Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

55 Aniversario Nacimiento Herri Irratia

LA VOZ Y LA PLUMA

efinitivamente, el periodismo
existe porque el mundo no es
perfecto. Si lo fuera habra ingenieros, arquitectos, empresarios, informticos, artistas, catedrticos, filsofos,
y muchos oficios ms, pero nunca
periodistas. Nuestro trabajo consiste en
darle la vuelta al calcetn, en rebuscar
en las entraas de los corruptos, en
destapar las mentiras del poder, en
encontrar los descosidos y jirones abiertos en el tejido social, en escuchar los
lamentos ciudadanos, en compartirlos y,
sobre todo, en no cerrar la boca jams,
en criticar la injusticia con pasin, y en
indignarse por tanto abuso de poder.
La voz y la pluma han sido perpetuamente las armas del periodismo;
como los es la azada o el tractor, del
agricultor; o el trigo y la levadura, del
panadero. Son pacficas, pero al mismo
tiempo revolucionarias, como siempre
lo es la verdad. A diferencia de las armas de guerra, las nuestras no las carga el diablo. Nuestros cartuchos deben
ser exclusivamente la honestidad, la
honradez, la sinceridad y el rigor. Cualquier otro tipo de municin nos convierte en cmplices, traidores, mentirosos,
y responsables de la inmoralidad. La
ignorancia vencible no nos justifica,
posiblemente agrava nuestra responsabilidad. Dijo Michel de Montaigne que
nadie est libre de decir estupideces,
lo grave es decirlas con nfasis. Es un
suicidio moral y profesional, no dudar,
no escuchar, no aprender y sobre todo
no corregir a tiempo.
Tuve la suerte de ver representada en la Comdie-Franaise, de Pars,
el monlogo: La voz humana (1930),
del poeta, novelista, dramaturgo, dibujante, pintor, diseador, crtico literario,
ensayista, y cineasta francs, Jean Cocteau (1889-1963), escrita expresamente
para Edith Piaf, que jams la lleg a
representar por respeto a la excelencia

de sentimientos que se transmiten en

el texto. Son 40 minutos, descarnados,
de pasiones, de amores frustrados,
de dolor, de esperanzas engaadas,
transmitidas a travs de un telfono. Es
un chorro de vida que se desparrama a
travs de la voz. Palabras que golpean
tus sentidos, penetran en el alma y
desnudan tus emociones. La voz es un
invento divino, que los hombres utilizamos para comunicarnos, para llegar a
los dems. La recibimos en herencia de
nuestros aitas, y es un legado de nuestro pueblo, es parte de nuestra historia,
el corazn de nuestra cultura y una
exigencia de amarla y defenderla.
Onda Vasca, nuestra emisora
hermana, ha puesto en marcha una
iniciativa imprescindible. El reconocimiento a un puado de personas que
hicieron posible hace 55 aos (8 de
julio de 1961) la emisora de radio HERRI IRRATIA Loiola Donostia en tiempos
de dictadura, de intransigencia, de un
poder vengativo, y fantico. Eran aos
de dolor, tristeza, miedo, en el que la
polica de Franco quera arrancarte el
alma, robarte tu identidad, y la de los
tuyos. Te llamaban asesino, y te encarcelaban, torturaban o incluso te privaban de la vida por proclamarte vasco,
por hablar en euskera, por cantar a tu
tierra, a tu gente, por izar la ikurria,
por poner nombres vascos a tus hijos,
por no entonar el Cara al sol.
El homenaje de Onda Vasca,
sucesora de la histrica emisora de
Gipuzkoa, es un reconocimiento a unos
profesionales que a travs de la emisora con un compromiso profesional
impagable aportaron en aquella poca
a la sociedad vasca informacin veraz
y un punto de vista plural, mientras
otros se limitaban a apurar su plato de
lentejas. Otros que entonces silenciaron
la verdad, cuando no apoyaron a los
opresores, intentando ahora tergiversar

~3~

el relato de lo ocurrido. Mi homenaje

desde estas lneas a las voces de Jos
Ramn Beloki, Xabier Otaegi, Maddalen Iriarte, Josemari Iriondo, Txaro
Arteaga, Iaki Zubizarreta, Mariano
Ferrer, Karmele Aranburu, Jokin Aldazabal, Tito Irazusta, Josean Alkorta, Rafa
Olarra, Iaki de Mujika, Josetxo Lizartza, Maria Jesus Garijo, Paco Sagarzazu,
Fernando Mikelajauregi, Karmelo Otegi, Laxaro Azkune, Alberto Gorritiberea,
Inaxio Arregi SJ, y tantos otros cuyos
nombres no sern nunca olvidados y
aparecern en un cuadro de honor
imborrable. Incluyo en ese listado a
colaboradores annimos corresponsales, espontneos y a sus familiares que
se arriesgaron para contar la verdad
de lo ocurrido en esta tierra y para que
no se olvide, ni se permita que otra vez
vuelva a ocurrir.
He hablado hoy con algunos
de aquellos protagonistas. Son como
antao comunicadores con maysculas;
profesionales autnticos; maestros de
un periodismo sincero y valiente. Hoy
como ayer, defienden por encima de
todo la verdad, la concordia, el trabajo
bien hecho, sin rencores, ni venganzas.
Es la hora de la paz, de escuchar a
todos, de heredar el espritu de HERRI
IRRATIA Loiola Donostia, que supo captar y emitir el latido amplio, autntico y
diverso de esta tierra.
Eskerrik asko
Adolfo Roldn
Director NOTICIAS DE GIPUZKOA

55.go Urteurrena

Ignazio Arregi, SJ

~4~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

IGNAZIO ARREGI, SJ ENTR A FORMAR PARTE DEL EQUIPO DE RADIO LOYOLA

EN 1965, CUATROS AOS DESPUS DE SU INAUGURACIN. LLEGABA RECIN
LICENCIADO DE LA UNIVERSIDAD DE MILN, EN SU SEDE DE BERGAMO, EN
COMUNICACIN SOCIAL. ME ENCONTR CON QUE TENA QUE REVISAR MIS
CONOCIMIENTOS TERICOS, Y APRENDER SOBRE LO QUE ERA ESTA EMISORA,
PARA ESTE PBLICO Y AQU, CONFIESA HOY ORGULLOSO DE UN TIEMPO
DIFCIL PERO ILUSIONANTE.

an pasado los aos y aquella mirada comprometida, aquellos mismos objetivos, siguen
presentes en el espritu de Arregi, hoy entregado a otras causas, pero sin dejar de estar activo,
volcando su esfuerzo y sus muchos conocimientos en
aquello que hace.

25 pesetas

En el ao 1965 Radio Loyola empezaba una

nueva fase en FM, hasta entonces absolutamente
desconocida, sin tener siquiera oyentes porque no
haba aparatos todava en las casas. Esa revolucin
que vino impuesta por el Gobierno, empeado en
que hubiera una nica emisora en Onda Media por
cada Dicesis, supuso redoblar esfuerzos. Las firmas de publicidad no crean en la FM, y eso dificult
hacer la emisora rentable. Aunque nos lanzbamos
a todo. Recuerdo que venamos a las Ferias de Mquina y Herramienta de Bilbao, a la del mueble de
Valencia, lo que hiciera falta. bamos a por todas.
No slo ellos. Radio Loyola tiene como coprotagonista a su pblico, de una fidelidad tremenda. Nada menos que cinco mil familias formaron el
Club de Amigos, en el que se pagaban 25 pesetas
mensuales por sostener la emisora. No he conocido
otro medio de comunicacin en el que haya tanta
identificacin entre los oyentes y la emisora, asegura Arregi. Aquel pblico adicto reciba a cambio
discos dedicados o la lectura de intenciones que se
lean antes del rosario, y que a menudo duraban
ms tiempo que el mismo rezo.

diversas formas, sobre todo con los medios de comunicacin social, asegura uno de sus protagonistas. Empeados en retransmitir en euskera, Madrid
no lo poda tolerar, porque consideraba la lengua
vasca un vehculo peligroso en la causa nacionalista.
Sin embargo, consiguieron que la misa diaria se
retransmitiera siempre en euskera, y junto al rosario
eran las emisiones con mayor audiencia. El objetivo
principal era ser fieles a la personalidad y la cultura
vascas, cosa que no hacan los dems medios. Herri
Irratia siempre fue una emisora de aqu, por lo que
haba que esforzarse y esmerarse en el cultivo de la
lengua vasca, y tambin en la vida local, abrirnos
camino lo ms posible hacia el interior de Gipuzkoa,
Bizkaia y Araba; ah es donde nos hicimos realmente
fuertes, donde encontramos nuestro pblico.

