Professional Documents
Culture Documents
H NI, 2011
1
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
2
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
3
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
TON CAO CP 1
Chuyn 1. MA TRN V NH THC
1. MA TRN
1. Cc khi nim
Cho m, n l cc s nguyn dng
nh ngha 1. Ma trn l mt bng s xp theo dng v theo ct. Mt ma trn c m
dng v n ct c gi l ma trn cp m n. Khi cho mt ma trn ta vit bng s bn
trong du ngoc trn hoc ngoc vung. Ma trn cp m n c dng tng qut nh sau:
a 11
a 21
...
a
m1
a 12
a 22
...
a m2
... a 1n
... a 2 n
hoc
... ...
... a mn
a 11
a
21
...
a m1
a 12
a 22
...
a m2
... a 1n
... a 2 n
... ...
... a mn
V d 1. Cho ma trn A =
3 1 0
2 0
T
4
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
A = ...
0
0
a 12
a 22
...
0
0
... a 1n 1
... a 2 n 1
...
...
... a n 1 n 1
...
0
a 1n
a 2 n
...
a n 1 n
a nn
a n 11
a n1
0
a 22
...
a n 1 2
a n2
...
0
...
0
...
...
... a n 1 n 1
...
a n n 1
0
0
...
0
a nn
A = 2 1 4 ; B = 0 1 4 ; C = 2 1 0
1 1
0 0 6
1 1 6
6
E = ...
0
0
0 ... 0
1 ... 0
... ... ...
0 ... 1
0 ... 0
0
0
...
0
1
7
V d 5. Cho ma trn A =
v B = 5
6
7
1
7 m 2
a) Tm AT v A
b) Tm m AT = B
Gii:
2 6
2 5 7
a) Ta c A = 5 7 v A =
6 7 1
7 1
T
6
2 6 2
b) A = B 5 7 = 5
7 m 2 = 1 m = 1
7 1 7 m 2
T
A = .a ij
m n
Hiu ca A tr B: A B = A + (-B)
T nh ngha ta suy ra cc tnh cht c bn ca php ton tuyn tnh
Tnh cht 1. Cho A, B, C l cc ma trn bt k cp m n, ; l cc s bt k ta lun
c:
1) A + B = B + A
2) (A + B) +C = A + (B + C)
3) A + 0 = A
4) A + (-A) = 0
5) 1.A = A
6) (A + B) = A + B
7) ( + )A = A + A
8) ( )A = ( B)
1 2 4
2 1 2
;B =
. Khi
0 1 1
2 1 3
V d 6. Cho cc ma trn A =
1 2 4
2 1 2 4 7 14
+ ( 3).
2A 3B = 2.
0 1 1
2 1 3 6 1 11
1 3
V d 7. Cho ma trn B =
. Tm ma trn C sao cho 3B 2(B + C) = 2E
5 3
Gii:
1
2
1 1 3 1 0 1 / 2 3 / 2
=
2 5 3 0 1 5 / 2 1 / 2
7
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
a 11
a
A = 21
...
a m1
a 12
a 22
...
a m2
b11
b
21
B=
...
b n1
... a 1n
... a 2 n
;
... ...
... a mn
b12
b 22
...
b n2
... b1p
... b 2 p
... ...
... b np
c m1
c12
c 22
...
c m2
... c1n
... c 2 n
... ...
... c mn
n
Ch 1.
Tch AB tn ti khi v ch khi s ct ca ma trn ng trc bng s dng ca ma
trn ng sau.
C ca ma trn AB: Ma trn AB c s dng bng s dng ca ma trn ng trc
v s ct bng s ct ca ma trn ng sau.
Cc phn t ca AB c tnh theo quy tc: Phn t cij l tch v hng ca dng
th i ca ma trn ng trc v ct th j ca ma trn ng sau.
1 2
0 1 4
v B =
Ta c A.B =
8
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
1 2 3 1
2 1 0
V d 9. Cho ma trn A =
; B = 2 1 1 0 . Tnh A.B, BA
3 2 0
3 0 2 1
Gii:
1 2 3 1
7 1
2 1 0
3 5
.2 1 1 0 =
Ta c A.B =
3 2 0 3 0 2 1 1 8 7 3
Cn B.A khng tn ti
Cc tnh cht c bn ca php nhn ma trn
Tnh cht 2. Gi s php nhn cc ma trn di y u thc hin c.
1) (AB)C = A(BC)
2) A(B+C) = AB+AC; (B+C)D =BD +CD
3) (AB) = ( A)B = A( B)
4) AE = A;
EB =B
5) ( AB ) = BT A T
Ch 2. Php nhn ma trn khng c tnh cht giao hon. Nu A.B = th cha chc
A = hoc B = .
0 1
0 0
;B =
.
0 0
1 0
1 0
0 0
; B.A =
v AB BA
0 0
0 1
Khi A.B =
1 0
0 0
1 0 0 0 0 0
, ta c A.B =
;B=
.
=
0 0
0 1
0 0 0 1 0 0
V d 11. Cho A =
9
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
V d 12. Cho A =
X 2 (a + d ) X + (ad bc) =
Gii:
a b a b
a b
1 0
.
(a + d ).
+ (ad bc).
c d c d
c d
0 1
Ta c A 2 (a + d )A + (ad bc)E =
0 0 0
a 2 + bc (a + d )b a (a + d ) b(a + d ) ad bc
+
=
= . (pcm)
2
ad bc 0 0
(a + d )c bc + d c(a + d ) d(a + d ) 0
1 1
2
3
n
. Tnh A , A , ..., A (n l s t nhin)
0
1
1 2
1 2 1 1
1 3
; A3 =
Ta c A 2 =
=
=
; .... ; tng t ta c th d
0 1 0 1 0 1
0 1 0 1 0 1
1 n
on A n =
. D dng chng minh c bng quy np cng thc An.
0 1
nh ngha 5. Php bin i s cp trn ma trn A = [aij]m x n l cc php bin i c
dng
i) i ch 2 dng (ct) cho nhau: d i d j (c i c j )
ii) nhn mt dng (ct) vi mt s khc 0: kd i (kc i )
iii) nhn mt dng (ct) vi mt s ri cng vo dng (ct) khc: hd i + d j (hc i + c j )
1 2 4 6
V d 15. Cho ma trn A = 2 1 2 5 . Thc hin cc php bin i s cp sau: (1)
1 1 2 4
nhn dng 2 vi 2
(2) hon v dng 1 cho dng 2
10
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
8
1 1
0 1
1 1 3 5
; B=
0 0
0 0 2 5
0 0 0 0
0 0
3 4
7
1 1 2
2 8 1
; C = 0 2 1
2 1 1
0 0 0
0 0 1
11
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
a n1
a 12
a 22
...
a n2
... a 1n
... a 2 n
. Xt phn t aij ca A, b i dng i v ct j ca A
... ...
... a nn
ta c ma trn vung cp n -1, k hiu Mij: gi l ma trn con con ng vi phn t aij.
a 11
V d 1. A = a 21
a 31
a 12
a 22
a 32
a 13
a 23 . Tm cc ma trn con ng vi cc phn t ca A
a 33
a 11
a
nh ngha 1. Cho mt ma trn A vung cp n: A = 21
...
a n1
a 12
a 22
...
a n2
... a 1n
... a 2 n
.
... ...
... a nn
a 12
a
th det(A ) = 11
a 21
a 22
* nh thc cp 2: A =
V d 2. Tnh nh thc
2 14
x2
V d 3. Gii phng trnh:
9
a 12
= a 11a 22 a 12 a 21
a 22
= 1.14 6.2 = 2
25
=0
4
PT x 2 =
25.9
15
x=
4
2
* nh thc cp 3:
12
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
a 11
det A = a 21
a 31
a 12
a 22
a 32
a 13
a 23 = a 11 .a 22 .a 33 + a 12 .a 23 .a 31 + a 13 .a 21 .a 32 a 13 .a 22 .a 31 a 12 .a 21 .a 33 a 11 .a 23 .a 32
a 33
D u +
Du -
b1
b2
b3
D u -
c1
c2
c3
a1
a2
a3
b1
b2
b3
Du +
a1
a2
a3
b1
b2
b3
c1
c2
c3
a1
a2
b1
b2
c1 Du +
c2
D u -
1 2 3
V d 4.Tnh nh thc 3 = 2 0 1
2 2 1
13
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
x2
x 1
1 1=0
2 1
Gii:
x2
x 1
x = 1
1 1 = x 2 3x + 2 = 0
x = 2
2 1
Ta c 1
4
nh thc cp n (n 3 ):
n
det(A) =
ij
j=1
hoc det(A) =
ij
i =1
2011
Gii : t 4 =
0 0
x 1
2009
1 1
2008
2 1
2010 x
2011 0
2010 x 2
0 0
x 1
2009
1 1
2008
2 1
c 4 = 2011.(1)
1+1
=0
x2
x 1
1
4
1 1 = 2011.( x 2 3x + 2) .
2 1
x = 1
PT x 2 3x + 2 = 0
x = 2
2. Tnh cht ca nh thc
A =[aij]n x n vi n = det(A )
Dng i ca nh thc c gi l tng ca 2 dng nu:
(a
i1
a i2 ....a ij ....a in ) = ( bi1 bi2 ....bij ....bin ) + ( ci1 ci 2 ....cij ....cin ) ;a ij = bij + cij (j = 1, n)
k =1
k
k =1
k i
= det(A)
a b
. CMR det(AT) =det(A)
c d
V d 1. Cho A =
Bn c t gii
a b
c d
c d
a b
Bn c t gii
H qu 1. Mt nh thc c hai dng ging nhau th bng khng.
Chng minh
a 12
...
a 1n
a 11
a 12
... a 1n
...
...
...
...
...
...
...
ka i1
...
ka i 2
...
a n1
a n2
... ka in = k. a i1 a i 2
... ...
... ...
a n1 a n 2
... a nn
...
... a in
... ...
... a nn
17 68 35 204
2
11
Gii:
12
Ta c 4 =
11
12 2
12
11
= 17.
= 17.D .
a12
L
L
L
a1n
L
a11
L
a12
L
L a1n
L L
a11
L
a12
L
L a1n
L L
khng i.
