáng dêåy àïí tiïëp chó.

14 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Sau khi moåi nghi thûác àûúåc ngaâi tyâ tay lïn àoá. àoá laâ thöng tin bõa àùåt cuãa nhûäng
chêëp haânh, chó duå àûúåc múã ra, Bïn phaãi ngai vua laâ hoaâng àïå, keã àöë ky å vúái sûå thõnh vûúång cuãa
tuyïn àoåc vaâ trao têån tay töi. Caác ngöìi trïn möåt chiïëc ghïë àêíu. Töi nûúác Anh, nhaâ vua tuyïn böë ngûúâi
viïn quan khöng quïn lûu yá töi àïí yá thêëy bïn tay traái cuäng coá möåt Anh àûúåc quyïìn buön baán taåi caác
rùçng nhûäng ngûúâi àûa àïën ên suãng chiïëc ghïë tûúng tûå, àïí tröëng, ngûúâi haãi caãng vúái àiïìu kiïån hoå phaãi
cuãa nhaâ vua vui loâng nhêån möåt ta baão töi rùçng àoá laâ chöî cuãa möåt àoáng thuïë 7.000 quan àöëi vúái taâu
moán thûúãng cho cöng lao cuãa hoå. hoaâng àïå khaác, luác naây öng ta ba cöåt buöìm, 4.000 cho taâu hai cöåt
Töi àaäi hoå rûúåu vang vaâ mûát vaâ ûúác àang coá mùåt úã Àöìng Nai. Phña sau vaâ 2.000 cho caác taâu nhoã hún. Röìi
àõnh rùçng ngay töëi höm êëy, töi seä chöî cuãa hai hoaâng àïå, laâ caác quan ngaâi lui vaâo tû thêët, vaâ lêåp tûác cho
lïn búâ nguã taåi nhaâ cuãa quan trêën ngöìi trïn nhûäng haâng ghïë daâi khaác goåi chuáng töi vaâo trong àoá. Ngaâi àaä
caãng àïí saáng höm sau túái hoaâng nhau, tuây theo àõa võ cuãa hoå trong boã triïìu phuåc àïí mùåc möåt chiïëc aáo
cung. triïìu. choaâng khöng coá tay bùçng luåa àoã.
Chuáng töi tiïëp tuåc haânh trònh, Nhaâ vua mùåc möåt aáo baâo daâi Moåi lïî nghi àûúåc deåp boã cho cuöåc
àïën 8 giúâ saáng höm sau thò hoaâng bùçng luåa maâu vaâng sêîm, thïu àêìu noái chuyïån thoaãi maái. Nhaâ vua
thaânh hiïån ra trûúác mùæt. Tûúâng röìng bùçng chó vaâng. Ngaâi àöåi möåt nhùæc laåi vúái chuáng töi rùçng, ngaâi coá
thaânh phña àöng daâi nûãa dùåm (möåt muä vaãi boá lêëy àêìu, phña sau cao loâng biïåt àaäi vúái ngûúâi Anh vaâ
dùåm khoaãng 1,1 km) khöng thêëy lïn, phña trûúác trang trñ vaâi viïn àaá thaânh thêåt muöën thùæt chùåt quan hïå
coá àaåi baác, löî chêu mai, thaáp canh quyá. Trïn choãm muä laâ möåt viïn àaá vúái hoå. Ngaâi coân noái thïm: trûúác
gò caã. Cuäng khöng thêëy coá lñnh àoã lúán, àûúåc àñnh vaâo muä búãi möåt mùåt triïìu thêìn, ngaâi àoâi taâu beâ cuãa
canh úã cöíng vaâ trïn tûúâng thaânh. súåi dêy bùçng àöìng thau, khiïën noá Anh phaãi àoáng thuïë vaâo caãng, àoá
Chuáng töi àúåi möåt khùæc (15 phuát) vûún cao lïn quaá choãm muä vaâi chó laâ laâm theo thïí thûác, nhûng àïí
thò àûúåc qua cöíng. Ài tiïëp qua nûãa pouce (khoaãng 10cm). Möîi khi nhaâ chûáng toã rùçng tònh hûäu haão vúái
dùåm ruöång luáa thò àïën ngöi nhaâ vua cûã àöång viïn àaá àong àûa ngûúâi Anh, ngaâi seä khöng bao giúâ
cuãa quan tïí tûúáng. Öng múâi chuáng phaát ra aánh saáng rûåc rúä. Caác quan àoâi hoãi nhûäng khoaãn êëy, vaâ seä ban
töi ùn trêìu, xem caác lïî vêåt vaâ hûáa thò mùåc aáo luåa daâi maâu sùæc khaác cho chuáng töi moåi ên suãng trong
vúái chuáng töi laâ hoaâng thûúång seä nhau, coá thïu röìng vaâ muä cuãa hoå quyïìn lûåc cuãa ngaâi.
cho triïìu kiïën vaâo höm sau. thïu hoa bùçng chó vaâng, chó baåc. Ngaâi liïåt kï nhûäng saãn vêåt cuãa
Ngay 6 giúâ saáng höm sau, Hoå àeo nhûäng caái àai röång bùçng vûúng quöëc nhû höì tiïu, quïë, göî
chuáng töi àûúåc thöng baáo rùçng nhaâ daå àoã choái, coá moác vaâng cêín maä quyá, ngaâ voi, thiïëc vaâ nhiïìu thûá
vua àang àúåi. Lêåp tûác chuáng töi ài naäo maâu höìng. khaác maâ dên cuãa ngaâi khöng coá
theo ngûúâi dêîn àûúâng vaâ sau khi ài Nhòn chung, àiïån chêìu coá veã trònh àöå àïí khai thaác giaá trõ. Ngaâi
möåt dùåm, chuáng töi nhòn thêëy lêu sang troång mùåc duâ thiïëu nhiïìu thûá àùåt riïng töi mua cho ngaâi möåt con
àaâi. Chuáng töi àûúåc yïu cêìu dûâng taåo thaânh sûå cao quyá vaâ traáng lïå ngûåa höìng vúái bêët cûá giaá naâo, vaâ
laåi, thaáo boã vuä khñ trûúác khi ài tiïëp. thûúâng thêëy úã hoaâng gia caác nûúác yïu cêìu gûãi ngay theo con taâu àêìu
Trûúác mùåt cung vua daân hai haâng phûúng Àöng nhû kim cûúng, tiïn seä túái Àaâng Trong.
quên, möîi haâng 100 ngûúâi trong tû thaãm, keã hêìu ngûúâi haå… Song sûå Chuáng töi caáo lui sau khi uöëng
thïë chiïën àêëu, vuä trang giaáo maác chónh tïì vaâ caách trang hoaâng úã àêy traâ vaâ ùn trêìu. Töëi höm êëy, töi nhêån
kñch, vúái nhûäng laá cúâ tung bay. Hai cho ta caãm tûúãng vïì möåt öng vua àûúåc ba vûúng àiïåp: bûác thûá nhêët,
khêíu thêìn cöng bùçng àöìng rêët daâi huâng maånh vaâ àûúåc tön kñnh. àoáng êën chó lúán nïu lïn nhûäng àiïìu
chôa noâng ra ngoaâi búâ tûúâng. Trûúác mùåt ngai vua, àùåt möåt ghïë kiïån àïí taâu beâ cuãa chuáng töi àûúåc
Caác lïî vêåt cuãa chuáng töi àûúåc daâi, chuáng töi ngöìi trïn àoá cuâng vúái vaâo buön baán trong caác haãi caãng
baây trïn möåt bïå àêët caát trûúác mùåt quan tïí tûúáng. Àaâng Trong, hai bûác thû kia àoáng
cung vua. Möåt viïn quan hûúáng Töi thûa vúái hoaâng thûúång rùçng êën chó nhoã, möåt bûác miïu taã chi tiïët
dêîn chuáng töi cung caách chaâo töi chó àûúåc chñnh quyïìn Anh quöëc con ngûåa höìng maâ Hoaâng thûúång
hoaâng thûúång: phaãi quyâ dêåp àêìu úã Bengale cûã àïën àïí àïì nghõ lêåp muöën mua, bûác kia laâ tñn chó cho
xuöëng àêët 3 lêìn. Nhûng chuáng töi quan hïå thûúng maåi vaâ hûäu haão pheáp thùm têët caã caác haãi caãng cuãa
thêëy laâm nhû thïë coá veã quaá haå giûäa hai nûúác. Nhaâ vua àaáp rùçng: vûúng quöëc.
mònh nïn chó cuái mònh 3 lêìn theo öng àaä nghe tiïëng àöìn vïì nhûäng Ngaây höm sau, 26/7/1778,
kiïíu Anh. Sau khi treâo 12 bêåc thaânh tñch cuãa ngûúâi Anh, rùçng chuáng töi rúâi vûúng thaânh àïí vïì
chuáng töi lïn àïën àiïån chêìu, àoá laâ nûúác naây àaä vûúåt qua têët caã nhûäng Quy Nhún. Trïn àûúâng ài chuáng
möåt phoâng röång, ba mùåt trong, mùåt nûúác khaác vïì söë lûúång taâu beâ vaâ töi coân coá dõp thêëy nhaâ vua nùçm
cuöëi coá tûúâng laát vaán, ngai vua àùåt taâi nùng cuãa thuãy thuã, nhûng àaä lúåi trïn möåt chiïëc caáng àoã, maâu sùæc
trïn bïå cao mêëy bêåc. Àiïån chêìu duång ûu thïë àoá àïí têën cöng, chiïëm chó coá möåt mònh vua àûúåc duâng.
lúåp ngoái, xêy cêët theo kiïíu nhaâ àoaåt vaâ cûúáp boác moåi taâu thuyïìn Nghe tin xêëu tûâ Àöìng Nai núi haåm
ngûúâi Àaâng Trong àûúåc chöëng àúä trïn biïín. Ngaâi noái seä vui loâng cho àöåi cuãa ngaâi àang àoáng, nhaâ vua
búãi nhûäng haâng cöåt bùçng göî quyá. pheáp ngûúâi Anh vaâo buön baán taåi phaãi thên haânh ra giûäa võnh Quy
Nhaâ vua ngûå trïn möåt chiïëc ngai caác haãi caãng miïîn laâ hoå tön troång Nhún àïí laâm lïî an tai".q
coá tay sún àoã vaâ trang trñ àêìu röìng. uy quyïìn cuãa ngaâi. (Theo Annales des Voyages de
Trûúác mùåt ngaâi àùåt möåt chiïëc baân Sau khi xaác nhêån àiïìu thûá nhêët la geáographie et de l'histoire -
phuã nïåm boåc luåa àoã thïu vaâng, vaâ thanh minh àiïìu thûá hai, rùçng Paris 1809).

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


15
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Tûâ Lïî höåi laâng Kiïn Myä


Àïën Festival
Têy Sún - Bònh Àõnh
Sau Lïî höåi Têy Sún -Àöëng Àa ngaây möìng 5 tïët Bñnh
Tuêët vûâa qua taåi Baão taâng Quang Trung úã laâng Kiïn
Myä, quï hûúng cuãa Têy Sún tam kiïåt, dêng hoa tûúång
àaâi múái cuãa Quang Trung, öng Vuä Hoaâng Haâ, Chuã
tõch UBND tónh Bònh Àõnh nïu ra möåt yá tûúãng: àaä àïën
luác Bònh Àõnh nêng lïî höåi tûúãng nhúá võ anh huâng aáo
vaãi vô àaåi cuãa àêët nûúác thaânh möåt Festival vùn hoaá
du lõch têìm cúä quöëc gia vaâ quöëc tïë, thu huát du khaách
böën phûúng vïì vui xuên cuâng nhên dên quï hûúng
Quang Trung, quaãng baá hònh aãnh möåt Bònh Àõnh
"thûúång voä tön vùn" àang maånh meä vûún lïn trong sûå
nghiïåp àöíi múái phaát triïín höm nay cuãa àêët nûúác.

Hoaâng àïë Quang Trung.

HOAÂNG ANH
Baão taâng Quang Trung xuên 2006.
öng àaão caán böå vaâ nhên

À dên Bònh Àõnh àaä hïët sûác


uãng höå yá tûúãng rêët hay
àoá cuãa Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ vaâ
trong nhûäng ngûúâi têm àùæc nhêët
vúái yá tûúãng cuãa Chuã tõch, búãi
ngoaâi traách nhiïåm laänh àaåo
Ngoåc Hên - Nguyïîn Huïå, hiïån
anh àang bùæt àêìu dûång àïì cûúng
möåt kõch baãn phim daâi têåp vïì
àuáng theo phong caách cuãa Bònh ngaânh VHTT, anh coân laâ möåt thúâi dêëy nghôa cuãa ba anh em
Àõnh höm nay, yá tûúãng àaä nhanh nhaâ thú, nhaâ viïët kõch theo àuöíi Nguyïîn Nhaåc, Nguyïîn Huïå,
choáng biïën thaânh chuã trûúng, àïì taâi Quang Trung - Nguyïîn Nguyïîn Lûä. Vùn Troång Huâng
thaânh kïë hoaåch thûåc hiïån. Giaám Huïå tûâ nhiïìu nùm nay. Sau thaânh tûâng têm sûå vúái töi rùçng goáp
àöëc Súã VHTT Bònh Àõnh Vùn cöng cuãa vúã kõch thú "Anh huâng phêìn àïí coá nhûäng bûác tûúång rêët
Troång Huâng têët nhiïn laâ möåt vaâ giai nhên" vïì möëi kyâ duyïn àeåp úã Baão taâng Quang Trung, tûâ

16 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


vúái sûå tham gia cuãa àaåi diïån laänh
àaåo Àaãng vaâ Nhaâ nûúác, cuãa Thuã
àö Haâ Nöåi, TP.HCM vaâ caác àõa
phûúng trong caã nûúác. Coá leä,
thaânh cöng cuãa kyâ lïî höåi naây àaä
thöi thuác võ Chuã tõch tónh Bònh
Àõnh êëp uã möåt Festival quöëc gia
vaâ quöëc tïë trïn quï hûúng mònh.
Theo anh Vùn Troång Huâng,
thûúâng trûåc Ban töí chûác Festival
Têy Sún - Bònh Àõnh, vúái tïn goåi
Lïî höåi Têy Sún - Bònh Àõnh,
Festival seä khai múã taåi Baão taâng
Quang Trung, núi nhaâ Têy Sún
dêëy nghôa vaâ kïët thuác trïn cêìu
Nhún Höåi, cêy cêìu vûúåt biïín daâi
nhêët Àöng Nam AÁ, hònh aãnh möåt
Thaáp Chaâm. AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT. Bònh Àõnh vûún mònh àïën tûúng
lai. Trong möåt tuêìn lïî, Festival seä
tûúång Têy Sún tam kiïåt cho àïën Bònh Ðõnh thaânh Hoaâng Ðïë (An
diïîn ra trïn möåt àõa baân röång
9 tûúång ba anh em hoå Nguyïîn vaâ Nhún), núi nhaâ Têy Sún àùåt baãn
göìm ba huyïån Têy Sún, An
vùn thêìn voä tûúáng trong àiïån thúâ doanh thúâi kyâ àêìu cuöåc khúãi
Nhún, Tuy Phûúác, núi höåi tuå daây
Têy Sún cuâng tûúång àaâi múái cuãa nghôa, thaânh phöë Qui Nhún... àïìu
àùåc nhûäng àùåc sùæc vaâ nhûäng danh
hoaâng àïë Quang Trung laâ möåt töí chûác lïî höåi. Nhûng àöng àaão
thùæng, nhûäng di tñch lõch sûã vùn
trong nhûäng cöng viïåc àaáng nhúá vaâ tûng bûâng nhêët vêîn laâ Lïî höåi
hoaá tiïu tiïíu cuãa àêët Bònh Àõnh.
nhêët cuãa anh trïn cûúng võ Giaám taåi laâng Kiïn My ä- quï hûúng vaâ
Caác hoaåt àöång chñnh cuãa
àöëc Súã VHTT Bònh Àõnh. Gùåp cuäng laâ núi dêëy binh cuãa ba anh
Fesitival laâ lïî dêng hûúng tûúång
anh úã Quy Nhún vaâo àêìu thaáng 3 em Nguyïîn Nhaåc, Nguyïîn Huïå,
àaâi vua Quang Trung, taái hiïån
vûâa qua, Vùn Troång Huâng haâo Nguyïîn Lûä.
caác chiïën cöng lõch sûã Ngoåc Höìi
hûáng cho biïët chó trong hún möåt Lïî höåi laâng Kiïn Myä, bùæt àêìu - Àöng Àa, Raåch Gêìm - Xoaâi
thaáng anh vaâ caác cöång sûå àaä hoaân tûâ nhûäng nùm 1960, diïîn ra trïn Muát, tham quan caác danh thùæng,
thaânh chûúng trònh - kïë hoaåch töí maãnh àêët coân lûu bao dêëu tñch di tñch, àùåc biïåt laâ Têy Sún
chûác Festival thöng qua laänh àaåo bao huyïìn thoaåi cuãa caác anh Thûúång àaåo vaâ Têy Sún Haå àaåo,
tónh vaâ gûãi trònh Böå VHTT. Vaâ huâng Têy Sún nhû cêy me, giïëng thaânh Hoaâng àïë vaâ 16 ngoån thaáp
trong suöët chùång àûúâng àûa töi nûúác, bïën Trûúâng Trêìu, baäi Chaâm, nhaâ lûu niïåm danh nhên
lïn thùm Baão taâng Quang Trung luyïån voi vaâ trûúâng thñ voä, vúái Àaâo Têën, höåi thaão vïì trûúâng thú
vaâ caác cú súã vùn hoaá khaác cuãa viïåc phuåc hiïån trêån àaánh Ngoåc Bònh Àõnh, triïín laäm göëm sûá Goâ
Bònh Àõnh, chuã àïì chñnh trong Höìi - Ðöëng Ða lõch sûã trïn baäi Saânh, triïín laäm höåi chúå caác laâng
cêu chuyïån cuãa anh vúái töi laâ caát bïn búâ söng Cön, vúái àùåc sùæc nghïì tiïu biïíu, liïn hoan Baâi
Fesival rêët coá nghôa naây. tröëng voä Têy Sún... thu huát rêët choâi vaâ Hoâ àöëi àaáp, liïn hoan caác
Thûåc ra, àaä tûâ lêu, cûá vaâo àöng ngûúâi hêm möå khöng chó úã tuyïåt taác Tuöìng Àaâo Têën, thi àêëu
möìng 5 Tïët Nguyïn àaán haâng Bònh Àõnh, caác tónh miïìn Trung- voä thuêåt giûäa caác loâ voä Bònh
nùm, taåi Thuã àö Haâ Nöåi vaâ nhiïìu Têy Nguyïn maâ coân úã nhiïìu tónh Àõnh, giûäa caác voä sô Bònh Àõnh
àõa phûúng trong nûúác àaä múã höåi phña Nam haânh hûúng. Sau ngaây vúái caác voä sô nöíi tiïëng trong nûúác
kyã niïåm chiïën thùæng queát saåch 29 miïìn Nam giaãi phoáng, vúái viïåc vaâ quöëc tïë...
vaån quên xêm lûúåc Maän Thanh hònh thaânh Baão taâng Quang Möåt àaåi tiïåc vùn hoaá truyïìn
ngaây 5 thaáng giïng muâa xuên Kyã Trung, Lïî höåi laâng Kiïn Myä trúã thöëng phong phuá vaâ àùåc sùæc àang
Dêåu 1789 cuãa vua Quang Trung, thaânh Lïî höåi Têy Sún - Àöëng Àa. àûúåc chuêín bõ kyä caâng. Hy voång
möåt trong nhûäng chiïën cöng lêîy Nùm 2004, kyã niïåm 215 nùm Lïî höåi Têy Sún - Bònh Àõnh seä laâ
lûâng nhêët trong lõch sûã chöëng chiïën thùæng Ngoåc Höìi - Àöëng möåt Festival hoaânh traáng hêëp dêîn
ngoaåi xêm cuãa dên töåc. Cuâng Àa, möåt kyâ lïî höåi lúán nhêët vaâ vaâ àêåm àaâ baãn sùæc vùn hoaá Viïåt
thúâi àiïím àoá taåi nhiïìu núi úã tónh tûng bûâng nhêët tûâ trûúác àïën nay Nam, vùn hoaá Bònh Àõnh.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


17
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Höåi Àöí giaân


AN THAÁI

Toaân caãnh höåi Àöí giaân. AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT.

NGUYÏÎN TÊËN TUÊËN Àöí giaân". luác vaâo möìng 5/5 (Tïët Àoan
Öng Hûáa Thiïån, möåt ngûúâi Ngoå)... Muåc àñch ban àêìu cuãa höåi
Ngûúâi An Thaái noái vïì höåi göëc Hoa kiïìu, hiïån laâ höåi viïn laâ cêìu mûa thuêån gioá hoâa, cêìu
Àöí giaân Chi höåi Nhiïëp aãnh Bònh Àõnh phuác löåc cho dên laâng. Öng
Cuäng nhû nhiïìu núi khaác úã àang söëng taåi TP Quy Nhún kïí, Nguyïîn Nhên Thöëng, 61 tuöíi
nûúác ta, vaâo dõp lïî höåi, ngûúâi An cuå thên sinh ra öng àaä tûâng àûúåc cuâng quï göëc úã laâng An Thaái xaác
Thaái laåi dûång raåp, töí chûác haát Böåi dên laâng An Thaái bêìu laâm chûác nhêån: "Sûác hêëp dêîn cuãa höåi
suöët 3 ngaây 3 àïm. Caãnh xoám "Taâo kï", nhiïåm kyâ 3 nùm, khöng phaãi chó úã chöî laâm chay,
laâng múã höåi àoán khaách thêåp chuyïn tröng coi viïåc töí chûác höåi haát Böåi, maâ coân möåt lyá do khaác laâ
phûúng vaâo dõp naây àaä àûúåc Àöí giaân vaâ thu nhêån tiïìn, phêím noá àûúåc töí chûác ngay trïn maãnh
phaãn aánh trong ca dao xûa: vêåt cuáng tïë. Theo öng, höìi êëy höåi àêët giaâu truyïìn thöëng thûúång
"Àöìn rùçng An Thaái, Chuâa Baâ Àöí giaân khöng töí chûác vaâo möåt voä". An Thaái tûâ lêu àaä laâ möåt
Laâm chay, haát Böåi àöng àaâ thúâi gian nhêët àõnh naâo. Coá thïí 2 trong nhûäng caái nöi cuãa laâng voä
quaá àöng nùm hoùåc 3 nùm möåt lêìn. Coá luác Bònh Àõnh, tûâng saãn sinh ra
Àaân baâ cho chñ àaân öng, höåi Àöí giaân àûúåc töí chûác vaâo nhûäng bêåc voä nhên kiïåt xuêët cuãa
Xem xong ba Ngoå, laåi tröng rùçm thaáng baãy, nhûng cuäng coá Bònh Àõnh. Chñnh anh em nhaâ

18 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


3 voä àûúâng
àang tranh heo
taåi höåi Àöí giaân.

caác núi vïì àêy trao àöíi haâng hoáa,


phêím vêåt. Möåt trong nhûäng mùåt
haâng tûâ àêët Têy Sún àûúåc trung
chuyïín qua àêy laâ mêåt ong vaâ
trêìu nguöìn. Chúå An Thaái cuäng
àûúåc thaânh lêåp bïn búâ söng Cön,
nöëi liïìn con phöë chñnh chaåy men
theo búâ söng daâi àïën vaâi ba trùm
meát. Maäi àïën nhûäng nùm trûúác
ngaây miïìn Nam hoaân toaân giaãi
phoáng 1975, An Thaái vêîn coân laâ
trung têm mua baán sêìm uêët vúái
nhiïìu cûãa haâng taåp hoáa, nhiïìu
xûúãng dïåt vaâ loâ nhuöåm, caác cú súã
laâm giêëy baãn vaâ loâ laâm buán song
thùçng (buán Taâu).
Höåi Àöí giaân An Thaái laâ möåt Lïî höåi cöí truyïìn
Cuáng tïë vaâ thi voä
cuãa àêët voä Bònh Àõnh. Trûúác àêy, vaâo ngaây rùçm
thaáng 7 Êm lõch, ngûúâi dên huyïån An Nhún àöí Taåi An Thaái, hiïån nay vêîn
coân nhiïìu chuâa chiïìn cöí àûúåc
vïì laâng àïí dûå Lïî Vu lan, xem haát Böåi vaâ nhûäng
ngûúâi Hoa xêy cêët tûâ rêët lêu, nhû
cuöåc àêëu voä giûäa caác trûúâng phaái voä cöí truyïìn chuâa Öng, chuâa Baâ, àùåc biïåt laâ
úã àêy. Chïë Lan Viïn, nhaâ thú kiïåt xuêët cuãa ngöi chuâa Höåi Quaán àûúåc ngûúâi
trûúâng thú Bònh Àõnh, tûâng viïët: "Quaã laâ nhûäng dên An Thaái laâm núi höåi hoåp, thúâ
àïm haát Böåi úã An Vinh, caác cuöåc Àöí giaân úã An cuáng. Vaâi nùm möåt lêìn, àuáng vaâo
dõp rùçm thaáng baãy laâ hoå töí chûác
Thaái laâm cho töi yïu caái chêët huâng traáng, sau
lïî cuáng hïët sûác linh àònh. Theo
naây ta goåi laâ sûã thi hay laâ gò nhó? Röìi àêy caác möåt söë tû liïåu khaác thò höåi Àöí
baån cuäng nïn töí chûác laåi troâ Àöí giaân, àoá chaã laâ giaân töí chûác chu kyâ 4 nùm möåt
Olympic cuãa ta àêëy sao". Nhû nhùæn nhuã têm lêìn, nhùçm vaâo caác nùm Ty å, Dêåu,
huyïët cuãa nhaâ thú, Súã VHTT Bònh Àõnh hiïån Sûãu... Àõa àiïím Àöí giaân töí chûác
luên phiïn taåi caác chuâa Baâ, chuâa
àang coá àïì aán phuåc höìi Lïî höåi àöåc àaáo àaä bõ Höåi Quaán, Goâ Êm Höìn vaâ sau
mai möåt naây. naây àûúåc dúâi ra baäi caát söng Cön.
Sau hai ngaây cuáng tïë vaâ haát
Böåi, àïën ngaây thûá ba thò bùæt àêìu
Têy Sún - Nguyïîn Nhaåc - ngûúâi Hoa göëc Minh Hûúng àïën cuáng chêín vaâ Àöí giaân. Lïî vêåt
Nguyïîn Huïå - Nguyïîn Lûä cuâng sinh cú lêåp nghiïåp úã laâng An göìm coá laá cúâ phûúán ghi 4 chûä:
danh tûúáng Voä Vùn Duäng àaä Thaái. Ngûúâi Hoa àaä àoáng vai troâ Phuác, Àûác, Thêìn, Taâi cuâng vúái 1
tûâng àïën hoåc voä úã àêy trûúác khi quan troång trong viïåc quan hïå heo quay nguyïn con, baánh traái
lïn Têy Sún thûúång àaåo khúãi buön baán úã àõa phûúng. Àêy vaâ gaåo muöëi. Àiïìu àùåc biïåt laâ
nghiïåp. cuäng laâ àöång cú àïí súám hònh hònh thûác sinh hoaåt tñn ngûúäng
Hiïån nay laâng An Thaái laâ thön thaânh nïn thõ trêën An Thaái (trung naây àaä dêìn dêìn biïën thaânh núi thïí
Myä Thaånh thuöåc xaä Nhún Phuác têm cuãa huyïån lyå An Nhún thúâi hiïån tinh thêìn thûúång voä giûäa caác
(An Nhún). bêëy giúâ). laâng voä trong vuâng. Ngûúâi ta lêåp
Vúái võ trñ giao tiïëp thuêån lúåi Tûâ thïë kyã XVII, An Thaái trúã möåt sên khêëu ngoaâi trúâi laâm bùçng
caã àûúâng thuãy lêîn àûúâng böå, thaânh trung têm buön baán khaá göî hoùåc tre khaá chùæc chùæn, cao 5
khoaãng àêìu thïë kyã 17 àaä coá nhiïìu sêìm uêët, àaä thu huát khaách buön tûâ meát. Trïn giaân coá ngûúâi chuã troâ

VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
19
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

vaâ möåt àöåi voä sô baão vïå. Traâ tröån trong àaám àöng ngûúâi ài
XUÊN DIÏÅU
xem coá nhiïìu vïå sô thuöåc caác voä àûúâng nöíi tiïëng nhû: An
Thaái, An Vinh, Suöëi Beâo, Trûúâng Àõnh, Hoâa Phong... hoå
àûúåc phên cöng, töí chûác phoâng thuã chùåt cheä, coân caác voä
sû thò êín trong caác quaán ùn gêìn àoá àïí chúâ àúåi kïët quaã tó Cha àaâng ngoaâi
thñ giûäa caác àïå tûã cuãa mònh. Khoaãng 3 giúâ chiïìu ngaây thûá
3, sau 3 höìi chiïng tröëng nöíi lïn baáo hiïåu lïî cuáng kïët thuác. Meå úã àaâng trong
Bêët thêìn, ngûúâi chuã troâ chùåt àûát dêy neo giaân vaâ xö àöí con
heo quay vaâ caác lïî vêåt cuáng tïë rúi xuöëng àêët... Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong
Caác voä sô taâi nghïå cao, phi thên lïn giaân tòm caách cûúáp Öng àöì Nghïå àeo khùn goái àoã
lêëy con heo quay. Sau khi cûúáp àûúåc lïî vêåt, hoå liïìn vaác Vûúåt àeâo Ngang, kiïëm núi cêìn chûä
heo lao ra khoãi àaám àöng, cöë hïët sûác mang con heo quay Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong.
vïì àõa àiïím an toaân àaä àõnh. Têët nhiïn, möîi nhoám tranh Hai phña àeâo Ngang: möåt möëi tú höìng
taâi àïìu àaä coá phên cöng ngûúâi baão vïå, caãn ngùn nhûäng àöëi Quï cha Haâ Tõnh àêët heåp khö rang
thuã lúåi haåi khaác coá thïí giêåt laåi heo trïn vai. Trong cuöåc Àoái bao thuúã, cúm chia phêìn tûâng baát
tranh taâi naây, caác voä sô duâng têët caã ngoán voä, chiïën thuêåt Quï meå gioá nöìm thöíi lïn tûúi maát
khön ngoan àïí giaânh chiïën thùæng vïì mònh. Höåi Àöí giaân Bònh Àõnh luáa xanh öm boáng thaáp Chaâm.
khöng phaãi chó möåt mònh Bònh Àõnh coá nhûng höåi Àöí giaân
cuãa An Thaái bao giúâ cuäng thu huát ngûúâi tham dûå àöng Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong
nhêët vaâ "con heo quay" cuãa An Thaái cuäng àûúåc xem troång Öng àöì nho lêëy cö laâm nûúác mùæm.
nhêët.
Theo tuåc lïå, heo quay chiïën lúåi phêím seä àûúåc àem xeã Laâng xoám cûúâi gioång öng àöì troå treå
ra àïí khao chung cho têët caã nhûäng voä sô cuâng coá mùåt trong Nhûng quyá öng àöì vùn veã gioãi giang
cuöåc tranh taâi. Nhûäng voä sô hay laâng voä coá ngûúâi giaânh Baâ ngoaåi noái: töi troång ngûúâi chûä nghôa
chiïën thùæng àûúåc moåi ngûúâi hoan nghïnh vaâ nïí troång. Hoå Daám gaã con cho caách tónh, xa àaâng.
tin rùçng nùm êëy seä gùåp hïn vò àûúåc "löåc cuãa thêìn". Thûúâng
thò nhûäng loâ voä úã An Thaái vaâ huyïån Bònh Khï, nhiïìu tay Tiïëng àaâng trong, tiïëng àaâng ngoaâi
voä sô coá "nghïì tranh heo". YÁ nghôa cuãa cuöåc tranh taâi naây quêën quyát
khöng nùçm trong giaá trõ vêåt chêët cuãa moán quaâ giaânh àûúåc Vaâo giûäa maái tranh, giûúâng choäng,
maâ úã giaá trõ tinh thêìn, àûúåc thïí hiïån qua taâi nghïå cuãa cöåt nhaâ
nhûäng ngûúâi dûå cuöåc vúái chöî àûáng danh dûå trong laâng voä. Rûáa, mö, chûâ? Cha hoãi àiïìu muöën biïët
Voä àûúâng naâo khöng cûúáp àûúåc heo thò tiïëp tuåc cho mön Ngaåc nhiïn gò, meå thöët: uái chui cha!
sinh luyïån têåp àïí chúâ dõp khaác thi thöë taâi nùng.
Con trong voäng ïm laânh kïu keäo keåt
Hoaâi niïåm cuãa ngûúâi dên "àêët voä"
Ru tuöíi thú theo hai àiïåu böíng trêìm
Do hoaân caãnh chiïën tranh, tuåc Àöí giaân bõ baäi boã àaä vaâi Meå thaãnh thoát: qua nhúá thûúng em bêåu
chuåc nùm nay. Múái àêy, Súã Vùn hoáa Thöng tin Bònh Àõnh Cha haát dùåm baâi Phuå tûã tònh thêm.
àang coá phûúng aán khöi phuåc lïî höåi àöåc àaáo mang tinh
thêìn thûúång voä naây. Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong
Öng Lêm Ngoåc Phuá trûúãng mön phaái Bònh Sún cho Muöën ùn nhuát, thò vïì quï vúái böë
biïët, úã An Thaái hiïån coân böën loâ voä lúán laâ Bònh Sún, Haãi Muöën ùn quyát, ùn höìng, theo cha maây
Sún, Quaách Cang vaâ Höì Hoaânh. Trong àoá loâ voä Bònh Sún maâ vïì ngoaâi àoá
àûúåc xem laâ loâ voä lúán nhêët, kïët húåp giûäa voä Bònh Àõnh vaâ Muöën uöëng nûúác dûâa, ùn xoaâi chñn àoã
voä Taâu. Caác loâ voä khaác úã àêy thûúâng luyïån theo löëi voä Muöën ùn baánh teát, baánh töí
Taâu. Cuäng theo öng Phuá, thò mön phaái Bònh Sún thúâ vua Thò theo tao, úã maäi trong naây.
Quang Trung laâm töí sû. Hiïån nay, bïn kia búâ doâng söng
Cön thú möång vêîn coân caác laâng An Vinh, laâng Thuêån Àöåi ún Thêìy, àöåi ún Maá sinh con
Truyïìn vang boáng möåt thúâi vúái cêu ca "Roi Thuêån Truyïìn, Caãm ún Thêìy vûúåt àeâo Ngang bêët kïí!
quyïìn An Vinh". Sau khi caác voä sû Cai Baãy, Kiïím Caáo, Caãm ún Maá biïët yïu ngûúâi xûá Nghïå
Kiïím Myä, Höå Haãi, Chñn Àöî... (laâng voä An Vinh) vaâ Höì Nïn maáu con chung hoaâ caã hai miïìn.
Ngaånh (laâng voä Thuêån Truyïìn) qua àúâi, caác laâng voä úã àêy 6/1960
hiïån àaä bõ mai möåt vaâ thêët truyïìn dêìn.q

20 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


YÏËN LAN Cuöëi àöi laâng xam xaám dïåt VÙN CAO
tú mûa.
Öi Bònh Àõnh tûå thaânh cao,
Bònh Àõnh trao gûãi Quy Nhún
Buöìn xïë taâ qua mêëy cûãa rïu xanh
1935 Núi àïën àoång nhûäng vuäng chiïìu 1
laånh àúåi
Buöíi trùng gêìy, gioá luåy xuöëng Möåt nûãa hònh con trai
Àêy laâ chöën nûúng mêy vaâ mong manh. ngaây
cêåy nguyïåt
lêëp laánh sùæc cêìu vöìng
Àaâng chúâ xe, söng nûúác ûúác Àêy töi söëng trong xanh nghiïm möåt nûãa mònh trùng
mong thuyïìn thaánh thêët àïm
Tõch - dûúng - liïîu khöng Àeân lûu ly hao saáng möång nùçm nghiïng trïn
biïët mònh àang biïëc traân àêìy caát biïín
Tûúng tû trúâi tûúng tû nhaåc Lan can àoã xuöëng dêìn tûâng bêåc
triïìn miïn. Höìn cuöån dêìn bêåc bêåc khoái Quy Nhún chuáng ta
hûúng xêy. Vaâi dêy buöìm nhoã
Mêy nöíi àoá nhûng Vaâi con àûúâng
höìn chûâng xa xûá Höìn töi loaãng trïn bïå vaâng phöë nhoã
Trùng cö liïu trùæng möång thïëp chaãy Vaâi ngöi nhaâ nho nhoã
höì xa nao? Cuâng höìn trûa quêën quyát lêëy
Xe löîi heån vúái ngûúâi trong giao lên Vêîn ngaây àïm
lûä thûá Taám phûúng baån - chúåp haâng mi lêëp laánh
Nhûäng caánh thuyïìn muön möång thêëy mang vïët thûúng xûa
dùåm cuäng hû hao. Xûá têm tònh, vaâng röån laá thu phên. ngaây àïm laâm ngoåc

Öi Bònh Àõnh, mêy chia trúâi Nhaánh toâng, baá coá àau vò xûá súã Chûa vïì àûúåc
caách biïåt Chúá quùån mònh thïm nûác núã Quy Nhún
Nhuáng bêng khuêng trong höìn töi maâ nhúá em
giaá laånh sûúng hoa Khöng àûúåc söëng, xin cho cuâng Khuön mùåt caâng
Nhaâ ngúá ngêín, nhûäng àûúåc thúã hiïìn dõu
tûúâng vöi keo kiïët Vaån - lyá - tònh trong gioá ngoåt caâng lêëp laánh
Nam - quaách sêìu, Àöng - xa xöi. lêëp laánh
phöë quaånh, Têy - mön xa.
Trúâi Bònh Àõnh coá thûúng Em
Cêy lùång leä gûúång laâm bêìy leã chiïëc
haãi àaão Em nùçm thûúng xanh biïëc cuãa
Thuyïìn böì cêu nghiïng trúâi buöìn
buöìm trùæng tröi ven Trïn àaâi traán thú hùçng lïn
Tùm chiïu möå nöíi trïn voång nguyïåt
doâng nûúác Daåo Trùng coân nûúng thuyïìn nhaåc
Rûúåu ên tònh - Bònh Àõnh - xûá khuêët trong sûúng
lïn men.
Hoa tû tûúãng phên thên chòu
Àûúâng lùng lùæc chaãy gioá traãi
trong quêìng nùæng nhaåt Trúâi hoa tiïn, höì haãi noái trong têm
Nhúá thûúng tûâ vûúân chuöëi Öi Bònh Àõnh, sao nùçm trong
vûúng àûa maäi maäi
Giêëc Trang Tûã àïm vêìy theo Àôa dêìu vúi, tim chaáy ngoån
höåi haát êm êm... ?

