Professional Documents
Culture Documents
nmero
62
Verao 2000
DIRECOM:
Carlos Quiroga
CONSELHO ASSESSOR:
GALIZA:
Jos Agrelo Ermo
Carlos Campoy
Alberto Garcia Vessada
Lus Gonales Blasco
Marcial Gondar Portasany
Cludio Lpez Garrido
Aurora Marco
Higino Martnez Estvez
Ramom Nogueira Calvo
Jos Posada
Maria das Dores Rei Teixeiro
Ramom Reimunde Norenha
Manuela Rivera Cascudo
Felisindo Rodrguez
Jom Trilho Prez
Xavier Vilhar Trilho
CONSELHO DE REDACOM:
Carlos Garrido
C. Villarino Pardo
Flix Rodal-Fraga
Henrique Peres Rodrigues
Isaac Alonso Estraviz
Joel Gomes
Jos Lus Rodrguez
Jos Antnio Souto Cabo
Jlio Diguez
scar Diaz Fouces
Paulo Valrio
Ricardo Carvalho Calero
Jenaro Marinhas del Valle
GRAFISMO:
Ivam Cozinha
In memoriam:
Ernesto Guerra da Cal
Jlio Garcia Santiago
NOTA DA REDACOM
1. AGLIA reserva-se o direito a publicar
originais nom solicitados.
BRASIL:
Leodegrio A. de Azevedo Filho
Gladstone Chaves de Melo
Reynaldo Valinho
In memoriam:
Slvio Elia
MOAMBIQUE:
Ftima Mendona
PORTUGAL:
Carlos Assuno
Jos A. Fernandes Camelo
Mrio Gomes dos Santos
scar Lopes
Albano Martins
Jos Lus Pires Laranjeira
Amadeu Torres
In memoriam:
Manuel Rodrigues Lapa
S U M R I O
ESTUDOS
7
31
77
POESIA
103
105
O Amante Seropositivo
Jos Manuel Outeiro G.
O deserto e o mar
Roberto Samartim
NOTAS
109
119
RECENSONS
127
141
FOTOGRAFIAS
Luz Castro Pena
(com textos de Jos Ramom Pichel)
AGALIA, 62
SUJEITO
RESULTADO
Nvel
interpretativo
Nvel
individual
Mundo
intelectual
(4) Esta representao grfica dos mecanismos simblicos como uma estrutura triangular uma adaptao s
necessidades prprias do nosso trabalho das teses expostas por Ogden e Richards em El significado del sig nificado -una investigacin acerca de la influencia del lenguaje sobre el pensamiento y la ciencia simbo lgica e tambm por Marcelino Ags Villaverde em Del smbolo a la metfora -introduccin a la filosofa
hermenutica de Paul Ricoeur.
9
AGALIA, 62
Nvel
interpretativo
Nvel
individual
Nvel
lrico
Nvel
interpretativo
Nvel
individual
Mundo
sensorial
Mundo
intelectual
Mundo
sensorial
Mundo
intelectual
10
Nvel
interpretativo
Nvel
individual
Mundo
intelectual
Nvel
interpretativo
Nvel
individual
Mundo
intelectual
AGALIA, 62
da mensagem potica. A linha seguida ento na translao do significado final foi:
mundo intelectual (obrigado e prvio conhecimento pelo autor do significado do
cdigo de bandeiras)----> sentidos (a bandeira, a cor)----> aplicao pessoal desse significado concreto do cdigo de bandeiras ----> interpretao simblica final (ser
"enfermo", maldio, liberdade, etc.).
"LUZ" + Sufixos derivativos. Exemplos onde aparece categorizada por distintos sufixos derivativos ("To lcido", "foi um
deslumbramento").
b.2.- Em distintas formas adjectivas ("luminosa", "translcidas" ),
quando aparecem ligadas com qualquer elemento lquido (gua, nebulosa, etc.), destacara-se a qualidade desta para deixar passar a luz em
maior ou menos medida. Fala-se de "transparncia luminosa" quando se
menciona a gua, de "mos translcidas" quando esto submersas ou de
"nebulosa luminosa" onde se exprime uma imagem sagrada tpica de
toda epifania: apresenta-se uma figura rodeada de um nimbo de luz.
Contudo, tambm pode ser pertinente a meno ausncia deste
elemento. Este trao pode aparecer sinalado direc tamente no texto ou
bem de maneira "sub-reptcia". De maneira implcita o poeta pode submergir-nos neste mundo "sem luz" atravs do emprego sistemtico de
palavras que se ligam subjectivamente a qualidade do obscuro embora
sem mencion-la aparentemente. o caso do soneto Olvido , texto
enchido de expresses que conotam a falta de luz: "desce", "olvido", "vu
de luto", "dormir", "caixo", "dorme", "murcha", "cho", etc.; mas nunca
"noite", "escuridade", "negro", etc. Procedimento semelhante acontece na
criao de um ambiente nocturno, a partir de impresses sombrias e
escuras e das prprias imagens evocadas (como a profundidade, o
abismo...): "Fundas, soluam/ Caudais de choro./ Que runas (ouam!)/ Se se
debruam,/ Que sorvedouro!/ Trmulos astros... Soides lacustres..." (vv.1117 Violoncelo).
Catorze menes explcitas temos de carncia de luz em distintos
degraus. De mais a menos, temos aluses a uma progressiva diminuio: "como uma luz se apaga..." ou "...me enoiteceu a vida..." (vv. 38 e 26
de Roteiro da vida III) ata chegar no-luz: "um balo apagado (v. 40
Roteiro da vida III) que se pode manifestar como:
Sombra: "...fica sequer, sombra das minhas mos" e "Estranha
sombra em movimentos vos" (vv. 82 e 84 Vnus II).
Noite: "Queimou o sol! Volvei noites de paz" (v. 4 Paisagens de
Inverno); "...Tudo a noite, fora" (v. 9 Ao longe os barcos de flo res ); "Outra vez, pela noite, na ardentia" e "E noite latescendo,
onde, quietas" (vv. 2 e 11 S. Gabriel).
Escurido: "Cobrir-me o corao dum vu escuro" (v. 8 Caminho
I); "...lago escuro..." (v. 75 Vnus II); "Se vens, s escuras" (v. 15
Em um retrato); "Viva, grcil, na escurido tranquila" (vv. 2 e 8
Ao longe os barcos de flores).
13
AGALIA, 62
AGALIA, 62
temticos cruciais em Pessanha (outra vez esse associacionismo recorrente): o tempo e a luz sentida neste caso em ausncia, conceitos ambos
ligados imagem simblica de uma clepsidra que marca a pulsao do
ritmo da existncia em tempos em que a ausncia de luz tambm simblica predomina na vida pessoal do poeta (e, por extenso, de todos
os homens).
II. O SOL
Em geral este elemento desempenha metonimicamente os valores prprios da luz. O sol a fonte da luz, do calor, da vida e da esperana. E
neste sentido de princpio anmico ou fora vital como se manifesta em
"Vai j rompendo o sol: vamos embora" (v. 4, Caminho III), onde a presena
da luz um alento para que o poeta tome a deciso de abandonar o seu
"eu existencial" pelo seu "eu potencial"; ou em "Dia de sol, inundado de sol"
(vv. 18 e 20, Vnus III) que nos oferece uma interessante contraposio
entre o desbordamento de luz (=esperana, vida, optimismo, etc.), exprimida nas repeties enfticas "dias de sol" -duas vezes- e "to lcido" -quatro vezes-, e o falso da sua esperana ao reconhecer tristemente "To lci do ...To plido ...To lcido" repetido quase como uma orao... o poeta
aguardava muito desse dia esplndido mas tudo em vo, s fica uma
afligida melancolia, porque a palidez a falta de cor, e a falta de cor a
desesperana e a frustrao.
Se a luz irradiada pelo sol o conhecimento intelectual, o prprio sol
a inteligncia csmica, como o corao , dentro do ser, a s da faculdade de conhecer.
O sol pode transformar-se em metfora de pureza, instrumento que
enxuga as impuridades do mar -e do poeta-: "Que o sol, sem mancha, o cris tal sereno volatize" (v. 13 Roteiro da vida II).
Ou tambm pode ser, simplesmente, uma descrio do sol oblquo que
apenas quenta, e que serve ao poeta para "justificar" num sentido ambiental uma certa predisposio ertica ("Mas sinto-me sorrir de ver esse sorriso/
que me penetra bem, como este sol de Inverno" vv. 21 e 22 de Interrogao).
Contudo h um caso em que o sol, elemento iniciador como j dissemos, o princpio mas tambm o fim. quando aparece arrebatado da
sua luz para exprimir uma situao ou desejo que morre antes de
comear: "Um sol onde expirasse a madrugada" (v.13 Caminho I). Neste
hbil paradoxo o poeta tenta exprimir isso que pde ser e que nunca foi
(so as "cores virtuais" ou "os abortos" dos que falar noutros poemas).
16
III. O LUAR
Significa um degrau intermdio entre a luz e a escurido. Utilizando a
acima mencionada terminologia filosfica oriental equipararemos a luz
solar com o princpio activo e a luz lunar com o princpio passivo. Ento,
se a luz do sol o smbolo do conhecimento absoluto percebido por
intuio direita sem refraco, isto , sem intermedirio deformatrio; este
conhecimento imediato que a luz solar ope-se luz-lunar que, sendo
indirecta e reflectida, semelha o conhecimento racional. No soneto III de
Roteiro da vida ("To branca do luar.../ Eis tenho-a junto a mim./ Vencida,
minha, enfim/ Aps tanto sonhar.../ Porque entristeo assim?.../ No era ela, mas
sim/ O que eu quis abraar") vemos esta clara diferenciao entre o "objecto
de desejo inicial" (=o princpio activo, direito e intuitivo) e o "objecto de
desejo outro" que s descoberto atravs da insatisfao que permanece
depois de ter frudo o inicial (=o conhecimento indirecto e racional).
A luz solar actua sobre o esprito SPIRITUS e o luar sobre a alma
ANIMA. Quem regula a primeira no homem o corao ("[a falta de
luz] cobrir-me o corao dum vu escuro" v. 8, Caminho I) e a segunda, o
crebro. Se a luz solar faz referncia essncia dos fenmenos e das coisas, a luz lunar a substncia delas.
Das cinco vezes que o luar aparece mencionado, trs delas serve como
um elemento ambiental mais que fornece uma certa ambientao visual
de carcter impressionista (no v. 35 de Vnus II "Longas teias de luar de
lhama de oiro" e em Roteiro da vida III no v. 13 " Se andava no jardim/ que
cheiro de jasmim/ To branca do luar" e tambm no v. 21 "A hora do jardim.../
O aroma de jasmim.../ A onda do luar"). Alis dessa funo, o luar pode ter
qualidades tranquilizadoras a partir dum tratamento personificado: "O
luar dulcifica... Feeria/ do luar no mais deixes de envolv-las!" (S. Gabriel II
vv. 7-8).
III. AS CORES
Ainda que na maior parte dos poemas h um ambiente luminoso
muito intenso, o valor das cores em Pessanha quase sempre mais
emblemtico, simblico, do que cromatstico: a associao exerce-se neste
aspecto como em tantos outros. Raras so as cores mencionadas no livro
pelo seu valor decorativo, e aquelas em que aparecem como peas dum
jogo de luz, so pouco matizadas pois o que realmente interessa o
impacto sensorial global que nos produz a sua apario conjunta.
Em geral, os efeitos simblicos das cores na mente provm das suas
associaes com o mundo natural (o azul do cu; o vermelho do sangue,
17
AGALIA, 62
(6) Este poema j foi analisado brilhantemente por Esther de Lemos. Neste pargrafo, e noutros que faam
meno ao poema, Vermelho e Branco, seguimos de maneira parcelar os excelentes apontamentos de Esther
de Lemos em A Clepsidra de Camilo Pessanha. Ed. Verbo; Lisboa, 1981.
18
AGALIA, 62
dos; contudo o azul tem, neste exemplo concreto, uma funo muito mais
importante que ultrapassa o seu simples significado herldico: a de pr
em relao direita, pela metonmia da cor, o braso histrico passado e
morto com um outro braso moderno e vivo: a tatuagem que leva inscrita no brao.
Seja qual for o seu valor simblico, aparece sempre sem qualquer indicao.
III. 4. O DOURADO.Em cinco ocasies aparece. E a cor do sol e,
como tal, smbolo:
a) Herldico da majestade ("o meu braso [...] Tem de oiro, num quartel"
v. 19 de Gabriel II).
b) Num sentido mais amplo, do nvel ptimo de qualquer fenmeno
ou objecto como a msica suprema que se escuta em "...gorjeios, estribil hos / dum clarim de oiro" vv. 9-10 Fongrafo ou como o desejo "da hora pro metida" em "Depois das bodas de oiro" v. 22 Roteiro da vida III.
s vezes utilizado para participar em jogos e contrastes de luzes que
o Pessanha impressionista gostava de reproduzir. H combinaes de:
Branco / negro e ouro: "Longas teias de luar de lhama de oiro" (v. 35 de
Vnus II), entre as velas dos barcos, a escurido incipiente do luar e os
raios do ocaso.