T cc tnh cht ca nh thc, ta thng s dng cc php bin i s cp trn ma trn
trong qu trnh tnh nh thc cp n:
16
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
* Nhn mt dng (ct) vi mt s cng vo dng (ct) khc: hd i + d j (hc i + c j ) , php bin
i ny khng lm thay i gi tr ca nh thc.
a
b
c
V d 4. Tnh nh thc 3 =
a'
b'
c'
ax + a ' y bx + b' y cx + c' y
Gii:
xd1 yd 2 + d 3
a b c
a ' b ' c' = 0
0
a2
(a + 1) 2
V d 5. Tnh nh thc 4 =
( a + 2) 2
(a + 3) 2
b2
(b + 1) 2
( b + 2) 2
(b + 3) 2
c2
(c + 1) 2
( c + 2) 2
(c + 3) 2
d2
(d + 1) 2
( d + 2) 2
(d + 3) 2
Gii:
b2
c2
d2
d1 + d i
2a + 1
2b + 1
2c + 1
2d + 1
i = 2 , 3, 4
4a + 4 4 b + 4 4c + 4 4d + 4
4 =
6a + 9 6 b + 9 6c + 9 6d + 9
Sau nhn dng 2 vi (- 2) cng vo dng 3, nhn dng 2 vi (-3) cng vo dng 4
c:
a2
b2
c2
d2
2d 2 +d 3
2a + 1 2 b + 1 2c + 1 2d + 1
4 =
= 0 (v c 2 dng t l nhau)
3 d 2 + d 4
2
2
2
2
6
6
6
6
V d 6. Tnh nh thc 4 =
c
a+b
2
a
b+c
2
b
1
c+a
1
2
Gii:
17
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
a + b + c +1
a + b + c +1
Cng cc ct vo ct 1 ta c: 4 = a + b + c + 1
b
c
a
b+c
a + b + c +1
2
c
a
b
c+a
2
1
1
1
1
b
c
a
b+c
1
2
c
a
b
c+a
2
1
1
1=0
1
Cho nh thc cp n:
a 11
...
n = a i1
...
a n1
... a 1 j
... ...
... a ij
... ...
... a nj
... a 1n
... ...
... a in
... ...
... a nm
Phn b i s ca aij
Xa i dng th i v ct th j (dng v ct cha phn t aij ) ca A ta c mt ma
trn con (n - 1), k hiu l M ij . nh thc ca M ij c gi l nh thc con cp n -1
tng ng vi phn t aij ca A v A ij = (1) i+ j det(M ij ) c gi l phn b i s ca
phn t aij ca nh thc d. Cho nh thc cp n l n . Khi n c th tnh theo hai
cch sau:
i) Cng thc khai trin theo dng th i :
n
j=1
j=1
18
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
i =1
i =1
H qu. i vi nh thc cp n l n , ta c
i)
ij
j=1
ii)
khi i = k
A kj = n
(3)
0 khi i k
ij
i =1
khi j = k
(4)
A ik = n
0 khi j k
Nhn xt: Mc ch ca cng thc (1) hoc (2) l chuyn vic tnh nh thc cp n v
1 2 1
b) 3 = 3 1 2
1 2 4
1 2
+ 5.(1) 3+ 2 .
2 1
3 2
+ 0 = 12 5 = 7
1 2
2 4
+ 3.(1) 2+1 .
V d 2. Tnh nh thc a) 4 =
2 1
2
+ (1)(1) 3+1 .
4 1 3
2 1
1
= 0 30 5 = 35
1 0 0
b) 4 =
0 1 0 3
0 0 1
2 3 4
11
Gii:
c1 + c 2
5 c1 + c 4
6 1 13
1+1
= 1.(1) . 6 1 13 = 6 1 13
8
14
14
14
Cng dng 1 vo dng 2, nhn dng 1 vi (-2) cng vo dng 2, ri khai trin nh thc
theo ct 2 ta c:
4 1
8
2 5
4 = 2 0 5 = 1.(1)1+ 2 .
= 20
2 d1 + d 3
16 30
16 0 30
d1 + d 2
0 1 0 5
0 0 1
2 3 4
0 1 0 5
0 0 1
2 3 4
1 0 5
1+1
= 1.(1) . 0 1
3 4
1 0 5
4 =0 1
3 4
a 12
a 22
...
0
0
... a 1n 1
... a 2 n 1
...
...
... a n 1 n 1
...
0
a 1n
a 2n
...
a n 1 n
a nn
a 11
a 21
b) n = ...
a n 11
a n1
Gii:
20
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
0
a 22
...
a n 1 2
a n2
...
0
...
0
...
...
... a n 1 n 1
0
0
...
0
...
a nn
a n n 1
a 12
a 22
...
0
0
... a 1n 1
... a 2 n 1
...
...
... a n 1 n 1
...
0
a 1n
a 22
a 2n
...
... = a 11 .(1)1+1 .
0
a n 1 n
0
a nn
a 11
a 21
Tng t, ta c n = ...
a n 11
a n1
... a 2 n 1
...
...
... a n 1n 1
...
0
a 2n
...
= ... = a 11 .a 22 ...a nn
a n 1 n
a nn
0
a 22
...
a n 1 2
...
0
...
0
...
...
... a n 1 n 1
0
0
... = a 11a 22 ...a nn
0
a n2
...
a nn
a n n 1
a 12
a 22
...
0
... a 1n
... a 2 n
= a 11 .a 22 .a 33 ...a nn hoc
... ...
... a nn
a 11
a 21
...
a n1
0
a 22
...
a n2
... 0
... 0
= a 11a 22 ...a nn
... ...
... a nn
V d 1. Tnh cc nh thc
1
a1
1 a 1 + b1
5 b) 4 = 1
1
5
a) 5 = 1 2
1 2 3
1 2 3 4 0
a1
a1
a1
a2
a2
a3
a3
a4
a4
a 2 + b2
a2
a2
a3
a 3 + b3
a3
a4
a4
a 4 + b4
Bn c t gii
21
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
V d 2. Tnh nh thc
a) 6 =
0 1
1 1
1 0
x x
1 x
x x
1 x
x x
1 x
0 x
1 x
b) 6 =
Gii: a)
0 x
0 x
0 x
0 x
1 x
.
x2 x
x
0 x
0 x
5 x
.
x2 x
x
0 x
0 x
0 x
6 =
5 0
.
x2 0
0
5
.x ( x ) 5 = 5x 3
x2
6 =
a + 5x
x ... x
x ... x
a + 5x
x ... x
x ... x
a + 5x
...
... x
= [a + 5x ].
... x
a + 5x
x ... a
x ... a
a + 5x
x ... x
x ... x
22
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
n = [a + 5x ].
...
ax
...
a x ...
...
...
...
...
...
...
... a x
...
= [a + 5x ].(a x ) 6
0
ax
23
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Trong phn ny chng ta xem xt khi nim ma trn nghch o ca ma trn vung
cp n, iu kin tn ti v cch tm ma trn nghch o
1. nh thc ca tch hai ma trn vung
det(A2B); det(2AB).
Bn c t gii
2. nh ngha ma trn nghch o
nh ngha 1. Cho A l ma trn vung cp n v E l ma trn n v cp n. Nu c ma
1
V d 2. a) Ma trn A =
l kh nghch v c ma trn nghch o l A = 0 1 .
0
4
1 0 1
.
0 4 0
V ta c
0 1 0 1 0 1 0
1 =
1 .
=
.
0
0 4 0 1
4
4
0 0
b) Ma trn =
khng kh nghch v mi ma trn vung B cp 2 u c
0 0
.B = B. = E .
24
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
A11
A
1
1
-1
v A =
.A =
. 12
det(A)
det(A) M
A1n
A 21 L A n1
A 22 L A n 2
M O M
A 2n L A nn
1 2 1
1 3
V d 3. Tm A ca A =
; B = 0 1 4
2
6
0 0 1
-1
Bn c t gii
1 1
m -1
-1 m
A ; (A ) = (A )
k
1 3
2 6
V d 4. Tm (A2)-1 vi A =
Bn c t gii
25
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
A11
A
12
A=
M
A1n
A 21
A 22
M
A 2n
L A n1
L A n 2
O M
L A nn
1
A . Khi , ma trn B chnh l ma trn nghch o ca ma trn
det(A)
A, tc l
A-1 = B
V d 1. Tm ma trn nghch o ca ma trn
1 2 3
b) A = 2 5 3
1 0 8
1 2
a) A =
3 4
Gii.
a)
Bc 1: Ta c det(A) = 1.4 2.3 = -2 0 .
Nn ma trn A kh nghch v A 1 =
1
.A
det(A )
Bc 2: Ta lp ma trn ph hp A ca ma trn A. Ta c
A11 = (-1)1+ 1.4 = 4; A12 = (- 1)1+ 2. 3 = - 3; A21 = (- 1)2 + 1.2 = - 2; A22 =(- 1)2 + 2.1 = 1
4 2
3 1
Nn A =
Vy A 1 = 3
2
1
1 4 2 2
.A =
.
= 3
det(A)
2 3 1
2
1
1
2
b)
Bc 1. Ta c det(A) = -1 0 nn A kh nghch v A 1 =
Bc 2. Ta lp ma trn ph hp A ca ma trn A. Ta c
26
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
1
.A
det(A )
1
1
2
A 11 = ( 1)1+1 .
5 3
0 8
A 21 = ( 1) 2+1 .
A 31 = ( 1) 3+1 .
2 3
0 8
2 3
5 3
= 40; A 12 = ( 1)1+ 2 .
2 3
1 8
= 16; A 22 = ( 1) 2+ 2 .
= 9; A 32 = ( 1) 3+ 2 .
= 13; A 22 = ( 1) 2+ 2 .
1 3
1 8
1 3
2 3
= 5; A 23 = ( 1) 2+ 3 .
= 3; A 33 = ( 1) 3+ 3 .
2 5
1 0
1 2
1 0
1 2
2 5
= 5
=2
=1
40 16 9
Nn A = 13 5
3
5
2
1
V y A
40 16 9
1
=
A = 13 5 3
det(A)
5
2 1
40 16 9
= 13 5 3
5
2 1
3 4
5 9 2
1 2 3
1 0
b) 2 5 3.X = 0 1
1 0 8
1 1
Gii:
1 2
kh nghch nn phng trnh c nghim duy nht
3 4
a) Ma trn A =
1
1 2 3 5 1 2
X=
.
= 3
3 4 5 9 2 2
1 3 5 1 1 1 0
1.
