Professional Documents
Culture Documents
Loâng dên
Taåp chñ xuêët baãn haâng thaáng
Giêëy pheáp hoaåt àöång baáo chñ söë 397/GP-BVHTT
Chûä têm
Thû kyá toâa soaån
Tûâ My Sún - Nguyïîn Hûäu Phaái chûúng
Höåi àöìng Biïn têåp
46.Traâ Viïåt Trûúâng Xuên
Nguyïîn Nam Khaánh - Trêìn Baãng - Mõch 49.Thûúng quaá röí tre
Quang - Trêìn Vùn Khï - Höì Sô Võnh - Vuä Maäo 50.Ngûúâi giûä cêu then cho nuái
- Thaái Kim Lan - Phaåm Thõ Thaânh - Àùång
Nhêåt Minh - Àoaân Thõ Tònh - Trûúâng Lûu -
2.Baão töìn, phaát huy giaá trõ 54.Haânh hûúng àïën Lao Cai
Thanh Hûúng - Nguyïîn Thuyïët Phong Khöng gian vùn hoáa cöìng 58. Ai àûáng nhû boáng dûâa...
chiïng Têy Nguyïn 60.Laâng cöí bïn söng Tiïn
Trònh baây
Tûâ My Sún - Àùång Ngoåc Quang 6.Àêët voä trúâi vùn 62. Nûä doanh nhên treã Hoaâng Anh:Khaát
12.Hún 200 nùm trûúác voång möåt thûúng hiïåu Viïåt
Bòa 1
Tûúång àaâi Quang Trung
Nguyïî n Nhaåc sùén saâ ng múã cûãa 64. GeorgeCondominas vaâ Chuáng töi ùn
AÃnh: Nhêåt AÁnh 14.Höåi àöí giaân An Thaái rûâng
Taâi trúå phaát haânh VÚÁI CAÁC TAÁC GIAÃ:
Doanh nghiïåp saách Thaânh Nghôa Phaåm Quang Nghõ, Nguyïîn Thïë Khoa, Haãi Nhû, Nguyïîn Thanh Mûâng, Hoaâng Ly,
TP. Höì Chñ Minh Nguyïîn Têën Tuêën, Thu Haâ, Viïët Hiïìn, Àaâo Tiïën Àaåt, Khaãi Nhên, Nhêåt AÁnh, Hoaâng
Chûúng, Phan Àùng Nhêåt, Thaái Kim Lan, Nguyïîn Phûúng Liïn, Anh Vên, Nguyïîn
In taåi
Xûúãng in Tin hoåc, Haâ Nöåi
Troång Taåo, Lï Viïët Thoå, Trêìn Thõ Huyïìn Trang, Thaão Chi, Trûúng Hoaâng, Möång Àùæc,
Maånh Cûúâng, Vy Hiïåp, Nguyïîn Àûác Quyïìn, Àöî Àûác, Lï Baá Liïîu, HL, Vùn Troång
Giaá: 16.000à Huâng, Trûúng Tham, Thû Phûúng, Ngoåc Liïn...
sûå kiïån BÒNH LUÊÅN
TS. PHAÅM QUANG NGHÕ Tiïëp sau Nhaä nhaåc cung àònh
Uyã viïn T.Û Àaãng, Böå trûúãng Böå VHTT Huïë, ngaây 25/11/2005, Khöng
gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy
úái tû caách nûúác chuã nhaâ chuáng ta phaãi coá möåt
VÙN HIÏËN
AÃNH: TL
2 VIÏÅT NAM
Têy Nguyïn. CD, VCD, DVD, v.v...) àïí giúái thiïåu vúái moåi
- Àêíy maånh cöng taác tòm kiïëm, têåp húåp caác nguöìn ngûúâi, nhêët laâ khaách du lõch trong vaâ ngoaâi nûúác
taâi liïåu àaä àûúåc nghiïn cûáu vaâ cöng böë tûâ trûúác àïën hiïíu vaâ yïu quyá giaá trõ mang têìm nhên loaåi cuãa
nay caã úã trong nûúác vaâ ngoaâi nûúác liïn quan cöìng Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn.
chiïng vaâ vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn. Caác Kïu goåi sûå quan têm nghiïn cûáu, giúái thiïåu,
nguöìn taâi liïåu naây hiïån àang taãn maát, phên taán úã caác quaãng baá; tranh thuã sûå àêìu tû, sûå höî trúå cuãa caác caá
kho lûu trûä, thû viïån, caác tuã saách tû nhên trong vaâ nhên, töí chûác trong nûúác vaâ nûúác ngoaâi caã vïì kinh
ngoaâi nûúác. phñ, phûúng tiïån, tû liïåu, v.v... àïí thûåc hiïån caác
- Phuåc höìi vaâ giûä gòn caác sinh hoaåt vùn hoaá, caác lïî cöng viïåc trïn.
höåi; töí chûác biïíu diïîn, giúái thiïåu röång raäi trong caác Baão töìn, phaát huy caác giaá trõ cuãa Khöng gian
cöång àöìng dên cû, trïn caác phûúng tiïån thöng tin àaåi vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn laâ cöng viïåc lúán,
chuáng. vûâa cêëp baách, vûâa coá yá nghôa lêu daâi. Bïn caånh
- Töí chûác nghiïn cûáu khoa hoåc vïì cöìng chiïng vaâ nhûäng thuêån lúåi to lúán tûâ sûå cöng nhêån cuãa
vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn möåt caách hïå thöëng UNESCO vaâ cöång àöìng quöëc tïë, sûå quan têm àêìu
vaâ toaân diïån úã 5 tónh Têy Nguyïn vaâ vuâng phuå cêån. tû, chùm lo vïì moåi mùåt cuãa Àaãng vaâ Nhaâ nûúác ta,
- Phuåc höìi möi trûúâng diïîn xûúáng cöìng chiïng vaâ tònh caãm vaâ traách nhiïåm giûä gòn vaâ phaát huy giaá trõ
sinh hoaåt vùn hoaá cöìng chiïng, trïn quan àiïím kïë Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn cuãa
thûâa coá choån loåc, taåo àiïìu kiïån thuêån lúåi àïí caác cöång nhên dên ta..., àöìng thúâi àêy cuäng laâ cöng viïåc coá
àöìng dên cû khöi phuåc caác sinh hoaåt vùn hoaá, tñn nhiïìu khoá khùn, àoâi hoãi chuáng ta phaãi quyïët têm vaâ
ngûúäng lïî höåi gùæn vúái cöìng chiïng theo truyïìn thöëng khêín trûúng thûåc hiïån. Coá nhû vêåy, chuáng ta múái
cuãa möîi cöång àöìng dên cû vaâ húåp taác chùåt cheä cuãa caác giûä gòn vaâ phaát huy àûúåc giaá trõ vö cuâng to lúán cuãa
cú quan quaãn lyá Nhaâ nûúác vïì vùn hoaá nghïå thuêåt. Kiïåt taác cöìng chiïng Têy Nguyïn cuãa dên töåc vaâ
- Tûâng bûúác xêy dûång phoâng lûu trûä Di saãn vùn nhên loaåi.q
hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn àûúåc àùåt taåi Trung têm
Dûä liïåu Di saãn vùn hoaá, Viïån Vùn hoaá - Thöng tin vaâ
taåi baão taâng caác tónh: Kon Tum, Gia Lai, Àùæc Lùæc,
Àùæc Nöng, Lêm Àöìng. Taåi àêy seä cêët giûä caác taâi liïåu,
höì sú, bùng ghi êm, ghi hònh, aãnh taâi liïåu, aãnh hiïån
traång v.v... liïn quan cöìng chiïng vaâ vùn hoaá cöìng
chiïng Têy Nguyïn.
- Töí chûác àöåi nguä caác nhaâ nghiïn cûáu coá chuyïn
mön vïì êm nhaåc truyïìn thöëng, vïì vùn hoaá, lõch sûã Têy
Nguyïn. Chuá troång àaâo taåo tiïën sô, thaåc sô, caác nhaâ
nghiïn cûáu laâ ngûúâi dên töåc thiïíu söë nhùçm thûåc hiïån
caác àïì taâi nghiïn cûáu khoa hoåc vïì êm nhaåc truyïìn
thöëng, vùn hoaá, lõch sûã Têy Nguyïn. Caác cöång àöìng
p'lei, p'lúi, buön, bon, v.v... múã caác lúáp truyïìn daåy
kinh nghiïåm àaánh chiïng, chónh chiïng cho thanh
thiïëu niïn, taåo cú höåi cho caác nghïå nhên truyïìn nghïì
cho caác thïë hïå kïë tiïëp caã vïì phûúng phaáp, kiïën thûác,
kinh nghiïåm.
- Thaânh lêåp caác khoa hoùåc böå mön àaâo taåo trong
caác trûúâng nghïå thuêåt cuãa hai tónh Gia Lai, Àùæc Lùæc,
Trûúâng Àaåi hoåc Têy Nguyïn vïì cöìng chiïng vaâ
Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy Nguyïn. Töí
chûác viïåc biïn soaån àïí súám coá giaáo trònh vïì cöìng
chiïng vaâ Khöng gian vùn hoaá cöìng chiïng Têy
Nguyïn giaãng daåy trong nhaâ trûúâng.
Tùng cûúâng cöng taác tuyïn truyïìn qua caác phûúng
tiïån thöng tin phaát thanh, truyïìn hònh, baáo chñ, êën
phêím vùn hoaá, website..., àïí moåi ngûúâi hiïíu àûúåc
Têy Nguyïn (túâ gêëp, saách nghiïn cûáu, saách aãnh, àôa AÃNH: TL
Àoá laâ cêu Kiïìu cuãa àaåi thi haâo Nguyïîn Du àûúåc
thiïìn sû Thñch Nhêët Haånh trên troång viïët bùçng thû
hoaå tùång Chuã tõch UBND tónh Bònh Àõnh Vuä Hoaâng
Haâ nhên dõp öng vïì thùm Bònh Àõnh vaâ àaâm àaåo vúái
võ àûáng àêìu chñnh quyïìn àõa phûúng miïìn Trung
àang tûå tin bûát phaá, vûúåt qua àoái ngheâo, vûún lïn
àoán nhêån nhûäng cú höåi vaâng àêìu thïë kyã múái. Thiïìn
sû noái vúái Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ rùçng bûác thû hoaå
laâ moán quaâ nhoã àaáp laåi nhûäng tònh caãm êëm aáp maâ
öng Chuã tõch quï hûúng võ vua aáo vaãi Quang Trung
daânh cho öng, cuäng laâ caãm xuác cuãa öng sau nhûäng
gò tai nghe mùæt thêëy taåi Bònh Àõnh trong chuyïën trúã
vïì àêët nûúác sau hún 30 nùm xa caách...
NGUYÏÎN THÏË KHOA reä àûúâng 19 lïn quï hûúng cuãa thû hoaå àêìy tin cêåy cuãa võ thiïìn
Têy Sún tam kiïåt vaâ nûä tûúáng sû àûúåc caã thïë giúái Phêåt giaáo nïí
au 3 ngaây úã Quy Nhún, Buâi Thõ Xuên, röìi voâng vïì thùm troång, töi nhû àûúåc chia xeã
quyïët àõnh möåt cuöåc bûát phaá. àiïím kinh tïë miïìn Trung vaâ caã troång taãi 50.000 têën vúái cöng suêët
Bùæt àêìu coá leä tûâ möåt nöîi day tiïíu vuâng söng Mï Köng. Tûâ möåt böëc dúä lïn àïën 40-50 triïåu
dûát khi "tröng ngûúâi maâ ngêîm maãnh àêët chùèng ai theâm ngoá têën/nùm cuâng caác khu cöng
àïën ta". Anh Vuä Hoaâng Haâ kïí: ngaâng trúã thaânh miïìn àêët hûáa cuãa nghiïåp, àö thõ, du lõch, dõch vuå
"Khi sang Thûúång Haãi àïí kïu caác nhaâ àêìu tû. Tûâ möåt caái tïn bõ têìm cúä, Quy Nhún-Nhún Höåi rêët
goåi caác nhaâ àêìu tû Trung Quöëc laäng quïn trúã thaânh möåt caái tïn coá khaã nùng trúã thaânh möåt àaåi àö
àêìu tû vaâo Bònh Àõnh, nghe giúái coá sûác thu huát maånh. thõ coá phöë Àöng vaâ phöë Têy nhû
thiïåu lõch sûã khu phöë Àöng Khöng phaãi ngêîu nhiïn maâ Thûúång Haãi, laâ cûãa ngoä phaát
nguyïn laâ möåt laâng chaâi ngheâo trong nhûäng ngaây naây, Nhún Höåi triïín khöng nhûäng cuãa miïìn
xú xaác, bõ ngùn caách vúái thaânh laâ möåt àõa danh coá têìn söë xuêët Trung Têy Nguyïn Viïåt Nam maâ
phöë bùçng söng Hoaâng Phöë. Vêåy hiïån rêët cao trïn caác phûúng tiïån caã Nam Laâo, Àöng Bùæc
maâ chó sau 10 nùm quyïët têm thöng tin àaåi chuáng caã nûúác vaâ Campuchia, Àöng Bùæc Thaái Lan
múâi goåi àêìu tû hoå àaä coá möåt vuâng caác võ laänh àaåo Àaãng, Nhaâ nûúác, trong xu thïë hûúáng ra biïín Àöng
kinh tïë nùng àöång bêåc nhêët thïë caác böå ngaânh, caác nhaâ khoa hoåc, cuãa caã khu vûåc.
giúái. Nïëu àöëi chiïëu vaâ so saánh seä caác nhaâ àêìu tû trong vaâ ngoaâi Tuy vêåy, àoåc àûúåc baãn "Di
thêëy Quy Nhún - Nhún Höåi cuãa nûúác têëp nêåp àöí vïì Quy Nhún - chuác cuãa trúâi àêët" àoá àïí nhòn ra:
chuáng töi coá nhiïìu neát tûúng Nhún Höåi. êín dûúái nhûäng lûúäi caát daâi hoang
àöìng. Khi lùång nhòn quï hûúng Caác nhaâ chiïën lûúåc vaâ tû vêën daåi Phûúng Mai laâ möåt con röìng
mònh dûúái caánh maáy bay, nhiïìu phaát triïín quöëc tïë tûâng àaánh giaá vaâng khöíng löì àang nguã say,
lêìn töi day dûát tûå hoãi: Taåi sao ta miïìn Trung, vúái võ trñ chiïën lûúåc khöng dïî. Vaâ thûåc hiïån di chuác,
laåi khöng laâm àûúåc nhû ngûúâi àùåc biïåt vaâ vuâng búâ biïín daâi haâng laâm cho röìng vaâng vûún mònh
ta?". ngaân cêy söë, coá vuâng thïìm luåc thûác dêåy, thò laâ caã möåt àaåi nghiïåp
Nöîi day dûát cuãa Vuä Hoaâng Haâ àõa röång lúán cuâng taâi nguyïn "dúâi non lêëp biïín" àêìy khoá khùn,
cuäng laâ nöîi day dûát cuãa nhûäng phong phuá àa daång trïn àêët liïìn, maåo hiïím, khöng phaãi ai cuäng
chuã tõch tiïìn nhiïåm, caác anh Tö seä laâ núi cêët caánh cuãa Viïåt Nam daám laâm, quyïët laâm, maâ laâm
Tûã Thanh, Mai AÁi Trûåc, cuãa Bñ trong thïë kyã XXI, coá vai troâ àùåc ngay, vúái möåt cûúâng àöå vaâ töëc àöå
thû tónh uãy Nguyïîn Xuên Dûúng, biïåt quan troång trong viïåc àûa nhû Bònh Àõnh àang laâm.
cuãa Àaãng böå vaâ nhên dên Quy Viïåt Nam giao lûu höåi nhêåp vúái Khu kinh tïë Nhún Höåi nhû
Nhún - Bònh Àõnh. Àaä biïët tûå vêën kinh tïë ASEAN, chêu AÁ - Thaái möåt têët yïëu laåi nhû möåt bêët ngúâ.
gay gùæt ùæt tòm àûúåc lúâi giaãi, coá Bònh Dûúng vaâ thïë giúái. Vaâ dûå Têët yïëu, vò vúái nhûäng gò ta àaä
nghôa laâ tòm ra àûúåc phûúng aán caác caãng nûúác sêu vaâ khu kinh biïët, noá chùæc chùæn seä àûúåc hònh
hûúáng vaâ quyïët têm haânh àöång, tïë phûác húåp Dung Quêët, Chên thaânh. Bêët ngúâ, vò Bònh Àõnh
biïën àiïìu "khöng thïí" trúã thaânh Mêy, Vên Phong àûúåc coi laâ haânh àöång nhanh quaá, taáo baåo
"coá thïí". nhûäng bïå phoáng lúán àïí miïìn quaá, quyïët liïåt quaá.
Nhaâ vùn Hoaâng Minh Nhên, Trung cêët caánh. Vaâ bêy giúâ, laâ Nhû cöng trònh cêìu àûúâng
ngûúâi chuã biïn quyïín saách "Khaát Nhún Höåi. Quy Nhún - Nhún Höåi chùèng
voång miïìn Trung" vûâa ra mùæt, goåi TS Trûúng Àònh Hiïín, taác giaã haån. Muöën cho khu kinh tïë Nhún
bûúác ài cuãa Bònh Àõnh trong chñnh cuãa dûå aán "Caãng biïín nûúác Höåi thûåc sûå khúãi àöång, cöng
nhûäng nùm vûâa qua laâ "rêìm rêåp sêu vaâ khu kinh tïë Nhún Höåi", trònh naây phaãi ài trûúác möåt bûúác.
voá ngûåa Quang Trung". Noái thïë noái viïåc thûåc hiïån dûå aán chñnh laâ Àêy laâ cöng trònh cêìu àûúâng vûúåt
cuäng khöng quaá khi biïët rùçng tûâ thûåc hiïån baãn "Di chuác cuãa trúâi biïín àêìu tiïn úã Viïåt Nam, daâi
nùm 2001 àïën 2005 ngên saách àêët". Theo TS Trûúng Àònh 7km, cêìn söë vöën lïn túái gêìn 550
Bònh Àõnh àaä tùng lïn gêëp hai lêìn Hiïín, vúái Quy Nhún, àêìm Thõ tyã àöìng. Àoá laâ söë tiïìn xêëp xó söë
(tûâ 600 tyã lïn 1200 tyã àöìng), Naåi vaâ baán àaão Phûúng Mai, trúâi thu ngên saách nùm cuãa Bònh
àûúâng hoaâng gia nhêåp cêu laåc böå àêët àaä daânh tùång cho Bònh Àõnh Àõnh höìi àoá. Nïëu xïëp haâng chúâ
nghòn tyã göìm 20 àõa phûúng möåt tiïìm nùng tuyïåt vúâi, möåt cú xin ngên saách T.Û thò coá leä 5-7
trong nûúác. Tûâ möåt àõa phûúng àöì to lúán. Coá nhûäng àiïìu kiïån lyá nùm nûäa múái coá thïí khúãi cöng.
bõ "gaåt" ra ròa trúã thaânh möåt àöång tûúãng vaâ ûu thïë vûúåt tröåi àïí xêy Bñ thû Nguyïîn Xuên Dûúng,
lûåc phaát triïín múái cuãa vuâng troång dûång caãng biïín nûúác sêu àoán taâu Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ vaâ têåp thïí
Loâng dên
thûúác ào cuãa àöíi múái
Möåt thaânh viïn chñnh phuã tûâng nhêån xeát: "Bònh
Àõnh coá möåt Chuã tõch tónh rêët thao lûúåc". Cö
Nguyïîn Thõ Thïë Ngên, möåt caán böå laäo thaânh caách
maång Tuy Phûúác: "Àoá laâ möåt laänh àaåo biïët lo cho
dên". Möåt nhaâ khoa hoåc nhên vùn úã Quy Nhún:
"Möåt con ngûúâi rêët cêìn cho Bònh Àõnh ài lïn".