Negro e ouro: "E guias de negro, desfraldando as asas / que reala de oiro
um colar de besantes..." (v. 28 de S. Gabriel II).
III. 5. O AMARELO.Esta cor, ainda sendo variante cromtica da
anterior, no tem nada que ver no seu simbolismo. Nunca se regista com
finalidades estticas por enquanto o seu valor muito mais representativo do que descritivo. O amarelo s aparece mencionado no v. 18 de
Roteiro da vida I: "...com a bandeira amarela" e no v. 10 de Poema Final
baixo a expresso "Abortos, que pendeis as frontes cor de cidra". Esta metfora necessita uma explicao no seu preciso contexto. O Poema Final
um discurso exortativo que o "eu" dirige a tudo aquilo que foi nele, virtualidade no actualizada, potencialidade no realizada, desejo nunca
satisfeito. Nesta temtica "os abortos" so algo que no chegaram a atingir a existncia, foram uma forma de vida incipiente, uma potencialidade
definitivamente negada. A "cor de cidra" sublinha a marca da fermentao que , de algum modo, uma forma de decomposio. Nesta conotao contextual tem um valor muito prximo cor "azul" do mar mas
com alguma diferena: a putrefaco da "cor de cidra" d-se por no ser,
por no nascer; embora a putrefaco do "azul" nasce do ser esbatido e
enfraquecido.
20
AGALIA, 62
sante resulta neste poema a passagem das cores que remata numa aparente inverso dos valores adquiridos em exemplos anteriores: o poeta
comea por uma intensa luz branca de deserto que o cega. Ao mesmo
tempo esse momento de escurido converte-se num espao "em branco"
ao perder toda referncia sensorial e intelectual (lembre-se que os "olhos"
de Pessanha so tambm rgos de reflexo que actuam directamente
sobre a conscincia do homem). Nesse instante "em branco", nascido da
"negra" cegueira, aparecem as suas "negras" fantasmas -que so negros
tambm-. Uma vez vencidas (=mortas) as "negras" fantasmas, volve de
novo a deslumbrante luz branca do deserto (desculpas pela necessria
redundncia!) que o deixa uma outra vez "em branco" ("Todo o meu ser
suspenso") mas, desta vez, a luz vem ligada ideia de morte branca ou
negra, segundo Oriente ou Ocidenteque surge na cor da vida: o vermelho ("Tudo vermelho em flor..."). Todo um complexo labirinto cromtico
fruto do interseccionismo estilstico caracterstico deste autor.
III.7. O BRANCO., sem dvida, a cor mais importante dentro do
poemrio tanto pela alta frequncia com que aparece dezasseis
vezes como pelos mltiplos valores que desenvolve. O branco surge
como smbolo de todas as potencialidades. uma cor que se situa nos
dois extremos do eixo cromtico, e tudo o que h no meio pode "traduzir-se" nele, inclusive assumindo caractersticas aparentemente inconciliveis: tanto pode significar a ausncia total de cor como a soma de
todas as cores. Do mesmo modo, tanto significa o momento do nascimento e da iniciao porque a luz (e o luar) smbolos recorrentes da
origem em geral, e do incio da vida fsica e intelectual, em particular
maioritariamente branca nos seus poemas ("De branca e de imprevista/
foi um deslumbramento" vv. 3-4 Branco e Vermelho; "To branca do luar" v.
13 Roteiro da vida III); como o momento da morte ou a morte mesma
("Cadaverina:-Branca flor do espinheiro" v. 6 Roteiro da vida III; "As tuas
mos to brancas d'anemia" v. 13 Crepuscular ou "Brancos, os arcos" v. 7
Violoncelo). Neste ltimo poema evoca-se uma outra vez o jogo de luz e
sombras: primeiro, a brancura dos arcos das pontes, os barcos que passam (com as sua velas brancas), os blocos de gelo (tambm brancos), as
urnas quebradas (que, modificadas por "alabastro", lhes confere a
notao de brancura); mas, a terceira estrofe lembra escurido: "fundas",
"sorvedouro", "astros" que se associam noite. o mesmo jogo de
escurido e luz que aparece em S. Gabriel II: "Outra vez, pela noite, na
ardentia [...] Dir-se-ia / Irmos arando em um monto de estrelas [...] Cuja bran cura, rtila de dia/ O luar dulcifica [...] Que do alm vapora, luminosa,/ E
noite lactescendo, onde, quietas,/ Fulgem...". Embora isto no o mais rele22
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
28
29
0. QUESTOM PRVIA
No presente trabalho pretendemos pr luz o fracasso do projecto
imperial castelhano e a sua relaom com o processo de construom da
Espanha, partindo do primeiro Condado de Castela circunscrito concretamente regiom dos actuais Burgos e Cantbria, a sua expansom como
Reino de Castela que se faz dona da maior parte da Pennsula Ibrica
aps concorrer no processo com a tentativa do projecto nacional galaico
encarnado polos antigos reinos de Galiza-Leom e Portugal. A partir da
uniom das chamadas pola historiografia oficial, Coroas de Castela e
Aragom, do nosso ponto de vista definidas incorrectamente1, comea a
expansom extra-peninsular por Amrica, outros territrios da Europa,
frica, sia e Ocenia para chegar a um ponto, que concretizaremos no
momento em que Filipe II se faz rei de todos os territrios peninsulares,
includo Portugal, com todas as suas colnias, em que comea o seu declive retirando-se pouco a pouco de todos os pases dos quais a chamada
naqueles tempos Monarquia Hispnica, tinha sido dona. Inclumos, tambm, o processo de integraom da Galiza na Coroa de Castela e posteriormente no Estado Espanhol relacionando-o com todo o contexto imperial e a sua semelhana com outros territrios em iguais circunstncias
(1) Os reis dessa poca eram oficialmente reis de Castela e Toledo, Leom e Galiza, e reis de Aragom, etc... A
historiografia castelhana e castelhanista designa porm Coroa de Castela a este territrio por razons fceis
de compreender mas difceis de partilhar para qualquer galego consciente da sua histria.
31
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
*
41
AGALIA, 62
Os Pases Baixos
Os Pases Baixos incorporarm-se ao imprio hispnico da mao de
Carlos I, mas desseguida encontrrom razons para o desacordo. Quase
ao mesmo tempo que Carlos de Habsburgo cinge a coroa, Martin Luther
faz que o protestantismo percorra Europa includos os Pases Baixos.
Parker comenta que alis, quase todo o mundo nos Pases Baixos estava de acordo em dous princpios polticos: as provncias deveriam manter o controlo dos seus assuntos locais, e as questons de importncia
geral deveriam ser decididas, ou polo menos, discutidas pola classe
gobernante dos Pases Baixos. A poltica religiosa do governo nom respeitou nengum dos dous princpios. Interferiu na autonomia provincial
porque a Inquisiom desejava a extradiom dos hereges para julg-los
fora das suas provncias particulares; e foi desenvolvida em segredo em
Espanha (sic) e imposta elite poltica de Bruxelas (Parker G, 1996).
Esta elite estava incmoda com Filipe e optou por atac-lo por onde
mais lhe doa: pola religiom, embora nengum dos nobres principais
fosse protestante. O representante desta elite, o Conde de Egmont, foi
corte para negociar com o rei, mas a poltica religiosa nom era negocivel. Filipe depois de muita dilaom e com o fim de adiar a soluom ltima, decidiu nom mudar as leis contra a heresia, o que provocou a
reacom dos neerlandeses, cujos nobres chegrom a assinar o chamado
Compromisso da Nobreza em defesa dos seus interesses. A governadora dos Pases Baixos, Margarida de Parma, tivo que fazer concessons,
vez que comea a revoluom. Isto foi conhecido como A Revolta
Iconoclasta. Margarida cedia a todo o que lhe pediam os rebeldes e
Filipe decidiu utilizar a fora contra eles. Imediatamente criou o
Consejo de los Tumultos que se ia ocupar dos dissidentes, embora
Guilherme de Orange e uns poucos fieis logrrom fugir a Alemanha.
(Cf. Parker G, 1996; Kossmann-Putto J.A., Kossmann E.H., 1988: 23-30)
A luita prolongaria-se oitenta anos mais, tempo que ajudaria a clarificar posions, pois nem todos os Pases Baixos estavam unidos com respeito religiom. Assim surgiu a divisom dos Pases Baixos: o Sul, a
futura Blgica, de maioria catlica, e o Norte, o que logo serm as
Provncias Unidas, de confissom dupla, mas vinculado revolta protestante (Cf. Bennassar M.B. et al., 1994: 370-376; Parker G, 1996:100-113,
159-163; Kossmann-Putto J.A., Kossmann E.H., 1988: 23-30).
No ano 1572, os protestantes calvinistas refugiados no estrangeiro,
apoiados por corsrios franceses e ingleses desembarcam na foz do rio
Escalda, vez que nas cidades comea umha nova revolta. Os neerlan42
AGALIA, 62
Portugal
Com a morte do rei Sebastio I, sobrinho de Filipe II, sem filhos, a
sucessom de Portugal estava em jogo, com o rei espanhol como umha
das possibilidades a ter em conta.
Os jesutas portugueses por razons religiosas, os comerciantes por
razons econmicas e certa nobreza por razons de prestgio, apoirom
Filipe II. Perante as primeiras dificuldades Filipe optou polo uso da fora
incorporando Portugal coroa imediatamente e exercendo a repressom
da mesma forma que tinha feito nos Pases Baixos. Dom Antnio, exilado, tentou toda a vida livrar o seu pas das unhas imperiais sem nengum
sucesso. Em Abril de 1581 Filipe j se viu livre para atender outros problemas e no 1583 regressou a Madrid. A anexaom estava consumada.
(Cf. Parker, G., 1996)
O perodo filipino em Portugal tem, segundo Jos Hermano Saraiva
duas etapas: a primeira at 1620, caracterizada pola acalmia e um relativo progresso, e a partir dos anos 20, quando comea a segunda etapa, e
sobretodo dos anos 30, as rebelions contra a metrpole comeam com
certa fora, tanto mais quanto que a atitude poltica imperial estava
orientada para a completa unidade peninsular e a aboliom dos compromissos de semi-independncia que se pactaram no momento da
uniom no 1580 (Cf. Hermano Saraiva, 1993: 207-210).
O Conde-Duque de Olivares, que quem possui o poder real no I.H.,
leva a cabo umha poltica de brutal centralismo e de intervencionismo
em todos os assuntos da Europa, tentando seguir as directrizes dos primeiros Habsburgos.
Muitos nobres espanhis foram nomeados para exercerem os cargos
em Portugal e muitos portugueses obrigados a servir nas guerras que o
I.H. continuava a manter no resto da Europa. Perante isto e a revolta de
Catalunha em 1640, Portugal ergue-se em armas contra o I.H., com o
Joo de Bragana como herdeiro da coroa portuguesa, enquanto o prprio povo portugus, decidido a recobrar as liberdades perdidas, reage
(Cf. Domnguez Ortiz, Artola (dir), 1988: 317). Depois dumha guerra
cruel, no ano 1668, o I.H. reconhece a independncia de Portugal, embora ficando com alguns territrios deste ltimo, como, por exemplo,
Ceuta, mas em todo este processo, j desde comeo do sculo XVII,
ingleses e holandeses aproveitando a falta de independncia de Portugal
e o seu antagonismo contra o I.H., comeam a conquista do imprio portugus, que, ao cabo, parte do Imprio Hispanico (Cf. Mousnier,
Crouzet (dir), 1981: 805-808).
44
A versom patritica que atribui ao domnio espanhol a perda dos territrios de ultramar do ndico s contm meia verdade porque as perdas
mais graves foram o preo da Restautaom da Independncia, ficando
Portugal com os territrios que chegrom at os nossos dias.
A desdia e a indolncia espanholas com respeito s colnias do
ndico, a impotncia portuguesa, devido ao desgaste da guerra da sua
independncia e a insolidariedade internacional fizrom que Portugal
tivesse que pagar um alto preo pola sua libertaom. o I.H. perdeu, mas
perdeu fazendo dano.
A Guerra dos 30 anos, a paz de Vesteflia e a paz dos Pirinus
Se bem a guerra da Independncia portuguesa est enquadrada dentro da Guerra dos Trinta Anos, achamos que deviam ser tratados de
forma diferente pola especial caracterologia do assunto portugus com
respeito ao resto dos problemas com os que a Espanha se enfrenta no centro da Europa.