Ave Fnix

Un comienzo difcil que recibi su mayor golpe, adems de las continuas persecuciones por parte
de la autoridad, sobre todo desde la figura del Delegado Provincial de Informacin y Turismo que nos
asaba con exigencias, avisos, etc., fue el atentado
de 1977. En plena campaa electoral, Ignazio Arregi
regresaba esa noche de un mitin del PNV en Bergara

"Una historia
apasionante, pero
para templar los
nervios"

Objetivo cumplido

Radio Loyola fue testigo de un tiempo dictatorial en el que la dictadura se manifestaba de

~5~

55 Aniversario

y al pasar por el alto de Elosua, que era donde estaba el centro emisor, vio la luz encendida todava.
Pens en el vigilante de antena, y aunque dud no
par a saludar. Nada ms llegar a Loyola recibi el
aviso. Haba saltado todo por los aires. Hoy se emociona al recordar aquel desastre: Llam a mi amigo
Juan Lekuona y subimos al monte. l me repeta que
si se haba acabado todo, pero yo deca que no, que
iba a ir mejor que antes.
En catorce das sus voces volvan a sonar
por las ondas. Buscaron ayudas, y entre tantas iniciativas surgi una subasta de obras de arte. Nada
menos que un Oteiza y un Chillida entraron en el
juego. Reivindicado por el Batalln Vasco Espaol
y los Guerrilleros de Cristo Rey, y sin que nadie del
Gobierno apareciera nunca a interesarse por ellos,
Arregui lo tiene claro: el atentado fue un momento
culminante en la historia de Herri Irratia.

Cantera

Hubo tambin aos gloriosos a medida que

se iba normalizando la situacin, y hasta ganaron un
Premio Ondas, motivo de orgullo y sobre todo fuente
de publicidad y resonancia. Pero los problemas nunca se alejaron demasiado. La COPE se reestructur

y empez a cubrir desde Madrid casi

toda la programacin. Eso no nos interesaba. Lo que queramos era que se
mantuviera una comunicacin autntica,
local, nuestra y aqu. La ruptura lleg
en 1993 y con ella el comienzo de los
problemas econmicos.
Pero mientras hubo emisora no
faltaron voces de la cultura vasca en
las ondas y el deporte se volvi fuente
imprescindible de informacin. Los partidos de pelota fueron fundamentales en
Herri Irratia, pero tambin los concursos
de bertsolaris, que arrastraban con ellos
grandes ingresos gracias a la publicidad, o las carreras ciclistas. Todo lo deportivo entraba a raudales. La emisora
ha sido una escuela de cronistas deportivos muy importante, y tambin de locutores en euskera, puntualiza Arregi.
En 1970 los jesuitas compran
una deficitaria Radio Popular de San Sebastin y ambas emisoras se fusionan.
Todava hoy se juntan aquellos jvenes
ilusionados y entregados a la radio en una comida
de hermandad anual. San Sebastin llevaba el peso
de los grandes informativos y los eventos deportivos,
y desde Loyola se asuman los programas culturales,
programas en euskera, y a menudo desde la calle,
como fue aquel Bidez Bide en directo, recorriendo los
pueblos, hablando con la gente all donde estaba.

Sin traumas

Los captulos son muchos en este ms de

medio siglo. El final lleg con la insalvable situacin
econmica. El ltimo intento fue una ampliacin de
emisoras, delegaciones nuevas en Vitoria, Bilbao,
Durango y Eibar, que tampoco dieron resultado. El
traspaso se volvi inevitable y en 2008 el Grupo
Noticias absorbi la cadena. Ignazio Arregi haba
dejado la emisora en 1982 para convertirse en
director de Radio Euskadi. Como l, otros muchos
profesionales haban salido ya de Herri Irratia en
un momento en que la competencia ofreca otras
oportunidades. Radio Loyola tuvo su poca, su
tiempo, y ah era donde tena que hacer lo posible
y luego dejar pasar, que otros en periodos ms
normales siguieran el camino empezado, concluye

Arregi.

~6~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

~7~

55.go Urteurrena

Koldo Ordozgoiti
Loturarik al du Xabiertxok euskarazko
irratigintzarekin?
Testuinguru jakin batean egiten zaio erreferentzia Ixaka Lpez Mendizabal Txikiren Xabiertxori, Jon
Zabaloren irudi grafikoa duen lan zoragarriari: Eusko
Legebiltzarrak eta Sancho el Sabio Fundazioak lanaren 90.
urteurrena zela-eta egindako erakusketaren eta omenaldiaren barruan. Gertaera zehatz bat du iturburuan; hain
zuzen, gure herrialdean, Euskal Herrian, Xabiertxoren urte
berean (1925) jaio zela irratia, eta 1932an euskarazko
irrati egonkorra, edizio nagusi eta guzti. Egiaz, Euskal
Pizkundea izan zen euskarazko irratigintzaren benetako
sortzailea; izan ere, mugimendu horrek euskara bizitza
modernoaren esparru guztietara eramateko zuen gogo
biziaren fruitu izan zen irratiaren jaiotza. Lizardik poesiaren bidez azaldu zuen grina hura: Baina nik, hizkuntza
larrekoa, nahi haunat ere noranahikoa. Euskarazko irrati-programazio egonkorraren iturri ere izan zen. Joseba
Zubimendik eta Ander Arzelus Luzear-ek 1932an martxan jarritako Euskal Irratsaioan hezurmamitu zen. Xabiertxo
bera ere mugimendu horren erakusgarri aparta da, eta
ez hastapenetan soilik. Gerra Zibilaren kolpe latzak eta
frankismoaren zapalkuntzak ez zuen etenik eragin; hala,
40ko, 50eko eta 60ko hamarkadetan baziren gerraurreko
euskal berpizkundeko pertsona ezagunak ere euskarazko
irratigintzaren sustatzaileen artean. Klandestinitatean egiten
ziren, esaterako, Radio Euzkadi (besteak beste Luzearek sustatua, Mugerretik igortzen zuena, programazioaren
parte bat euskaraz zuela) eta Donostiarrak programa
(besteren artean Elbira Zipitriak berak sustatua, 60ko
hamarkadaren amaieran Donostian klandestinitatean
grabatzen zena, zinta batzuetan, eta Loiola Herri Irratiaren

bitartez igortzen). Etenik gabeko presentziaz ohar gaitezke,

halaber, lehenengo Arrate Irratiaren programazioetan:
doaz adibide gisa Karmele Esnalen eta Julene Azpeitiaren
programak, baita Loiola Herri Irratian eta beste irrati-etxe
batzuetan egindakoak ere.

Ongi dakigu zer-nolako garrantzia

izan zuen bere unean Herri Irratiak
euskararako eta euskal kulturarako.
Gaur egun, ba al dugu funtzio hori
betetzen duen bitarteko edo tresnarik?

