You are on page 1of 4

Tornarsemulher,devirfeminista

Filsofapercebeuqueparaamulhershaviaumadefinionegativa:aquelaquenohomem

ZliaGattai,JeanPaulSartre,SimonedeBeauvoir,JorgeAmadoeMeSenhoranoAxOpAfonj,1960|FotoAcervoZliaGattai/Fundao
CasadeJorgeAmado
porCarlaRodrigues
Nosenascemulher,tornasemulher,traduobrasileiraparaooriginalOnnenatpasfemme,ondevientfemme,afraseclebrecomaqual
SimonedeBeauvoircomeaosegundovolumedeOsegundosexo,em1949(oprimeirovolumehaviapassadopraticamentedespercebido),cujo
ecoseouveaindahojenapolticaenateoriafeminista.Orecursoaooriginaltemaquioobjetivodechamaraatenoparaaimportnciadoverbo
reflexivotornarse,quesupe,nasuadefinio,ummovimentodetransformao,promoveumamudanaefazcomquealgooualgumdeixeum

estadoepasseaoutro.NaobradafilsofaSimonedeBeauvoir,aatualidadedoverbotornarsescompreensvelemtodaasuaprofundidadee
extensoapartirdoseuoriginaldevenir,quecarreganeletantoosentidodomovimentoquantoodefuturo,resultadodasinonmiaentre
verboesubstantivonoidiomafrancs.EsseentrelaamentopodeajudaracompreenderaimportnciadaheranadeixadaporBeauvoirnoapenas
paraopresente,masparaodevir,umadaspalavrasdalnguaportuguesacomaqualsepodetraduzirdevenir.
Osegundosexovemreverberandodesdesuapublicaoe,maisrecentemente,seucinquentenriofoicomemoradocomoumgrandefeitoda
filosofiapolticafeminista.Aprimeiragrandecontribuiodafilsofafoiperceberqueamulhertinhasidoreduzida,desdeoinciodamodernidade,ao
lugardeOutrodohomem,excludadoconceitosupostamenteneutroeuniversaldehumano,soboqual,dedireito,estavaabrigadoapenaso
homem.Porisso,Beauvoircomeaobservandoqueaningumnuncateriaocorridoescreverumlivrosobreacondiodohomem,porqueesta
sempreesteveabarcadapelacondiohumana.Cumpre,assim,umatarefahistrica,adedenunciarofracassodoprojetomodernode
universalidadeaoperceberqueshaviaumadefinionegativaparaamulher:aquelaquenohomem.
Essaconcepoinferiorizavaamulheremumaposiosecundria,argumentavaBeauvoir,aindaqueosegundosexonoestivessefundamentado
emnenhumaspectodanaturezahumana,masnaeducao,naculturaenasformasdesociabilidade.Ocorpobiolgicodeumafmeatornase
mulherapartirdacultura,enoderegrasatentotidascomonaturais.Comestepontodepartida,elainfluencioupensadorasocidentaisem
diversoscamposdateoriafeminista,queestabeleceu,apartirdosanos1970,sobinflunciadaantroplogaGayleRubineemdebatecomo
antroplogoLviStrauss,osistemasexo/gnero,indicaodequeatodocorpobiolgicoatribudoumgnero,estesubmetidoaregrassociais.
EmdilogocomasaberturasproporcionadasporBeauvoir,sobinflunciadeRubin,deMoniqueWittigedetantasoutras,nofinaldadcadade
1980afilsofanorteamericanaJudithButlerescreveumasriedeartigosqueseroreunidosnolivroProblemasdegnerofeminismoe
subversodaidentidade(CivilizaoBrasileira,2003).Oprimeirotextointeiramentededicadoafazeravanarosistemasexo/gneroapartirde
umcomponenteatentoausente,odesejo.porperceberessaausnciaqueButlerdumpassoamaisnateoriafeminista,abreespaoparaa
emergnciadateoriaqueerquetementreseusobjetivosacrticadaheterossexualidadenormativaeaindapropeaperformatividadede
gnero,possvelapartirdeumacertaradicalizaodoverbotornarse.Performatizarumaformadefazergnero,expressojindicativadeque
ogneronodaordemdoser,noesttico,noestpreviamentedado.
Decertaforma,Butlerdesconstruiuaquilembrandoquedesconstruirnodestruir,masdecomporcamadassedimentadasdopensamentoo
sistemasexo/gnerocomoofilsofofrancoargelinoJacquesDerridajhaviafeitocomoparsignificante/significadodalingusticaestruturalistade
FerdinandSaussure.Hnosdoisgestos,noentanto,oreconhecimentodequeessespensamentossefazemapartirdasbrechasabertaspelos
pensadoresanteriores.
QuandoButlerestabelececomBeauvoirumdebatesobreoparsexo/gnero,ofazporperceberqueessadistinoaindaestsubmetidatradio