Aos comeos do sculo XVII, os Habsburgo dominavam Europa e o rei
do I.H. chefiava a Casa de ustria, isto , a famlia dos Habsburgo, a qual
dizia defender a causa do catolicismo face aos protestantes. O comeo do
conflito, no centro do imprio alemm, concretamente em Bomia, confronta as duas concepons do cristianismo, enquanto a Frana, polo contrrio, catlica, mas anti-espanhola, apoia os reis e principes protestantes
com o fim de livrar-se da ameaa que lhe vem do Sul dos Pirenus.
Entrementres, o imperador alemm Fernando II e os reis espanhis
comeam o confronto com vantagem, mas desde que Frana intervm, a
balana muda a sua posiom dando-lhe a vantagem coligaom antiespanhola.
Neste contexto, surge a guerra da independncia de Portugal e de
Catalunha, vendo-se apoiadas por Frana, mas a prpria Catalunha v
ocupado o seu territrio nortenho do Rossilhom e a Cerdanha polas tropas da Flor de Lis (Bennassar. et al., 1994: 463). Os espanhis, com a fama,
desde Carlos I, de invencveis, vam perder esse qualificativo de forma
definitiva em Rocroi, vencidos polas tropas francesas, que, ajudadas
polos prncipes e reis protestantes da Europa, obrigam a umha paz pactuada no centro da Europa no ano 1644. Som os tratados de Vesteflia,
que deitam por terra o objectivo fundamental dos Habsburgos, qual a
dominaom universal da Casa de ustria. Enquanto, no centro da
Europa, as cousas comeam a ver um final, Frana segue na guerra contra o I.H., crescida por ganhos territoriais a conta do imprio alemm. As
revoltas e os distrbios no interior de Frana impedem o final, mas a o
45
AGALIA, 62
I.H. nom pode aproveitar a debilidade do seu inimigo, tanto mais quanto que Inglaterra decide entrar no conflito pactuando com Paris. Em 1655,
Inglaterra apodera-se da ilha espanhola de Jamaica e, por fim, em
Novembro de 1659, assina-se o Tratado dos Pirenus que obriga o I.H. a
ceder Frana parte de Catalunha, concretamente o territrio do
Rossilhom, Artois, nos Pases Baixos e umha srie de praas fortes entre
Flandres e Luxemburgo: Gravelinnes, Le Quesnoy, Landrecies, Avesnes,
Phillippeville, Marienbourg, Montmdy e Thionville. Alm de mais, o
I.H. cede outras pequenas praas e deixa em maos francesas a sucessom
da coroa espanhola. Frana faz-se rbitro da poltica europeia (Cf.
Bennassar. et al., 1994: 467-470).
O Franc o Condado
O Franco Condado, como herana borgonhona, possua umha
comunidade de destino histrico com os Pases Baixos, mas a sua circunstncia foi original ao nom fusionar-se nem com territrios franceses, nem alemns, apesar d e ficar inc ludo dentro do Imprio
Germnico. Conservava a sua autonomia de forma zelosa face a Frana
e Alemanha, possua umhas instituions autctones e as suas classes
dirigentes desenvolvrom com inteligncia as liberdades do Condado.
Carlos I da Espanha e V da Alemanha continuou o governo prudente
mantendo os vnculos com os Pases Baixos, embora com a sua autonomia presente, mas quando a sua prosperidade foi atacada, o seu
nacionalismo ficou mobilizado. Os ustrias chamados menores vromse nas guerras contra Frana, que mais acima temos comentado, levando o Condado a uns anos terrveis, em que o pas ficou desfeito, despovoado e desvastado e onde a peste e a guerra eram o normal. No ano
1648, a paz volta, enquanto Luis XIV ocupa o pas para voltar ao I.H.no
1668, mas os inseguros espanhis tentam consolidar o seu poder contra a Frana cometendo erros de todo tipo, torpezas polticas contra a
sua autonomia, exigncias econmicas dos governadores a um, historicamente, prspero pas. Por isto, parte da populaom ergue-se contra
Madrid, at o momento tranqila graas ao bem-estar e falta de problemas. O descontrolo da situaom favorece a segunda conquista francesa no ano 1674, esta vez definitiva (Cf. Bennassar, 1994: 73 e 538;
Febvre, 1970).
A sua histria dentro da Frana outro problema que j nom nos
compete, s salientar, mais umha vez, outro fracasso da Monarquia
Hispnica, que v como os seus territrios vam sendo pouco a pouco
perdidos pola sua ineptidom e nescidade.
46
AGALIA, 62
bem para o seu neto Filipe de Borbom, Duque de Anjou. Para isso criou
um partido pro-Borbom espanhol, vez que se oferecia generoso aos
olhos dos espanhis. Habsburgos austracos e Borbons franceses
comerom a guerra diplomtica pola sucessom da trono de Madrid,
cando o mesmo, ao final, nas maos de Filipe de Borbom como Filipe V.
Isto incomodava a Inglaterra e Holanda que viam como a Frana se fazia
com mais fora e poder. Dentro do Imprio havia divisons e outros pases da Europa apoirom quer umha causa francesa e borbnica, quer
outra pro-Habsburgo-austraca. Com isto veu a guerra de Sucessom, que
foi, vez, guerra europeia e guerra espanhola (Cf. Bennassar, et al., 1994:
679-687).
Esta durou vrios anos at que no 1713 a paz de Utreque consolida
Filipe V de Borbom como rei do Imprio, renunciando coroa francesa,
que deveria herdar do seu av o Rei-Sol, alm de todos os territrios
espanhis na Europa central e Sul. O I.H. acabou sem Milm, Sardenha,
Reino de Npoles, Siclia, Estados dos Presdios, todo isto na Itlia e
ainda tambm sem os Pases Baixos do Sul, o que hoje conhecemos como
a Blgica. Inglaterra obter com todo isto benefcios econmicos, polticos e comerciais alm de fazer-se com os territrios de Gibraltar e
Menorca. Portugal fizo-se com a colnia americana do Sacramento
O Imprio ficava na Europa com s o territrio da pennsula Ibrica
menos Gibraltar e as Ilhas Baleares excepto Menorca. (Cf. Bennassar, et
al., 1994: 687-689).
Na Galiza
1.2.2. De 1700 a 1833
Os Borbons vam trazer o Decreto de Nova Planta depois da guerra de
Sucessom que vai unificar todos os reinos sob as leis de Castela, mesmo,
e nomeadamente, os que ainda vivem fora delas como o caso dos reinos
orientais de Aragom, Catalunha, Valncia e Baleares o que um passo
mais na construom da Espanha.
O conflito blico e a penria continuam na Galiza com os Borbons que
fazem dos galegos carne de canhom. As milcias galegas eram obrigadas
a defender quaisquer territrio menos o seu prprio, polo que o pas fica
indefenso (Cf: Gonzlez Lpez; 1978b).
Algo de sossego chega na poca de Fernando VI favorecendo o apogeu do Barroco galego, mas j com Carlos III e Carlos IV as guerras voltam outra vez contra Inglaterra e Portugal.
48
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
paternalismo face ao indgena e os mesmos abusos que incluam torturas por parte dos espanhis com o fim de obterem benefcios dos tagalos, econmicos at. From ilhas afastadas e de menor importncia econmica do que Amrica, menos espanholizadas e menos protegidas
militarmente e portanto mais insubmissas.
No ano 1872 os indgenas sublevrom-se em Cavite contra os abusos
aos que estavam submetidos mas descuberta a conjura polos religiosos
espanhis acabou todo com a execuom de 41 pessoas, entre elas vrios
sacerdotes nativos.
Nos anos 90 comerom-se a criar associaons nacionalistas e anticlericais j que os sacerdotes espanhis eram os que realmente exerciam o controlo ideolgico sobre a populaom filipina para alaremse em rebeliom no 1896 em Luzn dirigida por Emlio Aguinaldo que
refugiado em Biac-na-Lat proclamou a repblica e adoptou umha
constituiom semelhante cubana. Os espanhis reagrom impondo a
mao dura militar e fusilando a Rizal, um dos chefes indgenas. A insurreiom estendeu-se at que Fernando Primo de Rivera acaba negociando com Aguinaldo, o qual deixa as armas e foge a Hong-Kong a cmbio
dumha compensaom econmica, mas o 6 de Maro do 1898 comeam
de novo as insurreions at que os filipinos, ajudados polos norte-americanos provocam o chamado polos espanhis, o Desastre de Cavite
em Abril-Maio de 1898 polo qual os espanhis acabam capitulando (Cf.
Sastrn M, 1901; Mabini, 1931; Calvo, 1915).
O dia 10 de Dezembro de 1898 assinava-se o tratado de Paris polo
que os espanhis deixam as ilhas Filipinas, agora em maos dos norteamericanos at o 1946, ano no que conseguem umha pseudo-independncia tutelada polos EEUU (Cf. Laviana Cuetos, 1996: 136-138).
Em conseqncia, a independncia destes pases devida, sobretodo, a conflitos econmicos com a metrpole, pola m administraom,
polo encontro com outros colonialismos como o norte-americano e o
ingls, mas tambm pola necessidade crioula de libertar-se do monoplio do poder por parte da metrpole, que se comporta como estrangeira. Por todo isto, nasce a ideia da exploraom espanhola sem benefcio
para Amrica. As ideias da modificaom da relaom entre Amrica e a
Espanha j vinham de atrs, com o antes dito Duque de Aranda, que
propugnava umha confederaom hispano-americana, situando em p
de igualdade aos peninsulares e aos crioulos, mas o despotismo ilustrado e a mentalidade imperial espanhola nom querem ouvir falar destas
cousas.
56
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
Idade Moderna ou Sculos Obscuros. A falta dum poder decissrio e executivo autocentrado leva falncia econmica e isto cria pobreza e desastre social e intelectual.
No poltico, a Galiza leva quase vinte anos com umha autonomia poltica, que foi polo que luitrom todos os galeguistas desde o sculo XIX at
que se conseguiu, com o fim de termos um mnimo de poder poltico para
comear o longo caminho da autorrealizaom, reconstruom, regeneraom e liberdade da Galiza, mas o controlo deste governo autnomo
nom tem estado nas maos dos herdeiros desse galeguismo generoso que
luitou e morreu pola Galiza, mas por aqueles que precissamente luitrom
contra esse galeguismo e essa autonomia, encarnados nestes, quase, vinte
anos no partido conservador espanhol herdeiro do franquismo, primeiro
com as siglas AP e posteriormente PP e que som os responsveis da
situaom da Galiza nos fins do sculo XX e comeo do XXI. Alis o outro
partido espanhol por excelncia, o Partido Socialista co-responsvel por
ter sido o que levou os destinos do Estado e com ele os da Galiza nos anos
fundamentais do descolar da autonomia, nos anos 80 e a maior parte dos
90, mas este partido, o PSOE, conta com pouco apoio popular para ser um
dos dous partidos mais importantes da Espanha, ter sido o partido do
governo durante vrios anos e estar constantemente nos meios de informaom do Estado.
Porm, a estrutura partidria na Galiza completaria-se com outros
partidos e/ou sectores sociais representados partidariamente ou nom,
que atingiriam o chamado nacionalismo, descendente directo e herdeiro
dos histricos galeguistas dos que acima temos falado. Por umha parte
estaria um sector social liberal-conservador que seria representado em
alguns momentos destes ltimos anos pola chamada Coligaom Galega,
partido que tivo ampla representaom poltica e at responsabilidades de
governo entre 1987 e 1989 mas que foi rebentado nos comeos dos 90 pola
acom exercida polo PP que foi quem se aproveitou absorvendo muitssima militncia e at dirigncia. Este partido, a CG, despertou muitas
esperanas no seu momento mas acabou ficando fora do chamado arco
parlamentar como partido testemunhal e sem nengumha representaom
institucional a nom ser um nmero mnimo de concelheiros em dous ou
tres Cmaras Municipais da Provncia de Ourense. Alis, existem outros
dous partidos enquadrados dentro deste sector scio-poltico como som
Democracia Galega e Convergncia Nacionalista Galega. A sua debilidade poltica e praticamente nula representaom institucional fazem que
este espao poltico esteja em maos do partido hegemnico da Galiza, o
PP, e seja com isto difcil de recuperar para um nacionalismo de centro63
AGALIA, 62
direita.
A esquerda nacionalista est mais e melhor representada polo BNG,
coligaom poltica que englova vrios partidos e agrupaons e que conta
com umha importante representaom institucional, bem nas Cmaras
Municipais onde tem conce-lheiros e mesmo o governo de algumhas
delas, embora pouca, se o compararmos com o nmero de presidncias
municipais que tem o PP; tem, alis, representaom no Parlamento
Autnomo como segundo partido em nmero de votos e escanos, e
mesmo conta com representaom no Parlamento do Estado com trs
representantes assim como um no Europeu.