Euskadi Irratia, Gaztea Irratia (hori ere publikoa),

Bizkaia Irratia (Bilbo Herri Irratitik sortua), Gure Irratia
(1982an ere sortutako Lapurdiko irrati-etxea), Euskalerria
Irratia, Arrate Irratia eta Euskal Herri osoan euskaraz lan
egiten duten irrati-etxe guztiak. Horiek denek etenik gabeko kate baten oraina eta geroa erakusten dute: irrati
bidezko euskarazko komunikazioarena. Donostia-Loiola
Herri Irratiak eta Bilbo Herri Irratiak ireki zioten gure herrialdean euskarazko eta gaztelaniazko irratia garatzeko
aukerari bidea, frankismoaren urte zailetan egindako
lanari esker. Behin askatasuna berreskuratuta lan egiten
jarraitzeaz gain, irrati-etxe horiek pieza gako izan ziren
1982an Euskadi Irratia sortzera eraman zuen katean ere.
Orain urruti dugun 1982. urteko azaroaren 23an, egi
bihurtu zen Pierre Garmendiak 1932an, berrogeita hamar
urte lehenago, euskarazko lehen programazioaren harira
agertutako desira. Saratik idatziz, honako hau adierazi
zien Euskal Irratsaioa-ren sustatzaileei: Airetan dabiltzan
ehun mila deabru erdaratan, sartu da azkenean euskara.
Noiz izango dugu egun guziz?. Hala, 24 orduak euskaraz izeneko programa izan zen, hain zuzen ere, ekinez
egindako ezinaren lehen adierazlea. Ekimena Donos-

~8~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

tia-Loiola Herri Irratiak eta Bilbo Herri Irratiak garatu zuten,

1976ko martxoaren 27an: irrati-programazioa euskaraz
igorri zuten, egun betez, eta aldi berean jaialdi jendetsu
bate egin zuten Donostiako Belodromoan. Irrati-maratoi
moduko emisio haren helburua garai bati amaiera ematea
zen frankismoari, eta aro berri bati ateak zabaltzea, askatasun-aro bati. Eta, horrekin batera, ordura arte euskal
kulturgintzan egindakoak erakustea. 24 orduak euskaraz
programarekin, Herri Irratiak frogatu zuen egin zitekeela
euskarazko irratia 24 orduz, eta irratiaren bitartez Euskal
Herria bat egin zitekeela.

Zer ekarri dio zure lan-ibilbideari eta

zure bizitzari proiektu horretan parte
hartzeak, horren parte izateak?

Gogoan dut oraindik 1982ko otsaila hasierako

arratsalde hura. Atera berria nuen Kazetaritzako lizentzia,
Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan, eta Donostiako
Herri Irratira joan nintzen praktikak eskatzera. Orduko
azpizuzendariak, Lucio Agirrek, irratietxean lan egiteko
aukera eman zidan. Niretzat, helduarora frankismoaren
azken urteetan iritsitako gazte batentzat, euskal irratiaren
askatasun-ahotsaren erreferentzia zen Donostia-Loiola
Herri Irratia. Izan ere, artean informazio-zientziak ikasiko
nituela jakin ere ez nekiela, Mariano Ferreren Radio Reloj
eta Jos Ramn Belokiren albistegiak entzunez prestatzen
nuen nire burua; programa haiek irratian albistegiak debekatuta zeuden garai batean egiten ziren. 70eko hamarkadaren lehen urteetan, musika gazteen bizitzaren funtsezko
parte zenean, Gregorio Glvez-en Club 44 saioaren eta
Rafa Briz-en programen bitartez gerturatu nintzen rockaren
eta musika berrien mundura eta irratsaioen bitartez elikatu
zen euskal musika berriarekiko nire zaletasuna ere, Ez dok
hamairu taldearen eta garai hartako Xabier Lete, Lurdes
Iriondo, Antton Valverde, Mikel Laboa eta abarren bidez.
Hori eskaintzen zuen, adibidez, La Casa del Cafk babestutako programak, eguerditan Txaro Arteagak aurkezten
zuenak. Irratsaioek elikatu zidaten euskal kulturarekiko

zaletasuna ere, Joxemari Iriondoren, Iaki Zubizarretaren

eta beste hainbaten ahotsen bitartez. Donostiako Zinemaldia Fernando Mikelajauregi, Tanito, Juami Gutierrez
eta Elsa Maxwell-en Pako Sagarzazu bikainaren alter
ego pertsonaietako bat kroniken sinonimo zen niretzat.
La hora SECUC eta Mara Jess Garijoren irrati-ahots
ederra nire gaztetako oroitzapenen parte ziren eta dira.
Ni neu ez banaiz ere irratiz emandako kirolen zale, atsegin
nituen ziklismoko emankizunak eta Kontxako estropadari
buruzkoak. Bada, irratiaren ateak jo zituen kazetari berri
hark proiektu handi horren parte izateko aukera izan zuen;
kazetaritzako lanbidea ikasi eta garatu ahal izan zuen,
miresten zituen haiekin batera. Herri Irratiak informazio-irratia egiteko aukera eman zidan, herrialde honekin
eta bertan bizi direnekin engaiatuta. Zazpi urtez Informativo de la Una albistegia egin eta koordinatu nuen, Karmele Aranbururekin batera eta Ulpiano Dukerekin, Arantxa
Zugastirekin, Jos Luis Santaciliarekin, Bilbo Herri Irratiko
eta Radio Adourreko gure lankideekin eta abarrekin eskuz-esku lanean, halako moldez non, guztion artean, euskal irratiaren erreferentzia nagusi bihurtu baikenuen gure
albistegia eta, hala, gure aurrekoek ezarritako kalitate- eta
prestigio-maila berean mantendu genuen Herri Irratia.
Eta, batez ere, lankide asko ezagutzeko aukera izan nuen:
pertsona apartak ez ezik profesional bikainak ere badira,
eta oraindik lagun ditut. Donostia-Loiola Herri Irratia betiko
markatu nauen lan- eta bizi-esperientzia izan da niretzat.

Batzuek euskara erdeinatu eta baztertzen bazuten ere, Elizako hainbat

kidek hizkuntza babestu zuten eta euskal gizartean zegokion tokia berreskuratzen lagundu zioten. Zutik jarraitzen
al du konpromiso horrek?

Egia da euskal hizkuntzak eta kulturak babesa eta

laguntza jaso dutela Elizako kide batzuengandik historian
zehar, baina ez kide guztiengandik eta, gehienetan, ezta
Eliza ofizialarengandik ere. Egoera hori gizarteko hain-

~9~

55 Aniversario
bat esparrutan errepikatu da, baita irratiaren kasuan ere.
Herri Irratiaren historia bera adibide egokia izan daiteke.
Nabarmentzekoa da zein konpromiso handia hartu zuten
Juan Lekuonak, Ignacio Arregik eta Jesusen Lagundiak
berak euskal hizkuntza eta kultura, herria, bertako jendea
eta komunikazio askea defendatzeko. Konpromiso horren
emaitza Loiola Herri Irratia izan zen. Agertu zen unetik
bertatik, Loiola Herri Irratia euskararen eta askatasunaren
alde jarduten zuen herri-irrati baten erreferente nagusi
bilakatu zen. Alderantziz, garai hartan Donostiako gotzaintzaren mendean zegoen Donostiako Radio Popular irratiak
ez zuen inolaz ere sustatu euskal hizkuntza eta kulturaren
presentzia, eta ez zion ireki aterik askatasun-haizeari. Donostia-Loiola Herri Irratia izango zena jaio, berez, lehenengo zuzendariak, aita Monederok, kargua utzi zuenean eta
langileek irratia hartu zutenean jaio zen, Iaki Gabilondok zuzendari izandako aldi laburrean egindako aldaketen
laguntzari esker eta, batez ere, Jesusen Lagundiak Donostiako Radio Popular erosi eta Donostia eta Loiolako bi irratiak proiektu bakarrean bildu zituenean. 1971. urte amaieran, Mariano Ferrer jesuita gaztea Donostiako irrati-etxeko
zuzendariorde izatera iritsi zen. Irratian euskara babestu
duten eliz-gizonak aipatzen hasten bagara, ezinbestean
ekarri behar dira beste hauek ere gogora: Pedro Gorostidi apaiza, Arrate Irratiaren sortzailea; Esteban Irigoyen,
Arantza/Aranazen; Cesareo Elgarresta, Seguran, eta Julin
Olazabalaga, Bilboko elizbarrutiko baserritar taldeko arduraduna eta Radio Popular de Bilbaoren eraldaketaren eragilea. Hain zuzen, primerako adibideak dira bai Bilbo Herri
Irratia eta bai Bizkaia Irratia ere, Olazabalagak landatutako
hazitik sortutako euskarazko irrati hura, argi ikusteko zenbateko konpromisoa izan zuten Elizako kide batzuek euskal
herriarekiko, hizkuntzarekiko eta kulturarekiko.

