You are on page 1of 4

31/03/2016

ElesnoleemgramticasCinciaHoje
Assine08007033000 SAC Batepapo

Email Notcias Esporte Entretenimento Mulher PagSeguro

BUSCAR

Colunas/Palavreado

Elesnoleemgramticas
Aocomentartesespresentesemlivrorecentementereeditadosobrepreconceitolingustico,SrioPossentianalisaargumentosdedefensoresdalnguaculta
paradeterminaraconstruogramaticalcorretadasoraesnavozpassiva.

Por:SrioPossenti
Publicadoem27/02/2015|Atualizadoem06/03/2015

OsalunosbrasileirosaprendemnaescolaqueerradodizerVendesecasas.
Masessaafirmaovaicontraaintuiodetodososfalantes,queinterpretam
casascomoobjetodoverbovender.(imagem:adaptadadeFreeimages)

Saiunovaedio,aumentada,deOpreconceitolingustico,deMarcosBagno(SoPaulo,ParbolaEditorial).Aprimeirapublicaofoiem1999,e
provocoualgumalarde.Porduasrazes:umafoicolocarnapraa,emtomdedivulgaoecommuitosdadosempricos,tesesquedestroemmuitos
lugarescomunssobreoportugus.incrvel(isto,nosepodeacreditar)que,depoisdetantaspesquisasfeitasnosltimossculossobrelnguas,a
sociedadeaindamantenhacertascrenas(amaisgraveanoocorrentedeerro).
Asegundarazodobarulhoqueolivrocausouentrealgunssbios(colunistaseoutrosistasquefalamsobrelnguaemjornaiseTV)foiseutomum
poucodurocomamentalidadegramaticoidedemuitosintelectuais,algunsdosquaisforamnomeados.
Acrescenteseque,nasfaculdadesemquelida,aobranocausanenhumescndalo,poisqueapresentadados,fatos,acujaanliseintroduz.Assim,
umestudantedequestesdelnguapodecomportarsecomoumdebotnica:estudafatos.

EssaobradeBagnodemonstra(eletemoutrasqueapresentamamesmacaracterstica)umaincrvelcapacidadedeprovaroque
diz,exibindodadoslingusticosaosmontes,sejadoportugusfaladoouescrito,antigooumoderno,sejadeoutraslnguas,aparentadasounonossa.
Oqueficamaisclarodoquetudonostrabalhosdele,dosquaisesselivroumaboaamostra,queosdefensoresdagramticaditatradicionalnoa
conhecemequeosescritoresapresentadoscomoexemplosdecultivodapurezadalnguacomfrequnciaempregaramconstruesqueasgramticas
apresentamcomoexceesequeaescola,amdiaemesmoumaintelectualidadedesinformadacondenam,pasmem,emnomedagramticaedos
escritores.
Dequebra,Bagnodefendeoslinguistas,atacadosfrequentementeporafirmaesquenuncafizeramnosnuncaasfizeram,comosofrontalmente
contrriassqueelesdefendemexpressamenteemsuasobras,criticadassemseremlidas(oscrticosnuncamostramemqualpginadequaltextoum
linguistaescreveuoquelheatribuem).
(Tenhoumbomexemplo,emborapessoal:escreviumlivrinhoquesechamaPorque(no)ensinargramticanaescola,quedefendeoensinoda
http://cienciahoje.uol.com.br/colunas/palavreado/elesnaoleemgramaticas

1/4

31/03/2016

ElesnoleemgramticasCinciaHoje

normaculta(especialmentedaescrita)equefoiconsideradoumataquesgramticas.Gentequeseachaespertanoviuosparntesesnottuloe,no
tendolidoolivro(stem90pginas!),achouqueeraseudeverafirmarquesetratavadeobralevianaecontraagramtica).
Oestranho(ouno?)queessefenmenosocorreemrelaolngua:ningumseespantacomnovasanlisesdosburacosnegros,comnovas
galxias,comnovidadesnocampodagenticaoudaqumica,nemmesmocomnovasdescobertashistricas,mastodospensamquesobreaslnguas
sedeverepetiroquedisseramosgramticos,comoseelesfossemtodosiguaisefossemtambmosguardiesdeverdadesreveladas.
Contradiesdavozpassiva