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


21
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Phuåc höìi tuöìng


Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën, Bònh Àõnh vûâa
hoaân thaânh viïåc phuåc höìi möåt trong
nhûäng vúã tuöìng hay nhêët vaâ lúán nhêët cuãa
ÀAÂO TÊËN
"hêåu töí" Àaâo Têën - vúã tuöìng Diïîn Voä Àònh. úã thò hiïån taåi

AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT. Caác caãnh trong vúã tuöìng Diïîn voä àònh.

KHAÃI NHÊN

êy laâ kïët quaã sau gêìn hai thaáng têåp luyïån cuãa

À têåp thïí diïîn viïn, nhaåc cöng cuãa Nhaâ haát. Vúã
tuöìng naây àûúåc Àaâo Têën viïët vaâo khoaãng nùm
1889 àïën 1893, khi öng àang laâm Töíng àöëc úã An Tônh
lêìn thûá nhêët. Vúã diïîn do Hoaâng Ngoåc Àònh àaåo diïîn
Tiïëng laâ phuåc höìi, nhûng thêåt ra trûúác nay Nhaâ haát
Tuöìng Àaâo Têën chûa tûâng dûång vúã naây. Ngay caác
diïîn viïn hiïån nay cuãa Nhaâ haát cuäng chûa möåt lêìn
àûúåc xem Diïîn voä àònh maâ chó biïët àïën vúã tuöìng naây
qua kõch baãn trïn giêëy. Thûåc tïë, baãn diïîn göëc cuãa toaân
böå Diïîn Voä àònh àûúåc giúái chuyïn mön xem nhû àaä

22 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


thêët truyïìn, búãi àaä tûâ rêët lêu, hêìu tuöìng naâo cuäng nhúá: baão toaân.
nhû khöng coá àún võ tuöìng naâo Têëm thên liïìu gûãi cung dêu Àiïìu àùåc biïåt hún: vúã diïîn àaä
coân diïîn toaân böå Diïîn voä àònh. Àöë con lûúng maä biïët àêu laâ àûúåc phuåc höìi dûúái goác nhòn
Caác nghïå sô nöíi tiïëng tûâng sùæm nhaâ ngûúâi höm nay, nhòn truyïìn
caác vai Triïåu Khaánh Sanh, Kiïìu Àêy laâ möåt caách tên nghïå thöëng úã thò hiïån taåi. Tiïët têëu vúã
Quang, Baâng Höìng, Vûúng Quáy, thuêåt àùåc biïåt cuãa Àaâo Têën, möåt diïîn àûúåc àêíy nhanh hún, gêìn
Bao Cöng hêìu nhû àaä vïì chöën caách tên àûúåc thöi thuác búãi guäi hún vúái nhõp àiïåu cuöåc söëng
vônh hùçng. Búãi vêåy, trûúác khi nhûäng gò taác giaã àaä chûáng kiïën, höm nay. Ngoaâi ra, àaåo diïîn
dûång vúã, troâ chuyïån vúái chuáng àaä chiïm nghiïåm giûäa möåt thúâi Hoaâng Ngoåc Àònh cuäng àaä saáng
töi, àaåo diïîn Hoaâng Ngoåc Àònh àiïím lõch sûã hïët sûác àaão àiïn bïë taåo thïm möåt söë àoaån nhùçm laâm
tûâng khùèng àõnh: "Dûång Diïîn voä tùæc luác bêëy giúâ. Nöîi àau àúâi vô roä hún tû tûúãng chuã àïì cuãa Àaâo
àònh laâ möåt thaách thûác, búãi chó àaåi àaä laâm Àaâo Têën quyïët àõnh Têën àûúåc gûãi gùæm trong vúã, nhû
coân lûu truyïìn vaâi trñch àoaån cuãa phaá vúä cêëu truác cuä àïí coá nhûäng viïåc àûa nhûäng cêu thú cuãa nhaâ
baãn diïîn cöí". Anh coân noái thïm, lûåa choån nghïå thuêåt múái, phuâ thú Bïë Kiïën Quöëc trong baâi thú
nïëu khöng coá kinh nghiïåm tñch húåp. Coá ngûúâi àaä nhêån àõnh, vúái "Dûúái chên nuái Huyânh Mai, nghô
luäy tûâ 37 nùm lùn löån vúái sên Diïîn voä àònh vaâ kiïåt taác Höå Sanh vïì Àaâo Têën" laâm chuã àïì cuãa
caãnh tûå möå vaâ vô thanh nhû möåt
caách àaánh giaá Àaâo Têën cuãa caác
thïë hïå höm nay:
Trong möåt thúâi quaá ñt tònh
thûúng yïu
Àaä yïu thûúng hïët loâng
Giûäa möåt àúâi quaá nhiïìu àiïìu
phaãi nghô
Àaä nghô suy túái cuâng

Ngûúâi àaä söëng möåt thúâi


khoá khùn cuâng àêët nûúác
Loâng vûúng mang
gaánh nghôa, gaánh tònh
Daân diïîn viïn noâng cöët cuãa
Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën àaä goáp
Àaåo diïîn Hoaâng Ngoåc Àònh vaâ nhaâ nghiïn cûáu Tuöìng Vuä Ngoåc Liïîn. rêët nhiïìu cho thaânh cöng cuãa vúã
diïîn. NSÛT Minh Ngoåc (vai
khêëu haát Böåi, nhêët laâ nhûäng nùm Àaân, chñnh Àaâo Têën chûá khöng Triïåu Khaánh Sanh), NSÛT Vùn
thaáng hoaåt àöång úã Nhaâ haát cuäng phaãi ai khaác laâ ngûúâi khúi nguöìn Vyä (vai Baâng Höìng), NSÛT
nhû vúái caác àoaân tuöìng nghiïåp cho chuã nghôa hiïån thûåc trïn sên Xuên Húåi (vai Vûúng Quyá),
dû Bònh Àõnh thò anh seä khöng khêëu VN. NSÛT Phûúng Thaão (vai Nhêët
daám nhêån dûång vúã naây. “Qua vúã diïîn, cho thêëy àaåo phêím phu nhên), Thanh Sûã (vai
Cêìn noái thïm, trong söë caác vúã diïîn àaä hiïíu àûúåc khaá sêu sùæc Kiïìu Quang)... àïìu laâ nhûäng diïîn
diïîn cuãa Àaâo Têën thò Diïîn voä tinh thêìn cuãa cuãa vúã Diïîn voä viïn coá haâng chuåc nùm lùn löån
àònh, thuöåc loaåi tuöìng vùn, coá àònh cuãa Àaâo Têën”. Àêy laâ khùèng trïn sên khêëu haát Böåi, thêëu nhêåp
cêëu truác khöng giöëng vúái caác vúã àõnh cuãa NSÛT Vônh Huïë, möåt nhûäng tinh hoa cuãa sên khêëu haát
tuöìng truyïìn thöëng, àùåc biïåt laâ trong söë 5 cöë vêën nghïå thuêåt cuãa Böåi truyïìn thöëng. Nhúâ vêåy,
möåt caái kïët khöng coá hêåu. Diïîn vúã diïîn, phaát biïíu sau khi xem nhûäng maãng miïëng sên khêëu,
voä àònh bêët ngúâ kïët thuác khi àïm töíng duyïåt. Möåt cöë vêën nhûäng chi tiïët trúã nïn coá höìn,
Triïåu Khaánh Sanh, ngûúâi traáng sô khaác, nhaâ nghiïn cûáu Vuä Ngoåc söëng àöång, vûâa truyïìn taãi hïët yá
àaåi diïån cho lûåc lûúång trung Liïîn, cuäng rêët haâo hûáng khen cuãa taác giaã, vûâa thïí hiïån töët yá àöì
nghôa bõ boån gian thêìn truy àuöíi, rùçng trong vúã diïîn vûâa àûúåc cuãa àaåo diïîn, laâm cho vúã diïîn ài
phaãi xa ngûúâi yïu, xa quï hûúng dûång laåi, caác àùåc sùæc cuãa Diïîn voä vaâo loâng ngûúâi xem höm nay tûå
haát cêu haát Nam ngûúâi hêm möå àònh lûâng danh àaä cú baãn àûúåc nhiïn, nhuêìn nhõ hún.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


23
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

oá dõp múâi baån haânh thuyïët laâ coá thêåt. trong vùæt lùång lúâ, hai bïn búâ àêìy

C hûúng vïì Hêìm Hö - möåt


trong nhûäng cùn cûá àõa
cuãa nghôa binh Têy Sún, núi àaä
Haânh hûúng vïì Hêìm Hö,
chuáng ta xuêët phaát tûâ Baão taâng
Quang Trung, thùæp hûúng tûúãng
coã lau hoang sú àiïím xuyïët
nhûäng khoám hoa sim tñm biïëc àïí
àïën vúái nhûäng gò kyâ vô nhêët cuãa
gùæn liïìn vúái tïn tuöíi ngûúâi anh niïåm taåi Àiïån thúâ ba anh em nhaâ Hêìm Hö. Sau 120 phuát, xuöìng
huâng aáo vaãi cúâ àaâo Quang Trung Têy Sún vaâ caác tûúáng lônh cuãa àïën "Vuäng trêu nùçm" thò dûâng
- Nguyïîn Huïå laänh tuå kiïåt xuêët àöåi quên baách chiïën baách thùæng laåi. Trûúác mùåt laâ thaác "Boáng
cuãa phong traâo nöng dên cuöëi thïë naây, tham quan Baão taâng Quang Trùng" êìm aâo tung nûúác trùæng
kyã XVIII. Trung, xem biïíu diïîn tröëng trêån xoaá.
Tûúng truyïìn rùçng: Caách àêy Quang Trung, xem biïíu diïîn voä Toaân caãnh Hêìm Hö hiïån ra
haâng nghòn nùm, dên vuâng haå lûu thuêåt Têy Sún. vúái thaác vûåc àiïåp truâng. Àoaân
söng Kön vaâ söng Kuát luön bõ Nghïå thuêåt vaâ vùn hoaá Têy haânh hûúng coá thïí cùæm traåi trïn
haån haán àe doaå. Vaâo möåt àïm Sún àaä taái hiïån cuöåc söëng vaâ nhûäng "lûng trêu" nöíi trïn mùåt
cuãa nùm haån haán khöëc liïåt nhêët, chiïën àêëu cuãa möåt thúâi chinh nûúác - àoá laâ nhûäng taãng àaá khöíng
chûáng giaám thaãm hoaå àoái khaát chiïën vaâ thanh bònh. Du khaách löì, nhùén thñn. Lûãa höìng àûúåc
cuãa caác buön laâng, "Thêìn Mûa" qua cêìu Kiïn Myä vaâ sau chûa nhen lïn, du khaách coá thïí thûúãng
àaä hiïån ra, taåo söng, taåo suöëi, cûáu àêìy 20 phuát, ö tö seä àïën "Hoân thûác hûúng võ cuãa öëc luöåc vúái
vúát bao sinh linh, hònh thaânh caã Boáng" vúái "Baäi àaá chuâm" - núi mùæm gûâng, caá àöëi nûúáng xiïn -
möåt vuâng haå du hai con söng nöëi coá dinh Tiïn Hiïìn, miïëu thúâ nhûäng saãn vêåt àöåc àaáo maâ chó
Têy Nguyïn vaâ biïín Àöng. Hai thaânh hoaâng, thaánh àõa Hêìm Hö - Hêìm Hö múái coá. Cuäng khöng thïí
tiïëng "Hêìm Hö" phaãi chùng àaä do ngûúâi dên taåo lêåp khi Hêìm Hö thiïëu möåt chuát cay àûúåm truyïìn
bùæt nguöìn tûâ lïî tïë thêìn linh "hö coân laâ cùn cûá àõa caách maång thúâi thöëng cuãa rûúåu Baâu Àaá.
phong - hoaán vuä" tûå ngaân xûa. chöëng Myä. Nïëu muöën, du khaách ài böå
Ngaây nay, ngaânh khñ thûúång thuyã Tûâ àêy, du khaách àûúåc ngöìi thïm möåt ngaây, treâo àaá, vûúåt
vùn àaä chûáng minh àûúåc nhûäng trïn nhûäng chiïëc xuöìng nan, len thaác, men theo nhûäng àûúâng moân
tiïëng hêìm ruá kinh höìn tûâ truyïìn qua nhûäng con laåch nhoã, nûúác hoang sú doåc theo hai búâ söng

24 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


NON NÛÚÁC

Hêìm Hö
Caách thõ trêën Phuá Phong (huyïån Têy
Sún, Bònh Àõnh) chûâng 7km vïì hûúáng Du lõch Bònh Àõnh seä trúã
têy nam, Hêìm Hö laâ möåt daãi liïn hoaân
bêåc thang göìm suöëi, thaác, höì, söng, thaânh troång àiïím du lõch
laåch traãi daâi hún 2km. Toaân caãnh non
xanh nûúác biïëc Hêìm Hö hiïån ra coân quöëc gia
nguyïn neát hoang sú kyâ aão, múâ trong
sûúng nuái àöi búâ haå lûu söng Kuát - àûáa
ïën nùm 2010, du lõch Bònh Àõnh seä trúã thaânh ngaânh

À
con sinh àöi cuãa doâng söng Kön - möåt
thúâi binh àao, xaâo xaåc dêu xanh vaâ caát kinh tïë quan troång, àöìng thúâi trúã thaânh troång àiïím
trùæng. Hêìm Hö trúã thaânh huyïìn thoaåi du lõch quöëc gia. Àoá laâ möåt trong nhûäng muåc tiïu
tûâ chñnh caái tïn cuãa mònh. quan troång maâ ngaânh du lõch Bònh Àõnh hûúáng àïën.
Trïn cú súã nhûäng taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ nhên vùn
phong phuá, àõnh hûúáng phaát triïín du lõch Bònh Àõnh àïën
nùm 2010 vaâ 2020 laâ: Tiïëp tuåc ûu tiïn khai thaác, múã röång
caác thõ trûúâng khaách du lõch truyïìn thöëng, khai thaác caác thõ
AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT. trûúâng du lõch múái, coá tiïìm nùng; tùng cûúâng thu huát
khaách du lõch àïën tûâ caác nûúác ASEAN, Àöng Bùæc AÁ, chêu
Êu, chêu Àaåi Dûúng…; Ûu tiïn têåp trung phaát triïín du lõch
sinh thaái biïín, höì, nuái vaâ du lõch vùn hoáa - lõch sûã, taåo ra
ûu thïë vûúåt tröåi, àöìng thúâi kïët húåp àa daång vúái caác saãn
phêím du lõch khaác coá àiïìu kiïån vaâ nhu cêìu cuãa khaách du
lõch.
Seä coá 3 hûúáng phaát triïín khöng gian du lõch, göìm: phaát
triïín theo tuyïën ven biïín Quy Nhún - Söng Cêìu (Phuá Yïn)
vaâ Quy Nhún - Tam Quan àïí khai thaác töëi àa thïë maånh
biïín, ven biïín, àaão cuãa Bònh Àõnh theo hûúáng phaát triïín
ra biïín. Phaát triïín theo tuyïën Quy Nhún - An Nhún - Têy
Sún àïí khai thaác töëi àa thïë maånh vuâng di tñch Têy Sún kïët
húåp vúái vùn hoáa Chùm, gùæn vúái haânh lang Àöng - Têy.
Phaát triïín khöng gian du lõch miïìn nuái Vônh Sún - Àõnh
Lûúång khaách du lõch àïën thùm Hêìm Hö ngaây caâng tùng. Bònh - Àöng Trûúâng Sún…
Caác saãn phêím du lõch chñnh cuãa tónh göìm: vùn hoaá,
Kuát àïí lïn àïën "thaác Döëc", "Hoân Traâo", nguã nghó dûúäng, tùæm biïín, thïí thao, sinh thaái, thùm quan, du
àïm trong "vûúân àõa àaâng" àïí saáng höm sau lõch quaá caãnh... vúái caác cuåm du lõch chuã yïëu:
- Cuåm du lõch Qui Nhún vaâ phuå cêån göìm haâng loaåt
àoán nhûäng tia nùæng bònh minh xuyïn qua keä laá,
àiïím du lõch coá sûác hêëp dêîn vïì caãnh quan, thùæng caãnh,
phaãn chiïëu trïn mùåt nûúác Hêìm Hö giûäa muön caác baäi biïín, khu nghó dûúäng, caác di tñch, tön giaáo vùn
vaân êm thanh rñu rñt cuãa tiïëng chim muöng hoaâ hoaá, lõch sûã...
vaâo khöng gian huyïìn bñ, gioá huá mêy ngaân... - Cuåm thõ trêën Phuá Phong vaâ phuå cêån göìm phêìn lúán
Du ngoaån Hêìm Hö khöng chó àïí thûúãng caác di tñch lõch sûã vùn hoaá coá giaá trõ nhêët cuãa Bònh Ðõnh maâ
thûác möåt thùæng caãnh coân nguyïn sú kyâ thuá cuãa trung têm laâ Baão taâng Quang Trung, thaáp Dûúng Long...
Bïn caånh àoá laâ nhûäng àiïím du lõch sinh thaái hêëp dêîn nhû
möåt vuâng "àõa linh nhên kiïåt" maâ chuáng ta coân
Hêìm Hö, höì Nuái Möåt, höì thuãy àiïån Vônh Sún...
àûúåc soi mònh trong doâng lõch sûã haâo huâng, - Cuåm thõ trêën Bònh Ðõnh vaâ vuâng phuå cêån göìm thaânh
cuãa möåt dên töåc anh huâng, tiïu biïíu trïn àêët Ðöì Baân, chuâa Thêåp Thaáp, caác laâng voä An Nhún, suöëi
Têy Sún naây.q khoaáng noáng Höåi Vên, di tñch lõch sûã Nuái Baâ, caác laâng
(Theo TTO) nghïì truyïìn thöëng An Nhún -Tuy Phûúác - Phuâ Caát...q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


25
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

NHaâ
Bònh Àõnh laâ "caái nöi"
cuãa nhaâ laá maái - möåt
neát kiïën truác àöåc àaáo
cuãa dên töåc Viïåt:
Anh vïì dúä göî àa àa

laá
Cêët nhaâ lêî m thûúån g,
thaáng ba em vïì
Cêu ca cuãa ngûúâi Bònh
Àõnh xûa phêìn naâ o
phaãn aánh àûúåc nhûäng

maáI
àùåc sùæc cuãa nhaâ laá maái
thuúã trûúác.

Toaân caãnh möåt ngöi nhaâ laá maái úã Phûúác Thaânh, Tuy Phûúác.

AÃNH TRONG BAÂI: HUYÏÌN TRÊN.

Kïët cêëu vò keâo möåt ngöi nhaâ laá maái úã Hoaâi Sún - Hoaâi Nhún.
VIÏËT HIÏÌN

iïåc quan troång àêìu tiïn àöëi

V vúái viïåc laâm nhaâ laá maái laâ


xêy dûång nïìn moáng vaâ gaác
àoân döng, àoân tay. Thûúâng thò,
moáng nhaâ àûúåc àaâo sêu khoaãng 1
thûúác möåc (chûâng 40cm) vaâ àûúåc
nïån chùåt bùçng chêët liïåu tröån giûäa
meã göëm, àaá vöi vaâ muöëi. Àêy laâ
vêåt liïåu khöng chó bïìn, chùæc maâ
coân coá khaã nùng phoâng chöëng
möëi, moåt. Viïåc quan troång thûá 2 laâ
gaác àoân döng, àoân tay. Gaác àoân
döng laâ viïåc töëi hïå troång nïn bùæt
buöåc phaãi coi ngaây vaâ choån göî thêåt
kyä lûúäng. Thêåm chñ, úã phêìn giûäa
cuãa àoân döng chuã nhaâ coân àùåt möåt
têëm baát quaái àïí trûâ taâ ma. Toaân böå
àoân tay àûúåc kïët nöëi vúái caác vêy
keâo (theo chiïìu doåc). Bïn caånh àoá
laâ hïå thöëng dùng troâ. Àêy laâ möåt
hïå thöëng cûåc kyâ àöåc àaáo. Theo àoá,
toaân böå hïå thöëng naây khöng töën
àïën 1 chiïëc àinh. Têët caã àûúåc kïët
nöëi vúái nhau bùçng möåt duång cuå goåi
laâ con seã. Àiïím khaác biïåt cuãa nhaâ
laá maái Bònh Àõnh so vúái caác loaåi
nhaâ khaác coân laâ phêìn heâ nhaâ.
Thûúâng thò heâ nhaâ laá maái khaá röång.
Heâ thûúâng röång túái 2m. Àöåc àaáo
hún caã phaãi noái àïën hïå thöëng cöåt.
Hïå thöëng cöåt nhaâ laá maái àûúåc chia
laâm 3 loaåi (cöåt haâng nhêët, haâng
nhò, haâng hiïn) vaâ möîi loaåi coá chûác
nùng khaác nhau. Cöåt haâng nhêët
àûúåc böë trñ úã giûäa nhaâ, coá chûác

26 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


nùng àúä vò keâo. Cöåt haâng nhò àûúåc tranh lúåp lïn tûâng lúáp daây. Phêìn
böë trñ saát vaách tûúâng nhaâ vaâ cöåt maái àêët coân àûúåc goåi laâ da caái. Àêìu
haâng ba (goåi laâ haâng hiïn) thò úã tiïn, ngûúâi ta duâng cêy sòa àêåp dêåp
phña ngoaâi, vúái chûác nùng àúä hiïn vaâ daân ra cho phùèng phiu, hoùåc
nhaâ. Hïå thöëng cöåt nhaâ laá maái khaá duâng tre àan thêåt saát, ngûúâi ta
daây (khoaãng 2m coá 1 cöåt). Tuyâ duâng àêët seát, tröån vúái rúm vaâ traát
theo quy mö nhaâ maâ söë cöåt seä lïn. Chñnh kiïíu laâm maái àöåc àaáo
àûúåc dûång nhiïìu hay ñt, nhûng naây nïn nhûäng ngûúâi söëng trong
trung bònh laâ khoaãng 30 cöåt. Söë cöåt nhaâ laá maái caãm thêëy rêët maát meã vïì
thûúâng àûúåc böë trñ theo 5 daäy nhaâ, muâa heâ nhûng laåi êëm aáp vïì muâa
trong àoá cöåt haâng nhêët chiïëm 2 àöng.
daäy, cöåt haâng nhò 2 daäy vaâ cöåt Gêìn nhû theo möåt "quy tùæc
haâng hiïn 1 daäy. Têët caã caác cöåt chung", hêìu hïët nhaâ laá maái Bònh
haâng nhêët àïìu àûúåc kï bùçng àaá vaâ Àõnh àïìu quay mùåt tiïìn vïì hûúáng
àûúåc chaåm tröí tinh xaão. Möåt àiïím àöng - nam. Töëi ky å laâ quay vïì bùæc
nûäa khaá àöåc àaáo laâ chiïìu cao cuãa vaâ têy. Vò thïë nhaâ laá maái Bònh Àõnh
cöåt nhaâ laá maái. Theo phong tuåc, luön thoaáng maát vïì muâa heâ, êëm Gian chñnh möåt nhaâ laá maái úã Caát Taâi,
chiïìu cao cuãa tûâng ngöi nhaâ laá maái cuáng vïì muâa àöng vaâ nhêët laâ Phuâ Caát.
àûúåc tñnh theo chiïìu cao cuãa gia khöng bõ nùæng gùæt, mûa gioá. Vïì
chuã. Cuå thïí, coá möåt caách ào khaá kiïíu daáng, tuyâ theo àõa võ, khaã
"àöåc chiïu" laâ ngûúâi ta àïí gia chuã nùng kinh tïë vaâ súã thñch cuãa gia
ngöìi theo tû thïë quyâ, lûng thùèng, chuã maâ nhaâ coá kiïíu daáng riïng.
giú tay thùèng lïn chaåm phêìn rui Tûâng coá cêu ca: "Nhaâ ta ngheâo
nhaâ. Ngûúâi thúå caã seä theo "kñch möåt gian, hai chaái/So laâm chi saáu
thûúác chuêín" naây maâ laâm. Nhên chaái, ba gian?". Thöng thûúâng,
àêy cuäng xin lûu yá, thúâi phong kiïën nhûäng nhaâ khoa baãng, ngûúâi coá
xûa, chiïìu cao cuãa möîi nhaâ laá maái àõa võ trong xaä höåi, haâng quan laåi..
cuäng phuå thuöåc vaâo àõa võ cuãa gia thò thûúâng laâm nhaâ theo kiïíu chûä
chuã trong cöång àöìng xaä höåi. Theo Cöng (yá noái àïën cöng danh, phuá
àoá, nhaâ laá maái cuãa "haång thûá dên" quyá); gia chuã thuöåc haång chûác sùæc
bao giúâ cuäng phaãi thêëp hún "haång trong laâng, trong xaä hay giaâu coá thò
quan laåi" ñt nhêët laâ 1 têëc möåc thûúâng laâm nhaâ theo kiïíu chûä Chi tiïët trang trñ haâng voång úã möåt nhaâ
(khoaãng 4cm). Thêåm chñ, gia chuã Mön. Böë cuåc cuãa nhaâ laá maái Bònh laá maái Bònh Àõnh.
coá thuöåc haång "giaâu nûát àöë àöí Àõnh cuäng coá neát àùåc trûng riïng.
vaách" khi laâm nhaâ cuäng "khöng Thûúâng göìm coá gian nhaâ chñnh,
maái Bònh Àõnh vêîn "trú gan cuâng
àûúåc pheáp" laâm nhaâ cao hún "öng gian nhaâ phña àöng, gian phña têy,
tiïn chó" trong laâng. gian nhaâ lêîm, gian nhaâ phuå, gian tuïë nguyïåt" vaâ trûúâng töìn theo thúâi
Liïn kïët vúái truå, àoân döng, àoân nhaâ nöëi, gian nhaâ buöìng. Theo quy gian. Theo thöëng kï chûa àêìy àuã,
tay laâ hïå thöëng vaách, àöë. Hêìu hïët ûúác xûa, gian nhaâ chñnh coá chûác hiïån taåi trïn àõa baân tónh Bònh Àõnh
caác sûúân vaách nhaâ laá maái àïìu nùng àïí thúâ cuáng töí tiïn, bêåc "bïì vêîn coân khoaãng gêìn 500 nhaâ laá
àûúåc laâm bùçng tre ngêm (nïn chùæc trïn". Àêy laâ khöng gian linh thiïng maái. Trong àoá coá nhiïìu nhaâ gêìn
chùæn, chöëng àûúåc möëi moåt); bïn nïn gia chuã chó múã cûãa vaâo dõp nhû vêîn coân nguyïn veån. Nhiïìu
ngoaâi àûúåc traát bùçng àêët seát tröån cuáng, giöî, ma chay, cûúái hoãi. Gia àoaân nghiïn cûáu, caác nhaâ nghiïn
vúái rúm. Sau khi traát buân, rúm, àònh naâo quaá phong kiïën, nhiïìu khi cûáu sûã hoåc, kiïën truác àaä vïì khaão
ngûúâi ta duâng vöi, caát, àûúâng, nûúác àaân baâ, con gaái khöng àûúåc pheáp saát, nghiïn cûáu vïì nhaâ laá maái Bònh
deão tröån àïìu, nhuyïîn röìi tö úã phêìn lïn gian nhaâ chñnh. Möîi gian nhaâ laá Àõnh. Àùåc biïåt, nùm 2005, àoaân
bïn ngoaâi cho vaách laáng, àeåp. Vïì maái coá chûác nùng sûã duång khaác chuyïn gia thuöåc Àaåi hoåc Nûä
phêìn àöë, àêy laâ vaách ngùn giûäa nhau. Gian nhaâ lêîm laâ núi chûáa Chiïu Hoaâ (Nhêåt Baãn), phöëi húåp
gian thúâ vaâ nhaâ lêîm nïn toaân böå thoác, gaåo; gian buöìng laâ núi cêët vúái Trûúâng Àaåi hoåc Kiïën truác TP.
àûúåc laâm bùçng göî vaán töët. Àaáng giêëu taâi saãn quñ cuãa gia chuã; gian Höì Chñ Minh àaä thûåc hiïån möåt àúååt
lûu yá, àêy laâ "àiïím vaâng" cuãa cùn nhaâ nöëi thûúâng laâ nhaâ bïëp, nhaâ ùn. àiïìn daä, khaão saát, nghiïn cûáu vïì
nhaâ nïn phña trïn àöë àûúåc trang trñ, Gian nhaâ àöng laâ khöng gian daânh nhaâ laá maái Bònh Àõnh. Àoaân àaä
traåm tröí tinh xaão, cöng phu. Cuöëi cho caác sinh hoaåt gia àònh; coân khaão saát, ào àaåc, veä, ghi cheáp,
cuâng, phêìn quan troång nhêët cuãa gian phña têy laâ gian daânh cho nghiïn cûáu khoaãng 300 ngöi nhaâ laá
cùn nhaâ laâ maái nhaâ. Maái cuãa nhaâ laá khöng gian vùn hoaá, giaáo duåc. Taåi maái úã Bònh Àõnh. Tûâ àoá, caác
maái coá túái 2 maái: möåt maái tranh vaâ àêy gia chuã seä tiïëp gia sû, baån vùn chuyïn gia àaä choån loåc khoaãng 35
1 maái àêët. Phêìn maái tranh àûúåc chûúng, khaách thên hûäu... ngöi nhaâ laá maái tiïu biïíu àïí tiïëp
laâm bùçng tre, àan kïët thaânh nhûäng Traãi qua haâng trùm nùm lûãa tuåc nghiïn cûáu vaâ coá hûúáng giuáp
ö vuöng daây chûâng 10-15cm. Sau àaån chiïën tranh vaâ gioá baäo, nùæng Bònh Àõnh truâng tu, phuåc chïë laåi
khi àan kïët tre xong, ngûúâi ta duâng mûa, luä luåt, song nhûäng ngöi nhaâ laá nhaâ laá maái.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


27
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Muâa xuên Bñnh Tuêët 2006, taåi trung têm Quy Nhún böîng xuêët hiïån möåt
ngöi nhaâ coá löëi kiïën truác khöng giöëng bêët cûá ngöi nhaâ múái naâo trong
thaânh phöë. Nùçm ngay giûäa möåt ngaä tû öìn aâo, ngöi nhaâ vêîn taåo àûúåc cho
riïng mònh möåt khöng gian trêìm mùåc, yïn tônh kyâ laå, vúái maâu gaåch nung
rïu phong cuãa nhûäng thaáp Chaâm, vúái nhûäng böå cûãa göî àen boáng cuãa
nhûäng ngöi nhaâ maái laá àùåc trûng cuãa vuâng nöng thön Bònh Àõnh. Àoá laâ
nhaâ trûng baây göëm cöí Goâ Saânh, baão taâng tû nhên àêìu tiïn, möåt àõa chó
vùn hoaá múái cuãa cuãa Bònh Àõnh.

28 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Baão taâng göëm

NHÊÅT AÁNH chuyïn mön trong nûúác vaâ thïë


giúái rêët chuá yá nghiïn cûáu vaâ
khùèng àõnh böå sûu têåp maâ öng
Tûâ böå sûu têåp vaâ têm
Nguyïîn Hûúåt àùåt tïn laâ "Göëm
nguyïån cuãa ngûúâi cha
Goâ Saânh" laâ möåt doâng göëm hïët
Anh Nguyïîn Vônh Haão, chuã sûác tinh xaão vaâ àaä àaåt àïën nhûäng
nhên cuãa Baão taâng laâ con möåt gia àónh cao nghïå thuêåt trong sûå phaát
àònh laâm göëm nhiïìu àúâi úã Bònh triïín cuãa göëm Chùm tûâ thïë kyã XI
Àõnh. Cha anh, öng Nguyïîn àïën thïë kyã XV, sau àoá àûúåc
Hûúåt, tûâ nùm 1958, àaä xêy dûång ngûúâi Viïåt tiïëp thu, kïë thûâa vaâ
möåt xûúãng göëm myä nghïå xuêët phaát triïín àïën thïë kyã XVIII.
khêíu taåi Myä Quang - Phuâ Myä. Trûúác khi mêët vaâo nùm 1991,
Saãn phêím göëm xuêët khêíu do cú öng Nguyïîn Hûúåt àaä dùån doâ
súã cuãa öng saãn xuêët coá thûúng Nguyïîn Vônh Haão cöë gùæng gòn
hiïåu laâ "Phuâ Myä - Viïåt Nam" giûä vaâ tòm caách giúái thiïåu röång
(trûúác 1960) sau àoá laâ "Kim Mön raäi böå sûu têåp göëm Goâ Saânh búãi
- Viïåt Nam", möåt thûúng hiïåu nöíi àoá laâ möåt phêìn di saãn vùn hoaá
tiïëng úã miïìn Nam thúâi àoá. Trong cuãa quï hûúng.
quaá trònh tòm kiïëm nguöìn àêët
Bònh cöí tiïån miïång troân, Àïën àam mï vaâ quyïët
nguyïn liïåu àïí saãn xuêët, nghe
men Baåch àõnh. têm cuãa ngûúâi thûâa tûå
noái vïì möåt doâng göëm cuãa ngûúâi
Chùm, coân goåi laâ göëm Húâi, cha Nguyïîn Vônh Haão noái rùçng
anh àaä rêët quan têm àïën doâng anh khöng phaãi laâ möåt ngûúâi
göëm naây. Nùm 1974, sau möåt chúi àöì cöí, caâng khöng phaãi laâ
trêån bom Myä neám xuöëng vuâng ngûúâi kinh doanh àöì cöí nhûng
Goâ Saânh thuöåc xaä Nhún Hoaâ, An anh laâ keã thûâa tûå möåt böå sûu têåp
Nhún, tònh cúâ laâm phaát löå rêët göëm cöí Goâ Saânh cuäng coá nghôa
nhiïìu hiïån vêåt göëm vaâ nhûäng loâ laâ thûâa tûå möåt phêìn linh khñ cuãa
göëm cöí àaä nùçm im trong loâng àêët àêët thang möåc. Anh coá traách
haâng trùm nùm. Nghe tin, öng nhiïåm hoaân thaânh têm nguyïån
Nguyïîn Hûúåt tòm àïën ngay vaâ cuãa ngûúâi cha cuäng laâ traách
hiïíu rùçng àêy laâ möåt khu di chó nhiïåm cuãa möåt cöng dên Bònh
göëm cöí quyá giaá. Phaát hiïån cuãa Àõnh àöëi vúái di saãn vùn hoaá cuãa
öng vaâ haâng nghòn hiïån vêåt do quï hûúng. Tûâ sau khi cha mêët,
öng daây cöng thu nhùåt vaâ lûu giûä anh àaä daânh hïët thúâi gian, têm
sau khi cöng böë úã Saâi Goân trong sûác, tiïìn baåc, àïí nghiïn cûáu sêu
nùm 1974 àaä àûúåc caác nhaâ hún vïì böå sûu têåp göëm Goâ Saânh

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


29
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH

Mùåt tiïìn baão taâng. Huä göëm baát giaác.

do cha àïí laåi, göìm àïën hún 1500 hiïån vêåt vaâ tòm caách giúái thiïåu noá vúái
àöng àaão cöng chuáng möîi khi coá cú höåi. Anh àaä tûâng trûng baây möåt söë
hiïån vêåt tiïu biïíu taåi Quy Nhún nùm 2001, taåi Festival Huïë 2002 vaâ
Baão taâng TP.HCM nùm 2003. Vaâ khi nhaâ nûúác cho pheáp àûúåc múã baão
taâng tû nhên, Nguyïîn Vônh Haão àaä êëp uã hònh thaânh möåt nhaâ trûng baây
göëm Goâ Saânh ngay taåi thaânh phöë quï hûúng. Vúái niïìm tûå haâo göëm Goâ
Saânh laâ saãn phêím àöåc àaáo cuãa Bònh Àõnh, àûúåc ngûúâi Bònh Àõnh phaát
hiïån - sûu têìm - lûu giûä vaâ phaát huy giaá trõ, anh muöën nhaâ trûng baây
phaãi àêåm chêët taâi hoa, lõch laäm cuãa àêët Bònh Àõnh xûa, bïì thïë, phoáng
khoaáng nhûng êëm aáp, gêìn guäi. Anh àaä vêån duång nhûäng tinh hoa cuãa
kiïën truác quï hûúng laâ tûúâng gaåch,
Nguyïîn Vônh Haão. vaách xêy cuãa thaáp Chaâm vaâ nhûäng chi
tiïët àöåc àaáo cuãa nhaâ laá maái. Anh duâng
phaãn goä vaâ bònh phong cöí laâm àiïím
Chum thúâ àöåc baãn. tûåa trang trñ nöåi thêët caác gian trûng
baây. Coá nhaâ kiïën truác àaä nhêån xeát: vúái
nhaâ trûng baây göëm Goâ Saânh cuãa
Nguyïîn Vônh Haão, lêìn àêìu tiïn úã
nûúác ta coá möåt baão taâng maâ khöng
gian àûúåc kiïën taåo mang àêåm höìn cöët
cuãa cöí vêåt àïën vêåy. Thêìn Höå phaáp.