Coân caác nghïå sô úã Nhaâ haát Tuöìng Àaâo Têën vaâ
Àoaân Dên ca kõch Bònh Àõnh thò noái rùçng tuy Chuã
tõch Vuä Hoaâng Haâ khöng biïët cêìm chêìu nhû Chuã
tõch Tö Àònh Cú nhûng luön coá mùåt kõp thúâi àïí
chia xeã vui buöìn cuâng hoå möîi bûúác thùng trêìm…
Vuä Hoaâng Haâ sinh nùm 1952 úã miïìn àêët voä An
Nhún, tuöíi Nhêm Thòn, caái tuöíi taâi hoa, khñ phaách,
ham hoåc ham laâm, nhûng nhiïìu biïën àöång. 16
tuöíi, hoåc àïå nhêët cêëp úã Quy Nhún, àaä laâ àöåi viïn
biïåt àöång thaânh. Vûâa vaâo àïå nhõ, tham gia vuå aám
saát tïn tónh trûúãng aác ön Bònh Àõnh, bõ löå, phaãi
nhaãy nuái. Sau giaãi phoáng, töët nghiïåp àaåi hoåc
ngaânh kinh tïë nöng nghiïåp nhûng laåi cöng taác
trïn rêët nhiïìu lônh vûåc tûâ giaáo duåc, tuyïn giaáo,
thanh niïn, Phoá bñ thû, Chuã tõch huyïån, Töíng
giaám àöëc xuêët nhêåp khêíu, Giaám àöëc Súã Lao àöång, Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ giúái thiïåu quy hoaåch Khu kinh tïë Nhún
Phoá chuã tõch phuå traách vùn xaä trûúác khi laâm Chuã Höåi vúái Böå trûúãng Böå Taââi nguyïn Möi trûúâng Mai AÁi Trûåc
tõch tónh tûâ thaáng 3 nùm 2001. Sûå tûâng traãi phong (Nguyïn Bñ thû tónh uãy, nguyïn Chuã tõch UBND tónh Bònh
Àõnh).
phuá àoá dûúâng nhû àaä chuêín bõ cho Bònh Àõnh möåt
võ Chuã tõch giaâu thûåc tïë vaâ khaá toaân nùng. NHÊÅT AÁNH
Ngaây chuáng töi àïën Quy Nhún, Vuä Hoaâng Haâ Thûåc hiïån
àaä kñn àùåc lõch laâm viïåc caã tuêìn. Anh chó coá thïí
Thaânh tûåu lúán nhêët: Gêy dûång àûúåc niïìm tin
tiïëp chuáng töi vaâo töëi thûá baãy, buöíi töëi raãnh röîi
duy nhêët, taåi nhaâ riïng, möåt cùn höå mùåt phöë bònh ´ Thûa Chuã tõch Vuä Hoaâng Haâ, theo àaánh giaá cuãa
anh, thaânh tûåu lúán nhêët trong 5 nùm qua cuãa Bònh
thûúâng nhû bao cöng dên Quy Nhún khaác. Trong
Àõnh laâ gò?
tiïëng voång khaá öìn aâo cuãa xe cöå ngoaâi àûúâng, võ - Theo töi, thaânh tûåu lúán nhêët laâ chuáng töi àaä gêy
Chuã tõch tûâng laâm ngûúâi ta ngaåc nhiïn vïì taâi huâng dûång àûúåc niïìm tin, vúái Chñnh phuã vaâ caác böå ngaânh
biïån, vïì sûác thu huát trïn caác diïîn àaân múâi goåi àêìu T.Û, vúái caác nhaâ àêìu tû vaâ vúái caán böå nhên dên tónh
tû, baão vïå dûå aán, nheå nhaâng, tûâ töën trao àöíi vïì nhaâ.
Vúái Chñnh phuã vaâ caác böå ngaânh T.Û, chuáng töi àaä
nhûäng têm àùæc sau chùång àûúâng 5 nùm laâm chuã
phêìn naâo chûáng minh àûúåc Bònh Àõnh àaä xêy dûång
tõch tónh àêìy khoá khùn thaách thûác, cuäng laâ 5 nùm àûúåc caác chûúng trònh, dûå aán phaát triïín giaâu tñnh khaã
Bònh Àõnh coá nhûäng cuöåc vûúåt khoá ngoaån muåc… thi vaâ coá khaã nùng thûåc hiïån thaânh cöng caác chûúng
Baão taâng Quang Trung. Caánh àöìng vaâng bïn nuái Baâ. AÃNH TRONG BAÂI: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT.
Quang Diïåu, Buâi Thõ Xuên, Ngö Quyânh Haâ, Hûúng muåc Ngaåt Vïì voä lyá, voä Bònh Àõnh vêån duång
Vùn Súã, Nguyïîn Vùn Tuyïët, Àùång (Nguyïîn Ngaåt), Khiïín Phaåm, Baãy hoåc thuyïët êm dûúng, saáng taåo caác
Vùn Long… Luåt, Hûúng kiïím Myä (Àinh Hïì), thïë voä dûåa vaâo thao taác lao àöång
Thúâi chöëng Phaáp, Tùng Baåt Höí, Lêm Hûäu Phong, Hûúng kiïím Laâi (treâo àeâo löåi suöëi, canh taác trïn àaá
Mai Xuên Thûúãng, Voä Trûá... àïìu laâ (Lêm Àònh Thoå), Höì Ngaånh, Khaách soãi, sùn bùæt vêy àuöíi…) vaâ tñnh
nhûäng àaåi danh trong laâng voä Bònh Buát, Hûúng Lïî Ngheâ, Bêìu Àï, Dû nùng cuãa caác loaâi àöång vêåt (thïë voä
Àõnh. Voä nhên Bònh Àõnh thúâi Àaânh, baâ Taám Caãng, baâ Saáu "Huâng kï quyïìn" mö phoãng tûâ àoân
Nguyïîn nhû Phaåm Vùn Lyá, Voä Vùn Sanh… gaâ choåi cuãa Nguyïîn Lûä, baâi roi
Trûâ, Lï Àaåi Cang, Lï Àònh Lyá… Vïì voä kinh, giai àoaån trûúác coá Thaái Sún cêëu taåo tûâ àöång taác cuãa
àïìu vang danh khùæp trong Nam cuöën Höí trûúáng khu cú, giai àoaån taám con vêåt laâ rùæn, lên, tï giaác, thoã,
ngoaâi Bùæc. Caác gia àònh voä thuêåt sau coá cuöën Têy Sún binh phaáp, meâo, trêu, gaâ, hoùåc caác baâi quyïìn
nöíi tiïëng truyïìn qua nhiïìu thïë hïå biïn soaån coá sûå tham chûúác Binh long, xaâ, hêìu, phuång, kï quyïìn).
coá caác voä sû: Höì Triïm, Lï Thõ ngö tön phaáp vaâ Binh thû yïëu lûúåc. Vïì voä thuêåt, coá caác mön quyïìn
thuêåt cêëu taåo bùçng cûúng quyïìn trúâi quï hûúng daãi mêy gêëm truyïìn chuáng ta nhaâ thú say àùæm nhêët
vaâ nhu quyïìn, caác mön binh khñ thöëng vúái doâng chûä chêu ngoåc maâ giûäa caác nhaâ thú - Xuên Diïåu.
(cön tûác roi, thûúng, àaåi àao, giaáo, ngaây nay ngûúâi ta dõch nöm na laâ Chuáng ta biïët ún àêët Quaãng Bònh
maác, trûúâng kiïëm, chóa ba, dao, "trong vùn coá voä trong voä coá vùn", àaä tùång quï hûúng ta möåt Haân
rûåa, buáa, lï, maä têëu, cung, àoaãn hoùåc "thuyïìn voä bïën vùn", hoùåc Mùåc Tûã vúái söë phêån cuâng cûåc bi
kiïëm v.v…). Vïì voä y, caác baâi thuöëc bao truâm hún laâ "àêët voä trúâi vùn". thaãm, song trong cuöåc àúâi ngùæn
gia truyïìn trong laâng voä göìm thuöëc Quang Trung - Nguyïîn Huïå nguãi cuãa mònh àaä kõp àïí laåi nhûäng
nam, thuöëc bùæc, caác baâi thuöëc àõa àûúåc danh sô Ngö Thò Nhêåm mö taã doâng thú thêìn caãm cao vúâi. Chuáng
phûúng kïët húåp vúái viïåc ûáng duång trong Bang giao haão thoaåi: "Quang ta biïët ún àêët Quaãng Trõ àaä àûa
caác baâi thuöëc trong vaâ ngoaâi nûúác Trung laâ ngûúâi vöën tñnh ham hoåc, àïën dûúái chên thaânh Bònh Àõnh cuä
vaâ caác phûúng thûác day, nùæn, boáp, dêîu trong can qua bêån röån cuäng möåt Chïë Lan Viïn xuêët hiïån vúái têåp
bêëm huyïåt, chêm cûáu… àaä laâm khöng quïn giaãng àaåo lyá. Ngaây Àiïu Taân nùm 16 tuöíi nhû möåt
phong phuá àa daång danh muåc y thûúâng nghõ luêån yá tûá raânh maåch, niïìm kinh dõ, vaâ sau naây bao giúâ
hoåc cöí truyïìn. Vïì voä nhaåc coá tröëng khúi múã àûúåc nhiïìu àiïìu maâ saách cuäng mang laåi cho thú nhûäng tòm
trêån Têy Sún mûúâi saáu chiïëc (phña vúã ngaây xûa chûa tûâng biïët". toâi khöng mïåt moãi, nhûäng saáng taåo
trûúác mûúâi hai, phña sau böën) duâng Cuöåc caách maång vïì ngön ngûä, múái meã, hiïån àaåi nhêët trong buát
àïí luyïån têåp voä thuêåt vaâ àiïìu binh lêåp Viïån Suâng Chñnh àïí dõch caác phaáp.
khiïín trêån. Ngoaâi tröëng, coân coá tuâ taác phêím Nho hoåc ra quöëc êm, àûa Trong haânh trang vùn hoáa cuãa
vaâ, moä laâng, moä trêu, chiïng, chûä Nöm vaâo àõa võ chñnh thöëng, sûã mònh, dêëu êën "miïìn àêët voä" àûúåc
pheâng la… laâ nhûäng nhaåc cuå thöng duång trong caác vùn baãn Nhaâ nûúác, thïí hiïån khaá àêåm neát, tûâ vùn hoåc
duång trúå giuáp cho voä bõ Têy Sún. àaä tñch cûåc goáp phêìn vaâo sûå phaát àïën höåi lïî (nhû Lïî höåi àöí giaân An
Àùåc biïåt mön kyâ voä duâng cúâ laâm triïín cuãa tiïëng Viïåt: "Chó coá àïën Thaái chùèng haån), tûâ êm nhaåc àïën
binh khñ vúái caán tre àûåc vaâ laá cúâ dïåt triïìu àaåi Têy Sún, vúái nhûäng ngûúâi vuä àaåo… Tûúãng cuäng nïn khöng
bùçng súåi thao caân hïët sûác bïìn "aáo vaãi cúâ àaâo" gùæn boá vúái nhên quïn voä thuêåt xûá súã naây àûúåc vêån
chùæc. dên lao àöång, coá nhiïìu yá chñ quyïët duång khaá nhuêìn nhuyïîn cho möåt
Voä Bònh Àõnh àaä gùæn liïìn vúái sûå thùæng sûå xêm lûúåc vïì chñnh trõ, vïì loaåi hònh nghïå thuêåt àùåc sùæc cuãa
nghiïåp huên cöng cuãa caác anh vùn hoáa cuãa keã thuâ, àùåc biïåt laâ chuã Bònh Àõnh laâ haát Böåi. Chñnh nhûäng
huâng haâo kiïåt, àaä hoâa quyïån vúái nghôa baânh trûúáng thêm cùn cöë àïë gûúng mùåt nhên vêåt àûúåc thïí hiïån
cuöåc söëng ngûúâi Bònh Àõnh trong cuãa Trung Quöëc, tiïëng Viïåt lêìn àêìu trïn sên khêëu Tuöìng nhû Quan
lao àöång saãn xuêët, sinh hoaåt höåi tiïn múái àûúåc àûa lïn võ trñ xûáng Cöng, Trûúng Phi, Hoaâng Phi Höí,
heâ, bùçng hûäu giao böi thuâ taåc… àaáng". (Tiïëng Viïåt trïn àûúâng phaát Triïåu Khaánh Sanh, Tiïët Cûúng
Nhûng vïì mùåt baãn chêët voä kinh voä triïín - NXB Khoa hoåc Xaä höåi, Haâ v.v… àaä ñt nhiïìu chuyïín taãi doâng
àaåo, haâng bao thïë hïå àaä xaác tñn vaâ Nöåi). Baãn lônh vùn hoáa Quang maáu cuãa cöët caách, têm höìn vaâ voä
minh chûáng cho truyïìn thöëng Trung - Nguyïîn Huïå thïí hiïån úã caác thuêåt Bònh Àõnh.
thûúång voä, àùåt lïn haâng thûúång lïî goác àöå khaác nhau, tûâ thaânh tûåu Chên dung Bònh Àõnh qua ca
muåc àñch nhên vùn cao caã. Trûúác cuãa sûå nghiïåp giaãi phoáng giai cêëp dao, tuåc ngûä, phêìn naâo àaä thïí hiïån
khi gia nhêåp laâng voä, voä sinh tûúng vaâ giaãi phoáng dên töåc, viïåc nöåi trõ, caác chiïìu kñch têm höìn, tñnh caách
lai àûúåc truyïìn thuå thuêìn thuåc têm ngoaåi giao, phaát triïín vùn hoáa, cuãa "àêët voä trúâi vùn":
phaáp, ngoaâi viïåc xem xeát tûúáng giaáo duåc, kinh tïë nöng thûúng, àïën Bònh Àõnh coá nuái Voång Phu
maåo, cûã chó, lúâi noái, nhên thên, lai phêím chêët laänh tuå nhû loâng troång Coá àêìm Thõ Naåi coá cuâ lao Xanh
lõch… coân phaãi àûúåc thûã thaách vïì àaäi hiïìn sô, sûå thuãy chung tònh Coá Cên, coá Coã, coá Gaânh
àaåo àûác tû caách, sûác chõu àûång, nghôa vúái caác vùn thêìn voä tûúáng, Trúâi mêy böën mùåt, coá mònh
loâng kiïn trò vaâ tinh thêìn nhên aái, khön kheáo linh hoaåt trûúác keã thuâ… úã trong
hûúáng thûúång. Khön nguöi gòn giûä Thûåc ra, àïí xaác lêåp möåt àõnh mïånh Miïìn nuái non biïín àaä che chúã
baãn thên luön trong saáng, thuêìn cuãa vùn hoáa, "miïìn àêët voä" qua cho nhûäng con ngûúâi trïn coá trúâi,
khiïët, chuyïn cêìn luyïån têåp vúái nhiïìu thïë hïå àaä chûáng toã àûúåc vai dûúái coá àêët, giûäa coá ta! Nhûäng con
loâng trung thaânh vúái mön phaái, vúái troâ trung têm, höåi tuå, kïët tinh, giao ngûúâi êëy mang möåt khñ khaái luác sa
Töí nghiïåp, khiïm cung thûåc hiïån lûu vaâ lan toãa. Chuáng ta khöng cú:
chñnh àaåo, àoá laâ kinh nhêåt tuång cuãa muöën tûå nhêån quï hûúng Bònh Chim quyïn xuöëng àêët ùn truân
ngûúâi hoåc voä. Àõnh laâ àêët tuå nhên tuå thuãy, laâ àõa Anh huâng lúä vêån lïn nguöìn
Chñnh Quang Trung - Nguyïîn linh nhên kiïåt nhû nhiïìu ngûúâi vêîn àöët than
Huïå, võ hoaâng àïë anh minh, nhaâ noái. Nhûng tûå thêm têm, chuáng ta Möåt khi dêën thên cho nghôa lúán, hoå
quên sûå thiïn taâi àaä xaác lêåp nïìn voä thûåc hïët loâng biïët ún quï hûúng cuäng khöng vò thïë maâ bon chen
hoåc cuãa quï nhaâ àïí trúã thaânh Nghïå An vúái hoå Höì àaä àûa àïën Têy danh lúåi thúâi hêåu chiïën, chó nghô
nhûäng giaá trõ vùn hoáa lûu danh Sún ngûúâi anh huâng aáo vaãi àïën quï nhaâ àau àaáu:
thiïn cöí. Quang Trung - Nguyïîn Nguyïîn Huïå - Quang Trung. Mùåc ai khanh tûúáng cöng hêìu
Huïå vaâ triïìu àaåi Têy Sún cuäng Chuáng ta biïët ún Haâ Tônh vúái Qua cêìu cho hïët binh àao
chûáng minh sûå nghiïåp vùn trõ àùåc duyïn kyâ ngöå “Cha Àaâng Ngoaâi qua vïì
sùæc hoâa quyïån trong huên nghiïåp meå úã Àaâng Trong, hai phña àeâo Qua vïì qua gúä buâa mï
lêîy lûâng cuãa voä cöng, dïåt cho nïìn Ngang möåt möëi tú höìng” àaä cho Troån lúâi em bêåu heån thïì
HOAÂNG LY ngûúâi rêët dïî ûa, traåc 50 tuöíi. Qua nhòn thêëy töi vaâ múâi töi cuâng àoaân
Lûúåc dõch trung gian cuãa öng, töi quan hïå vúái tuây tuâng an toåa trïn nhûäng chiïëc
möåt ngûúâi em trai cuãa Nguyïîn ghïë àùåt xung quanh öng.
Nhaåc vaâ võ phoâ maä, ngûúâi àang Sau khi thùm hoãi xaä giao, öng
gay sau khi haå neo (trong
HOAÂNG ANH
Baão taâng Quang Trung xuên 2006.