Masoquedizemosgramticos?Bem,seriaexigirdemaisdessessbiosqueelesconsultassemalgum.Suadoutrina(dessessbios)sempreum
resumomalfeitodasgramticas(infelizmente,oquefazemtambmoslivrosdidticos,emsuamaioria).
Voudarsumexemplo.Todososalunosbrasileirosaprendemnaescolaquenosedevedizervendesefilhotes,porqueumerro,equesedeve
dizervendemsefilhotes.Oargumentoqueosujeitodaoraofilhotes.Estandonoplural,levaoverboparaoplural.
Ora,essaafirmaovaicontraaintuiodetodososfalantes,quesentem(interpretam)filhotescomooobjetodevender(Vendeseoqu?
Filhotes)enoosujeito(Quemvende?Unscaras/algumlnapraa[enoosprpriosfilhotes]).
Issononovo.SaidAlimostrou(em1908!)queatalpassivasintticaumainvenodegentesemlgica.Eforneceuumargumentomortal:quem
que,lendoemumaplacapregadaemumacasaalugaseestacasanoentendequeacasaestvazia,disponvelparaalugar(eseralugada,bvio)?E
que,portanto,afrasenoumapassiva,queseriaestacasaalugada?
MasquemlSaidAli?Noosformadoresdeopinio.Elessleemapostilasou,nomximo,omanualderedaodoseujornalpreferido(ou
telefonamparaumconsultor...).

SaidAlimostrou(em1908!)queatalpassivasintticaumainvenodegentesemlgica
PodeserquecitarSaidAlinosejaumbomargumento,porqueelenoescreveuumlivrodidticoouumagramticaescolar.Ento,citemosEvanildo
Bechara,quenonenhumrevolucionrio,nempetista,nembolivariano(mastambmnoignorante).
Napgina178desuaModernaGramticaPortuguesa(Rio,EditoraLucerna),quebemconservadora(sefosseumbilogoetivesseposies
anlogas,noseriamaislido,anoserparaumahistriadocampo),eleescreveoseguinte,logodepoisdelistarcasosdesujeitoindeterminado(vive
sebem,precisasedeempregadosetc.):
Observaesfinais:Pelosexemplosacima,osecomondicedeindeterminaodesujeitoprimitivamenteexclusivoemcombinaocomverbosno
acompanhadosdeobjetodiretoestendeuseupapelaostransitivosdiretos(ondeainterpretaopassivapassaateruma
interpretaoimpessoal(grifomeu,SP):Vendemsecasas=algumtemcasasparavender)edeligao(sefeliz).Apassagemdeste
empregodapassivaindeterminaolevouofalanteanomaisfazerconcordncia,poisoqueerasujeitopassouaser
entendidocomoobjetodireto(idem,SP),funoquenolevaaexigiroacordodoverbo:
Vendemsecasas=(casassovendidas)>Vendemsecasas(=algumtemcasaparavender)>Vendesecasas(idem,SP).
Becharaacrescentaqueesteempregoaindaantiliterrio,apesardamultiplicidadedeexemplos(masquemquiserverumalistadecasospode
consultaroutrolivrodeBagno,Noerradofalarassim,tambmdaParbola).Nesselivro,umdosexemplos,alis,deCarlosHeitorCony
(literrio,portanto):...reclameidoprimarismocomqueserotulaosoutros.Eumesmoanotei,halgumtempo,aseguintepassagemdeLuis
FernandoVerssimo(literato?):suacolunaTimTim(CorreioPopular,14/02/2008),comeaassim:Nosevmaispatacasedobres,anoserem
filmedepirata.Equasenofinal,...compreendeseosabusos.
Razesfinais

Meultimoargumentoque,sefilhotessovendidosforumapassivadevende(m)filhotes,issosedeveaosimplesfatodequetodas(talveznem
todas)asativascomestruturasujeitoverbotransitivodiretoobjetodiretopodemterumapassiva,quesuasinnima.Masquehajaumapassiva
sinnimadeumaativanoamesmacoisaqueumaativaserumapassiva...Ora,quandoseescrevevendemsecasas=casassovendidas,oquese
dizapenasqueasegundaoraosinnimadaprimeira,assimcomoocorrecomelerecebeuoaviso=oavisofoirecebidoporele.Masisso,no
mximo,queapassivagarante:umasinonmia.Repito:elanogarantequeaativasejaumapassiva...
Noinciodopargrafoanterior,escrevise...forumapassiva.Porqu?queasinonmiadevendemsefilhotes=filhotessovendidosno
absoluta.Vendemsesignificaestovenda.Oleitorachasinceramentequeessetambmosentidodefilhotessovendidos?Sevocfosseum
vendedordefilhotes,fariaoannciofilhotessovendidos?Eu,no!