Àöi àiïìu vïì möåt söë hiïån


vêåt quyá
Nhaâ trûng baây Göëm Goâ Saânh
trûng baây khoaãng 200 hiïån vêåt àûúåc
tuyïín choån tûâ böå sûu têåp hún 1500
hiïån vêåt cuãa gia àònh Nguyïîn Vônh
Haão. Caác hiïån vêåt chia laâm hai doâng:
göëm cöí vaâ göëm hiïån àaåi. Doâng göëm
cöí bao göìm göëm cöí cuãa ngûúâi Chùm
(tûâ thïë kyã XI àïën XV) vaâ göëm cöí cuãa

30 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


ngûúâi Viïåt xûa (thïë kyã XVII àïën moáng cúä lúán, veä tñch Long Vên
XVIII), àûúåc phên thaânh 4 nhoám Khaánh Höåi thò àûúåc coi nhû
saãn phêím: àöì thúâ tûå vaâ trang trñ nhûäng baáu vêåt coá möåt khöng hai.
tön giaáo, àöì tïë tûå vaâ ngûå duång, àöì Nguyïîn Vônh Haão cuäng daânh
xuêët khêíu, àöì dên duång. Phêìn möåt phêìn nhaâ trûng baây giúái
àùåc sùæc nhêët cuãa nhaâ trûng baây laâ thiïåu nhûäng saãn phêím tiïu biïíu
caác tûúång àêët nung coá giaá trõ lõch cuãa thûúng hiïåu göëm gia töåc anh,
Con võt àûång nûúác, sûã vaâ nghïå thuêåt cao nhû tûúång thûúng hiïåu Kim Mön, àûúåc coi
göëm Kim Mön.
mön thêìn (cao 1m, laâ tûúång laâ caác saãn phêím theo doâng göëm
Chùm bùçng àêët nung lúán nhêët Goâ Saânh trong thïë kyã XX.
àûúåc tòm thêëy hiïån nay), tûúång Sau khi khai trûúng nhaâ trûng
boâ thêìn... vaâ caác vêåt thúâ cuáng vaâ baây taåi quï hûúng, trong nùm
àöì gia duång hoaâng gia bùçng men nay Nguyïîn Vônh Haão dûå kiïën seä
ngoåc chûa tûâng thêëy trong göëm töí chûác möåt cuöåc trûng baây taåi
Chùm nhû cùåp bònh tai beâo cöí thuã àö Haâ Nöåi. Hiïån nay, anh
tiïån, àôa ngûå duång, böå àöì ngûå àang biïn soaån möåt têåp saách vïì
duång... Trong àoá tûúång thêìn göëm Goâ Saânh vaâ tham gia cuâng
Dravapala (mön thêìn, thïë kyã XII- VTV thûåc hiïån möåt böå phim taâi
Chi tiïët trïn àôa XIII) vaâ àôa ngûå duång röìng 5 liïåu vïì àïì taâi naây...q
göëm ngûå duång.

Biïíu tûúång truå cöíng gùæn trïn cao trong baão taâng,
úã giûäa laâ àêìu boâ thêìn Nadin.

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


31
Diïîn àaân VÙN HIÏËN GOÁP YÁ DÛÅ THAÃO BAÁO CAÁO CHÑNH TRÕ

Cêìn quan têm hún nûäa


àïën nghïå thuêåt dên töåc

G. S HOAÂNG CHÛÚNG àêët nûúác coá nhiïìu khúãi sùæc, nhêët laâ
Giaám àöëc Trung têm NCBT&PHVHDT vùn hoaá dên töåc ngaây caâng àûúåc
tön vinh. Nïëu trong xaä höåi phong
kiïën, nhûäng ngûúâi hoaåt àöång biïíu

P
haãi nhêån rùçng, xuyïn suöët
hún nûãa thïë kyã qua, Àaãng diïîn nghïå thuêåt dên töåc bõ coi laâ
ta, maâ àûáng àêìu laâ Höì Chuã "xûúáng ca vö loaâi" thò trong xaä höåi
tõch luön luön quan têm túái sûå múái naây, dûúái sûå laänh àaåo cuãa
nghiïåp vùn hoaá dên töåc, mùåc duâ Àaãng, têët caã nhûäng ngûúâi hoaåt
phaãi lo biïët bao vêën àïì to lúán, tûâ àöång nghïå thuêåt coá taâi nùng, coá
giaãi phoáng dên töåc àïën xêy dûång cöëng hiïën xuêët sùæc àïìu àûúåc tön
CNXH, tûâ àöëi nöåi àïën àöëi ngoaåi... vinh vúái nhûäng danh hiïåu cao quyá:
noái túái Àaãng vúái vêën àïì vùn hoaá Nghïå sô nhên dên, Nghïå sô ûu tuá,
dên töåc khöng thïí khöng nhùæc túái Nghïå nhên dên gian, àûúåc tùång
Baãn àïì cûúng vùn hoaá do àöìng chñ Giaãi thûúãng Höì Chñ Minh, Giaãi
Trûúâng Chinh khúãi thaão tûâ nùm thûúãng Nhaâ nûúác...
Trong nhûäng nùm gêìn àêy khi
1943 vúái ba nöåi dung: Dên töåc hoaá,
àêët nûúác múã cûãa ngaây caâng múã
khoa hoåc hoaá, àaåi chuáng hoaá. Dô
röång thò traâo lûu, caác xu hûúáng
nhiïn qua möîi giai àoaån caách
vùn hoaá nûúác ngoaâi du nhêåp
maång, möîi thúâi kyâ lõch sûã, Àaãng ngaây caâng nhiïìu, caâng maånh
ta àïìu coá nhûäng àiïìu chónh böí vaâo Viïåt Nam, cöång thïm taác
sung vïì quan àiïím vaâ àûúâng àöång cuãa kinh tïë thõ trûúâng,
löëi vùn hoaá nghïå thuêåt nhùçm laâm cho nïìn vùn hoaá dên
giuáp cho nhûäng ngûúâi hoaåt töåc ngaây caâng mêët öín àõnh.
àöång trïn lônh ÚÃ àêy, töi chó giúái haån trong
phaåm vi nghïå thuêåt sên khêëu
truyïìn thöëng nhû: Tuöìng, Cheâo,
Muáa röëi, Ca truâ… nhûäng moán ùn
tinh thêìn quen thuöåc cuãa nhên dên
haâng bao thïë kyã qua böîng trúã nïn
vûåc nguöåi laånh àöëi vúái khaán giaã, chó coân
naây phaát möåt böå phêån rêët ñt ngûúâi xem àïën
huy töët hún vúái chuáng, thêåm chñ Caãi lûúng, Baâi
khaã nùng saáng taåo cuãa mònh vaâ àaä choâi... nhûäng mön nghïå thuêåt dên
coá nhûäng thaânh tûåu àaáng tûå haâo. töåc àaä gêìn möåt thïë kyã chiïëm àêìu
baãng vïì khaán giaã thò trong nhûäng
Àùåc biïåt Nghõ quyïët TÛ 5 (khoaá
nùm gêìn àêy cuäng lêm vaâo tònh
VIII) vúái phûúng chêm "Xêy dûång
traång thûa vùæng ngûúâi xem. Hiïån
möåt nhaâ vùn hoaá Viïåt Nam tiïn
tûúång sên khêëu vùæng khaách hiïån
tiïën àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc" vaâ nay khöng chó trong phaåm vi nûúác
nhêën maånh quan àiïím "Vùn hoaá laâ ta maâ coân coá caã tñnh toaân cêìu. Dô
àöång lûåc laâ nïìn taãng cuãa phaát triïín nhiïn coá nhûäng nûúác sên khêëu
kinh tïë vaâ xaä höåi". Àïën kïët luêån truyïìn thöëng vêîn àöng khaách nhû
cuãa Höåi nghõ TÛ X (khoaá IX) thò vai Nhêåt Baãn do hoå coá caách laâm riïng
troâ vaâ võ trñ cuãa vùn hoaá trong xaä àïí thu huát ngûúâi xem maâ khöng
höåi Viïåt Nam caâng àûúåc quan têm thûúng maåi hoaá, khöng laâm mêët
hún. Vò thïë maâ böå mùåt vùn hoaá cuãa baãn sùæc nghïå thuêåt dên töåc. Trong

32 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


ÀAÅI HÖÅI ÀAÃNG TOAÂN QUÖËC LÊÌN THÛÁ X

voâng hún möåt thêåp kyã qua coá haâng loâng, phaãi àêìu tû chûá khöng phaãi nûúác ta. Baão töìn vaâ phaát huy vùn
trùm yá kiïën trïn caác diïîn àaân (toaå chó coá lúâi noái suöng hoùåc noái àïí lêëy hoaá, vùn nghïå dên gian. Kïët húåp
àaâm, höåi thaão) vaâ trïn caác mùåt baáo loâng. Baác Höì vaâ caác àöìng chñ laänh haâi hoaâ baão vïå phaát huy caác di saãn
noái vïì sûå khuãng hoaãng triïìn miïn àaåo cuãa Àaãng trûúác àêy nhû Lï vùn hoaá vúái caác hoaåt àöång phaát
cuãa nghïå thuêåt sên khêëu dên töåc, Duêín, Trûúâng Chinh, Phaåm Vùn triïín kinh tïë du lõch". Nhû vêåy laâ
nhûng vêîn chûa tòm àûúåc löëi ra. Àöìng, Töë Hûäu… tuy bêån trùm cöng Nghõ quyïët noái khaá toaân diïån trong
Dûúâng nhû caã ngaânh sên khêëu nghòn viïåc cuãa àêët nûúác nhûng vêîn viïåc gùæn kïët giûäa vùn hoaá vúái kinh
Viïåt Nam àang chúâ àúåi möåt luöìng thûúâng xuyïn àïën xem nhûäng vúã tïë vaâ du lõch. Dô nhiïn vùn hoaá coân
aánh saáng múái, möåt chòa khoaá múái tuöìng, cheâo, caãi lûúng… Thêåm chñ quan hïå vúái taác àöång trong nhiïìu
cuãa Àaãng àïí àûúåc thoaát khoãi cún Baác Höì coân goåi caác nghïå sô sên lônh vûåc khaác nûäa nhû giaáo duåc,
khuãng hoaãng keáo daâi naây. Nghiïn khêëu túái biïíu diïîn úã Phuã Chuã tõch àaâo taåo, y tïë, möi trûúâng… noái
cûáu Dûå thaão baáo caáo chñnh trõ Àaåi àïí múâi caác võ khaách quöëc tïë cuâng chung vùn hoaá laâ tinh thêìn, laâ linh
höåi Àaãng lêìn thûá X, chuáng töi àùåc xem, cuâng giúái thiïåu vúái baån beâ höìn cuãa dên töåc vò coân vùn hoaá laâ
biïåt quan têm túái vêën àïì phaát triïín nùm chêu vïì nhûäng àùåc saãn vùn coân têët caã maâ mêët vùn hoaá laâ mêët
vùn hoaá àïí thûåc sûå trúã thaânh nïìn hoaá nûúác nhaâ. Baác Höì vaâ nhiïìu võ têët caã. Vò thïë maâ Àaãng, chñnh phuã
taãng tinh thêìn cuãa xaä höåi (muåc IX) laänh àaåo cuãa Àaãng trûúác àêy coân tiïëp tuåc àêìu tû cho sûå nghiïåp vùn
maâ ngay caã úã àêìu muåc àaä viïët: nhiïìu lêìn àïën têån khu vùn cöng hoaá nhû àaä ghi trong Nghõ quyïët laâ
"Tiïëp tuåc phaát triïín vaâ nêng cao T.Û (Haâ Nöåi) àïën tûâng àoaân nghïå vö cuâng àuáng àùæn vaâ àaáng mûâng
chêët lûúång nïìn vùn hoaá tiïn tiïën vaâ thuêåt cuãa T.Û vaâ caác àõa phûúng
biïët bao àöëi vúái nhûäng ngûúâi hoaåt
àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc, phaát triïín àïí thùm hoãi, àöång viïn caác nghïå
àöång vùn hoaá trong khöëi nhaâ nûúác.
vùn hoaá gùæn kïët chùåt cheä vaâ àöìng sô. Caác àöìng chñ Lï Duêín, Trûúâng
Nhûng coân maãng "xaä höåi hoaá vùn
böå hún vúái phaát triïín kinh tïë xaä höåi Chinh, Phaåm Vùn Àöìng, Töë Hûäu…
hoaá" thò sao, khi Dûå thaão Nghõ
laâm cho vùn hoaá thêëm sêu vaâo moåi khöng nhûäng ài xem caác buöíi diïîn
quyïët àaä ghi "huy àöång moåi nguöìn
lônh vûåc cuãa àúâi söëng xaä höåi" vaâ tuöìng, cheâo, caãi lûúng, dên ca,
lûåc xaä höåi cho phaát triïín vùn hoaá,
trong ba lônh vûåc quan troång taåo kõch maâ coân múâi caác taác giaã, àaåo
xaä höåi hoaá caác hoaåt àöång vùn
nïn diïån maåo vùn hoaá Viïåt Nam diïîn túái vùn phoâng hoùåc nhaâ riïng
cuãa mònh àïí trao àöíi, goáp yá cho taác hoaá".
àûúng àaåi, töi quan têm nhiïìu úã
phêím êëy àûúåc töët hún, hay hún. Sûå Theo chuáng töi hiïíu "xaä höåi hoaá
lônh vûåc, hai laâ phaát huy maånh meä
quan têm cuãa Àaãng vaâ chñnh phuã vùn hoaá" laâ moåi thaânh phêìn trong
tiïìm nùng, khuyïën khñch saáng taåo
nhû vêåy thò laâm sao vùn nghïå sô xaä höåi àïìu tham gia laâm vùn hoaá,
vùn hoaá nghïå thuêåt taåo ra nhûäng
khöng phêën khúãi, khöng tûå haâo, vaâ vò sûå nghiïåp chung cuãa ngaânh vùn
taác phêím, cöng trònh coá giaá trõ cao
laâm sao nhûäng ngûúâi laänh àaåo cêëp hoaá vaâ cuäng laâ cuãa àêët nûúác.
vïì tû tûúãng vaâ nghïå thuêåt, coá aãnh
dûúái coá thïí xem thûúâng nghïå thuêåt Nhûäng töí chûác xaä höåi hoaá vùn hoaá
hûúãng vaâ taác àöång tñch cûåc sêu sùæc
dên töåc àûúåc? laâ möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi
àïën vúái àúâi söëng tinh thêìn cuãa xaä
Coân bêy giúâ thò sao? Chùèng khoãi möåt cú thïí vùn hoaá nûúác nhaâ,
höåi, nhûäng giaá trõ vùn hoaá àónh cao
trong nïìn vùn hoaá Viïåt Nam. Àêy mêëy khi thêëy caác nhaâ laänh àaåo cuãa vò vêåy noá phaãi àûúåc sûå quan têm
laâ nhûäng muåc tiïu, phûúng hûúáng Àaãng vaâ Nhaâ nûúác àïën vúái sên höî trúå cuãa nhaâ nûúác möåt phêìn chûá
roä raâng, rêët cuå thïí giaânh lúåi thïë cho khêëu dên töåc. Àaä coá ngûúâi biïån khöng phaãi àïí "tay khöng bùæt giùåc"
vùn hoaá nûúác nhaâ, trong àoá coá minh höå cho laänh àaåo rùçng "phaãi nhû möåt söë cú quan àún võ xaä höåi
nghïå thuêåt dên töåc phaát triïín. thöng caãm cho caác anh êëy vò quaá hoaá àang laâm, vûâa khoá khùn vïì
Nhûng phaát triïín thïë naâo àêy, nïëu bêån...". Vêåy ngaây xûa Baác Höì vaâ kinh phñ laåi vûâa bõ àöëi xûã thiïëu bònh
nghõ quyïët múái chó laâ trïn lyá thuyïët caác võ laänh àaåo cuãa Àaãng röîi raäi àùèng nhû hiïån nay. Àêy cuäng laâ
coân viïåc quaán triïåt vaâ thûåc hiïån lùæm chùng? vêën àïì maâ Àaãng cêìn phaãi quan
nghõ quyïët thò vêîn coân laâ möåt Khi caác cêëp laänh àaåo quan têm têm nhiïìu hún nûäa thò múái àúä gaánh
khoaãng caách? Àiïìu naây chuáng töi hoùåc thúâ ú vúái nghïå thuêåt dên töåc nùång bao cêëp triïìn miïn trong
thêëy rêët roä trong quaá trònh thûåc hiïån thò seä chùèng coá aãnh hûúãng dêy ngaânh vùn hoaá. Búãi vò coá nhûäng
chuyïìn tñch cûåc hoùåc tiïu cûåc túái àún võ xaä höåi hoaá vùn hoaá hoaåt
Nghõ quyïët TÛ V (khoaá VIII) vaâ kïët
moåi àöëi tûúång, moåi ngûúâi dên, nhêët àöång hiïåu quaã hún àún võ àûúåc nhaâ
luêån cuãa TÛ X (khoaá IX), laâ Nghõ
laâ àöëi vúái thöng tin àaåi chuáng. Maâ nûúác bao cêëp, nïëu khöng noái laâ coá
quyïët cuãa Àaãng chûa àûúåc toaân
baáo chñ, phaát thanh, truyïìn hònh laâ nhiïìu àún võ nhaâ nûúác hiïån nay
Àaãng, toaân dên quaán triïåt möåt nhûäng cöng cuå vö cuâng lúåi haåi àöëi
caách nghiïm tuác vaâ àêìy àuã. Nhiïìu àang söëng bùçng "bêìu vuá sûäa" cùng
vúái sûå nghiïåp vùn hoaá dên töåc. Dûå
àõa phûúng chó quan têm túái kinh tïë àêìy cuãa ngûúâi meå khöíng löì… maâ
thaão Nghõ quyïët Àaåi höåi X cuãa
maâ coân xem nheå sûå nghiïåp vùn Àaãng vïì vùn hoaá àaä noái roä: "Tiïëp hiïåu quaã laåi khöng cao. Toám laåi,
hoaá nhêët laâ vùn hoaá dên töåc. tuåc àêìu tû cho viïåc baão töìn vaâ tön nhûäng ngûúâi hoaåt àöång vùn hoaá
Khöng ñt nhaâ kinh tïë, nhaâ doanh taåo caác di tñch lõch sûã caách maång, noái chung vaâ nghïå thuêåt dên töåc
nghiïåp chó coi troång àöìng tiïìn maâ khaáng chiïën, caác di saãn vùn hoaá noái riïng àang coá nhiïìu kyâ voång
xem thûúâng taâi nùng vaâ saáng taåo vêåt thïí vaâ phi vêåt thïí cuãa dên töåc, vaâo nhûäng chuyïín biïën tñch cûåc
nghïå thuêåt, quay lûng vúái nhûäng caác giaá trõ vùn hoaá nghïå thuêåt, trong sûå nghiïåp vùn hoaá nûúác nhaâ
ngûúâi àang ra sûác baão töìn vaâ phaát ngön ngûä thuêìn phong myä tuåc cuãa maâ Nghõ quyïët Àaåi höåi Àaãng lêìn
huy vùn hoaá dên töåc laâ phaãi thêåt cöång àöìng caác dên töåc trïn àêët thûá X àaä vaåch ra.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


33
Diïîn àaân VÙN HIÏËN GOÁP YÁ DÛÅ THAÃO BAÁO CAÁO CHÑNH TRÕ

Vai troâ cuãa vùn hoáa


caác dên töåc thiïíu söë
GS.TSKH Phan Àùng Nhêåt laâ Giaám àöëc
Trung têm Baão trúå Vùn hoáa Kyä thuêåt truyïìn
thöëng, thuöåc Liïn hiïåp caác Höåi Khoa hoåc Kyä
thuêåt Viïåt Nam, nguyïn Viïån trûúãng Viïån Vùn
hoáa dên gian, thuöåc Viïån Khoa hoåc Xaä höåi
Viïåt Nam àaä nhiïìu nùm cöng taác úã Têy Bùæc,
gêìn 40 nùm nghiïn cûáu vïì vùn hoåc, vùn hoáa
caác dên töåc thiïíu söë. Nùm 2005, öng àûúåc tùång
Giaãi thûúãng Nhaâ nûúác vïì khoa hoåc cöng nghïå
cuåm cöng trònh Sûã thi Têy Nguyïn. Sau àêy laâ
yá kiïën àoáng goáp cuãa öng:
AÃNH: HOAÂNG HAÂ

GS.TS PHAN ÀÙNG NHÊÅT troâ cuãa vùn hoáa caác dên töåc thiïíu thêìn thaánh hoáa giai àoaån cao sùæp
söë (VHDTTS), vò nhiïìu lyá do: túái cuãa xaä höåi, maâ kinh nghiïåm, lyá
aáo caáo chñnh trõ àïì cêåp àïën trñ vaâ khoa hoåc àang khöng ngûâng

B
Baãn thên VHDTTS coá nhûäng giaá
nhiïìu vêën àïì röång lúán, möåt trõ àùåc sùæc hiïëm thêëy vûún túái. Àoá seä laâ möåt sûå höìi sinh -
chuyïn gia khöng thïí am nhûng dûúái möåt hònh thûác cao hún
1.1. Vùn hoáa àaåo àûác: - cuãa tûå do bònh àùèng vaâ hûäu aái -
hiïíu hïët, xin àïì xuêët möåt yá kiïën
Nhên dên DTTS, tuây mûác àöå cuãa nhûäng thõ töåc thúâi cöí".
nhoã thuöåc lônh vûåc chuyïn sêu cuãa
khaác nhau, nhûng àïìu söëng trong Chuáng ta cêìn vaâ nïn nghiïn
baãn thên. Cuå thïí laâ xin thïm 12 tûâ
möåt xaä höåi coá tinh thêìn cöång àöìng cûáu nhûäng neát àeåp vïì àaåo àûác,
vaâo Dûå thaão in úã baáo Nhên dên, söë
cao, möåt xaä höåi maâ theo Ùng- quan hïå xaä höåi cuãa caác dên töåc
ra ngaây 3/2/2006, muåc IX. Phaát ghen, nguyïn lyá söëng laâ "Àoaân kïët,
triïín vùn hoáa àïí thûåc sûå trúã thaânh anh em, àùåc biïåt laâ Trûúâng Sún-
bònh àùèng, tûúng trúå", khöng phaãi Têy Nguyïn àïí hoåc têåp trong sûå
nïìn taãng tinh thêìn cuãa xaä höåi (tr.5, laâ "giaânh giêåt àïí söëng", "caá lúán
cöåt 6). Sau cêu "Baão töìn vaâ phaát nghiïåp xêy dûång xaä höåi cöng bùçng,
nuöët caá beá".
huy vùn hoáa vùn nghïå dên gian", dên chuã, vùn minh, theo àõnh
Trong nöåi böå cöång àöìng, möåt
àïì nghõ thïm "Quan têm hún nûäa hûúáng XHCN.
söë dên töåc nhû úã Trûúâng Sún - Têy
àïën vùn hoáa caác dên töåc thiïíu söë". Nguyïn, chûa phên hoáa giai cêëp,
Tiïëp theo laâ toám tùæt yá kiïën lyá giaãi 1.2.Vùn hoáa nghïå thuêåt:
chûa coá aáp bûác boác löåt giai cêëp.
cuãa chuáng töi. Vùn hoáa cöìng chiïng, àaä àûúåc
Moåi ngûúâi thûúng yïu nhau, coá thõt
Trong dûå thaão àaä viïët: "Tiïëp tuåc cöng nhêån laâ Di saãn vùn hoáa thïë
cuâng ùn, coá rûúåu cuâng uöëng.
àêìu tû cho... caác giaá trõ vùn hoáa vêåt Trong xaä höåi àoá, khöng giuáp àúä giúái. Sûã thi Viïåt Nam, têåp trung laâ
thïí vaâ phi vêåt thïí cuãa dên töåc, caác ngûúâi khoá khùn, húâ hûäng trûúác sûã thi Têy Nguyïn, vûâa àöì söå vïì
giaá trõ vùn hoáa nghïå thuêåt, ngön hoaån naån cuãa cöång àöìng laâ möåt töåi khöëi lûúång, vûâa coá giaá trõ chêët
ngûä, thuêìn phong myä tuåc cuãa cöång löîi, phaãi àûa ra xeát xûã (theo Luêåt lûúång cao, xûáng àaáng laâ möåt di saãn
àöìng caác dên töåc trïn àêët nûúác ta". tuåc). vùn hoáa àùåc sùæc cuãa Àöng Nam AÁ
Chuáng töi hoaân toaân nhêët trñ vaâ Maác vaâ Ùng-ghen àaä tûâng vaâ thïë giúái.
hoan nghïnh yá kiïën trïn vaâ hiïíu nghiïn cûáu caác xaä höåi nguyïn sú Ngoaâi ra, coân vö söë giaá trõ vùn
rùçng cöång àöìng caác dên töåc àaä naây vaâ lêëy àoá laâ möåt mêîu mûåc, vïì hoáa nghïå thuêåt úã caác DTTS maâ
bao göìm caã caác dên töåc thiïíu söë, möåt phûúng diïån naâo àêëy, cho xaä chuáng ta chûa khai thaác, phaát huy
hún nûäa cuåm tûâ àoá coá yá nghôa höåi tûúng lai: "Dên chuã trong cöng hïët maâ cuäng chûa sûu têìm àûúåc:
khùèng àõnh tñnh thöëng nhêët cao viïåc quaãn lyá, hûäu aái trong xaä höåi, trang phuåc Möng, Dao, Thaái; tûúång
cuãa caác dên töåc nûúác ta. Tuy nhiïn bònh àùèng vïì quyïìn lúåi, giaáo duåc nhaâ möì Têy Nguyïn; êm nhaåc, ca,
cêìn coá möåt cêu riïng, àïí laâm roä vai phöí thöng, têët caã nhûäng thûá àoá seä haát muáa caác dên töåc Chùm, Thaái,

34 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


ÀAÅI HÖÅI ÀAÃNG TOAÂN QUÖËC LÊÌN THÛÁ X

Möng, Khúme, Taây, Nuâng... Moåi sûå xñch mñch vaâ moåi sûå tranh tònh traång gûúång eáp, aáp àùåt.
chêëp àïìu àûúåc giaãi quyïët búãi têåp Do àiïìu kiïån tûå nhiïn, àiïìu kiïån
1.3.Vùn hoáa phaáp lyá-luêåt tuåc:
thïí nhûäng ngûúâi coá liïn quan". lõch sûã xaä höåi khaác nhau nïn caác
Àïí duy trò àaåo àûác vaâ quan hïå
DTTS coá àùåc àiïím vùn hoáa riïng,
xaä höåi noái trïn, caác DTTS, tûâ lêu 2. YÁ nghôa, vai troâ cuãa VHDTTS
khaác vúái ngûúâi Kinh vaâ tûâng dên
àúâi àaä xêy dûång möåt truyïìn thöëng - VHDTTS biïíu hiïån sûå phong
töåc cuäng coá neát riïng; khi tiïëp thu
vùn hoáa phaáp lyá, möåt nïìn vùn hoáa phuá, àa daång vaâ àùåc sùæc cuãa vùn
vaâ phaát huy vùn hoáa, cêìn hiïíu biïët
phaáp lyá coá tñnh chêët luêåt tuåc. hoáa Viïåt Nam. Àêy laâ cöng lao, kïët
sêu sùæc àïí khoãi gêy taác duång xêëu.
Cho àïën nay, chuáng ta àaä sûu quaã saáng taåo cuãa hún 50 dên töåc
Vñ duå: ngûúâi Dao khöng thñch maâu
têìm àûúåc nhiïìu luêåt tuåc vúái nïìn anh em, laâ saãn phêím tinh thêìn ra
vaâng, khöng nïn cho mùåc aáo vaâng
vùn hoáa phaáp lyá tûúng ûáng nhû: àúâi tûâ tònh caãm têm höìn cuãa nhiïìu
lïn sên khêëu àiïåu muáa Dao cho
Ïàï, Mnöng, Jrai, Raglai, Bana, cöång àöìng cû truá trong nhûäng
àöìng baâo xem; ngûúâi Chùm khöng
Srï, Thaái, Mûúâng, Maå, Kúho, hoaân caãnh thiïn nhiïn àõa lyá khaác
thñch àûa hònh aãnh võ nûä thêìn
Xtiïng... nhau; traãi daâi tûâ Bùæc chñ Nam suöët
AÁpsara cuãa hoå dûúái hònh thûác gêìn
Toaân thïí cöång àöìng coá têåp trïn caác vô àöå tûâ chñ tuyïën Bùæc cho
nhû khöng coá y phuåc, lïn sên
quaán tön troång luêåt tuåc, coi àoá laâ do àïën dûúái 10 àöå, vúái àùåc àiïím khñ
khêëu; àöìng baâo Bana, Kútu... rêët
"öng baâ xûa àïí laåi". Sûå tön troång hêåu khaác nhau; úã caác vuâng khaác
mong muöën coá nhaâ röng, nhûng
naây coá tñnh tûå nguyïån cao. Caá nhau, àöìng bùçng, trung du, cao
nhaâ röng cuãa àöìng baâo laâ möåt kiïën
nhên, gia àònh, cho àïën doâng hoå nguyïn vaâ nuái cao. Vïì hoaân caãnh
truác thiïng, cuäng nhû àònh laâng
vaâ caã cöång àöìng àïìu coá traách xaä höåi, VHDTTS àaåi diïån cho caác
ngûúâi Viïåt. Do àoá, baâ con khöng
nhiïåm àöëi vúái haânh vi cuãa caác thúâi kyâ vùn hoáa: tiïìn giai cêëp,
daám lïn nhaâ röng xêy dûång àïí laâm
thaânh viïn. Hoå coá biïån phaáp, cú phong kiïën sú kyâ vaâ phong kiïën
"nhaâ röng vùn hoáa", maâ hoå goåi
chïë àïí theo doäi, giuáp àúä, vaâ giuáp phaát triïín.
"nhaâ röng cuãa caán böå".
àúä coá hiïåu lûåc àöëi vúái ngûúâi lêìm löîi. Vïì hïå ngön ngûä, VHDTTS àaåi
Toám laåi, chuã trûúng tiïëp thu vùn
Sûå giuáp àúä naây khöng chó thuöåc vïì diïån cho caác ngûä hïå: Austronesie,
hoáa truyïìn thöëng cuãa caác dên töåc
tinh thêìn maâ caã vêåt chêët. Khi caá Austroasiatique, Taây - Thaái, Taång -
àïí phaát huy noá trong àúâi söëng hiïån
nhên vaâ gia àònh khöng coá àuã vêåt Miïën, Möng - Dao...
àaåi laâ möåt chuã trûúng vö cuâng saáng
chêët àïí nöåp phaåt thò doâng hoå àûáng Vïì khu vûåc vùn hoáa, VHDTTS
suöët. Chuáng ta àaä àaåt àûúåc nhiïìu
ra gaánh vaác viïåc naây. Chuáng töi àaä bao göìm caã vùn hoáa Àöng Nam AÁ
thaânh cöng theo phûúng hûúáng
chûáng kiïën trûúâng húåp anh nhêån vaâ vùn hoáa Bùæc AÁ, laåi chõu aãnh
naây. Nhûng cêìn traánh viïåc laâm
töåi vaâ chõu phaåt thay em. Àöìng baâo hûúãng cuãa vùn hoáa Nam AÁ.
kiïíu "gieo vûâng ra ngö" nhû Baác
coá quan niïåm: "Möåt con caá ûún Nïëu coá ai àoá nhêån àõnh rùçng
Höì àaä daåy.
laâm hoãng caã nöìi caá". Vùn hoáa Viïåt Nam laâ caái boáng múâ
- Vïì caác biïån phaáp, chuá yá gùæn
Muåc tiïu cuãa viïåc xeát xûã khöng nhaåt cuãa hai nïìn vùn hoáa lúán,
liïìn sûå chó àaåo vaâ nguöìn lûåc cuãa
phaãi àïí tòm sûå cöng bùçng tuyïåt àöëi Trung Hoa vaâ ÊËn Àöå, thò bûác tranh
Nhaâ nûúác vúái yá kiïën vaâ nguöìn lûåc
cho hai bïn, maâ chuã yïëu laâ àem laåi trïn àêy seä traã lúâi hoå.
cuãa nhên dên, giaâ laâng.
sûå hoâa húåp cho cöång àöìng. Àêy laâ - Do nhûäng ûu thïë vûâa noái trïn
Àïí traánh nhûäng sai lêìm trïn,
muåc tiïu lúán. Ngûúâi ta sùén saâng vò VHDTTS coá taác duång lúán trong
möåt mùåt khöng thïí thiïëu sûå chó àaåo
muåc tiïu lúán maâ thoãa maän, àiïìu viïåc böìi dûúäng giaáo duåc con ngûúâi
cuãa Nhaâ nûúác vaâ sûå àêìu tû nhên
hoâa möåt söë yïu cêìu nhoã thuöåc vïì Viïåt Nam XHCN, trong cöng
lûåc, vêåt lûåc cuãa chñnh quyïìn; mùåt
quyïìn lúåi caá nhên. nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa, trong cú
khaác rêët cêìn nghe yá kiïën vaâ huy
Khi cöång àöìng àaä xeát xûã, caá chïë thõ trûúâng.
àöång caác nguöìn lûåc trong àöìng
nhên àaä baây toã àöìng tònh thò khöng - Caác hïå ngön ngûä cuãa DTTS
baâo.
lêåt ngûúåc trúã laåi. Kïët thuác buöíi xûã nûúác ta, nhû àaä kïí trïn, laâ hïå ngön
Coá thïí lêëy chuã trûúng laâm nhaâ
coá lïî cêìm voâng, uöëng rûúåu thïì: "Tûâ ngûä phöí biïën úã caác nûúác Àöng
röng úã miïìn nuái Quaãng Nam laâm
nay coi nhû lûãa àaä tùæt, àiïëu thuöëc Nam AÁ, gùæn boá vúái caác nïìn vùn
möåt kinh nghiïåm töët. Nhiïìu núi cú
àaä taân. Moåi àiïìu xêëu àaä chêëm dûát. hoáa cuãa caác quöëc gia coá ngön ngûä
quan Nhaâ nûúác àêìu tû xêy dûång
Keã naâo maâ tranh àaä khö laåi àoâi tûúi tûúng ûáng nhû Indonexia, Maä Lai,
nhaâ röng töën keám. ÚÃ Bònh Àõnh dûå
trúã laåi. Rûúåu àaä nhaåt laåi àoâi ngoåt trúã Thaái Lan, Laâo, Miïën Àiïån,
truâ 100 triïåu àöìng möåt nhaâ, maâ laåi
laåi. Cêu chuyïån xong xuöi laåi àoâi Campuchia.... Vò vêåy VHDTTS
chùèng may coá thïí dên khöng daám
nûúác ta coá vai troâ quan troång trong
lêåt lïn. Phaãi xûã theo tuåc lïå öng baâ sûã duång. Trong luác àoá Quaãng Nam
viïåc giao lûu vùn hoáa, tùng cûúâng
xûa". dûåa vaâo giaâ laâng vaâ nhên dên kïí
tònh hûäu nghõ vaâ sûå hiïíu biïët lêîn
Engels àaä àaánh giaá cao vùn caã "thiïët kïë", xêy dûång, nguyïn vêåt
nhau, àùåc biïåt àöëi vúái caác nûúác
hoáa luêåt tuåc cuãa caác xaä höåi nguyïn liïåu... chó mêët 5 triïåu àöìng vaâ 2 têën
ASEAN.
sú: "Vúái têët caã tñnh ngêy thú vaâ gaåo möåt nhaâ. Nhaâ do dên laâm lêëy,
giaãn dõ cuãa noá, chïë àöå thõ töåc àoá, 3. Phûúng hûúáng, biïån phaáp theo phong tuåc vaâ nguyïån voång
quaã coá möåt töí chûác töët àeåp biïët baão töìn vaâ phaát huy VHDTTS cuãa dên, laâm xong baâ con vui
bao! Khöng coá quên àöåi, hiïën binh - Phûúng hûúáng cú baãn laâ nùæm sûúáng lïn nhaâ, muáa haát ùn mûâng
vaâ caãnh saát, khöng coá nhûäng toâa vûäng àùåc àiïím VHDTTS àïí sûu vaâ suöët àïm ngaây coá baâ con lïn
aán, thïë maâ moåi viïåc àïìu tröi chaãy. têìm, baão töìn vaâ phaát huy. Traánh sinh hoaåt nhaâ röng.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


35
TÛÂ TRONG Di saãn

Chöõ taâm
Nïëu truy nhêån giaá trõ Truyïån Kiïìu laâ möåt kiïåt taác àöåc nhêët vö nhõ cuãa
nïìn vùn hoåc Viïåt Nam cho àïën ngaây höm nay, thò khöng thïí taách rúâi
vùn chûúng vaâ tû tûúãng Truyïån Kiïìu bùçng kïët luêån coá tñnh khai trûâ,
cho rùçng tû tûúãng êëy têìm thûúâng hay giúái haån. Giaá trõ toaân haão cuãa
taác phêím Nguyïîn Du khöng thïí chó nùçm trong tñnh kiïåt taác cuãa vùn
chûúng, maâ coân nùçm trong tû tûúãng maâ vùn chûúng êëy chuyïín taãi,
vaâ Nguyïîn Du àaä khöng ài vaâo têm tû cuãa ngûúâi Viïåt, nïëu Nguyïîn
Du chó laâ ngûúâi thúå tuyïåt xaão cuãa tûâ chûúng vaâ khöng coá tû tûúãng Möåt àoaân vïì túái quan nha
Àoaân viïn, vöåi múã tiïåc hoa vui vêìy.
triïët lyá sêu sùæc.