Orain, kazetaritza-lana alboratzen ari

zara. Faltan botatzen al duzu irratia?

Egia da ez dudala hedabideetan lan egiten; hala

ere, kazetari naiz oraindik, kazetari sentitzen naiz. Irratiko
hurbiltasuna eta berotasuna botatzen ditut faltan, berehalako komunikazioa eta entzuleekin izaten den harreman
irekia, ia intimoa. Faltan botatzen ditut ahotsak irratiaren
bidez komunikatzeko eta informatzeko ematen dituen
aukerak ere. Testu idatziek aukera ematen dute gaia sakonago lantzeko, hausnartzeko eta azaltzeko; telebistak,
berriz, mundu berri bat eskaintzen dio komunikatzaileari
eta eskura du irudiaren zabaltasuna, egia baita irudi batek
mila hitzek beste balio duela. Internetek eta teknologia
berriek biderkatu egin dute berehalakotasuna, harreman
zuzena izateko aukera eta trukea; alabaina, niretzat, zerbait berezia du irratiak, haren bidez transmititzen den giza
ahotsak. Baliteke hautu pertsonal bat egotea horren at-

"Donostia-Loiola Herri
Irratia euskal irratiaren
askatasunahotsaren
erreferentzia zen
niretzat"
zean, nolabaiteko nostalgia bat; izan ere, niretzat, irratiak
gaztetasuna irudikatzen du, izan nintzena. Horrexegatik,
nire parte izaten jarraitzen du irratiak. Bestalde, ahal dudan guztietan irratia entzuten jarraitzen dut.

Nola ikusten duzu irratiaren etorkizuna? Eta euskaraz emandako irratiarena?

Nire ustez, hedabideen artean, irratia izan da teknologia berrien onuradun nagusia. Abestiak video killed
the radio star esaten zuen; bada, bideoak (irudiak) ez zuen
akabatu ahotsa, irratia, eta gaur egun are komunikabide
sendoagoa da, Internetek eta teknologia berriek ekarritako
aukerei esker. Internetek entzuteko beste era batzuk ekarri
ditu eta ia nahieran entzun ditzakegu irratsaioak. Gainera,
irratia globalizatu egin du, munduko edozein tokitan entzun
dezakegu edozein irrati-kate eta, hala, gure irratiak, bakoitzaren irratiak, gurekin datoz, goazen tokira goazela ere.
Egia da belaunaldi berrien artean irratiak nolabait galdua
duela hedabide maiteenaren kokalekua, eta gazteak bestela hurbiltzen direla irratira. Etxean seme-alabak ditugunok
argi eta garbi ikus dezakegu aldaketa hori. Baina, edonola
ere, irratiak etorkizun handiko komunikabidea izaten jarraitzen du. Euskaraz egiten den irratiari dagokionez, nire
iritziz, zalantzarik gabe irratian da gure hizkuntza indartsuen: entzule kopuruak eta gizartean duen presentziak gaztelaniaz igorritako irratiaren parean jartzen dituzte euskaraz
lan egiten duten irratiak, eta ez dugu ahaztu behar gaztelaniazko irrati askok Euskal Herritik kanpo egindako irratietan
emandakoa errepikatu baino ez dutela egiten. Gure herritar
guztientzat hurbileko komunikabideak dira Euskadi Irratia,
euskal herri-irratia, Gaztea (lehenagoko Euskadi Gaztea),
gazteentzako erreferentziazko irrati-katea, eta euskaraz
emititzen duten Euskal Herri osoko irrati-kate handi eta txiki
guztiak, eta egunero egi bilakatzen dute Joseba Zubimendik 1932ko martxoaren 2an abestu zuen bertso hura: Agur
esaiok eusko orori, aberats, txiro, zahar ta gaztea, emaiok
azkar, abots nerea, agur bero bat anai [-arreba] danori.
Ua, ua hemendik hotsa.

~10~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

~11~

55.go Urteurrena

Joxemari Iriondo
Zer izan zen Beti Jai?
Beti Jai irratsaioa larunbatetan 21:00etatik
22:00etara, prime time ordutegian, igorritako magazine
bat zen, garai hartako irrati-entzuleentzat (zenbat
aldatu diren garaiak!). Baina Loiola Herri Irratiak ez
zuen larunbatetako programa hori soilik ematen;
izan ere, asteko egun guztietan, ordu berean, beste
programa batzuk igortzen ziren, besteak beste Erein
azia, Gure erromeriak, Saski-Naski, Gure kantariak eta
abar. Irratsaio horiek ez ziren Beti Jai bezain landuak,
ordea. Beti Jaik hainbat atal zituen: Kantari berriak
atalean, astero bertsolari bat izaten genuen; 12-15

minutu antzezpen bat egiten genuen nik neuk idatzitako

gidoi bati jarraituz eta irratiko antzezle taldea erabiliz,
igandetako agenda ezagutarazten genuen eta abar. Beti
Jai 1961eko urritik 1983ko martxora egon zen airean.
Ez dakit ondoren jarraitu zuen, ni ETBra joan bainintzen
asteburuetako erredaktoreburu gisa lan egitera.

Erronka handia izan al zen hain

berria zen zerbait egitea zu bezalako
gazte batentzat eta jaio berria zen
irrati batean?

Halaxe da. Nire hastapenak izan ziren, baina

ahalegin handiz eta sormenez konpentsatzen genituen
nire gaztetasuna, esperientzia falta eta bitarteko

~12~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

Bere euskarak
uhinak betetzen
ditu
eman nahi zioten, uhinak berehala FMn, garai hartan
ezezaguna zen kanal horretan, atera zitezen. Programa
guzti-guztiak garrantzitsuak izan ziren entzuleek gurekin
bat egin zezaten une latz haietan. Eta berriz ere airean
jarri ginen 1966ko uztailaren 31n, batez ere gure
entzuleen laguntzari esker. Beti izan genuen haien
babesa, baita une zailetan ere; esaterako, Itsumendiko
emisio-zentroak eztanda egin zuenean (1977ko
ekainean). Poliziak gertakaria inoiz argitu ez badu ere,
atentatu hura Guerrilleros de Cristo Rey deiturikoek hartu
zuten beren gain.

materialen falta. Soberan genituen horiek. Airera atera

behar izaten genuen, bai ala bai, eta onik ateratzea
lortzen genuen. Gure erronka hauxe zen: frogatu behar
genuen euskara esparru guztietan erabil zitekeela, beste
edozein hizkuntza bezala, eta guk euskara kalera atera
nahi genuen (Euskara, jalgi hadi plazara), gure onena
eman nahi genien leialtasunez jarraitzen ziguten eta
hurbiltasun hori behar zuten gure entzuleei. Nire ustez,
urrats sendoa egin genuen euskaren normalkuntzaren
bidean, hasierako urteetatik.

Arregik dio euskara jasoa duzula.

Hizkuntzaren kalitatea garrantzitsua
al da irratsaioetan?

Noski, irratia bezalako hedabide batean

garrantzitsua da hizkuntza idatzia eta bat-batekoa
menperatzea, bai eguneroko lanerako bai zuzeneko
emanaldietarako. Dena den, hizkuntza zuzen erabiltzea
ez da nahikoa, komunikatzeko gaitasuna ere eduki behar
da.

Nolako harrera egin zioten entzuleek

programari?

Elizako hierarkiak onartzen al zuen

musika arina zabaltzea?

Garai hartan ez zegoen entzule-inkestarik eta

ez zen landa-lanik egiten gure ahaleginak zer-nolako
harrera zuten aztertzeko; rating edo ratio terminoak
ezezagunak ziren guztiz. Hala ere, bai Beti Jai programak
eta bai Gure erromeriak, Erein hazia, Sutondoan, SaskiNaski eta beste programa askok ere sustrai sendoak
hazi zituzten, zalantzarik gabe, eta xehetasunetan
ikus zitekeen hori hainbat: esate baterako, inguruko
enpresek (Kutxa, Fagor, Ulgor, Cafs Baqu, Fanderiako
pentsuak...) arazorik gabe babesten zituzten gure
programak.