H que comentar a dificuldade que tem esta agrupaom poltica para
cumprir com os seus objectivos em qualquer instituiom na que estiver,
pois de falarmos por exemplo da Cmara Europeia, vemos a oposiom
radical e meditica que se faz quando o parlamentar usa o galego em
pblico, ou se falarmos dos Alcaides de cidades como Ponte-Vedra
vemos a grande oposiom que tem quando age coerentemente em
relaom s touradas, at mesmo, de ver tentativas de moons de censura,
j nom pola sua melhor ou pior gestom, mas por cumprir com um programa de governo a favor da cultura em geral e em contra da cultura
fornea das touradas em concreto; se falarmos do parlamento espanhol
haveria que falar do trato discriminatrio que tem quando nom se lhe
permite formar grupo parlamentar com ajuda de CiU e PNV, vez que
outras formaons polticas sim podem faz-lo nas mesmas condions,
como o caso da Coligaom Canria.
Por fim, vemos o nacionalismo independentista, representado por
agrupaons polticas como som a AMI, Primeira Linha (MLN), e a FPG
que vem nos ltimos tempos a necessidade de se unirem, mas que encontram no seu caminho obstculos grandes como som, por exemplo, a conceiom da lngua galega e no que a FPG, ancorada no seu conceito da
mesma dos anos 60, protagonista.
Para alm, dizer que a estrutura partidria da Galiza est em plena
efervescncia bem pola necessidade que tem o pas de contar com representaom poltica plena de todos os sectores sociais implicados na sua
reconstruom, vertebraom e regeneraom, bem pola desorganizaom na
que estm, exceptuando o BNG que o que melhor o leva e o que melhor
organizado est, at o ponto de copiarem a sua organizaom partidos de
Valncia, como o Bloc Nacionalista Valenci, e agrupaons polticas prprias de Estados Independentes como em Portugal o Bloco de
Esquerdas.
64
Do ponto de vista cultural, todo esse entramado poltico-social e econmico de dependncia age sobre a psicologia dos galegos que acabam
vendo como normal o que em realidade anormal para ns. O ataque a
hbitos culturais galegos vinculados e relacionados com o mais profundo
do nosso ser e da nossa conceiom da existncia vem complementado
com a imposiom de outros costumes e hbitos afastados da nossa sensibilidade10. A impossibilidade de ensinarmos a nossa histria nas aulas de
pontos de vista mais prximos s fontes histricas e mais objectivos do
que a histria passada por peneiras polticas interesseiras e parciais, mas
em troca de atragoarmo-nos com as glrias picas do Cid, os Comuneros
e os Reis Catlicos onde a Galiza nem existe nem tem nada a dizer fazendo-nos ver que nom somos ningum, nem sequer na Espanha, sem histria, sem reis, sem reino e sem personagens lcidas a nom ser as que acreditam no projecto nacional castelhano-espanhol.
A impossibilidade de recuperarmos a nossa lngua, com perda massiva de falantes, sobretodo na juventude, com umha conceiom dela prpria dum dialecto aletrado, desvinculada da sua prpria histria e impedindo o seu futuro com leis obstaculizadoras, com limites para o seu ensino, com perseguiom para os defensores da sua autntica e real normalizaom, com prmios aos que luitam por mant-la subdesenvolvida... Eis
a nossa realidade hoje e a situaom na que nos encontramos, mas os galegos seguimos existindo com um mnimo de memria histrica e vontade
de existir, o qual pode ser fundamental para a nossa recuperaom e salvaom como povo.
6. CONCLUSONS
Visto o percurso do acontecer imperialista espanhol e o seu fracasso,
podemos tirar umhas conclusons e reconhecer umhas causas de tam m
gestom histrica da Espanha. As causas do fracasso histrico espanhol
from:
A intolerncia tanto religiosa, nacional e tnica que levou ao confronto,
e portanto, em muitos casos, perda de territrios e ao desastre econmico.
O centralismo, que gerou umha m gestom e a umha deficiente administraom do imprio, razom principal argumentada polos que se revoltrom contra a Espanha.
(10) Reparemos na dupla moral de proibir tradions como as chegas de bois na Lmia ou limitar legalmente
outras tradions, por outra parte necessrias para a subsistncia, como a forma em como se leva a cabo a
matana do porco e em troca a imposiom das touradas contra as que ningum pode alar a voz sob pena
de ser motivo, mesmo, de vilipndio poltico e escrnio meditico.
65
AGALIA, 62
A corrupom foi conseqncia do centralismo e ajudou a conscientizar muitos povos da incomodidade de ser governados por espanhis.
Embora o centralismo tenha sido forte, o imobilismo da administraom e a posse dela por maos interessadas vinculadas ao poder e
alheias aos interesses das naons submetidas, favorecrom a desordem, o
que, unido ao centralismo, empeceu a administraom dos pases, que,
por si prprios, teriam sido mais prsperos e ordenados.
O uniformismo castelhanizador tem sido mais outra razom do conflito. A impossiom cultural da lngua, leis, e costumes castelhanas a
povos que nom aceitrom o assimilismo, ajudou no posicionamento antiespanhol. A falta de respeito s particularidades nacionais faz que o conflito seja fcil e o confronto blico seja visto como umha sada possvel
para preservar a idiossincrasia dos povos agravados.
Portanto as conseqncias de todo isto from:
Confrontos sangrentos com naons de dentro do imprio que se
vrom impulsadas independncia ou revoluom por nom existir possibilidades de convivncia.
Confrontos com outras potncias imperiais, melhor organizadas e
com uns imperialismos mais inteligentes, que engrandecrom os seus
territrios coloniais ou imperiais conta da Espanha.
As soluons aos problemas em que se viu a Espanha sempre from
ofensivos e agressivos, o qual, longe de solucionar os conflitos, ainda os
complicavam mais. Exemplos: A matana de Sam Bartolomeu contra os
neerlandeses; ataques Frana e a outras potncias no comeo da Guerra
dos Trinta Anos que acabou com a hegemonia espanhola na Europa e
com a perda de muitos territrios; centralismo de Olivares que gerou as
revoltas de Catalunha que acabou perdendo o Rossi-lhom e Portugal
que conseguiu a independncia.
A Espanha, polo facto de expansionar-se passando por acima de
povos e naons, viu o seu futuro complicado polos chamados, com terminologia de hoje, conflitos nacionalistas, que ela desprestigiou e que
ela provocou, sendo o pior nacionalismo de todos o nacionalismo espanhol que resultou sempre agressivo, e nom os outros que s from defensivos.
Os melhores contributos, para a emancipaom dos diferentes povos,
from essas caractersticas espanholas das que falamos acima: a intolerncia, o centralismo, a corrupom, a desordem e o castelhanismo cultural e lingstico.
66
Afinal, vemos que o que nos sculos XV e XVI surgiu como um poder
imperial de projecom inter-continental, com mais territrios do que
nengum outro no mundo, nem na histria, acabou sendo um Imprio de
segunda que ficou s com os territrios Ibricos, excepto Portugal,
que sempre figurou nos seu planos, Gibraltar, ainda britnica quando se escreve este trabalho, e que seguir sendo muitos anos mais, e
Andorra; alm do mais, conta com os territrios das ilhas Baleares, as
ilhas Canrias e as praas de Ceuta e Melilha, assim como pequenos
ilhus mediterrneos entre Andaluzia e Marrocos.
Toda a histria da Espanha, entendida como tal, tem sido a histria
dum ente intolerante que pretendeu assimilar todo aquilo que fizo seu
para a Castilian way of life, sendo as suas principais armas: a religiom
catlica, pola qual surgrom problemas em Centro-Europa, contra o protestantismo e que foi utilizada como meio de repressom, merc da
Inquisiom; tambm a religiom foi a excusa para submeter Amrica e
transculturizar civilizaons inteiras, muito superiores em algumhas
cousas concretas, do que a Civilizaom Superior que os espanhis
quigrom e seguem querendo deixar como herana humanidade.
Outra arma foi o exrcito, elemento que entrou em jogo quando qualquer pas que ficasse em desacordo com as pretensons imperiais manifestasse a sua vontade real de nom participar no projecto imperial
espanhol, o que sempre tivo sido obrigatrio para todos os sbditos dos
diferentes e catlicos reis espanhis. A submissom, a ordem, a paz e o
normal desenvolvimento do processo castelhanizador ou espanholizador, foi sempre garantido polo exrcito, que segue mantendo hoje esse
labor, como garante o artigo 8.1. da Constituiom espanhola de 1978,
que faz que o prprio povo nom seja tam soberano, que nom poda
impedir um pronunciamento militar perante umha situaom, que qualquer outro Estado c omo, por exemplo, o Canad ou a exChecoslovquia nom tenham podido solucionar por via pacfica, democrtica e civilizada.
Por fim, o terceiro elemento de assimilaom a lngua castelhana ou
espanhola, qual lhe estivo e lhe estm garantidos todos os seus direitos, enquanto s que compitem territorialmente com ela lhe som negados os mais bsicos. Ultimamente, na segunda metade do sculo XX a
lngua v-se rearmada com os meios de comunicaom audio-visual,
mesmo nos ltimos anos com a ideologizaom dos mesmos, marcando
linhas de opiniom que som adoptadas polas pessoas menos preparadas
culturalmente e mais fceis de manipular.
67
AGALIA, 62
Pases Baixos reagrom a umha imposiom religiosa no Norte e econmico-nacionalitria tanto no Norte como no Sul; Portugal reagiu a umha
imposiom econmica, institucional, dinstica e de falta de respeito e cuidado com os seus interesses coloniais; as colonias espanholas da Itlia e
Franco Condado pagrom cara a poltica imperial espanhola no centro da
Europa, vendo-se envoltas en guerras, desastres e mortes, os antes prsperos e pacficos pases; na Amrica o poder espanhol vaziou de indgenas pases inteiros e imensas zonas do continente, rebaixando os que ficrom a algo parecido a umha raa inferior; a mesma poltica de olhar narcisistamente o prprio umbigo posicionou os crioulos, filhos de espanhis, a libertarem-se da vamprica metrpole que nom foi o suficientemente lcida como para decatar-se de que o abuso nom rendvel...
V-se com isto que toda perda territorial radicaliza o espanholismo e
este posicionamento radical leva consigo a contestaom do nacionalismo perifrico mais maduro do momento. Deduzimos que no momento
em que escrevemos estas li-nhas, a agressividade centrpeta est preparando algo que nom saberamos concretizar por nom sermos adivinhos,
mas que podemos intuir.
Esta intolerncia espanhola, unida sua incompetncia de Imprio
governado por ineptos, prepotncia e incompreensom para solucionar
os problemas que ela prpria provocou, from os argumentos fundamentais de todos aqueles povos que um dia estivrom submetidos e que
em todo isso encontrrom a razom e a fora da sua libertaom. Para alm
de todo isto, quando historicamente tenhem surgido dirigentes brilhantes, como alguns ilustrados, ou certos progressistas dos sculos XIX ou
XX, as foras reaccionrias esforam-se em bot-lo do meio.
Nom houvo sculo em que a Espanha nom perdesse territrios desde
a poca de Filipe II. Todos, from, desde o XVI, sculos de modificaom
e variaons de limites, e em todos os casos o resultado foi negativo,
excepto no sculo XVIII, que foi um sculo em que, alm de perder uns,
ganhou outros que mais tarde tambm acabou perdendo. O processo de
contracom sistlica tem sido contnuo e constante e nom temos razons
para pensar que esse processo se vaia deter, tanto mais quanto que razons
e vontade dentro do actual Estado Espanhol seguem existindo. Nom
vemos que Espanha mude caracterologicamente, segue sendo intolerante, militarista, prepotente, corrupta, centralista, uniformista e castelhana
embora se adapte aos tempos. As causas do seu declive, que from estas,
seguem existindo, e povos agraviados tambm h. Nom somos capazes
de predizer o futuro, mas sim podemos dizer que, a seguirmos assim, a
Espanha seguir tendo problemas com os nacionalismos perifricos. O
69
AGALIA, 62
que sim desejamos com todo o coraom que esses problemas se solucionem em paz, em harmonia e civilizadamente.