5
=
5 9 2 2 3
2
2
1 2 3
b) Ma trn A = 2 5 3 kh nghch nn phng trnh c nghim duy nht
1 0 8
1
1 2 3 1 0 40 16 9 1 0 49 25
X = 2 5 3 . 0 1 = 13 5 3. 0 1 = 16 8
1 0 8 1 1 5
2 1 1 1 6
3
27
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Gii
1 2 3 1 0 0
Bc 1: Lp ma trn (A|E) = 2 5 3 0 1 0
1 0 8 0 0 1
Bc 2: Bin i s cp
1 2 3 1 0 0
1 2
1 2 3 1 0 0
3 1 0 0
2 d1 + d 2
2d 2 + d3
2 5 3 0 1 0 d
0 1 3 2 1 0 0 1 3 2 1 0
1 +d3
1 0 8 0 0 1
0 2 5 1 0 1
0 0 1 5 2 1
1 2 0 14 6
1 0 0 40 16 9
3
2d 2 + d1
0 1 0 13 5 3 0 1 0 13 5 3 .
3d 3 + d1
3d 3 + d 2
0 0 1 5
2 1
2 1
0 0 1 5
d3
V y A
40 16 9
= 13 5 3
5
2 1
28
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
4. HNG CA MA TRN
1. Khi nim
Cho ma trn A = [a ij ]m x n ;1 k min{m, n} . Trc ht, ta nhc li khi nim nh thc con
cp k ca ma trn A.Ly ra k dng v k ct khc nhau . nh thc ca ma trn cp k c
cc phn t thuc giao im ca k dng v k ct c gi l nh thc con cp k ca
A , k hiu:
D ij11 ji22......ijkk (1 i1 < i 2 < ... < i k n;1 j1 < j 2 < ... < jk n )
1 3
2 6
= 0 ; to bi dng 2, 3 v ct 2, 4 l D 24
23 =
2 12
= 20 , ...
134
123
1 3 4
1 1 4
134
= 2 6 8 = 0 ; to bi dng 1, 2, 3 v ct 1, 2, 4 l D123 = 2 3 8 = 0 ; ...
3 9 12
3 2 12
i) 0 r (A ) min{m, n}
ii) r(A) = r(AT)
iii) Nu A l ma trn vung cp n th
* r(A) = n A 0 hay A khng suy bin
* r(A) < n A = 0 hay A suy bin
1 1 3 4
V d 2. Tm hng ca ma trn A = 2 3 6 8
3 2 9 12
Gii:
Ta c nh thc con cp 2: D 24
23 =
2 12
= 20 0 nn r(A) 2.
123
123
1 1 3
1 3 4
134
= 2 3 6 = 0 ; D123 = 2 6 8 = 0 ;
3 2 9
3 9 12
124
123
1 1 4
1 3 4
234
= 2 3 8 = 0 ; D123 = 3 6 8 = 0
3 2 12
2 9 12
...
...
0
a 12
... a 1r
a 1r +1
a 22
... a 2 r
a 2 r +1
...
...
... a rr
...
...
...
...
...
...
...
vi a11a22 arr 0.
Gii:
30
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
...
a r r +1
... a 1n
... a 2 n
... ...
... a r n
... 0
... ...
... 0
12...r
Ta c nh thc con cp r : D12
...r
a 11
0
=
...
0
a 12
a 22
...
0
... a 1r
... a 2 r
= a 11a 22 ...a rr 0 v mi nh thc
... ...
... a rr
Gii:
1 1
2
= 5 0 nn r(A) 2.
12
Xt cc nh thc con cp 3 cha D12
12 : c 2 nh thc con cp 3 ca A cha D 12
123
123
1 1 3
1 1 4
124
= 2 3 6 = 0 ; ; D123 = 2 3 8 = 0 .
3 2 9
3 2 12
Gii:
32
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
1 3 4 2 2 d + d 1 3 4 2 1 d 2 1 3 4 2
7
1
2
A = 2
1 1 4 0 7 7 0 0 7 7 0 = B
d1 + d 2
5d 2 +d 3
1 2 1 2
0 5 5 0
0 0
0 0
0 0 5
2
d1 + d 3
0 0 5 m 3
d1 + d 2
0 0 5
2
d1 + d 3
0 0 0 m 5
d1 + d 2
1 2
l ma trn vung cp 2 nn An cng l ma trn vung cp 2. Theo
0 3
Gii : Ta c A =
33
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
..................................................
a m1x1 + a m2 x 2 + ... + a mn x n = b m
(I)
a m1 a m2 ... a mn
l ma trn cc h s ca h (I).
Ma trn
34
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
a 11
a
21
%
A =
...
a m1
a 12
a 22
...
a m2
... a 1n
... a 2 n
... ...
... a mn
: b1
: b 2
...
: bm
b1
b
B = 2 : ma trn ct h s t do
...
bm
Khi h phng trnh tuyn tnh (I) c biu din di dng ma trn
A.X = B
(II)
a1j
a
2j
t C j = ; j = 1,.., n l cc ct ca ma trn A. Khi h (I) c vit di dng
...
a nj
(III)
Nh vy, mt h phng trnh tuyn tnh c th vit tng ng di dng ma trn hoc
dng vc t.
35
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
2 x 1 + x 2 + 2 x 3 + x 4 = 2
x x + 3x x = 3
2
3
4
1
x1
1
x
2
Ma trn h s ca h l A = 2 1 2 1 ; cc vct ct ca A l C1 = 2 ;
1 1 3 1
1
2
1
1
1 2 1 1 :1
~
C 2 = 1 ; C 3 = 2 ; C 4 = 1 ; ma trn b sung ca h : A = 2
1 2 1 : 2
1
3
1
1 1 3 1 : 1
a 22 x 2 + ... + a 2 n x n = b 2
vi a11a22ann 0
...
a nn x n = b n
x 2 2x 3 = 2
V d 2. Gii h sau :
x 3 = 1
1
Vy h c nghim duy nht : X = 0
2
a 22 x 2 + ... + a 2 r x r + ... + a 2 n x n = b 2
vi a11a22... arr 0
....
a rr x r + .... + a rn x n = b r
c gi l h dng bc thang
~ ...
A=0
...
0
a 12
... a 1r
...
a 22
... a 2 r
...
...
0
... ...
... a rr
...
...
...
... ...
...
... 0
...
a 1n : b1
a 2 n : b 2
...
a rm : b r
...
0 : 0
Vi h c dng bc thang, t phng trnh th r, ta tnh xr thng qua cc n xr+1, xr+2, ... ,
xn. Ri thay vo phng trnh th r -1 tnh xr 1 theo cc n xr+1, xr+2, ... , xn qu trnh
trn c tip tc cho n x2, x1.
x 1 + 2x 2 x 3 + 2x 4 = 1
x 3 2 x 4 = 1
37
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
ch khi r(A) = r( A% ).
V d 1. Tm m h sau c nghim
x 1 + 2x 2 x 3 + x 4 = 1
x + 3x 2 x x = 2
1
2
3
4
2 x 1 + 5 x 2 4 x 3 + 2 x 4 = 3
3x 1 + 8x 2 6 x 3 + x 4 = m
:!
3 2 1 : 2
5 4 2 :3
8 6 1 :m
:1
1
d1 + d 2
d
+
d
3 2 1 : 2 1 2 3 0
5 4 2 : 3 d 2 d3 + d 4 0
8 6 1 :m
0
2 1
:1
1 1 2 : 3
0 1 2
:4
0 0
0 : m 1
~
T y ta c h c nghim r (A ) = r (A) m 1 = 0 m = 1
r(A) = r( A% ) = s n (= n)
Chng minh
H c nghim duy nht tn ti duy nht cc s x1o, x2o, ... , xno sao cho
x1o C1 + x2oC2 + +xnoCn = B
~
r ({C1 , C 2 , ... , C n }) = n r (A ) = r (A ) = n (pcm)
x 1 + mx 2 + x 3 = m
2
mx 1 + x 2 + x 3 = m
38
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
j
A
(j = 1, n )
=5
V d 3. Gii h sau x 1 + x 2
3x
+ x3 = 4
1
Gii
4 3 2
Ta c nh thc ca ma trn h s A l A = 1 1 0 = 7 0 nn h l h Cramer. Do
3 0 1
; x1 = 2 ; x1 = 3
A
A
A
7 3 2
4 7 2
4 3 7
M 1 = 5 1 0 = 0; 2 = 1 5 0 = 35; 3 = 1 1 5 = 28
4 0 1
3 4 1
3 0 4
39
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
x 1 + mx 2 + x 3 = m
2
x 1 + x 2 + mx 3 = m
Gii
..................................................
a m1x1 + a m2 x 2 + ... + a mn x n = b m
Cch gii:
Tnh r(A), r( A% )
So snh r(A) vi r( A% ):
+ Nu r(A) r( A% ) th h (I) v nghim.
+ Nu r(A) = r( A% ) = s n (= n) th h (I) c nghim duy nht cho bi cng thc
Cramer
xj =
j
A
(j = 1, n )
+ Nu r(A) = r( A% ) = r < n th h (4.1) c v s nghim (hay cn gi l h v
nh):
2
3
4
V d 5. Gii h 1
+
3
x
2
x
2
x
3x 4 = 1
2
3
1
x 1 + 4 x 2 4 x 3 + 5x 4 = 3
Gii
~ 1 3 1 1
A=
3 2 2 3
1 4 4 5
: 1
1 3 1 1 : 2
1 3 1 1 : 2
: 2 d1 d 2 2 1 3 4 : 1 2d1 + d 2 0 7 5 6 : 5
3 2 2 3 : 1 3dd+1 +dd 3 0 7 5 6 : 5
: 1
1 4
: 3
1 4 4 5 : 3
0 7 5 6 : 5
1 3 1 1 : 2
1 3 1 1 : 2
2 d1 + d 2 0
7 5 6 : 5 d 2 + d 3 0 7 5 6 : 5
3 d1 + d 3 0
d 2 + d 4 0
5
6
:
5
0
0
0 :0
d1 + d 4
0
0 :0
0 7 5 6 : 5
0 0
~
Khi r(A) = r( A ) = 2 < n = 4. Do h c v s nghim
x 1 3x 2 + x 3 x 4 = 2
7 x 2 5x 3 + 6 x 3 = 5
Khi h cho
41
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
x1 =
3
x
=
x
+
x
2
1
7
2
3
4
;x3, x4 R
7 x 2 = 5x 3 6 x 3 5
5
+
5
x
6
x
3
4
x =
2
7
1 + 8 11 5 + 5 6
;
; ; (; R )
7
7
Vy h c v s nghim X =
x 1 + mx 2 + mx 3 = 1
x + x + x =1
2
3
1
Gii
Nhn xt: y l h c 3 phng trnh, 3 n s c ma trn b sung l
m 1 1 : 1
~
A = 1 m m : 1
1 1 1 : 1
m 1 m
Ta c A = 1 m m = (m 1) 2
1 1 1
Do , nghim ca h l x 1 = 1 = 1; x 2 = 2 = 1; x 1 = 3 = 1
A = 1 1 1 : 1 0 0 0 : 0
1 1 1 : 1
0 0 0 : 0
~
Suy ra r(A) = r (A ) = 1 < n = 3 nn h c v s nghim
42
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
H x1 + x2 + x3 = 1 x 3 = 1 x 1 x 2 ; x 1 , x 2 R
Vy h c nghim X = (1 ; ; ); , R
4. H phng trnh tuyn tnh thun nht
nh ngha 6. H phng trnh tuyn tnh thun nht l h phng trnh tuyn tnh c
..................................................
a m1x1 + a m2 x 2 + ... + a mn x n = 0
(IV)
Nhn xt.