öng àaão caán böå vaâ nhên
NGUYÏÎN TÊËN TUÊËN Àöí giaân". luác vaâo möìng 5/5 (Tïët Àoan
Öng Hûáa Thiïån, möåt ngûúâi Ngoå)... Muåc àñch ban àêìu cuãa höåi
Ngûúâi An Thaái noái vïì höåi göëc Hoa kiïìu, hiïån laâ höåi viïn laâ cêìu mûa thuêån gioá hoâa, cêìu
Àöí giaân Chi höåi Nhiïëp aãnh Bònh Àõnh phuác löåc cho dên laâng. Öng
Cuäng nhû nhiïìu núi khaác úã àang söëng taåi TP Quy Nhún kïí, Nguyïîn Nhên Thöëng, 61 tuöíi
nûúác ta, vaâo dõp lïî höåi, ngûúâi An cuå thên sinh ra öng àaä tûâng àûúåc cuâng quï göëc úã laâng An Thaái xaác
Thaái laåi dûång raåp, töí chûác haát Böåi dên laâng An Thaái bêìu laâm chûác nhêån: "Sûác hêëp dêîn cuãa höåi
suöët 3 ngaây 3 àïm. Caãnh xoám "Taâo kï", nhiïåm kyâ 3 nùm, khöng phaãi chó úã chöî laâm chay,
laâng múã höåi àoán khaách thêåp chuyïn tröng coi viïåc töí chûác höåi haát Böåi, maâ coân möåt lyá do khaác laâ
phûúng vaâo dõp naây àaä àûúåc Àöí giaân vaâ thu nhêån tiïìn, phêím noá àûúåc töí chûác ngay trïn maãnh
phaãn aánh trong ca dao xûa: vêåt cuáng tïë. Theo öng, höìi êëy höåi àêët giaâu truyïìn thöëng thûúång
"Àöìn rùçng An Thaái, Chuâa Baâ Àöí giaân khöng töí chûác vaâo möåt voä". An Thaái tûâ lêu àaä laâ möåt
Laâm chay, haát Böåi àöng àaâ thúâi gian nhêët àõnh naâo. Coá thïí 2 trong nhûäng caái nöi cuãa laâng voä
quaá àöng nùm hoùåc 3 nùm möåt lêìn. Coá luác Bònh Àõnh, tûâng saãn sinh ra
Àaân baâ cho chñ àaân öng, höåi Àöí giaân àûúåc töí chûác vaâo nhûäng bêåc voä nhên kiïåt xuêët cuãa
Xem xong ba Ngoå, laåi tröng rùçm thaáng baãy, nhûng cuäng coá Bònh Àõnh. Chñnh anh em nhaâ
VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
19
vùn hiïën BÒNH ÀÕNH
vaâ möåt àöåi voä sô baão vïå. Traâ tröån trong àaám àöng ngûúâi ài
XUÊN DIÏÅU
xem coá nhiïìu vïå sô thuöåc caác voä àûúâng nöíi tiïëng nhû: An
Thaái, An Vinh, Suöëi Beâo, Trûúâng Àõnh, Hoâa Phong... hoå
àûúåc phên cöng, töí chûác phoâng thuã chùåt cheä, coân caác voä
sû thò êín trong caác quaán ùn gêìn àoá àïí chúâ àúåi kïët quaã tó Cha àaâng ngoaâi
thñ giûäa caác àïå tûã cuãa mònh. Khoaãng 3 giúâ chiïìu ngaây thûá
3, sau 3 höìi chiïng tröëng nöíi lïn baáo hiïåu lïî cuáng kïët thuác. Meå úã àaâng trong
Bêët thêìn, ngûúâi chuã troâ chùåt àûát dêy neo giaân vaâ xö àöí con
heo quay vaâ caác lïî vêåt cuáng tïë rúi xuöëng àêët... Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong
Caác voä sô taâi nghïå cao, phi thên lïn giaân tòm caách cûúáp Öng àöì Nghïå àeo khùn goái àoã
lêëy con heo quay. Sau khi cûúáp àûúåc lïî vêåt, hoå liïìn vaác Vûúåt àeâo Ngang, kiïëm núi cêìn chûä
heo lao ra khoãi àaám àöng, cöë hïët sûác mang con heo quay Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong.
vïì àõa àiïím an toaân àaä àõnh. Têët nhiïn, möîi nhoám tranh Hai phña àeâo Ngang: möåt möëi tú höìng
taâi àïìu àaä coá phên cöng ngûúâi baão vïå, caãn ngùn nhûäng àöëi Quï cha Haâ Tõnh àêët heåp khö rang
thuã lúåi haåi khaác coá thïí giêåt laåi heo trïn vai. Trong cuöåc Àoái bao thuúã, cúm chia phêìn tûâng baát
tranh taâi naây, caác voä sô duâng têët caã ngoán voä, chiïën thuêåt Quï meå gioá nöìm thöíi lïn tûúi maát
khön ngoan àïí giaânh chiïën thùæng vïì mònh. Höåi Àöí giaân Bònh Àõnh luáa xanh öm boáng thaáp Chaâm.
khöng phaãi chó möåt mònh Bònh Àõnh coá nhûng höåi Àöí giaân
cuãa An Thaái bao giúâ cuäng thu huát ngûúâi tham dûå àöng Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong
nhêët vaâ "con heo quay" cuãa An Thaái cuäng àûúåc xem troång Öng àöì nho lêëy cö laâm nûúác mùæm.
nhêët.
Theo tuåc lïå, heo quay chiïën lúåi phêím seä àûúåc àem xeã Laâng xoám cûúâi gioång öng àöì troå treå
ra àïí khao chung cho têët caã nhûäng voä sô cuâng coá mùåt trong Nhûng quyá öng àöì vùn veã gioãi giang
cuöåc tranh taâi. Nhûäng voä sô hay laâng voä coá ngûúâi giaânh Baâ ngoaåi noái: töi troång ngûúâi chûä nghôa
chiïën thùæng àûúåc moåi ngûúâi hoan nghïnh vaâ nïí troång. Hoå Daám gaã con cho caách tónh, xa àaâng.
tin rùçng nùm êëy seä gùåp hïn vò àûúåc "löåc cuãa thêìn". Thûúâng
thò nhûäng loâ voä úã An Thaái vaâ huyïån Bònh Khï, nhiïìu tay Tiïëng àaâng trong, tiïëng àaâng ngoaâi
voä sô coá "nghïì tranh heo". YÁ nghôa cuãa cuöåc tranh taâi naây quêën quyát
khöng nùçm trong giaá trõ vêåt chêët cuãa moán quaâ giaânh àûúåc Vaâo giûäa maái tranh, giûúâng choäng,
maâ úã giaá trõ tinh thêìn, àûúåc thïí hiïån qua taâi nghïå cuãa cöåt nhaâ
nhûäng ngûúâi dûå cuöåc vúái chöî àûáng danh dûå trong laâng voä. Rûáa, mö, chûâ? Cha hoãi àiïìu muöën biïët
Voä àûúâng naâo khöng cûúáp àûúåc heo thò tiïëp tuåc cho mön Ngaåc nhiïn gò, meå thöët: uái chui cha!
sinh luyïån têåp àïí chúâ dõp khaác thi thöë taâi nùng.
Con trong voäng ïm laânh kïu keäo keåt
Hoaâi niïåm cuãa ngûúâi dên "àêët voä"
Ru tuöíi thú theo hai àiïåu böíng trêìm
Do hoaân caãnh chiïën tranh, tuåc Àöí giaân bõ baäi boã àaä vaâi Meå thaãnh thoát: qua nhúá thûúng em bêåu
chuåc nùm nay. Múái àêy, Súã Vùn hoáa Thöng tin Bònh Àõnh Cha haát dùåm baâi Phuå tûã tònh thêm.
àang coá phûúng aán khöi phuåc lïî höåi àöåc àaáo mang tinh
thêìn thûúång voä naây. Cha àaâng ngoaâi, meå úã àaâng trong
Öng Lêm Ngoåc Phuá trûúãng mön phaái Bònh Sún cho Muöën ùn nhuát, thò vïì quï vúái böë
biïët, úã An Thaái hiïån coân böën loâ voä lúán laâ Bònh Sún, Haãi Muöën ùn quyát, ùn höìng, theo cha maây
Sún, Quaách Cang vaâ Höì Hoaânh. Trong àoá loâ voä Bònh Sún maâ vïì ngoaâi àoá
àûúåc xem laâ loâ voä lúán nhêët, kïët húåp giûäa voä Bònh Àõnh vaâ Muöën uöëng nûúác dûâa, ùn xoaâi chñn àoã
voä Taâu. Caác loâ voä khaác úã àêy thûúâng luyïån theo löëi voä Muöën ùn baánh teát, baánh töí
Taâu. Cuäng theo öng Phuá, thò mön phaái Bònh Sún thúâ vua Thò theo tao, úã maäi trong naây.
Quang Trung laâm töí sû. Hiïån nay, bïn kia búâ doâng söng
Cön thú möång vêîn coân caác laâng An Vinh, laâng Thuêån Àöåi ún Thêìy, àöåi ún Maá sinh con
Truyïìn vang boáng möåt thúâi vúái cêu ca "Roi Thuêån Truyïìn, Caãm ún Thêìy vûúåt àeâo Ngang bêët kïí!
quyïìn An Vinh". Sau khi caác voä sû Cai Baãy, Kiïím Caáo, Caãm ún Maá biïët yïu ngûúâi xûá Nghïå
Kiïím Myä, Höå Haãi, Chñn Àöî... (laâng voä An Vinh) vaâ Höì Nïn maáu con chung hoaâ caã hai miïìn.
Ngaånh (laâng voä Thuêån Truyïìn) qua àúâi, caác laâng voä úã àêy 6/1960
hiïån àaä bõ mai möåt vaâ thêët truyïìn dêìn.q
Öi Bònh Àõnh, mêy chia trúâi Nhaánh toâng, baá coá àau vò xûá súã Chûa vïì àûúåc
caách biïåt Chúá quùån mònh thïm nûác núã Quy Nhún
Nhuáng bêng khuêng trong höìn töi maâ nhúá em
giaá laånh sûúng hoa Khöng àûúåc söëng, xin cho cuâng Khuön mùåt caâng
Nhaâ ngúá ngêín, nhûäng àûúåc thúã hiïìn dõu
tûúâng vöi keo kiïët Vaån - lyá - tònh trong gioá ngoåt caâng lêëp laánh
Nam - quaách sêìu, Àöng - xa xöi. lêëp laánh
phöë quaånh, Têy - mön xa.
Trúâi Bònh Àõnh coá thûúng Em
Cêy lùång leä gûúång laâm bêìy leã chiïëc
haãi àaão Em nùçm thûúng xanh biïëc cuãa
Thuyïìn böì cêu nghiïng trúâi buöìn
buöìm trùæng tröi ven Trïn àaâi traán thú hùçng lïn
Tùm chiïu möå nöíi trïn voång nguyïåt
doâng nûúác Daåo Trùng coân nûúng thuyïìn nhaåc
Rûúåu ên tònh - Bònh Àõnh - xûá khuêët trong sûúng
lïn men.
Hoa tû tûúãng phên thên chòu
Àûúâng lùng lùæc chaãy gioá traãi
trong quêìng nùæng nhaåt Trúâi hoa tiïn, höì haãi noái trong têm
Nhúá thûúng tûâ vûúân chuöëi Öi Bònh Àõnh, sao nùçm trong
vûúng àûa maäi maäi
Giêëc Trang Tûã àïm vêìy theo Àôa dêìu vúi, tim chaáy ngoån
höåi haát êm êm... ?
AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT. Caác caãnh trong vúã tuöìng Diïîn voä àònh.
KHAÃI NHÊN
êy laâ kïët quaã sau gêìn hai thaáng têåp luyïån cuãa
À têåp thïí diïîn viïn, nhaåc cöng cuãa Nhaâ haát. Vúã
tuöìng naây àûúåc Àaâo Têën viïët vaâo khoaãng nùm
1889 àïën 1893, khi öng àang laâm Töíng àöëc úã An Tônh
lêìn thûá nhêët. Vúã diïîn do Hoaâng Ngoåc Àònh àaåo diïîn
Tiïëng laâ phuåc höìi, nhûng thêåt ra trûúác nay Nhaâ haát
Tuöìng Àaâo Têën chûa tûâng dûång vúã naây. Ngay caác
diïîn viïn hiïån nay cuãa Nhaâ haát cuäng chûa möåt lêìn
àûúåc xem Diïîn voä àònh maâ chó biïët àïën vúã tuöìng naây
qua kõch baãn trïn giêëy. Thûåc tïë, baãn diïîn göëc cuãa toaân
böå Diïîn Voä àònh àûúåc giúái chuyïn mön xem nhû àaä
oá dõp múâi baån haânh thuyïët laâ coá thêåt. trong vùæt lùång lúâ, hai bïn búâ àêìy
Hêìm Hö
Caách thõ trêën Phuá Phong (huyïån Têy
Sún, Bònh Àõnh) chûâng 7km vïì hûúáng Du lõch Bònh Àõnh seä trúã
têy nam, Hêìm Hö laâ möåt daãi liïn hoaân
bêåc thang göìm suöëi, thaác, höì, söng, thaânh troång àiïím du lõch
laåch traãi daâi hún 2km. Toaân caãnh non
xanh nûúác biïëc Hêìm Hö hiïån ra coân quöëc gia
nguyïn neát hoang sú kyâ aão, múâ trong
sûúng nuái àöi búâ haå lûu söng Kuát - àûáa
ïën nùm 2010, du lõch Bònh Àõnh seä trúã thaânh ngaânh
À
con sinh àöi cuãa doâng söng Kön - möåt
thúâi binh àao, xaâo xaåc dêu xanh vaâ caát kinh tïë quan troång, àöìng thúâi trúã thaânh troång àiïím
trùæng. Hêìm Hö trúã thaânh huyïìn thoaåi du lõch quöëc gia. Àoá laâ möåt trong nhûäng muåc tiïu
tûâ chñnh caái tïn cuãa mònh. quan troång maâ ngaânh du lõch Bònh Àõnh hûúáng àïën.
Trïn cú súã nhûäng taâi nguyïn thiïn nhiïn vaâ nhên vùn
phong phuá, àõnh hûúáng phaát triïín du lõch Bònh Àõnh àïën
nùm 2010 vaâ 2020 laâ: Tiïëp tuåc ûu tiïn khai thaác, múã röång
caác thõ trûúâng khaách du lõch truyïìn thöëng, khai thaác caác thõ
AÃNH: ÀAÂO TIÏËN ÀAÅT. trûúâng du lõch múái, coá tiïìm nùng; tùng cûúâng thu huát
khaách du lõch àïën tûâ caác nûúác ASEAN, Àöng Bùæc AÁ, chêu
Êu, chêu Àaåi Dûúng…; Ûu tiïn têåp trung phaát triïín du lõch
sinh thaái biïín, höì, nuái vaâ du lõch vùn hoáa - lõch sûã, taåo ra
ûu thïë vûúåt tröåi, àöìng thúâi kïët húåp àa daång vúái caác saãn
phêím du lõch khaác coá àiïìu kiïån vaâ nhu cêìu cuãa khaách du
lõch.
Seä coá 3 hûúáng phaát triïín khöng gian du lõch, göìm: phaát
triïín theo tuyïën ven biïín Quy Nhún - Söng Cêìu (Phuá Yïn)
vaâ Quy Nhún - Tam Quan àïí khai thaác töëi àa thïë maånh
biïín, ven biïín, àaão cuãa Bònh Àõnh theo hûúáng phaát triïín
ra biïín. Phaát triïín theo tuyïën Quy Nhún - An Nhún - Têy
Sún àïí khai thaác töëi àa thïë maånh vuâng di tñch Têy Sún kïët
húåp vúái vùn hoáa Chùm, gùæn vúái haânh lang Àöng - Têy.
Phaát triïín khöng gian du lõch miïìn nuái Vônh Sún - Àõnh
Lûúång khaách du lõch àïën thùm Hêìm Hö ngaây caâng tùng. Bònh - Àöng Trûúâng Sún…
Caác saãn phêím du lõch chñnh cuãa tónh göìm: vùn hoaá,
Kuát àïí lïn àïën "thaác Döëc", "Hoân Traâo", nguã nghó dûúäng, tùæm biïín, thïí thao, sinh thaái, thùm quan, du
àïm trong "vûúân àõa àaâng" àïí saáng höm sau lõch quaá caãnh... vúái caác cuåm du lõch chuã yïëu:
- Cuåm du lõch Qui Nhún vaâ phuå cêån göìm haâng loaåt
àoán nhûäng tia nùæng bònh minh xuyïn qua keä laá,
àiïím du lõch coá sûác hêëp dêîn vïì caãnh quan, thùæng caãnh,
phaãn chiïëu trïn mùåt nûúác Hêìm Hö giûäa muön caác baäi biïín, khu nghó dûúäng, caác di tñch, tön giaáo vùn
vaân êm thanh rñu rñt cuãa tiïëng chim muöng hoaâ hoaá, lõch sûã...
vaâo khöng gian huyïìn bñ, gioá huá mêy ngaân... - Cuåm thõ trêën Phuá Phong vaâ phuå cêån göìm phêìn lúán
Du ngoaån Hêìm Hö khöng chó àïí thûúãng caác di tñch lõch sûã vùn hoaá coá giaá trõ nhêët cuãa Bònh Ðõnh maâ
thûác möåt thùæng caãnh coân nguyïn sú kyâ thuá cuãa trung têm laâ Baão taâng Quang Trung, thaáp Dûúng Long...
Bïn caånh àoá laâ nhûäng àiïím du lõch sinh thaái hêëp dêîn nhû
möåt vuâng "àõa linh nhên kiïåt" maâ chuáng ta coân
Hêìm Hö, höì Nuái Möåt, höì thuãy àiïån Vônh Sún...
àûúåc soi mònh trong doâng lõch sûã haâo huâng, - Cuåm thõ trêën Bònh Ðõnh vaâ vuâng phuå cêån göìm thaânh
cuãa möåt dên töåc anh huâng, tiïu biïíu trïn àêët Ðöì Baân, chuâa Thêåp Thaáp, caác laâng voä An Nhún, suöëi
Têy Sún naây.q khoaáng noáng Höåi Vên, di tñch lõch sûã Nuái Baâ, caác laâng
(Theo TTO) nghïì truyïìn thöëng An Nhún -Tuy Phûúác - Phuâ Caát...q
NHaâ
Bònh Àõnh laâ "caái nöi"
cuãa nhaâ laá maái - möåt
neát kiïën truác àöåc àaáo
cuãa dên töåc Viïåt:
Anh vïì dúä göî àa àa
laá
Cêët nhaâ lêî m thûúån g,
thaáng ba em vïì
Cêu ca cuãa ngûúâi Bònh
Àõnh xûa phêìn naâ o
phaãn aánh àûúåc nhûäng
maáI
àùåc sùæc cuãa nhaâ laá maái
thuúã trûúác.
Toaân caãnh möåt ngöi nhaâ laá maái úã Phûúác Thaânh, Tuy Phûúác.
Kïët cêëu vò keâo möåt ngöi nhaâ laá maái úã Hoaâi Sún - Hoaâi Nhún.