cartesianaqueorientouopensamentoocidentalsobreosujeito.Porisso,afilsofanorteamericanasepropeadiscutircomoeseanoode
gnerodecorredosexo,decorrncianaqualelaapontaumaformadeafirmaodeumaunidademetafsicaquefariacomqueumsexo
feminino,porexemplosetornenecessariamenteumamulher,comosehouvessenocorpobiolgicoalgumasubstnciaouessnciaafornecer
qualquertipodegarantiaaotornarse.Decertaforma,desdeotornarsemulher,deBeauvoir,jhaviaumacentonaliberdadedogneroem
relaoaocorpobiolgico.
AfirmarquenohaverdadedognerofezButlerserreconhecidanaFranacomoumacontinuadoradaobradeMichelFoucault,paraquemj
nohaviaaverdadedosexoouaverdadedosujeito,desdesempreassujeitadoaestruturasdepoderqueproduzemecondicionamsua
subjetividade.EmButler,corposfazemedesfazemgneros,fazemedesfazempelarepetio,semnuncaseremidnticosasimesmos.Ela
explicita,assim,aarbitrariedadedaligaoentresexoegnero,assimcomoDerridahaviapercebidoaarbitrariedadedaligaoentresignificantee
significado.Se,comFoucault,sexojumidealregulatrioqueproduzcorposaseremgovernadosemButlerhapercepodequeanorma
dependedarepetio.aquientoqueelaseafastandodequalquertipodepensamentoliberalquepretendaconferirperformanceumatode
liberdadeindividualdosujeitosevinculaaotornarsedeBeauvoir,acrescentandoocarterdeprticareiterativaecitacionalpelaqualodiscurso
produzosefeitosquenomeia.Comisso,Butlerseafastadaideiadeumaessnciaousubstnciadosujeitoquetornaseparapensloaosujeito
comoumeufalante,formadoemvirtudedeterpassadopelomovimentodetornarse.SeemBeauvoirasopessexuaisaqueossujeitos
estolimitadossosempreduas,emButleratarefaampliaraspossibilidadesdeconjugaodoverbotornarse,jnomaisrestritaao
binarismodoscorposouaoimperativoheterossexualquepossibilitacertasidentificaeseimpedeoutras.
ApartirdeOsegundosexoedetodasaspossibilidadesqueopensamentodeBeauvoirproporcionouteoriafeminista,abriuseumcampode
debatesobrecomoadiferenasexualfuncionacomoumaestruturahierrquicanasrelaessociais.Nasempresas,nasescolas,nafamliaena
cultura,papisdegneroalocamhomensemulheresemdeterminadasfunes,sentimentos,formasdevidaecapacidades.Japartirdaleiturade
Butler,outrocomponenteaheteronormatividadeentranodebatesobreosproblemasdegnero.Cadaumaaseumodo,BeauvoireButler
renovaramasperspectivastericassobreofeminismoeabriramcaminhoparadiferentescorrentesdepensamentoquehojesevalemda
proposioinicialdeBeauvoirtornarse,devirparapensaratransgressodasnormasdegnero.
SeBeauvoirinovounacrticauniversalidadedomasculino,apontandoumaestruturaqueexcluaofemininodapossibilidadedetornarsesujeito,
Butlerinovounaaberturasingularidade,percebendocomoadicotomiasexo/gnerofuncionanoengendramentodesujeitossubmetidosanormas
quedeterminamentrequempodeounotornarsesujeitoeconstrangemdeterminadoscorposcomoabjetospornoseremreconhecveisdentro
danorma.Tornarse,queemBeauvoirpareciaserummovimentonico,passaasercomButlerummovimentopermanente,umdevirfeministano
queotermotemdemaiscontestadordasnormas(degnero)vigentes.CarlaRodriguesprofessoradeFilosofiadaUFRJevicecoordenadorado

laboratrioKhradeFilosofiadasAlteridades.

You might also like