+ H (IV) lun c nghim l x1 = x2 = = xn = 0. Nghim ny c gi l
2x + ay + 5z = 0
x + 4y + 7z = 0
Gii
y l h thun nht vung. Ta c
3
10
det(A) = 2
5 = 11(a + 1)
7
2x - y + 5z = 0
x + 4y + 7z = 0
43
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
1
= - 5 0 nn h cho tng ng vi h
2 -1
3x + y + 10z = 0
3x + y = -10z
2x - y + 5z = 0
2x - y = -5z
5x = -15z x = -3z y = 2x + 5z = - z
y = -t ; t R
z = t
x 1 mx 2 +
x3 = 0
x 1 + 3x 2 + (1 m) x 3 = 0
Gii
Cch 1. Dng phng php Gauss
Ta c, ma trn h s l
0
3 1 m
3
1 m
2 m 1
1
1
A = 1 m
1 1 m
1 0 m + 3
2m
1
2 m 1
0 3m 5 m 2 + 3m 2
3 1 m
0
* Nu m + 3 = 0 m = 3 , ta c
1 3 1 m
1 3 1 m
A 0 0 1 0 4 2 r (A) = 3
0 4 2
0 0 1
nn h ch c nghim tm thng
* Nu m 3 ta c
1 3
1
3
1 m
2m
0 1
A 0
1
3 m
0 3m 5 m + 3m 2
0 0
1 m
2m
3 m
m 3 3m 2
3 m
m = 2
x 2 = 0;
Khi h
x2
=0
x =
3
1 3 1
3
+) Nu m = - 1 th A 0 1
0 0 04
x1 = 4
x + 3x 2 x 3 = 0
3
1
x 2 =
;
Khi h
3
4
x 2 + x3 = 0
4
x 3 =
Cch 2.
* N u A 0
m = 2
. Khi h c nghim khng tm thng v s dng phng
m = 1
* N u A = 0
3
x
x
+
4
x
x
1
2
3
4 = 0
x 1 2 x 2 3x 3 x 4 = 0
Gii
Ta c ma trn h s cc n
45
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
3
1
3
1
1 2
1 2
1
2
7
5
4 d1 + d 2 0
3 1 2 2d1 + d 2 0
A=
3 1 4 1 d3+dd1 + d3 0 7 5 4
0
1
4
0
0
0
1 2 3 1
0
0
2 3 1
7 5 4
0 0 0
0 0 0
x = 2 x 2 + 3x 3 + x 4 = x 3 + x 4
x 1 + 2 x 2 + 3x 3 + x 4 = 0
1
7
7
(x3, x4 tu )
7
x
5
x
4
x
0
5
4
+
+
=
2
3
4
x =
x3 x4
2
7
7
3 5
4
11
46
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
TON CAO CP 2
Chuyn 3. GII HN, LIN TC VI PHN, TCH PHN HM 1 BIN
1. GII HN HM S
I. Cc khi nim c bn v hm mt bin s
1) nh ngha:
nh x f : X R
x a y = f (x ) vi X R, X c gi l hm s.
* Ta gi X l tp xc nh ca hm f (x ) , k hiu D(f); f(X) l tp gi tr ca hm f, k
hiu R(f); x D(f) gi l bin c lp.
V d 1: Hm y = 4 x 2 c D f = [-2, 2 ], R f = [ 0, 4 ] .
* Hm chn : Gi s X R , X nhn gc O lm tm i xng. Hm s f (x ) c gi l
chn nu f ( x ) = f (x ) x X , l hm l nu f ( x ) = f (x ) x X .
* Ch : th hm s chn nhn trc tung lm trc i xng. th hm s l nhn gc
ta O lm tm i xng.
* Hm l : Hm s f (x ) c gi l hm s tun hon nu T > 0 sao cho
f( x + T ) = f( x ), x D f
S T nh nht sao cho c ng thc trn c gi l chu k ca hm s f (x ) .
V d 2: Cc hm s y = sinx, y = cosx l tun hon vi chu k 2 ; cc hm s y = tgx, y
= cotgx l tun hon vi chu k .
Hm n iu: Hm y = f (x ) c gi l tng (tng ngt) trn khong I Df nu x1,
x2 I, x1 < x2 th f(x1) f(x2) (f(x1) < f(x2)); gim (gim ngt) trn I nu x1, x2 I th
(x1) f(x2) (f(x1) > f(x2)).
Hm s tng hoc gim trn I c gi l hm n iu trn I.
Hm b chn: Cho hm s f(x) xc nh trn X. Hm s f(x) c gi l b chn trn
nu M : f( x ) M x X ; b chn di nu M : f( x ) M x X ; b chn
nu M : f( x ) M , x X .
2) Hm s hp:
nh ngha.
Cho X, Y, Z R, cho hm s f : X Y, g: Y Z. Khi , hm s h: X Z c nh
V d 3. Xt cc hm s f( x ) = 2x + 1, g( x ) = x 2 + 4. Khi :
47
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
g[ f( x )] = f 2( x ) + 4 = ( 2x + 1) 2 + 4
f [g( x )] = 2g( x ) + 1 = 2( x 2 + 4 ) + 1
3) Hm s ngc:
* nh ngha. Cho hai tp X, Y R; cho hm s
f: X Y
x a y = f(x)
Nu tn ti hm s g: Y X tho mn:
+ (g o f)(x) = 1X
+ (f o g)(y) = 1Y
th g(x) c gi l hm s ngc ca hm s f(x).
K hiu: g = f-1
* Ch :
1. f: X Y l song nh g = f-1: Y X. Tc f c hm s ngc khi v ch khi f
l song nh.
2. Nu hm s y = f(x) n iu nghim ngt th n c hm ngc
3. D f 1 = Rf , R f 1 = Df .
4. th ca hm ngc y = f-1(x) i xng vi th hm s y = f(x) qua ng
phn gic ca gc th nht.
V d 4. Tm hm ngc ca hm y =
hm y = 4 x c hm ngc l y = x4, x 0.
4) Cc hm s thng gp:
. Cc hm s s cp c bn
* Hm s lu tha y = x, l mt s thc cho trc
D f = R; R f = R
* Hm s m: y = ax (a>0, a 1)
D f = R; R f = R *+
* Cc hm s lng gic:
+) Hm f(x) = sinx
D f = R; R f = [ 1,1]
+) Hm y = cosx
48
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
D f = R; R f = [ 1,1]
+) Hm y = tgx
D f = x R / x + k, k Z , R f = R
2
+) Hm y = cotgx
D f = {x R / x k, k Z} , R f = R
c
2
- Min xc nh Dy = [-1, 1]
2
- Min gi tr Ry = ,
.
2
c
2
- Min xc nh Dy = R
2
- Min gi tr Ry = ,
49
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
(L): Q = aK L
Hm doanh thu, hm chi ph v hm li nhun
1
V d 2: lim k = 0 (k > 0 ) v lim q n = 0 khi q < 1
n + n
n +
50
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Ch :
+) lim x n = + A > 0, n 0 N sao cho x n > A n n 0
n
+ khi A > 0
khi A < 0
2. Tnh cht:
Tnh cht 1. Nu dy s {xn} c gii hn th gii hn l duy nht.
Tnh cht 2. Mi dy s hi t th u b chn.
Tnh cht 3. Nu cc dy s x n v y n hi t v x n y n n th lim xn lim yn
n
lim z n = A .
n
iii) lim
n
xn x
= , nu yn 0, n, y 0
yn y
3. S e: e = lim 1 + .
n
n
Ngi ta chng minh c rng s e l mt s v t v e = 2,71828....
4. Tiu chun Cauchy.
nh l: iu kin cn v dy {xn} hi t l vi > 0, n0N* sao cho n
n0, k N* th x n + k x n < .
51
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
2. GII HN HM S
1. nh ngha:
nh ngha 1.
Cho hm s f(x) xc nh trong khong (a, b). Ta ni rng f(x) c gi hn l A (hu hn)
khi x x0, nu vi mi dy {xn} trong (a,b)\{x0} m x n x 0 khi n th dy gi tr
nh ngha 2.
Cho hm s f(x) xc nh trong khong (a, b). Ta ni rng f(x) c gi hn l A (hu hn)
khi x x0, nu vi bt k > 0, tn ti s > 0 sao cho vi mi x (a, b) tho mn 0 <
|x x0| < th
|f(x) A| < ..
Ch : nh ngha 1 tng ng vi nh ngha 2
2. Tnh cht
Cho hm s f(x) xc nh trn tp D
Tnh cht 1. Gii hn ca hm s f(x) khi x x0 nu c l duy nht.
Tnh cht 2. Gi s tn ti lim f(x) = A, lim g(x) = B. Khi
x x 0
x x 0
i) lim [f (x ) g(x )] = A B
x a
f (x )
A
= , (B 0).
B
x a g(x )
iii) lim
xx0
th lim f(x) = A.
x x0
x x0
x x0
g( x )
x x0
x x0
3. Gii hn mt pha
Khi nim x x0 cn c xt trong hai trng hp:
Th1. x x0, x > x0: tc l x dn n x0 t bn phi ( x x0+).
Th2. x x0, x < x0: tc l x dn n x0 t bn tri (x x0- ).
52
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
= AB .
x x0+
x x0
V d 1. Cho hm s f(x) =
x x0+
x x0
x
. Khi lim f(x) = -1, lim+ f(x) = 1, nn hm s ny
x 0
x 0
x
sinx
=1
x 0 x
lim
lim (1 +
x
1 x
) = e;
x
lim (1 +
x +
1 x
) = e;
x
lim (1 +
1 x
) =e
x
lim
x 0
sinx
= 1.
x
lim
x 0
tg2x
tg 2 x x
= lim
.