VIÏËT HIÏÌN
Muâa xuên Bñnh Tuêët 2006, taåi trung têm Quy Nhún böîng xuêët hiïån möåt
ngöi nhaâ coá löëi kiïën truác khöng giöëng bêët cûá ngöi nhaâ múái naâo trong
thaânh phöë. Nùçm ngay giûäa möåt ngaä tû öìn aâo, ngöi nhaâ vêîn taåo àûúåc cho
riïng mònh möåt khöng gian trêìm mùåc, yïn tônh kyâ laå, vúái maâu gaåch nung
rïu phong cuãa nhûäng thaáp Chaâm, vúái nhûäng böå cûãa göî àen boáng cuãa
nhûäng ngöi nhaâ maái laá àùåc trûng cuãa vuâng nöng thön Bònh Àõnh. Àoá laâ
nhaâ trûng baây göëm cöí Goâ Saânh, baão taâng tû nhên àêìu tiïn, möåt àõa chó
vùn hoaá múái cuãa cuãa Bònh Àõnh.
do cha àïí laåi, göìm àïën hún 1500 hiïån vêåt vaâ tòm caách giúái thiïåu noá vúái
àöng àaão cöng chuáng möîi khi coá cú höåi. Anh àaä tûâng trûng baây möåt söë
hiïån vêåt tiïu biïíu taåi Quy Nhún nùm 2001, taåi Festival Huïë 2002 vaâ
Baão taâng TP.HCM nùm 2003. Vaâ khi nhaâ nûúác cho pheáp àûúåc múã baão
taâng tû nhên, Nguyïîn Vônh Haão àaä êëp uã hònh thaânh möåt nhaâ trûng baây
göëm Goâ Saânh ngay taåi thaânh phöë quï hûúng. Vúái niïìm tûå haâo göëm Goâ
Saânh laâ saãn phêím àöåc àaáo cuãa Bònh Àõnh, àûúåc ngûúâi Bònh Àõnh phaát
hiïån - sûu têìm - lûu giûä vaâ phaát huy giaá trõ, anh muöën nhaâ trûng baây
phaãi àêåm chêët taâi hoa, lõch laäm cuãa àêët Bònh Àõnh xûa, bïì thïë, phoáng
khoaáng nhûng êëm aáp, gêìn guäi. Anh àaä vêån duång nhûäng tinh hoa cuãa
kiïën truác quï hûúng laâ tûúâng gaåch,
Nguyïîn Vônh Haão. vaách xêy cuãa thaáp Chaâm vaâ nhûäng chi
tiïët àöåc àaáo cuãa nhaâ laá maái. Anh duâng
phaãn goä vaâ bònh phong cöí laâm àiïím
Chum thúâ àöåc baãn. tûåa trang trñ nöåi thêët caác gian trûng
baây. Coá nhaâ kiïën truác àaä nhêån xeát: vúái
nhaâ trûng baây göëm Goâ Saânh cuãa
Nguyïîn Vônh Haão, lêìn àêìu tiïn úã
nûúác ta coá möåt baão taâng maâ khöng
gian àûúåc kiïën taåo mang àêåm höìn cöët
cuãa cöí vêåt àïën vêåy. Thêìn Höå phaáp.
Biïíu tûúång truå cöíng gùæn trïn cao trong baão taâng,
úã giûäa laâ àêìu boâ thêìn Nadin.
G. S HOAÂNG CHÛÚNG àêët nûúác coá nhiïìu khúãi sùæc, nhêët laâ
Giaám àöëc Trung têm NCBT&PHVHDT vùn hoaá dên töåc ngaây caâng àûúåc
tön vinh. Nïëu trong xaä höåi phong
kiïën, nhûäng ngûúâi hoaåt àöång biïíu
P
haãi nhêån rùçng, xuyïn suöët
hún nûãa thïë kyã qua, Àaãng diïîn nghïå thuêåt dên töåc bõ coi laâ
ta, maâ àûáng àêìu laâ Höì Chuã "xûúáng ca vö loaâi" thò trong xaä höåi
tõch luön luön quan têm túái sûå múái naây, dûúái sûå laänh àaåo cuãa
nghiïåp vùn hoaá dên töåc, mùåc duâ Àaãng, têët caã nhûäng ngûúâi hoaåt
phaãi lo biïët bao vêën àïì to lúán, tûâ àöång nghïå thuêåt coá taâi nùng, coá
giaãi phoáng dên töåc àïën xêy dûång cöëng hiïën xuêët sùæc àïìu àûúåc tön
CNXH, tûâ àöëi nöåi àïën àöëi ngoaåi... vinh vúái nhûäng danh hiïåu cao quyá:
noái túái Àaãng vúái vêën àïì vùn hoaá Nghïå sô nhên dên, Nghïå sô ûu tuá,
dên töåc khöng thïí khöng nhùæc túái Nghïå nhên dên gian, àûúåc tùång
Baãn àïì cûúng vùn hoaá do àöìng chñ Giaãi thûúãng Höì Chñ Minh, Giaãi
Trûúâng Chinh khúãi thaão tûâ nùm thûúãng Nhaâ nûúác...
Trong nhûäng nùm gêìn àêy khi
1943 vúái ba nöåi dung: Dên töåc hoaá,
àêët nûúác múã cûãa ngaây caâng múã
khoa hoåc hoaá, àaåi chuáng hoaá. Dô
röång thò traâo lûu, caác xu hûúáng
nhiïn qua möîi giai àoaån caách
vùn hoaá nûúác ngoaâi du nhêåp
maång, möîi thúâi kyâ lõch sûã, Àaãng ngaây caâng nhiïìu, caâng maånh
ta àïìu coá nhûäng àiïìu chónh böí vaâo Viïåt Nam, cöång thïm taác
sung vïì quan àiïím vaâ àûúâng àöång cuãa kinh tïë thõ trûúâng,
löëi vùn hoaá nghïå thuêåt nhùçm laâm cho nïìn vùn hoaá dên
giuáp cho nhûäng ngûúâi hoaåt töåc ngaây caâng mêët öín àõnh.
àöång trïn lônh ÚÃ àêy, töi chó giúái haån trong
phaåm vi nghïå thuêåt sên khêëu
truyïìn thöëng nhû: Tuöìng, Cheâo,
Muáa röëi, Ca truâ… nhûäng moán ùn
tinh thêìn quen thuöåc cuãa nhên dên
haâng bao thïë kyã qua böîng trúã nïn
vûåc nguöåi laånh àöëi vúái khaán giaã, chó coân
naây phaát möåt böå phêån rêët ñt ngûúâi xem àïën
huy töët hún vúái chuáng, thêåm chñ Caãi lûúng, Baâi
khaã nùng saáng taåo cuãa mònh vaâ àaä choâi... nhûäng mön nghïå thuêåt dên
coá nhûäng thaânh tûåu àaáng tûå haâo. töåc àaä gêìn möåt thïë kyã chiïëm àêìu
baãng vïì khaán giaã thò trong nhûäng
Àùåc biïåt Nghõ quyïët TÛ 5 (khoaá
nùm gêìn àêy cuäng lêm vaâo tònh
VIII) vúái phûúng chêm "Xêy dûång
traång thûa vùæng ngûúâi xem. Hiïån
möåt nhaâ vùn hoaá Viïåt Nam tiïn
tûúång sên khêëu vùæng khaách hiïån
tiïën àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc" vaâ nay khöng chó trong phaåm vi nûúác
nhêën maånh quan àiïím "Vùn hoaá laâ ta maâ coân coá caã tñnh toaân cêìu. Dô
àöång lûåc laâ nïìn taãng cuãa phaát triïín nhiïn coá nhûäng nûúác sên khêëu
kinh tïë vaâ xaä höåi". Àïën kïët luêån truyïìn thöëng vêîn àöng khaách nhû
cuãa Höåi nghõ TÛ X (khoaá IX) thò vai Nhêåt Baãn do hoå coá caách laâm riïng
troâ vaâ võ trñ cuãa vùn hoaá trong xaä àïí thu huát ngûúâi xem maâ khöng
höåi Viïåt Nam caâng àûúåc quan têm thûúng maåi hoaá, khöng laâm mêët
hún. Vò thïë maâ böå mùåt vùn hoaá cuãa baãn sùæc nghïå thuêåt dên töåc. Trong
voâng hún möåt thêåp kyã qua coá haâng loâng, phaãi àêìu tû chûá khöng phaãi nûúác ta. Baão töìn vaâ phaát huy vùn
trùm yá kiïën trïn caác diïîn àaân (toaå chó coá lúâi noái suöng hoùåc noái àïí lêëy hoaá, vùn nghïå dên gian. Kïët húåp
àaâm, höåi thaão) vaâ trïn caác mùåt baáo loâng. Baác Höì vaâ caác àöìng chñ laänh haâi hoaâ baão vïå phaát huy caác di saãn
noái vïì sûå khuãng hoaãng triïìn miïn àaåo cuãa Àaãng trûúác àêy nhû Lï vùn hoaá vúái caác hoaåt àöång phaát
cuãa nghïå thuêåt sên khêëu dên töåc, Duêín, Trûúâng Chinh, Phaåm Vùn triïín kinh tïë du lõch". Nhû vêåy laâ
nhûng vêîn chûa tòm àûúåc löëi ra. Àöìng, Töë Hûäu… tuy bêån trùm cöng Nghõ quyïët noái khaá toaân diïån trong
Dûúâng nhû caã ngaânh sên khêëu nghòn viïåc cuãa àêët nûúác nhûng vêîn viïåc gùæn kïët giûäa vùn hoaá vúái kinh
Viïåt Nam àang chúâ àúåi möåt luöìng thûúâng xuyïn àïën xem nhûäng vúã tïë vaâ du lõch. Dô nhiïn vùn hoaá coân
aánh saáng múái, möåt chòa khoaá múái tuöìng, cheâo, caãi lûúng… Thêåm chñ quan hïå vúái taác àöång trong nhiïìu
cuãa Àaãng àïí àûúåc thoaát khoãi cún Baác Höì coân goåi caác nghïå sô sên lônh vûåc khaác nûäa nhû giaáo duåc,
khuãng hoaãng keáo daâi naây. Nghiïn khêëu túái biïíu diïîn úã Phuã Chuã tõch àaâo taåo, y tïë, möi trûúâng… noái
cûáu Dûå thaão baáo caáo chñnh trõ Àaåi àïí múâi caác võ khaách quöëc tïë cuâng chung vùn hoaá laâ tinh thêìn, laâ linh
höåi Àaãng lêìn thûá X, chuáng töi àùåc xem, cuâng giúái thiïåu vúái baån beâ höìn cuãa dên töåc vò coân vùn hoaá laâ
biïåt quan têm túái vêën àïì phaát triïín nùm chêu vïì nhûäng àùåc saãn vùn coân têët caã maâ mêët vùn hoaá laâ mêët
vùn hoaá àïí thûåc sûå trúã thaânh nïìn hoaá nûúác nhaâ. Baác Höì vaâ nhiïìu võ têët caã. Vò thïë maâ Àaãng, chñnh phuã
taãng tinh thêìn cuãa xaä höåi (muåc IX) laänh àaåo cuãa Àaãng trûúác àêy coân tiïëp tuåc àêìu tû cho sûå nghiïåp vùn
maâ ngay caã úã àêìu muåc àaä viïët: nhiïìu lêìn àïën têån khu vùn cöng hoaá nhû àaä ghi trong Nghõ quyïët laâ
"Tiïëp tuåc phaát triïín vaâ nêng cao T.Û (Haâ Nöåi) àïën tûâng àoaân nghïå vö cuâng àuáng àùæn vaâ àaáng mûâng
chêët lûúång nïìn vùn hoaá tiïn tiïën vaâ thuêåt cuãa T.Û vaâ caác àõa phûúng
biïët bao àöëi vúái nhûäng ngûúâi hoaåt
àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc, phaát triïín àïí thùm hoãi, àöång viïn caác nghïå
àöång vùn hoaá trong khöëi nhaâ nûúác.
vùn hoaá gùæn kïët chùåt cheä vaâ àöìng sô. Caác àöìng chñ Lï Duêín, Trûúâng
Nhûng coân maãng "xaä höåi hoaá vùn
böå hún vúái phaát triïín kinh tïë xaä höåi Chinh, Phaåm Vùn Àöìng, Töë Hûäu…
hoaá" thò sao, khi Dûå thaão Nghõ
laâm cho vùn hoaá thêëm sêu vaâo moåi khöng nhûäng ài xem caác buöíi diïîn
quyïët àaä ghi "huy àöång moåi nguöìn
lônh vûåc cuãa àúâi söëng xaä höåi" vaâ tuöìng, cheâo, caãi lûúng, dên ca,
lûåc xaä höåi cho phaát triïín vùn hoaá,
trong ba lônh vûåc quan troång taåo kõch maâ coân múâi caác taác giaã, àaåo
xaä höåi hoaá caác hoaåt àöång vùn
nïn diïån maåo vùn hoaá Viïåt Nam diïîn túái vùn phoâng hoùåc nhaâ riïng
cuãa mònh àïí trao àöíi, goáp yá cho taác hoaá".
àûúng àaåi, töi quan têm nhiïìu úã
phêím êëy àûúåc töët hún, hay hún. Sûå Theo chuáng töi hiïíu "xaä höåi hoaá
lônh vûåc, hai laâ phaát huy maånh meä
quan têm cuãa Àaãng vaâ chñnh phuã vùn hoaá" laâ moåi thaânh phêìn trong
tiïìm nùng, khuyïën khñch saáng taåo
nhû vêåy thò laâm sao vùn nghïå sô xaä höåi àïìu tham gia laâm vùn hoaá,
vùn hoaá nghïå thuêåt taåo ra nhûäng
khöng phêën khúãi, khöng tûå haâo, vaâ vò sûå nghiïåp chung cuãa ngaânh vùn
taác phêím, cöng trònh coá giaá trõ cao
laâm sao nhûäng ngûúâi laänh àaåo cêëp hoaá vaâ cuäng laâ cuãa àêët nûúác.
vïì tû tûúãng vaâ nghïå thuêåt, coá aãnh
dûúái coá thïí xem thûúâng nghïå thuêåt Nhûäng töí chûác xaä höåi hoaá vùn hoaá
hûúãng vaâ taác àöång tñch cûåc sêu sùæc
dên töåc àûúåc? laâ möåt böå phêån khöng thïí taách rúâi
àïën vúái àúâi söëng tinh thêìn cuãa xaä
Coân bêy giúâ thò sao? Chùèng khoãi möåt cú thïí vùn hoaá nûúác nhaâ,
höåi, nhûäng giaá trõ vùn hoaá àónh cao
trong nïìn vùn hoaá Viïåt Nam. Àêy mêëy khi thêëy caác nhaâ laänh àaåo cuãa vò vêåy noá phaãi àûúåc sûå quan têm
laâ nhûäng muåc tiïu, phûúng hûúáng Àaãng vaâ Nhaâ nûúác àïën vúái sên höî trúå cuãa nhaâ nûúác möåt phêìn chûá
roä raâng, rêët cuå thïí giaânh lúåi thïë cho khêëu dên töåc. Àaä coá ngûúâi biïån khöng phaãi àïí "tay khöng bùæt giùåc"
vùn hoaá nûúác nhaâ, trong àoá coá minh höå cho laänh àaåo rùçng "phaãi nhû möåt söë cú quan àún võ xaä höåi
nghïå thuêåt dên töåc phaát triïín. thöng caãm cho caác anh êëy vò quaá hoaá àang laâm, vûâa khoá khùn vïì
Nhûng phaát triïín thïë naâo àêy, nïëu bêån...". Vêåy ngaây xûa Baác Höì vaâ kinh phñ laåi vûâa bõ àöëi xûã thiïëu bònh
nghõ quyïët múái chó laâ trïn lyá thuyïët caác võ laänh àaåo cuãa Àaãng röîi raäi àùèng nhû hiïån nay. Àêy cuäng laâ
coân viïåc quaán triïåt vaâ thûåc hiïån lùæm chùng? vêën àïì maâ Àaãng cêìn phaãi quan
nghõ quyïët thò vêîn coân laâ möåt Khi caác cêëp laänh àaåo quan têm têm nhiïìu hún nûäa thò múái àúä gaánh
khoaãng caách? Àiïìu naây chuáng töi hoùåc thúâ ú vúái nghïå thuêåt dên töåc nùång bao cêëp triïìn miïn trong
thêëy rêët roä trong quaá trònh thûåc hiïån thò seä chùèng coá aãnh hûúãng dêy ngaânh vùn hoaá. Búãi vò coá nhûäng
chuyïìn tñch cûåc hoùåc tiïu cûåc túái àún võ xaä höåi hoaá vùn hoaá hoaåt
Nghõ quyïët TÛ V (khoaá VIII) vaâ kïët
moåi àöëi tûúång, moåi ngûúâi dên, nhêët àöång hiïåu quaã hún àún võ àûúåc nhaâ
luêån cuãa TÛ X (khoaá IX), laâ Nghõ
laâ àöëi vúái thöng tin àaåi chuáng. Maâ nûúác bao cêëp, nïëu khöng noái laâ coá
quyïët cuãa Àaãng chûa àûúåc toaân
baáo chñ, phaát thanh, truyïìn hònh laâ nhiïìu àún võ nhaâ nûúác hiïån nay
Àaãng, toaân dên quaán triïåt möåt nhûäng cöng cuå vö cuâng lúåi haåi àöëi
caách nghiïm tuác vaâ àêìy àuã. Nhiïìu àang söëng bùçng "bêìu vuá sûäa" cùng
vúái sûå nghiïåp vùn hoaá dên töåc. Dûå
àõa phûúng chó quan têm túái kinh tïë àêìy cuãa ngûúâi meå khöíng löì… maâ
thaão Nghõ quyïët Àaåi höåi X cuãa
maâ coân xem nheå sûå nghiïåp vùn Àaãng vïì vùn hoaá àaä noái roä: "Tiïëp hiïåu quaã laåi khöng cao. Toám laåi,
hoaá nhêët laâ vùn hoaá dên töåc. tuåc àêìu tû cho viïåc baão töìn vaâ tön nhûäng ngûúâi hoaåt àöång vùn hoaá
Khöng ñt nhaâ kinh tïë, nhaâ doanh taåo caác di tñch lõch sûã caách maång, noái chung vaâ nghïå thuêåt dên töåc
nghiïåp chó coi troång àöìng tiïìn maâ khaáng chiïën, caác di saãn vùn hoaá noái riïng àang coá nhiïìu kyâ voång
xem thûúâng taâi nùng vaâ saáng taåo vêåt thïí vaâ phi vêåt thïí cuãa dên töåc, vaâo nhûäng chuyïín biïën tñch cûåc
nghïå thuêåt, quay lûng vúái nhûäng caác giaá trõ vùn hoaá nghïå thuêåt, trong sûå nghiïåp vùn hoaá nûúác nhaâ
ngûúâi àang ra sûác baão töìn vaâ phaát ngön ngûä thuêìn phong myä tuåc cuãa maâ Nghõ quyïët Àaåi höåi Àaãng lêìn
huy vùn hoaá dên töåc laâ phaãi thêåt cöång àöìng caác dên töåc trïn àêët thûá X àaä vaåch ra.q
GS.TS PHAN ÀÙNG NHÊÅT troâ cuãa vùn hoáa caác dên töåc thiïíu thêìn thaánh hoáa giai àoaån cao sùæp
söë (VHDTTS), vò nhiïìu lyá do: túái cuãa xaä höåi, maâ kinh nghiïåm, lyá
aáo caáo chñnh trõ àïì cêåp àïën trñ vaâ khoa hoåc àang khöng ngûâng
B
Baãn thên VHDTTS coá nhûäng giaá
nhiïìu vêën àïì röång lúán, möåt trõ àùåc sùæc hiïëm thêëy vûún túái. Àoá seä laâ möåt sûå höìi sinh -
chuyïn gia khöng thïí am nhûng dûúái möåt hònh thûác cao hún
1.1. Vùn hoáa àaåo àûác: - cuãa tûå do bònh àùèng vaâ hûäu aái -
hiïíu hïët, xin àïì xuêët möåt yá kiïën
Nhên dên DTTS, tuây mûác àöå cuãa nhûäng thõ töåc thúâi cöí".
nhoã thuöåc lônh vûåc chuyïn sêu cuãa
khaác nhau, nhûng àïìu söëng trong Chuáng ta cêìn vaâ nïn nghiïn
baãn thên. Cuå thïí laâ xin thïm 12 tûâ
möåt xaä höåi coá tinh thêìn cöång àöìng cûáu nhûäng neát àeåp vïì àaåo àûác,
vaâo Dûå thaão in úã baáo Nhên dên, söë
cao, möåt xaä höåi maâ theo Ùng- quan hïå xaä höåi cuãa caác dên töåc
ra ngaây 3/2/2006, muåc IX. Phaát ghen, nguyïn lyá söëng laâ "Àoaân kïët,
triïín vùn hoáa àïí thûåc sûå trúã thaânh anh em, àùåc biïåt laâ Trûúâng Sún-
bònh àùèng, tûúng trúå", khöng phaãi Têy Nguyïn àïí hoåc têåp trong sûå
nïìn taãng tinh thêìn cuãa xaä höåi (tr.5, laâ "giaânh giêåt àïí söëng", "caá lúán
cöåt 6). Sau cêu "Baão töìn vaâ phaát nghiïåp xêy dûång xaä höåi cöng bùçng,
nuöët caá beá".
huy vùn hoáa vùn nghïå dên gian", dên chuã, vùn minh, theo àõnh
Trong nöåi böå cöång àöìng, möåt
àïì nghõ thïm "Quan têm hún nûäa hûúáng XHCN.
söë dên töåc nhû úã Trûúâng Sún - Têy
àïën vùn hoáa caác dên töåc thiïíu söë". Nguyïn, chûa phên hoáa giai cêëp,
Tiïëp theo laâ toám tùæt yá kiïën lyá giaãi 1.2.Vùn hoáa nghïå thuêåt:
chûa coá aáp bûác boác löåt giai cêëp.
cuãa chuáng töi. Vùn hoáa cöìng chiïng, àaä àûúåc
Moåi ngûúâi thûúng yïu nhau, coá thõt
Trong dûå thaão àaä viïët: "Tiïëp tuåc cöng nhêån laâ Di saãn vùn hoáa thïë
cuâng ùn, coá rûúåu cuâng uöëng.