Uste duzu programaren hedapena

garrantzitsua izan zela Lagunen
Elkartea zabaltzeko?

Loiolako Herri Irratiaren Lagunen Elkartea

kontuan hartzeko moduko gertakaria izan zen irratietxearen historian. 1965ean uhin ertaina ixteko agindua
eman zutenean, Fraga Iribarne jaun famatuaren
berebiziko ahaleginen ondorioz, 5.000 familiak baino
gehiagok egin zuten bat Elkartearekin. Irratiari babesa

Egia esan behar badut, elizako hierarkiak ez

zigun inoiz oztoporik jarri programazioan musika arina
deiturikoa edo beste mota bateko musikak sartzeko.
Gure zuzendariak, aita Juan Lekuona Urrutia SJk, ahal
zuela, ez zuen eskurik sartzen irrati-programazioan
sartu beharreko musika aukeratzean. Musika-hautaketa
diskoak erosteko genuen diruaren, profesionalen
gogoaren eta entzuleen gustuen mende zegoen.
Horretarako, entzuleak eskutitz bidez jartzen ziren
harremanetan gurekin, batez ere 60ko hamarkadan.
Garai hartan telefonoa ez zen ia batere erabiltzen
antenan agertzeko, hainbat arrazoi zirela medio:
telefono gutxi zeuden, telefono bidezko soinua ez zen
kalitatezkoa, etab. Irrati-etxearen hastapenetatik saiatu
ginen euskal musika asko sartzen programazioan, euskal
kantagintza berriaren mugimenduei lehentasuna emanez.
Mugimendu horiek, hain zuzen ere, Ez dok amairu edo,
Bizkaian, Herrikoi taldeak sortzea ekarri zuten, besteak
beste. Gezurra badirudi ere, mugimendu horiek erabat
babestu zituen irrati-etxe bakarra izan ginen.

~13~

55 Aniversario

Iaki
De Mujika

~14~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

La voz del
deporte
vasco
Un referente del periodismo guipuzcoano actual, cmo recuerda aquella
primera radio que escuchaba?

Cuando consigues que el invitado se quite las ataduras,

sabes que el oyente est encantado. Muchas veces se han
puesto a llorar en directo porque afloran sentimientos y
emociones. Me da igual que la persona sea famosa o no.
Lo importante es que tenga cosas de decir. Felizmente me
encuentro con gente extraordinaria.

Queda lejos! Es seguro que comenz con

Matilde, Perico y Periqun, adems del Carrusel Deportivo,
porque entonces no haba ftbol por televisin. Luego, en
la adolescencia, las emisoras musicales, hasta que con la
edad vas seleccionando otras cosas. Confieso, sin rubor,
haber escuchado algn programa de Elena Francis, alguna radionovela y tambin las entrevistas de Jess Quintero. Luego, cuando llegu al mundo de la radio y conviv
con gente extraordinaria me hice ms selectivo.

Sigue disfrutando de hacer radio y hoy

los medios son otros, el resultado es
el mismo?

Es vital disfrutar del da a da. Te pone las pilas.

Nunca he tenido la sensacin de ser un funcionario que
va a cumplir su jornada laboral y punto. Esta es una profesin en la que siempre las cosas son diferentes. Ese es
el valor de la radio. Ms all de los medios y recursos,
priman los contenidos, las personas y los temas. El abanico de posibilidades es enorme. La gente adems es muy
agradecida, colabora y te lo pone ms fcil.

Cundo y cmo se incorpora a Herri

Irratia?

Hace treinta aos ms o menos. La culpa la tuvo

el Bidasoa de balonmano. Comenc siendo corresponsal en Irn para terminar transmitiendo los partidos del
equipo que creca como mi experiencia. Aquel tiempo es
inolvidable. Luego, me ofrecieron dirigir los domingos en
la radio un carrusel guipuzcoano con el partido de la Real
y el resto de equipos guipuzcoanos, con crnicas de los
equipos de Tercera y Regional. Me encantaba aquello.

Y cmo se explica que una emisora desde un lugar tan remoto como
Azpeitia tuviera la repercusin que
tuvo?

El haber pertenecido a un proyecto

de estas caractersticas debe de dejar
muchas y muy variadas experiencias.
Qu recuerda con ms cario de
aquel tiempo?

La experiencia, la convivencia con maestros de

hacer radio, hombres y mujeres con enorme vena creativa. Aquel estilo de radio pas a la historia, porque con los
aos todo ha ido cambiando. Es una pena. Se perfilaban
los guiones, casi nada se dejaba a la improvisacin. Radio
de autor. Haba calma, disciplina y mtodo. No te das
cuenta en el da a da, pero aquello era una escuela de
grandsimos profesores.

Por la sensacin de pertenencia. La audiencia de

Loiola era inmensamente fiel. Lo sigue siendo. Ciertamente, esto slo es posible en un territorio como Gipuzkoa.
Los guipuzcoanos somos especiales, muy apegados a
las cosas que dan sentido a nuestra vida y la emisora de
radio estaba encendida en cada hogar. Lo noto siempre
cuando voy por los pueblos. Las personas te conocen, son
muy amables y muy fieles a un proyecto de radio que hoy
es historia, pero que me encantara recuperar.

Qu entrevista o personaje de aquella poca le marc?

Las mejores entrevistas se relacionan con personas que conoces mucho. Es clave crear una atmsfera
favorable para que el entrevistado cuente cosas ms all
de lo poco trascendente. Disfruto en el cuerpo a cuerpo.

~15~

55.go Urteurrena

Arantxa Kalzada

Herri Irratiaren demokraziako aldian

hartu zenuen parte. Zer oroitzapen
dituzu hauteskunde-gau zirraragarri
haietatik?
Bai, bekadun gisa hasi nintzen 1989an, eta 2014ra
arte egon nintzen jarraian Herri Irratian (orduan RADIO
POPULAR - COPE SAN SEBASTIN zen). Hauteskunde-gau
zirraragarriak bizi izan genituen. Hautetsontziak zeuden
lekuetan egotea ere egokitu zitzaidan, hauteslekuen sarreretan, hautesleei denetarik galdetzen, zer bozkatu behar zuten
izan ezik, hori ez baitzuen inork ere esan nahi. Geroago,
esperientzia hartu nuen heinean, alderdien egoitzetan egotea eskaini zidaten, eta hainbat urtez izan naiz PPren, EAren
edo PSEren egoitzetan, zozketa bidez egokitzen zitzaidanaren arabera. Irratiko erredakzioan ere egon izan naiz, zundaketak kontrolatzen eta azken orduko albisteak ematen,
datu ofizialak heltzen zitzaizkigun heinean. Garai hartan,
hauteskunde-gauak luze-luzeak izaten ziren. Goizaldeko
ordu biak arte han egoten ginen, botoen ehuneko ehun
zenbatuta zeuden arte. Gaur egun hauteskunde-gauak

lehenago amaitzen dira. Hori bai, ondoren, mokadutxoa

egiten genuen, emisioa amaitu zela ospatzeko eta emaitzak
komentatzeko, komentarista ofizialekin eta Mariano Ferrer
aurkezle ospetsuarekin. Izugarri gozatzen nuen une horietan, Marianorekin, Karmele Aranbururekin, Arantza Zugastirekin, Koldo Ordozgoitirekin, Gasteiztik aritzen zen Ulpiano
Duque paregabearekin eta abar.

Herri Irratiak bertatik bertara bizi izan

zuen terrorismoa. Nolakoa izan zen
gure historiaren pasarte triste haiei
buruz hitz egitea?