.2 = 2
sinx x 0 2 x s inx
c) nh l:
nh l 1. Hm s f(x) c gii hn l L khi x a khi v ch khi f (x ) = L + (x ) , vi
mi (x ) l hm v cng b khi x a.
nh l 2. Gi s khi x x0, ta c cc cp VCB tng ng:
(x) 1(x), (x) 1(x)
Khi , nu lim
1( x )
( x)
( x )
tn ti (hu hn hoc v hn) th lim 1
= lim
x
x
x
x
0
0
1( x )
1( x )
( x )
.V d 6. Tnh
lim
x x 0
x 0
x + 2x 2
sinx + tg3x
lim
x 0
2x
x + 2x 2
=
lim
= 2.
x 0 sin2x
sin2x + tg5x
54
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
3. HM S LIN TC
1. nh ngha
nh ngha 1. Cho hm s f(x) xc nh trn tp hp Df, Ta ni hm s f(x)
-Lin tc ti im x0Df nu: lim f(x) = f(x0).
x x0
VD 1: Xt tnh lin tc ca hm s f( x ) =
lim f( x ) = lim( x 2 + a ) = a
x 0+
x 0
lim f( x ) = lim( 2x + 1) = 1
x 0
x 0
Vy nu a = 1 th hm s lin tc ti mi im thuc R ,
Nu a 1 th hm s lin tc ti mi im thuc R \ {0} .
nh ngha 3. Ta ni hm s f( x ) lin tc trong khong ( a;b) nu n lin tc ti mi
im thuc khong ( a;b) .
nh ngha 4. Ta ni hm s f( x ) lin tc trong khong [a;b] nu n lin tc ti mi
im thuc khong ( a;b) v lin tc tri ti a , lin tc phi ti b .
Ch : Cc hm s s cp lin tc ti mi im thuc min xc nh ca n
2. Cc php ton s cp i vi hm s lin tc
a. nh l 1: Nu cc hm s f( x ); g( x ) lin tc ti x 0 th:
f( x )
lin tc ti x 0 nu g ( x 0 ) 0 .
g( x )
hm s f( g( x )) lin tc ti x 0 .
3. Cc tnh cht c bn ca hm s lin tc
a) nh l (Vyestrat)
Nu hm s f( x ) lin tc trn on [a;b] th c GTNN v GTLN trn on [a;b] .
b) nh l (Gi tr trung gian)
Nu hm s f( x ) lin tc trn on [a;b] v f( a ) f( b) th n nhn mi gi tr trung
f(a)
56
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
s y=f(x) ti im x0.
K hiu: f ( x 0 ) hoc y ( x 0 )
nh ngha 2 : Hm s f(x) c gi l hm kh vi ti im x 0 nu tn ti s thc k sao
cho
f( x ) f( x 0 ) = k. x + 0( x ) .
Nu tn ti gii hn lim
x x 0 +
f( x ) f( x 0 )
th n c gi l o hm phi ti x 0 k hiu
x x0
l: f +( x 0 ) .
f( x )
x x 0
x
Nu tn ti gii hn lim
f( x 0 )
th n c gi l o hm tri ti x 0 k hiu
x0
l: f ( x 0 ) .
c. o hm trn mt min
nh ngha: Nu hm s y = f( x ) c o hm ti mi im thuc min X, th quy tc
min X.
V d 1: o hm ca hm s y = x 2 l hm s y = 2x.
o hm ca hm s y = sin x l hm s y = cos x.
2. Tnh cht
nh l 1. Nu hm s y = f( x ) c o hm ti x 0 th n lin tc ti im .
nh l2. o hm f ( x 0 ) l h s gc ca tip tuyn ca ng cong (C): y = f(x) ti
im M( x 0 ; y 0 ) . V nh vy n cng l s o dc ca ng cong (C) ti im
M( x 0 ; y 0 ) .
57
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
( u v) = u v
d ( u v ) = du dv
(ku) = k u
d(ku) = kdu
( uv) = u v + u v
'
u uv - uv
(v 0)
=
v2
v
d(
u
vdu - udv
) =
(v 0)
v
v2
V d 2: Tnh o hm cc hm s sau:
y = 2x 4 + 3x 2 4x + 5
y = x 3 ln x
ln x
x4
x sin x + cos x
y =
x cos x sin x
y =
b) o hm ca hm s hp
nh l: Nu hm s u = g( x ) c o hm ti x 0 , hm s y = f( u ) c o hm ti
u 0 = g( x 0 ) th hm s y = f( g( x )) c o hm ti x 0 v v c tnh tho cng thc:
y ( x ) = f ( u 0 ).u ( x 0 )
hiu l y, hoc
d2y
d 2 f ( x)
,
ho
c
f(x),
ho
c
.
dx 2
dx 2
58
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
dny
d n f ( x)
, hoc
, hoc f(n)(x).
n
n
dx
dx
)
2
y = -sin = sin(x + 2. )
2
) = sin(x + n
)
y(n) = cos(x + (n -1) ) = sin(x + (n -1) +
2
2 2
2
(uv)(n) =
k=0
* dn(uv) =
k=0
= bn sin( bx + n ).
2
n
= b cos( bx + n ) .
2
3) (ln x )( n ) = (-1) n -1
4) (sin bx ) ( n )
5) (cos bx ) ( n )
c dng v nh
hoc
( lim f(x) = lim g(x) =0 hoc
xx0
0
xx0
x x0 g ( x )
i) Gii hn lim
xx0
xx0
f ( x )
(hu hn hay v hn).
x x 0 g ( x )
f( x )
f ( x )
= lim
x x 0 g( x )
x x 0 g ( x )
Khi :
lim
2x - x2
x 2 x - 2
V d 1. Tnh A = lim
0
Gii. Gii hn ny c dng . p dng Quy tc Lpitan ta c:
0
(2
A = lim
x2
(x
- x2
) = lim 2
- 2 )
x2
ln 2 - 2 x
= 4 ln 2 4
1
ex
x + x
V d 2: Tnh B = lim
60
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Gii hn ny c dng . p dng quy tc Lpitan ta c:
(e x )
B = lim
x + x
V d 3: Tnh C = lim
= lim e x = +
x +
tgx x
x3
x 0
0
Gii hn ny c dng . p dng Quy tc Lpitan ta c:
0
1
2
C = lim cos x
x 0
3x 2
1
= lim
sin 2 x
1
2
x 0 3 cos x
1
3
Ch .
a) Ta c th p dng quy tc Lpitan nhiu ln, tc l:
Nu mt ln cn no ca im a, cc hm s f(x) v g(x) c o hm n cp n
f (x)
f '(x)
f ''(x)
f ( ) (x)
0
v cc gii hn lim
, lim
, lim
,..., lim ( n 1)
c dng v nh
( hoc
x a g
x a g(x)
x a g '(x) x a g ''(x)
0
(x)
n 1
f (n) (x )
). Khi , nu tn ti gii hn lim (n)
= A th ta cng c
x a g ( x )
f (x)
=A
x a g( x )
lim
ex - e-x 2x
x 0
x - sinx
V d 4. Tnh lim
ex + e-x - 2
f(x)
f (x)
f (x)
ex - e-x
, lim
= lim
, lim
= lim
x 0 1 - cosx
x 0 g(x)
x 0
x 0 g(x) x 0 g(x)
s inx
Ta thy lim
c dng
ex + e-x
f (x)
f(x)
f (x)
0
, lim
= lim
= 2. Vy lim
= lim
= 2.
x 0 g(x)
x 0 g(x)
0 x 0 g(x) x 0 cosx
b) Quy tc Lpitan vn ng nu cc gii hn c xt trong cc nh l trn l gii hn
mt pha v trng hp khi x , hoc x .
V d 5. Tnh lim+ xlnx
x 0
61
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Gii. Ta c xlnx =
ln x
1
x
x 0
x 0
ln x
= lim+ (-x) = 0.
1
x 0
x
f ( x )
khng tn ti th cha th kt lun g v s tn ta ca gii hn
x x 0 g ( x )
c) Trng hp lim
f ( x)
.
x x0 g ( x )
lim
sin x + x
x
x +
V d 6: Xt gii hn lim
Ta thy
(sin x + x )
( x )
sin x + x
sin x
= lim
+ 1 = 1
x
x +
x + x
0
v
, quy tc Lpitan
V d 7. Tnh lim
Gii. Ta c
1
1 1
1
x
1
ln
x
x
= lim
lim
= lim
x
- 1
ln
x
x
1
(
x
1
)ln
x
x 1 ln x +
x 1
x 1
1
1
x - 1
= lim
= .
x 1 x ln x + x - 1
x 1 ln x + 1 + 1
2
= lim
V d 8. Tnh
ln x
lim - arctgx
(c dng v nh 00)
x + 2
Gii. t y = - arctgx ln x , ta c
2
ln( arctgx)
lny = ln y = 2
(c dng v nh )
ln x
62
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
lim ln y = lim
x +
x +
1 - x2
x
2
1
+
x
- arctgx
(1 + x)2
1 + x2
2
= lim
= lim
1
1
x +
+ arctgx x +
2
x
1 + x2
.
1 - x2
= 1 .
x + 1 + x 2
= lim
1
e
( )
y = (cosx)cotg x
lny = cotg2x.ln(cosx)
Ta c
2
0
ln(cosx)
tgx
(dng ) = lim
2
1
0
x 0 tg x
x0
2tgx.
cos 2 x
x 0
x0
cos 2 x
1
= lim
=
2
2
x0
x +
1
x x (dng
0 )
Gii. Ta c:
y=
1
xx
lim
lny =
x +
1
xx
1
ln x
1
lnx lim (lny) = lim
(dng ) = lim
= 0.
x+
x+ x
x + x
x
= lim y = e0 = 1.
x+
Gii. Ta c
1
x
ln x
x
lim+ x lnx = lim+
= lim+
=
lim
= 0.