àêìu tû cho... caác giaá trõ vùn hoáa vêåt Trong xaä höåi àoá, khöng giuáp àúä giúái. Sûã thi Viïåt Nam, têåp trung laâ
thïí vaâ phi vêåt thïí cuãa dên töåc, caác ngûúâi khoá khùn, húâ hûäng trûúác sûã thi Têy Nguyïn, vûâa àöì söå vïì
giaá trõ vùn hoáa nghïå thuêåt, ngön hoaån naån cuãa cöång àöìng laâ möåt töåi khöëi lûúång, vûâa coá giaá trõ chêët
ngûä, thuêìn phong myä tuåc cuãa cöång löîi, phaãi àûa ra xeát xûã (theo Luêåt lûúång cao, xûáng àaáng laâ möåt di saãn
àöìng caác dên töåc trïn àêët nûúác ta". tuåc). vùn hoáa àùåc sùæc cuãa Àöng Nam AÁ
Chuáng töi hoaân toaân nhêët trñ vaâ Maác vaâ Ùng-ghen àaä tûâng vaâ thïë giúái.
hoan nghïnh yá kiïën trïn vaâ hiïíu nghiïn cûáu caác xaä höåi nguyïn sú Ngoaâi ra, coân vö söë giaá trõ vùn
rùçng cöång àöìng caác dên töåc àaä naây vaâ lêëy àoá laâ möåt mêîu mûåc, vïì hoáa nghïå thuêåt úã caác DTTS maâ
bao göìm caã caác dên töåc thiïíu söë, möåt phûúng diïån naâo àêëy, cho xaä chuáng ta chûa khai thaác, phaát huy
hún nûäa cuåm tûâ àoá coá yá nghôa höåi tûúng lai: "Dên chuã trong cöng hïët maâ cuäng chûa sûu têìm àûúåc:
khùèng àõnh tñnh thöëng nhêët cao viïåc quaãn lyá, hûäu aái trong xaä höåi, trang phuåc Möng, Dao, Thaái; tûúång
cuãa caác dên töåc nûúác ta. Tuy nhiïn bònh àùèng vïì quyïìn lúåi, giaáo duåc nhaâ möì Têy Nguyïn; êm nhaåc, ca,
cêìn coá möåt cêu riïng, àïí laâm roä vai phöí thöng, têët caã nhûäng thûá àoá seä haát muáa caác dên töåc Chùm, Thaái,
Möng, Khúme, Taây, Nuâng... Moåi sûå xñch mñch vaâ moåi sûå tranh tònh traång gûúång eáp, aáp àùåt.
chêëp àïìu àûúåc giaãi quyïët búãi têåp Do àiïìu kiïån tûå nhiïn, àiïìu kiïån
1.3.Vùn hoáa phaáp lyá-luêåt tuåc:
thïí nhûäng ngûúâi coá liïn quan". lõch sûã xaä höåi khaác nhau nïn caác
Àïí duy trò àaåo àûác vaâ quan hïå
DTTS coá àùåc àiïím vùn hoáa riïng,
xaä höåi noái trïn, caác DTTS, tûâ lêu 2. YÁ nghôa, vai troâ cuãa VHDTTS
khaác vúái ngûúâi Kinh vaâ tûâng dên
àúâi àaä xêy dûång möåt truyïìn thöëng - VHDTTS biïíu hiïån sûå phong
töåc cuäng coá neát riïng; khi tiïëp thu
vùn hoáa phaáp lyá, möåt nïìn vùn hoáa phuá, àa daång vaâ àùåc sùæc cuãa vùn
vaâ phaát huy vùn hoáa, cêìn hiïíu biïët
phaáp lyá coá tñnh chêët luêåt tuåc. hoáa Viïåt Nam. Àêy laâ cöng lao, kïët
sêu sùæc àïí khoãi gêy taác duång xêëu.
Cho àïën nay, chuáng ta àaä sûu quaã saáng taåo cuãa hún 50 dên töåc
Vñ duå: ngûúâi Dao khöng thñch maâu
têìm àûúåc nhiïìu luêåt tuåc vúái nïìn anh em, laâ saãn phêím tinh thêìn ra
vaâng, khöng nïn cho mùåc aáo vaâng
vùn hoáa phaáp lyá tûúng ûáng nhû: àúâi tûâ tònh caãm têm höìn cuãa nhiïìu
lïn sên khêëu àiïåu muáa Dao cho
Ïàï, Mnöng, Jrai, Raglai, Bana, cöång àöìng cû truá trong nhûäng
àöìng baâo xem; ngûúâi Chùm khöng
Srï, Thaái, Mûúâng, Maå, Kúho, hoaân caãnh thiïn nhiïn àõa lyá khaác
thñch àûa hònh aãnh võ nûä thêìn
Xtiïng... nhau; traãi daâi tûâ Bùæc chñ Nam suöët
AÁpsara cuãa hoå dûúái hònh thûác gêìn
Toaân thïí cöång àöìng coá têåp trïn caác vô àöå tûâ chñ tuyïën Bùæc cho
nhû khöng coá y phuåc, lïn sên
quaán tön troång luêåt tuåc, coi àoá laâ do àïën dûúái 10 àöå, vúái àùåc àiïím khñ
khêëu; àöìng baâo Bana, Kútu... rêët
"öng baâ xûa àïí laåi". Sûå tön troång hêåu khaác nhau; úã caác vuâng khaác
mong muöën coá nhaâ röng, nhûng
naây coá tñnh tûå nguyïån cao. Caá nhau, àöìng bùçng, trung du, cao
nhaâ röng cuãa àöìng baâo laâ möåt kiïën
nhên, gia àònh, cho àïën doâng hoå nguyïn vaâ nuái cao. Vïì hoaân caãnh
truác thiïng, cuäng nhû àònh laâng
vaâ caã cöång àöìng àïìu coá traách xaä höåi, VHDTTS àaåi diïån cho caác
ngûúâi Viïåt. Do àoá, baâ con khöng
nhiïåm àöëi vúái haânh vi cuãa caác thúâi kyâ vùn hoáa: tiïìn giai cêëp,
daám lïn nhaâ röng xêy dûång àïí laâm
thaânh viïn. Hoå coá biïån phaáp, cú phong kiïën sú kyâ vaâ phong kiïën
"nhaâ röng vùn hoáa", maâ hoå goåi
chïë àïí theo doäi, giuáp àúä, vaâ giuáp phaát triïín.
"nhaâ röng cuãa caán böå".
àúä coá hiïåu lûåc àöëi vúái ngûúâi lêìm löîi. Vïì hïå ngön ngûä, VHDTTS àaåi
Toám laåi, chuã trûúng tiïëp thu vùn
Sûå giuáp àúä naây khöng chó thuöåc vïì diïån cho caác ngûä hïå: Austronesie,
hoáa truyïìn thöëng cuãa caác dên töåc
tinh thêìn maâ caã vêåt chêët. Khi caá Austroasiatique, Taây - Thaái, Taång -
àïí phaát huy noá trong àúâi söëng hiïån
nhên vaâ gia àònh khöng coá àuã vêåt Miïën, Möng - Dao...
àaåi laâ möåt chuã trûúng vö cuâng saáng
chêët àïí nöåp phaåt thò doâng hoå àûáng Vïì khu vûåc vùn hoáa, VHDTTS
suöët. Chuáng ta àaä àaåt àûúåc nhiïìu
ra gaánh vaác viïåc naây. Chuáng töi àaä bao göìm caã vùn hoáa Àöng Nam AÁ
thaânh cöng theo phûúng hûúáng
chûáng kiïën trûúâng húåp anh nhêån vaâ vùn hoáa Bùæc AÁ, laåi chõu aãnh
naây. Nhûng cêìn traánh viïåc laâm
töåi vaâ chõu phaåt thay em. Àöìng baâo hûúãng cuãa vùn hoáa Nam AÁ.
kiïíu "gieo vûâng ra ngö" nhû Baác
coá quan niïåm: "Möåt con caá ûún Nïëu coá ai àoá nhêån àõnh rùçng
Höì àaä daåy.
laâm hoãng caã nöìi caá". Vùn hoáa Viïåt Nam laâ caái boáng múâ
- Vïì caác biïån phaáp, chuá yá gùæn
Muåc tiïu cuãa viïåc xeát xûã khöng nhaåt cuãa hai nïìn vùn hoáa lúán,
liïìn sûå chó àaåo vaâ nguöìn lûåc cuãa
phaãi àïí tòm sûå cöng bùçng tuyïåt àöëi Trung Hoa vaâ ÊËn Àöå, thò bûác tranh
Nhaâ nûúác vúái yá kiïën vaâ nguöìn lûåc
cho hai bïn, maâ chuã yïëu laâ àem laåi trïn àêy seä traã lúâi hoå.
cuãa nhên dên, giaâ laâng.
sûå hoâa húåp cho cöång àöìng. Àêy laâ - Do nhûäng ûu thïë vûâa noái trïn
Àïí traánh nhûäng sai lêìm trïn,
muåc tiïu lúán. Ngûúâi ta sùén saâng vò VHDTTS coá taác duång lúán trong
möåt mùåt khöng thïí thiïëu sûå chó àaåo
muåc tiïu lúán maâ thoãa maän, àiïìu viïåc böìi dûúäng giaáo duåc con ngûúâi
cuãa Nhaâ nûúác vaâ sûå àêìu tû nhên
hoâa möåt söë yïu cêìu nhoã thuöåc vïì Viïåt Nam XHCN, trong cöng
lûåc, vêåt lûåc cuãa chñnh quyïìn; mùåt
quyïìn lúåi caá nhên. nghiïåp hoáa, hiïån àaåi hoáa, trong cú
khaác rêët cêìn nghe yá kiïën vaâ huy
Khi cöång àöìng àaä xeát xûã, caá chïë thõ trûúâng.
àöång caác nguöìn lûåc trong àöìng
nhên àaä baây toã àöìng tònh thò khöng - Caác hïå ngön ngûä cuãa DTTS
baâo.
lêåt ngûúåc trúã laåi. Kïët thuác buöíi xûã nûúác ta, nhû àaä kïí trïn, laâ hïå ngön
Coá thïí lêëy chuã trûúng laâm nhaâ
coá lïî cêìm voâng, uöëng rûúåu thïì: "Tûâ ngûä phöí biïën úã caác nûúác Àöng
röng úã miïìn nuái Quaãng Nam laâm
nay coi nhû lûãa àaä tùæt, àiïëu thuöëc Nam AÁ, gùæn boá vúái caác nïìn vùn
möåt kinh nghiïåm töët. Nhiïìu núi cú
àaä taân. Moåi àiïìu xêëu àaä chêëm dûát. hoáa cuãa caác quöëc gia coá ngön ngûä
quan Nhaâ nûúác àêìu tû xêy dûång
Keã naâo maâ tranh àaä khö laåi àoâi tûúi tûúng ûáng nhû Indonexia, Maä Lai,
nhaâ röng töën keám. ÚÃ Bònh Àõnh dûå
trúã laåi. Rûúåu àaä nhaåt laåi àoâi ngoåt trúã Thaái Lan, Laâo, Miïën Àiïån,
truâ 100 triïåu àöìng möåt nhaâ, maâ laåi
laåi. Cêu chuyïån xong xuöi laåi àoâi Campuchia.... Vò vêåy VHDTTS
chùèng may coá thïí dên khöng daám
nûúác ta coá vai troâ quan troång trong
lêåt lïn. Phaãi xûã theo tuåc lïå öng baâ sûã duång. Trong luác àoá Quaãng Nam
viïåc giao lûu vùn hoáa, tùng cûúâng
xûa". dûåa vaâo giaâ laâng vaâ nhên dên kïí
tònh hûäu nghõ vaâ sûå hiïíu biïët lêîn
Engels àaä àaánh giaá cao vùn caã "thiïët kïë", xêy dûång, nguyïn vêåt
nhau, àùåc biïåt àöëi vúái caác nûúác
hoáa luêåt tuåc cuãa caác xaä höåi nguyïn liïåu... chó mêët 5 triïåu àöìng vaâ 2 têën
ASEAN.
sú: "Vúái têët caã tñnh ngêy thú vaâ gaåo möåt nhaâ. Nhaâ do dên laâm lêëy,
giaãn dõ cuãa noá, chïë àöå thõ töåc àoá, 3. Phûúng hûúáng, biïån phaáp theo phong tuåc vaâ nguyïån voång
quaã coá möåt töí chûác töët àeåp biïët baão töìn vaâ phaát huy VHDTTS cuãa dên, laâm xong baâ con vui
bao! Khöng coá quên àöåi, hiïën binh - Phûúng hûúáng cú baãn laâ nùæm sûúáng lïn nhaâ, muáa haát ùn mûâng
vaâ caãnh saát, khöng coá nhûäng toâa vûäng àùåc àiïím VHDTTS àïí sûu vaâ suöët àïm ngaây coá baâ con lïn
aán, thïë maâ moåi viïåc àïìu tröi chaãy. têìm, baão töìn vaâ phaát huy. Traánh sinh hoaåt nhaâ röng.q
Chöõ taâm
Nïëu truy nhêån giaá trõ Truyïån Kiïìu laâ möåt kiïåt taác àöåc nhêët vö nhõ cuãa
nïìn vùn hoåc Viïåt Nam cho àïën ngaây höm nay, thò khöng thïí taách rúâi
vùn chûúng vaâ tû tûúãng Truyïån Kiïìu bùçng kïët luêån coá tñnh khai trûâ,
cho rùçng tû tûúãng êëy têìm thûúâng hay giúái haån. Giaá trõ toaân haão cuãa
taác phêím Nguyïîn Du khöng thïí chó nùçm trong tñnh kiïåt taác cuãa vùn
chûúng, maâ coân nùçm trong tû tûúãng maâ vùn chûúng êëy chuyïín taãi,
vaâ Nguyïîn Du àaä khöng ài vaâo têm tû cuãa ngûúâi Viïåt, nïëu Nguyïîn
Du chó laâ ngûúâi thúå tuyïåt xaão cuãa tûâ chûúng vaâ khöng coá tû tûúãng Möåt àoaân vïì túái quan nha
Àoaân viïn, vöåi múã tiïåc hoa vui vêìy.
triïët lyá sêu sùæc.
GS.TS THAÁI KIM LAN Nguyïîn Du àaä cho nöåi dung cuãa
cêu chuyïån möåt neát tên kyâ, múái
meã, tûâ àoá nêng cêu chuyïån vûúåt
haão saát "yá niïåm àoaân viïn"
êìn àêìu tiïn, cuöåc thi "Ngûúâi thöëng cuãa 1 trong 5 kinh àö xûa...
aI
àònh; thi kiïën thûác: nhûäng hiïíu biïët hoáa truyïìn thöëng trong caác cuöåc
vïì vùn hoáa, xaä höåi, lõch sûã caác thi ngûúâi àeåp hiïån nay, hûúáng túái
vuâng kinh àö cöí; thi taâi nùng: sûã möåt veã àeåp mang àêåm baãn sùæc
duång nhaåc cuå dên töåc biïíu diïîn, vùn hoáa Viïåt.
haát muáa caác laân àiïåu dên ca truyïìn Thúâi gian tûâ nay àïën àïm diïîn
seä Thiïëu nûä Paâ Theãn. AÃNH: TRÊÌN HUÊËN. Trang phuåc cung àònh Hu
laâ
“NgûúâI àeåp
caác VuâNg
kINH àö”?
nghï thûúâng gùåp trong caác cuöåc thi sùæc Ngoaâi yá tûúãng nhùçm laâm "söëng laåi"
àeåp, thñ sinh laâm thïë naâo àïí àaáp ûáng nhûäng àõa danh lõch sûã tûâng laâ núi àoáng
àûúåc yïu cêìu cuãa cuöåc thi naây vúái nhûäng àö cuãa caác vuúng triïìu trong lõch sûã àêët
kiïën thûác khoá vïì lõch sûã cuäng nhû nhûäng nûúác, cuöåc thi coân goáp phêìn giûä gòn caác
hiïíu biïët vïì vùn hoáa caác vuâng kinh àö cöí di saãn vùn hoáa phi vêåt thïí cuäng nhû veã
xûa cuãa nûúác ta? Giaáo sû sûã hoåc Lï Vùn àeåp cuãa ngûúâi thiïëu nûä Viïåt truyïìn
Lan, thaânh viïn Ban cöë vêën cuöåc thi cho thöëng, caác loaåi hònh nghïå thuêåt dên
biïët, àïí giaãm búát nhûäng lo ngaåi àoá, Ban gian..
töí chûác cuöåc thi Ngûúâi àeåp caác vuâng kinh Ban töí chûác coân cho biïët, Ngûúâi àeåp
àö àaä tiïën haânh möåt chûúng trònh “huêën caác vuâng kinh àö seä àûúåc töí chûác 2 nùm
luyïån” cú baãn cho nhûäng thñ sinh tham 1 lêìn vaâo nùm chùén. Àêy cuäng laâ möåt
gia. Ban töí chûác àaä gûãi caã phim taâi liïåu hoaåt àöång hûúáng túái kyã niïåm 1000 nùm
noái vïì caác kinh àö xûa àïí caác thñ sinh têåp Thùng Long - Haâ Nöåi.
luyïån. "Khöng phaãi chuáng töi "gaâ" cho thñ Taåp chñ Vùn Hiïën Viïåt Nam seä coá möåt
sinh", Giaáo sû Lan noái, "Nhûäng kiïën thûác giaãi thûúãng riïng cho thñ sinh coá cêu traã
êëy chó laâ sûå gúåi múã àïí caác thñ sinh phaát lúâi hay nhêët vïì lõch sûã vaâ vùn hoáa cuãa
triïín thaânh cêu traã lúâi hoaân haão cho riïng caác kinh àö.q
Noái àïën nghïå thuêåt traâ Viïåt Nam, khöng thïí khöng
nhùæc àïën thuá thûúãng traâ cuãa ngûúâi Haâ Nöåi. Tûâ baát
cheâ xanh möåc maåc chöën thön quï, ngûúâi Haâ Nöåi àaä
coá cöng thaã vaâo àoá neát thanh lõch, cêìu kyâ, nêng lïn
thaânh möåt thuá chúi tao nhaä. Xïëp bêåc nhêët vïì traâ úã
Haâ Nöåi hiïån nay, coá leä khöng ai khaác ngoaâi danh traâ
Trûúâng Xuên.