As conclusons que podemos tirar a respeito do percurso histrico que
atinge Galiza na sua relaom, primeiro com a Coroa de Castela e posteriormente com o Reino da Espanha o seguinte:
A Galiza sofreu e sofre intolerncia nacional e tnica manifestada em
todos os mbitos do seu ser: no econmico, no scio-poltico, no histrico-cultural e lingstico e no psicolgico, como se leva demonstrado no
transcurso deste trabalho. O etno-centrismo castelhano-espanhol tem
incidido e incide muito negativamente nom s no espiritual, mas tambm
no material, pois a corrupom o normal na nossa vida poltica por causa
da sua dependncia, e com isto nom falamos dumha corrupom na
mesma medida que se pode dar em qualquer sociedade civilizada e progredida, nom, falamos do caciquismo, fenmeno tipicamente galego
favorecido pola situaom poltica excntrica do nosso pas, mal histrico
e endmico da Galiza que nom se d em outros contextos nacionais ou
estatais da Europa Ocidental, embora sim da Amrica Latina ou frica; o
imobilismo da administraom do Estado tem sido e obstculo para o
nosso desenvolvimento, pois nom s nom ajuda ao nosso progresso, mas
tambm impede que ns o fagamos pola nossa conta; o uniformismo do
que falava Castelao no seu Sempre em Galiza e a imposiom das leis, lngua e cultura procedente do Centro e Sul peninsular um facto, assim
como a falta de respeito ao que genuinamente galego com o argumento de que todos somos espanhis...
A Galiza sofreu no seu corpo os confrontos sangrentos aos que a Coroa
de Castela e/ou posteriormente o Reino da Espanha ou Repblica espanhola a levou, embora nom estiver de acordo com eles. Os galegos tenhem
sido historicamente carne de canhom, mesmo contra os seus prprios e
legtimos interesses, mesmo, at, em alguns conflitos como a francesada
a comeos do Sculo XIX contra o Imprio Napolenico, no que a Galiza
luitou pola Coroa e esta nom lhe deu nem o pam nem o sal.
Ali onde a Galiza decidiu rebelar-se contra o poder do Estado, ali foi
esmagada polo mesmo, sofrendo o agressivo nacionalismo espanhol;
sofreu empobrecimento cultural e o impedimento de enriquecer-se e tornar-se prspera por nom poder tomar contacto com outras culturas europeias por causa da intolerncia religiosa dos ustrias e dos Borbons;
sofreu o exrcito espanhol em pocas tam prximas como no 1936-1939,
por nom falar de pocas anteriores mais afastadas no tempo e na memria mas nom por isso menos selvagens. Todo o acontecer da histria da
70
AGALIA, 62
nem catalns. Portanto, o nacionalismo galego entendido na sua plenitude muito mais incmodo para o projecto nacional panibrico de signo
castelhano do que o basco ou o catalm, de a a estratgia do desprezo e
do ocultamento histrico, de ignorarem-nos na sua histria oficial.
A Galiza nom est morta, vive, resiste e manifesta-se, polo qual o
sentimento de medo que o centralismo historico manifesta com a reacom
dos partidos polticos espanhis contra o nacionalismo galego gera mais
injustia contra a Galiza e sentimento de agrvio nos galegos, e isto
devm em conscincia, que o Estado tenta frear com as armadilhas oportunas facilitadas pola posse do poder, mas sabemos que toda acom tem
a sua reacom e a mais acom contra a Galiza mais reacom criar esta
por necessidade.
Todo isto leva-nos a umha conclusom final: A pertena da Galiza
Coroa de Castela primeiro e ao Estado Espanhol posteriormente, este herdeiro da primeira, nom leva sido beneficioso para o nosso pas, nem
pouco, nem muito, veja-se do ponto de vista que se queira, nem antes,
nem agora, portanto achamos que normal que na Galiza exista umha
reacom necessria contra essa situaom de agrvio histrico que se vem
dando na Galiza desde o sculo XIX com o nome de galeguismo, ou
nacionalismo desde o comeo do XX, algo que nom estranho nem inesperado num povo que se tem de defender dumha situaom de desprezo
moral, de empobrecimento econmico e cultural e de humilhaom.
Assim, a finalidade desse nacionalismo galego em princpio a finalidade de qualquer outro nacionalismo perifrico do que tenhamos falado
neste trabalho, isto , a recuperaom da auto-estima, do orgulho de sermos quem somos sem desprezo de nada alheio, a recuperaom das rdeas do nosso destino, da memria histrica, da liberdade para caminharmos onde nos convinher ao lado do resto da humanidade com a qual conviver em paz e harmonia, a capacidade para fazermo-nos respeitar como
povo e a capacidade de conseguirmos um desenvolvimento e umha prosperidade digna de qualquer ser humano, o enriquecimento humano,
espiritual e mental e a integraom dentro da humanidade como povo
criador, positivo, solidrio e aberto.
Sabemos porm que o actual Estado Espanhol tem umha tradiom
imperial da que nom se tem livrado ao dia de hoje, umha tradiom de
intolerncia e imposiom historicamente demonstrada que nos ajuda a
pensar que essa reivindicaom que temos feito acima totalmente subversiva e atentatria contra o projecto nacional que o primitivo Condado
de Castela se marcou a si prprio no momento em que se independizou
da Coroa Galaica com o fim de sobrepor-se a todos os territrios da
72
pennsula, por isso usou, usa e vai usar todo nas suas maos para impedir
algo tam justo como o que acima propugemos. Por isso a Galiza tem duas
sadas:
a) A consecuom dum Estado plurinacional onde todas as naons
includas te-nham a capacidade e o poder da autorrealizaom e onde
qualquer cheiro a imposiom de uns sobre os outros ou de imperialismo
insolidrio fique anulado.
A contrapartida umha lousa histrica a respeito da naom central
peninsular com umha trajectria no percorrer do tempo que nom favorece a confiana, e alis, umha situaom legal e umha praxe poltica actual
que tambm nom ajudam porquanto parece que nom vam mudar no
futuro prximo.
b) A mesma sada que tomrom Flandres, Portugal, os pases americanos, etc.
Finalmente diremos que a Galiza existe, resiste e persiste na sua dignificaom e a sua libertaom o qual, independentemente de como fique o
nosso pas ao final do processo, faz pensar que a Espanha segue a opositar, como leva sido a tnica de toda a sua histria, para seguir sendo, tambm a respeito da Galiza, um imperialismo fracassado.
BIBLIOGRAFIA
AA.VV.; (1976): Los Gallegos. Ediciones Istmo Coleccin Fundamentos 53.
Madrid
AA.VV.; (1997): Historia xeral de Galicia. Edicins A Nosa Terra. Vigo.
Bennassar M.B; Jacquart J; Lebrun F; Denis M e Blayan N, (1994): Historia
moderna. Toledo Ediciones. AKAL. Traduons: Dolores Fonseca e Ana
Clara Guerrero. Revisom: J.J. Faci.
Calvo M;(1915): Reportaje a Filipinas. Madrid (Cultura Hispnica).
-Domnguez Ortiz A,(1988): 3. El Antiguo Rgimen. Los reyes Catlicos y los
Austrias. em Artola M. (dir): Historia de Espaa. Madrid. Alianza
Editorial.
Domnguez Ortiz A,(1992): Historia Universal. Edad Moderna. TomoIII.
Barcelona. Vicens Vives. 2 Ediom.
Febvre L,(1970): Phillippe II et la Franche Comt. Paris. Flammarion.
Fernndez Leiceaga X e Lpez Iglsias E, (2000): Estrutura econmica de
Galiza. Edicins Laiovento. Compostela.
73
AGALIA, 62
Fernndez R,(1996): La Espaa de los Borbones. Las reformas del siglo XVIII.
Historia de Espaa. Historia 16. Temas de hoy. Volume 18. Madrid.
Garca de Cortazar y Ruiz de Aguirre J.A,(1984): Historia General de la alta
Edad Media Ed.Maife SA. Madrid.
Garca Figueras T,(1957): Espaa y su protectorado en Marruecos (19121956). Madrid. Graficas Bazagal.
Gonzlez Lpez E, (1969): Los polticos gallegos en la Corte de Espaa y la
convivencia europea. Galicia en los reinados de Felipe III y Felipe IV. Edit.
Galaxia. Vigo.
Gonzlez Lpez E, (1970a): Bajo la doble guila. Galicia en el reinado de Carlos
V. Edicins Patronato da Cultura Galega. Montevideo.
Gonzlez Lpez E, (1970b): Siempre de Negro. Galicia en la Contrarreforma.
El reinado de Felipe II. Edit Galaxia. Vigo.
Gonzlez Lpez E, (1973): El guila caida. Galicia en los reinados de Felipe IV
y Carlos II. Edit. Galaxia. Vigo.
Gonzlez Lpez E,(1978a): Grandeza e decadencia do reino de Galicia. Vigo.
Ed. Galaxia.
Gonzlez Lpez E, (1978b): El Alba flor de Lis. Galicia en los reinados de
Felipe V, Luis I y Fernando VI. Ediciones del Castro/Historia. Crunha.
Hermano Saraiva J,(1993): Histria de Portugal. sl. B.H. Publicaes
Europa-Amrica. LDA. 3 Edio.
Kossmann-Putto J.A. e Kossmann E.H.,(1988): Les Pays-Bas. Histoire des
Pays-Bas du nord et du sud. Lauwe (Belgique:Blgie) Edit par la fondation flamando-nerlandaise Stichtins Ons Erfdeel vzw.
Ladero Quesada. M.A.,(1992): Historia Universal. Edad Media. Vol.II.
Vicens Vives. Barcelona.2 Ed.
Laviana Cuetos M.L.,(1996): La Amrica espaola, 1492-1898. De las Indias a
nuestra Amrica. Historia de Espaa. Historia 16. Temas de hoy.
Volume 14. Madrid.
Mabini A.,(1931): La Revolucin Filipina. Manila (Bureau of printing). 2Vol.
Moreno J.A.,(1952): Resea histrica de la presencia de Espaa en el Golfo de
Guinea. Madrid. C.S.I.C.
Mousnier R,(1981): Los siglos XVI u XVII. em Crouzet M, (dir): Historia
General de las Civilizaciones. 2 Tomos. Destino Libro. 1 ediom.
Barcelona.
Nogueira C,(1996): Sobre as orixes da cuestin nacional galega. A Trabe de
Ouro. n 25. pp: 11-25 e n26.pp:215-235. Ed. Sotelo Blanco. Santiago
de Compostela.
Nogueira C, (1997): Para unha crtica do castelanismo Grial n 134. Tomo
XXXV. Vigo. Editorial Galaxia. pp: 141-163
74
75
0. DELIMITAES1
0.1. Da concreo da fala especulao ideolgica de um certo discurso
A diferenciao entre a investigao (metodologia, objecto e objectivos) macrossociolingustica e a investigao microssociolingustica constitui um complexo problema epistemolgico que continua a provocar
uma ampla discusso entre os tcnicos da Sociolingustica. Para ns, e
alm dos interesses dialcticos dos sociolinguistas implicados nela, tal
discusso no deixa de ser essencialmente estril. Embora aceitando a
existncia de uma metodologia diferenciada e talvez tambm de uns
objectivos primrios diversos, consideramos que ambas as perspectivas
so e devem ser perfeitamente inter-relacionveis. Contudo, pensamos
que para nos aproximar adequadamente do conhecimento da construo
da lngua na sociedade e os indivduos que a compem, ou da construo da sociedade e os indivduos que a compem na lngua, a anlise
do mbito micro, onde a abstraco homogeneizadora, absolutizante,
lngua devm concreo heterognea fala, iniludvel.
Na nossa anlise, tentamos seguir esta perspectiva. O nosso interesse
final consiste em opor a anlise da construo de certas identidades
sociais e a definio de uma possvel ideologia lingustica num exemplo
de interaco quotidiana, no institucional, na Galiza, a uma certa interpretao de determinados aspectos da propaganda da ideologia lingustica e de certas identidades sociais difundida pela Poltica Lingustica
(portanto, institucional) da Comunidade Autnoma espanhola Galicia.
Combinamos, portanto, uma linha de anlise microssociolingustica,
interaccional, com uma linha macrossociolingustica, glotopoltica, como
a que temos delimitado e aplicado elementarmente em Herrero Valeiro
(1) Desejo exprimir a minha gratido para com Gabriela Prego Vzquez e Celso lvarez Cccamo pelos comentrios feitos a este traballo.
77
AGALIA, 62
(1993a, 1993b, 1993c, 1994, 1995). Decerto, admitimos desde o comeo que
aquele interesse final tambm , no bsico, o nosso interesse principal.
Mas, portanto, a anlise da fala que vamos desenvolver em primeiro
lugar no pode entender-se como uma anlise da fala que prescinda da
inter-relao dos fenmenos que investiga com os aspectos macrolingusticos ou macrossociolgicos, isto , macrosso ciolingusticos. Por
outras palavras: no faremos estrita anlise da conversa. O nosso trabalho enquadra-se na linha de anlise da fala interpretativa do interaccionismo de Gumperz (1982a, 1982b), j aplicada s particularidades do
contexto galego nomeadamente por lvarez Cccamo (p. ex. 1990a,
1990b, 1991, 1993b, 1996), e tambm por Rodrguez Yez (1994), Prego
Vzquez (1994) e Domnguez Seco (1995). Neste sentido, dos trs nveis
de anlise possveis, pragmtico lingustico, interaccional-sequencial
e social, vamos centrar-nos basicamente no terceiro, ainda que no subapartado 1.0. (a construo do inciso) a perspectiva de anlise usar a
metodologia do nvel interaccional-sequencial.