Nik neuk ez nuen zuenean jasan behar izan, baina

eragin handia izan zuten nigan Gregorio Ordoez, Jos
Luis Lpez de la Calle eta Joxe Mari Kortaren heriotzek.
Gregorio Ordoez elkarrizketatu zuen azken pertsona izan
nintzen. Garai hartan, bera hirigintzako zinegotzia zen, eta
nik tokiko informazioa ematen nuen. Gogoratzen dut aste
batzuk zeramatzala urduri, eta orain arte publikoki kontatu
ezin izan dudan gauza bat esan zigun: Intxaurrondoko kuarteleko isil-mandatari batekin (El Chofo) eta Galindorekin

~16~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

Garai hartan,
hauteskunde-gauak
luze-luzeak izaten ziren
zerikusia zeukan kontu potolo baten berri izan zuela. Ez
zigun beste ezer esan, bakarrik zur eta lur geratu zela; argi
ikusten zen Ordoezek kazetari-prestakuntza zuela. Zalantza horrekin geratu naiz beti. Egun hartan, harekin egon
nintzen 14:30ak arte, bere bulegoan. Etxera 15:05 aldera
iritsi nintzen, bazkaltzera, eta 15:15ean zuzendariak deitu
zidan, Juan Lekuonak. Berehala Alde Zaharrera joateko
esan zidan, Ordoez La Cepan erail zutela eta. Ezin nuen
sinetsi ere egin. Egun hura gogorra izan zen; gauera arte
lanean egon behar izan genuen.
Gogoan dut Morlanseko tiroketa ere, Donostian.
Hain zuzen ere, Guardia Zibilaren Terrorismoaren aurkako
Landa Taldeek (GAR), ETAren komando bat inguratu zuten
auzo horretan. Nire lankide Xabier Gabilondo bidali zuten
hara, baina ez zieten pasatzen utzi. Ni orduan bekaduna
nintzen. Larunbata zen eta arratsaldetan egiten nuen hiru
orduko musika-programa bat prestatzen ari nintzen. Lucio
Agirrek, Herri Irratiaren beste etapa batean bertako zuzendari izandakoak, programaren ekoizpena bertan behera uzteko eta Espainiako Coperentzat konexioak egiteko agindu
zidan, arratsaldeko albistegi guztietan. Orduan 21 edo 22
urte izango nituen. Gobernu zibilera deitzen nuen etengabe
zer gertatzen zen jakiteko, baina ezeztatu egiten zidaten
poliziaren eta ETAko komandoaren artean tiroketa gertatzen ari zenik. Zortea izan nuen, ordea; izan ere, inguruan
bizi zen lagun batek telefono finkoa leihoan utzi zuen, eta
tiroketa zuzenean grabatu ahal izan nuen. ETAko komandoko kide batzuk hil zituzten tiroen soinua eman genuen,
eta EL MUNDOko eta beste hedabide batzuetako dei ugari
izan genituen, soinu hura emateko eta tiroketa baieztatzeko
eskatuz. Gertakari hark publizitatea eta ospea eman zigun,
eta hurrengo egunean egunkari guztietan aipatu gintuzten.
Ni, bekadun soil bat izanik, gustura geratu nintzen, sena
eduki nuelako eta soinu-dokumentu benetan garrantzitsua
eskaini ahal izan nuelako. A! Arratsaldeko programa ere
egin behar izan nuen; dena inprobisatuta, noski.
Inprobisazioaz ari garela, beste une bat ere gogoan
dut, Zumaiako Korta enpresaria hil zutenekoa. Uda zen,
abuztua, eta nik 13:00etako Euskadin Gaur saioa zuzentzen
nuen, Karmele Aranbururen ordez. Albistegi osoa goitik
behera aldatu behar izan nuen hasi baino hogei minutu
lehenago. Erotzeko modukoa izan zen. 12:15ean hil zuten,

gutxi gorabehera, eta 12:30 aldera jakin genuen irratian.

Eguneko gaiek eta idatzitako albisteek ez zidaten ezertarako
balio izan. Albistegia gidoirik gabe aurkeztu nuen, eta ondo
atera zen. Irratiak horixe ematen dizu, inprobisatzeko gaitasuna. Jos Luis de la Calleren heriotzak ere hunkitu ninduen.
Askotan bisitan etortzen zitzaigun eguerdian, albistegiaren
ondoren. Kazetaritzari buruzko solasaldiak gustatzen zitzaizkion eta gure irratia entzuten zuen, Kortak bezala.

Aldatu al da emakumeak lanbide

honetan duen eginkizuna?

Ez, nire garaian egoera antzekoa zela uste dut.

Agian orain gehiago aintzatesten da gure profesionaltasuna, baina nire garaian parekidetasuna ia lortuta zegoen.

Zer izan zen lortzen zailena?

Eduardo Chillidari elkarrizketa, Ulia magaleko

sarreran zuen tailerrean. Ederra izan zen elkarrizketatzea; ni
oraindik bekaduna nintzen lan egiten nuen lekuan. Ez zen
zaila izan elkarrizketa lortzea, baina bai elkarrizketa prestatzea; urduri nengoen, liluratuta, Chillida handia elkarrizketatzeko aukera nuela eta.
Horrez gain, zaila izan zen Irunen alarde tradizionalaren alde daudenen zenbait pertsonaren errespetua lortzea. Fisikoki eta hitzez eraso egin ziguten Irunen,
Alardeen polemikagatik. Izan ere, Mariano Ferrerek, bere
editorialetan, bi alardeen alde egiten zuen, eta hori ez
zitzaien gustatu tradizionalistei. Ni jaiei buruzko programa
berezi guztietara joaten nintzenez, hitzezko mota guztietako
erasoak jaso nituen, baina baita eraso fisikoak ere: mikrofonoa kendu zidaten, astindu egin ninduten Eskerrak
mikrofonoa itzalita nuen; bestela, eraso egin zidaten bi
mutilen astakeria eta irain guztiak entzungo ziren. Ez ziguten ireki Irundik alardea emateko urtero erabiltzen genuen
etxea, nahiz eta, urtero bezala, eginda izan bertara joateko
ekoizpena. Inprobisatu eta emankizun guztia egiteko telefono-linea zuen leku bat bilatu behar izan genuen; oso
gogorra izan zen. Hala eta guztiz ere, lortu genuen. Irrati
horrek zerbait baldin bazuen, teknikari talde ezin hobea
zen: Muguruza eta Azanza anaiak. Edozer lortzen zuten,
eta gaur egun eskura dauden aurrerapen teknikoekin
baino askoz gutxiagorekin, gainera.

~17~

55.go Urteurrena

QU PASABA EN 1961?

NO ERAN FCILES AQUELLOS AOS PARA INICIAR PROYECTOS MEDITICOS

Y CULTURALES COMO EL DE RADIO POPULAR DE LOYOLA. EL RGIMEN
FRANQUISTA, TAN CELOSO DE CONSERVAR PRIVILEGIOS Y MANTENER EL
CONTROL DE LAS POCAS LIBERTADES EXISTENTES, NO LO IBA A PONER FCIL.
PERO LOS TIEMPOS AVANZABAN Y EL EUSKERA BUSCABA NECESARIAMENTE SU
SITIO. COMO SI DE UN RO CAUDALOSO SE TRATASE, INTENTABA RECUPERAR
CAUCES LGICOS.

stamos en 1961 y en los bajos del

Santuario de Loiola se inauguraba Herri Irratia, y lo haca con
la extraa presencia de la mujer del
caudillo que acumulaba 25 aos de
dictadura, en el mismo en que Manuel
Fraga era nombrado director del Instituto de Estudios Polticos. Y a pesar
de querer hacer la calle suya, se auguraban tiempos de cambio. Es el ao
de la primera vieta en Tiovivo de 13
Rue del Percebe, un reflejo costumbrista del estado de las cosas, y el ao
en que Oteiza y su libro reivindicando
nuestra identidad dinamizaron la vida
cultural vasca. Son aos de emigracin, de llegada al Pas Vasco de gente
de otras latitudes, de explosin industrial y demogrfica, un baby boom
que trajo un significativo aumento de
los nacimientos.