Nafrasevendesefilhotes,oqueseentendequealgumestvendendofilhotes,
enoquefilhotessovendidos,comoindicariaavozpassiva.(foto:Flickr/
Viola'svisionsCCBYNCSA2.0)

Exponhoaseguirumadificuldadeparameuargumento,quenemporissovouesconder.Observesebemoqueocorrenatransformaopassivade
umaativacomovende(m)filhotes.Apassivafilhotessovendidos.Ouseja,apassivanoincluioagentedapassiva,isto,osujeitodaativa(se).
http://cienciahoje.uol.com.br/colunas/palavreado/elesnaoleemgramaticas

2/4

31/03/2016

ElesnoleemgramticasCinciaHoje

Ouseja,apassivanofilhotessovendidosporse.
Qualseriaarazo?Tentoexplicar:asequnciaporseimpossvelemportugus.Porsaceitapronomesoblquosdeprimeiraedesegundapessoas.
Soagramaticaisoraescomo*eufuivistoporse/porlhe(aconstruoporele/a).Massogramaticaisasconstruesfoivistoporti/por
mim.Atocorreporsi(cadaumporsi),masnuncaporse.porestarestrioquenohpassivascomo*filhotessovendidosporse.Mas,alm
disso,paraqueexplicitarumsujeitoindeterminado?
Umparntese:emPortugal,ouvinaTVumapropagandadeumprograma:umprogramafeitoporsi,que,claro,nosignificaqueoprogramase
faziaasimesmo.NoBrasil,essapropagandaseria:umprogramafeitoporvoc(isto,pelotelespectador).Estasimumaverdadeirapassiva:Voc
fazoprograma>Oprogramafeitoporsi(voc).

Nadacontra(nadamesmo)quesedigaouescrevavendemsefilhotes.Masestnahoradenohaver
maisnadacontravendesefilhotes
DisseacimaqueBagnocriticaosgramaticoides.Repito.Eexplico:selessemosgramticos,isto,asgramticas,nodiriamoquedizem.Sefossem
decentes(intelectualmente),pelomenosnoodiriamemnomedeles.Oudelas.
EuqueriaapresentarumresumodaanlisequeBagnofazdaspassivas,discutindoumacolunadeDadSquarisi(que,noBrasil,passaporsaber
portugus...),colunaquerepete,emtomempinado,asimplriadoutrinasobreapassivasinttica.Faltouespao.Masoleitorpodeiraolivro.So
apenas13pginas...
Paraconcluir(mesmo!),apresentoumatesetpicadelinguistas:nadacontra(nadamesmo)quesedigaouescrevavendemsefilhotes.Masestna
horadenohavermaisnadacontravendesefilhotes.
Pelomenospelasduasrazesapresentadaspelosdefensoresdoportugusqueconsideramculto:a)escritores(e,muitomais,jornalistas)empregamo
singular,comovimosemtrsexemplos(nomundodaescrita,somilhares)b)gramticosabonam.
Bastallos.Masprecisollos.
SrioPossenti
DepartamentodeLingustica
UniversidadeEstadualdeCampinas

6Comentrios

CinciaHojeOnline

Recommend 7

Compartilhar

Entrar

OrdenarporMelhoravaliado

Jointhediscussion
HenriqueKugler umanoatrs

Amm!Jpassadahoraparaseenterrardevezessatosquicequeapapagaiadafundamentalistaanti'vendesecasas'.Esempre
divertidorememoraraanedotadeSerafim:"Ferrasecavalos",teriaescritoomoo."Evossasenhoriameperdoe,masosujeitoqueferra
oscavalossoueu,eeunosouplural.Aquelesedatabuletareferesecaesteseucriado.comoquemdiz:Serafimferracavalos
FerraSerafimcavalos."Certo.Masemumconcursopblico,comofica?Quemquevaitercolhoparamarcaraalternativa"Ferrase
cavalos"comocorretaquandoestiveremjogoasandicemetdicadosprocessosseletivoslaloteriaesportiva?