GS.TS THAÁI KIM LAN Nguyïîn Du àaä cho nöåi dung cuãa
cêu chuyïån möåt neát tên kyâ, múái
meã, tûâ àoá nêng cêu chuyïån vûúåt
haão saát "yá niïåm àoaân viïn"

K do àêëy nùçm trong yá hûúáng,


traã laåi cho Nguyïîn Du gia taâi
tû tûúãng maâ öng àaä gûãi gùæm cho
bûåc trïn bònh diïån tû duy àùåc thuâ
Viïåt Nam so vúái trònh àöå têìm
thûúâng trong taác phêím cuãa Thanh
Têm Taâi Nhên.
ngûúâi ài sau: gia taâi tû tûúãng êëy
Phaãn àïì "àoaân viïn" nùçm chñnh
nùçm voãn veån trong möåt chûä duy
trong tûúng quan vúái àïì aán "cuöåc
nhêët: chûä TÊM, traái tim maâ nhaâ thú
bïí dêu" vúái "Nhûäng àiïìu tröng thêëy
àaä caãm nghiïåm vaâ muöën trao laåi maâ àau àúán loâng" trong giúái haån
cho àúâi sau laâ möåt traái tim nhòn "Trùm nùm trong coäi ngûúâi ta" vaâ
"vaån phaáp thaãy àïìu laâ têm", linh trong hûäu haån "Chûä taâi chûä mïånh
thiïng hay trêìn thïë chó nùçm úã möåt kheáo laâ gheát nhau". Khúãi àêìu lêëy
chûä TÊM: "Linh sún chó taåi nhûä têm hai chûä "TAÂI - MÏåNH" trong àúâi
àêìu". ngûúâi laâm tiïìn àïì dûåa vaâo tû tûúãng
Tuy chó göìm coá 287 cêu so vúái truyïìn thöëng cöí kim, Nguyïîn Du
toaân thïí 3254 cêu thú, nhûng xeát kïët thuác cêu chuyïån cuâng vúái hai
trïn phûúng diïån cêëu truác nöåi dung chûä "TAÂI - MÏåNH" trong thïë àöëi
tû tûúãng trûúâng ca naây, "yá niïåm nghõch vúái tiïìn àïì:
àoaân viïn" trong Truyïån Kiïìu trûúác "Coá taâi maâ cêåy chi taâi
hïët coá thïí xem laâ möåt phaãn àïì laâm Chûä taâi ài vúái chûä tai
nïn yïëu töë cú cêëu taåo ra êm àiïåu, möåt vêìn
êm giai, cung bêåc "múái" (Tên Ðaä mang lêëy nghiïåp
thanh) trong nöîi àau àûát ruöåt vaâo thên
(Àoaån trûúâng) cuãa naâng Kiïìu. Bïn Cuäng àûâng traách lêîn
caånh ngön ngûä thi ca cuãa thiïn taâi trúâi gêìn trúâi xa
hoå Nguyïîn laâm nïn veã àeåp vùn Thiïån cùn úã taåi loâng ta
chûúng vö tiïìn khoaáng hêåu cuãa Chûä têm kia múái bùçng ba
Truyïån Kiïìu, chñnh yá niïåm naây chûä taâi
theo caách trònh baây vaâ lyá giaãi cuãa Khöng chó laâ vùn phong "khúãi TRANH: MAI HOA

36 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


thuác àùæc phaáp", lung kïët chùåt cheä chûä taâi Ðöìng thúâi vúái caãm hûáng têm
nhû Trêìn Troång Kim nhêån xeát, maâ nïn àûúåc hiïíu nhû möåt tiïíu luêån linh àêìy laåc quan cuãa têm thûác
chñnh vò tû tûúãng chuã àaåo cuãa hay möåt cuöåc thaão luêån so saánh xuên múái trong Thiïìn hoåc Viïåt
Nguyïîn Du "àem TÊM àöëi laåi TAÂI nhûäng hoåc thuyïët tû tûúãng khaác Nam nhaâ thú àaä thi hoáa tñnh nhên
vaâ buâ àùæp cho TAÂI" àaä àûúåc duång nhau àang àûúåc phöí biïën trong xaä baãn Viïåt Nam nhû möåt yïëu töë vùn
têm ngay tûâ trong böë cuåc cuãa toaân höåi Viïåt Nam thïë kyá XVIII - XIX: hoaá baãn àõa bùæt kõp àûúåc traâo lûu
taác phêím, búãi leä chñnh chûä TÊM laâ thuyïët taâi mïånh tûúng àöë, höìng cuãa nhên loaåi àaåi àöìng.
àiïìu kiïån coá thïí xêy dûång "àoaân nhan àa truên, bó sùæc tû phong, Chûa hïët, möåt cêu hoãi khöng
viïn" trong "àaåo laâm ngûúâi" theo nhên quaã chuyïín nghiïåp, tûâ àoá ruát ngùn àûúåc àïën tûâ sûå toâ moâ triïët
nhaâ thú hoå Nguyïîn. Duâng chûä ra möåt kïët luêån noái lïn quan àiïím hoåc: taåi sao Nguyïîn Du haå buát viïët
"TÊM" - trong truyïìn thöëng Thiïìn triïët lyá cuãa taác giaã àaä àûúåc ûáng "Chûä têm kia laåi bùçng ba chûä taâi"
hoåc Viïåt Nam maâ Nguyïîn Du àaä duång trong toaân taác phêím: 6 cêu maâ khöng viïët bùçng nùm, bùçng
têím àûúåm, miïåt maâi "kinh loâng thú àêìu cuãa àoaån vùn trïn laâ trònh mûúâi nhû thûúâng noái? Do lyá do
hùçng àoåc" - àïí "sûãa" chûä TAÂI - baây thuyïët taâi mïånh tûúng àöë. Cêu hiïåp vêån vúái cêu thú ài trûúác:
MÏåNH cuãa Nho giaáo - nhaâ thú hoå 7 vaâ 8 laâ nghi vêën vaâ phaãn luêån. 4 "Thiïån cùn úã taåi loâng ta", nïn chûä
Nguyïîn àaä xêy dûång "Ðoaån cêu cuöëi noái lïn chuã trûúng cuãa taác "ba" rúi nhû möåt may mùæn tònh cúâ
Truúâng Tên Thanh" bùçng möåt caái giaã nghiïng hùèn vïì lyá thuyïët Phêåt ? Búãi vò hai, ba, hay böën àïìu chó
nhòn baãn thïí sêu vaâ röång, tûâ àoá thi giaáo: vïì nghiïåp, thiïån cùn (Phêåt muöën noái möåt àiïìu TÊM hún TAÂI,
ca cuãa öng coá thïí bùæt kõp àûúåc têëm tñnh), vaâ têm (Phêåt têm). ÚÃ àêy coá giaá trõ hún taâi. Hay nïn hiïíu
loâng cuãa moåi con ngûúâi... cuäng nhû trong toaân taác phêím, ta Nguyïîn Du theo kinh Kim Cûúng:
Nïëu àaä nghe "loåt tai" vaâ hiïíu thêëy roä rïåt taác giaã àaä duâng tû tûúãng "Chûä têm bùçng ba chûä taâi", coá ba
tiïëng àaân "xuên" múái cuãa Nguyïîn Phêåt giaáo àïí phï bònh Nho giaáo, lêìn hún chûä taâi, gêëp ba chûä taâi
Du trong àoaån kïët Truyïån Kiïìu, ta nïìn taãng triïët lyá àaåo àûác àang trong nghôa: phaát têm, truá têm vaâ
khöng thïí àoåc nhûäng cêu thú cuöëi chiïëm ûu thïë trong xaä höåi àûúng haâng têm nhû Nguyïîn Du àaä thuá
cuâng chêët chûáa tû tûúãng chuã àaåo thúâi, àöìng thúâi cuäng noái lïn caãm
nhêån: "Ta àaä àoåc kinh Kim cûúng
cuãa Nguyïîn Du nhû möåt trang súá nghiïåm cuãa öng vïì Phêåt giaáo. Vúái
trïn nghòn lûúåt"?
àiïåp kïí ra song song nhûäng lyá têm höìn nhaåy caãm cuãa möåt nhaâ
Hiïíu chûä têm hún chûä taâi úã 3
thuyïët triïët lyá cuãa Truyïån Kiïìu vaâ thú, Nguyïîn Du àaä vêån duång gia
àiïím, múái nhêån chên àûúåc sûå cêín
kïët luêån tû tûúãng Nguyïîn Du haâm taâi vùn hoåc triïët lyá baát nhaä maâ öng
troång cuãa nhaâ thú, khöng tuây tiïån
chûáa "tam giaáo àöìng nguyïn": thêëm nhuêìn vaâo trong thi ca bùçng
trong caách haå chûä, múái hoaát ngöå
Phêåt giaáo, Nho giaáo, Laäo giaáo. Tûâ thuã buát cuãa möåt thiïn taâi àêìy thi
àûúåc thêm sêu cuãa "tûâ vaâ yá" trong
àoá coá ngûúâi ài àïën sûå phï phaán hûáng saáng taåo. Tû duy cú baãn vïì
cêu thú.
Nguyïîn Du tûå mêu thuêîn khi chuã thïí tñnh luêån (Ontologie) cuãa vùn
Phaát triïín têm böì àïì vaâ haånh tûâ
trûúng àöìng nguyïn tam giaáo nhû hoåc baát nhaä àaä àem àïën cho öng
thïë. nhûäng caái nhòn röët raáo vïì thïí tñnh bi (phaát têm), giûä têm vûäng vaâng
Coá leä nïn àoåc nhûäng doâng thú hiïån sinh con ngûúâi àöìng àùèng, (truá têm) trong tûå do khöng chêëp
naây nhû möåt sûå cên nhùæc, so saánh, mang tñnh vûúåt thúâi àaåi vaâ thúâi trûúác, huãy diïåt ngaä chêëp (haâng
àöëi chiïëu nhûäng quan àiïím khaác gian. Traái tim bao dung phoáng têm) àïí… vun xúái tñnh thiïån nùçm
nhau àaä àûúåc sûã duång trong khoaáng cuãa nhaâ thú àaä nêng thi ca sùén trong têm. Hiïíu chûä "ba" nhû
Truyïån Kiïìu nhùçm lyá giaãi möåt caãnh cuãa öng vûúåt khoãi caái nhòn giaáo thïë böîng thêëy àûúåc sûå mï lêìm tûâ
ngöå, möåt têm traång hay thûåc àiïìu khö cûáng cuãa võ kyã tû nhên àïí lêu àaä tûâng àoåc vaâ tûâng nghe hún
chûáng, hoùåc noái chuyïn mön hún, àaåt àïën tñnh phöí quaát àaåi àöìng. vaån lêìn cêu "Thiïån cùn úã taåi loâng
nhûäng cêu thú : Cuöëi cuâng vúái caãm hûáng têm linh ta". Ðaä chó àoåc vaâ chó nghe chûä
Ngêîm hay muön sûå taåi trúâi vïì viïîn tûúång giaác ngöå giaãi thoaát - thiïån theo nghôa "thiïån aác àöëi àêìu"
Trúâi kia àaä bùæt laâm ngûúâi àiïín hònh nhêët ngay sau khi cuöåc vúái quaán tñnh lyá luêån phên biïåt, nhõ
coá thên. söëng múái haâi hoâa trong gia àònh nguyïn cuãa Khöíng Maånh, ngúâ àêu
Bùæt phong trêìn phaãi Kim - Kiïìu bùæt àêìu, Nguyïîn Du "úã taåi loâng ta" chñnh laâ tinh nghôa
phong trêìn khöng quïn àïí caác nhên vêåt cuãa cuãa khaãi ngöå Nguyïîn Du: thiïån êëy
Cho thanh cao múái taác phêím thiïët lêåp möåt ngöi thaão úã sùén trong loâng, àoá laâ Phêåt têm
àûúåc phêìn thanh cao am cho vaäi Giaác Duyïn: hay Phêåt tñnh. YÁ nghôa cuãa vùn hoåc
Coá àêu thiïn võ ngûúâi naâo, "Nhúá lúâi lêåp möåt am mêy... baát nhaä: Phêåt tûác Têm, Têm tûác
Chûä taâi, chûä mïånh, döìi daâo Nùång vò chuát nghôa bêëy lêu Phêåt, nhêët thïí, khöng phên biïåt.
caã hai. Trïn am cûá giûä hûúng dêìu Coá phaãi àêy laâ lúâi nhùæn gûãi cuãa
Coá taâi maâ cêåy chi taâi? höm mai" Töë Nhû cho ba trùm nùm leã sau,
Chûä taâi ài vúái chûä tai möåt vêìn Maái chuâa nhû möåt hònh aãnh xin àoåc vaâ hiïíu Töë Nhû vúái TÊM
Ðaä mang lêëy nghiïåp vaâo thên quen thuöåc trong phong caãnh vaâ khöng àöëi àaäi êëy?q
Cuäng àûâng traách lêîn trúâi gêìn têm thûác Viïåt Nam vúái têm niïåm úã
trúâi xa hiïìn gùåp laânh noái lïn àûúåc caãm (Trñch trong chuyïn luêån "YÁ
Thiïån cùn úã taåi loâng ta tònh àêìy àaåo võ cuãa Nguyïîn Du àöëi niïåm àoaân viïn trong Truyïån
Chûä têm kia múái bùçng ba vúái àaåo Phêåt. Kiïìu").

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


37
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Vùn Lang (Phuá Thoå). AÃNH: TRÊÌN HUÊËN.

êìn àêìu tiïn, cuöåc thi "Ngûúâi thöëng cuãa 1 trong 5 kinh àö xûa...

L àeåp caác vuâng kinh àö Viïåt


Nam" daânh riïng cho thiïëu
nûä sinh ra úã 5 àõa phûúng trûúác
Vúái sûå phöëi húåp töí chûác giûäa
Cöng ty cöí phêìn Hoaâng Nhêåt
Quang, Trung têm Nghiïn cûáu Baão
àêy laâ caác vuâng kinh àö cöí Viïåt töìn - Phaát huy vùn hoáa dên töåc,
Nam: Vùn Lang (Phuá Thoå), Hoa Lû Höåi Di saãn Vùn hoáa, Höåi Khoa hoåc
(Ninh Bònh), Thùng Long (Haâ Nöåi), Lõch sû, cuöåc thi naây hûáa heån taåo
Têy Àö (Thanh Hoáa), Phuá Xuên ra diïån maåo múái so vúái nhûäng cuöåc
(Huïë) seä àûúåc töí chûác, voâng chung thi sùæc àeåp khaác. Nhaâ sûã hoåc
kïët dûå kiïën diïîn ra vaâo trung tuêìn Dûúng Trung Quöëc - thaânh viïn
thaáng 5 taåi Haâ Nöåi vaâ taåi Festival Ban chó àaåo cuöåc thi, cho rùçng:
Huïë 2006, vúái nhûäng nöåi dung thi Cuöåc thi seä tòm ra neát múái, goáp sûå
chñnh nhû thi trang phuåc aáo daâi àa daång vaâo àúâi söëng vaâ coá thïí buâ
dên töåc, aáo daâi lïî höåi, nghi lïî cung àùæp phêìn naâo khoaãng tröëng vùn

aI
àònh; thi kiïën thûác: nhûäng hiïíu biïët hoáa truyïìn thöëng trong caác cuöåc
vïì vùn hoáa, xaä höåi, lõch sûã caác thi ngûúâi àeåp hiïån nay, hûúáng túái
vuâng kinh àö cöí; thi taâi nùng: sûã möåt veã àeåp mang àêåm baãn sùæc
duång nhaåc cuå dên töåc biïíu diïîn, vùn hoáa Viïåt.
haát muáa caác laân àiïåu dên ca truyïìn Thúâi gian tûâ nay àïën àïm diïîn

seä Thiïëu nûä Paâ Theãn. AÃNH: TRÊÌN HUÊËN. Trang phuåc cung àònh Hu

laâ
“NgûúâI àeåp
caác VuâNg
kINH àö”?

38 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


ra chung kïët cuöåc thi khöng coân nhiïìu. mònh. Thñ sinh naâo muöën thùæng cuöåc thò Neát àeåp Haâ thaânh.
Möåt cêu hoãi àûúåc àùåt ra, àïí traánh sûå ngö ngûúâi àoá phaãi coá tû duy sêu sùæc". AÃNH: TRÊÌN HUY HOAN.

nghï thûúâng gùåp trong caác cuöåc thi sùæc Ngoaâi yá tûúãng nhùçm laâm "söëng laåi"
àeåp, thñ sinh laâm thïë naâo àïí àaáp ûáng nhûäng àõa danh lõch sûã tûâng laâ núi àoáng
àûúåc yïu cêìu cuãa cuöåc thi naây vúái nhûäng àö cuãa caác vuúng triïìu trong lõch sûã àêët
kiïën thûác khoá vïì lõch sûã cuäng nhû nhûäng nûúác, cuöåc thi coân goáp phêìn giûä gòn caác
hiïíu biïët vïì vùn hoáa caác vuâng kinh àö cöí di saãn vùn hoáa phi vêåt thïí cuäng nhû veã
xûa cuãa nûúác ta? Giaáo sû sûã hoåc Lï Vùn àeåp cuãa ngûúâi thiïëu nûä Viïåt truyïìn
Lan, thaânh viïn Ban cöë vêën cuöåc thi cho thöëng, caác loaåi hònh nghïå thuêåt dên
biïët, àïí giaãm búát nhûäng lo ngaåi àoá, Ban gian..
töí chûác cuöåc thi Ngûúâi àeåp caác vuâng kinh Ban töí chûác coân cho biïët, Ngûúâi àeåp
àö àaä tiïën haânh möåt chûúng trònh “huêën caác vuâng kinh àö seä àûúåc töí chûác 2 nùm
luyïån” cú baãn cho nhûäng thñ sinh tham 1 lêìn vaâo nùm chùén. Àêy cuäng laâ möåt
gia. Ban töí chûác àaä gûãi caã phim taâi liïåu hoaåt àöång hûúáng túái kyã niïåm 1000 nùm
noái vïì caác kinh àö xûa àïí caác thñ sinh têåp Thùng Long - Haâ Nöåi.
luyïån. "Khöng phaãi chuáng töi "gaâ" cho thñ Taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam seä coá möåt
sinh", Giaáo sû Lan noái, "Nhûäng kiïën thûác giaãi thûúãng riïng cho thñ sinh coá cêu traã
êëy chó laâ sûå gúåi múã àïí caác thñ sinh phaát lúâi hay nhêët vïì lõch sûã vaâ vùn hoáa cuãa
triïín thaânh cêu traã lúâi hoaân haão cho riïng caác kinh àö.q

uïë xûa. AÃNH: TL.

CAÁC GIAÃI THÛÚÃNG:

Danh hiïåu ngûúâi àeåp Kinh àö Viïåt Nam (giaãi


nhêët): 30 triïåu àöìng; Danh hiïåu Ngûúâi àeåp
taâi nùng (giaãi nhò): 15 triïåu àöìng; Danh hiïåu
ngûúâi àeåp duyïn daáng (giaãi ba): 10 triïåu
àöìng. (Caã ba giaãi naây, ngoaâi söë tiïìn trïn, caác
thñ sinh àoaåt giaãi seä coá möåt chuyïën du lõch
thuá võ túái Hoaâng cung Thaái Lan vaâ thùm àïìn
Ùng - co - vaát). Ngoaâi ra coân coá 5 giaãi phuå
daânh cho 5 ngûúâi àeåp: coá khuön mùåt khaã aái
nhêët; mùåc trang phuåc lïî höåi àeåp nhêët; maái
toác daâi nhêët; haát dên ca hay nhêët vaâ ûáng xûã
Thaânh Têy Àö (Thanh Hoáa). AÃNH: PHAÅM CÖNG THÙÆNG.
hay nhêët. Coân theo baâ Nguyïîn Thõ Têm,
Giaám àöëc Cöng ty Hoaâng Nhêåt Quang,
Trûúãng ban töí chûác cuöåc thi, thñ sinh loåt vaâo
top 15 nïëu àang theo hoåc bêët cûá trûúâng du
lõch naâo àoá seä àûúåc nhêån hoåc böíng cuãa Ban
töí chûác cho àïën luác töët nghiïåp vaâ coá viïåc
laâm ngay sau khi ra trûúâng.

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


39
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Haåt mûa rúi bao lêu


àoaåt giaãi Liïn hoan phim Bangkok
ïí tûâ nùm 2003, Liïn hoan Hai àaåo diïîn cuãa phim àaä rúâi phong kiïën aãnh hûúãng àêåm neát

K phim Bangkok àaä trúã thaânh


möåt trong nhûäng liïn hoan
múái nhûng rêët coá uy tñn taåi chêu AÁ.
Viïåt Nam àïí sang söëng úã Àûác
(Àoaân Minh Phûúång) vaâ Myä (Àoaân
Thaânh Nghôa). Àïën àêìu thêåp niïn
àïën caách söëng cuäng nhû söë phêån
con ngûúâi. Ban àêìu, chõ êëp uã yá
tûúãng viïët tiïíu thuyïët, nhûng phaát
Nùm nay, nhiïìu ngöi sao quöëc tïë 1990, hai ngûúâi trúã vïì Viïåt Nam. hiïån ra rùçng, khöng nhû thúâi àaåi
nhû Oliver Stone, Willem Dafoe vaâ Theo lúâi kïí taåi trang web chñnh thöng tin ngaây nay, ngûúâi xûa rêët
Catherine Deneuve àaä àïën dûå thûác cuãa phim Haåt mûa rúi bao lêu, kiïåm lúâi, caách noái cuäng khöng hoa
Liïn hoan. hai taác giaã àaä daânh 10 nùm àïí nghô myä. Chñnh sûå bêët lûåc trong ngön
Trong möåt cuöåc phoãng vêën gêìn yá tûúãng vaâ thûåc hiïån böå phim naây. ngûä àaä khiïën chõ naãy ra yá tûúãng kïí
àêy, baâ Àoaân Minh Phûúång, biïn Àoaân Minh Phûúång, möåt ngûúâi chuyïån qua hònh aãnh. Àöåc àaáo hún
kõch vaâ àöìng àaåo diïîn phim Haåt sinh ra úã Saâi Goân, nhûng vúái khao khi àoá laåi laâ hònh aãnh mûúâng tûúång
mûa rúi bao lêu, cho biïët: "Chuáng khaát hêëp thuå nïìn vùn hoåc phña laåi cuãa nhûäng nhên chûáng, nhûäng
töi khöng chuã yá thïí hiïån caái laå, maâ Bùæc, khöng muöën coá khoaãng caách ngûúâi khöng xa laå vúái nhên vêåt
luác naâo cuäng canh caánh laâm möåt giûäa mònh vúái caác têìng khöng gian chñnh cuãa phim - cö gaái khöng
böå phim àêåm chêët Viïåt. Chêët Viïåt vùn hoáa, chõ àaä àùåt ra thûã thaách chöìng maâ chûãa Lyá An (do Trûúng
nùçm úã chñnh löëi tû duy, ngön ngûä, cho baãn thên khi laâm phim mang Ngoåc AÁnh thuã vai).
vaâ haânh àöång... cuãa nhên vêåt vaâ böëi caãnh laâng quï Bùæc Böå VN caách Lyá An laâ cö gaái luön khaát khao
nhiïìu àiïìu khaác nûäa". àêy 200 nùm, khi maâ nhûäng huã tuåc söëng möåt cuöåc söëng thûåc cuãa tuöíi

Trang web giúái thiïåu phim


“Haåt mûa rúi bao bêu”.

Böå phim daâi 114 phuát coá phuå


àïì tiïëng Anh Haåt mûa rúi
bao lêu cuãa hai àaåo diïîn chõ
em Àoaân Minh Phûúång vaâ
Àoaân Thaânh Nghôa àaä giaânh
giaãi phim khöëi ASEAN hay
nhêët taå i Liïn hoan phim
quöëc tïë Bangkok.

40 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


treã, thoaát khoãi sûå tuâ àoång cuãa laâng quï phong
kiïën, goâ boá cuãa laâng mònh. Cö thñch ngùæm nhòn thïë
giúái bïn ngoaâi nhûäng bûác tûúâng laâng. Kïët quaã cuãa
Baãn dõch múái cuãa
nhûäng lêìn tröën laâng ài, röìi cö trúã vïì vaâ mang trong
buång àûáa beá cuãa möåt ngûúâi cha vö danh. Àiïìu naây
Truyïån Kiïìu
àêíy cö ra khoãi xaä höåi thúâi àoá.
Chuyïån phim khöng àûúåc kïí möåt luác maâ àûúåc
chia thaânh nhiïìu àoaån. Bùæt àêìu laâ àûáa con trai 17
tuöíi tïn Hiïn hoãi ngûúâi cha nuöi vïì meå mònh khi
öng sùæp lòa àúâi. Ngûúâi cha bùæt àêìu kïí, àïën luác cêu
ruyïån Kiïìu, kiïåt taác cuãa thi haâo
chuyïån lïn cao àiïím, àêìy xuác àöång: Lyá An bõ caác
giaâ laâng caåo àêìu böi vöi, thaã tröi söng... thò öng böë
nuöi chïët, boã cêu chuyïån dang dúã. Hiïn, cêåu con
trai cuãa Lyá An, bùæt àêìu ài tòm àïí nghe ngûúâi àaân
T Nguyïîn Du, möåt lêìn nûäa laåi vûâa àûúåc
dõch sang tiïëng Anh qua baãn dõch cuãa
Vladislav Zhukov.
öng khaác kïí tiïëp cêu chuyïån cuãa meå mònh... Cuöën saách coá tûåa tiïëng Anh "The Kim
Cêu chuyïån cuãa Lyá An àûúåc nhûäng ngûúâi àaân Vên Kieu of Nguyen Du (1765-1820)", àûúåc
öng lêìn lûúåt kïí laåi, ngûúâi naây röìi àïën ngûúâi khaác,
êën haânh nùm 2004 búãi Pandanus Books, trûåc
mêu thuêîn nhau. Chuã àïì cuãa cuöën phim dûúâng
nhû khöng coân laâ thên phêån cuãa vai nûä chñnh vaâ
thuöåc Trûúâng Nghiïn cûáu chêu AÁ - Thaái
sûå tranh àêëu cuãa cö àïí vûúåt qua thaânh kiïën vaâ Bònh Dûúng cuãa Àaåi hoåc
nhûäng hiïím nguy thúâi àoá nûäa, maâ cuöën phim Quöëc gia UÁc.
muöën nhêën maånh hún sûå lïåch laåc cuãa nhûäng ngûúâi Trong baâi àiïím saách
kïí chuyïån (lyá tûúãng hoaá, thïu dïåt vaâ giaã döëi) aáp vûâa àùng trïn taåp chñ
àùåt lïn möåt ngûúâi phuå nûä khöng coá tiïëng noái. Journal of Southeast Asian
Möîi ngûúâi àaân öng kïí chuyïån möîi khaác vïì Lyá
An, khiïën cho con ngûúâi thêåt sûå cuãa cö bõ àêíy luâi
Studies söë thaáng 2/2006,
vïì phña sau, cho àïën cuöëi cuâng cö khöng coân gò giaáo sû Keith W. Taylor,
nhiïìu hún laâ möåt ngûúâi àaân baâ khöng chên dung, Àaåi hoåc Cornell, àaä ca
möåt ngûúâi àaân baâ cho àaân öng ham muöën. ngúåi baãn dõch naây laâ
Trong phim, sûå chuã quan cuãa ngûúâi kïí chuyïån "thaânh tûåu phi thûúâng":
khiïën ngûúâi xem hiïíu rùçng khöng thïí nùæm àûúåc yá "Àêy laâ baãn dõch maâ ta coá
niïåm thêåt sûå vïì nhên vêåt chñnh. Möåt söë phêån ngûúâi
thïí àoåc vúái sûå thñch thuá y nhû ngûúâi Viïåt
phuå nûä khöng coá tiïëng noái, maâ chó coá thïí àûúåc biïët
qua lúâi kïí cuãa nhûäng ngûúâi àaân öng khaác: cö ngêm Truyïån Kiïìu trong nguyïn baãn. Noá
thuöåc vïì sûå im lùång, khöng chên dung. phaãn aánh tònh yïu ngön ngûä cuãa möåt nhaâ thú
Trûúác LHP taåi Bangkok, "Haåt mûa rúi bao lêu" vaâ thïí hiïån sûå thêëu hiïíu tiïëng Anh sêu sùæc".
cuäng àaä nhêån giaãi "Tiger Awards" taåi LHP Dõch giaã Vladislav Zhukov, ngûúâi hoåc vïì
Rotterdam. Ngoaâi ra, phim tûâng dûå tranh nhûäng Viïåt Nam úã Àaåi hoåc Quöëc gia UÁc vaâ àaä tûâng
giaãi thûúãng nhû: Zenith (Thiïn Àónh) daânh cho
coá hai nùm rûúäi söëng taåi Viïåt Nam, muöën
phim àêìu tay taåi LHP Thïë giúái Montreal (Canada)
lêìn thûá 29; Giaãi LHP Àöåc lêåp Quöëc tïë Salento
baãn dõch Truyïån Kiïìu laâ möåt taác phêím nghïå
(Italy); Giaãi LHP Quöëc tïë Rio de Janeiro (Brazil), thuêåt chûá khöng chó laâ möåt taâi liïåu vùn hoáa.
Giaãi LHP Quöëc tïë Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng taåi Trong khña caånh naây, theo Giaáo sû Keith
Vladivostok (Nga)...q Taylor, Vladislav Zhukov àaä rêët thaânh cöng
P.V khi dõch Truyïån Kiïìu: "Nïëu àöåc giaã muöën
àoåc taác phêím cuãa Nguyïîn Du nhû möåt tû liïåu
göëc vïì vùn hoáa Viïåt Nam, hoå coá thïí tham
khaão baãn dõch coá chuá giaãi cuãa Huyânh Sanh
Thöng (NXB Àaåi hoåc Yale, 1983). Nhûng
nïëu àöåc giaã muöën àoåc nhû muåc àñch nguyïn
thuãy cuãa taác phêím, möåt aáng thú àïí ngêm nga,
àïí caãm nhêån hiïåu ûáng thi ca vaâ trñ tuïå, thò baãn
dõch cuãa Zhukov seä àaáp ûáng àûúåc".
Giaáo sû Keith Taylor kïët luêån rùçng, baãn
dõch naây seä àûúåc yïu thñch búãi bêët kò ai yïu
thú ca, chûá khöng chó nhûäng àöåc giaã coá quan
têm àïën Viïåt Nam.q
Caãnh trong phim. (Theo BBC)

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


41
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Noái àïën nghïå thuêåt traâ Viïåt Nam, khöng thïí khöng
nhùæc àïën thuá thûúãng traâ cuãa ngûúâi Haâ Nöåi. Tûâ baát
cheâ xanh möåc maåc chöën thön quï, ngûúâi Haâ Nöåi àaä
coá cöng thaã vaâo àoá neát thanh lõch, cêìu kyâ, nêng lïn
thaânh möåt thuá chúi tao nhaä. Xïëp bêåc nhêët vïì traâ úã
Haâ Nöåi hiïån nay, coá leä khöng ai khaác ngoaâi danh traâ
Trûúâng Xuên.

TRAÂ VIÏÅT Trûúâng Xuên


THAÃO CHI tuöíi 75. Öng àaä ài khùæp caác haânh Theo nghïå nhên Trûúâng Xuên,
lanh traâ nûúác ta, túái nhûäng rûâng nïëu nhû caách uöëng traâ cuãa
cheâ Shan tuyïët traãi doåc biïn giúái ngûúâi Trung Quöëc thiïn vïì
6 àúâi laâm traâ phña Bùæc, nhûäng àöìi cheâ xanh thêím myä, cuãa ngûúâi Nhêåt Baãn
mang nùång chêët "Àaåo" vúái
Linh Dûúåc traâ - àoá laâ tïn cuãa mûúát úã Thaái Nguyïn, Phuá Thoå,
nhûäng quy àõnh khùæt khe thò
möåt hiïåu traâ nûác tiïëng àêët Haâ Nghïå An, Lêm Àöìng..., thu thêåp traâ Viïåt laåi khaá cúãi múã, khöng
thaânh xûa. Hiïåu naây chuyïn sao cho mònh nhûäng kinh nghiïåm vïì quaá goâ boá trong nhûäng luêåt lïå,
chïë, buön baán nhûäng loaåi traâ ngon caách sao chïë traâ. Hiïån nay, traâ pheáp tùæc . Nhûng àiïìu àoá
nöíi tiïëng chöën kinh kyâ nhû traâ sen, Trûúâng Xuên do chñnh tay öng laâm khöng coá nghôa laâ traâ Viïåt àún
traâ nhaâi, traâ baåch cuác... Àúâi thûá 5 àûúåc chia thaânh ba nhoám chñnh. giaãn, àaåi khaái, nhêët laâ khi noá àaä
cuãa Linh Dûúåc traâ chñnh laâ nghïå Nhoám traâ möåc laâ traâ xanh nguyïn àûúåc coi laâ möåt thuá chúi cêìu
thuãy àûúåc mang vïì tûâ Phòn Höì, kyâ, tao nhaä. Tûâ khêu choån traâ
nhên Trûúâng Xuên.
cho àïën thûúãng traâ laâ caã möåt
Nghïå nhên Trûúâng Xuên àaä Àöìng Vùn, Suöëi Giaâng, Taâ Suâa,
nghïå thuêåt. Vaâ àoá laâ möåt nghïå
daânh gêìn troån cuöåc àúâi mònh cho Tên Cûúng..., àûúåc öng choån kyä thuêåt êín chûáa nhiïìu àaåo lyá.
traâ, kïí tûâ luác coân laâ möåt cêåu beá con lûúäng, mang vïì àaánh hûúng laåi Ngûúâi ta uöëng traâ àïí àaáp laåi
cho túái nay, khi öng àaä bûúác sang theo kinh nghiïåm gia truyïìn. Nhoám loâng mïën khaách cuãa gia chuã,
àïí bùæt àêìu nhûäng cêu chuyïån

42 VÙN HIÏËN
nhên tònh thïë thaái, àïí saãng
VIÏÅT NAM
khoaái, tônh têm, àïí caãm nhêån
hûúng võ trúâi àêët, coã cêy...
Möåt buöíi noái chuyïån vïì vùn hoáa traâ Viïåt Nam cuãa Hoaâng Anh Sûúáng. Ngûúâi nûúác ngoaâi thûúãng thûác traâ Viïåt.

traâ böí dûúäng laâ sûå kïët húåp giûäa traâ Baåch Ngoåc Hoa - loaåi traâ ûúáp 5 loaåi traâ Viïåt àïìu khöng phaãi àoáng möåt
vúái thuöëc bùæc, long nhaän, haåt sen, hoa trùæng: nhaâi, möåc, cuác trùæng, xu lïå phñ naâo, mùåc duâ möîi buöíi
mêåt ong, hoa cuác... thaânh nhûäng võ höìng baåch, ngoåc lan - göìm hai sinh hoaåt nhû vêåy khiïën cha con
thuöëc quyá. Àöåc àaáo nhêët laâ nhoám gian nhaâ maái coå, laâ núi gùæn vúái öng Trûúâng Xuên phaãi àêìu tû khaá
traâ ûúáp hûúng hoa tûå nhiïn vúái võ chuyïån tònh caãm, coá xïëp nhûäng nhiïìu cöng sûác, tiïìn baåc. "Bêy giúâ
thúm maát cuãa hoa bûúãi, ngoåt ngaâo chiïëc choäng tre nhoã àïí caác àöi trai böë con chaáu coân àuã sûác lo àûúåc thò
cuãa ngoåc lan, nöìng naân cuãa hoa gaái ngöìi àöëi êím. Khu trñ xaão àïí cûá àïí böë con chaáu lo, luác naâo gùåp
nhaâi, thanh khiïët cuãa hoa sen... uöëng traâ Taâ Suâa vaâ Thûúång Sún, khoá khùn quaá seä nhúâ cêåy caác baác
Khöng chó dûâng laåi úã viïåc chïë hai danh traâ vuâng cao nöíi tiïëng coá sau" - anh Hoaâng Anh Sûúáng
biïën nhûäng loaåi traâ quyá, nghïå nhên hoaåt chêët àêåm àùåc, kñch thñch thêìn thûúâng traã lúâi nhû vêåy vúái nhûäng ai
Trûúâng Xuên coân daânh cöng sûác, kinh maånh, thñch húåp cho viïåc mûu toã yá ngêìn ngaåi. Quan troång hún caã
têm huyïët àïí nghiïn cûáu, tòm hiïíu tñnh cöng viïåc. Khu trñ duy thò suy àöëi vúái böë con anh, àoá laâ coá thïm
traâ úã goác àöå vùn hoáa. Ài túái vuâng tû, sêu lùæng, àêåm chêët "thiïìn" vúái ngûúâi yïu quyá, nêng niu traâ Viïåt.
traâ naâo, öng cuäng chuá yá lùæng nghe traâ Baåch Linh laâm tûâ ba loaåi hoa Theo tiïët löå cuãa Hoaâng Anh
nhûäng cêu chuyïån xoay quanh êëm quyá: hoa möåc, hoa ngoåc lan, hoa Sûúáng, anh àang nung nêëu yá àõnh
traâ, baát nûúác cheâ xanh àïí tòm ra bûúãi... viïët möåt cuöën saách chuyïn khaão
nhûäng neát tinh tïë, àöåc àaáo cuãa traâ Ngöìi bïn êëm traâ trong khöng vïì vùn hoáa traâ Viïåt Nam. "Ngûúâi
Viïåt. Chñnh vò vêåy, öng coá möåt kiïën gian êëy, ngûúâi ta caãm thêëy mònh Trung Quöëc, Nhêåt Baãn àaä viïët
thûác rêët phong phuá vaâ khaã nùng nheå nhoäm ài, dûúâng nhû nhûäng haâng ngaân cuöën saách vïì traâ,
caãm nhêån rêët tinh tïë vïì nghïå thuêåt ham höë àúâi thûúâng trúã nïn tan nhûng Viïåt Nam chuáng ta, möåt
thûúãng traâ - möåt thuá chúi cêìu kyâ, biïën. Nhûng àiïìu khiïën Hiïn traâ trong ba caái nöi vùn hoáa traâ lúán cuãa
tao nhaä. Mï traâ, say traâ, öng coá thïí Trûúâng Xuên hêëp dêîn moåi ngûúâi phûúng Àöng, vêîn chûa coá möåt
ngöìi noái chuyïån haâng tiïëng àöìng hún caã laâ túái àêy, hoå àûúåc nghe cuöën saách naâo nhû vêåy", Hoaâng
höì vïì traâ nïëu gùåp àûúåc khaách têm cha con öng chuã quaán chuyïån troâ, Anh Sûúáng noái. Cuöën saách àoá,
giao. Tònh yïu àoá vúái traâ, öng àaä àaâm àaåo vïì nghïå thuêåt traâ. Cuäng theo phaác thaão ban àêìu cuãa anh
truyïìn sang cho ngûúâi con trai cuãa taåi núi naây, caách àêy 4 nùm, CLB Sûúáng, seä khöng thïí thiïëu nhûäng
mònh, anh Hoaâng Anh Sûúáng, àúâi Nhûäng ngûúâi yïu traâ Viïåt àaä àûúåc phêìn quan troång: lõch sûã traâ Viïåt,
thûá 6 cuãa Linh Dûúåc traâ. thaânh lêåp maâ ngûúâi khúãi xûúáng giúái thiïåu nhûäng vuâng traâ, danh traâ
chñnh laâ cha con nghïå nhên nöíi tiïëng, baân vïì nûúác vaâ duång cuå
"Dô traâ höåi hûäu" Trûúâng Xuên. Cûá ba thaáng möåt pha traâ, nghïå thuêåt thûúãng traâ...
Vúái têm niïåm "Dô traâ höåi hûäu" - lêìn, hún 300 höåi viïn têm huyïët vúái Ngoaâi ra, anh coân mú ûúác nhên
duâng traâ àïí höåi tuå vùn nhên - nghïå traâ laåi gùåp mùåt àïí chia seã vúái nhau röång thïm àûúåc nhiïìu àõa àiïím
nhên Trûúâng Xuên àaä cuâng ngûúâi niïìm àam mï. Nhûäng con ngûúâi nhû Hiïn traâ Trûúâng Xuên. Anh
con trai cuãa mònh múã ra Hiïn traâ êëy, giaâ coá, treã coá, thêåm chñ laâ caã Sûúáng têm sûå: "Traâ laâ baáu vêåt quyá
Trûúâng Xuên úã söë 13 Ngö Têët Töë, ngûúâi ngoaåi quöëc, àïìu coá chung maâ cha öng ta àaä àïí laåi, nïëu
Haâ Nöåi. Àêy laâ núi àïí cha con öng tònh yïu vúái traâ Viïåt. Bïn baân traâ, chuáng ta khöng biïët trên troång, cûá
thoãa chñ àam mï cuãa mònh. Khöng trong giai àiïåu mï hoùåc cuãa ca truâ, àïí caác thûác uöëng cöng nghiïåp nhû
gian Hiïn traâ àûúåc chia laâm 4 quan hoå, hoå tòm àûúåc sûå thanh Lipton, Dimah, Quality... lêën aát thò
phêìn, ûáng vúái Tûá trñ trong Kinh thaãn, tônh taåi trong têm höìn... buöìn lùæm. Hún bêët cûá möåt loaåi êím
Dõch. Khu trñ giaác gùæn vúái traâ sen, thûåc naâo, traâ coá thïí hûúáng con
Nêng niu nghïå thuêåt traâ Viïåt ngûúâi mûu àiïìu thiïån. Ngûúâi yïu
laâ núi àïí ngûúâi ta tòm sûå thanh
thaãn, nheå nhoäm trong têm höìn. Àiïìu àaáng noái laâ, têët caã nhûäng traâ bao giúâ caái têm cuäng tônh, nho
Khu trñ haânh, núi thûúãng thûác traâ höåi viïn cuãa CLB Nhûäng ngûúâi yïu nhaä, bònh an".q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


43
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Tûâ ngaây 4 - 16/3, taåi phoâng tranh


Tûå do (söë 53, Höì Tuâng Mêåu, TP
HCM) àaä diïîn ra triïín laäm 28 bûác
tranh sún dêìu, 2 bûác tranh luåa
phaác hoåa chên dung nhûäng vùn
nghïå sô VN cuãa hoåa sô Nguyïîn Haãi
Chñ (Choáe). Hoåa sô Choáe qua àúâi
nùm 2003 nhûng tranh cuãa öng
vêîn söëng maäi...