1
x 0 x
x 0
x 0+
x 0
1
x
x 2
63
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
f ( x)dx = F ( x) + C
V d 2: sin xdx = cos x + C
b)Tnh cht:
'
1) kdx = kx + C
x + 1
+ C , khi -1
2) x dx = + 1
ln | x | + C , khi = -1.
ax
3) a dx =
+ C (a > 0, a 1)
lna
x
c bit ex dx = e x + C
64
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
6)
cos2 x
7)
sin 2 x
8)
1 + x2
9)
dx
dx
= tgx + C
= -cotgx + C
= arctgx + C = -arccotgx + C
dx
1 x2
10) tgxdx =
= arcsinx + C = - arccosx + C
d ( cos x )
= ln | cos x | + C
cos x
d sin x
= ln|sinx| + C
11) cot gxdx =
sin x
udv = uv vdu
Cc dng tch phn tng phn
d) p dng: S dng cc phng php trn, ta c th d dng tnh c cc tch phn
c bn sau:
dx
V d 3.
a2 + x 2
V d 4.
a2 - x2
dx
=
=
1
x
arctg + C , (i bin x = atgt).
a
a
1
a+x
+ C.
ln
2a
a-x
R(x) =
b + b1x + ... + b m x m
P( x)
= 0
Q ( x)
a0 + a1 x + ... + a n x n
vi ai, bi R v an, bn 0.
- Nu m < n th R(x) c gi l phn thc thc s.
- Nu m n th R(x) c gi l phn thc khng thc s.
65
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Nu R(x) khng l phn thc thc s th bng cch chia t cho mu ca R(x) th
bao gi ta cng c th biu din R(x) di dng:
R(x) = f(x) + R1(x)
trong f(x) l mt a thc, cn R1(x) l mt phn thc thc s.
a) Tch phn cc phn thc n gin:
dx
1
ln|ax + b| + C , a 0
a
dx
1
1
Dng 2: I =
=
.
+ C ( a 0 , k = 2, 3, )
k
a(1 - k) (ax + b)k - 1
(ax + b)
Dng 1: I =
ax + b
Dng 3: I =
dx
1
x -a
=
ln
+ C (a > 0)
2
-a
2a x + a
dx
1
x
=
arctg
+ C (a > 0)
x 2 + a2 a
a
dt
k 2
, nu = b2 - 4ac 0
2
1
t -
Dng 5: I = 2
dx =
ax + bx + c
2 du 2 , nu = b2 - 4ac < 0
u +
Dng 4: I =
V d 1. Tnh I =
Dng 6: I =
x 2 - 5x + 6 dx
mx + n
d(ax 2 + bx + c)
dx
dx
=
k
ax 2 + bx + c
ax 2 + bx + c + ax 2 + bx + c
(m, a 0)
2x - 3
dx
+x+1
1
Dng 7: In =
dx , (n = 2, 3, ), vi a 0, = b 2 4ac < 0
2
n
(ax + bx + c)
V d 2. Tnh I =
Ta c: ax2 + bx + c =
1
[(4a 2 x2 + 2.b. 2ax + b 2 ) + (4ac - b 2 )]
4a
1
[(2ax + b)2 + (4ac - b 2 )]
4a
1
=
[(2ax + b)2 + 2 ]) (vi =
4a
4ac - b2 )
1 2
(t + 2 )
4a
Khi
66
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
In =
(ax 2 + bx + c)n dx
= 22n - 1 a n - 1
dt
(t 2 + 2 )n
dt
(t 2 + 2 )n
1
2nt
dt
u = 2
du = - 2
2 n
t
(t + )
(t + 2 ) n + 1
dv = dt
v = t
t
t2
t
t 2 + 2 - 2
+ 2n 2
+ 2n 2
In = 2
dt = 2
dt
(t + 2 ) n
(t + 2 ) n + 1
(t + 2 ) n
(t + 2 ) n + 1
=
t
dt
dt
2
+
2n
2n
(t 2 + 2 ) n
(t 2 + 2 ) n
(t 2 + 2 ) n + 1
t
+ 2nI n - 2n2I n + 1
2
2 n
(t + )
In + 1 =
t
1
1
+
(2n 1)In
2
2
2 n
2n (t + )
2n 2
dt
2
t
= arctg + C
2
+
T , ta s tnh c I.
Dng 8: I =
Mx + N
(ax 2 + bx + c)n dx , (n = 2, 3, ), vi a , M 0, b
4ac < 0.
Ta c
d(ax 2 + bx + c)
1
I = k
+
dx
2
n
2
(ax + bx + c)
(ax + bx + c)n
b) Tch phn ca phn thc thc s bt k:
Tnh cht. Mi a thc bc n:
Q(x) = anxn + an - 1xn - 1 + + a1x + a0; an 0
u c th phn tch thnh tch cc tha s l nh thc bc nht v tam thc bc hai khng
c nghim thc, trong c nhng tha s trng nhau:
Q(x) = (x a1)s 1 (x a2)s 2 (b1x2 + c 1 x + d 1 )r 1 (b k x2 + c k x + d k )r k
trong a1, a2, , b1, , bk, c1, , ck, d1, ..., dk R; c 1 2 4b1d 1 < 0, ,
c k 2 4bkd k < 0 v s1 + s2 + + 2(r1 + r2 + + rk) = n.
67
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Khi , phn thc thc s tng ng P(x) c th phn tch thnh tng cc phn
Q(x)
thc ti gin:
A s1 - 1
P(x)
A
A1
B
B1
+
+ ... +
+
+
=
s1
s1 - 1
s2
Q(x)
(x - a1) (x - a2 )
(x - a1)
(x - a1)
(x - a2 )s2
Bs 2
+ ... +
+
+
-1
(x - a2 )
+ ... +
M r1 - 1x + N r1 - 1
b1x + c1x + d1
Prk
- 1x
2
+ Qrk
Mx + N
M 1x + N1
+
+ ...
r1
2
(b1x + c1x + d1)
(b1x + c1x + d1)r1 - 1
2
Px + Q
Px
1 + Q1
+
rk
2
(bk x + ck x + dk )
(bk x + ck x + dk )rk
+ ... +
-1
-1
+ ...
-1
bk x + ck x + dk
- 1,
Q rk
-1
- 1,
, P, Q,
V d 3.
x 3 - 3x 2 + x + 6
a) Tnh I =
dx
x 3 - 5x + 6x
x3
b) Tnh I = 2
dx
x - 2x + 1
2. Tch phn cc biu thc cha cn thc:
a) Cc dng c bn:
Dng 1.
Dng 2.
dx
2
x + b
= ln|x + x 2 + b | + C (t t = x +
x 2 + bdx =
x2 + b )
x 2
b
x + b + ln | x + x 2 + b| + C (s dng tptp bng cch
2
2
u = x 2 + b
)
dv = dx
Dng 3.
Dng 4.
dx
2
a -x
= arcsin
a2 - x 2 dx =
x
2
x
+ C.
a
a2 - x 2 +
a1
ax + b b1
b) Dng R x,
,
cx + d
a2
x
ax +
, ...,
cx + d
ak
b bk
ax +
cx + d
68
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
vi ai, bi (i = 1, k ) l cc s nguyn.
ax + b
, v i m = BSCNN bi , i = 1, k
cx + d
t tm =
V d 1. Tnh
a) I =
b) I =
c) I =
d)
dx
3
x + 1( (x + 1)
dx
x 1+ x
x
2
x - x
c) Dng
, t t =
x +1
2x + 1
, t t6=x
dx , t t12 = x
du
k
2 u2
dx
=
du
ax 2 + bx + c
2
t +
V d 2: Tnh
d) Dng
+ 1)
dx
, t t =
2x + 1
2x
dx
x 2 + 2x + 10
Mx + N
2
dx = k
ax + bx + c
( 2x 3) dx
V d 3: Tnh
x 2 + 2x + 10
e) Dng R(x,
d ( ax 2 + bx + c )
2
ax + bx + c
+ l
dx
2
ax + bx + c
ax 2 + bx + c)dx
+) Nu a > 0, t
ax 2 + bx + c = t - x a hoc t + x a
+) Nu c > 0, t
ax 2 + bx + c = tx +
c hoc tx -
ax 2 + bx + c = t(x x1).
x 2 + 2x + 2dx
69
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
x 2 + 2x + 2 = t x x2 + 2x + 2 = (t x)2
Gii. t
t2 - 2
(t 2 + 2t + 2)
dx =
dt
2(t + 1)
2(t + 1)2
x=
Khi :
I=
t 2 - 2 (t 2 + 2t + 2)
1 (t 4 +4)
x + 2x + 2dx = [t ]
dt =
dt
4 (t + 1)3
2(t + 1) 2(t + 1)2
2
a2 + x 2 )dx , vi a > 0
t x =
2
2
V d 5. Tnh I =
g) Dng R(x,
a2 - x 2 )dx , vi a > 0.
asint, - t
t x =
2
2
acost, 0 t
x3
V d 6. Tnh I =
h) Dng R(x,
x 2 - a2 )dx
1 x2
dx
sin t , t 0,
t x =
a
, t 0,
cost
k) Dng R x,
a+ x
c R x,
dx ho
a- x
a- a
a+ x
dx
t x = acos2t.
.
m) Dng R(x,
(x - a)(b - x) )dx
t x = a + (b a)sin2t.
70
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
V d 7. Tnh I =
dx
.
(x - a)(b - x)
dx
(x + a)(x + b)
n) Dng
x + a + x + b , nu x + a > 0 v x + b > 0
t x =
-x - a + -x - b, nu x + a < 0 v x + b < 0.
x
2
2dt
1 + t2
2t
1 - t2
2t
sinx =
, cosx =
, tgx =
2
2
1+t
1+t
1 - t2
V d 1.
dx
a) Tnh I =
1 + sinx + cosx
b) Tnh I =
3cosx - 5
dx
+) Mt s trng hp c bit:
- Nu R(-sinx, cosx) = -R(sinx, cosx) th t t = cosx
-Nu R(sinx, -cosx) = -R(sinx, cosx) th t t = sinx
-Nu R(-sinx, -cosx) = R(sinx, cosx) th t t = tgx
V d 2: Tnh
a) I = sin 4 x.cos3xdx
b) I =
sin
dx
(t t = tgx)
x + 2s inx.cosx-cos2 x
D dng tnh c cc tch phn bng cch bin i tch thnh tng:
1
(sin(a + b)x + sin(a - b)x)
2
1
cosax.cosbx = (cos(a + b)x + cos(a - b)x)
2
1
sinax.sinbx = (cos(a - b)x - cos(a + b)x)
2
sinax.cosbx =
71
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
sin2x =
I = f( x )dx
1. nh ngha
x): f ( x)dx =
a
f (x)dx = - f (x)dx
TC2: Nu f(x) kh tch trn on cha c ba im a, b, c th
b
[f ( x) + g(x)]dx = f(x)dx +
a
g(x)dx ,
kf (x)dx = k f (x)dx
72
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
f (x)dx
g(x)dx.