Responder Compartilhar

LucasFischerChicon umanoatrs

SrioPossenti,atondesei,avozpassivassejustificapelanecessidadequeofalantetemdetopicalizaroobjetoparaenfatizlofrente
aosujeito.Assimsendo,avozpassivasintticanopodesejustificarporcritriosemntico,ecomonosprovamosfatosdalngua,elano
possuiriaagramaticalidadequeavozativadesujeitoindeterminadopossuientreosfalantes.Asuademonstraosobreaimpossibilidade
deumavozpassivasintticaemvistadaimpossibilidadedevozpassivacompostadepreposio"por"introduzindosujeito(ag.da
passiva)desempenhadopor"se"meparecetoinconsistentequantoadogramticoquedefendeavozpassivasintticasemconsiderara
indeterminaodosujeitoparaofalante.Voc(comessademonstrao),assimcomoogramticoquedefendeavozpassivasintticaao
procurarcondicionaroverbonopluralounosingular(conformeaflexodenmerodosintagmanominalemquesto),noutilizafatoda
lnguapararejeitaravozpassivasinttica.AproveitooespaoparaperguntaroquevocquerdizerafirmandoqueEvanildoBecharano
revolucionrio,nempetista,nembolivariano,mastambmnoignorante."mas",defunoadversativa,demonstranoconformidadeao
queanteriormenteseafirma.Logo,"mas"acarretaadversidadeparacom"E.Becharanoserrevolucionrio,nempetista,nembolivariano"
paraintroduzirocontedodaadversidade,que"noignorante"(imaginoque"tambm"sejamerainterjeio,correto?).Vistoisso,em
queconsistearelaodeadversidadedanoignornciadeE.Becharacom"noserrevolucionrio,noserpetistaenembolivariano"?E
anoignornciadeE.Bechara,emfrancarelaodeadversidade,serefereaquenessecaso?Sevocprofessor,ficopensandocomo
deveserdependerdevocparadeixardeignorarocontedoquelhecompeteministrar.Considerequeaprimeiravezqueoleio.Sejo
li,nomomentonoconsigorelacionloaoutroartigo.

vermais

Responder Compartilhar

Anelise umanoatrs

Parabnspelaresenha.Obrigadaporcontribuirconoscoseuvastoconhecimentodagramtica.

Responder Compartilhar

mariangela umanoatrs

http://cienciahoje.uol.com.br/colunas/palavreado/elesnaoleemgramaticas

3/4

31/03/2016

mariangela umanoatrs

ElesnoleemgramticasCinciaHoje

professor,respeitosuascolocaes,emboradiscordedoquefalasobreoprofessorEvanildoBechara,quemereceumpoucomaisde
respeitopeloquerepresentaparaosestudosnormativoseporqueningumalcanou,nestepas,oprestgiodequeelealvo.Segundo,
vocfalaemsinonmiadefrases,maselanoexiste.Aquestodesinnimosbastantediscutidaenovouperdertempocomisso,
porque,naturalmente,osenhoraconhecebem.Nohsinonmiaporqueasperspectivassodiferenteseaentraumfatoqueningum
levaemconsideraoaoanalisarasrealizaesdeumalngua:noumaquestodeconstruo,oudeestrutura,oudesentimento(a
estumamisturacruelestruturaesentimento)umaquestofilosficasobreaperspectivacomquesecaptaouapreendeumfato.

Responder Compartilhar

Rosi>mariangela umanoatrs

Relaxa,BecharaePossentisoamigos,noprecisamdeinterventores.

Responder Compartilhar

Edgar umanoatrs

Parabns!Concordototalmente.Vamosevoluir!

Assinarfeed

Responder Compartilhar

AdicioneoDisqusnoseusiteAddDisqusAdd

http://cienciahoje.uol.com.br/colunas/palavreado/elesnaoleemgramaticas

Privacidade

4/4

You might also like