Hñ hoåa cuãa
CHOÁE
Tûå hoåa.

ANH VÊN HCM, quyïín III (GS. Trêìn Vùn


Giaâu - Trêìn Baåch Àùçng chuã
rong laâng biïëm hoåa biïn), àaä bònh luêån nhû vêåy.

T TP.HCM trûúác vaâ sau


nùm 1975, hoåa sô Choáe laâ
möåt tïn tuöíi khöng thïí khöng
Böå tranh "Chên dung nghïå
sô" cuãa Choáe bùæt àêìu àûúåc veä tûâ
nùm 2000. Kïë hoaåch cuãa öng laâ
veä tûâ 50 àïën 60 bûác. Nhûng nùm
nhùæc àïën trong söë ñt nhûäng cêy
2001, öng phaãi taåm ngûâng saáng
coå biïëm tiïu biïíu: ÚÁt (Huyânh Baá
taác vò bïånh tiïíu àûúâng nùång,
Thaânh), Nguyïîn Taâi (Nguyïîn
sang Phaáp àiïìu trõ. Moåi ngûúâi
Hûäu Taâi), Nhñm (Nhûä Àònh
àïìu tin rùçng öng seä mau choáng
Ngoaån)... Nùm 1973, hoåa sô
bònh phuåc àïí tiïëp tuåc cöng trònh
Choáe àûúåc cöng nhêån laâ cêy buát coân dang dúã cuãa mònh nhûng
biïëm hoåa xuêët sùæc, têìm cúä quöëc bïånh tònh cuãa öng ngaây caâng
tïë vaâ NXB Glade Publication nùång. Hoåa sô Choáe laåi mùæc thïm
(Myä) àaä in riïng möåt têåp tranh bïånh muâ maâu. Nùm 2003 öng
cuãa öng àïí giúái thiïåu vúái thïë sang Myä chûäa bïånh nhûng chûa
giúái. "Laâng biïëm hoåa TP.HCM kõp àiïìu trõ thò qua àúâi taåi àêy.
coá àûúåc möåt cêy coå biïëm têìm cúä Do àoá, böå "Chên dung nghïå
quöëc tïë nhû Choáe khöng phaãi laâ sô" cuãa öng chó dûâng laåi úã con söë
nhiïìu", cuöën Àõa chñ vùn hoáa TP 28 bûác vúái nhiïìu kñch thûúác khaác

44 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


nhau (nhoã nhêët 60x40 cm, lúán tiïn cuãa öng treo úã phoâng tranh Taác phêím cuãa hoåa sô Choáe laâ
nhêët 65x95 cm). Àêy laâ lêìn àêìu Tûå Do àaä àûúåc gallery "muåc tiïu sùn àuöíi" cuãa caác nhaâ
tiïn böå tranh naây àûúåc trònh baây Matsukawa, Tokyo (Nhêåt), mua sûu têìm tranh. Thaáng 10/1989,
vúái nhûäng ngûúâi yïu höåi hoåa. laåi. möåt nhaâ sûu têìm Àaâi Loan àïì
Ngoaâi ra, phoâng tranh Tûå Do coân Choáe khöng veä tranh luåa theo nghõ möîi thaáng mua cuãa Choáe 2-
giúái thiïåu thïm 3 bûác tranh cuä löëi truyïìn thöëng, khöng rûãa luåa 4 bûác tranh sún dêìu, vaâ tûâ 6 àïën
cuãa hoåa sô Choáe phuâ húåp vúái chuã cho trong maâ veä nhû kyä thuêåt 10 bûác tranh maâu nûúác. Àêy
àïì triïín laäm: "Ca sô Baão Yïën" maâu nûúác trïn giêëy, gêy nhiïìu chñnh laâ võ khaách àêìu tiïn àùåt
(tranh luåa, 1990), "Chuã nhiïåm bêët ngúâ thñch thuá cho ngûúâi xem. mua tranh Choáe daâi haån. Nùm
phoâng tranh Tûå Do I" (1990), Trong khoaãng 100 bûác tranh maâu 1994, öng Holger, chuã buát túâ
"Nhaåc sô Trêìn Tiïën" (1993). nûúác trïn luåa vaâ trïn giêëy kyá tïn nhêåt baáo Katrineholm Kourrier
Nhaåc sô Trêìn Tiïën àang Vên Bñch, phoâng tranh Tûå Do cuãa Thuåy Àiïín, múâi 4 hoåa sô Viïåt
"phiïu" cuâng cêy àaân guitar, nhaâ hiïån chó coân giûä laåi bûác tranh luåa Nam sang triïín laäm úã baão taâng
vùn Vuä Troång Phuång taâi hoa vúái "Ca sô Baão Yïën" (1990) hñ hoåa Nordiska, àaä mua möåt bûác tranh
aánh nhòn sùæc saão trûúác cuöåc àúâi, möåt Baão Yïën àang haát cuöìng cuãa Choáe àïí tùång nûä hoaâng Thuåy

Nhaâ vùn Vuä Troång Phuång Nhaåc sô Phaåm Duy.

nhaâ vùn Sún Nam khùæc khöí vaâ nhiïåt, toác tai dûång àûáng khi trònh Àiïín.
dên daä... Chên dung nhûäng nhaâ diïîn baâi ca böëc lûãa. Nhiïìu nhaâ sûu têìm mua toaân
thú, nhaâ vùn, nhaâ nghiïn cûáu, Tranh hñ hoåa cuãa Choáe àûúåc böå nhûäng tranh triïín laäm cuãa hoåa
hoåc giaã Viïåt Nam qua neát coå nhiïìu baáo nûúác ngoaâi àùng taãi sô Choáe. Öng Nguyïîn Àùng
biïëm cuãa Choáe vûâa dñ doãm laåi nhêët, nhûng ñt ngûúâi biïët, ngay tûâ Quang (Cöng ty Lam Sún
vûâa gêy rêët nhiïìu caãm xuác. nhûäng ngaây àêìu cêìm coå hoåa sô TP.HCM) mua böå tranh "Nhên
Öng Àùång Haãi Sún, chuã Choáe àaä veä tranh sún dêìu. Hiïån vêåt cuãa Choáe" göìm 35 bûác tranh
nhiïåm phoâng tranh Tûå Do, cho nay, gia àònh coân giûä nhûäng bûác sún dêìu (1992), mua 2 böå "Hoåa
biïët, Nguyïîn Haãi Chñ laâ möåt sún dêìu cuãa öng, tiïu biïíu laâ bûác thú Höì Xuên Hûúng" göìm 40 bûác
trong nhûäng hoåa sô àêìu tiïn cöång Chên dung baâ Nguyïîn Thõ Kim sún dêìu vaâ böå "Nhûäng phuå nûä
taác vúái phoâng tranh. Öng veä Loan, vúå öng, vúái möåt kyä thuêåt Nobel" göìm 27 bûác tranh sún
tranh luåa, tranh giêëy doá vaâ sún sún dêìu rêët vûäng vaâng, thïí hiïån dêìu. Nùm 1996, baâ Nancy Phaåm,
dêìu. Tûâ giai àoaån 1989-1990, sêu sùæc "caái thêìn" cuãa ngûúâi phuå Viïåt kiïìu Myä, mua nguyïn böå
tranh luåa vaâ giêëy doá cuãa Choáe kyá nûä àùçm thùæm, taão têìn lo cho tranh 41 bûác "Nhûäng töíng thöëng
tïn Vên Bñch. Bûác sún dêìu àêìu chöìng con. Hoa Kyâ"...q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


45
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

NGUYÏÎN THIÏN ÀAÅO


vaâ hai àoáa Traâ My
Ngö Traâ My. Nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo.

Phaåm Traâ My.

Möåt buöíi töëi cuöëi nùm Con Gaâ, töi may mùæn höåi ngöå cuâng nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo vaâ hai cö gaái coá
tïn laâ Traâ My. Nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo àaä qua tuöíi 65, söëng úã Phaáp tûâ nùm 13 tuöíi vaâ trúã thaânh möåt
nhaåc sô nöíi tiïëng coá tïn trong 2 tûâ àiïín danh nhên cuãa phûúng Têy. Böå Vùn hoaá - Thöng tin àaä tùång öng
Huy chûúng Chiïën sô Vùn hoaá cuöëi nùm 2000, àûúåc nhêåp quöëc tõch Viïåt Nam duâ öng vêîn mang quöëc tõch
Phaáp, vaâ àûúåc Höåi Nhaåc sô Viïåt Nam múâi laâm höåi viïn cuãa Höåi. Nhaâ thú nhaåc sô Nguyïîn Thuyå Kha cuäng
àaä viïët möåt cuöën tiïíu thuyïët vïì öng vúái tûåa àïì "Nguyïîn Thiïn Àaåo - nhaåc sô bõ trúâi àaây" lêëy yá tûâ caái tïn
Thiïn Àaåo (chûá khöng phaãi laâ Thiïån Àaåo nhû ngûúâi ta vêîn quen goåi) coá nghôa laâ "àaåo trúâi", vaâ vò öng
khöng thïí söëng nöíi nïëu khöng coá êm nhaåc.

NGUYÏÎN TROÅNG TAÅO thaác nhiïìu chêët liïåu nhaåc Viïåt vaâ Àoá laâ Ngö Traâ My àaân bêìu vaâ
thöíi höìn laâm múái tinh thêìn êm Phaåm Traâ My àaân tranh. Hoå
oá thïí noái, Nguyïîn Thiïn nhaåc truyïìn thöëng trong tû duy khöng chó cuâng tïn maâ coân laâ cùåp

C Àaåo laâ möåt "hiïån tûúång


êm nhaåc" cuöëi thïë kyã XX
kïët húåp hai doâng vùn minh Àöng
"dên töåc àñch thûåc nhên loaåi tiïn
phong". Nhûäng tiïëng bêìu, tiïëng
tranh dên töåc trúã thaânh möåt thûá
baâi truâng hún hai chuåc nùm nay.
Cuâng vaâo hoåc Nhaåc viïån Haâ Nöåi
nùm 1983. Cuâng khoa nhaåc cuå
- Têy trong nhûäng saáng taåo àöåc êm thanh khöng thïí thiïëu trong dên töåc. Cuâng àùåc caách trong ba
àaáo vaâ àùåc sùæc. Àùåc biïåt laâ trong giao hûúãng cuãa öng. "Cú duyïn" kyâ thi sú, trung vaâ àaåi hoåc, ruát
nhûäng nùm gêìn àêy sau nhiïìu lêìn àaä xui êm nhaåc cuãa öng se kïët ngùæn àûúåc 3 nùm hoåc. Cuâng töët
vïì nûúác, öng thûåc sûå trúã vïì vúái cuâng hai àoaá Traâ My giûäa loâng nghiïåp hïå àaåi hoåc nùm 1994.
"Soáng höìn" dên töåc. Öng khai Haâ Nöåi. Cuâng àûúåc giûä laåi giaãng daåy taåi

46 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Nhaåc viïån. Cuâng laâm luêån vùn sô Nguyïîn Thiïn Àaåo àaä àûa cho thanh laå maâ taác giaã àaä mang túái
Thaåc sô Nghïå thuêåt hoåc chuyïn Phaåm Traâ My baãn nhaåc Khoái cho cêy àaân cuãa cö. Luác àoá cö
ngaânh giaãng daåy êm nhaåc (2002- soáng viïët cho àöåc têëu àaân tranh àang mang bêìu böën thaáng.
2005). Cuâng tham gia Höåi diïîn daâi 10 phuát. Theo Phaåm Traâ My Nhûäng êm thanh laå nhû gaâo theát
Ca muáa nhaåc sinh viïn toaân quöëc thò àêy laâ möåt baãn nhaåc vö cuâng tûâ cêy àaân bêìu khiïën buång cö bõ
vaâ cuâng àoaåt giaãi. Cuâng saáng taác múái laå àöëi vúái cö, búãi taác giaã àaä àau tûác. Caã ba lêìn têåp àêìu tiïn,
baãn nhaåc Bïën àúåi cho àaân bêìu vaâ àûa nhiïìu yïëu töë êm nhaåc hiïån buång cö àïìu bõ àau tûác nhû vêåy.
àaân tranh trònh têëu. Vaâ cuâng àûúåc àaåi vaâo cêy àaân tranh dên töåc. Coá Tuy rêët thñch baãn nhaåc naây,
nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo choån thïí laâ taác giaã muöën cêy àaân tranh nhûng vò súå aãnh hûúãng àïën thai
mùåt gûãi vaâng, múâi diïîn têëu taác àûúåc tröí kyä thuêåt nghiïng ngûãa nhi nïn cö àaä têm sûå nhûäng suy
phêím êm nhaåc cuãa öng. vúái caác nhaåc cuå phûúng Têy, chûá nghô cuãa mònh vúái taác giaã, vaâ
Nhûng My bêìu vaâ My tranh khöng chó rung, nhêën, nêíy, vöî muöën heån öng seä têåp baãn nhaåc
àaä àïën vúái êm nhaåc bùçng nhûäng àún thuêìn nhû lêu nay noá vêîn naây vaâo möåt dõp khaác. Nguyïîn
lyá do khaác nhau. My tranh vöën àûúåc thïí hiïån. Àêy laâ möåt baãn Thiïn Àaåo khöng lêëy laâm ngaåc
thñch àaân tranh tûâ nhoã, tûâ khi nhaåc noái lïn thên phêån con ngûúâi nhiïn, öng khuyïn Traâ My nïn
tröng thêëy cö Phûúng Baão chúi hay thên phêån cuãa caã möåt dên töåc thay àöíi caãm xuác, khöng nïn
àaân tranh trïn tivi. Böë meå cö thêëy àêìy thùng trêìm, buöìn vui, dõu àùæm chòm sêu quaá vaâo tiïëng àaân,
thïë liïìn nhúâ möåt ngûúâi baån úã daâng vaâ baäo töë nhûng luön luön vaâ cö àaä laâm theo yá öng. Quaã
trûúâng nhaåc daåy àaân tranh cho khaát söëng thanh bònh vaâ nhên nhiïn buång khöng coân bõ àau tûác
con, vaâ trong möåt lêìn "thi thûã cho nghôa. My tranh khêm phuåc taác nûäa, vaâ baãn nhaåc àaä àûúåc diïîn
vui", My àaä àûúåc nhêån ngay vaâo giaã khi cö chúi thûã baãn nhaåc naây têëu vö cuâng hiïåu quaã.
hoåc hïå sú - trung. My bêìu thò vaâ cho rùçng, Nguyïîn Thiïn Àaåo Bêy giúâ nhùæc laåi nhûäng
khaác, tûâ nhoã chó thñch veä. Nhûng laâ möåt nhaåc sô kyâ taâi vúái nhûäng chuyïån àoá, caã ba ngûúâi àïìu cûúâi
ngûúâi böë laâ nhaåc sô Ngö Quöëc kyä thuêåt maâ cö chûa àûúåc tiïëp vui bïn ly rûúåu chia tay.
Tñnh muöën hûúáng nghiïåp cho xuác bao giúâ. Àùåc biïåt hún nûäa, Nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo
con vaâo con àûúâng êm nhaåc, maâ öng laâ möåt ngûúâi söëng tûâ nhoã úã khöng khoãi caãm àöång noái rùçng,
cêy àaân bêìu laâ lûåa choån cuãa öng. phûúng Têy laåi am tûúâng cêy àaân öng khöng ngúâ nhûäng nghïå sô
ÊËy thïë maâ maäi ba lêìn thi, My dên töåc àïën thïë... trong nûúác laåi àûúåc àaâo taåo
múái àöî àêìu vaâo trûúâng Nhaåc. Ngö Traâ My cuäng caãm nhêån úã chuêín mûåc nhû thïë. Vaâ quan
Phaåm Traâ My noái vúái töi êm nhaåc Nguyïîn Thiïn Àaåo troång hún laâ nhûäng taâi nùng treã
rùçng, khöng phaãi bêy giúâ My bêìu nhûäng àiïìu ngoaâi tûúãng tûúång vö cuâng nhaåy beán vúái êm nhaåc
vaâ My tranh múái tiïëp xuác vúái êm cuãa cö. Ngay úã baãn nhaåc öng viïët hiïån àaåi, coá thïí tiïëp cêån àûúåc caã
nhaåc Nguyïîn Thiïn Àaåo. Mêëy riïng cho cêy àaân bêìu maâ My nhûäng gò tiïn tiïën nhêët cuãa êm
nùm trûúác àaä àûúåc nghe giao diïîn têëu mang tïn Khoái Trûúng nhaåc thïë giúái. Chñnh vò thïë maâ
hûúãng cuãa öng do chñnh öng chó Chi (sau àoá thaânh chuã àïì cho vúã öng muöën thûåc hiïån CD êm nhaåc
huy daân nhaåc taåi Nhaâ haát Lúán Haâ muáa ba lï Soáng nhaåc Trûúng Chi múái cuãa mònh búãi chñnh nhûäng
Nöåi, vaâ coân àûúåc nghe öng thuå do biïn àaåo muáa Cöng Nhaåc daân nghïå sô taâi nùng trong nûúác, àïí
giaáo trïn giaãng àûúâng Nhaåc viïån. dûång) thò cö khöng thïí ngúâ rùçng, noái vúái thïë giúái rùçng, nûúác ta coá
Sûå múái laå vaâ niïìm say mï caách öng àaä khai thaác triïåt àïí tñnh thïí laâm àûúåc nhûäng gò maâ ngûúâi
tên êm nhaåc cuãa ngûúâi nhaåc sô àaä nùng cuãa cêy àaân möåt dêy maâ ta cho laâ tiïn tiïën nhêët.
truyïìn thöíi vaâo thïë hïå cö möåt yá nghïå sô Viïåt Nam ñt coá cú höåi sûã Vêng, ûúác muöën àoá cuãa ngûúâi
thûác múái cêìn bûát phaá vaâ vûúåt duång àïën. Cuäng vúái nhûäng kyä nhaåc sô chuã trûúng “dên töåc àñch
thoaát. Nùm 2002, tiïëng àaân bêìu thuêåt bêåt trêìm, tremolo (gaãy hai
thûåc - nhên loaåi tiïn phong" chùæc
vaâ àaân tranh cuãa hai cö àaä hiïån chiïìu...) nhûng Nguyïîn Thiïn
diïån trong nhaåc phim Vuä khuác Àaåo àaä àêíy kyä thuêåt êëy àïën kiïåt seä àûúåc thûåc hiïån trong tûúng lai
con coâ vaâ gêìn àêy laâ nhaåc phim cuâng cuãa tinh xaão vaâ rung àöång, khöng xa, khi öng trúã laåi Viïåt
Chuyïån cuãa Pao cuãa Nguyïîn khiïën ngûúâi àaân vaâ ngûúâi nghe Nam vaâo muâa heâ 2006. Chuáng
Thiïn Àaåo. Àêy laâ nhûäng baãn àùæm chòm trong khöng gian êm töi àaä noái vúái Nguyïîn Thiïn Àaåo
nhaåc phim coá thïí trònh diïîn trïn thanh bêët têån. Ngö Traâ My kïí
àiïìu àoá khi öng xiïët chùåt tay hai
sên khêëu giao hûúãng vúái tû caách rùçng, khi múái têåp baãn Khoái
laâ möåt taác phêím êm nhaåc àöåc lêåp. Trûúng Chi cö àaä khöng thïí chõu àoaá Traâ My àêìy lûu luyïën trûúác
Trong dõp vïì nûúác lêìn naây, nhaåc àûång àûúåc búãi chñnh nhûäng êm luác chia xa trúã vïì phña trúâi Têy.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


47
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Quï hûúng
LAÂ NGUÖÌN MAÅCH CUÃA VÙN CHÛÚNG

LÏ VIÏËT THOÅ
Thûåc hiïån

Hoaâi niïåm möåt cöë hûúng


´ Trong truyïån “Cöë hûúng”, chõ taã möåt nhên
vêåt: "Töëi àïën öng nùçm nghe tiïëng ïính ûúng, se
sùæt nhúá nhûäng cún mûa tuöíi thú daåi... Öi,
nhûng cún mûa chuyïín muâa, cúm meå nêëu àöåi
bung nùæp vung vêîn chñn, vêîn ngoåt ngon cho
àïën têån miïëng chaáy àaáy nöìi...". Qua trang viïët
êëy, hiïín hiïån möåt vuâng hiïån thûåc àêìy ùæp êm
thanh, muâi võ: tiïëng nhaåc ngûåa, baâi ca cöí xûa,
ngoån gioá trong ngêìn muâi hoa cau, nhûäng moán
ùn dên daä, caã niïìm vui baån beâ röån raä vaâ nöîi
hoaâi nhúá nhû tiïëng thúã daâi... "Cöëë hûúng" êëy úã
àêu vêåy?
- Quï sinh cuãa töi laâ Phuâ Caát, nhûng troån
quaäng àúâi êëu thú vaâ thúâi thiïëu nûä cuãa töi traãi qua
taåi thõ trêën Bònh Àõnh, huyïån An Nhún. Xoám xûa töi
Hai vúå chöìng nhaâ vùn Trêìn Thõ Huyïìn Trang - Nguyïîn Thanh
úã laâ xoám Hoaâng Thaânh Bùæc, möåt caái tïn mang
Mûâng trong möåt chuyïën ài thûåc tïë vïì vuâng quï.
trêìm tñch àêët Vua. Tûâ truyïìn thuyïët vïì möåt nghôa
sô Têy Sún tûã trêån maâ höìn khöng naát, àïm àïm
àöåi noán choáp baåc, cûúäi ngûåa baåch ài tuêìn àïí canh
giêëc nguã cho dên. Tûâ aánh trùng hoaâng thaânh, ÚÃ ngûúäng cûãa tuöíi 40, Trêìn Thõ Huyïìn Trang àaä
nhûäng maái chuâa, ngoån thaáp... Caãnh vêåt àûúåc löìng súã hûäu möåt gia taâi vùn chûúng khaá dêìy dùån cuâng
trong huyïìn thoaåi tùng phêìn lay àöång. Coá thïí noái, nhûäng giaãi thûúãng vùn chûúng danh giaá hiïëm coá
maãnh àêët Bònh Àõnh noái chung vaâ An Nhún noái vúái möåt ngûúâi viïët treã: “Haân Mùåc Tûã, hûúng
riïng àaä ài vaâo trong töi bùçng nhûäng con àûúâng thúm vaâ mêåt àùæng” (biïn khaão - 1991), “Nhaån
rêët ruöåt raâ. Tûâ nhûäng chuyïën xe thöí möå vuåt qua
nhaâ möîi tinh mú hay möîi chiïìu nhêåp nhoaång àaä
thêìn cö” (truyïån kyá kõch sû ã- 1993), “Nhûäng àïm
gieo vaâo têm thûác töi tiïëng leng keng trong treão da trúâi xanh” (Thú - 1994), “Muöëi ngaây qua”
cuãa luåc laåc ngûåa. Tûâ nhûäng moán quaâ xïë cuãa An (thú - 2000), “Möåt lûáa bïn trúâi” (têåp truyïån ngùæn-
Nhún, möåt cheán àêåu huä trùæng oáng ngan ngaát muâi 2000), Giaãi A thú cuãa Uyã ban toaân quöëc
àûúâng thùæng vúái gûâng, möåt chiïëc baánh beâo àêìy LHCHVHNTVN, Giaãi nhò cuöåc thi truyïån ngùæn
àùån úã giûäa xoaáy troân luám àöìng tiïìn möåc maåc. Möîi baáo Vùn nghïå, 3 giaãi thûúãng Xuên Diïåu - Àaâo
khi höìi tûúãng laåi, töi nhû coân thêëy ngûúâi ta chuám
Têën. Trong nùm 2005, sau khi cuâng chöìng laâ
möi huåp àêåu tûâng muöîn nhoã, nhû coân thêëy ngûúâi
ta duâng que tre veä baánh beâo hònh hoa thõ röìi xiïn nhaâ thú Nguyïîn Thanh Mûâng ra mùæt têåp biïn
tûâng miïëng chêëm mùæm nhû thïë naâo. Caách nhaâ töi khaão àêìy maâu sùæc “Huyïìn tñch kinh xûa”, Trêìn
úã xûa chûâng vaâi chuåc thûúác laâ chúå suác vêåt. Haâng Thõ Huyïìn Trang laåi cho in têåp thú “Trong tônh
trùm lêìn töi chûáng kiïën caãnh trêu boâ, dï ngûåa vûâa lùång” àûúåc àaánh giaá cao. Xöng xaáo trïn nhiïìu
bõ laái buön keáo ài vûâa ngoaái nhòn chuã cuä cêët tiïëng lônh vûåc: saáng taác thú, vùn xuöi, biïn khaão vùn
kïu naäo nuöåt, àïí thêëm thña thïë naâo laâ aánh mùæt
hoaá vaâ úã lônh vûåc naâo cuäng coá nhûäng àoáng goáp
phên ly giûäa vêåt nuöi vúái chuã cuä. Höìi àoá, trong
nhûäng phiïn chúå àûúåc meå cho theo, tay nùæm aáo êën tûúång. Àiïìu gò àaä laâm nïn sûác voác saáng taåo vaâ
meå, nhûng aánh mùæt töi luön àïí laåi phña sau. Giûäa chiïìu sêu vùn hoáa rêët àùåc sùæc trong nhûäng trang
than àöët, trêìu nguöìn, gaåo chêu, cuãi quïë... hiïån ra viïët cuãa nûä sô treã àêët thang möåc naây? Töi àaä coá
möåt baâ cuå bïn nong saách cuä. Trong khi meå mùåc möåt cuöåc troâ chuyïån cúãi múã cuâng chõ...

48 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


caã, mua baán, thò töi bõ cuöën vaâo chñ Vùn hoaá Bònh Àõnh, lo toan
nhûäng cêu chuyïån cöí tñch, nhûäng chùm soác gia àònh vúái mêëy àûáa TRÊÌN THÕ HUYÏÌN TRANG
trang truyïån kyâ aão trong caái nong con vaâ möåt öng chöìng thi sô
tre cuãa baâ cuå. Sau naây, khi nhúá Chuã tõch Höåi Vùn nghïå, laåi
àïën phiïn chúå Bònh Àõnh thò töi laåi khöng ngûâng cho ra nhûäng taác
thêëy hiïån lïn boáng möåt baâ giaâ lûng phêím múái. Vúái chõ, àoá laâ hûúng Viïët tùång
coâng, baân tay rùn reo vuöët goác thúm hay mêåt àùæng?
tûâng quyïín saách möåt caách trang - Nhiïìu khi töi tûå hoãi: Nïëu chuá cua àöìng
troång, aánh mùæt hiïìn tûâ khöng möåt khöng coá chöìng vaâ con töi, töi seä
lêìn tûâ chöëi nöîi mï saách cuãa töi. söëng thïë naâo nhó? Chùæc chùæn laâ seä Chuá cua àöìng boâ lïn
rêët teã nhaåt. Nïëu khöng coá cöng caánh àöìng
Hoåc tûâ lõch sûã quï hûúng bao
viïåc úã súã VHTT, chùæc chùæn töi
àiïìu vö giaá Hoaá ra ngoaâi loâng hang
khöng coá nhiïìu cú höåi nhû thïë àïí
´ Töi nhúá trong möåt baâi viïët tiïëp cêån sêu vaâ coá hïå thöëng vúái cuãa mònh
cuãa mònh, nhaâ thú Vên Long doâng chaãy lõch sûã vùn hoaá tónh Àêët àang khö neã
tûâng nhêån àõnh: "Thú Trêìn Thõ nhaâ. Baão rùçng hoaåt àöång chuyïn
Huyïìn Trang àa daång úã sûå mön, cöng viïåc gia àònh khöng aãnh Thïë giúái ngoaâi caánh àöìng
chiïëm hûäu caác phûúng thûác hûúâng gò àïën chuyïån viïët laách Vûâa àaánh mêët vûâa ài tòm
biïíu biïån. Tûâ möåt bïå phoáng cuäng khöng phaãi, nhûng töi nghô
boáng maát
vûäng chùæc, chõ coá àûúåc nhûäng möåt khi àaä êëp uã àiïìu muöën noái vúái
saáng taåo múái vaâ vûún túái nhûäng cuöåc àúâi, thò khöng coá nöîi bêån bõu
cêëu tûá thú trñ tuïå. Bïå phoáng êëy naâo ngùn laåi àûúåc. Cuäng nhû tònh Trïn àûúâng ài cuãa rùæn vaâ
laâ gò, thûa chõ?". yïu êëy maâ, coá ai vò bêån quaá maâ trêu boâ
- Cöåi nguöìn cuãa töi laâ quï khöng toã tònh àûúåc khöng? Nghiïåp Khöng coá àûúâng cuãa mònh
hûúng, laâ vùn hoåc dên gian vaâ vùn viïët cuäng vêåy, trong noá haâm chûáa
hoåc cöí àiïín. Vúái riïng töi, hïî bûúác sûå thöi thuác cuãa caã tònh yïu vaâ
Caái gò laâm cuöëng quyát mûúâi
chên àïën bêët cûá laâng quï naâo, duâ traách nhiïåm. Coá nhûäng giai àoaån
chó coân laåi möåt chuát dêëu tñch cuãa töi phaãi thûác suöët àïm àïí viïët, chó ngoán chên cuãa chuá nhû thïë
caác bêåc tiïìn hiïìn, nhiïìu khi chó laâ chúåp mùæt àûúåc vaâi tiïëng àöìng höì. Àiïåu muáa luä caâo caâo àïm
möåt hoân àaá thöi, àaä thêëy trong loâng Vaâ caái haånh phuác vò àûúåc baây toã saáng trùng hay võ àùæng
mònh nhû coá möåt caái gò rung àöång. qua trang viïët chñnh laâ sûå buâ àùæp cuãa rïî coã?
Bònh Àõnh tûâ lêu àûúåc mïånh danh xûáng àaáng röìi. Chuá giú caâng chaâo nhûäng
laâ vuâng àêët voä nhûng ngûúâi Bònh àaám mêy
Sûå tûúi múái cuãa nhûäng chuyïën
Àõnh xûa rêët thi sô ngay trong haânh
ài Caánh àöìng bûâng lïn muâi
àöång voä hiïåp cuãa mònh. Búãi vêåy,
àêy laâ quï hûúng cuãa Quang ´ Trûúác kia möåt chiïëc xe àaåp cún mûa sùæp vïì
Trung, cuäng laâ quï hûúng cuãa Àaâo caâ taâng hai vúå chöìng thi sô ài Bêìy cua con thêåp thoâ giú
Têën. Vúái töi, maãnh àêët Bònh Àõnh thûåc tïë vïì vúái caác vuâng quï. caâng vêîy.
ngay trong gûúng mùåt àêîm möì höi Buöíi trûa, laåi gheá vaâo möåt göëc
cuãa hiïån taåi, luön luön laâm ngûúâi cêy naâo àoá, giúã nùæm cúm
söëng ngaåc nhiïn búãi sûå êín hiïån nùæm... Vaâ bêy giúâ, khi àaä lïn
huyïìn diïåu cuãa quaá khûá vaâ aánh
mùæt àau àaáu cuãa tûúng lai. Àïí àêët
àúâi xe röìi, vêîn tuác ta tuác tùæc vúái
nhûäng chuyïën ài, vò sao anh chõ
Ngûúâi baán
ài qua lûãa thaânh göëm Goâ Saânh, àïí theâm ài vêåy? chaáo khuya
gaåo qua chûng cêët thaânh rûúåu Baâu - Khi ài ra ngoaâi, nhûäng thanh
Àaá, àïí trùng ài vaâo thú Yïën Lan, êm àúâi söëng uâa vaâo, nhû nhûäng
Chïë Lan Viïn, Haân Mùåc Tûã thaânh tiïëng goåi àoâi àûúåc höìi êm vêåy. Coá Coá ngûúâi gaánh lûãa vaâo àïm
möåt thûá trùng Bònh Àõnh aám aãnh nhûäng tïn laâng, tïn nuái lêìn àêìu Chên khöng beán àêët
nhû thïë thò khöng chó coá cêìn cuâ tiïn àûúåc nghe, noá ngên vang möåt khùn mïìm vùæt vai
hcùåc taâi hoa laâm nöíi nïëu thiïëu linh caái gò tinh khöi lùæm. Caãm giaác êëy Lúâi rao thêu caã dùåm daâi
khñ cuãa söng nuái phöí vaâo. Linh khñ khöng coá gò àaánh àöíi àûúåc. Nhiïìu Bao nhiïu cú cûåc rúi ngoaâi
êëy tan hoâa trong huyïët maåch khi, ài chó laâ ngêîu hûáng nhûng gùåt
nhûäng con ngûúâi Bònh Àõnh höm haái àûúåc rêët nhiïìu.
thaão thúm.
nay, trong àoá coá nhûäng ngûúâi laâm ´ Nhiïìu ngûúâi cûá bùn khoùn,
vùn trïn àêët voä nhû chuáng töi. khöng hiïíu möåt nûä sô àêët voä thò
coá quan têm àïën hònh thûác cuãa
Hûúng thúm hay mêåt àùæng
mònh?
´ Têët bêåt vúái cöng viïåc sûå vuå - Sao laåi khöng. Nhûng coá leä,
cuãa möåt phoá phoâng nghiïåp vuå töi laâ ngûúâi thñch àûúåc thêëy ngûúâi
Súã VHTT, biïn têåp chñnh taåp khaác àeåp hún.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


49
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Nhùæc àïën hoåa sô Hoaâng Lêåp Ngön laâ nhùæc àïën giai thoaåi Nhaâ
lùn xe veä Mï Ly, chiïëc xe ngûåa coá daáng möåt ngöi nhaâ thu nhoã,
núi öng cuâng caã gia àònh ài tûâ Haâ Nöåi vaâo Saâi Goân, vûâa ài vûâa
saáng taác...

HOAÂNG LÊÅP NGÖN


Bùæc Nam rong ruöíi maäi coân mï ly

Baác Höì.

Ngêy thú.