Locutor con Conchita Bautista

La escena internacional

1961 es el ao que nace Barack Obama, que J. F. Kennedy jura

su cargo y cuando estos americanos
rompen las relaciones diplomticas
con Cuba. Un ao duro de separacio-

The Beatles

nes, la ms sangrante y vergonzante:

un Muro en Berln que cierra el sector
occidental y que traera dcadas de
guerra fra. Aqu se desmantela la primera accin terrorista de una naciente
ETA mientras en Sudfrica Mandela
funda el grupo Lanza de la Nacin, el
brazo armado del Consejo Nacional
Africano. En estos contextos difciles
nace Amnista Internacional, sensibilizada por la situacin que sufren los
presos polticos de todos los pases.
Mientras tanto Gagarin, cosmonauta
sovitico, se convierte en el primer ser
humano en viajar al espacio exterior.
Una interesante huida hacia delante,
hacia el infinito y ms all. Una frase
del cine actual, porque en el de entonces triunfaba en los O scars el gran
Billy Wilder con El Apartamento,
mientras Buuel se llevaba la Palma

Yuri Gagarin

~18~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

Los aos 60 se
abren a una radio y
a un tiempo nico

de Oro en Cannes con Viridiana.

Las pelculas ms significativas de este
ao, y que perdurarn hasta nuestros
das, son sin duda Desayuno con
Diamantes y West Side Story.

Canciones para dedicar

Para la msica es el ao del

debut de un joven Luciano Pavarotti, de unos Beatles que actan por
vez primera en el Cavern Club de
Liverpool y de la apoteosis de Judy
Garland en el Carnegie Hall. Aqu,
Radio Popular de Loyola se hace eco
del debut de Conchita Bautista en una
incipiente Eurovisin que cumple su
sexto ao. Como no poda ser menos,
no se gana pero Estando contigo
son en el dial de la emisora, pues
Luis Iriondo se acerc a retransmitir
esa edicin de la cita en Npoles. Y
mientras los certmenes de bertsos
atraen a deseosos oyentes de letras
cercanas, en el Festival de Benidorm,
donde recalarn miles de vascos en
las prximas dcadas, triunfa un Jos
Guardiola de voz cavernosa con una
Enamorada de Rafael de Len musicada por Augusto Alguer.
Canciones dedicadas que
suenan para el Club de Amigos: The
Young Ones de un Cliff Richard con
The Shadows que hacen doblete con
Apache y canciones eternas como

Santuario de San Ignacio de Loyola

Stand by me, Moon River o Crying; simpticas como Quince aos

tiene mi amor en un tiempo de twist;
o puras para guateque como los 24
mile bacci de Adriano Celentano o el
Runaway de Del Shannon. En el Pas
Vasco, a pesar de las celebraciones
por las amenas canciones que retransmita Radio Loyola, tocaba llorar la
muerte del clsico Jess Guridi, que
elev las melodas vascas o El Casero a una escala internacional.

Deportes, revistas y libros

En el mbito deportivo el
Madrid se proclamaba campen de
liga liderado por Di Stfano en un ao
mediocre para los equipos vascos, que
se situaban en mitad de la tabla. Pero
el Tour atraa ya a un buen nmero de
aficionados vascos que vean a un Jaques Anquetil imparable que ganaba
su segunda gran vuelta ciclista. La crnica rosa por su parte, aunque se case
Carmen Sevilla, se torna gris con la
separacin de Marilyn Monroe y Arthur
Miller. Y ya que citamos a un ilustre es-

~19~

critor, el Pulitzer se lo lleva Harper Lee

con un Matar a un ruiseor, vigente
desde entonces. En castellano ser el
ao que vea la luz El coronel no tiene
quien le escriba de un Gabriel Garca Mrquez apasionado. Por cierto,
mientras se poda ser socio del Club
de Amigos por tan slo 25 pesetas, el
peridico por entonces costaba 150,
lo que viene a ser 1 cntimo de euro.
Corra en el calendario el ao 1961.

uskarazko irratiaren aurrekariak 1925. urte inguruan sortu

ziren, Radio San Sebastin
irratiari esker. Garai hartan, euskaltzaleek bazekiten dagoeneko
irratia zeinen garrantzitsua zen,
baina 1932ra arte ez zen izan
bete-betean euskaraz zen asteroko programarik. Programa hori
debekatu egin zuen ondoren Errepublikako Gobernuak. Lehen 137
emankizun horiek izan ziren ondoren etorriko zenaren aitzindari.
Eliza katolikoaren babesean itzuli ziren euskarazko ahotsak uhinetara. Radio Segura izan
zen Euskal Herrian emankizunak
bi hizkuntzetan egin zituen lehen
irratia; 1956an inauguratu zen.
Irrati horren eskaintza erlijiosoa
zen, batez ere, eta haren atzetik,
euskararentzat tartea zuten beste
irrati-etxe batzuk sortu ziren.
Edonola ere, Loiola Herri
Irratia izan zen euskarazko irratiaren sustatzailea. Jesusen Lagundiaren ekimenez sortu zen; Loiolako
Santutegian bertan zuen estudioa
eta 60 metroko antena bat Erlenate
mendian. 1961eko otsailaren 11n
hasi zen emititzen. Bi erlijioso jesuitak sortu zuten irratia: aita Jos
M. Bergarak eta aita Francisco
Ibiricuk.
1961eko uztailaren 31n,
Loiolako San Inazio egunean, hain
zuzen ere, inaugurazio ofiziala
egin zen, eta, bitxikeria gisa, beste
agintari batzuen artean, Francoren
emazte Carmen Polo bertaratu zen,

55 Aniversario

Proiektua sortu zen

Carmen Polo con el entonces Sr. Obispo de la Diocesis DR. D. Jaime Font y Andreu

Ignacio Arregui guionizando

Donostian ematen baitzuen uda.

Orduz geroztik, gora egin zuen
emankizunaren ordu kopuruak: 14
ordu izaten ziren egunean, goizeko
zortzietatik gaueko hamaikak arte,
etenik gabe.
Loiola Irratia, hasiera batean, santutegiaren zerbitzura ze-

~20~

goen irrati-etxe erlijiosoa zen, baina, pixkanaka, orotariko irrati-etxe

bihurtuz joan zen: erlijio arloko
emankizunez gain, entretenimenduzko programak, euskal musika,
pilota-partidak eta bertso-errezitaldiak ematen zituen, baita txirrindularitza-lasterketak ere.

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

24 orduak euskaraz,
jaialdi errepikaezina
B
enito Lertxundi, Mikel Laboa
eta Gontzal Mendibil artista
gazteek parte hartu zuten,
besteak beste, euskarazko irratiaren jarraitzaile leialenek maitasun
handiz gogoratzen duten jaialdian:
1976ko martxoaren 27an euskal
musikaren jaialdi handi bat egin
zen Anoetako Belodromoan. Etenik
gabeko 24 orduko euskarazko
emanaldia izan zen, eta mugarri
izan zen erabat euskaraz egiten zen
irratiaren defentsan.
Hamar mila pertsona
inguru bildu ziren jaialdian, eta
zuzenean eman ezin izan zen
arren, frogatu zuten posible zela
edozein motatako kantuak eta
kazetaritza-estiloak euskaraz egitea.

Kronika, elkarrizketa,
mahai-inguru, bertso-errezitaldi eta Euskaltzaindiaren saio berezi
batekin bete ziren Herri
Irratiaren uhinak 1976ko
martxoaren 24 hartan,
hain zuzen ere, lehen
hauteskunde orokorrak
ospatu baino urtebete
lehenago.