f (x)dx = f(c)(b - a)
'
f (x)dx
a
Mt s tnh cht
Chng minh rng
TC1: Nu f kh tch trn [-a, a] v l hm s chn th:
f (x)dx = 2 f (x)dx
f (x)dx = 0
a
f(x)dx = f(x)dx
0
f (x)
a x + 1 dx = 0 f(x)dx , a > 0.
f (x)dx = 0.
a
* [ , ] [a, b]
* ( ) = a, ( ) = b
b
V d 1. Tnh x 2 a 2 - x 2 dx
0
4 2
a
4 2
a
a
1
a 4
=
sin 2tdt =
(1 - cos4t)dt = 8 (t - 4 sin 4t) = 16
4 0
8 0
0
2
74
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
* (x) n iu nghim ng
t v c o hm lin tc trn [a, b]
* f(x)dx tr thnh g(t)dt, trong g(t) l mt hm s lin tc trong [ (a), (b) ]
b
(b)
(a)
g(t)dt
dx
V d 2. Tnh I =
dx
x 2 - 2xcos + 1 =
1
Gii.
dx
(x - cos)2 + sin2
t t = x - cos dt = dx,
Vi x = -1 t = -1 - cos, x = 1 t = 1- cos
1 - cos
V y I =
1 - cos
dt
t 2 + sin2
1 - cos
1
t
1
1 - cos
1 + cos
=
=
(arctg
+ arctg
)
arctg
sin
sin 1 - cos
sin
sin
sin
V
1 - cos
=
sin
2
2c
os
2 = tg , 1 + cos =
2 = cotg
2
2
sin
sin
sin
1
I=
( +
- )=
sin 2 2 2
2sin
2sin 2
udv
a
3
V d 3. Tnh I = arcsin
0
b
uv a
- vdu
a
x
dx
1+x
x
1
, dv = dx du =
dx, v = x
1+x
2 x (1 + x)
Gii. t u = arcsin
x
1+x
xdx
2(1 + x) x =
0
( x )2 d x
1 + ( x )2
0
= -
d x +
0
75
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
d x
x )2
1 + (
0
= -
x + arctg x
= -
3+
4
=
- 3
3
3
76
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
77
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
(x
- yi )2
i =1
, nu lim d(M k , M 0 ) = 0
k
Ta c
Mk M0 d(Mk, M0) =
(x
i =1
k
i
- x 0i )2 0 x i x i , i = 1,n .
Tp hp D c gi l m nu mi im ca n u l im trong.
nh ngha 2. Cho D Rn, nh x f : D R
xc nh bi M = (x1, x2, ..., xn) D a f(M) = f(x1, x2, ..., xn)
c gi l hm s ca n bin s xc nh trn D.
+) D c gi l min xc nh ca hm s f
+) x1, x2, ..., xn c gi l cc bin s c lp.
+) f (D) = { R| (x1, x 2 , ..., x n ) D : f(x1, x 2 , ..., x n ) = } c gi l min gi tr
ca f.
78
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
V d 1. Hm s f(x, y, z) = 1 - (x 2 + y 2 + z2 ) c tp xc nh l:
D = { (x, y, z) R3 / 1 - ( x 2 + y 2 + z2 ) 0} = { (x, y, z) R3/ x 2 + y 2 + z2 1}
V d 2. Hm s
x sin y - ysinx
, nu x 2 + y 2 0
x2 + y2
f(x, y) =
0,
nu x 2 + y 2 = 0
c min xc nh l: D = R2.
2 Cc php ton
*Cc php ton s hc
Cho D1, D2 Rn, f: D1 R, g: D2 R. Ta nh ngha cc hm mi nh sau:
(f g)(M) = f(M) g(M), c min xc nh l D = D1 D2.
(f g)(M) = f(M).g(M), c min xc nh l D = D1 D2.
f (M) = f (M) , c min xc nh l D = {M D D | g(M) 0}
1
2
g
g(M)
* Hm hp
Cho hm s f(u1, u2, ..., um) l hm m bin vi min xc nh l D Rm v
u1 = u1(x1, x2, ..., xn), u2 = u2(x1, x2, ..., xn), ..., um = um(x1, x2, ..., xn) l cc hm n bin
vi min xc nh l X Rn sao cho vi mi (x1, x2, ..., xn) X th (u1, u2, ..., um) D.
Khi , ta c hm hp:
F(x1, x2, ..., xn) = f(u1(x1, x2, ..., xn), u2(x1, x2, ..., xn), ..., um(x1, x2, ..., xn))
Ch . Trong tnh ton, ngi ta khng phn bit f v F, tc l ta c th vit
f(x1, x2, ..., xn) = f(u1(x1, x2, ..., xn), u2(x1, x2, ..., xn), ..., um(x1, x2, ..., xn))
V d 3. f(u, v) = e u
- 2v2
, u = cosx, v =
2
x 2 + y2
+ y2 )
MM0
79
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
* Tnh cht
Tnh cht 1. Gii hn ca hm nhiu bin nu c l duy nht.
Tnh cht 2. lim f (M) = A dy {Mk}, Mk D\{M0},
M M0
k
M0 f(Mk)
A.
Mk
f(M) = A
Tnh cht 3. Mlim
r > 0, M ( S(M 0 , r)
M
D ) \ {M 0 }
< A <
a<A<b
[f(M).g(M)] = A.B
Mlim
g(M) = B
M 0
Mlim
M 0
f (M)
A
=
(g(M) 0, B 0)
Mlim
B
M0 g(M)
M M 0
r > 0, M S(M 0 , r) \ {M 0}: g(M) f(M) h(M)
3
3
V d 1. Tnh gii hn sau lim x + y
2
2
x 0
y 0
x +y
lim
(x,y)(0, 0)
(| x | + |y|) = 0
lim
(x,y)(0, 0)
x 3 + y3
= 0.
x2 + y2
x 3 + y3 = 0.
lim
( x,y)(0, 0) x 2 + y 2
2
2
V d 2. Tnh lim x2 - y 2
x 0 x + y
y 0
Xt hai dy im M k 1 , 2 v Mk 1 , 1 . Ta c
80
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
k
Mk
(0, 0) v f(Mk) =
3 k 3
5
5
k
k
Mk
(0, 0) v f(Mk) = 0 0
x 2 - y2
.
x 0 x 2 + y 2
y 0
2. Gii hn lp
n gin, ta ch xt khi nim ny cho hm hai bin f(x, y).
Gi s hm f(x, y) xc nh trong hnh ch nht D = {(x, y): 0 < |x x0| < d1,
0 < |y y0| < d2}. C nh y bt k tho mn iu kin 0 < |y y0| < d2 th hm f(x, y) tr
thnh hm mt bin theo bin x, gi s tn ti gii hn
lim f(x, y) = (y)
x x 0
y y0 x x 0
Ch . Cc gii hn lp lim lim f(x, y) v lim lim f(x, y) c th khng bng nhau.
y y0 x x 0
x x 0 y y0
x 2 - y2
(y) = lim f (x, y) = lim 2
= -1, y 0
x 0
x 0 x + y 2
lim lim f (x, y) = lim (y) = -1.
y 0 x 0
y 0
x 2 - y2
(x) = lim f (x, y) = lim 2
= 1, x 0
y0
y0 x + y 2
lim lim f (x, y) = lim (y) = 1.
x 0 y 0
x 0
81
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
M M0
x 3 + y3
, nu x 2 + y2 0
2
2
f(x, y) = x + y
0,
nu x 2 + y 2 = 0
Gii.
lim f (x, y) =
xx0
y y0
x 30 + y30
= f(x0, y0) hm s cho lin tc ti (x0, y0) (0, 0) bt k.
x 02 + y02
x3
y3
x 3 + y3
x3
y3
+ 2
+ 2 |x| + |y|
2
x 2 + y2
x + y2
x + y2
x2
y
M
lim
(x,y)(0, 0)
Do
(| x | + |y|) = 0
x 3 + y3
= 0 = f(0, 0)
(x,y) (0, 0) x 2 + y 2
lim
s in(xy)
2
2
x 2 + y 2 , nu x + y 0
V d 2. f(x, y) =
0,
nu x 2 + y2 = 0
Gii.
+) Vi (x0, y0) (0, 0) bt k (x 02 + y 02 0), ta c
lim f (x, y) =
xx0
y y0
sin(x 0 y0 )
= f(x0, y0)
x 02 + y02
s in(x k ) 2 x k 0 1
{Mk(xk, yk)}, tho mn xk = yk 0, khi k f(Mk) =
2
2(x k ) 2
82
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
s in2(y k ) 2 yk 0 2
{Mk(xk, yk)}, tho mn xk = 2yk 0, khi k f(Mk) =
.
5(y k ) 2
5
Vy, hm s cho khng c gii hn ti (0, 0), do n khng lin tc ti (0, 0).
2) Tnh cht
Hm s nhiu bin s lin tc cng c nhng tnh cht nh hm s mt bin s lin tc.
Chng hn:
Tnh cht 1. Nu cc hm s f ,g lin tc ti M 0 th cc hm s
f g, fg,
f
( g(M 0 ) 0) cng lin tc ti M 0
g
n (D bch
n nu r > 0, P Rn , : D S(P, r))
Tnh cht 2. D ng, bch
f C(D)
M D, R+ : |f(M)|
83
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
x i f(M0) = f(x 10 , x 02 , ...,x i01 , x i0 + xi , x i0+1 , ..., x 0n ) f(x 10 , x 02 , ...,x i01 , x i0 , x i0+1 , ..., x 0n )
* o hm ring theo bin xi ca f ti im M:
x i 0
xi f (M 0 )
x i
f (M 0 )
.
x i
fx(x, y) =
2x
2xy
f (x, y)
=y 2
= 2
2
x -y
x - y2
x
2y 2
f (x, y)
2y
2
2
2
2
fy(x, y) =
= ln(x y ) + y 2
= ln(x y ) - 2
y
x - y2
x - y2
V d 2. Tnh o hm ring ca f(x, y) = x2 + y3 + 2xy 3y + 2
* Vi phn ton phn ca hm s f ti M0:
Hm s f kh vi ti M0 nu s gia ton phn ca n ti im M0 c th biu din
di dng
lim
x i 0,i =1,n
0
=
(x1 ) 2 + (x 2 ) 2 + ... + (x n ) 2
( x1 ) 2 + (x 2 ) 2 + ... + (x n ) 2
( x1 ) 2 + (x 2 ) 2 + ... + (x n ) 2
) = 0 , cc
Ai (i = 1,n ) khng ph
Khi , biu thc A1x1 + A2x2 + ... + Anxn c gi l vi phn ton phn ca
hm s f ti M0. K hiu l df(M0):
df(M0) = A1x1 + A2x2 + ... + Anxn.