NGUYÏÎN PHÛÚNG LIÏN àêìu tay Hoaâng Lêåp Ngön veä ngay Vúái niïìm khaát khao laäng du
trïn baäi àêët tröëng gêìn caánh àöìng cuâng höåi hoåa, Hoaâng Lêåp Ngön
oåa sô Hoaâng Lêåp Ngön sinh vûâa gieo maå. Nùm lïn baãy, öng quyïët àõnh àoáng chiïëc xe ngûåa coá

H ngaây 17/10/1910 taåi Nam


Ðõnh, quï laâng Ða Ngûu
(Vùn Giang, Hûng Yïn). Böë meå
àûúåc böë meå gûãi sang troå hoåc taåi
nhaâ thêìy giaáo Dûúng Quaãng Haâm,
àûúåc möåt thúâi gian thò lïn Haâ Nöåi
daáng möåt ngöi nhaâ thu nhoã àùåt tïn
laâ Nhaâ lùn xe veä Mï Ly (tïn con
gaái àêìu loâng), vúái dûå àõnh cuâng caã
cuâng caã laâng theo nghïì truyïìn troå hoåc lúáp möåt. Giêëc mú trúã thaânh gia àònh ài tûâ Haâ Nöåi vaâo Saâi Goân,
thöëng chuyïn laâm thuöëc bùæc, hoåa sô laâ niïìm êëp uã cuãa cêåu hoåc troâ vûâa ài vûâa saáng taác. Möåt saáng àêìu
nhûng tuöíi thú cêåu beá Ngön laåi gùæn suöët nhûäng nùm hoåc phöí thöng, àïí haå nùm 1941, trïn con àûúâng Cöí
liïìn vúái àöìng luáa, bêìu trúâi vaâ caánh röìi khi 20 tuöíi, thi àöî vaâo Trûúâng Ngû thanh bònh ïm aã, chiïëc xe
diïìu bay böíng nhûäng ûúác mú. Bêìu Cao àùèng Myä thuêåt Ðöng Dûúng ngûåa chúã hoåa sô vaâ ngûúâi vúå hiïìn
trúâi xanh bao la chñnh laâ bûác tranh khoáa VI (1933-1938). laâ baâ Höìng Liïn Hûúng cuâng cö

50 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Hoåa sô Hoaâng Lêåp Ngön qua neát veä Baâ Höìng Liïn Hûúng. Nguyïîn Tû Nghiïm. Phuâng Quaán.
Buâi Quang Ngoåc.

ÚÃ àúâi ùæt phaãi Lêåp Ngön


Lêåp thi lêåp hoaå hùèn coân
mai sau
Baánh xe lùn khùæp àõa cêìu
Lùn vaâo àaåi ngaä, lùn vaâo
coäi thiïng

HUY CÊÅN
(tùång Hoaâng Lêåp Ngön)

con gaái nhoã bùæt àêìu lùn baánh. Nùm saáng taác. Öng àûúåc giúái höåi hoåa coi nghiïåp, Trûúâng THPT Nguyïîn Vùn
1944, vò chiïën tranh, bom àaån, öng laâ ngûúâi saáng lêåp trûúâng phaái "thêìn Töë. Öng söëng hiïìn laânh, giaãn dõ,
phaãi dûâng laåi úã Huïë sau ba nùm tûúáng hoåa" úã Viïåt Nam vúái löëi veä löåt vui veã, haâi hûúác, cho nïn úã àêu
rong ruöíi vûâa ài vûâa veä, triïín laäm taã àûúåc tinh thêìn, cöët caách cuãa con cuäng àûúåc moåi ngûúâi yïu quyá. Öng
tranh, thuyïët giaãng, noái chuyïån vïì ngûúâi qua hún 200 bûác chên dung coá nùm ngûúâi con, trong àoá coá con
nghïì vaâ diïîn nhûäng vúã kõch ngùæn caác vùn nghïå sô, baån beâ, àöìng trai Hoaâng Höìng Cêím theo nghiïåp
tûå saáng taác. Ðïën àêu Hoaâng Lêåp nghiïåp, möîi nhên vêåt àûúåc böåc löå cha, trúã thaânh hoåa sô nöíi tiïëng.
Ngön cuäng àûúåc baån beâ, àöìng tñnh caách khaác nhau nhû Nguyïîn Nhûäng nùm gêìn àêy, úã tuöíi ngoaâi
nghiïåp vaâ nhûäng ngûúâi yïu höåi hoåa Tuên, Ðoaân Phuá Tûá, Trêìn Vùn 90, öng vêîn rêët khoãe maånh búãi chõu
àoán chaâo nöìng nhiïåt. Ðoá chñnh laâ Cêín, Nguyïîn Xuên Khoaát, Töë Hûäu, khoá têåp luyïån, say mï veä tranh, ài
nguöìn cöí vuä lúán lao giuáp gia àònh Ðùång Thai Mai, Vùn Cao, Tïë chúi àoá àêy vaâ tiïëp tuåc laâm thú,
öng vûúåt qua bao chùång àûúâng Hanh, Tö Hoaâi, Kim Lên... Ðùåc nhûäng cêu thú traân àêìy niïìm àam
gian khöí maâ möåt vaâi ngûúâi baån biïåt, öng àöí nhiïìu têm sûác khi veä mï, yïu àúâi, yïu nghïì: "Höìi xuên
cuâng ài àaä phaãi boã dúã chûâng. Nhaâ Baác Höì. Chó àûúåc gùåp Baác Höì coá vêîn möåt tön thúâ/Möëi tònh nghïå sô
lùn xe veä Mï Ly trúã thaânh giai hai lêìn, nhûng öng àaä àoåc rêët bïën búâ mïnh möng".
thoaåi, gùæn vúái tïn tuöíi öng trong nhiïìu saách baáo vïì Baác, ngùæm kyä Hoåa sô Hoaâng Lêåp Ngön àöåt
giúái nghïå thuêåt nûúác nhaâ. tranh, tûúång, aãnh cuãa Baác. Khi ngöåt trúã bïånh vaâ mêët taåi Bïånh viïån
Taác phêím àêìu tiïn cuãa Hoaâng sang Paris, öng lïn têån cùn gaác Hûäu nghõ Viïåt - Xö höìi 20 giúâ 30
Lêåp Ngön laâ bûác sún dêìu Ngêy nhoã núi Baác söëng vaâ hoaåt àöång àïí phuát ngaây 16/3/2006, hûúãng thoå 97
thú, hiïån lûu trûä taåi caác Baão taâng hònh dung, caãm nhêån vïì Ngûúâi. tuöíi. Öng ra ài trong niïìm tiïëc
Myä thuêåt Viïåt Nam, Paris (Phaáp) Trong mêëy nùm, öng àaä veä haâng thûúng vaâ hoaâi niïåm sêu sùæc cuãa
vaâ Cöët-ài-voa (Búâ Biïín Ngaâ). Nùm nghòn bûác chên dung Baác. Bûác gia àònh, baån beâ, àöìng nghiïåp.
1948-1949, öng úã Phaáp, tòm hiïíu, chên dung thïí hiïån thaânh cöng Cuâng vúái nhûäng taác phêím öng àïí
hoåc hoãi caác nhaâ danh hoåa maâ mònh nhêët àûúåc trao Giaãi thûúãng cuãa Höåi laåi, hònh aãnh Nhaâ lùn xe veä Mï Ly
ngûúäng möå, söëng bùçng nhûäng Myä thuêåt Viïåt Nam vaâ trûng baây taåi maäi laâ biïíu tûúång àeåp àeä cuãa têëm
cuöåc triïín laäm nhoã, veä tranh chên Baão taâng Höì Chñ Minh. loâng àam mï cuöåc söëng vaâ saáng
dung baán cho khaách. Nhûäng nùm Sinh thúâi, hoåa sô Hoaâng Lêåp taåo, nhû nhûäng cêu thú öng tûâng
khaáng chiïën chöëng Myä cûáu nûúác, Ngön tûâng tham gia giaãng daåy taåi ngêm ngúåi say sûa: "Chuá luân ta veä
öng ài khùæp caác lêm trûúâng, nöng Trûúâng Àaåi hoåc Myä thuêåt Haâ Nöåi, nûúác non/Bùæc Nam rong ruöíi maäi
trûúâng vaâ laâng xoám miïìn Bùæc àïí Trûúâng Àaåi hoåc Myä thuêåt cöng coân mï ly".

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


51
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

BÖÅ TEM
“54 dên töåc Viïåt Nam”

TRÛÚNG HOAÂNG mêîu phaác thaão theo yá kiïën cuãa vùn hoáa Viïåt Nam àûúåc kïët tinh
Höåi àöìng tû vêën, ngaây tûâ nhûäng àùåc trûng vùn hoáa cuãa
gaây 9/3/2006 - Böå Bûu 25/6/2005, Böå Bûu chñnh Viïîn 54 dên töåc anh em nïn rêët àa

N chñnh Viïîn thöng múã


Höåi nghõ töíng kïët cöng
trònh böå tem cöång àöìng caác dên
thöng àaä töí chûác buöíi hoåp vúái
laänh àaåo cêëp cao cuãa UÃy ban dên
töåc cuãa Chñnh phuã, Höåi àöìng dên
daång vaâ phong phuá. Àùåc trûng
vùn hoáa àoá àûúåc hònh thaânh qua
quaá trònh lõch sûã haâo huâng vaâ lêu
töåc Viïåt Nam dûúái sûå chuã trò cuãa töåc cuãa Quöëc höåi, UÃy ban T.Û daâi cuãa caã dên töåc. Vò vêåy möîi
GS.TS Àöî Trung Taá vaâ öng Cû Mùåt trêån Töí quöëc Viïåt Nam, hònh aãnh trong böå tem àïìu taåo
Hoâa Vêìn - Phoá chuã tõch UBMT- Viïån Khoa hoåc Xaä höåi Viïåt Nam nïn caác biïíu tûúång àeåp, àùåc
TQVN, nguyïn Chuã nhiïåm UB vïì caác vêën àïì dên töåc cho böå tem trûng cho möåt giaá trõ vùn hoáa vêåt
dên töåc cuãa Quöëc höåi cuâng nhiïìu "54 dên töåc Viïåt Nam" vaâ tûâ ngaây thïí hoùåc phi vêåt thïí, vïì truyïìn
giaáo sû, nhaâ nghiïn cûáu vaâ hoåa 26/6/2005 àïën 15/7/2005 triïín thöëng lao àöång, sûác saáng taåo,
sô... Theo Böå trûúãng Àöî Trung khai kyá húåp àöìng vaâ thûåc hiïån niïìm tin, tònh caãm, phong caách
Taá, àêy laâ cöng trònh lúán nhêët vaâ thiïët kïë mêîu chñnh thûác àöëi vúái 8 ûáng xûã cuãa möîi dên töåc àöëi vúái
cuäng daâi thúâi gian nhêët cuãa hoåa sô. Sau khi caác hoåa sô hoaân thiïn nhiïn vaâ xaä höåi.
ngaânh Bûu àiïån nhùçm chaâo thaânh mêîu chñnh thûác, caác hoåa sô Sau khi böå tem "54 dên töåc
mûâng 60 nùm thaânh lêåp nûúác úã Töíng Cöng ty Bûu chñnh Viïîn Viïåt Nam" àûúåc phaát haânh khùæp
(2/9/1945 - 20/9/2005 ) vaâ chaâo thöng àaä phöëi húåp chónh sûãa laåi àêët nûúác, Böå Bûu chñnh Viïîn
mûâng Àaåi höåi Àaãng lêìn thûá X. tûâng mêîu tem àïí coá sûå àöìng nhêët thöng àaä nhêån àûúåc rêët nhiïìu yá
Cöng trònh böå tem “54 dên töåc trong toaân böå 54 mêîu vaâ thûåc kiïën hoan nghïnh cuãa àöìng baâo
Viïåt Nam” àaä coá kïë hoaåch tûâ nùm hiïån viïåc thïí hiïån töíng thïí böå caác dên töåc tûâ Têy Bùæc àïën Viïåt
2001 nhûng maäi àïën nùm 2004 tem 54 mêîu lïn trïn 1 túâ àïí trònh Bùæc àïën Têy Nguyïn vaâ Nam böå.
múái tiïën haânh thûåc hiïån vúái sûå Böå Bûu chñnh Viïîn thöng. Àöìng Öng Cû Hoâa Vêìn cho biïët:
tham gia cuãa möåt Höåi àöìng tû thúâi lêëy yá kiïën xaác nhêån cuãa cú Khöng chó àöìng baâo 54 dên töåc
vêën lúán göìm: Ban tû tûúãng vùn quan coá liïn quan vaâo höì sú thiïët ta hoan nghïnh maâ caã ngûúâi
hoáa T.Û, Höåi Khoa hoåc lõch sûã, kïë mêîu trònh duyïåt. Àïën àêìu nûúác ngoaâi cuäng khen nhûäng con
Viïån Sûã hoåc, Trung têm Nghiïn thaáng 8/2005, toaân böå mêîu cuãa tem mang maâu sùæc vaâ baãn sùæc
cûáu Baão töìn vaâ Phaát huy VHDT, böå tem "Cöång àöìng caác dên töåc cuãa dên töåc Viïåt Nam rêët phong
Höåi Myä thuêåt Viïåt Nam, Böå Bûu Viïåt Nam" chñnh thûác àûúåc giao phuá vaâ rêët àeåp.
chñnh Viïîn thöng, Cöng ty Tem cho Cöng ty in Tem Bûu àiïån àïí Böå tem "54 dên töåc Viïåt Nam"
vaâ Cöng ty in Tem Bûu àiïån. tiïën haânh êën loaát vaâ ngaây laâ möåt taác phêím nghïå thuêåt
Àêy laâ böå tem àêìu tiïn coá söë 20/8/2005, Böå trûúãng Böå Bûu hoaânh traáng, thïí hiïån sûác maånh
lûúång mêîu nhiïìu nhêët tûâ trûúác chñnh Viïîn thöng Àöî Trung Taá cuãa nhên dên Viïåt Nam anh huâng
àïën nay, gêìn bùçng söë lûúång mêîu taåi TP Höì Chñ Minh àaä trûåc tiïëp vúái 54 dên töåc tûâ àa söë àïën thiïíu
phaát haânh trong möåt nùm gêìn kyá duyïåt baãn in chñnh thûác cho söë luön luön kïì vai saát caánh trong
àêy. böå tem naây. sûå nghiïp baão vïå Töí quöëc vaâ xêy
Sau nhiïìu lêìn chónh sûãa laåi Böå tem àaä thïí hiïån baãn sùæc dûång Chuã nghôa xaä höåi.q

52 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


taãn vùn

Thûúng quaá röí tre


MÖÅNG ÀÙÆC baâ ûún ûúát. Àûúåc möåt luác, möåt phuå nûä àûáng tuöíi
àêåm ngûúâi gheá laåi hoãi giaá, chï àùæt nhûng cuäng mua
hùèng hiïíu sao töi rêët thñch nhûäng ngoä quï. hai chiïëc vaâ noái thïm: "Töi mua giuáp baâ thöi. Mua

C Xaâo xaåc hai bïn con àûúâng àêët laâ nhûäng tre,
truác, loaåi cêy rêët phöí biïën úã nöng thön Viïåt
Nam. Möåt àöi lêìn töi bùæt gùåp dûúái boáng tre xanh
vïì cuäng boã àêëy chûá bêy giúâ coân ai theâm xaâi thûá naây".
Nhêån nhûäng túâ baåc leã, baâ chó cuái mùåt xuöëng, lêìm luäi
vaâ buöìn thiu. Chùæc baâ chùèng biïët phaãi noái gò. Tûå
maát, trûúác khoaãng sên àêët cuãa möåt ngöi nhaâ laá naâo dûng töi thêëy ngheân ngheån. Töi biïët baâ àaä phaãi àöí
àoá möåt cuå giaâ àang têín mêín voát tre truác àïí àan röí. thêåt nhiïìu möì höi, àem sûác lao àöång chên chñnh àïí
Àïí röìi khöng biïët tûå luác naâo töi thêëy thûúng quaá àöíi lêëy miïëng cúm manh aáo cho tuöíi giaâ. Leä ra úã
nhûäng chiïëc röí tre… tuöíi naây baâ phaãi àûúåc nghó ngúi àïí vui hûúãng nùm
ÚÃ thaânh phöë bêy giúâ, coân mêëy ai duâng röí tre - thûá thaáng ngùæn nguãi coân laåi.
röí àan bùçng tre truác chuöët moãng, àoâi hoãi sûå nhêîn Trûúác khi taåm biïåt baâ, töi biïëu baâ mêëy chuåc ngaân
naåi cuäng nhû àöi baân tay kheáo leáo cuãa ngûúâi nhaâ àöìng coân trong tuái, àïí baâ thñch thûá gò thò mua ùn. Söë
quï. tiïìn chùèng àaáng laâ bao maâ baâ ngheån ngaâo rûng
Ngaây töi coân beá, têët caã caác vêåt duång nhû röí, raá, rûng. Baâ nhêët àõnh àoâi tùång töi hïët söë röí tre mang vïì
nong phúi àïìu àûúåc laâm bùçng tre. Nhúá quaá nhûäng laâm quaâ cho gia àònh, nhûng töi chó xin hai chiïëc, àïí
chiïëc röí rau cuãa baâ ngoaåi, nhúá chiïëc nong tre ngoaåi mêëy chiïëc kia laåi cho baâ coân baán thïm àûúåc ñt tiïìn.
cuã kiïåu ngaây tïët. Àöëi vúái töi, chiïëc röí tre khöng chó Noái maäi baâ múái chõu. Töi ài maâ loâng ngêåm nguâi. Biïët
laâ vêåt duång thöng thûúâng maâ gúåi nhúá nhûäng kyã niïåm caác phiïn chúå sau töi coá coân gùåp laåi baâ?
thên thûúng möåt thúâi. Chiïëc röí tre möåc maåc maâ chan Hai chiïëc röí tre àaä theo töi vïì thaânh phöë. Chiïëc
chûáa tònh ngûúâi, tònh quï. röí tre möåc maåc bònh dõ maâ mang lùæm nöîi niïìm nhû
Chùèng biïët vò loâng hoaâi cöí, hay vò nhúá nhûäng kyã chñnh cuöåc àúâi cuãa nhûäng ngûúâi nhû baâ, nhûäng
niïåm ngaây thú maâ töi thêëy cûá nao nao möîi khi nhòn ngûúâi meå quï súám höm cûåc nhoåc chùæt chiu. Möîi lêìn
nhûäng chiïëc röí tre àûúåc baây baán trong nhûäng phiïn cêìm chiïëc röí tre trïn tay, trûúác mùæt töi laåi hiïån lïn
chúå quï. Maâ cuäng hiïëm hoi lùæm múái coá ngûúâi mua nhûäng rùång tre truác xaâo xaåc trong ngoä quï nhûäng
vò ngûúâi quï bêy giúâ cuäng chuöång xaâi röí nhûåa, àuã buöíi trûa heâ. Chúåt nhúá àïën baâ, chúåt mûúâng tûúång
maâu sùæc tröng àeåp mùæt, dïî chuâi rûãa, laåi coân coá thïí thêëy àöi baân tay giaâ nua, chai sêìn àang tó mêín luöìn
baán ve chai khi hû cuä. Khi töi bùæt gùåp baâ ngöìi baán tûâng nan tre, buöåc tûâng nuát laåt. Baâ nhû chiïëc laá vaâng
nhûäng chiïëc röí tre trong goác chúå, töi giêåt mònh ngúä lùæt lay trong gioá...
nhû thêëy laåi daáng baâ ngoaåi töi xûa. Chiïëc aáo nêu Chiïëc röí tre àaä lûu giûä cho töi möåt chuát höìn quï
baåc maâu súân cuä, chiïëc lûng coâng vaâ maái toác baåc phú, vaâ caã nhûäng hoaâi niïåm cuä, thêåt nöìng êëm maâ sao coá
gûúng mùåt hiïìn hoaâ àön hêåu àêìy nïëp nhùn, chiïëc chuát gò cûá day dûát trong loâng.
gêåy tre cuä kyä àïí bïn caånh, baâ ngöìi àoá, lùång leä àöi Thûúng quaá röí tre úi!q
mùæt nhòn nhûäng ngûúâi ài chúå, hy voång seä coá ngûúâi
mua giuáp vaâi chiïëc röí. Töi ngöìi xuöëng bïn baâ. Àöi
tay giaâ mua cuãa baâ àêìy vïët chai. Baâ baão nhûäng chiïëc
röí tre naây tûå tay baâ àan lêëy, mang ra chúå baán kiïëm
tiïìn mua gaåo. Baâ phaãi ài möåt quaäng àûúâng rêët xa
múái ra àïën chúå. Loâng töi chuâng xuöëng. Baâ àaä 86 tuöíi
coân phaãi tûå kiïëm söëng.
Töi mên mï trïn tay nhûäng chiïëc röí tre xinh xùæn
àûúåc àan thêåt chùæc vaâ kheáo tay, tûâng nan tre àïìu
àùån, khñt khao. Thêåt khoá tûúãng tûúång úã tuöíi naây baâ
coân coá thïí laâm ra àûúåc nhûäng saãn phêím tuyïåt vúâi
nhû vêåy.
Nghe töi khen, baâ cûúâi moám meám maâ khoeá mùæt

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


53
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

"Mònh haát then ba ngaây khöng hïët, baãy ngaây khöng


hïët, caã àúâi cuäng khöng hïët" - Nghïå nhên Möî Thõ Kõt
höìn hêåu àaáp khi töi hoãi baâ thuöåc bao nhiïu laân àiïåu
then. Duâ àaä úã tuöíi 84, bêët kïí ngaây àïm, baâ vêîn lùån
löåi ài laâm then khùæp baãn Paác Saâo, xaä Tö Hiïåu (Bònh
Gia, Laång Sún).

Nghïå nhên Möî Thõ Kõt.

Ngûúâi giûä cêu then cho nuái


MAÅNH CÛÚÂNG - VY HIÏÅP meå àaánh àoân cuäng mùåc. Nhûäng naây àïën baãn khaác, hïët caánh rûâng
cêu haát then ngêëm dêìn vaâo maáu naây àïën caánh rûâng khaác. Suöët 4
luác naâo khöng hay. Möåt baâ then nùm liïìn, cö khöng möåt lêìn vïì
Duyïn vúái then tûâ beá
baão: "Maây coá duyïn tiïìn àõnh vúái thùm nhaâ duâ chó caách nhaâ 2km.
Vïì Paác Saâo hoãi then Kõt, ai then, phaãi chuyïín sang haát then Öng trúâi khöng phuå cöng ngûúâi,
cuäng biïët. Hún 60 nùm laâm then, thöi". mêëy nùm sau, cö àûúåc öng Nöng
baâ laâ nghïå nhên cao tuöíi nhêët, Bûúác ngoùåt cuöåc àúâi àïën vúái Taão Dûúng - möåt thêìy mo nöíi
cuäng laâ ngûúâi duy nhêët thuöåc têët nghïå nhên Möî Thõ Kõt vaâo nùm tiïëng cêëp sùæc. Nùm 24 tuöíi, cö àaä
caã caác laân àiïåu then cöí. Baâ àûúåc 20 tuöíi. Höm àoá, möåt ngaây cuöëi thuöåc têët caã caác àiïåu then, tiïëng
phong cêëp 15 dêy muä (cêëp cao xuên, Kõt ra khoãi nhaâ trêìm mònh haát veáo von, tiïëng àaân mï mêín
nhêët trong haát then). Nhûng ñt ai xuöëng suöëi laâm lïî haå thuãy. Lïn loâng ngûúâi, nöíi tiïëng trong vuâng.
biïët, àïí àeo àuöíi caái nghiïåp naây búâ, cö tòm àïën nhaâ thêìy mo laâm
Möåt loâng giûä then cöí
cuäng lùæm truên chuyïn. Höm lïî ngûå höìng (bûúác qua than
chuáng töi vaâo Paác Saâo, baâ àaä ài höìng) röìi laâm lïî phong sùæc. Àêëy ÚÃ tuöíi 84, lûng àaä coâng, mùæt
laâm then. Àïën nhaâ baâ khöng khoá, laâ nhûäng thuã tuåc àïí cö bûúác vaâo àaä múâ, nhûng nghïå nhên Möî Thõ
nhûng àïí gùåp baâ úã núi laâm then, nghiïåp then. Nhûäng ngaây àêìu Kõt vêîn coân ham nghïì lùæm. Khùæp
chuáng töi phaãi cuöëc böå qua ba, hoåc haát, cöí hoång cö boãng raát, baãn Paác Saâo vaâ caác vuâng lên cêån,
böën quaã àöìi troåc. Baâ mï then gioång khaãn àùåc. Cö phaãi ngêåm nhaâ ai coá àaám ma, àaám hoãi laâ baâ
lùæm. Ngaây beá, baâ thûúâng tröën cha nûúác muöëi, khi khöng coá muöëi coá mùåt. Thónh thoaãng baâ laåi ài xa
meå ài xem lêíu then (höåi then). phaãi ngêåm nûúác than coã gianh möåt chuyïën. Con chaáu lo nhûng
Möîi lêíu then thûúâng keáo daâi vaâi mùån vaâ àùæng kheát. Cö gaái treã leäo ngùn chùèng àûúåc. "Caái söë trúâi bùæt
ngaây, baâ quïn caã thúâi gian, cha àeäo theo thêìy ài laâm then hïët baãn thïë, laâm sao cûúäng laåi" - baâ tuãm

54 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


tóm cûúâi. Chúåt gioång baâ lùæng nhûäng cêu then cöí. Meå àoåc, con
xuöëng, àöi mùæt múâ nhòn ra xa: cheáp. Ghi àïën àêu, baâ giaãng giaãi
"Coá luác cuäng tuãi cûåc lùæm, caái thúâi cho con àïën àoá. Nhûäng trang viïët
dên baãn khöng hiïíu, xua àuöíi cûá thïë daây lïn, àïën giúâ cuäng
then nhû möåt thûá taâ ma. Cêy àaân àûúåc hún trùm trang. Chõ Phûúång
tñnh hún möåt trùm tuöíi cuãa doâng tûå haâo: "Àêy seä laâ nhûäng tû liïåu
töåc truyïìn laåi phaãi xeã laâm ba cêët giuáp lûu giûä àïí then cöí khöng bõ Vêån àöång saáng taác myä
ài". Baâ chó biïët khoác. Maäi khi coá thêët truyïìn". Chõ noái thïm: "Àõa thuêåt vïì nhaâ vùn
Nghõ quyïët TW 5 khoáa 8, haát phûúng rêët chuá troång àïën haát
then, àaân tñnh múái àûúåc khúi sûác then, búãi noá laâ di saãn vùn hoáa cuãa Nam Cao
söëng. ngûúâi Taây. Àïën nay, huyïån àaä
"Chó lo then cöí thêët truyïìn" - múã àûúåc ba khoáa àaâo taåo, àûúåc
baâ Kõt têm sûå. Then cöí khöng hún 100 hoåc viïn, chuã yïëu hoåc
phaãi ai cuäng haát àûúåc, phaãi coá caái nhûäng laân àiïåu múái phuâ húåp vúái
duyïn, caái nghiïåp trúâi cho. lúáp treã". Baâ Kõt tiïëp lúâi con,
Nhûng töi hiïíu, caái duyïn úã àêy gioång khöng giêëu nöíi niïìm vui:
chñnh laâ loâng yïu nghïì, chêëp "Nhaâ nûúác àaä cöng nhêån, tön
nhêån lao lûåc, hy sinh. Möîi khi vinh haát then cuãa ngûúâi Taây
laâm lêíu then, lïî thûúång thoå, giaãi mònh àoá". Baâ chó cho töi nhûäng
haån..., baâ then phaãi haát liïn tuåc têëm bùçng khen, huy chûúng maâ
hai ngaây, hai àïm cho àuã 35 laân baâ àaä àûúåc trao tùång: HCV cho
àiïåu. Khi laâm lïî, àïí giûä chay tiïët muåc haát then xuêët sùæc nhêët taåi
Nhaâ vùn Nam Cao.
tõnh, caác baâ then thûúâng khöng Ngaây höåi Vùn hoáa caác dên töåc
ùn gò, chó uöëng nûúác, ñt ai coá thïí vuâng Àöng Bùæc lêìn III taåi Quaãng
chõu àûång àûúåc. ÊËy vêåy maâ trong Ninh, Bùçng khen Böå VHTT cho
söë haâng trùm ngûúâi xin àïën laâm nghïå nhên haát then cao tuöíi nhêët
gaây 15/3/2006, hún 60
"àïå tûã", baâ cuäng àaä tòm ra vaâ
truyïìn daåy àûúåc cho 8 ngûúâi.
Nöîi trùn trúã cuãa baâ cuäng nhêån
àûúåc sûå caãm thöng cuãa cö con
trong Liïn hoan haát then, àaân
tñnh lêìn I taåi Thaái Nguyïn...
Bêët chúåt, nhòn daáng ngûúâi
coâm coäi, giaâ nua cuãa baâ, töi aái
N hoaå syä, vùn nghïå syä úã
Viïåt Nam àaä tham dûå
Cuöåc vêån àöång saáng taác myä
gaái, chõ Nöng Thõ Phûúång - ngaåi: "Baâ yïëu röìi, phaãi nghó ngúi thuêåt vïì nhaâ vùn Nam Cao vaâ
Trûúãng phoâng VHTT huyïån thöi". Baâ cûúâi hiïìn àaáp lúâi töi: caác nhên vêåt trong taác phêím cuãa
Bònh Gia. Àïm naâo hai meå con "Khi naâo vïì vúái trúâi, múái thöi haát öng do Höåi nhaâ vùn Viïåt Nam
cuäng thûác àïën khuya àïí cheáp laåi then".q vaâ baáo Thïí thao - Vùn hoaá cuâng
phöëi húåp töí chûác nhên dõp kyã
niïåm 90 nùm ngaây sinh cuãa nhaâ
vùn Nam Cao (29/10/1915-
29/10/2005). Àêy khöng chó
àaánh dêëu möåt sûå kiïån nghïå thuêåt
cuãa nùm 2006, múã àêìu cho
nhûäng cuöåc vêån àöång saáng taác
vùn hoåc - nghïå thuêåt vïì sau
nhùçm giúái thiïåu vaâ tön vinh
nhûäng danh nhên vùn hoaá, maâ
coân laâ möåt sên chúi daânh cho
giúái hoaå syä àïí thïí hiïån nhûäng yá
tûúãng cuãa mònh möåt caách tûå do,
trïn moåi chêët liïåu. Nhûäng taác
phêím àûúåc tuyïín choån seä àûúåc
trûng baây taåi caác cuöåc triïín laäm
vaâ baán àêëu giaá trûåc tiïëp vaâ trûåc
tuyïën trïn maång internet.q
Möåt buöíi haát then cuãa nghïå nhên Möî Thõ Kõt.

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


55
TRONG ÀÚÂI SÖËNG hÖM naY

Neát vùn hoaá àùåc sùæc

NGUYÏÎN ÀÛÁC QUYÏÌN dên gian trïn quï hûúng xûá Laång.
Giaám àöëc Súã VHTT Laång Sún Àïën vúái Laång Sún, ngay tûâ nhûäng
ngaây àêìu nùm, múã àêìu laâ Lïî höåi Àïìn
Mêîu thõ trêën Àöìng Àùng, huyïån Cao Löåc
Baão töìn vaâ tön vinh giaá trõ di saãn vúái haâng ngaân du khaách àïën tûâ khùæp
vùn hoaá xûá Laång moåi miïìn àêët nûúác, haâng ngaân du khaách
Lïî höåi vùn hoaá - du lõch xûá Laång àïën tûâ caác vuâng biïn giúái tónh Quaãng
xuên 2006 àaä diïîn ra tûâ ngaây 15 - 27 Têy - Trung Quöëc vaâ àöng àaão nhên
thaáng Giïng, coá thïí noái viïåc töí chûác dên caác dên töåc trong tónh àaä taåo nïn
hoaåt àöång lïî höåi vùn hoaá - du lõch haâng möåt lïî höåi thùæm tònh àoaân kïët biïn giúái.
nùm trïn àõa baân tónh laâ hoaåt àöång vùn Àùåc biïåt laâ lïî khai maåc lïî höåi hoaânh
hoaá lúán thiïët thûåc chaâo mûâng caác sûå traáng, rûåc rúä, àa sùæc maâu dên töåc vaâo
kiïån chñnh trõ troång àaåi cuãa àêët nûúác, cuãa ngaây 15 thaáng Giïng vúái nhiïìu hoaåt
tónh nhùçm khùèng àõnh neát vùn hoaá lïî höåi àöång nhû: khai maåc Höåi baáo xuên, Höåi
àùåc sùæc cuãa xûá Laång, qua àoá khai thaác, traåi thanh niïn; Giúái thiïåu vùn hoaá êím
phaát huy baão töìn vaâ tön vinh giaá trõ caác thûåc truyïìn thöëng vúái nhûäng moán ùn hêëp
di saãn vùn hoaá dên töåc. Caác hoaåt àöång dêîn, thúm ngon nhû: lúån quay, võt quay,
vùn hoaá - du lõch xûá Laång àaä goáp phêìn xöi nguä sùæc, khêíu sli, baánh dêìy... xem
xêy dûång diïån maåo vïì àúâi söëng vùn hoaá maân biïíu diïîn cuãa caác baãn àïìn, nhên
phong phuá, taåo khöng khñ phêën khúãi, dên caác dên töåc xûá Laång, maân biïíu diïîn
giaáo duåc neát àeåp truyïìn thöëng dên töåc nghïå thuêåt àùåc sùæc coá sûå tham gia cuãa
àöëi vúái quêìn chuáng nhên dên nhùçm goáp àoaân nghïå thuêåt Quaãng Têy - Trung
phêìn "xêy dûång nïìn vùn hoaá Viïåt Nam Quöëc vaâ tónh baån Bùæc Giang; Liïn hoan
tiïn tiïën àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc". dên ca caác dên töåc Laång Sún, höåi chúå
Ngay tûâ nhûäng ngaây àêìu, ngaânh vùn triïín laäm xuên giúái thiïåu saãn phêím haâng
hoaá thöng tin tónh àaä tñch cûåc, chuã àöång hoaá xûá Laång.
tham mûu cho Ban chó àaåo Lïî höåi xêy Ngoaâi ra tûâ ngaây 16 thaáng Giïng, du
dûång kïë hoaåch, kõch baãn töí chûác Lïî höåi khaách àïën Laång Sún seä àûúåc tham gia
vúái nhûäng nöåi dung hoaåt àöång phong vaâo rêët nhiïìu lïî höåi trïn àõa baân thaânh
phuá, àùåc sùæc, múái meã taåo nïn khúãi àêìu phöë nhû Lïî höåi chuâa Tam Thanh, chuâa
töët àeåp cho möåt muâa lïî höåi truyïìn thöëng Tam Giaáo, àöång Nhõ Thanh, Lïî höåi

56 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


xuöëng àöìng Tö Thõ, Lïî höåi Chuâa thûúâng àûúåc goåi chung laâ vùn hoaá maâng tûúi töët, àêy laâ dõp àïí toaân
Tiïn, Giïëng Tiïn, Lïî höåi àïìn Kyâ Taây - Nuâng. Thïí hiïån roä neát trong dên baãn àõa sinh hoaåt vùn hoaá
Cuâng - àïìn Taã Phuã (thaânh phöë vùn hoaá vêåt thïí vaâ phi vêåt thïí. thöng qua caác nghi lïî cêìu khêën vaâ
Laång Sún), Lïî höåi chuâa Bùæc Nga Caác dên töåc úã Laång Sún giöëng töí chûác caác troâ chúi dên gian nhû
(huyïån Cao Löåc) vúái nhiïìu hoaåt nhau vïì cêëu truác nhaâ úã, thûúâng laâ muáa sû tûã, neám coân, vêåt, voä, àua
àöång nhû troâ chúi dên gian, haát nhaâ saân, nhaâ àêët, maái ngoái laâ àùåc thuyïìn, àaánh quay vaâ haát sli, haát
dên ca sli, lûúån, caác mön voä, thïí trûng cuãa kiïën truác dên töåc taåo nïn lûúån...
thao cöí truyïìn cuâng nhiïìu hoaåt phong caách riïng trong kiïën truác Möåt neát àöåc àaáo cuãa vùn hoaá
àöång vùn hoaá thïí thao truyïìn xêy dûång mang àêåm neát Laång Sún. Taây - Nuâng laâ vùn hoaá höåi chúå, caác
thöëng hiïån àaåi khaác. Àùåc biïåt laâ Trïn nïìn kiïën truác êëy thêëp thoaáng phiïn chúå hoåp theo àõnh kyâ khöng
viïåc töí chûác tuåc lïå cûúáp àêìu phaáo êín hiïån nhûäng boáng aáo chaâm thuêìn tuyá chó laâ núi mua baán, trao
àûúåc töí chûác ngaây 22 thaáng Giïng mang maâu sùæc rûåc rúä cuãa hoa vùn àöíi haâng hoaá maâ àêy cuäng laâ núi
trûúác cûãa àïìn Taã Phuã rêët àöåc àaáo thöí cêím, traãi bao nùm thaáng tûâ cêy àïí nam nûä thanh niïn trûng diïån
vaâ hêëp dêîn, ai cûúáp àûúåc àêìu rûâng hoang sú, cêy chaâm àaä trúã sùæc maâu khùn aáo, hoâ heån trao
phaáo thò ngûúâi àoá àûúåc coi laâ may thaânh chêët nhuöåm àöåc àaáo bùçng duyïn, toã tònh qua nhûäng laân àiïåu
mùæn caã nùm. nhûäng kinh nghiïåm chïë biïën cöí sli, lûúån trûä tònh thêîm àêîm têm höìn
Bïn caånh caác hoaåt àöång lïî höåi, truyïìn taåo nïn maâu chaâm ài vaâo cuãa dên töåc Taây - Nuâng. Nhûäng
du khaách seä coá nhûäng chuyïën ài trang phuåc àúâi söëng àûúåc chêëp sùæc thaái vùn hoaá trïn àaä taåo nïn
thûåc sûå böí ñch qua caác tua du lõch nhêån nhû möåt biïíu tûúång truyïìn nhûäng giaá trõ quan troång vïì gùæn kïët
quöëc tïë, thùm di tñch, danh thùæng, thöëng. Vùn hoaá êím thûåc cuãa àöìng cöång àöìng dên töåc, vïì tònh àoaân
khu du lõch... baâo caác dên töåc cuäng rêët phong kïët, yïu thûúng gùæn boá biïn giúái
phuá, ngoaâi caác moán ùn thûúâng giûäa hai nûúác Viïåt - Trung, sûå àoaân
Àöåc àaáo vùn hoaá Taây - Nuâng
ngaây nhû cúm, rau, thõt, caá... coân kïët, gùæn boá êëy àaä goáp phêìn laâm
Lïî höåi Laång Sún ngoaâi cuâng coá nhûäng moán ùn àùåc saãn nöíi tiïëng nïn truyïìn thöëng quyá baáu, nhêët laâ
chung neát tûúng àöìng vïì lïî höåi cöí caã nûúác nhû võt quay, lúån quay, tûâ khi coá Àaãng laänh àaåo, goáp phêìn
truyïìn Viïåt Nam vaâ lïî höåi caác dên nhûäng moán ùn mang nhiïìu baãn trong tiïën trònh xêy dûång vaâ phaát
töåc úã khu vûåc Viïåt Bùæc, lïî höåi dên sùæc vùn hoaá êím thûåc dên töåc nhû triïín kinh tïë - vùn hoaá - xaä höåi, thuác
gian Laång Sún coân mang sùæc thaái cúm lam, phúã chua, mùng chua, àêíy phaát triïín sûå nghiïåp CNH -
riïng, àöåc àaáo cuãa vuâng vùn hoaá xöi cêím, baánh ngaãi... HÀH àêët nûúác ngaây nay.
xûá Laång. Coá thïí noái caác hoaåt àöång Dên töåc Taây - Nuâng coá hïå ngön
Tùng cûúâng vaâ múã röång giao
lïî höåi àaä thïí hiïån roä neát baãn sùæc ngûä trong saáng, giaãn dõ, dïî hiïíu;
coá vöën vùn hoåc dên gian àa daång
lûu vùn hoaá
vùn hoaá caác dên töåc.
Xûá Laång, laâ caái nöi cuãa loaâi vïì thïí loaåi, phong phuá vïì taác Àïí thûåc hiïån töët nhiïåm vuå troång
ngûúâi cöí úã Àöng Nam AÁ cuâng thúâi phêím. Àùåc biïåt coá möåt kho taâng têm nùm 2006 vaâ nhûäng nùm tiïëp
àaåi vúái ngûúâi vûúån úã Bùæc Kinh, coá êm nhaåc phong phuá vúái nhûäng baâi theo, ngaânh VHTT Laång Sún tiïëp
nïìn vùn hoaá Bùæc Sún vaâ sau naây ca, baãn nhaåc khoeã, vui, söi nöíi nhû tuåc àêíy maånh vaâ nêng cao chêët
laâ nïìn vùn hoaá Mai Pha - nhûäng siïn têng, muáa sû tûã nhûng cuäng lûúång nöåi dung tuyïn truyïìn giaáo
nïìn vùn hoaá gùæn liïìn vúái sûå phaát coá nhûäng baâi dên ca ïm aái, dõu duåc chuã trûúng, àûúâng löëi, chñnh
triïín cuãa loaâi ngûúâi, laâ vuâng vùn daâng nhû sli, lûúån, then, saách cuãa Àaãng, phaáp luêåt cuãa Nhaâ
hoaá àùåc sùæc búãi Laång Sún laâ maãnh phongslû... àûúåc duâng trong caác nûúác, vêån àöång quêìn chuáng nhên
àêët chung söëng hoaâ bònh cuãa nhiïìu cuöåc haát giao duyïn, haát àöëi àaáp, dên tñch cûåc tham gia caác phong
dên töåc nhû: Nuâng, Taây, Kinh, coá khi laâ töíng kïët kinh nghiïåm saãn traâo thi àua yïu nûúác vaâ goáp phêìn
Hoa, Dao, Möng, Saán Chay... vaâ xuêët, giao lûu vùn hoaá mang àêåm thûåc hiïån caác muåc tiïu kinh tïë - xaä
möîi dên töåc àïìu coá möåt sùæc thaái tñnh dên töåc àûúåc nhiïìu ngûúâi ûa höåi giai àoaån 2006 - 2010.
riïng mang àêåm baãn sùæc vùn hoaá thñch. Tùng cûúâng vaâ àêíy maånh cöng
dên töåc. Vò vùn hoaá Nuâng nhiïìu neát Tñn ngûúäng Taây - Nuâng mang taác quaãn lyá Nhaâ nûúác vïì vùn hoaá
tûúng àöìng vúái vùn hoaá Taây nïn tñnh dên gian vaâ baãn àõa rêët cao, thöng tin, têåp trung nêng cao chêët
caác dên töåc Laång lûúång cöng taác nghiïn cûáu, sûu
Sún cuäng tiïëp thu tû têìm, baão töìn vaâ phaát huy giaá trõ cuãa
tûúãng cuãa caác tön di saãn vùn hoaá vêåt thïí, phi vêåt thïí
giaáo Phêåt, Nho. Laäo, cuãa caác dên töåc trong àoá têåp trung
Thiïn chuáa nhûng àaä vaâo caác dûå aán khaão saát, sûu têìm,
àûúåc dên gian hoaá nghiïn cûáu vùn hoaá phi vêåt thïí vaâ
vaâ chuã yïëu tiïëp thu tiïëp tuåc tùng cûúâng vaâ múã röång
nhûäng mùåt tñch cûåc. giao lûu vùn hoaá vúái caác tónh baån
Lïî höåi cuãa àöìng baâo vaâ tónh Quaãng Têy - Trung Quöëc
Taây - Nuâng cuäng rêët nhùçm giúái thiïåu röång raäi vúái baån beâ
phong phuá vaâ coá tñnh trong nûúác vaâ quöëc tïë vïì caác giaá trõ
chêët cöång àöìng chuã vùn hoaá truyïìn thöëng cuãa nhên
yïëu laâ cêìu muâa dên caác dên töåc Laång Sún.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


57
DOÅC THEO àÊët nûÚÁC

Em beá Möng Hoa.