42 VÙN HIÏËN
nhên tònh thïë thaái, àïí saãng
VIÏÅT NAM
khoaái, tônh têm, àïí caãm nhêån
hûúng võ trúâi àêët, coã cêy...
Möåt buöíi noái chuyïån vïì vùn hoáa traâ Viïåt Nam cuãa Hoaâng Anh Sûúáng. Ngûúâi nûúác ngoaâi thûúãng thûác traâ Viïåt.
traâ böí dûúäng laâ sûå kïët húåp giûäa traâ Baåch Ngoåc Hoa - loaåi traâ ûúáp 5 loaåi traâ Viïåt àïìu khöng phaãi àoáng möåt
vúái thuöëc bùæc, long nhaän, haåt sen, hoa trùæng: nhaâi, möåc, cuác trùæng, xu lïå phñ naâo, mùåc duâ möîi buöíi
mêåt ong, hoa cuác... thaânh nhûäng võ höìng baåch, ngoåc lan - göìm hai sinh hoaåt nhû vêåy khiïën cha con
thuöëc quyá. Àöåc àaáo nhêët laâ nhoám gian nhaâ maái coå, laâ núi gùæn vúái öng Trûúâng Xuên phaãi àêìu tû khaá
traâ ûúáp hûúng hoa tûå nhiïn vúái võ chuyïån tònh caãm, coá xïëp nhûäng nhiïìu cöng sûác, tiïìn baåc. "Bêy giúâ
thúm maát cuãa hoa bûúãi, ngoåt ngaâo chiïëc choäng tre nhoã àïí caác àöi trai böë con chaáu coân àuã sûác lo àûúåc thò
cuãa ngoåc lan, nöìng naân cuãa hoa gaái ngöìi àöëi êím. Khu trñ xaão àïí cûá àïí böë con chaáu lo, luác naâo gùåp
nhaâi, thanh khiïët cuãa hoa sen... uöëng traâ Taâ Suâa vaâ Thûúång Sún, khoá khùn quaá seä nhúâ cêåy caác baác
Khöng chó dûâng laåi úã viïåc chïë hai danh traâ vuâng cao nöíi tiïëng coá sau" - anh Hoaâng Anh Sûúáng
biïën nhûäng loaåi traâ quyá, nghïå nhên hoaåt chêët àêåm àùåc, kñch thñch thêìn thûúâng traã lúâi nhû vêåy vúái nhûäng ai
Trûúâng Xuên coân daânh cöng sûác, kinh maånh, thñch húåp cho viïåc mûu toã yá ngêìn ngaåi. Quan troång hún caã
têm huyïët àïí nghiïn cûáu, tòm hiïíu tñnh cöng viïåc. Khu trñ duy thò suy àöëi vúái böë con anh, àoá laâ coá thïm
traâ úã goác àöå vùn hoáa. Ài túái vuâng tû, sêu lùæng, àêåm chêët "thiïìn" vúái ngûúâi yïu quyá, nêng niu traâ Viïåt.
traâ naâo, öng cuäng chuá yá lùæng nghe traâ Baåch Linh laâm tûâ ba loaåi hoa Theo tiïët löå cuãa Hoaâng Anh
nhûäng cêu chuyïån xoay quanh êëm quyá: hoa möåc, hoa ngoåc lan, hoa Sûúáng, anh àang nung nêëu yá àõnh
traâ, baát nûúác cheâ xanh àïí tòm ra bûúãi... viïët möåt cuöën saách chuyïn khaão
nhûäng neát tinh tïë, àöåc àaáo cuãa traâ Ngöìi bïn êëm traâ trong khöng vïì vùn hoáa traâ Viïåt Nam. "Ngûúâi
Viïåt. Chñnh vò vêåy, öng coá möåt kiïën gian êëy, ngûúâi ta caãm thêëy mònh Trung Quöëc, Nhêåt Baãn àaä viïët
thûác rêët phong phuá vaâ khaã nùng nheå nhoäm ài, dûúâng nhû nhûäng haâng ngaân cuöën saách vïì traâ,
caãm nhêån rêët tinh tïë vïì nghïå thuêåt ham höë àúâi thûúâng trúã nïn tan nhûng Viïåt Nam chuáng ta, möåt
thûúãng traâ - möåt thuá chúi cêìu kyâ, biïën. Nhûng àiïìu khiïën Hiïn traâ trong ba caái nöi vùn hoáa traâ lúán cuãa
tao nhaä. Mï traâ, say traâ, öng coá thïí Trûúâng Xuên hêëp dêîn moåi ngûúâi phûúng Àöng, vêîn chûa coá möåt
ngöìi noái chuyïån haâng tiïëng àöìng hún caã laâ túái àêy, hoå àûúåc nghe cuöën saách naâo nhû vêåy", Hoaâng
höì vïì traâ nïëu gùåp àûúåc khaách têm cha con öng chuã quaán chuyïån troâ, Anh Sûúáng noái. Cuöën saách àoá,
giao. Tònh yïu àoá vúái traâ, öng àaä àaâm àaåo vïì nghïå thuêåt traâ. Cuäng theo phaác thaão ban àêìu cuãa anh
truyïìn sang cho ngûúâi con trai cuãa taåi núi naây, caách àêy 4 nùm, CLB Sûúáng, seä khöng thïí thiïëu nhûäng
mònh, anh Hoaâng Anh Sûúáng, àúâi Nhûäng ngûúâi yïu traâ Viïåt àaä àûúåc phêìn quan troång: lõch sûã traâ Viïåt,
thûá 6 cuãa Linh Dûúåc traâ. thaânh lêåp maâ ngûúâi khúãi xûúáng giúái thiïåu nhûäng vuâng traâ, danh traâ
chñnh laâ cha con nghïå nhên nöíi tiïëng, baân vïì nûúác vaâ duång cuå
"Dô traâ höåi hûäu" Trûúâng Xuên. Cûá ba thaáng möåt pha traâ, nghïå thuêåt thûúãng traâ...
Vúái têm niïåm "Dô traâ höåi hûäu" - lêìn, hún 300 höåi viïn têm huyïët vúái Ngoaâi ra, anh coân mú ûúác nhên
duâng traâ àïí höåi tuå vùn nhên - nghïå traâ laåi gùåp mùåt àïí chia seã vúái nhau röång thïm àûúåc nhiïìu àõa àiïím
nhên Trûúâng Xuên àaä cuâng ngûúâi niïìm àam mï. Nhûäng con ngûúâi nhû Hiïn traâ Trûúâng Xuên. Anh
con trai cuãa mònh múã ra Hiïn traâ êëy, giaâ coá, treã coá, thêåm chñ laâ caã Sûúáng têm sûå: "Traâ laâ baáu vêåt quyá
Trûúâng Xuên úã söë 13 Ngö Têët Töë, ngûúâi ngoaåi quöëc, àïìu coá chung maâ cha öng ta àaä àïí laåi, nïëu
Haâ Nöåi. Àêy laâ núi àïí cha con öng tònh yïu vúái traâ Viïåt. Bïn baân traâ, chuáng ta khöng biïët trên troång, cûá
thoãa chñ àam mï cuãa mònh. Khöng trong giai àiïåu mï hoùåc cuãa ca truâ, àïí caác thûác uöëng cöng nghiïåp nhû
gian Hiïn traâ àûúåc chia laâm 4 quan hoå, hoå tòm àûúåc sûå thanh Lipton, Dimah, Quality... lêën aát thò
phêìn, ûáng vúái Tûá trñ trong Kinh thaãn, tônh taåi trong têm höìn... buöìn lùæm. Hún bêët cûá möåt loaåi êím
Dõch. Khu trñ giaác gùæn vúái traâ sen, thûåc naâo, traâ coá thïí hûúáng con
Nêng niu nghïå thuêåt traâ Viïåt ngûúâi mûu àiïìu thiïån. Ngûúâi yïu
laâ núi àïí ngûúâi ta tòm sûå thanh
thaãn, nheå nhoäm trong têm höìn. Àiïìu àaáng noái laâ, têët caã nhûäng traâ bao giúâ caái têm cuäng tônh, nho
Khu trñ haânh, núi thûúãng thûác traâ höåi viïn cuãa CLB Nhûäng ngûúâi yïu nhaä, bònh an".q
Hñ hoåa cuãa
CHOÁE
Tûå hoåa.
nhaâ vùn Sún Nam khùæc khöí vaâ nhiïåt, toác tai dûång àûáng khi trònh Àiïín.
dên daä... Chên dung nhûäng nhaâ diïîn baâi ca böëc lûãa. Nhiïìu nhaâ sûu têìm mua toaân
thú, nhaâ vùn, nhaâ nghiïn cûáu, Tranh hñ hoåa cuãa Choáe àûúåc böå nhûäng tranh triïín laäm cuãa hoåa
hoåc giaã Viïåt Nam qua neát coå nhiïìu baáo nûúác ngoaâi àùng taãi sô Choáe. Öng Nguyïîn Àùng
biïëm cuãa Choáe vûâa dñ doãm laåi nhêët, nhûng ñt ngûúâi biïët, ngay tûâ Quang (Cöng ty Lam Sún
vûâa gêy rêët nhiïìu caãm xuác. nhûäng ngaây àêìu cêìm coå hoåa sô TP.HCM) mua böå tranh "Nhên
Öng Àùång Haãi Sún, chuã Choáe àaä veä tranh sún dêìu. Hiïån vêåt cuãa Choáe" göìm 35 bûác tranh
nhiïåm phoâng tranh Tûå Do, cho nay, gia àònh coân giûä nhûäng bûác sún dêìu (1992), mua 2 böå "Hoåa
biïët, Nguyïîn Haãi Chñ laâ möåt sún dêìu cuãa öng, tiïu biïíu laâ bûác thú Höì Xuên Hûúng" göìm 40 bûác
trong nhûäng hoåa sô àêìu tiïn cöång Chên dung baâ Nguyïîn Thõ Kim sún dêìu vaâ böå "Nhûäng phuå nûä
taác vúái phoâng tranh. Öng veä Loan, vúå öng, vúái möåt kyä thuêåt Nobel" göìm 27 bûác tranh sún
tranh luåa, tranh giêëy doá vaâ sún sún dêìu rêët vûäng vaâng, thïí hiïån dêìu. Nùm 1996, baâ Nancy Phaåm,
dêìu. Tûâ giai àoaån 1989-1990, sêu sùæc "caái thêìn" cuãa ngûúâi phuå Viïåt kiïìu Myä, mua nguyïn böå
tranh luåa vaâ giêëy doá cuãa Choáe kyá nûä àùçm thùæm, taão têìn lo cho tranh 41 bûác "Nhûäng töíng thöëng
tïn Vên Bñch. Bûác sún dêìu àêìu chöìng con. Hoa Kyâ"...q
Möåt buöíi töëi cuöëi nùm Con Gaâ, töi may mùæn höåi ngöå cuâng nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo vaâ hai cö gaái coá
tïn laâ Traâ My. Nhaåc sô Nguyïîn Thiïn Àaåo àaä qua tuöíi 65, söëng úã Phaáp tûâ nùm 13 tuöíi vaâ trúã thaânh möåt
nhaåc sô nöíi tiïëng coá tïn trong 2 tûâ àiïín danh nhên cuãa phûúng Têy. Böå Vùn hoaá - Thöng tin àaä tùång öng
Huy chûúng Chiïën sô Vùn hoaá cuöëi nùm 2000, àûúåc nhêåp quöëc tõch Viïåt Nam duâ öng vêîn mang quöëc tõch
Phaáp, vaâ àûúåc Höåi Nhaåc sô Viïåt Nam múâi laâm höåi viïn cuãa Höåi. Nhaâ thú nhaåc sô Nguyïîn Thuyå Kha cuäng
àaä viïët möåt cuöën tiïíu thuyïët vïì öng vúái tûåa àïì "Nguyïîn Thiïn Àaåo - nhaåc sô bõ trúâi àaây" lêëy yá tûâ caái tïn
Thiïn Àaåo (chûá khöng phaãi laâ Thiïån Àaåo nhû ngûúâi ta vêîn quen goåi) coá nghôa laâ "àaåo trúâi", vaâ vò öng
khöng thïí söëng nöíi nïëu khöng coá êm nhaåc.
NGUYÏÎN TROÅNG TAÅO thaác nhiïìu chêët liïåu nhaåc Viïåt vaâ Àoá laâ Ngö Traâ My àaân bêìu vaâ
thöíi höìn laâm múái tinh thêìn êm Phaåm Traâ My àaân tranh. Hoå
oá thïí noái, Nguyïîn Thiïn nhaåc truyïìn thöëng trong tû duy khöng chó cuâng tïn maâ coân laâ cùåp
Quï hûúng
LAÂ NGUÖÌN MAÅCH CUÃA VÙN CHÛÚNG
LÏ VIÏËT THOÅ
Thûåc hiïån
Nhùæc àïën hoåa sô Hoaâng Lêåp Ngön laâ nhùæc àïën giai thoaåi Nhaâ
lùn xe veä Mï Ly, chiïëc xe ngûåa coá daáng möåt ngöi nhaâ thu nhoã,
núi öng cuâng caã gia àònh ài tûâ Haâ Nöåi vaâo Saâi Goân, vûâa ài vûâa
saáng taác...
Baác Höì.
Ngêy thú.
NGUYÏÎN PHÛÚNG LIÏN àêìu tay Hoaâng Lêåp Ngön veä ngay Vúái niïìm khaát khao laäng du
trïn baäi àêët tröëng gêìn caánh àöìng cuâng höåi hoåa, Hoaâng Lêåp Ngön
oåa sô Hoaâng Lêåp Ngön sinh vûâa gieo maå. Nùm lïn baãy, öng quyïët àõnh àoáng chiïëc xe ngûåa coá
HUY CÊÅN
(tùång Hoaâng Lêåp Ngön)
con gaái nhoã bùæt àêìu lùn baánh. Nùm saáng taác. Öng àûúåc giúái höåi hoåa coi nghiïåp, Trûúâng THPT Nguyïîn Vùn
1944, vò chiïën tranh, bom àaån, öng laâ ngûúâi saáng lêåp trûúâng phaái "thêìn Töë. Öng söëng hiïìn laânh, giaãn dõ,
phaãi dûâng laåi úã Huïë sau ba nùm tûúáng hoåa" úã Viïåt Nam vúái löëi veä löåt vui veã, haâi hûúác, cho nïn úã àêu
rong ruöíi vûâa ài vûâa veä, triïín laäm taã àûúåc tinh thêìn, cöët caách cuãa con cuäng àûúåc moåi ngûúâi yïu quyá. Öng
tranh, thuyïët giaãng, noái chuyïån vïì ngûúâi qua hún 200 bûác chên dung coá nùm ngûúâi con, trong àoá coá con
nghïì vaâ diïîn nhûäng vúã kõch ngùæn caác vùn nghïå sô, baån beâ, àöìng trai Hoaâng Höìng Cêím theo nghiïåp
tûå saáng taác. Ðïën àêu Hoaâng Lêåp nghiïåp, möîi nhên vêåt àûúåc böåc löå cha, trúã thaânh hoåa sô nöíi tiïëng.
Ngön cuäng àûúåc baån beâ, àöìng tñnh caách khaác nhau nhû Nguyïîn Nhûäng nùm gêìn àêy, úã tuöíi ngoaâi
nghiïåp vaâ nhûäng ngûúâi yïu höåi hoåa Tuên, Ðoaân Phuá Tûá, Trêìn Vùn 90, öng vêîn rêët khoãe maånh búãi chõu
àoán chaâo nöìng nhiïåt. Ðoá chñnh laâ Cêín, Nguyïîn Xuên Khoaát, Töë Hûäu, khoá têåp luyïån, say mï veä tranh, ài
nguöìn cöí vuä lúán lao giuáp gia àònh Ðùång Thai Mai, Vùn Cao, Tïë chúi àoá àêy vaâ tiïëp tuåc laâm thú,
öng vûúåt qua bao chùång àûúâng Hanh, Tö Hoaâi, Kim Lên... Ðùåc nhûäng cêu thú traân àêìy niïìm àam
gian khöí maâ möåt vaâi ngûúâi baån biïåt, öng àöí nhiïìu têm sûác khi veä mï, yïu àúâi, yïu nghïì: "Höìi xuên
cuâng ài àaä phaãi boã dúã chûâng. Nhaâ Baác Höì. Chó àûúåc gùåp Baác Höì coá vêîn möåt tön thúâ/Möëi tònh nghïå sô
lùn xe veä Mï Ly trúã thaânh giai hai lêìn, nhûng öng àaä àoåc rêët bïën búâ mïnh möng".
thoaåi, gùæn vúái tïn tuöíi öng trong nhiïìu saách baáo vïì Baác, ngùæm kyä Hoåa sô Hoaâng Lêåp Ngön àöåt
giúái nghïå thuêåt nûúác nhaâ. tranh, tûúång, aãnh cuãa Baác. Khi ngöåt trúã bïånh vaâ mêët taåi Bïånh viïån
Taác phêím àêìu tiïn cuãa Hoaâng sang Paris, öng lïn têån cùn gaác Hûäu nghõ Viïåt - Xö höìi 20 giúâ 30
Lêåp Ngön laâ bûác sún dêìu Ngêy nhoã núi Baác söëng vaâ hoaåt àöång àïí phuát ngaây 16/3/2006, hûúãng thoå 97
thú, hiïån lûu trûä taåi caác Baão taâng hònh dung, caãm nhêån vïì Ngûúâi. tuöíi. Öng ra ài trong niïìm tiïëc
Myä thuêåt Viïåt Nam, Paris (Phaáp) Trong mêëy nùm, öng àaä veä haâng thûúng vaâ hoaâi niïåm sêu sùæc cuãa
vaâ Cöët-ài-voa (Búâ Biïín Ngaâ). Nùm nghòn bûác chên dung Baác. Bûác gia àònh, baån beâ, àöìng nghiïåp.