A anlise de um nico caso apresenta a deficincia de uma possvel, e
no fundamentada, tendncia generalizao. Procuraremos no cair
nesse erro. Contudo, parece que o nosso caso apresenta, segundo o conhecimento no emprico de que s vezes fazemos uso, umas particularidades tendentes excepcionalidade no contexto galego actual. Tais particularidades sero categorizadas por ns como paradoxais em relao
com a ideologia lingustica difundida pela particular concretizao institucional do poder na Galiza atravs das suas elites polticas, intelectuais
e tcnicas.
Dividimos este trabalho em dois blocos bsicos. O apartado 1 procura realizar a anlise estritamente micro, preferentemente de trs perspectivas. A primeira (subapartado 1.0.) quer analisar minimamente o
funcionamento do fenmeno conversacional do inciso (que identifi
camos com a side sequence de Jefferson 1972), numa linha que parte da
teoria concreta prtica que apresentamos. Contudo, enquanto a conversa realizada em castelhano, o inciso apresentado explicitamente
como tal na interaco elabora-se num determinado cdigo da lngua
galega. Procuraremos neste contexto ver que pode aportar o estudo da
alternncia de cdigos ou eleio de lngua anlise de contextos como
o galego (na linha desenhada por lvarez Cccamo 1990a:136-147,
1990b). A segunda e a terceira perspectivas (subapartados 1.1., 1.2. e 1.3.)
giram ao redor da construo e definio de certas identidades sociais ou
grupais, tanto socioeconmicas ou socioculturais como aquelas que uti78
AGALIA, 62
e, entanto que possivelmente repetidas noutros indivduos, tambm grupais. Porm, dantes de realizar nenhum comentrio emprico ou especulativo, comearemos por uma essencial explicao das particularidades do
caso constitudo em objecto de partida deste trabalho.
0.2. Apresentao e particularidades do caso analisado
O material sobre o que trabalhamos procede do Corpus de lingua falada
na cidade da Corua, projecto dirigido pelo Professor Doutor Mauro
Fernndez 2. por isto que no podemos apresentar este material como
procedente de uma interaco totalmente espontnea, ainda que tambm
no pode ser considerado como uma tpica entrevista, j que nem sempre
se segue o esquema clssico da entrevista estruturada como pergunta-resposta 3.
O caso base sobre o que trabalhamos est constitudo por uma longa
conversa (perto de uma hora) desenvolvida quase exclusivamente em castel hano por dois participantes: uma entrevistadora e um entrevistado. Dela
temos extractado duas sequncias: na primeira, acha-se o inciso que d
ttulo ao trabalho e a segunda um pequeno fragmento ulterior mas relacionado com o primeiro. Coincidem estes fragmentos com a nica
mudana de cdigo de castelhano para galego significativo pela sua
amplitude e possvel interpretao4.
Ser o entrevistado o que leve, atravs de uma longa e complexa
narrativa que recolhe aspectos das viagens que tem realizado nos ltimos anos, o peso fundamental da conversa. Decerto, o interesse da entrevista no quadro do projecto em que se acha imersa que o entrevistado
fale o mais possvel. Assim, a entrevistadora raramente realiza intervenes longas, e, muitas vezes, limita-se a realizar numerosos assentimentos (atravs de conti nuadores do tipo dos ingleses uh huh, yes ou
yeah analisados por Schegloff 1982, como, por exemplo: uh uh, umm ou
s). Dado o tipo de interaco, no nos deve estranhar a absoluta tendncia cooperao e concordncia (agreement, Schegloff 1982; Pomerantz
1984) por parte de quem deve motivar a falar ao sujeito da entrevista.
Nesta linha de consecuo da concordncia, as numerosas sequncias de
(2) Para uma descrio do projecto, veja-se Cal Varela e Fernndez Ferreiro (1993).
(3) Sobre a questo pergunta-resposta, exemplo tpico de par de adjacncia, pode ver-se Goffman (1976).
(4) S noutros dois momentos muito distanciados da conversao aparecem duas palavras galegas isoladas. A
primeira, enxebre, introduzida antes do inciso que nos ocupa pela entrevistadora e repetida pelo entrevistado para se referirem a um comboio velho e incmodo (o enxebre aparece como o antigo, o no moderno), pode at ser considerada, embora de origem galega, como j pertencente ao lxico castelhano j que
usada pelos no galegos. A segunda, maxagista, muito isolada a respeito do inciso objecto da nossa anlise, no parece significativa e talvez poda ser considerada como um uso humorstico no seu contexto.
80
A
B
A
B
A
B
56 A
57
58
59
60 B
61 A
62 B
hablo no francs
[hablas ] francs ?
no
[no] no hablas nada ?
e : : : ingls el l it tle english
[ he he he ] [ s]
he he he he he he he he he
e e galego
o galego uma cousa que ..
fazemos um inciso
*si *si
eh o galego uma co usa que [podes f] alar sempre que queras
em galego tamm
AGALIA, 62
Alm disto, dentro da poltica de cooperao e concordncia que caracteriza a conversa, aparece como lgica a mudana de cdigo por parte de B
em correlao imediata com o feito por A, facto que a Psicologia social
(Giles & Smith 1979) caracterizaria como acomodao do discurso ou
convergncia de lngua. Contudo, A, atravs de um no categrico que
depois examinaremos, faz ver que a sua mudana, formal, de cdigo tem
umas intenes comunicativas perfeitamente delimitadas. Em seguida
entraremos na questo de quais podem ser essas intenes. Na continuao reproduzimos o primeiro, e mais importante, dos fragmentos por
ns delimitados. Usamos como mtodo de transcrio a transcrio interpretativa de lvarez Cccamo (1990a), sobre a de Gumperz (1984a).
Afinal do texto pode ver-se uma explicao das convenes usadas.
FRAGMENTO 1
1A
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14 B
15 A
16
17
18
19
20
21
22
23
24
bueno
este: : e : :
la primera vez que estuve en Bruselas
el primer da de viaje
como quien dice
que llegas virgen
a un nuevo pas .h.h
la primera experiencia *pues
ummm ..
fui a : : a un albergue
all muy agradables
haba muchos espaoles
que iban de excursin
umm
.h.h.h y despus pues : : e:
cuando iba pal (=para el) centro
pues pas por un parque muy *bonito
muy buclico
con sus fuen : tes
un edifi : cio
que era un tea : tro .h.h
muy bien cuida : do : : ..
l : : as ma : dres con sus nios
y vi a lo lejos una pandilla
82
83
AGALIA, 62
63
em galego tamm
64 A
NO
65
{[ac] prefero falar em castelo}
66 B uh uh
67 A pero uma cousa que
68
sempre rie-se a gente ..
69
{[f] e ti que falas ?}
70
{[p] eu falo
71
castelo
72
galego e : : <2>
73
e : : quatro palavras em ingls
74
p a (=para) sa ber que: que comer e que pagar
[ en ingls ]
75 B
uh
76 A .. e dim-me}
77
{[f] *pero esso do galego no sirve pra (=para) n (=nada)}
78
pois mira
79
pois esso no certo
80
porque eu fum numa viage a : : ...
81
hasta : : : : ..
82
jerusalm e : : egipto =
[joln ] que vi aje
84 B
[e p ] ude falar
85 A
86
com: seis persoas
87
ao longo da minha viage
88 B
en gallego ?
89 A
em ga*lego
90 B joln he he ..
91
pero no iban juntas
92
o sea fue a a lo la rgo del viaje
[ *si *si ]
93 A
94
seis persoas diferentes
95
umos eram brasileiros
96
outros eram galegos
97 B s
98 A outros eram portugue ses
[por] tugueses
99 B
100 A
e que eram curas
101
que estavam ali em: : .h.h
84
en egipto ?
ali em::
ah en
jerusaln s
[ em gherusalm ]
<3>
por esso sempre interessante
saber alguns idiomas ..
bueno
por supuesto que s
para viajar sobre todo
si te gusta
para enterarte mejor
no ?
*si home
o perfect- o melhor para mim seria: <2,5>
falar: : : ingls de corrido
pe*ro ..
eu no sirvo pa (=para) esso dos idiomas
j me chega cos que sei {[p] e:: perfect amente}
[ he he he he ]
.h.h bu (=bueno) o que ch- che estava contando
s
de: : : bruselas
umm <2>
pois a me enganchrom
que un (/an/) franc
no un (/an/) franc
{[ac] porque deca} si un (/an/) franc ..
y *vuelan todos los francos
[ y vuelan to ] dos
s
entonces bueno
aquello fue todo una batalla
85
AGALIA, 62
3
4
5
6
7
8B
9A
10
11
12
13 B
14 A
15
16
17 B
18 A
19
20
21
22
23
24
25
26 B
27 A
28
29 B
A
no ? ...
porque ..
despus lo tpico
vuelves con todo el pantaln roto
abierto por aqu
al albergue he he he
al albergue
y la encargada del albergue
que se te enrolla
que te da conversacin
he he he he
[ he he XX] (h)X X(h)XX X(h)XX
y viene el otro
quiero estar *so(h)lo(h) he he
[ he he ] he
despus dices
bueno hay que ser buen ciudadano
vamos a cumplir con el deber de denunciar
y aquellos imBciles tenan policas
{[f]que habla(h)ban in(h)gls
fran(h)cs
ale(h)mn
ita(h) liano }
[ y nin ]guno hablaba es(h)pa(h)ol no ?=
= nim ga*lego
uma cousa que eu n(h)o en(h)ten(h)dim he he
[ ni gallego XXX XXX he he he he he he he
y adems (...)
possui significativos traos fonticos e prosdicos galegos) para o galego (com traos de interferncia estrutural do castelhano, mas tambm
com outros que o identificam com um cdigo elaborado, menos coloquial). A nossa experincia como ouvintes e como analistas indica-nos
que nem sempre tem por que haver um motivo perfeitamente delimitado, para alm da nula considerao que numa viso tal se lhe parece conceder s falas interferidas, bsicas nos contextos bilngues onde os dois
sistemas em contacto estejam estruturalmente muito perto (lvarez
Cccamo 1987; Fernndez Rodrguez 1991).
Porm, a nossa assuno que neste caso concreto a mudana pode
reduzir-se a uma demonstrao de conhecimento ou percia (expertise,
Goodwin 1986) lingustica. Isto , partindo de que a alternncia de cdigos nos oferece a introduo de informao de tipo sociocultural na interaco, observaramos no nosso caso a invocao de uma determinada
identidade social por parte do sujeito caracterizada essencialmente pela
demonstrao de uma determinada percia ou conhecimento lingustico.
Contudo, at duvidaremos da excessiva significao para a anlise geral
da alternncia de cdigos na Galiza deste particular caso no concreto
contexto em que se situa. Pensamos que o inciso poderia ter sido construdo em castelhano e nada teria mudado na sua significao referencial, para alm da demonstrao de percia que acabamos de referir 5.
Conecta-se isto com o nosso actual objecto de interesse: a concreta construo e significao do inciso.
Comecemos por ver como descreve Jefferson (1972:294) o inciso ou
side sequence: In the course of some on-going activity (for example, a
game, a discussion), there are occurrences one might fell are not part
of that activity but which appear to be in some sense relevant. Such an
occurrence constitutes a break in the activity specifically, a break in
contrast to a termination; that is, the on-going activity will resume.
This could be described as a side sequence within an on-going sequence. Parece que o nosso exemplo se adapta perfeitamente a esta descrio nem exclusivamente lingustica. Numa enumerao (um dos
diversos segmentos trimembres que se acham no texto) da percia lingustica de A no contexto da narrao das suas viagens, o terceiro membro, o galego, parece provocar em A um conflito que exige uma explicao. Este parece ser o significado interaccional do inciso: o porqu da
incluso do galego na tripartio que principia na no percia em
(5) Neste sentido, o uso do galego neste contexto no tem por que diferir muito de qualquer demonstrao de
percia ou competncia sobre qualquer tema que nem implique uma mudana de cdigo (veja-se sobre isto
o artigo de Goodwin (1986) sobre interpretao, participao e diversidade da audincia).
87
AGALIA, 62
AGALIA, 62
The indexical properties of code choice as a marker of social identity operate simultaneously with its iconic values by which code choice isomorphically expresses the speakers linguistic background, and with its sym bolic attributes through which a given code choice is often associated with
a particular linguistic ideology.