2) Tnh cht
Tnh cht 1. (iu kin cn hm s f(M) kh vi ti im M0)
f C1(M0) f C(M0).
H qu. f C(M0) f C 1 (M0).
f C1(M 0 )
n
Tnh cht 2.
fx i (M0) = Ai (i = 1, n ).
df
(M
)
=
A
x
i i
0
i =1
f (M 0 )
H qu. Nu i0 {1, 2, , n} m
th hm s f khng kh vi ti M0.
x i0
Ch . i vi hm s nhiu bin s f(M), s tn ti cc o hm ring ti M0 cha
suy ra hm s kh vi ti im .
s in(xy)
2
2
x 2 + y 2 , nu x + y 0
V d 3. Xt hm s f(x, y) =
0,
nu x 2 + y 2 = 0
Ta c
sin(x.0)
-0
f (0 + x, 0) - f(0, 0) f (x, 0) - f(0, 0) ( x) 2 + 02
x 0
=
=
= 0
0
x
x
x
fx(0, 0) = 0
Tng t fy(0, 0) = 0
Nhng ta chng minh c hm s cho khng lin tc ti im (0, 0) nn n
khng kh vi ti im .
Tnh cht 3. (iu kin hm s f(M) kh vi ti im M0)
N u
th
f C1(M 0 )
df
(M
)
=
f ' x i (M 0 ).x i
i =1
85
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
df (M 0 ) = f ' xi (M 0 ).dx i
i =1
2f (x1, x 2 , ..., x n )
= fx i2 (x1, x2, , xn) = f x x (x1, x2, , xn)
2
i i
x i
f (x1 , x 2 , ..., x n )
2f (x1, x 2 , ..., x n )
=
(i = 1, n )=
x i
x i
x i x j
f (x1 , x 2 , ..., x n )
x j
x i
(i j) (gi l o hm ring hn hp cp 2)
Tng t nh vy, ta c th nh ngha cc o hm ring cp n 3.
V d 1. Cho hm s f(x, y) = x2y3 + x4. Ta c:
fx(x, y) = 2xy3 + 4x3, fy(x, y) = 3x2y2
f 2 (x, y) = 2y3 + 12x2, f yx (x, y) = 6xy2
x
df = f ' x i dx i
i =1
86
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
2f 2
2f
2f 2
dx + 2
dxdy +
dy
=
x 2
xy
y 2
Tip tc tnh ton nh vy, ta c kt qu sau:
Nu cc o hm ring hn hp n cp m ca hm f(x, y) l lin tc th ta c
dm f =
Ckm
k =0
mf
dx m - k dy k
m -k
k
x y
x2
= -sinxcosy;
f
(j = 1, m) ti im
u j
f
(M0) =
x i
f u j
(M0)
.
j x i
u
j=1
87
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
f
(i = 1, n ) ti
x i
f (M 0 ) f (M 0 )
f (M 0 )
f f
f
...
...
=
x 2
x n
u m
x1
u1 u 2
u1
x
1
M
u m
x
1
u1
x n
O
M (M0)
u m
L
x n
K
Ma trn
u1
x
1
M
u m
x
1
u1
x n
O
M
u m
L
x n
K
x
(x 0, y 0)
y
1
f
f u f v
2u
2v
=
.
+
.
= 2
y+ 2
. =
2
2
x u x v x u + v
u +v y
=
2xy
x 2y 2 +
x
y2
y+
x
y
x 2 y2 +
x
y2
1 2
=
y x
Tng t, ta c
x 2(y 4 - 1)
f
f u f v
2u
2v
=
+
=
x + 2
..
.
=
y u y v y u 2 + v 2
u + v 2 y 2 y(y 4 + 1)
88
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
3. CC TR HM NHIU BIN
I. Cc tr khng c iu kin
1) nh ngha. Cho hm s f(x1, x2, , xn) xc nh trong mt min D no , M0 = (x 10 ,
0
0
0
0
f 'xi = ( x1 , x 2 , x 3 ,..., x n ) = 0
x
( *)
i = 1, n
ca hm s f(x1,x2, , xn).
im M0 = (x 10 , x 02 , ..., x 0n ) c gi l im dng.ca hm s f(x1, x2, , xn),
f (M 0 ) f (M 0 )
f (M 0 )
=
==
=0
x1
x 2
x n
3) Cc bc tm cc tr ca hm nhiu bin w = f(x1, x2, , xn):
Bc 1: Tm min xc nh ca hm s w = f(M), M = (x1, x2, , xn),
Bc 2: Tm cc im dng M0,
Bc 3: Kho st xem nhng im dng no l im cc tr.
thc hin bc 3, ta c th s dng iu kin hm s c cc tr sau:
4) iu kin c cc tr:
a) Hm hai bin:
nh l. Gi s M0(x0, y0) l mt im dng ca hm f(x, y) v trong mt ln cn no
ca im ny hm f(x, y) c cc o hm ring n cp 2 lin tc v
D=
a11
a12
a 21
a22
89
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
trong
a11 = f xx (M0); a12 = f xy (M0) = a21; a22 = f yy (M0);
nh l:
ii)
Nu D > 0 th im dng M0 l im cc tr ca hm s f(x, y):
+) M0 l im cc i nu a11 < 0.
+) M0 l im cc tiu nu a11 > 0.
ii) Nu D < 0 th im M0 khng phi l im cc tr ca hm f(x, y).
ii)
Nu D = 0 th M0 l im nghi vn, cn c nhng kho st b sung.
V d 1. Tm cc tr ca hm s f(x, y) = x2 + xy + y2 -2x 3y
Gii. Hm s cho xc nh khp ni trn mt phng Oxy.
Ta c fx = 2x + y -2; fy = x + 2y 3; fxx = 2; fxy = 1; fyy = 2
2x + y -2 = 0
x + 2y - 3 = 0
Gii h
1 4
). l im dng v l im dng duy nht.
3 3
1 4
) v
3 3
1 4
7
)=- .
3 3
3
fmin = f( ,
V d 2. Tm cc tr ca hm s f(x, y) = x4 + y4
Gii. Hm s xc nh vi mi (x, y) R2.
Hm c im dng l nghim ca h
4x 3 = 0
M0 = (0, 0)
3
4y = 0
D dng thy rng fxx(0, 0) = fxy(0, 0) = fyy(0, 0) = 0 nn D = 0. iu ny c
ngha l M0 = (0, 0) l im nghi vn. Trong trng hp ny im M0 l im cc tiu
ca hm s v
f(0, 0) = f(x, y) f(0, 0) = x4 + y4 > 0, (x, y) (0, 0).
V d 3. Tm cc tr ca hm f(x, y) = x3 + y3
Gii. Hm xc nh (x, y) R2.
Hm c im dng l nghim ca h
3x 2 = 0
M0 = (0, 0)
2
3y = 0
Ti im M0, ta c f x 2 (M0) = f xy (M0) = f y2 (M0) = 0
90
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
Do D = 0, tc l ta gp trng hp nghi vn
Xt f(0, 0) = f(x, y) f(0, 0) = x3 + y3
Khi chuyn t im M0 n im M(x, 0) thuc ln cn b ca im M0 ta thu
c: f(0, 0) = x3 v f > 0 nu x > 0, f < 0 nu x < 0 trong ln cn bt k ca
im M0 s gia f khng bo ton du. Vy hm s cho khng c cc tr.
V d 4. Tm cc tr ca hm s f(x, y) =1 x 2 + y 2
ii)
Hm n bin (n 3)
a ij = a ji (i, j = 1, n , i j)
z2
2
y2
V d. Tm cc tr ca hm s sau f(x, y, z) = x +
+
+
4x
y
z
Gii. Trc ht ta tm cc im dng ca f(x, y, z)
'
y2
f
=
1
=0
1
x
2
4x
x = 2
y = 2x
'
y
z2
3
2
y
=
2xz
f
=
=
0
y = 1
y
2
2x
y
z = 1
y = z3
'
2z 2
- 2 =0
f z =
y z
91
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
1
2
1
2
M1 = , 1, 1 , M2 = , -1, -1
1
2
* Ti im M1 , 1, 1
y
y2
f xx =
a11 = 4; f xy = f yx = - 2 a12 = a21 = -2; f xz = f zx = 0
3
2x
2x
1
2z 2
2z
a13 = a31 = 0; f yy =
+ 3 a22 = 3; f yz = f zy = - 2 a23 = a32 = -2
2x
y
y
f zz =
2
4
+ 3 a33 = 6
y z
4 -2 0
H3 3(M1) = -2 3 -2
0 -2 6
4 -2 0
4 -2
= 8 > 0; det(H3 )= -2 3 -2 = 32 > 0
det(H1 ) = |4| = 4 > 0; det(H2 ) =
-2 3
0 -2 6
1
2
* im M1 , 1, 1 l im cc tiu ca hm s cho v
f(M1) = 4.
1
2
(1)
(2)
(1)
(2)
(3)
g(x1, x 2 , ..., x n ) = b
f
g
L
x = x - x = 0, i = 1, n
i
i
i
(4)
i) Nu d L(M0) =
L(M 0 )
dxidxj > 0, vi mi dx1, dx2, , dxn khng ng thi bng
i, j=1 x i x j
ii) Nu d L(M0) =
L(M 0 )
dxidxj < 0, vi mi dx1, dx2, , dxn khng ng thi bng
i, j=1 x i x j
L(M 0 )
dx i(1) dx (1)
>0
j
i, j=1 x i x j
d2L(M0)=
2
(2)
v dx 1(2) , dx (2)
2 , , dx n khng ng thi bng khng sao cho d L(M0) =
n
L(M 0 )
dx i(2) dx (2)
< 0 th im M0 khng l im cc tr ca ca f(x1, x2, , xn).
j
i, j=1 x i x j
93
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni
2x 2 - 3y2 = 107
2x 2 + 3y 2 = 107
'
2
5
L x = 8 - 4x = 0
= x = 2y
'
L y = 15 - 6y = 0
Gii h ny, ta dc hai nghim
x = 4
x = -4
y = 5 v y = -5
1
1
=
=
2
2
1
1
Ta c M1 = (4, 5), ng vi 1 =
v M2 = (-4, -5) ng vi 2 = - .
2
2
L xx = -4, L xy = 0, L yy = -6.
+) Ti im M1 = (4, 5), ng vi 1 =
1
, ta c
2
1
ta c
2
94
ThS Phng Duy Quang
Trng Khoa C bn Trng i hc Ngoi Thng H ni