Baån haäy möåt lêìn àùåt chên lïn àêët Laâo Kai, miïìn Têy cuãa Töí
quöëc Viïåt Nam. Lao Kai möåt thõ xaä cöí kñnh neo bïën úã ngoån
söng Höìng. Khi tónh dêåy sau möåt àïm haânh trònh bùçng taâu
hoaã bùæt àêìu tûâ Ga Haâ Nöåi, seä chúåt hiïån trûúác mùæt baån möåt
thaânh phöë traãi daâi, àöí boáng xuöëng hai ven söng höìng rûåc
sùæc phuâ sa, seä gêy cho baån niïìm phêën hûáng àïí dêîn bûúác tòm
hiïíu nhûäng àiïìu kyâ thuá maâ maãnh àêët naây seä daânh cho baån.

Baâi, aãnh: ÀÖÎ ÀÛÁC nhêët Mêîu Liïîu Haånh àûúåc múã vaâo cûãa khêíu Höì Kiïìu. Àoá laâ ngöi àïìn
muâng 3/3 êm lõch haâng nùm. Höåi àaä àûúåc dûång tûâ thïë kyã XVII, thúâ
rûúác hïët baån seä dûâng chên úã Àïìn Cêëm thuöåc phûúâng Phöë Múái Àûác Thaánh trêën aãi núi hiïím yïëu

T thõ xaä (nay àaä àûúåc nêng cêëp


thaânh phöë) trûúác khi choån
caác hûúáng ài. Búãi vò trong baán kñnh
àûúåc töí chûác vaâo ngaây Thòn àêìu
tiïn cuãa thaáng 7 êm lõch. Àïìn
Quan cuäng nùçm trïn àõa baân
phûúâng Phöë Múái. Àïìn Àöi Cö nùçm
cuãa biïn cûúng miïìn Têy Töí quöëc.
Ngaây höåi Àïìn, ngûúâi dên nhiïìu
vuâng trong nûúác vaâ caã du khaách
nûúác baån cuäng qua cûãa khêíu quöëc
dùm baãy cêy söë baån àaä coá thïí tiïëp
cêån àïën 6 di tñch vùn hoaá. Baån vûâa úã xaä Cam Àûúâng, Höåi àïìn diïîn ra tïë Höì Kiïìu àïën thùæp hûúng cêìu
vaän caãnh khaám phaá, vûâa coá cú höåi vaâo muâng 13/9 êm lõch. Chuâa Cam Àûác Thaánh che chúã cho hoå cuöåc
àïí thùæp neán têm hûúng toã loâng Löå cuäng nùçm trïn xaä Cam Àûúâng söëng yïn bònh.
thaânh kñnh trûúác Àûác Phêåt vaâ caác coá höåi lïî Phêåt Àaãn vaâo 8/4 êm lõch Tûâ thõ xaä, theo caác tuyïën xe
võ thaánh thêìn, ngûúâi baão trúå cho àúâi vaâ Tïët Vu Lan vaâo rùçm thaáng 7 khaách baån seä coá nhiïìu lûåa choån
söëng têm linh bao àúâi nay cuãa haâng nùm. Àùåc biïåt úã Laâo Cai coá tiïëp cho caác hûúáng haânh trònh
ngûúâi dên miïìn sún cûúác. Ngay àïìn Thûúång, höåi àïìn vaâo ngaây trong baán kñnh 40 àïën 60 km vïì
bïn thïìm thõ xaä, baån coá thïí àïën Nguyïn tiïu (rùçm thaáng Giïng). caác huyïån. Baån coá thïí àïën Mûúâng
dêng hûúng Àïìn Mêîu thuöåc Àïìn laâ núi thúâ Àûác Thaánh Trêìn, Khûúng thûúãng thûác moán thõt laåp
phûúâng Laâo Cai maâ höåi tiïåc Àïå nùçm saát doâng söng Nêåm Thi vaâ xûúâng àûúåc chïë biïën tûâ giöëng lúån yã

58 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Mûúâng Khûúng nöíi tiïëng vïì chêët lûúång nöåi. Laåp sûúâng
úã àêy àûúåc nïm hûúng liïåu tûâ haåt döíi, thaão quaã ûúáp
cuâng rûúåu muöëi vaâ treo lïn giaân bïëp quanh nùm. Ùn
miïëng laåp xûúâng coân caãm thêëy muâi khoái cuãa sùæc than
höìng cuâng hoaâ tröån. Thõt laåp thò hûúng liïåu ngêëm vaâo
tûâng lúáp múä gioân sêìn sêåt vaâ toaã húi êëm trong möîi miïëng
ùn. Àïën Bùæc Haâ baån seä àûúåc nïëm rûúåu ngö àùåc saãn,
Mang lïî lïn Àïìn Thûúång.
maâ ngûúâi ta cêët giûä àïën vaâi nùm úã trong hang àaá cho võ
ngoåt àêåm àïën têån chên rùng. Nïëm rûúåu ngö úã chúå cuäng
laâ möåt thuá vui khaám phaá. Búãi coá khi nïëm àûúåc nûãa chúå
baån àaä say mïìm. Coân nïëu uöëng rûúåu vaâ ùn thùæng cöë
Bùæc Haâ thò möåt lêìn ùn baån seä nhúá nùçm loâng suöët àúâi búãi
caái võ ngoåt ngaâo cuâng khöng khñ thûúãng thûác nhöån nhaåo
quanh chaão thùæng cöë, seä nhúá lêu hún caã caách ngöìi xöím
xò xuåp moán buán öëc, buán cua möîi súám úã àêët Haâ thaânh.
Rúâi chaão thùæng cöë baån coá thïí àïën caác quaán phúã chua
ùn thûã, röìi thùm goác haâng nöng cuå tûâ dao, liïìm, xeãng,
cuöëc laâ mùåt haâng kim khñ coá nûúác töi töët vaâo bêåc nhêët
cuãa ngûúâi Möng Dao. Àïën bêy giúâ vêîn coân nhûäng höå
ngûúâi Möng reân sûãa nöng cuå cùæm bïî loâ reân ngay bïn
chúå. Baån laåi coá thïí àïën thùm goác chúå ngûåa, chúå trêu,
goác chúå baán caác loaâi chim caãnh vaâ àùåc sùæc laâ caác loaåi
haâng thöí cêím muön höìng ngaân tña nhû sùæc cêìu vöìng.
ÚÃ Laâo Cai thò àõa baân Sa Pa àaä quaá nöíi tiïëng vúái khu
vûúân àaá trïn nuái Haâm Röìng. Baäi àaá cöí vúái haâng ngaân
Öng laäo ngûúâi Möng úã Baãn Phöë.
hoân àaá chaåm àêìy kyá tûå cuãa ngûúâi xûa úã Taã Van caách thõ
trêën Sa Pa trïn 10 cêy söë. ÚÃ àêëy baån coá thïí thùm hoân
àaá Böë hoân àaá Meå ngay trong cuöåc haânh trònh. Vaâo chiïìu
töëi thûá baãy baån ài chúå àïm (maâ ngûúâi ta quen goåi laâ chúå
Tònh Sa Pa) àïí quan saát ngûúâi miïìn nuái söëng vaâ yïu
nhau nhû thïë naâo. Baån cuäng àûâng quïn gheá quaán ùn
thûã moán caá suöëi chiïn roân võ ngoåt àêåm cuâng vúái laá ö dêy
chua dõu. ÚÃ lêu hún baån coá thïí tòm hiïíu loaåi lúån Mu Lònh
(lúån khó) coá böå löng vaâng hoe maâ giaá trõ thûúng phêím
chùèng keám loaåi yã Mûúâng Khûúng. Vaâo sêu trong baãn,
Xöi nguä sùæc. baån seä biïët thïm nghïì tröìng lanh, se súåi, veä saáp,
nhuöåm hoa vùn may aáo vaáy vúái caách laâm àùåc biïåt cuãa
ngûúâi Möng. Coân vûúân àaâo, vûúân lï Sa Pa thò àöåc nhêët
vö nhõ. Àaâo laâ thûá àaâo nuái cöí kñnh àeåp nhêët, lêu nùm
nhêët úã vuâng nuái phña Bùæc nûúác ta nùçm toaã boáng giûäa
caác khu nhaâ nghó vaâ caác biïåt thûå cuä cuãa ngûúâi Phaáp àïí
laåi. Àoá laâ chûa kïí nhûäng haâng sa-mu, pú-mu lùång leä àöí
boáng böën muâa trong khöng khñ maát laånh miïn man vaâ
maân sûúng muâ chúåt àïën chúåt ài, àaä tiïu töën haâng vaån
thûúác phim cuãa caác tay maáy chuyïn nghiïåp lêîn du
khaách thêåp phûúng haâng trùm nùm qua maâ vêîn chûa
chaán. ÚÃ Sa Pa, khaách ûa maåo hiïím seä coá dõp thûåc haânh
chuyïën leo nuái nhiïìu ngaây khaám phaá àónh Phan Xi
Pùng vaâ khi trúã vïì àûâng quïn gheá vaâo Baát Xaát, nïëm thûã
rûúåu San Luâng, thûá rûúåu àûúåc cêët tûâ men laá uã cuâng
hûúng liïåu thuöëc bùæc vúái thoác nïëp naãy mêìm àûúåc àöì
Thûúãng thûác húi laånh cuãa kem.
chñn. Rûúåu San Luâng àaä thaânh thûúng hiïåu àùåc sùæc cuãa
Laâo Cai.
Baån haäy thûã àïën Laâo Cai möåt lêìn, töi e rùçng àïí
khaám phaá Laâo Cai, baån phaãi ài nhiïìu lêìn múái thoaã.
Nhûäng phêìn viïët trïn àêy múái chó laâ nhûäng gúåi yá sú saâi
vïì möåt söë àiïìu kyâ thuá cuãa möåt vuâng àêët miïìn Têy maâ
baån coá thïí dïî daâng àïën vaâo bêët cûá thúâi àiïím naâo. Àïën
àêëy baån coá thïí tòm àûúåc nhiïìu àiïìu thuá võ, nhûäng phaát
hiïån múái meã trong tûâng chuyïën ài.q
Haâng nöng cuå baán úã chúå Bùæc Haâ.

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


59
DOÅC THEO àÊët nûÚÁC

Vùn hoaá tiïëp khaách cuãa

NgûúâI ThAáI

Lïî "Hùçng Vùæn" trong möåt gia àònh àöìng baâo Thaái Keã Boån - Quyâ Chêu, Nghïå An.

Dên töåc Thaái coá truyïìn thöëng hiïëu khaách. ÚÃ hoå, tiïëp khaách thïí hiïån möåt baãn sùæc
vùn hoaá àöåc àaáo rêët riïng trúã thaânh möåt phong tuåc àûúåc giûä gòn vaâ truyïìn laåi cho
tûâng thïë hïå. Vúái àöìng baâo dên töåc Thaái úã miïìn Têy Nghïå An ngaây nay, ngoaâi
nhûäng neát chung tiïu biïíu mang tñnh cöång àöìng, coân thïí hiïån nhûäng neát riïng
mang àêåm sùæc thaái àõa phûúng àûúåc moåi ngûúâi hïët sûác chuá yá vaâ xem nhû laâ möåt
taâi saãn coá giaá trõ tinh thêìn cho möîi baãn laâng. Àùåc biïåt úã Quyâ Chêu, huyïån miïìn
nuái thuöåc khu vûåc Têy bùæc Nghïå An, ûáng xûã trong giao tiïëp àûúåc xem laâ möåt
chuêín mûåc vùn hoaá vúái moåi ngûúâi.

Baâi, aãnh: LÏ BAÁ LIÏÎU Hoãi thùm tûâ sûác khoeã trong gia xûåa höm pa..."; nghôa taåm dõch:
àònh hoå haâng, cöng viïåc laâm ùn, "Ài ùn caá/Vïì uöëng rûúåu/Àïm
àïën viïåc ài àûúâng... Sau khi chaâo nguã àïåm àùæp chùn böng..." thïí
hûäng neát àeåp trong vùn hoãi, chuã nhaâ múâi khaách ngöìi vaâ hiïån loâng hiïëu khaách cuãa mònh.

N hoaá tiïëp khaách àêåm àaâ


baãn sùæc àoá, àûúåc möîi
möåt gia àònh thïí hiïån hïët sûác
tiïëp khaách ngay taåi gian "Hooáng
noåc" - gian giûäa duâng àïí tiïëp
khaách theo têåp quaán cuãa dên töåc
Thûúâng trong möîi gia àònh àïìu
luön coá sùén nhûäng vêåt phêím
duâng àïí tiïëp khaách nhû gaâ võt,
möåc maåc khi nhaâ coá khaách xa mònh - àêy laâ gian röång raäi vaâ caá, gaåo nïëp, caá chua (muöëi sùén
àïën chúi. Khöng chó vúái khaách thoaáng maát nhêët trong ngöi nhaâ trong öëng nûáa àïí daânh) v.v...
quen thên, maâ ngay caã vúái nhûäng saân truyïìn thöëng. Tûâ xa xûa, cuâng nhûäng têëm àïåm böng lau -
ngûúâi lêìn àêìu tiïn gheá qua, cuäng àöìng baâo Thaái Phuã Quyâ Chêu àaä Xûåa Booåc lau - chùn böng... Khi
àûúåc chuã nhaâ chaâo hoãi rêët niïìm coá cêu thaânh ngûä khi àoán khaách: khaách àïën nhaâ, sau khi àaä hoãi
núã khöng phên biïåt sang heân. "Pay ki paá/Mûa ki lêìu/Lùæp non thùm vúái têët caã sûå mïën khaách cuãa

60 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


mònh thïí hiïån qua nhûäng lúâi àaåi thïí vúái nöåi dung: Maån pheáp... nûä trong gia àònh. Sau àoá laâ
thùm hoãi töët àeåp nhêët. Gia chuã ÚÂ... höm nay cuäng àaä lêu lùæm, xa nhûäng cuöåc vui khöng chó giûäa
lùång leä chuêín bõ laâm cúm tiïëp caách bêëy lêu. Nhúá nhung tröng khaách vúái chuã nhaâ maâ caã baãn àïìu
khaách. Àùåc biïåt laâ nïëu khaách àïën ngoáng, nay öng (hoùåc chuá, baác, àïën àïí "uöëng thùm nhau"... Luác
àuáng vaâo luác gia àònh àang ùn anh ...) àaä vûúåt àûúâng xa àïën khaách vaâ caã chuã nhaâ àïìu ngêy
cúm thò khöng chó möåt maâ ngay thùm gia àònh khöng quaãn vêët vaã ngêët men rûúåu cêìn, khaách àûúåc
caã vúái vaâi ba ngûúâi cuâng ài cuäng khoá nhoåc... Nay àïën bûäa gia àònh múâi vaâo nghó trong gian khaách.
àûúåc gia chuã niïìm núã thûåc loâng coá baát cúm canh cuâng cheán rûúåu Ngay gian daânh cho khaách nghó
múâi vaâo mêm cuâng ùn, vò ngay nhaåt, mûâng cho öng (hoùåc chuá, gia àònh ngûúâi Thaái naâo cuäng
trong bûäa ùn haâng ngaây hoå vêîn baác, anh...) coá àûúåc sûác khoeã döìi chuêín bõ sùén nhûäng têëm "Xûåa
thûúâng höng xöi hoùåc nêëu cúm daâo, ùn nïn laâm ra gia àònh ïm Booåc lau" - àïåm böng lau - vaâ
döi ra phoâng khi coá khaách - Àêy êëm, xin múâi! nhûäng chiïëc göëi xinh xùæn àûúåc
cuäng nhû laâ möåt biïíu hiïån cuãa sûå Àaáp lïî, khi gia chuã vûâa dûát nhöìi bùçng lau bao tûã àeåp nhêët,
mïën khaách àïën haâo phoáng cuãa hoå lúâi, khaách cuäng nêng hai baân tay cuâng nhûäng chiïëc chùn böng êëm
- trong khi chuêín bõ laâm cúm àoán lïn vúái àöång taác nhû cuãa chuã nhaâ aáp vúái nhûäng lúâi chuác töët àeåp
khaách, ngûúâi phuå nûä Thaái àûúåc vaâ noái cuäng thaânh vùn vúái nöåi cho khaách. ÚÃ bêët cûá möîi gia àònh
xem laâ ngûúâi àaãm àang kheáo leáo, dung àaåi thïí: "Maån pheáp"... rêët ngûúâi dên töåc Thaái naâo, khi vaâo
luön vui veã niïìm núã vúái khaách, caãm ún chuã nhaâ...ÚÂ... chuáng töi nhaâ coá con gaái treã, chñnh nhûäng
laâm thõt gaâ khöng àïí gaâ kïu, laâ khaách àûúâng xa àïën thùm gia têëm àïåm böng lau naây laâ möåt
khöng sai khiïën con caái vaâ khöng àònh vúái sûå quyá thûúng nhung minh chûáng cho sûå àaãm àang
noái to vúái con caái trûúác mùåt nhúá bêëy lêu. Chó vúái têëm loâng, kheáo leáo cuãa ngûúâi con gaái àoá.
khaách. khöng coá gò laâm quaâ àaáp laåi, coân Búãi àêy chñnh laâ cuãa höìi mön -
Bûäa cúm àoán khaách cuãa chuã laâm phiïìn nhiïîu tûâ miïëng nûúác àïåm lêëy chöìng cuãa ngûúâi thiïëu
nhaâ doån ra, ngay caã löëi sùæp xïëp cúm canh. Mong gia àònh (ta) nûä Thaái. Seä laâ möåt thiïëu soát nïëu
núi ngöìi cuãa tûâng thaânh viïn chêm chûúác boã qua cho... Nay khöng noái àïën viïåc möîi khi àïën
cuäng àûúåc hïët sûác coi troång. àïën luác duâng bûäa röìi, gia àònh nhaâ möåt gia àònh dên töåc Thaái
Nhêët àõnh núi trang troång nhêët - coân lo tiïëp chuáng töi bûäa súám naâo nïëu coá con gaái lúán, àiïìu chùæc
phña trïn - phaãi àûúåc daânh cho bûäa töëi bùçng àêìu àöi àuäa, cuâng chùæn seä caâng tùng thïm niïìm vui
khaách (phña trïn trong quan niïåm dêîn dùæt cho ùn úã chu àaáo, chuáng vaâ tûå haâo cuãa gia chuã khi khaách
cuãa ngûúâi Thaái laâ úã phña trong töi xin toã loâng biïët ún vö cuâng. toã ra quan têm vaâ hoãi thùm trûåc
gian khaách cuãa ngöi nhaâ). Nïëu Chuác cho caã nhaâ sûác khoeã, ùn tiïëp ngûúâi con gaái cuãa gia àònh
trong bûäa cúm coá möí gaâ, thò àôa nïn laâm ra. Xin pheáp àûúåc nêng mònh.
thõt gaâ phêìn khaách bao giúâ cuäng cheán mûâng têët thaãy moåi ngûúâi... Tiïîn khaách cuäng laâ möåt sûå thïí
àêìy àùån hún. Àùåc biïåt möåt àiïìu múâi. (Cuäng vúái àöång taác trïn, hiïån têëm loâng lûu luyïën cuãa chuã
hïët sûác tïë nhõ àoá laâ phaãi àêìy àuã nhûng vúái ngûúâi phuå nûä Thaái nhaâ vúái khaách. ÚÃ miïìn Têy Nghïå
caã àêìu, caánh, hai chên, hai àuâi gaâ thay vò cheám doåc baân tay xuöëng, An hiïån nay, vuâng Quyâ Chêu,
vaâ nhêët thiïët àêìu gaâ phaãi àùåt úã hoå laåi àïí ngûãa baân tay). hay Quïë Phong... trong möåt söë
chñnh àôa àoá. Cuäng laâ möåt neát "Khaách boâ taâu, laâu boâ pùæc"- baãn laâng àöìng baâo Thaái vêîn coân
àeåp tïë nhõ thïí hiïån tònh caãm cuãa "Khaách khöng àïën, rûúåu khöng tuåc àûa rûúåu ra chên cêìu thang
khaách vúái gia àònh, trúã thaânh möåt múã (Tiïëng Thaái)"- sau bûäa cúm nhaâ saân àïí tiïîn khaách. Hiïån nay
têåp quaán vùn hoaá àoá laâ khi bùæt àoán khaách êëm cuáng, voâ rûúåu cêìn trong cöång àöìng ngûúâi Thaái
àêìu vaâo bûäa, khaách seä gùæp caái àuâi - möåt neát vùn hoaá àùåc trûng miïìn Têy Nghïå An vêîn coân
gaâ vaâo baát cho treã nhoã cuãa gia khöng thïí thiïëu trong bêët cûá möîi nhiïìu núi lûu giûä tuåc "Hùæng vùæn"
àònh (nïëu coá). Riïng vúái cùåp möåt gia àònh dên töåc Thaái naâo - - Cêìm vña - (buöåc chó cöí tay) möåt
chên gaâ, coá thïí àûúåc möåt ngûúâi àûúåc gia chuã múã ra. Vaâ tuåc uöëng têåp tuåc àeåp trong khi àoán vaâ tiïîn
am hiïíu sau bûäa cúm, seä xem rûúåu cêìn cuäng theo möåt luêåt tuåc khaách cuãa àöìng baâo Thaái, thïí
àiïìu may ruãi cho caã khaách vaâ nhêët àõnh, theo thûá tûå tuöíi taác, hiïån têëm loâng vúái khaách mang yá
chuã. Bûäa cúm àûúåc chñnh chuã ngöi thûá. Möåt neát rêët vùn hoaá nhû nghôa trong têm linh. Hoå cho
nêng hai tay ra phña trûúác, hai laâ toã loâng biïët ún àïën ngûúâi àaä rùçng nhû thïë, vña cuãa khaách
baân tay cheám doåc xuöëng song laâm ra voâ rûúåu àaäi khaách, bao khöng thïí quïn vaâ luön luön nhúá
song vúái nhau, cuâng lúâi múâi theo giúâ lûúåt "uöëng thùm" àêìu tiïn àïën gia àònh, hay baãn laâng mònh
truyïìn thöëng coá baâi baãn hùèn hoi, khaách cuäng uöëng vúái ngûúâi phuå àïí coân vïì thùm nhau...q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


61
DOÅC THEO àÊët nûÚÁC

Vïì Bïën Tre vúái möåt tour


du lõch söng nûúác miïåt
vûúâ n, baån caã m nhêå n
nhûäng àùåc trûng vuâng
àêët cuãa cuâ lao Minh, cuâ
lao Baão vaâ cuâ lao An
Hoaá, nùçm giûäa böën con
söng: Cöí Chiïn, Haâm
Luöng, Ba Lai, Myä Tho
Ai àûáng
chaåy daâi ra têån biïín
Àöng...
nhû boáng dûâa...

Nhaâ vùn Nguyïîn Thïë Kyã ghi caãm tûúãng AÃNH: NHÊÅT AÁNH Muâa xuên bïn söng Haâm Luöng.
taåi àïìn thúâ Nguyïîn Thõ Àõnh.

H.L chuåc thûúác, chiïëc cöíng hoa vùn khoaãng 10 phuát laâ àïën Cöìn Qui
röìng phuång àöåc àaáo, do kiïën truác (Cöìn Caát). Daâi khoaãng 2km, röång
sû Huyânh Vùn Àaåi, tûå Hoaâng Nam 200m, Cöìn Qui laâ cöìn nhoã nhêët
iïím dûâng chên àêìu tiïn laâ

À Cöìn Phuång, caách thõ xaä Bïën


Tre 12km, nùçm trïn cuâ lao
giûäa söng Tiïìn. Cöìn Phuång tûâng
xêy dûång, laâ "anh em" vúái kiïën truác
lùng têím Huïë.
Trïn nhûäng con àûúâng laâng
quanh co rêm maát, ta bûúác vaâo
cuãa Bïën Tre, àûúåc khai thaác tûâ
nhûäng nùm àêìu thêåp kyã 1960. Laâ
vuâng àêët múái nïn Cöìn Qui vêîn coân
giûä àûúåc nhûäng neát hoang sú.
àûúåc biïët àïën nhû laâ "thaánh àõa" nhûäng laâng nghïì saãn xuêët vêåt Nhûäng böng bêìn trùæng tñm laâ àaâ
cuãa àaåo Dûâa do Nguyïîn Thaânh duång sinh hoaåt haâng ngaây bùçng mùåt nûúác, àung àûa trong gioá.
Nam lêåp ra trûúác nùm 1975. Àïën nguyïn liïåu tûâ cêy dûâa nhû: cheán, Nhûäng rùång dûâa nûúác xanh um
àêy, ngoaâi viïåc têån hûúãng khñ trúâi àuäa, nôa, êëm traâ, vaá búái cúm, gaåt chaåy doåc triïìn söng àïën huát mùæt, laã
thanh saåch, luác naâo cuäng ngaát taân thuöëc... tinh xaão, myä thuêåt. Saãn lúi trong soáng. Nhûäng maái nhaâ laá
hûúng thúm nguyïåt quïë, baån coân phêím thuã cöng myä nghïå naây cuãa àún sú thêëp thoaáng trong nhûäng
coá dõp tham quan caác di tñch nhû: Bïën Tre àaä coá mùåt úã nhiïìu núi trïn vûúân cêy nùång trôu traái. Nhûäng cö
Sên Röìng vúái chiïëc thaáp cao mêëy thïë giúái... Xuöi doâng söng Tiïìn thön nûä mùåc aáo baâ ba, quêîy maånh

62 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Tûúång àaâi Àöìng Khúãi. Phuâ àiïu trong àïìn Àöì Chiïíu.

maái cheâo hoùåc àiïìu khiïín maáy bñ; caá rö, caá keâo hoùåc caá loác kho töå. chûä "àinh" theo truyïìn thöëng Nam
àuöi töm chúã traái cêy ra chúå baán... Vaâi ly rûúåu Phuá Lïî "chaánh göëc" seä böå (röång 98m2) àïí caác nghïå nhên
Ngöìi trong caác gian nhaâ saân giuáp baån tiïu hoaá hïët thûác ùn. Vûâa thïu tranh, thïu aáo trûng baây caác
röång raäi, àa söë laâ thuãy taå, cuãa nhaâ ùn traái cêy múái haái, húáp nguåm traâ saãn phêím. Ngoaâi ra, ngöi nhaâ baát
haâng du lõch Quï Dûâa, gioá löìng mêåt ong (mêåt ong khai thaác taåi giaác seä giuáp baån giaãi cún khaát sau
löång thöíi, baån thû thaái ngùæm nhòn vûúân) baån vûâa nghe tiïëng àúân ca khi ài böå xuyïn qua àûúâng laâng rúåp
àaám luåc bònh núã böng tñm ngaát, àeåp taâi tûã reáo rùæt. Àúân ca taâi tûã töìn taåi xanh boáng nhaän, bùçng caác loaåi
cuâng nùm thaáng trïn àêët Bïën Tre, nûúác dûâa tam quan, dêu, xiïm...
àïën nao loâng. Caác nhaâ ùn cêët bùçng
ngaây caâng phaát triïín nhû möåt neát hoùåc traâ mêåt ong nûúác traái tùæc
tre laá nhûng àêìy àuã tiïån nghi, vúái
àùåc biïåt àiïím tö thïm neát duyïn noáng höíi. Àêy laâ ba ngöi nhaâ àöåc
nhûäng moán ùn àùåc saãn, dên daä
daáng cho vuâng söng nûúác naây. àaáo mang àùåc trûng Bïën Tre, toaân
àùåc sùæc nhû: caá böng lau nêëu canh Qua Cöìn Qui, vaâo Raåch Xïëp. böå àûúåc xêy dûång bùçng dûâa: laá dûâa
chua bêìn vúái rau muöëng àöìng; caá Caâng vaâo sêu, con raåch caâng nhoã nûúác lúåp maái, cöåt dûâa, vaách "böí
àiïu höìng hêëp nêëm möëi vúái böng laåi, doâng nûúác trong kho", cûãa caái vaâ cûãa söí cuäng bùçng
xanh, hai bïn búâ um göî dûâa àûúåc baâo trún, böi saáp
tuâm dûâa nûúác, ö rö, boáng laáng, àeåp vaâ sang troång!
coác keân vúái cú man Baån seä thñch thuá khi àûúåc ài xe
naâo nhûäng haâng àùng ngûåa. Tiïëng voá ngûåa loác coác vang
bùæt caá cuãa cû dên àõa trïn con àûúâng laâng rúåp maát boáng
phûúng. Raåch Xïëp dûâa, thoang thoaãng hûúng dûâa, laâ
thuöåc xaä Quúái Sún, kyã niïåm khoá quïn. Thñch thuá khöng
huyïån Chêu Thaânh, keám laâ ài xuöìng ba laá trïn raåch Àoâ
laâ "laänh àõa" cuãa caác Cheâo. Cûá hai thiïëu nûä bêån aáo baâ
loâ sêëy nhaän, vaâo muâa ba, àöåi noán laá, cheâo möåt chiïëc
cao àiïím àaä xuêët xuöìng chúã 5 - 6 ngûúâi khaách ài
haâng trùm têën nhaän theo con raåch hai bïn búâ bñt chõt
long sêëy qua Trung nhûäng bêìn laâ bêìn, khaách nûúác
Quöëc. Daâi theo nhûäng ngoaâi vö cuâng thuá võ, laåi coân àûúåc
con àûúâng quï rúåp àöåi chiïëc noán laá xinh xùæn, dïî
maát boáng dûâa, laâ thûúng!
nhûäng ngûúâi dên mïën Bïën Tre coân coá du lõch truyïìn
khaách luön coá nuå cûúâi thöëng, vïì nguöìn túái nhûäng di tñch
cúãi múã, thên thiïån. vaâ thùæng caãnh: möå nhaâ thú yïu
Khaách du lõch nûúác nûúác Nguyïîn Àònh Chiïíu (An Àûác,
ngoaâi thñch thuá cûúâi: Ba Tri); tûúång àaâi Àöìng khúãi; sên
"Viïåt Nam very good". chim Vaâm Höì; laâng hoa kiïíng, cêy
Taåi khu du lõch Quúái giöëng lúán nhêët nûúác Caái Mún (Chúå
An àang xêy dûång Laách). Khi cêìu Raåch Miïîu bùæt qua
"Nhaâ trûng baây saãn söng Tiïìn, Bïën Tre seä vûún lïn
phêím bùçng dûâa" phaát triïín, du lõch laâ möåt trong
Àïìn thúâ Àöì Chiïíu.
(röång 108m2) vaâ nhaâ nhûäng muäi àöåt phaá...q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


63
DOÅC THEO àÊët nûÚÁC

Laâ n g cöí
bïn söng Tiïn
Coá möåt laâng cöí thuêìn Viïåt vúái
gêìn 20 ngöi nhaâ rûúâng bïn
búâ söng Tiïn thuöåc xaä Tiïn
Caãnh, huyïån Tiïn Phûúác tónh
Quaãng Nam.

haâ úã àêy thiïët kïë ba gian, hai chaái, lúåp ngoái

N êm dûúng; cöåt, keâo laâm bùçng göî mñt rûâng rêët


chùæc. Trïn tûâng vò keâo, con àöåi, bònh phong...
àûúåc àiïu khùæc tinh xaão vúái nhûäng röìng, phûúång, nai,
caá, hoa, traái vaâ nhiïìu tranh göî diïîn taã nhûäng cêu
chuyïån dên gian cuãa ngûúâi Viïåt. Àöì duâng trong nhaâ
nhû mêm, quaã, cheán baát, loå hoa... coá tuöíi thoå hún 200
nùm.
Àùåc biïåt úã àêy coân giûä laåi nhûäng chiïëc baân troân maâ
chûa ai giaãi thñch nöíi. Nïëu nhiïìu ngûúâi cuâng àûáng
chên trêìn tiïëp àêët uáp tay lïn mùåt baân, thò lêåp tûác mùåt
baân xoay tûâ tûâ theo chiïìu kim àöìng höì. Nïëu cuâng
ngûãa baân tay thò mùåt baân chaåy ngûúåc laåi. Nhûäng chiïëc
giûúâng thuâng lúán nhoã tuyïåt àeåp, àang chêët àêìy àöì
xûa maâ ñt khi sûã duång. Phöëi caãnh cho ngöi nhaâ laâ
nhûäng loaåi cêy ùn quaã cöí àaåi, nhûäng loaåi hoa laå ñt thêëy
trïn thõ trûúâng hiïån nay.
Nhaâ àûúåc toåa laåc trïn àöìi cao nïn nhòn thêëy phong
caãnh nuái rûâng, àöìng ruöång, àïm coá trùng nhòn thêëy
söng Tiïn lêëp laánh aánh saáng. Ngoä, löëi ài vaâ tûúâng bao
quanh tûâng ngöi nhaâ àûúåc xïëp bùçng àaá trùæng xaám,
qua thúâi gian rïu phuã nhiïìu maâu rêët àeåp. Nhûäng chuã
nhên àang úã nhûäng ngöi nhaâ cöí hiïån nay laâ thïë hïå thûá
baãy, coá nghôa nhaâ cöí úã àêy àaä coá hún 200 nùm.
Hiïån nay coá möåt söë ngöi nhaâ àang xuöëng cêëp, coân
àúâi söëng cuãa tûâng höå chó vûâa àuã ùn, viïåc tûå truâng tu
khoá thûåc hiïån. Nhûäng chuã nhên àang sinh söëng trong
nhaâ cöí coá suy nghô: "Nïëu baán ài thò coá töåi vúái tiïìn
nhên". Vaâ ngöi laâng cöí naây àang àûáng trûúác sûå thaách
thûác cuãa thúâi gian vaâ thõ trûúâng.q