1.1. O galego, lngua de uso inter-estatal
O inciso de A, interpretado como o fazemos ns, apresenta, entre os
seus diversos contedos, o mais explcito da definio de uma ideologia
lingustica que considera o galego como uma lngua til inter-estatalmente (linhas 67-99 do fragmento 1). Perante uma no excessivamente marcada surpresa de B em relao ao facto de A ter falado com seis pessoas (com
quantas podia ter falado em ingls?) em galego, A explicar este acontecimento com uma nova estrutura trimembre: ele falou com brasileiros, galegos e portugueses. Tambm no existe uma continuao da possvel surpresa inicial em B; um novo assentimento (s) trs-dos dois primeiros
elementos (brasileiros e galegos) e uma repetio quase simultnea do,
espervel, ltimo elemento da tripartio (portugueses) parecem confirmar
isto. Assim, B admite e mesmo parece concordar com A nas possibilidades
comunicativas do galego no mbito inter-estatal. O potencial conflito que
pode estabelecer B ao perguntar se as seis pessoas iam juntas ou por separado, imediatamente reparado pela explicao de A, admitida e at aparentemente reforada por B. Produz-se assim um alinhamento em que o
contedo fundamental (a concordncia) a aceitao do galego como um
possvel instrumento de comunicao inter-estatal e, fundamentalmente,
frente a outros (dim-me) 7, um grupo determinado que apresenta uma
ideologia lingustica em que o galego no serve para nada, para nada
realmente til, o que no parece implicar que no sirva para cousas (usos,
contextos, intenes...) categorizadas como no-teis. A ideologizao da
fala assim evidente, tambm por oposio a outras ideologias contrrias
e apresentadas como co-presentes. Contudo, o uso do galego definido e
defendido como til parece diferir essencialmente do tradicional, aquele
que marcava etnicamente os galegos frente a outros grupos8.
(7) Acho que possvel que a explicao que motiva o inciso pode encontrar-se na presuno de A da possvel
presena de B nesse grupo dos outros. Porm, como vemos, B parece alinhar-se na conversao preferentemente com a ideologia lingustica de A.
(8) O fragmento 2 aporta mais um exemplo da construo e negociao na interaco da ideologia lingustica
de A. Perante o facto de polcias belgas falarem ingls, francs..., B introduz o espanhol, e A, imediatamente, o galego (linhas 21-30 do fragmento 2). E, agora, at no mesmo nvel do que o espanhol de B, castelhano no discurso prvio de A. Frente a B, o possvel uso inter-estatal do galego numa conexo no
explicitamente admitida com o portugus e o brasileiro considerando como normal, no-marcado.
90
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
cao do tipo lngua por elaborao ao galego, por contra postula que, no
caso de atingir-se algum dia uma hipotti ca situao de unilinguismo
social em galego (normalizao lingustica), haveria que discutir qual
poderia ser a lngua de uso internacional dos galegos: o espanhol ou o
portugus.
No entanto, as afectivas consignas propagandsticas Flalle galego ou
Mellor en Galego no deixam de entrar sempre em paradoxal confrontao
entre os indivduos galegfonos com as realidades de que na Direccin
Xeral de Poltica Lingstica da Xunta de Galicia os funcionrios os atendam
em espanhol ou de que muitos dos polticos e at os tcnicos e intelectuais
(includos os mais extremados defensores do galego oficial) que sustentam
aquela propaganda falem galego s em contextos muito determinados: em
pblico.
E mesmo vai chegar um momento em que a poltica institucional, uma
de cujas mximas preocupaes sempre diferenciar categoricamente
galego de portugus, parafraseie, dando-lhe um sentido totalmente
inverso, umas velhas palavras de 1918 de um antigo defensor da identificao lingustica plena entre galego e portugus, Joo Vicente Viqueira,
e at ousa dizer-nos que desamos da lua porque en galego, estamos no
mundo. Mas, claro, em que galego e em que mundo? (vide uma resposta
em Gil Hernndez 1992)10 .
Porm, o sujeito do nosso caso parece ser consciente de que em galego
j est no mundo, mas no j no mundo dirio, quotidiano, do seu mbito habitual, seno no extraordinrio das suas viagens. A inverso dos
valores tradicionais (o galego para a casa e cada vez menos, o espanhol
para o mundo) total.
Num momento em que o processo macio de substituio lingustica
se acha numa fase muito avanada (Fernndez Rodrguez 1991, 1993),
deve ser um dos objectivos dos investigadores o desentranhamento do
porqu da absoluta inutilidade da poltica restituidora (normalizadora)
institucional, ou, doutro ponto de vista, da sua possvel falsidade ou at
da sua identificao como mais um instrumento que favorece a desintegrao da identidade que diz defender ou, antes, da sua actuao como
freio a que essa identidade possa sobrevir algo mais do que simplesmente tnica (autonmica), secundria.
um facto assumido por ns que a Poltica Lingustica desenvolvida
na Galiza procura em primeiro lugar a fixao definitiva da ainda emer(10) As palavras originais de Viqueira, adaptadas graficamente, eram: O galego tem-se que escrever como o
portugus. Viver no seu seio viver no mundo. viver sendo ns mesmos!.
96
AGALIA, 62
REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS
LVAREZ CCCAMO, C. (1987): Fala, bilingismo, poder social,
Aglia, nm. 10, pp. 127-150.
LVAREZ CCCAMO, C. (1990a): Rethinking conversational codeswitc hing: codes, speech varieties, and contextualization,
Proceedings of the Sixteenth Annual Meeting of the Berkeley
Linguistic Society, Berkeley, pp. 3-16.
LVAREZ CCCAMO, C. (1990b): The Institucionalization of Galician:
Linguistic Practices, Power, and Ideology in Public Discourse, Tese
de Doutoramento (indita), Universidade de Berkeley.
LVAREZ CCCAMO, C. (1991): Language revival, code manipulation and social power in Galiza: off- record uses of Spanish in formal communicative events, KLEE, C. A. (edit.): Sociolinguistics of
the Spanhish- speaking world: Iberia, Latin America, United
States, Bilingual Press/Editorial Bilinge, Tempe, pp. 41-73.
LVAREZ CCCAMO, C. (1993a): Acento galego e resistncia cultural, A Nosa Terra, nm. 554, p. 25.
LVAREZ CCCAMO, C. (1993b): The pigeon house, the octopus and
the people: The ideologization of linguistic practices in Galiza,
Plurilinguismes, nm. 6, pp. 1-26.
LVAREZ CCCAMO, C. (1996): The power of reflexive language(s):
Code displacement in reported speech, Journal of Pragmatics,
nm. 25, pp. 33-59.
CAL VARELA, M.; FERNNDEZ FERREIRO, M. (1993): La formation
dun Corpus de langue parle dans la ville dA Corua (La
Corogne), Plurilinguismes, nm. 6, pp. 217-224.
DOMNGUEZ SECO, L. (1995): Falando de lngua. Uma aproximao
fala como marcadora da diferena social, Tese de Licenciatura (indita), Universidade da Corunha.
ESTEVA FABREGAT, C. (1984): Estado, etnicidad y biculturalismo, Ed.
Pennsula, Barcelona.
FERNNDEZ RODRGUEZ, M. (1991): Coordenadas sociais e dinmica do bilingismo galego, Grial, nm. 110, pp. 239-262.
FRAGA IRIBARNE, M. (1993): [Apresentao], XUNTA DE GALICIA:
Galicia en feitos. Balance dunha lexislatura 1990-1993, Xunta de
Galicia.
GARCA BAYN, C. (1991): Variaciones filolgicas y variopintas con
Manuel Gonzlez, catecmeno de la Real Academia Gallega, La
98
AGALIA, 62
100
[]
Encadeamento de turnos:
Continuidade de turno:
Pausas:
menor de um segundo:
maior de um segundo:
Prosdia e entoao.
Segmento a que afecta:
Tom:
alto
baixo
Intensidade:
forte
suave
volume mais alto
em segmento curto
Tempo:
acelerado
decelerado
Transio final:
ascendente
descendente
sostida
interrogativa
truncada
Acento:
rtmico
contrastivo
Quantidade:
som alongado
truncado
Outras convenes:
Inalao
Riso
Riso intercalado
Outras indicaes
Forma padro
Som ininteligvel
=
..
<>
{}
[h]
[l]
[f]
[p]
MAISCULAS
[ac]
[dc]
*
::
.h.h
he he
(h)
[]
()
XX
101
I
Se porventura, da anlise que me vam fazer,
resultar que eu tenha contrado a sida,
nom deitem sobre mim todas as culpas.
Lembrem apenas
que me tocou viver num mundo
em que o amor convertido num delito
enquanto que o dio livre
como me ensinou Moustache,
o taberneiro de Irma la douce.
Umha sociedade, bem o saberm vocs,
que discrimina as pessoas
polo jeito como elas amam, confinando-as
em modernssimos campos de concentraom
de amantes marginais.
(*) Estes poemas from destacados com um accesit na XXI ediom, correspondente ao ano 2000, do Certame
Nacional de Poesia O Facho da Associaom Cultural crunhesa do mesmo nome.
1
AGALIA, 62
II
Habituei-me a viver
e achei ser imortal.
Ouvim dizer, si, que no amor viajava a morte,
mas algo me deveu custar acredit-lo
quando agora o sofro.
Se ainda me tivesse contagiado por odiar
entenderia nisso um justo castigo,
mas nom podo aceitar que por amar,
por roubar uns momentos como consolaom,
como umha esmola, enfim, ao amor,
receba em troca a mais severa pena
que um home poda conhecer.
Impotente, revelo-me a essa lei desconhecida
que me condena morte por amar.
O DESERTO E O MAR
Roberto Samartim
Ser osis ou ser ilha ser sempre desejo de nufrago
a Olgamaria e a Liliana
dous poemas
Derrire les dcors
De lexistence immense, au plus noir de labme
Je vois distinctement des mondes singulier s,
Et, de ma c lairvoy ance extatique victime,
Je trane des serpents qui mordent mes souliers.
Et cest depuis ce temps que, pareil aux prophtes,
Jaime si tendrement le dsert et la mer;
LA VOIX. Charles Baudelaire.
AGALIA, 62
AGALIA, 62
Camilo Nogueira
AGALIA, 62
grveis numa norma lingustica comum, que em todo o caso seria coerente com a realidade histrica do galego-portugus, mesmo do ponto
de vista normativo.
Ainda mais, resulta significativo que os prprios linguistas portugueses quando definem os caracteres especficos da sua lngua adoitem escolher o infinitivo pessoal ou a resposta afirmativa mediante o verbo, isto
elementos lingusticos que coincidem com os do galego, como tambm
notvel que reconheam a existncia no portugus falado de vacilaes
prprias do galego (calidade/qualidade, esprito/espirito, frol/flor, milhor/melhor, titor/tutor, estrumento/instrumento, coele/com ele).
A experincia diz-nos, alis, que a variante galega da lngua comum
perfeitamente transparente para os outros falantes de quatro continentes.
Permiti-me que faa notar aqui as alentadoras experincias que, no exerccio da minha responsabilidade poltica no mbito internacional, tivem
no ltimo ano, quer no prprio Parlamento Europeu, que vo desde a traduo do meu galego-portugus polos intrpretes nos Plenrios e
Comisses a todas as lnguas oficiais da Unio Europeia, do grego ao
fins, at o trato com os parlamentares, ou com personalidades como o
lder timorense Xanana Gusmo, quer nas reunies oficiais exteriores
como deputado, especialmente no Brasil. De facto, a variante brasileira,
falada j por 170 milhes de pessoas, que se achegaram no prximo sculo aos 300 milhes lembremos os 12 milhes de brasileiros de h menos
de cem anos, de que falava Murguia no seu discurso inaugural da Real
Academia Galega mais prximo ao galego que ao lisboeta que se costuma ter, equivocamente, como o portugus maioritrio.
Sendo isto assim, as diferenas mais graves reais que existem hoje
entre o galego e o portugus falados no que se refere a Galiza, estm possivelmente causadas numa magoante experincia que estamos a sofrer
diariamente por opes fonticas tomadas de facto pela normativa oficial e pelo desleixo das instituies e dos meios de comunicao audiovisuais, particularmente a televiso autonmica, que tendem a converter o
galego numa forma dialectal do castelhano, perdendo a sua extraordinria riqueza e os matizes fonticos mais determinantes da lngua falada
pelo povo.
O galego e as circunstncias polticas e econmicas
Do ponto de vista poltico e econmico, depois de sculos de negao
poltica e com a oficializao parcial na autonomia, a normalizao da lngua galega enfrenta-se com dois desafios relacionados. O primeiro refere
4
Camilo Nogueira
AGALIA, 62
Camilo Nogueira
bar. Chega a dizer-se que o galego seria lngua de seu s no caso de ser
totalmente distinta a qualquer outra de fora de Galiza, desprezando
inteligncia que indica o castelhano da Argentina, o portugus do Brasil
ou o ingls dos EEUU so para aqueles estados lnguas de seu, apesar de
serem coincidintes normativamente com as prprias das antigas metrpoles europeias.