1948-1949, öng úã Phaáp, tòm hiïíu, chên dung thïí hiïån thaânh cöng Cuâng vúái nhûäng taác phêím öng àïí
hoåc hoãi caác nhaâ danh hoåa maâ mònh nhêët àûúåc trao Giaãi thûúãng cuãa Höåi laåi, hònh aãnh Nhaâ lùn xe veä Mï Ly
ngûúäng möå, söëng bùçng nhûäng Myä thuêåt Viïåt Nam vaâ trûng baây taåi maäi laâ biïíu tûúång àeåp àeä cuãa têëm
cuöåc triïín laäm nhoã, veä tranh chên Baão taâng Höì Chñ Minh. loâng àam mï cuöåc söëng vaâ saáng
dung baán cho khaách. Nhûäng nùm Sinh thúâi, hoåa sô Hoaâng Lêåp taåo, nhû nhûäng cêu thú öng tûâng
khaáng chiïën chöëng Myä cûáu nûúác, Ngön tûâng tham gia giaãng daåy taåi ngêm ngúåi say sûa: "Chuá luân ta veä
öng ài khùæp caác lêm trûúâng, nöng Trûúâng Àaåi hoåc Myä thuêåt Haâ Nöåi, nûúác non/Bùæc Nam rong ruöíi maäi
trûúâng vaâ laâng xoám miïìn Bùæc àïí Trûúâng Àaåi hoåc Myä thuêåt cöng coân mï ly".
BÖÅ TEM
“54 dên töåc Viïåt Nam”
TRÛÚNG HOAÂNG mêîu phaác thaão theo yá kiïën cuãa vùn hoáa Viïåt Nam àûúåc kïët tinh
Höåi àöìng tû vêën, ngaây tûâ nhûäng àùåc trûng vùn hoáa cuãa
gaây 9/3/2006 - Böå Bûu 25/6/2005, Böå Bûu chñnh Viïîn 54 dên töåc anh em nïn rêët àa
C Xaâo xaåc hai bïn con àûúâng àêët laâ nhûäng tre,
truác, loaåi cêy rêët phöí biïën úã nöng thön Viïåt
Nam. Möåt àöi lêìn töi bùæt gùåp dûúái boáng tre xanh
vïì cuäng boã àêëy chûá bêy giúâ coân ai theâm xaâi thûá naây".
Nhêån nhûäng túâ baåc leã, baâ chó cuái mùåt xuöëng, lêìm luäi
vaâ buöìn thiu. Chùæc baâ chùèng biïët phaãi noái gò. Tûå
maát, trûúác khoaãng sên àêët cuãa möåt ngöi nhaâ laá naâo dûng töi thêëy ngheân ngheån. Töi biïët baâ àaä phaãi àöí
àoá möåt cuå giaâ àang têín mêín voát tre truác àïí àan röí. thêåt nhiïìu möì höi, àem sûác lao àöång chên chñnh àïí
Àïí röìi khöng biïët tûå luác naâo töi thêëy thûúng quaá àöíi lêëy miïëng cúm manh aáo cho tuöíi giaâ. Leä ra úã
nhûäng chiïëc röí tre… tuöíi naây baâ phaãi àûúåc nghó ngúi àïí vui hûúãng nùm
ÚÃ thaânh phöë bêy giúâ, coân mêëy ai duâng röí tre - thûá thaáng ngùæn nguãi coân laåi.
röí àan bùçng tre truác chuöët moãng, àoâi hoãi sûå nhêîn Trûúác khi taåm biïåt baâ, töi biïëu baâ mêëy chuåc ngaân
naåi cuäng nhû àöi baân tay kheáo leáo cuãa ngûúâi nhaâ àöìng coân trong tuái, àïí baâ thñch thûá gò thò mua ùn. Söë
quï. tiïìn chùèng àaáng laâ bao maâ baâ ngheån ngaâo rûng
Ngaây töi coân beá, têët caã caác vêåt duång nhû röí, raá, rûng. Baâ nhêët àõnh àoâi tùång töi hïët söë röí tre mang vïì
nong phúi àïìu àûúåc laâm bùçng tre. Nhúá quaá nhûäng laâm quaâ cho gia àònh, nhûng töi chó xin hai chiïëc, àïí
chiïëc röí rau cuãa baâ ngoaåi, nhúá chiïëc nong tre ngoaåi mêëy chiïëc kia laåi cho baâ coân baán thïm àûúåc ñt tiïìn.
cuã kiïåu ngaây tïët. Àöëi vúái töi, chiïëc röí tre khöng chó Noái maäi baâ múái chõu. Töi ài maâ loâng ngêåm nguâi. Biïët
laâ vêåt duång thöng thûúâng maâ gúåi nhúá nhûäng kyã niïåm caác phiïn chúå sau töi coá coân gùåp laåi baâ?
thên thûúng möåt thúâi. Chiïëc röí tre möåc maåc maâ chan Hai chiïëc röí tre àaä theo töi vïì thaânh phöë. Chiïëc
chûáa tònh ngûúâi, tònh quï. röí tre möåc maåc bònh dõ maâ mang lùæm nöîi niïìm nhû
Chùèng biïët vò loâng hoaâi cöí, hay vò nhúá nhûäng kyã chñnh cuöåc àúâi cuãa nhûäng ngûúâi nhû baâ, nhûäng
niïåm ngaây thú maâ töi thêëy cûá nao nao möîi khi nhòn ngûúâi meå quï súám höm cûåc nhoåc chùæt chiu. Möîi lêìn
nhûäng chiïëc röí tre àûúåc baây baán trong nhûäng phiïn cêìm chiïëc röí tre trïn tay, trûúác mùæt töi laåi hiïån lïn
chúå quï. Maâ cuäng hiïëm hoi lùæm múái coá ngûúâi mua nhûäng rùång tre truác xaâo xaåc trong ngoä quï nhûäng
vò ngûúâi quï bêy giúâ cuäng chuöång xaâi röí nhûåa, àuã buöíi trûa heâ. Chúåt nhúá àïën baâ, chúåt mûúâng tûúång
maâu sùæc tröng àeåp mùæt, dïî chuâi rûãa, laåi coân coá thïí thêëy àöi baân tay giaâ nua, chai sêìn àang tó mêín luöìn
baán ve chai khi hû cuä. Khi töi bùæt gùåp baâ ngöìi baán tûâng nan tre, buöåc tûâng nuát laåt. Baâ nhû chiïëc laá vaâng
nhûäng chiïëc röí tre trong goác chúå, töi giêåt mònh ngúä lùæt lay trong gioá...
nhû thêëy laåi daáng baâ ngoaåi töi xûa. Chiïëc aáo nêu Chiïëc röí tre àaä lûu giûä cho töi möåt chuát höìn quï
baåc maâu súân cuä, chiïëc lûng coâng vaâ maái toác baåc phú, vaâ caã nhûäng hoaâi niïåm cuä, thêåt nöìng êëm maâ sao coá
gûúng mùåt hiïìn hoaâ àön hêåu àêìy nïëp nhùn, chiïëc chuát gò cûá day dûát trong loâng.
gêåy tre cuä kyä àïí bïn caånh, baâ ngöìi àoá, lùång leä àöi Thûúng quaá röí tre úi!q
mùæt nhòn nhûäng ngûúâi ài chúå, hy voång seä coá ngûúâi
mua giuáp vaâi chiïëc röí. Töi ngöìi xuöëng bïn baâ. Àöi
tay giaâ mua cuãa baâ àêìy vïët chai. Baâ baão nhûäng chiïëc
röí tre naây tûå tay baâ àan lêëy, mang ra chúå baán kiïëm
tiïìn mua gaåo. Baâ phaãi ài möåt quaäng àûúâng rêët xa
múái ra àïën chúå. Loâng töi chuâng xuöëng. Baâ àaä 86 tuöíi
coân phaãi tûå kiïëm söëng.
Töi mên mï trïn tay nhûäng chiïëc röí tre xinh xùæn
àûúåc àan thêåt chùæc vaâ kheáo tay, tûâng nan tre àïìu
àùån, khñt khao. Thêåt khoá tûúãng tûúång úã tuöíi naây baâ
coân coá thïí laâm ra àûúåc nhûäng saãn phêím tuyïåt vúâi
nhû vêåy.
Nghe töi khen, baâ cûúâi moám meám maâ khoeá mùæt
NGUYÏÎN ÀÛÁC QUYÏÌN dên gian trïn quï hûúng xûá Laång.
Giaám àöëc Súã VHTT Laång Sún Àïën vúái Laång Sún, ngay tûâ nhûäng
ngaây àêìu nùm, múã àêìu laâ Lïî höåi Àïìn
Mêîu thõ trêën Àöìng Àùng, huyïån Cao Löåc
Baão töìn vaâ tön vinh giaá trõ di saãn vúái haâng ngaân du khaách àïën tûâ khùæp
vùn hoaá xûá Laång moåi miïìn àêët nûúác, haâng ngaân du khaách
Lïî höåi vùn hoaá - du lõch xûá Laång àïën tûâ caác vuâng biïn giúái tónh Quaãng
xuên 2006 àaä diïîn ra tûâ ngaây 15 - 27 Têy - Trung Quöëc vaâ àöng àaão nhên
thaáng Giïng, coá thïí noái viïåc töí chûác dên caác dên töåc trong tónh àaä taåo nïn
hoaåt àöång lïî höåi vùn hoaá - du lõch haâng möåt lïî höåi thùæm tònh àoaân kïët biïn giúái.
nùm trïn àõa baân tónh laâ hoaåt àöång vùn Àùåc biïåt laâ lïî khai maåc lïî höåi hoaânh
hoaá lúán thiïët thûåc chaâo mûâng caác sûå traáng, rûåc rúä, àa sùæc maâu dên töåc vaâo
kiïån chñnh trõ troång àaåi cuãa àêët nûúác, cuãa ngaây 15 thaáng Giïng vúái nhiïìu hoaåt
tónh nhùçm khùèng àõnh neát vùn hoaá lïî höåi àöång nhû: khai maåc Höåi baáo xuên, Höåi
àùåc sùæc cuãa xûá Laång, qua àoá khai thaác, traåi thanh niïn; Giúái thiïåu vùn hoaá êím
phaát huy baão töìn vaâ tön vinh giaá trõ caác thûåc truyïìn thöëng vúái nhûäng moán ùn hêëp
di saãn vùn hoaá dên töåc. Caác hoaåt àöång dêîn, thúm ngon nhû: lúån quay, võt quay,
vùn hoaá - du lõch xûá Laång àaä goáp phêìn xöi nguä sùæc, khêíu sli, baánh dêìy... xem
xêy dûång diïån maåo vïì àúâi söëng vùn hoaá maân biïíu diïîn cuãa caác baãn àïìn, nhên
phong phuá, taåo khöng khñ phêën khúãi, dên caác dên töåc xûá Laång, maân biïíu diïîn
giaáo duåc neát àeåp truyïìn thöëng dên töåc nghïå thuêåt àùåc sùæc coá sûå tham gia cuãa
àöëi vúái quêìn chuáng nhên dên nhùçm goáp àoaân nghïå thuêåt Quaãng Têy - Trung
phêìn "xêy dûång nïìn vùn hoaá Viïåt Nam Quöëc vaâ tónh baån Bùæc Giang; Liïn hoan
tiïn tiïën àêåm àaâ baãn sùæc dên töåc". dên ca caác dên töåc Laång Sún, höåi chúå
Ngay tûâ nhûäng ngaây àêìu, ngaânh vùn triïín laäm xuên giúái thiïåu saãn phêím haâng
hoaá thöng tin tónh àaä tñch cûåc, chuã àöång hoaá xûá Laång.
tham mûu cho Ban chó àaåo Lïî höåi xêy Ngoaâi ra tûâ ngaây 16 thaáng Giïng, du
dûång kïë hoaåch, kõch baãn töí chûác Lïî höåi khaách àïën Laång Sún seä àûúåc tham gia
vúái nhûäng nöåi dung hoaåt àöång phong vaâo rêët nhiïìu lïî höåi trïn àõa baân thaânh
phuá, àùåc sùæc, múái meã taåo nïn khúãi àêìu phöë nhû Lïî höåi chuâa Tam Thanh, chuâa
töët àeåp cho möåt muâa lïî höåi truyïìn thöëng Tam Giaáo, àöång Nhõ Thanh, Lïî höåi
Baån haäy möåt lêìn àùåt chên lïn àêët Laâo Kai, miïìn Têy cuãa Töí
quöëc Viïåt Nam. Lao Kai möåt thõ xaä cöí kñnh neo bïën úã ngoån
söng Höìng. Khi tónh dêåy sau möåt àïm haânh trònh bùçng taâu
hoaã bùæt àêìu tûâ Ga Haâ Nöåi, seä chúåt hiïån trûúác mùæt baån möåt
thaânh phöë traãi daâi, àöí boáng xuöëng hai ven söng höìng rûåc
sùæc phuâ sa, seä gêy cho baån niïìm phêën hûáng àïí dêîn bûúác tòm
hiïíu nhûäng àiïìu kyâ thuá maâ maãnh àêët naây seä daânh cho baån.
Baâi, aãnh: ÀÖÎ ÀÛÁC nhêët Mêîu Liïîu Haånh àûúåc múã vaâo cûãa khêíu Höì Kiïìu. Àoá laâ ngöi àïìn
muâng 3/3 êm lõch haâng nùm. Höåi àaä àûúåc dûång tûâ thïë kyã XVII, thúâ
rûúác hïët baån seä dûâng chên úã Àïìn Cêëm thuöåc phûúâng Phöë Múái Àûác Thaánh trêën aãi núi hiïím yïëu
NgûúâI ThAáI
Lïî "Hùçng Vùæn" trong möåt gia àònh àöìng baâo Thaái Keã Boån - Quyâ Chêu, Nghïå An.
Dên töåc Thaái coá truyïìn thöëng hiïëu khaách. ÚÃ hoå, tiïëp khaách thïí hiïån möåt baãn sùæc
vùn hoaá àöåc àaáo rêët riïng trúã thaânh möåt phong tuåc àûúåc giûä gòn vaâ truyïìn laåi cho
tûâng thïë hïå. Vúái àöìng baâo dên töåc Thaái úã miïìn Têy Nghïå An ngaây nay, ngoaâi
nhûäng neát chung tiïu biïíu mang tñnh cöång àöìng, coân thïí hiïån nhûäng neát riïng
mang àêåm sùæc thaái àõa phûúng àûúåc moåi ngûúâi hïët sûác chuá yá vaâ xem nhû laâ möåt
taâi saãn coá giaá trõ tinh thêìn cho möîi baãn laâng. Àùåc biïåt úã Quyâ Chêu, huyïån miïìn
nuái thuöåc khu vûåc Têy bùæc Nghïå An, ûáng xûã trong giao tiïëp àûúåc xem laâ möåt
chuêín mûåc vùn hoaá vúái moåi ngûúâi.
Baâi, aãnh: LÏ BAÁ LIÏÎU Hoãi thùm tûâ sûác khoeã trong gia xûåa höm pa..."; nghôa taåm dõch:
àònh hoå haâng, cöng viïåc laâm ùn, "Ài ùn caá/Vïì uöëng rûúåu/Àïm
àïën viïåc ài àûúâng... Sau khi chaâo nguã àïåm àùæp chùn böng..." thïí
hûäng neát àeåp trong vùn hoãi, chuã nhaâ múâi khaách ngöìi vaâ hiïån loâng hiïëu khaách cuãa mònh.
Nhaâ vùn Nguyïîn Thïë Kyã ghi caãm tûúãng AÃNH: NHÊÅT AÁNH Muâa xuên bïn söng Haâm Luöng.
taåi àïìn thúâ Nguyïîn Thõ Àõnh.
H.L chuåc thûúác, chiïëc cöíng hoa vùn khoaãng 10 phuát laâ àïën Cöìn Qui
röìng phuång àöåc àaáo, do kiïën truác (Cöìn Caát). Daâi khoaãng 2km, röång
sû Huyânh Vùn Àaåi, tûå Hoaâng Nam 200m, Cöìn Qui laâ cöìn nhoã nhêët
iïím dûâng chên àêìu tiïn laâ
maái cheâo hoùåc àiïìu khiïín maáy bñ; caá rö, caá keâo hoùåc caá loác kho töå. chûä "àinh" theo truyïìn thöëng Nam
àuöi töm chúã traái cêy ra chúå baán... Vaâi ly rûúåu Phuá Lïî "chaánh göëc" seä böå (röång 98m2) àïí caác nghïå nhên
Ngöìi trong caác gian nhaâ saân giuáp baån tiïu hoaá hïët thûác ùn. Vûâa thïu tranh, thïu aáo trûng baây caác
röång raäi, àa söë laâ thuãy taå, cuãa nhaâ ùn traái cêy múái haái, húáp nguåm traâ saãn phêím. Ngoaâi ra, ngöi nhaâ baát
haâng du lõch Quï Dûâa, gioá löìng mêåt ong (mêåt ong khai thaác taåi giaác seä giuáp baån giaãi cún khaát sau
löång thöíi, baån thû thaái ngùæm nhòn vûúân) baån vûâa nghe tiïëng àúân ca khi ài böå xuyïn qua àûúâng laâng rúåp
àaám luåc bònh núã böng tñm ngaát, àeåp taâi tûã reáo rùæt. Àúân ca taâi tûã töìn taåi xanh boáng nhaän, bùçng caác loaåi
cuâng nùm thaáng trïn àêët Bïën Tre, nûúác dûâa tam quan, dêu, xiïm...
àïën nao loâng. Caác nhaâ ùn cêët bùçng
ngaây caâng phaát triïín nhû möåt neát hoùåc traâ mêåt ong nûúác traái tùæc
tre laá nhûng àêìy àuã tiïån nghi, vúái
àùåc biïåt àiïím tö thïm neát duyïn noáng höíi. Àêy laâ ba ngöi nhaâ àöåc
nhûäng moán ùn àùåc saãn, dên daä
daáng cho vuâng söng nûúác naây. àaáo mang àùåc trûng Bïën Tre, toaân
àùåc sùæc nhû: caá böng lau nêëu canh Qua Cöìn Qui, vaâo Raåch Xïëp. böå àûúåc xêy dûång bùçng dûâa: laá dûâa
chua bêìn vúái rau muöëng àöìng; caá Caâng vaâo sêu, con raåch caâng nhoã nûúác lúåp maái, cöåt dûâa, vaách "böí
àiïu höìng hêëp nêëm möëi vúái böng laåi, doâng nûúác trong kho", cûãa caái vaâ cûãa söí cuäng bùçng
xanh, hai bïn búâ um göî dûâa àûúåc baâo trún, böi saáp
tuâm dûâa nûúác, ö rö, boáng laáng, àeåp vaâ sang troång!
coác keân vúái cú man Baån seä thñch thuá khi àûúåc ài xe
naâo nhûäng haâng àùng ngûåa. Tiïëng voá ngûåa loác coác vang
bùæt caá cuãa cû dên àõa trïn con àûúâng laâng rúåp maát boáng
phûúng. Raåch Xïëp dûâa, thoang thoaãng hûúng dûâa, laâ
thuöåc xaä Quúái Sún, kyã niïåm khoá quïn. Thñch thuá khöng
huyïån Chêu Thaânh, keám laâ ài xuöìng ba laá trïn raåch Àoâ
laâ "laänh àõa" cuãa caác Cheâo. Cûá hai thiïëu nûä bêån aáo baâ
loâ sêëy nhaän, vaâo muâa ba, àöåi noán laá, cheâo möåt chiïëc
cao àiïím àaä xuêët xuöìng chúã 5 - 6 ngûúâi khaách ài
haâng trùm têën nhaän theo con raåch hai bïn búâ bñt chõt
long sêëy qua Trung nhûäng bêìn laâ bêìn, khaách nûúác
Quöëc. Daâi theo nhûäng ngoaâi vö cuâng thuá võ, laåi coân àûúåc
con àûúâng quï rúåp àöåi chiïëc noán laá xinh xùæn, dïî
maát boáng dûâa, laâ thûúng!
nhûäng ngûúâi dên mïën Bïën Tre coân coá du lõch truyïìn
khaách luön coá nuå cûúâi thöëng, vïì nguöìn túái nhûäng di tñch
cúãi múã, thên thiïån. vaâ thùæng caãnh: möå nhaâ thú yïu
Khaách du lõch nûúác nûúác Nguyïîn Àònh Chiïíu (An Àûác,
ngoaâi thñch thuá cûúâi: Ba Tri); tûúång àaâi Àöìng khúãi; sên
"Viïåt Nam very good". chim Vaâm Höì; laâng hoa kiïíng, cêy
Taåi khu du lõch Quúái giöëng lúán nhêët nûúác Caái Mún (Chúå
An àang xêy dûång Laách). Khi cêìu Raåch Miïîu bùæt qua
"Nhaâ trûng baây saãn söng Tiïìn, Bïën Tre seä vûún lïn
phêím bùçng dûâa" phaát triïín, du lõch laâ möåt trong
Àïìn thúâ Àöì Chiïíu.