64 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Phaãi chi Kim Troång laâ ta
VÙN TROÅNG HUÂNG LÚÂI BÒNH CUÃA NGÛ T TRÛÚNG THAM

Àêìu àïì baâi thú "Gûãi Thuyá Kiïìu" nhûng taác giaã noái vïì Kim
Gûãi Thuyá Kiïìu Troång. Khöng raâo àoán daâi doâng maâ thùèng thùæn:
"Phaãi chi Kim Troång laâ ta
Thò naâng àêu phaãi phong ba möåt àúâi"
Bùçng möåt loaåt hònh aãnh thú àöëi lêåp nhau, nhaâ thú dêîn giaãi,
Phaãi chi Kim Troång laâ ta phï phaán, khùèng àõnh. Caãm xuác thú ài trong khöng khñ tranh
Thò naâng àêu phaãi phong ba möåt àúâi chêëp, lyá leä phaãi chùng àêìy nhiïåt tònh cuãa taác giaã àïí dêîn àïën vêën
Dêîu khöng khuêëy nûúác choåc trúâi àïì maâ taác giaã àõnh gûãi gùæm. Thuyá Kiïìu, Kim Troång àïìu laâ nhûäng
Lêåt nhaâo cung àiïån àöíi ngöi sún haâ nhên vêåt vùn chûúng tiïu biïíu. Ngûúâi con gaái hoå Vûúng ài vaâo
thú Nguyïîn Du vúái veã àeåp hoaân thiïån tiïu biïíu cho phêím giaá cao
Thò naâng vêîn maäi bïn ta caã cuãa con ngûúâi.
Tiïët trinh àêu phaãi chó laâ tiïët trinh Chïë Lan Viïn tûâng viïët: "Chaånh thûúng cö Kiïìu nhû àúâi dên
Thuyá Vên trùm àeåp ngaân xinh töåc". Nguyïîn Du gûãi gùæm úã naâng caã chên, thiïån, myä cuãa cuöåc
Vêîn khöng thay àûúåc boáng hònh söëng. Vùn Troång Huâng muöën ngûúâi àeåp khöng phaãi "phong ba
Kiïìu xûa möåt àúâi" cuäng coá nghôa laâ nhaâ thú mong muöën nhûäng veã àeåp
Yïu nhû ai àoá bùçng thûâa trong cuöåc àúâi khöng phaãi chõu sûå vuâi dêåp bêët cöng. Nhûng laâm
thïë naâo àïí giaãi thoaát naâng? Vùn Troång Huâng nhúá vïì Tûâ Haãi:
Lêëy em thay chõ laåi vûâa àûúåc quan
Dêîu khöng khuêëy nûúác choåc trúâi
Ta àêy quyïët chñ tòm naâng Lêåt nhaâo cung àiïån, àöíi ngöi sún haâ
Dêîu xú xaác nhuy å dêîu taân taân hûúng Ngûúâi anh huâng "àoâi phen gioá taáp mûa sa", àaä yïu Kiïìu, cûáu
Thuyã chung vêîn veån yïu thûúng Kiïìu. Röìi taác giaã phï phaán Kim Troång:
Thoái àúâi nhû lúáp múâ sûúng saá gò Yïu nhû ai àoá bùçng thûâa
Thú àaân möåt gaánh ra ài Lêëy em thay chõ laåi vûâa àûúåc quan
Laâ möåt nhêån xeát chñ lyá! Kim Troång yïu Kiïìu maâ khöng cûáu
Caách xa caái chöën thõ phi têìm thûúâng
nöíi ngûúâi yïu. Vêîn nhúá Thuyá Kiïìu maâ lêëy Thuáy Vên laâm vúå. Tònh
Maâ thöi, thöi àaä àoaån trûúâng yïu laâ chuyïån khöng thïí naâo thay thïë àûúåc. Sûå thay thïë gûúång
Phaãi chi Kim Troång àûúâng àûúâng eáp seä dêîn con ngûúâi àïën nhûäng khöí àau.
laâ ta Vúái Vùn Troång Huâng, Kiïìu xûáng àaáng vúái möåt tònh yïu àeåp
nhêët. Vúái nhûäng lúâi thú àêìy nhiïåt huyïët cuãa möåt têëm loâng yïu.
"Yïu nhau vaâng àaá phaãi mïìm", "Yïu nhau tam tûá nuái cuäng treâo"
nhaâ thú quyïët chñ tòm naâng:
Ta àêy quyïët chñ tòm naâng
Dêîu xú xaác nhuåy dêîu taân taân hûúng
Thuãy chung vêîn veån yïu thûúng
Thoái àúâi nhû lúáp múâ sûúng saá gò
Thú àaân möåt gaánh ta ài
Caách xa caái chöën thõ phi têìm thûúâng.
Duâ giaãi quyïët bùçng caách naâo thò caái göëc cuãa noá phaãi laâ möåt
tònh yïu thêåt sûå, möåt tònh yïu maänh liïåt, chó coá tònh yïu nhû vêåy
múái àuã sûác maånh cûáu vúát caái àeåp. Mùåt khaác, muöën baão vïå caái
àeåp chên chñnh thò ngûúâi baão vïå phaãi coá nhûäng phêím chêët êëy.
Taác giaã baâi thú rêët kheáo leáo, caã baâi thú khöng duâng chûä "töi" maâ
duâng chûä "ta" àïí gûãi gùæm möåt vêën àïì coá tñnh chêët chung cuãa
cuöåc àúâi. Khöng phaãi chó chuyïån Kim Troång, Thuyá Kiïìu maâ kiïën
giaãi trong baâi thú mang tñnh nhên vùn sêu sùæc. Khöng phaãi baâi
thú naây maâ trong hai têåp thú cuãa anh "Daåo khuác ên tònh" (1991);
“Boáng truác” (2002), rêët nhiïìu baâi thú cuãa Vùn Troång Huâng àïìu
thïí hiïån möåt neát gò ngang ngang, laäng tûã, kiïíu nhû: "Thú àaân möåt
gaánh ta ài, caách xa caái chöën thõ phi têìm thûúâng" hoùåc "Nghòn
nùm laâ gioá thêìm thò, lang thang anh haát nhûäng gò anh yïu"...
Phaãng phêët hònh aãnh ngûúâi mï hoa lan ài tòm lan àeåp trong rûâng
vùæng hay möåt hiïåp sô cuãa caái àeåp "giûäa àûúâng dêîu thêëy bêët bùçng
maâ tha".q
Quy Nhún, thaáng 6/2004

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


65
DOANH NGHIÏÅP vùn hiïën

NÛÄ DOANH NHÊN TREÃ HOAÂNG ANH:

Coá àam mï vaâ khaát voång, Hoaâng Anh seä


ngaây thaânh cöng trïn con àûúâng àaä choån.
Khaát voång
möåt thûúng hiïåu Viïåt

Vúái voác ngûúâi nhoã, gûúng mùåt


xinh xùæn, thöng minh, Hoaâng
Anh, Giaám àöëc cöng ty Nhêåt
Hoaâng, laâ möåt nûä doanh nhên
treã coá nhiïìu khaát voång vûún
lïn khùèng àõnh mònh...
Nûä doanh nhên treã Hoaâng Anh.

PHÛÚNG THÛ Anh àûúåc gia àònh cho sang Nhêåt coá mùåt trïn hai trang nhêët cuãa túâ
hoåc khoa Luêåt taåi vuâng Okinawa baãn tin trong trûúâng vïì nhûäng
phña Nam nûúác Nhêåt. "Thúâi gian thaânh tñch hoåc têåp xuêët sùæc. Cö
"Nùçm nguã vêîn mú thêëy
àoá lõch hoåc cuãa mònh rêët cùng coân nhúá nhûäng caãm giaác "Rêët
mònh baán haâng"
thùèng, tûâ 9 giúâ saáng cho àïën 8 vui, rêët tûå haâo khi caác baån ngûúâi
Gùåp Hoaâng Anh trong cùn giúâ àïm, khöng coá thúâi gian laâm Nhêåt àïìu nhòn mònh vúái con mùæt
nhaâ nhoã nùm têìng trïn àûúâng thïm bêët cûá caái gò, khöng àûúåc kñnh phuåc, múâi mònh vïì nhaâ giúái
Phuâ Àöíng Thiïn Vûúng, töi noái tiïëng Viïåt, nhiïìu khi nhòn thiïåu vúái gia àònh vaâ ùn cúm
khöng khoãi bêët ngúâ trûúác phong thêëy tiïëng Nhêåt caãm thêëy chaán, cuâng hoå...".
thaái nheå nhaâng, giaãn dõ vaâ tûâ töën caãm thêëy súå àïën nöîi vïì àïën nhaâ Röìi nhûäng kyâ nghó heâ, nghó
toaát ra tûâ chõ. mònh àïìu phaãi bêåt àaâi Myä lïn àïí àöng, têån duång thúâi gian raãnh röîi,
Sinh nùm 1977, laâ dên chuyïn nghe...", Hoaâng Anh têm sûå. Nhúâ Hoaâng Anh xin ài laâm thïm taåi
Anh trûúâng Amsterdam, sau khi sûå cöë gùæng vaâ quyïët têm, trong caác cuãa haâng ùn, caác vùn phoâng,
töët nghiïåp phöí thöng, Hoaâng hai nùm liïìn, Hoaâng Anh liïn tuåc caác quêìy haâng trang sûác

66 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


àïí coá thïm thu nhêåp ùn hoåc vaâ xuác àöång khi kïí laåi nhûäng niïìm 200.000 àöìng.
hoåc kinh nghiïåm laâm ùn. Hoaâng haånh phuác nho nhoã, niïìm àam
Khaát voång möåt thûúng
Anh àûúåc nhêån laâm nhên viïn mï cöng viïåc: "Àïën nöîi möîi àïm
hiïåu Viïåt
cho möåt cûãa haâng baán àöì trang vïì nùçm nguã àïìu mú àïën baán
sûác cuãa ngûúâi Nhêåt. Àêy laâ cûãa haâng, nhêåp haâng...". Khi thûúng hiïåu bùæt àêìu quen
haâng coá tiïëng laâ àang baán chaåy thuöåc vúái thõ trûúâng, Hoaâng Anh
Lêåp nghiïåp trïn quï khai trûúng thïm hai gian haâng úã
nhêët vuâng Okinawa.
hûúng hai siïu thõ lúán Big C vaâ
Thúâi gian àêìu àöëi vúái Hoaâng
Anh thêåt khoá khùn, vöën àûúåc Tuy coá àûúåc cöng viïåc kiïëm VinCom. Khöng chó buön baán
nuöng chiïìu tûâ nhoã, nay laåi bõ sai àûúåc nhiïìu tiïìn vúái mûác lûúng caác saãn phêím nhêåp khêíu, Hoaâng
baão tûâ viïåc lau chuâi àöì trang sûác hêåu hônh, Hoaâng Anh vêîn quan Anh coân trùn trúã viïåc phaãi taåo ra
àïën nhûäng cöng viïåc lùåt vùåt khaác niïåm: "Mònh ài laâm thïm cöët àïí nhûäng saãn phêím riïng mang
cöång thïm àoá laâ kyã luêåt laâm viïåc hoåc hoãi kinh nghiïåm laâm viïåc, thûúng hiïåu Nhêåt Hoaâng vaâ chõ
rêët nghiïm khùæc cuãa caác öng chuã kinh nghiïåm söëng... vaâ biïët roä thaânh lêåp möåt xûúãng saãn xuêët
Nhêåt vaâ sûå mïåt moãi do sûác khoeã, nùng lûåc cuãa baãn thên, biïët mònh haâng nûä trang vaâ lûu niïåm vúái
do thiïëu thúâi gian. Nhêët laâ khi cö muöën gò, cêìn gò àïí vïì nûúác laâm nhûäng mêîu maä àêåm maâu sùæc dên
chó coá thïí laâm cöng viïåc cuãa caã viïåc". Búãi vêåy khi hoåc xong, duâ töåc vaâ AÁ Àöng maâ cö tin thõ
möåt tuêìn trong ba ngaây vò phaãi àûúåc öng chuã àïì nghõ úã laåi vúái trûúâng Nhêåt vaâ thïë giúái seä ûa
lïn giaãng àûúâng. Thêët voång vaâ mûác lûúng cao, Hoaâng Anh chuöång. Bûúác àêìu chõ múâi àûúåc
nhiïìu aáp lûåc, àöi khi coá yá àõnh quyïët àõnh vïì nûúác vaâ tham gia möåt chuyïn gia coá kinh nghiïåm
muöën tûâ boã thò nhûäng lúâi àöång giaãng daåy tiïëng Nhêåt úã trûúâng trong viïåc taåo mêîu vaâ möåt söë hoaå
viïn cuãa möåt ngûúâi baån thên Àaåi hoåc Baách khoa Haâ Nöåi. sô treã vûâa töët nghiïåp myä thuêåt
ngûúâi Nhêåt: "...Nhúâ coá nhûäng Àûúåc hún möåt nùm, khi tiïëp xuác, cöng nghiïåp cuâng laâm viïåc vaâ
öng chuã khoá tñnh, nghiïm khùæc trao àöíi vúái caác baån hoaåt àöång bûúác àêìu caác saãn phêím quêìn aáo,
thò mònh seä coá àiïìu kiïån luyïån trong lônh vûåc kinh doanh, yá khùn traãi baân, reâm cûãa, caác loaåi
têåp àûúåc àûác tñnh kiïn trò, nhêîn tûúãng lêåp cöng ty bùæt àêìu naãy núã. tuái xaách, miïëng loát ly... cuãa Nhêåt
naåi, taác phong cuäng baâi baãn hún. Nhûäng nùm laâm viïåc úã Nhêåt giuáp Hoaâng khi giúái thiïåu àaä nhêån
Nïëu mònh laâm àuáng, laâm töët thò Hoaâng Anh tin rùçng mònh coá khaã àûúåc nhûäng àún àùåt haâng tûâ Nhêåt
chùèng ai noái àûúåc mònh caã...", cö nùng thaânh cöng trong viïåc töí vaâ chêu Êu.
gaái Viïåt Nam xinh xùæn vûúåt qua chûác kinh doanh caác mùåt haâng Hoaâng Anh tiïët löå túái àêy
àûúåc nhûäng trúã ngaåi ban àêìu. Sau maâ cö àaä quen thuöåc taåi Nhêåt. Cöng ty cuãa chõ seä xêy dûång
möåt thaáng, Hoaâng Anh àaä coá Thïë laâ nùm 26 tuöíi, cö maånh daån maång lûúái 20 cûãa haâng baán àöì nûä
nhûäng tiïën böå vûúåt bêåc trong tûå vay vöën thaânh lêåp Cöng ty trang trïn àõa baân Haâ Nöåi vaâ
caách quaãn lyá, quen dêìn vúái têët caã Nhêåt Hoaâng do mònh laâm Giaám nhûäng chiïën lûúåc tiïëp thõ àïí
cöng viïåc úã trong cûãa haâng. 6 àöëc, chuyïn buön baán nûä trang thûúng hiïåu Nhêåt Hoaâng trúã
thaáng sau, cö àûúåc öng chuã ngûúâi vaâ àöì lûu niïåm. thaânh möåt trong nhûäng thûúng
Nhêåt tñn nhiïåm giao phuå traách Múái àêìu Hoaâng Anh múã möåt hiïåu baán àöì nûä trang haâng àêìu
quaãn lyá gian haâng lúán nhêët baán cûãa haâng nhoã vïì àöì trang sûác Viïåt Nam. Chõ àang xêy dûång kïë
àöì nûä trang cao cêëp trong cûãa bùçng baåc úã dûúái têìng möåt ngöi hoaåch taåo thïm nhûäng saãn phêím
haâng. Hoaâ nhêåp àûúåc vúái guöìng nhaâ cuãa böë meå àïí thùm doâ, thêëy phong phuá hún mang àêåm baãn
quay cuãa cöng viïåc, Hoaâng Anh baán mùåt haâng naây chaåy, cö àem sùæc vùn hoaá dên töåc vaâ múã röång
toã ra àùåc biïåt thñch thuá vúái viïåc àïën giúái thiïåu baán úã chúå àïm thõ trûúâng xuêët khêíu caác saãn
choån lûåa, giao nhêån haâng, phên Àöìng Xuên, úã caác triïín laäm. phêím naây ra nhiïìu nûúác trïn thïë
loaåi vaâ bêìy biïån caác mùåt haâng Ngoaâi nguöìn haâng nhêåp tûâ Cöng giúái. "Töi mong muöën taåo ra möåt
theo yá muöën: "Mònh thêåt sûå thêëy ty quen biïët taåi Nhêåt, cö coân tûå ài thûúng hiïåu Viïåt Nam trïn thõ
haånh phuác khi nhòn thêëy nhûäng tòm úã caác höåi chúå triïín laäm thúâi trûúâng caác saãn phêím trang trñ nöåi
saãn phêím do chñnh tay mònh trang quöëc tïë úã Thaái Lan, YÁ, thêët vaâ nûä trang", Hoaâng Anh
choån chó trong möåt hai ngaây baán Höìng Köng... Caác saãn phêím cuãa têm sûå.
saåch veo...". Doanh thu cuãa cûãa Cöng ty Nhêåt Hoaâng thûúâng Coá àam mï, khaát voång, töi tin
haâng tùng lïn gêëp böåi. Moåi ngûúâi hûúáng túái àöëi tûúång khaách haâng cö Giaám àöëc treã Hoaâng Anh seä
trong cûãa haâng àïìu nhòn cö vúái laâ giúái nûä tûâ 16 - 40 tuöíi, giaá caã ngaây caâng thaânh cöng trïn con
con mùæt thaán phuåc vaâ kñnh nïí. Cö cuäng rêët bònh dên: tûâ 100.000 - àûúâng maâ mònh àaä lûåa choån.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


67
NHÕP CÊÌU BEâ Baån

george condominas
vaâ
THÛ PHÛÚNG
Chuáng töi ùn rûâng
"Chuáng töi ùn rûâng"
Àïí coá thïí noái vïì G.S
Condominas coá leä chuáng ta chó coá "Chuáng töi ùn rûâng" àaä àaánh dêëu sûå àùng quang
thïí duâng hai tûâ giaãn dõ. Sûå giaãn dõ,
gêìn guäi toaát ra tûâ chñnh con ngûúâi
trong nïìn vùn hoaá dên töåc cuãa möåt thïí loaåi hoaân
öng khi coá dõp troâ chuyïån. Nhû toaân múái, nöíi bêåt vò sûå gùæn boá vúái hiïån thûåc baãn àõa
möåt ai àaä noái "vùn chñnh laâ ngûúâi"! sêu sùæc hún têët caã nhûäng gò àaä tûâng coá trûúác kia... "
Àoåc cuöën höìi kyá "Nous avons
mangeá la foret" (dõch ra tiïëng Viïåt nhaâ dên töåc hoåc nöíi tiïëng Claude - Leávi Strauss àaä
laâ "Chuáng töi ùn rûâng") cuãa öng, nöìn g nhiïåt àoá n chaâo nhûä ng taác phêím cuãa
chuáng ta seä bùæt gùåp nhûäng àiïìu
giaãn dõ àïën kyâ laå trong caách viïët
Condominas nhû thïë.
dên töåc hoåc. Öng ghi laåi vaâ chia
seã nhûäng traãi nghiïåm cuãa mònh khi
söëng cuâng vúái ngûúâi Mnöng Gar
trong buön laâng Sar Luk úã Têy
Nguyïn trong nhûäng nùm 1948 vaâ
1949, khi thûåc hiïån möåt khoaá thûåc
àõa úã trûúâng Viïîn Àöng Baác Cöí.
15 thaáng söëng taåi ngöi laâng taåi
tónh Àùæk Lùk, cuâng chia
seã vaâ quan saát cuöåc GS Condominas trong lïî nhêån kyã niïåm chûúng
söëng cuãa ngûúâi “Vò sûå nghiïåp khoa hoåc xaä höi” taåi BTDTHVN.
dên, öng àaä hoåc
tiïëng noái cuãa hoå
qua sûå ghi cheáp
nhûäng àöì vêåt
cuãa buön laâng vaâ

68 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


thöng qua viïåc mö taã quaá trònh chïë taác, cöng duång
vaâ giaá trõ biïíu tûúång cuãa nhûäng àöì vêåt... Àoá laâ
nhûäng sûå viïåc diïîn ra haâng ngaây, àûúåc mö taã möåt
caách tó mó, thuêìn tuyá nhêët xaãy ra tûâng ngaây theo chu
kyâ êm lõch, nhûäng nghi lïî tûâ lïî hiïën trêu trong àaám
tang Taang - jieng - Coâng, àaám cûúái cuãa Jaang, vuå
tûå tûã cuãa anh chaâng Tung àeåp trai, nhûäng vuå loaån
luên... àïën lïî Àêët Lúán... Vaâ khöng phaãi ngaåc nhiïn
khi ta thêëy suöët tûâ àêìu àïën cuöëi cuöën saách, taác giaã
àïìu sûã duång ngöi thûá nhêët laâ nhên vêåt "töi".
Sûå ra àúâi cuãa cuöën buát kyá vïì Sar Luk "Nous
avons mangeá la foret" taåi Phaáp vaâo nùm 1954 laâm
khuêëy àöång lyá thuyïët vïì dên töåc hoåc qua sûå gêìn guäi
vúái àúâi söëng, möåt àúâi söëng àûúåc traãi nghiïåm vúái
nhên dên vaâ àûúåc dõch ra tiïëng Viïåt mang yá nghôa
rêët lúán vúái àêët nûúác núi öng sinh ra... Vaâ khöng phaãi
ngoa ngön khi nhaâ dên töåc hoåc nöíi tiïëng Claude -
Leávi Strauss àaä nöìng nhiïåt àoán chaâo nhûäng taác
phêím cuãa öng bùçng nhûäng lúâi nhû sau: "Chuáng töi
ùn rûâng" àaä àaánh dêëu sûå àùng quang trong nïìn vùn
hoåc dên töåc cuãa möåt thïí loaåi hoaân toaân múái, nöíi bêåt
vò sûå gùæn boá vúái hiïån thûåc baãn àõa sêu sùæc hún têët
caã nhûäng gò àaä tûâng coá trûúác kia".
Cuâng vúái nhûäng àoáng goáp
Vöën laâ nhaâ dên töåc hoåc ngûúâi Phaáp, möåt chuyïn
gia haâng àêìu vïì dên töåc hoåc Àöng Nam AÁ, Giaám
àöëc nghiïn cûáu cuãa Trûúâng Cao hoåc Khoa hoåc Xaä
höåi Paris, tûâ nhûäng nùm 1940, G.S Condominas àaä Nhaâ vùn Nguyïn Ngoåc phaát biïíu caãm tûúãng vïì GS Condominas.
tiïën haânh nghiïn cûáu dên töåc hoåc taåi Viïåt Nam...
àoán tiïëp nhiïìu thïë hïå caác nhaâ nghiïn cûáu KHXH
Viïåt Nam àang hoåc têåp, thûåc têåp cuäng nhû trao àöíi
khoa hoåc, giaãng daåy... taåi Phaáp.
G.S Condominas àaä cöng böë haâng loaåt caác
cöng trònh dên töåc hoåc vaâ nhên hoåc coá giaá trõ vïì
Àöng Nam AÁ vaâ Viïåt Nam. Nhiïìu cöng trònh laâ cêím
nang trong giaãng daåy taåi caác trûúâng àaåi hoåc vaâ àûúåc
sûã duång àïí hoåc têåp lyá thuyïët, phûúng phaáp nghiïn
cûáu. Thöng qua viïåc sûu têìm hiïån vêåt baão taâng,
qua haâng loaåt baâi viïët, baâi giaãng, thuyïët trònh, phim
aãnh... GS àaä giúái thiïåu vùn hoaá cû dên Têy Nguyïn
vúái thïë giúái. Àùåc biïåt, öng coá cöng lúán trong viïåc
phaát hiïån àaân àaá - möåt trong söë ñt loaåi hònh nhaåc cuå
cöí, àöåc àaáo cuãa Viïåt Nam.
Vò nhûäng àoáng goáp vö cuâng quyá giaá cuãa öng cho
ngaânh dên töåc hoåc Viïåt Nam, sûå húåp taác khoa hoåc
giûäa Viïåt Nam vaâ Phaáp, öng àaä àûúåc trao tùång kyã
niïåm chûúng "Vò sûå nghiïåp khoa hoåc xaä höåi" taåi Baão
taâng Dên töåc hoåc Viïåt Nam trong thaáng ba naây. Taåi
buöíi lïî coá sûå tham gia goáp mùåt cuãa nhiïìu nhaâ vùn,
nhaâ nghiïn cûáu, nhaâ dên töåc hoåc coá uy tñn trong
GS Condominas vui vúái baån beâ taåi BTDTHVN.
nûúác, nhaâ vùn Nguyïn Ngoåc, möåt ngûúâi baån thên
thiïët cuãa GS àaä kïí laåi nhûäng cêu chuyïån xuác àöång
cuöåc gùåp mùåt giûäa hai ngûúâi baån... Trong khöng khñ
êëm aáp tònh ngûúâi úã ngöi nhaâ daâi trong khuön viïn
cuãa baão taâng, giaáo sû cuâng caác ngûúâi baån cuãa mònh
chung vui bïn cheá rûúåu cêìn, cuâng ùn nhûäng chiïëc Du Quai Branly, Baão taâng Dên töåc hoåc Viïåt Nam cuäng
nem truyïìn thöëng... ön laåi nhûäng kyã niïåm, hoaâ vang seä daânh cho G.S Condominas möåt cuöåc triïín laäm, têåp
trong tiïëng cûúâi, xoaá tan sûå bêët àöìng ngön ngûä... trung vaâo thúâi kyâ öng söëng úã laâng Sar Luk vaâ nhûäng àöì
Vaâo thaáng 6 túái, nhên dõp khai trûúng Baão taâng vêåt thu thêåp úã àoá.q

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


69
Portrait of a Persian Painter.

NHÕP CÊÌU BEâ Baån

Vuå bûác tranh nöíi tiïëng "Mona Lisa" bõ lêëy


tröåm khoãi Baão taâng Louvre úã Paris nùm
1911 vêîn àûúåc coi laâ vuå tröåm taác phêím
nghïå thuêåt lúán àêìu tiïn cuãa thïë kyã XX.
Vaâ kïí tûâ àoá, coá túái haâng ngaân taác phêím
nghïå thuêåt têìm cúä biïën khoãi caác baão
taâng, caác phoâng trûng baây, caác böå sûu
têåp caá nhên... do àaåo chñch.

Nhûäng taác phêím


nghïå thuêåt bõ àaánh cùæp
NGOÅC LIÏN Wellington àang úã núi naâo. Àoá laâ
khöng tñnh túái viïåc James Bond do
êën àïì quan troång khöng phaãi Sean Connery thuã vai àaä kinh ngaåc

V laâ coá bao nhiïu taác phêím àaä


bõ àaánh cùæp laâ maâ bao nhiïu
taác phêím àaä àûúåc tòm thêëy. Trong
thïë naâo khi thêëy bûác tranh treo trïn
tûúâng núi úã cuãa Dr.No. Têët nhiïn,
àoá chó laâ trong möåt böå phim vïì àiïåp
viïn 007.
thúâi hêåu chiïën, mùåc duâ hêìu hïët caác
2.Italia,thaáng 2/1975
vuå tröåm tranh, tröåm tûúång lúán àïìu bõ
Italia, trung têm cuãa nghïå thuêåt
phaá vaâ traã taác phêím vïì àuáng chöî
cuäng laâ trung têm cuãa nhûäng vuå
cuãa noá, vêîn coá nhiïìu taác phêím bùåt
tröåm nghïå thuêåt. Thaáng 2/1975, hai
vö êm tñn. Sau àêy laâ 9 vuå tröåm caác
bûác tranh cuãa Piero della
taác phêím nghïå thuêåt lúán nhêët trong
Francesco laâ "The Flagellation of
thúâi gian gêìn àêy.
Christ", "The Madonna of
1. Anh, thaáng 8/1961 Senigallia" vaâ möåt bûác tranh cuãa
Nhaâ sûu têåp giaâu coá ngûúâi Myä Raphael laâ "The Mute" bõ cùæt khoãi
The Flagellation of Christ. Charles Wrightsman boã ra 392.000 khung tranh vaâ mang ra khoãi Lêu
USD àïí mua bûác "Portrait of the àaâi Ducal úã Urbino. Ngûúâi ta goåi
Duke of Wellington" cuãa danh hoaå àêy laâ "vuå tröåm taác phêím nghïå
Goya vaâo nùm 1961 vaâ àang dûå thuêåt cuãa thïë kyã". Dûúâng nhû "danh
àõnh àûa tuyïåt taác naây vïì Myä. Chñnh xûng" naây cuäng coá lyá leä cuãa noá.
phuã Anh quyïët àõnh boã ra söë tiïìn
3. Phaáp, thaáng 11/1985
tûúng tûå àïí mua laåi bûác tranh naây.
Töíng cöång 9 bûác tranh, trong àoá
Vêåy maâ chûa àêìy 3 tuêìn sau ngaây
"Portrait of the Duke of Wellington" coá hai bûác "Bathers" cuãa Renoir vaâ
àûúåc àûa vaâo trûng baây taåi Baão "Impression, Soleil Levant" cuãa
taâng Quöëc gia trong niïìm vui sûúáng Monet (chñnh vò bûác tranh naây maâ
vö búâ cuãa ngûúâi dên xûá súã sûúng múái coá tïn goåi Trûúâng phaái êën
muâ, bûác tranh naây àaä bõ àaánh cùæp. tûúång trong höåi hoaå), àaä böëc khoái
Tïn tröåm àoâi nhaâ chûác traách phaãi khoãi baão taâng Marmottan úã Paris
traã cho hùæn söë tiïìn tûúng tûå múái vaâo möåt ngaây chuã nhêåt. Luác àêìu,
trao laåi tranh vaâ khùèng àõnh söë tiïìn caãnh saát àùåt ra giaã thuyïët rùçng
àoá seä àûúåc tùång cho hoaåt àöång tûâ nhoám cûåc àoan Action Direct àaä
thiïån. Túái giúâ naây, vêîn khöng ai biïët laâm vuå naây. Nhûng röìi vaâi bûác tranh
Impression, Soleil Levant.
bûác chên dung Cöng tûúác bõ tröåm khoãi möåt baão taâng khaác úã

70 VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


Portrait of the Duke of Wellington.

Phaáp höìi àêìu nùm 1984 àaä àûúåc Baão taâng Quöëc gia Kuwait vaâ
tòm thêëy úã Nhêåt Baãn, trong tay cuãa Baão taâng cöí vêåt Höìi giaáo àaä bõ cûúáp
möåt truâm bùng nhoám kheát tiïëng phaá vaâ sau àoá bõ àöët chaáy trong 7
Shuinichi Fujikuma. Chñnh ngûúâi thaáng Iraq àûa quên vaâo Kuwait.
naây cuäng laâ ngûúâi àûáng sau vuå cûúáp Hai baão taâng naây coá möåt böå sûu
úã Marmottan. Söë tranh naây àaä àûúåc têåp nghïå thuêåt cuãa thïë giúái Höìi giaáo
tòm thêëy vaâo nùm 1991 taåi Corsica. thuöåc haâng quyá giaá nhêët thïë giúái do
4. Mexico, thaáng 12/1985: doâng hoå Al Sabah cuãa Kuwait sûu
Àoá laâ àïm Giaáng sinh vaâ 8 nhên têåp trong nhûäng nùm 1970 vaâ 1980,
viïn baão vïå taåi Baão taâng nhên loaåi trong àoá coá bûác "Portrait of Persian
hoåc quöëc gia cuãa thaânh phöë Mexico Painter". Khoaãng 2000 hiïån vêåt àaä
àaä mêët caãnh giaác. Khöng nhûäng àûúåc àûa túái Baão taâng Quöëc gia Iraq
thïë, chuöng baáo tröåm cuäng khöng taåi Baghdad.Sau khi àaåt àûúåc thoaã
coân hoaåt àöång sau khi hïå thöëng bõ thuêån ngûâng bùæn, möåt nhoám caác
hoãng 3 nùm trûúác àoá. Luác 8h saáng nhên viïn quaãn lyá baão taâng cuãa
höm sau, möåt àöåi baão vïå múái túái Kuwait àaä túái Baghdad vaâ tûâ thaáng
thay ca vaâ nhêån ra rùçng kñnh baão vïå 9 túái thaáng 10/1991, khoaãng 16000
cuãa 7 khu trûng baây àaä bõ dúä boã. hiïån vêåt àaä quay laåi vúái võ trñ trûúác
Töíng cöång coá túái 140 hiïån vêåt biïën àoá cuãa noá.
mêët, göìm caã nhûäng vêåt bùçng vaâng, 8. Lêu àaâi Drumlanrig,
ngoåc bñch coá tûâ thúâi Maya, Aztec, Scotland, thaáng 8-2003:
Zapotec vaâ caác hiïån vêåt nhû mùåt naå Ngaây 27/8/2003, 4 ngûúâi àaä loåt
cuãa Pacal. Ngûúâi phuå traách baão àûúåc vaâo lêu àaâi Drumlanrig cuãa
taâng laâ Felipe Solis àaánh giaá rùçng Cöng tûúác Buccleuch vaâ lêëy ài bûác
chó möîi bûác tûúång àoá thöi cuäng coá "Madonna With the Yarnwinder"
giaá hún 20 triïåu USD trïn thõ trûúâng cuãa danh hoaå Leonardo da Vinci veä
nïëu nhû boån tröåm tòm àûúåc ngûúâi khoaãng tûâ nùm 1500 túái nùm 1510,
mua. Do hêìu hïët caác hiïån vêåt chó coá giaá gêìn 53 triïåu USD. Cöng tûúác
cao khoaãng 2,5cm nïn tuy söë lûúång Buccleuch laâ möåt trong nhûäng
nhiïìu nhûng coá thïí àùåt thoaãi maái ngûúâi giaâu coá nhêët Scotland, súã hûäu
trong vaâi vali. Àêy vêîn àûúåc coi laâ böå sûu têåp nghïå thuêåt trõ giaá hún
vuå cûúáp caác hiïån vêåt quyá giaá lúán 716 triïåu USD vúái nhûäng tuyïåt taác
nhêët. Baâi hoåc thò àaä roä raâng. Caác nhû "Old Woman Reading" cuãa
baão taâng quöëc gia, nhêët laâ úã nhûäng Rembrandt, bûác chên dung Ngaâi Mùåt naå cuãa Pacal.
nûúác àang phaát triïín khöng coá hïå Nicholas Carew cuãa Holbein. Öng
àaä treo thûúãng 100.000 baãng
thöëng an ninh xûáng àaáng vúái hiïån
(177.000 USD) cho thöng tin dêîn túái
vêåt trûng baây. Maâ khöng phaãi ai
viïåc tòm laåi àûúåc bûác tranh cuãa Da
cuäng vui veã àoán mûâng ngaây lïî, tröåm
Vinci.
cûúáp cuäng vêîn laâm viïåc nhû 9. Oslo, Na Uy, thaáng 8/2004:
thûúâng. Bûác "The Scream" cuãa danh
5. Myä, thaáng 2/1988: hoaå Edvard Munch khöng chó laâ möåt
Vuå àöåt nhêåp vaâo chi nhaánh cuãa trong nhûäng taác phêím nöíi tiïëng
nhaâ buön nghïå thuêåt Colnaghi úã nhêët thïë giúái maâ coân laâ möåt trong
Manhattan vö cuâng tinh vi. Boån nhûäng bûác tranh bõ àaánh cùæp nhiïìu
tröåm ài qua cûãa söí trïn maái nhaâ vaâ lêìn nhêët. Nùm 1994, möåt phiïn baãn
kheáo leáo sûã duång möåt súåi dêy àïí cuãa bûác hoaå theo trûúâng phaái biïíu
nhêíy xuöëng cêìu thang. Nhûng khi hiïån naây bõ àaánh cùæp khoãi Phoâng
àaä vaâo trong chuáng hiïån nguyïn trûng baây Quöëc gia Na Uy nhûng
hònh laâ nhûäng keã laäo luyïån, boã qua sau àoá tòm laåi àûúåc. Gêìn àêy nhêët,
vaâi bûác sún dêìu vaâ choån nhûäng bûác möåt phiïn baãn khaác bõ àaánh cùæp
coá giaá nhêët trïn tûúâng. Àoá laâ 28 bûác khoãi Baão taâng Munch Oslo vaâo
tranh trong àoá coá hai bûác cuãa Fra thaáng 8/2004. Bûác naây àûúåc veä
Angelico àûúåc baão hiïím 4 triïåu nùm 1893 coá giaá khoaãng 74,5 triïåu
USD vaâ bûác "Rayfish With Basket USD nhûng Baão taâng Munch khöng
of Onions" cuãa Chardin. Sau àoá mua baão hiïím vò cho rùçng bûác tranh
caãnh saát chó tòm laåi àûúåc 14 bûác. àoá laâ khöng thïí àõnh giaá àûúåc. Boån
Töíng söë tranh bõ mêët coá giaá tûâ 6 cûúáp taáo túån naây coân lêëy caã bûác
triïåu USD túái 10 triïåu USD, laâ vuå "Madonna" cuãa Munch vaâ hiïån vêîn
tröåm taác phêím nghïå thuêåt taáo túån ung dung ngoaâi voâng phaáp luêåt.
nhêët New York. Chuáng cuäng khöng àoâi tiïìn
6. Kuwait, thaáng 8-1990 chuöåc...q "The Scream".

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM


71
72 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
73
74 VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
75

You might also like