Uma deciso convergente
A deciso convergente a mais sensata e racional e a mais respeitosa
do galego histrico e do galego falado hoje. Deve ser defendida por todo
o nacionalismo poltico, pode ter o apoio dos meios econmicos e culturais abertos tanto recuperao da identidade galega como e s novas
realidades europeias e internacionais, sendo susceptvel de ser considerada como apropriada desde qualquer outra posio poltica e cultural
que analise sem preconceitos a histria da normativa e as actuais circunstncias interiores e exteriores em que se produz a normalizao do
uso do galego.
A soluo convergente a mas respeitosa da realidade actual e histrica do galego, e mais conveniente tambm para conservar o galego realmente falado na nossa nao, especialmente como lngua de seu frente ao
castelhano. Tem a virtude da diferenciao, esta sim estritamente necessria, da norma galega em relao coa castelhana.
Naturalmente, esta posio no ignora que, sendo certo que a lngua
evoluciona de jeito livre, atravs do uso popular, da criao literria e das
transformaes tecnolgicas, ou pola interaco com outros sistemas lingusticos, a normativa cannica de qualquer lngua sempre teve um
carcter poltico, de maneira que so necessrios os acordos e consensos
desse tipo lograr uma sada pacfica e construtiva sobre uma questo tam
transcendental para, com essa arma, dedicar todos os esforos normalizao.
Para a mudana da normativa hoje no necessrio mais que rechaar
a estratgia divergente e assumir a convenincia da convergncia no sistema lingustico galego-portugus. Partindo da actual norma oficial, os
passos a dar nessa direco viriam ditados pela prudncia poltica e cultural pela evoluo do sentir social, tendo como objectivo e medida a prpria normalizao do uso do galego.
7
AGALIA, 62
ich, schwarz, do alto alemo, correspondem Punt, ppel, Schipp, Water, ick,
swart, do baixo alemo. De jeito anlogo Wasserkante (a. a.) e Waterkant (b.
a.); Werft (a. a.) e Warft (b. a.), etc. O s dos grupos sp- e st- (Spitze, Stein) soa
sch em a. a. e ss em b. a. A pronncia padro do r uvular fricativa (como
no francs padro), mas no sul ou dialetalmente pode soar como lateral
vibrante (como no sul da Frana e nas outras lnguas romnicas).
Relaxam-se dialetalmente as vogais tonas (Gfhl=Gefhl, dWelt=die
Welt), e no bvaro perdem-se tambm consoantes (i=ich, is=ist, mei=mein,
a=ein, net=nicht). No suo komm soa khom; hinein perde o h, etc.
A pronncia individualiza as variedades lingusticas, mas as diferenas lexicais so por vezes fortes. Ao Sonnabend do norte e centro
corresponde o Samstag no sul, ustria e Sua. frmula padro guten
Tag! corresponde a meridional e austraca gr Gott!; Krankenhaus dialetalmente no sul ou na ustria Spittel ou Spital.
A mesma palavra pode ter diferente gnero: das Taxi (a.a.), der Taxi
(suo); das Polster (a.a.), der Polster (austr.) ou der Plster (austr.); der Sakko
(a.a), das Sakko (austr.); der Schwertel (a.a), das Schwertel (austr.); der
Zigarillo (a.a.), die Zigarillo (coloq.); der Kai (a.a.), die Kaje (b.a.).
alto alemo
austraco
Kostm
Damenunterwsche
Knabe
Reinmachefrau
Napfkuchen
Blumentopf
Bohnerbesen
Schrubber
Scheuertuch
120
outros
Tailleur
Dessous
Blocher
Schuppen
Tomate
Meerrettich
Gurke
Rettich
Mohrrbe
suo
Paradeiser
Kren
Kmmerling
Kukumer (subio)
Radi (alemo meridional)
gelbe Rbe (al. meridional)
Mhre (alemo central)
Wurzel (baixo alemo)
Carlos Duro
alto alemo
austraco
suo
Sellerie
Blumenkohl
Johannisbeere
Kerngehuse
Zeller
Karfiol
Ribisel
Trbli
Zwetsche
Aprikose
Lilie
Klatschmohn
Bauernwirtschaft
Storch
Holzstapel/Holzsto
Scheune
Kornrose
konomie (bvaro)
Klapperstorch (coloquial)
Beuge/Beige (al. meridional)
Stadel (alemo meridional)
Scheuer (sudoeste da A.)
Stdel (sul da Alemanha)
Glle (alemo meridional)
hmd (sudoeste da A.)
Emd (sul da Alemanha)
Erdbirne (sul da Alemanha)
Alsike (baixo alemo)
Glcksklee (popular)
Jauche
Grummet
Kartoffel
Schwedenklee
(vielbrttrige) Kleeblatt
Eiwei
Wurzelstock
Abschnitt
Gehrn
Schlchter/Fleischer
Erdapfel
Eiklar
Stumpf (popular)
Bloch (alemo meridional)
Gewichtl (bvaro e austr.)
Schlachter (norte da Al.)
Metzger (sul e oeste da Al.)
Haxe (sul da Alemanha)
Metzgerei (a. meri. e O da A.)
Schlachterei (baixo alemo)
Fleischhauer
Hachse
Fleischerei
Ladentisch
Drrfleisch
Schlagsahne
Endstck
Frisr
Klempner
Gasmesser
Hahn
outros
Coiffeur
Strzner
Gasuhr (coloquial)
Kran (baixo alemo)
121
AGALIA, 62
alto alemo
Stellmacher
Autobus
Personenzug
Schleppkahn
Kellnerin
Speisekarte
Menplatte
Bfettfrulein
Baiser
Sprachrohr
schlittern
Stutzer
Jahrmarkt
Vorbhne
Drache
Dolmen
Stechmcke
Hirschkfer
Siebenpunkt
Spinnengewebe
Elster
Amsel
Erdkrte
Maiglckchen
Brenlauch
Donnerbart
Herbstzeitlose
Schwarze
Nachtschatten
Tollkirsche
Lavendel
austraco
suo
outros
Wagner (sul da Alemanha)
Autocar
Bummelzug (coloquial)
Zille (alemo central)
Saaltochter
Menukarte
Menuplatte
Bffetdame
Meringe
(e al.mer.)
Meringue
Flstertte (jocoso)
ranscheln (bvaro)
Gigerl
Dult
Tatzelwurm (e bvaro)
Gelse
Schmidkfer
Frauenkfer
Hnengrab (coloquial)
Schnake (alemo meridional)
Schrter (alemo meridional)
Hausbrenner(alemo central)
Gottesgiebchen (al. central)
Spinnweb
Atzel
Amstel
Padde (baixo alemo)
Protz (alemo meridional)
Maierisli
Faltigron
Lausblume
Schuhputzer
Herbstblume
Mondscheinkraut
Tintenbeere
Wolfsbeere
Valander
Em geral no sul, na ustria e na Sua permitem-se mais estrangeirismos: salutieren por gren, servieren (dienen), annoncieren (ankndigen),
Department ou Departement (Abteilung), Dependence ou Dependenz (Annex),
Apparat (Gert), Radio (Rundfunk), Television (Fernsehen), Telefon
122
Carlos Duro
123
(*) FREIXEIRO MATO, Ramn: Gramtica da lingua galega. Tomo II. Morfosintaxe. A Nosa Terra. Vigo. 2000.
1
AGALIA, 62
AGALIA, 62
AGALIA, 62
Igualmente ocorre com os partitivos onde defende a forma meio, distinguindo-a de medio e indicando com
precisom os uso de ambos os vocbulos. Nos colectivos cumpre salientar a
nom aceitaom de mil como tal.
Dentro dos colectivos, Freixeiro opta
polo proscrito nengn.
A parte do verbo achei-na especialmente bem tratada e ainda que segue
em geral o caminho de Costa
Casas et alii, est tratado com muita
mais profundidade e afasta-se deles
AGALIA, 62
dava em segundo lugar a soluom oficial marchabamos, marcharamos e mar chariamos (pondo-lhe mais reparos a
esta ltima e sem fazer menom do
horrvel marchasemos) mas agora tenhem desaparecido completamente e
s figuram as formas com acentuaom proparoxtona.
Na pgina 316 incluem-se entre os
semi-regulares ler, crer e os findos em
-oer aceitando-se, portanto, as formas
creio, leio, doio, etc. Porm, quando na
pgina 322 aparece o paradigma de ler
nom figuram as formas com i, concluo
que o autor prefere as formas sem i
apesar de aceit-las; no paradigma de
doer figuram doo ou doio, doi ou doe, etc.;
v-se que Freixeiro aceita de melhor
gana, neste caso, as formas reintegracionistas apesar de d-las em segundo
lugar; com posuir ocorre inversa:
figuram em segundo lugar as formas
isolacionistas: posuis ou poses, posui ou
pose, aqui j o autor prefere, decididamente, as formas reintegracionistas.
Seguindo com os verbos semi-regulares, no atinente s alternncias da CIII
com vogal temtica e Freixeiro tambm segue a via reintegracionista buscando exemplos de Curros, Pondal e
Manuel Antnio (reptese, despede e
reptema) para justificar as alternnancias nom aceites pola norma
Nos modelos e paradigmas dos
verbos irregulares o autor coincide, em
grande medida, com Costa et alii. No
verbo dar nom aceita as formas populares do subjuntivo sem aludir sequer
a serem as propugnadas pola
norma, o mesmo ocorre com o
8
AGALIA, 62
A propsito do infinitivo gerundial, o autor fala do seu carcter dialectal em galego e geral em portugus
e sinala o fenmeno do seu uso literrio, cada vez mais freqente em galego
por escritores de zonas onde nom se
usa popularmente; atribuindo-o a um
trao de estilo e a um possvel afm
diferencialista com respeito ao espanhol. Citarei, outra vez, as palavras do
autor:
A xeito de conclusin, debemos constatar
que o infinitivo xerundial unha construcin caracterstica do mbito galaico-portu-
AGALIA, 62
gente de mais, aceitando alguns complexos verbais que o nom som como
perfrases; assi ocorre na pgina 444
onde se aceita como perfrase incoactiva comezar (principiar, empezar) + infini tivo; neste caso coincido com Costa
Casas et alii, que nom a incluem; o
aspecto incoactivo vem dado polo
prprio significado dos verbos auxiliadores. O mesmo ocorre com conti nuar (ou seguir) + xerundio e a sua
variante continuar (ou seguir) a + infini tivo; tampouco figura em Costa Casas
et alii e tambm, como no caso anterior,
o aspecto imperfectivo est contido no
significado prprio dos verbos auxiliadores. O autor parece aceitar como
perfrases perfectivas as que tenhem
como auxiliares acabar, rematar, deixar,
etc., citando como exemplo acabou de
contar o conto que eu nom considero
perfrase. Na p. 459 afirma claramente
serem perfrases terminativas as construdas com acabar (rematar, terminar) de
+ infinitivo, mis umha vez concordo
com Costa Casas et alii, que nom as
incluem. Algo diferente o caso de dei xar(se) de + infinitivo, aqui parece-me
produzir-se umha perda parcial do
significado originrio, portanto estou
mais de acordo com Freixeiro do que
com Costa Casas et alii, que tampouco
a incluem.
Tambm concordo no interesse de
potenciar ter de + infinitivo face a ter que
+ infinitivo que, como di o autor na
nota 71 da pgina 467 considerada
umha influncia do espanhol no portugus (deveria-se acrescentar e no
galego).
12
AGALIA, 62
Nos seguintes subapartados estuda o autor os diferentes tipos de clusulas, a estilstica do enunciado e a sintaxe na sua relaom com a pragmtica.
Achei de muito interesse as reflexons que se fam na pgina 678 a propsito do carcter redundante da lngua que permite um grande nmero
de elipses.
No subapartado 8.5.4.1 estuda
Freixeiro a posiom dos clticos segundo as estruturas informativas, concordando com as tesses de Domingos
Prieto Alonso e de Carvalho Calero, na
resenha feita por este de um dos trabalhos de Prieto Alonso, no difcil problema da colocaom e deslocaom dos
clticos.
Completam a obra o desenvolvimento das abreviaturas usadas nos
textos literrios; umha ampla bibliografia na que salienta, igual que nos
outros dous volumes, a abundncia de
autores portugueses consultados; e
dous completos ndices alfabticos:
um de matrias e outro de autores.
AGALIA, 62
Miguel Rivero
17
os queijos som como cocos. os cocos som como queijos. os chineses sabem de
que falo, porque afinal tudo depende da forma, sempre da forma. Fundo preto
sobre coco branco. Fundo branco sobre coco preto, o negativo. China town:
positivo de si mesma. Vende-se, sangra-se em unidades de coco.
2