(röång 108m2) vaâ nhaâ nhûäng muäi àöåt phaá...q
Laâ n g cöí
bïn söng Tiïn
Coá möåt laâng cöí thuêìn Viïåt vúái
gêìn 20 ngöi nhaâ rûúâng bïn
búâ söng Tiïn thuöåc xaä Tiïn
Caãnh, huyïån Tiïn Phûúác tónh
Quaãng Nam.
Àêìu àïì baâi thú "Gûãi Thuyá Kiïìu" nhûng taác giaã noái vïì Kim
Gûãi Thuyá Kiïìu Troång. Khöng raâo àoán daâi doâng maâ thùèng thùæn:
"Phaãi chi Kim Troång laâ ta
Thò naâng àêu phaãi phong ba möåt àúâi"
Bùçng möåt loaåt hònh aãnh thú àöëi lêåp nhau, nhaâ thú dêîn giaãi,
Phaãi chi Kim Troång laâ ta phï phaán, khùèng àõnh. Caãm xuác thú ài trong khöng khñ tranh
Thò naâng àêu phaãi phong ba möåt àúâi chêëp, lyá leä phaãi chùng àêìy nhiïåt tònh cuãa taác giaã àïí dêîn àïën vêën
Dêîu khöng khuêëy nûúác choåc trúâi àïì maâ taác giaã àõnh gûãi gùæm. Thuyá Kiïìu, Kim Troång àïìu laâ nhûäng
Lêåt nhaâo cung àiïån àöíi ngöi sún haâ nhên vêåt vùn chûúng tiïu biïíu. Ngûúâi con gaái hoå Vûúng ài vaâo
thú Nguyïîn Du vúái veã àeåp hoaân thiïån tiïu biïíu cho phêím giaá cao
Thò naâng vêîn maäi bïn ta caã cuãa con ngûúâi.
Tiïët trinh àêu phaãi chó laâ tiïët trinh Chïë Lan Viïn tûâng viïët: "Chaånh thûúng cö Kiïìu nhû àúâi dên
Thuyá Vên trùm àeåp ngaân xinh töåc". Nguyïîn Du gûãi gùæm úã naâng caã chên, thiïån, myä cuãa cuöåc
Vêîn khöng thay àûúåc boáng hònh söëng. Vùn Troång Huâng muöën ngûúâi àeåp khöng phaãi "phong ba
Kiïìu xûa möåt àúâi" cuäng coá nghôa laâ nhaâ thú mong muöën nhûäng veã àeåp
Yïu nhû ai àoá bùçng thûâa trong cuöåc àúâi khöng phaãi chõu sûå vuâi dêåp bêët cöng. Nhûng laâm
thïë naâo àïí giaãi thoaát naâng? Vùn Troång Huâng nhúá vïì Tûâ Haãi:
Lêëy em thay chõ laåi vûâa àûúåc quan
Dêîu khöng khuêëy nûúác choåc trúâi
Ta àêy quyïët chñ tòm naâng Lêåt nhaâo cung àiïån, àöíi ngöi sún haâ
Dêîu xú xaác nhuy å dêîu taân taân hûúng Ngûúâi anh huâng "àoâi phen gioá taáp mûa sa", àaä yïu Kiïìu, cûáu
Thuyã chung vêîn veån yïu thûúng Kiïìu. Röìi taác giaã phï phaán Kim Troång:
Thoái àúâi nhû lúáp múâ sûúng saá gò Yïu nhû ai àoá bùçng thûâa
Thú àaân möåt gaánh ra ài Lêëy em thay chõ laåi vûâa àûúåc quan
Laâ möåt nhêån xeát chñ lyá! Kim Troång yïu Kiïìu maâ khöng cûáu
Caách xa caái chöën thõ phi têìm thûúâng
nöíi ngûúâi yïu. Vêîn nhúá Thuyá Kiïìu maâ lêëy Thuáy Vên laâm vúå. Tònh
Maâ thöi, thöi àaä àoaån trûúâng yïu laâ chuyïån khöng thïí naâo thay thïë àûúåc. Sûå thay thïë gûúång
Phaãi chi Kim Troång àûúâng àûúâng eáp seä dêîn con ngûúâi àïën nhûäng khöí àau.
laâ ta Vúái Vùn Troång Huâng, Kiïìu xûáng àaáng vúái möåt tònh yïu àeåp
nhêët. Vúái nhûäng lúâi thú àêìy nhiïåt huyïët cuãa möåt têëm loâng yïu.
"Yïu nhau vaâng àaá phaãi mïìm", "Yïu nhau tam tûá nuái cuäng treâo"
nhaâ thú quyïët chñ tòm naâng:
Ta àêy quyïët chñ tòm naâng
Dêîu xú xaác nhuåy dêîu taân taân hûúng
Thuãy chung vêîn veån yïu thûúng
Thoái àúâi nhû lúáp múâ sûúng saá gò
Thú àaân möåt gaánh ta ài
Caách xa caái chöën thõ phi têìm thûúâng.
Duâ giaãi quyïët bùçng caách naâo thò caái göëc cuãa noá phaãi laâ möåt
tònh yïu thêåt sûå, möåt tònh yïu maänh liïåt, chó coá tònh yïu nhû vêåy
múái àuã sûác maånh cûáu vúát caái àeåp. Mùåt khaác, muöën baão vïå caái
àeåp chên chñnh thò ngûúâi baão vïå phaãi coá nhûäng phêím chêët êëy.
Taác giaã baâi thú rêët kheáo leáo, caã baâi thú khöng duâng chûä "töi" maâ
duâng chûä "ta" àïí gûãi gùæm möåt vêën àïì coá tñnh chêët chung cuãa
cuöåc àúâi. Khöng phaãi chó chuyïån Kim Troång, Thuyá Kiïìu maâ kiïën
giaãi trong baâi thú mang tñnh nhên vùn sêu sùæc. Khöng phaãi baâi
thú naây maâ trong hai têåp thú cuãa anh "Daåo khuác ên tònh" (1991);
“Boáng truác” (2002), rêët nhiïìu baâi thú cuãa Vùn Troång Huâng àïìu
thïí hiïån möåt neát gò ngang ngang, laäng tûã, kiïíu nhû: "Thú àaân möåt
gaánh ta ài, caách xa caái chöën thõ phi têìm thûúâng" hoùåc "Nghòn
nùm laâ gioá thêìm thò, lang thang anh haát nhûäng gò anh yïu"...
Phaãng phêët hònh aãnh ngûúâi mï hoa lan ài tòm lan àeåp trong rûâng
vùæng hay möåt hiïåp sô cuãa caái àeåp "giûäa àûúâng dêîu thêëy bêët bùçng
maâ tha".q
Quy Nhún, thaáng 6/2004
PHÛÚNG THÛ Anh àûúåc gia àònh cho sang Nhêåt coá mùåt trïn hai trang nhêët cuãa túâ
hoåc khoa Luêåt taåi vuâng Okinawa baãn tin trong trûúâng vïì nhûäng
phña Nam nûúác Nhêåt. "Thúâi gian thaânh tñch hoåc têåp xuêët sùæc. Cö
"Nùçm nguã vêîn mú thêëy
àoá lõch hoåc cuãa mònh rêët cùng coân nhúá nhûäng caãm giaác "Rêët
mònh baán haâng"
thùèng, tûâ 9 giúâ saáng cho àïën 8 vui, rêët tûå haâo khi caác baån ngûúâi
Gùåp Hoaâng Anh trong cùn giúâ àïm, khöng coá thúâi gian laâm Nhêåt àïìu nhòn mònh vúái con mùæt
nhaâ nhoã nùm têìng trïn àûúâng thïm bêët cûá caái gò, khöng àûúåc kñnh phuåc, múâi mònh vïì nhaâ giúái
Phuâ Àöíng Thiïn Vûúng, töi noái tiïëng Viïåt, nhiïìu khi nhòn thiïåu vúái gia àònh vaâ ùn cúm
khöng khoãi bêët ngúâ trûúác phong thêëy tiïëng Nhêåt caãm thêëy chaán, cuâng hoå...".
thaái nheå nhaâng, giaãn dõ vaâ tûâ töën caãm thêëy súå àïën nöîi vïì àïën nhaâ Röìi nhûäng kyâ nghó heâ, nghó
toaát ra tûâ chõ. mònh àïìu phaãi bêåt àaâi Myä lïn àïí àöng, têån duång thúâi gian raãnh röîi,
Sinh nùm 1977, laâ dên chuyïn nghe...", Hoaâng Anh têm sûå. Nhúâ Hoaâng Anh xin ài laâm thïm taåi
Anh trûúâng Amsterdam, sau khi sûå cöë gùæng vaâ quyïët têm, trong caác cuãa haâng ùn, caác vùn phoâng,
töët nghiïåp phöí thöng, Hoaâng hai nùm liïìn, Hoaâng Anh liïn tuåc caác quêìy haâng trang sûác
george condominas
vaâ
THÛ PHÛÚNG
Chuáng töi ùn rûâng
"Chuáng töi ùn rûâng"
Àïí coá thïí noái vïì G.S
Condominas coá leä chuáng ta chó coá "Chuáng töi ùn rûâng" àaä àaánh dêëu sûå àùng quang
thïí duâng hai tûâ giaãn dõ. Sûå giaãn dõ,
gêìn guäi toaát ra tûâ chñnh con ngûúâi
trong nïìn vùn hoaá dên töåc cuãa möåt thïí loaåi hoaân
öng khi coá dõp troâ chuyïån. Nhû toaân múái, nöíi bêåt vò sûå gùæn boá vúái hiïån thûåc baãn àõa
möåt ai àaä noái "vùn chñnh laâ ngûúâi"! sêu sùæc hún têët caã nhûäng gò àaä tûâng coá trûúác kia... "
Àoåc cuöën höìi kyá "Nous avons
mangeá la foret" (dõch ra tiïëng Viïåt nhaâ dên töåc hoåc nöíi tiïëng Claude - Leávi Strauss àaä
laâ "Chuáng töi ùn rûâng") cuãa öng, nöìn g nhiïåt àoá n chaâo nhûä ng taác phêím cuãa
chuáng ta seä bùæt gùåp nhûäng àiïìu
giaãn dõ àïën kyâ laå trong caách viïët
Condominas nhû thïë.
dên töåc hoåc. Öng ghi laåi vaâ chia
seã nhûäng traãi nghiïåm cuãa mònh khi
söëng cuâng vúái ngûúâi Mnöng Gar
trong buön laâng Sar Luk úã Têy
Nguyïn trong nhûäng nùm 1948 vaâ
1949, khi thûåc hiïån möåt khoaá thûåc
àõa úã trûúâng Viïîn Àöng Baác Cöí.
15 thaáng söëng taåi ngöi laâng taåi
tónh Àùæk Lùk, cuâng chia
seã vaâ quan saát cuöåc GS Condominas trong lïî nhêån kyã niïåm chûúng
söëng cuãa ngûúâi “Vò sûå nghiïåp khoa hoåc xaä höi” taåi BTDTHVN.
dên, öng àaä hoåc
tiïëng noái cuãa hoå
qua sûå ghi cheáp
nhûäng àöì vêåt
cuãa buön laâng vaâ
Phaáp höìi àêìu nùm 1984 àaä àûúåc Baão taâng Quöëc gia Kuwait vaâ
tòm thêëy úã Nhêåt Baãn, trong tay cuãa Baão taâng cöí vêåt Höìi giaáo àaä bõ cûúáp
möåt truâm bùng nhoám kheát tiïëng phaá vaâ sau àoá bõ àöët chaáy trong 7
Shuinichi Fujikuma. Chñnh ngûúâi thaáng Iraq àûa quên vaâo Kuwait.
naây cuäng laâ ngûúâi àûáng sau vuå cûúáp Hai baão taâng naây coá möåt böå sûu
úã Marmottan. Söë tranh naây àaä àûúåc têåp nghïå thuêåt cuãa thïë giúái Höìi giaáo
tòm thêëy vaâo nùm 1991 taåi Corsica. thuöåc haâng quyá giaá nhêët thïë giúái do
4. Mexico, thaáng 12/1985: doâng hoå Al Sabah cuãa Kuwait sûu
Àoá laâ àïm Giaáng sinh vaâ 8 nhên têåp trong nhûäng nùm 1970 vaâ 1980,
viïn baão vïå taåi Baão taâng nhên loaåi trong àoá coá bûác "Portrait of Persian
hoåc quöëc gia cuãa thaânh phöë Mexico Painter". Khoaãng 2000 hiïån vêåt àaä
àaä mêët caãnh giaác. Khöng nhûäng àûúåc àûa túái Baão taâng Quöëc gia Iraq
thïë, chuöng baáo tröåm cuäng khöng taåi Baghdad.Sau khi àaåt àûúåc thoaã
coân hoaåt àöång sau khi hïå thöëng bõ thuêån ngûâng bùæn, möåt nhoám caác
hoãng 3 nùm trûúác àoá. Luác 8h saáng nhên viïn quaãn lyá baão taâng cuãa
höm sau, möåt àöåi baão vïå múái túái Kuwait àaä túái Baghdad vaâ tûâ thaáng
thay ca vaâ nhêån ra rùçng kñnh baão vïå 9 túái thaáng 10/1991, khoaãng 16000
cuãa 7 khu trûng baây àaä bõ dúä boã. hiïån vêåt àaä quay laåi vúái võ trñ trûúác
Töíng cöång coá túái 140 hiïån vêåt biïën àoá cuãa noá.
mêët, göìm caã nhûäng vêåt bùçng vaâng, 8. Lêu àaâi Drumlanrig,
ngoåc bñch coá tûâ thúâi Maya, Aztec, Scotland, thaáng 8-2003:
Zapotec vaâ caác hiïån vêåt nhû mùåt naå Ngaây 27/8/2003, 4 ngûúâi àaä loåt
cuãa Pacal. Ngûúâi phuå traách baão àûúåc vaâo lêu àaâi Drumlanrig cuãa
taâng laâ Felipe Solis àaánh giaá rùçng Cöng tûúác Buccleuch vaâ lêëy ài bûác
chó möîi bûác tûúång àoá thöi cuäng coá "Madonna With the Yarnwinder"
giaá hún 20 triïåu USD trïn thõ trûúâng cuãa danh hoaå Leonardo da Vinci veä
nïëu nhû boån tröåm tòm àûúåc ngûúâi khoaãng tûâ nùm 1500 túái nùm 1510,
mua. Do hêìu hïët caác hiïån vêåt chó coá giaá gêìn 53 triïåu USD. Cöng tûúác
cao khoaãng 2,5cm nïn tuy söë lûúång Buccleuch laâ möåt trong nhûäng
nhiïìu nhûng coá thïí àùåt thoaãi maái ngûúâi giaâu coá nhêët Scotland, súã hûäu
trong vaâi vali. Àêy vêîn àûúåc coi laâ böå sûu têåp nghïå thuêåt trõ giaá hún
vuå cûúáp caác hiïån vêåt quyá giaá lúán 716 triïåu USD vúái nhûäng tuyïåt taác
nhêët. Baâi hoåc thò àaä roä raâng. Caác nhû "Old Woman Reading" cuãa
baão taâng quöëc gia, nhêët laâ úã nhûäng Rembrandt, bûác chên dung Ngaâi Mùåt naå cuãa Pacal.
nûúác àang phaát triïín khöng coá hïå Nicholas Carew cuãa Holbein. Öng
àaä treo thûúãng 100.000 baãng
thöëng an ninh xûáng àaáng vúái hiïån
(177.000 USD) cho thöng tin dêîn túái
vêåt trûng baây. Maâ khöng phaãi ai
viïåc tòm laåi àûúåc bûác tranh cuãa Da
cuäng vui veã àoán mûâng ngaây lïî, tröåm
Vinci.
cûúáp cuäng vêîn laâm viïåc nhû 9. Oslo, Na Uy, thaáng 8/2004:
thûúâng. Bûác "The Scream" cuãa danh
5. Myä, thaáng 2/1988: hoaå Edvard Munch khöng chó laâ möåt
Vuå àöåt nhêåp vaâo chi nhaánh cuãa trong nhûäng taác phêím nöíi tiïëng
nhaâ buön nghïå thuêåt Colnaghi úã nhêët thïë giúái maâ coân laâ möåt trong
Manhattan vö cuâng tinh vi. Boån nhûäng bûác tranh bõ àaánh cùæp nhiïìu
tröåm ài qua cûãa söí trïn maái nhaâ vaâ lêìn nhêët. Nùm 1994, möåt phiïn baãn
kheáo leáo sûã duång möåt súåi dêy àïí cuãa bûác hoaå theo trûúâng phaái biïíu
nhêíy xuöëng cêìu thang. Nhûng khi hiïån naây bõ àaánh cùæp khoãi Phoâng
àaä vaâo trong chuáng hiïån nguyïn trûng baây Quöëc gia Na Uy nhûng
hònh laâ nhûäng keã laäo luyïån, boã qua sau àoá tòm laåi àûúåc. Gêìn àêy nhêët,
vaâi bûác sún dêìu vaâ choån nhûäng bûác möåt phiïn baãn khaác bõ àaánh cùæp
coá giaá nhêët trïn tûúâng. Àoá laâ 28 bûác khoãi Baão taâng Munch Oslo vaâo
tranh trong àoá coá hai bûác cuãa Fra thaáng 8/2004. Bûác naây àûúåc veä
Angelico àûúåc baão hiïím 4 triïåu nùm 1893 coá giaá khoaãng 74,5 triïåu
USD vaâ bûác "Rayfish With Basket USD nhûng Baão taâng Munch khöng
of Onions" cuãa Chardin. Sau àoá mua baão hiïím vò cho rùçng bûác tranh
caãnh saát chó tòm laåi àûúåc 14 bûác. àoá laâ khöng thïí àõnh giaá àûúåc. Boån
Töíng söë tranh bõ mêët coá giaá tûâ 6 cûúáp taáo túån naây coân lêëy caã bûác
triïåu USD túái 10 triïåu USD, laâ vuå "Madonna" cuãa Munch vaâ hiïån vêîn
tröåm taác phêím nghïå thuêåt taáo túån ung dung ngoaâi voâng phaáp luêåt.
nhêët New York. Chuáng cuäng khöng àoâi tiïìn
6. Kuwait, thaáng 8-1990 chuöåc...q "The Scream".