Lourdes Iriondo

~21~

CM

MY

CY

CMY

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

Euskaraz, justizia eta beharragatik

1964. URTEAN, INFORMAZIO ETA TURISMOKO PROBINTZIA-ORDEZKARIAK IXTEKO
AGINDUA JAKINARAZI ZION IRRATIARI. ARRAZOIA ZEN EUSKARA GEHIEGI ERABILTZEN ZELA
PROGRAMAZIOAN. BESTE EZEREN GAINETIK, IRRATIAK EUSKARAZ EMATEN ZITUEN PROGRAMA
GUZTIAK ETEN BEHAR ZITUEN. GERTAKARI HORI HIZKUNTZA ZELA-ETA JASANDAKO HAINBAT
ETA HAINBAT OZTOPO BAT BESTERIK EZ ZEN IZAN.

ori guztia gorabehera, ez

zuten helburua lortu. Erantzuna ezezko borobila izan
zen, erabat bidegabea baitzen, eta,
hori dela eta, agintaritzak adostasun bat lortzeko baldintza batzuk
ezarri zituen: euskara denboraz
kanpoko programetan erabiliko
zen; ezingo zen ez publizitatean ez
eskainitako diskoetan egiten ziren
eskaintzetan erabili.
Horrela izan zen hasiera
batean, baina erabaki hori ez zen
erabat bete eta, ahal izan zen heinean, euskararen erabilera areagotu egin zen pixkanaka. 1956. urtera
arte; izan ere, beste oztopo bat iritsi
zen Loiolara: Gobernuak frekuentzia modulatua ezartzeko plan bat
ezarri zuen, eta zuzenean eragin
zion Loiola Irratiari, ixteko agindua
jaso baitzuten. Hala eta guztiz ere,
horrela ere ez zuten lortu euskaldunen ahotsak isiltzea, eta uhin berrietan bere lekua aurkitu zuen berriz
ere handik gutxira.

~23~

55.go Urteurrena

Y Pete Seeger grab en Donosti

CONCIERTO MEMORABLE CELEBRADO
EN EL VICTORIA EUGENIA

iez aos despus de inaugurarse Herri Irratia, en

1971, Pete Seeger, leyenda del folk americano,
abarrotaba el Victoria Eugenia. Conocido por enarbolar la cancin protesta, por su defensa de los derechos
humanos y su inalterable compromiso social entr en
Donosti con toda su artillera. Se super el aforo y el concierto concluy con cargas de los grises en las inmediaciones del teatro. Acompaado de Raimn, y tras su paso
por Catalua, Seeger pas tres das en San Sebastin
con la gente de Ez Dok Amairu: Benito Lertxundi, Xabier
Lete o Joxean Artze. Como no poda ser menos tambin
se acerc a las ondas de Herri Irratia y dej una entrevista jugosa con Joxemari Iriondo. Tanto en el concierto
como en las ondas pronunci mensajes claros apelando
a la voz del pueblo. Son su emblemtico Venceremos,
una universal Guantanamera, salvando la barrera
idiomtica. Dicen que fue la primera gran estrella de la
msica internacional que habl euskera, mucho antes que
Springsteen.

~24~

EN UN

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

TRAS EL ATENTADO,
AIRES RENOVADOS Y
REFORZADOS

os Guerrilleros de Cristo Rey y el Batalln Vasco-Espaol se apuntaron aquel tanto, ellos mismos reivindicaron el atentado que la noche del 11 de junio de
1977, previa a las primeras elecciones generales para
el Parlamento, hizo volar por los aires el centro emisor.
Un nuevo revs, esta vez de otra ndole, acababa con la
retransmisin de una de las radios ms querida y seguida
por el pueblo vasco.
Las ruinas en Itxumendi resultaron duras de contemplar. Con sus imgenes se forraron las paredes de
la emisora en Loyola, que volvi a las ondas en apenas
catorce das. Sorprende en parte la celeridad, pero no
la capacidad de reaccin y la determinacin. Si algo ha
demostrado esta emisora, y con ella sus profesionales
y oyentes, es empeo y coraje. Nadie ha podido nunca
callar la voz propia, local, profesional y en euskera de
Radio Loyola.
A da de hoy no se tiene constancia de ninguna
investigacin por parte de las autoridades polticas. Las
emisiones continuaron, la programacin mejor, el euskera se abri paso y Herri Irratia continu haciendo su labor,
la de agrandar el espectro cultural vasco.

~25~

55 Aniversario

Algo ms que oyentes,

todo un Club de Amigos
R
adio Loyola logr grandes cosas desde que inici su
andadura, pero quiz una de las ms emblemticas
fue aquel Club de Amigos dispuesto a apoyar a la
emisora hasta el final. En un tiempo en que veinte pesetas
era dinero, ms de mil personas se comprometieron a
abonar entre 15 y 25 pesetas mensuales para ayudar en la
financiacin de la radio que queran y con la que se sentan
identificados.
Fue en 1966, en el paso obligado de la Onda Media a la Frecuencia Modulada, cuando el Club de Amigos
alcanz proporciones inesperadas. Una fuerte campaa de
captacin de socios iniciada pocos das antes de dejar la
OM situaba la cifra para la supervivencia en 6.000 abonados. Al final se cumplira prcticamente el objetivo sealado con la inscripcin de ms de 5.000 socios.
Aquellas generosas y comprometidas familias que
apoyaron la emisora reciban el derecho de servirse dos
veces al mes de discos dedicados, y tambin de enviar dos
veces al mes sus intenciones para ser ledas antes del rezo
del rosario.
Todos se involucraron en la supervivencia de Radio
Loyola, trabajadores y pblico, estableciendo entre ellos a
travs de las ondas algo ms que el deseo de comunicar y
estar informado, un sentir y un proyecto cultural comn.

~26~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

Juan Lekuona, SJ

ZUZENDARI ETA SUSTATZAILE HANDIENETAKO BAT

uan Lekuona Urrutia, SJ (Tolosa 1928-2005) Loiola

Irratiko zuzendari izan zen 8 urtez, 1962tik 1979ra.
Lekuonak uste osoa zuen Gipuzkoa euskal probintzia
deszentralizatu bat zela, dena ez zela hiriburuan ardazten, eta hori gakoa izan zen Azpeitian errotutako irrati
hori sustatzeko orduan; izan ere, horregatik izan zuen
Loiola Herri Irratiak izan zuen oihartzuna Gipuzkoako
haranetan. Une gogorrenak egokitu zitzaizkion, bereziki
euskaraz emititzeagatik Madrilgo gobernuarekin eta,
oro har, erakunde ofizialekin izandako arazoak. Esate
baterako, bera zen zuzendari 1964an Loiola Herri Irratiko zuzendaritzak Informazio eta Turismo Ministerioaren
ixteko agindua jaso zuenean, debekatu egin baitzuten
emankizunetan euskara erabiltzea. Hala ere, euskara

galtzea saihestu ahal izan zuen, baimena eman ziotelako

euskara egunero egiten ziren bi erlijio-emankizunetan
(bat errosarioa) eta astero egiten ziren beste bi programetan erabiltzeko.
Aurrerago, 1971n, Donostiako Herri Irratiaren
zuzendari-kargua ere hartu zuen. Bi irratien zuzendari izanik, Gipuzkoaren bihotzeraino sartu zen irrati-proiektu bat
sustatu zuen. 1966tik Ignazio Arregi jesuita izan zuen Loiola
Herri Irratiko zuzendariorde eta, 1971 amaieran, kargu
bera hartu zuen Donostiako irratian Mariano Ferrer jesuita
gazteak. Kazetaritza-ikasketak amaitu berri zituen Estatu
Batuetan. Hala, Loiola eta Donostiako irratien fusioa izan
zen gaur egungo euskal irratien hazia, eta Juan Lekuona,
SJ izan zen horren guztiaren sustatzaile nagusia.

~27~

55.go Urteurrena

Herri Irratia
abander un
movimiento de
comunicacin
en defensa de
la personalidad
vasca y sus
derechos

Iaki Gabilondo
Iaki, con Herri Irratia hablamos de un
tiempo apasionante de profesin y de
unos inicios que coinciden con el arranque de esta emisora, qu recuerdas
de aquel principio y de Radio Loiola?
Yo recuerdo que haba lneas de comunicacin en
el nuevo pensamiento vasco que estaban en Zeruko Argia,
revista de los capuchinos, cuando empez Herri Irratia. Yo
haba terminado periodismo y los de la publicacin me
pidieron el carnet para poder ejercer. As que durante un
tiempo figur como director, aunque no hice nada all. La
publicacin estaba abriendo la primera brecha, donde iban

llegando y empezando a circular los primeros pensamientos reivindicativos del euskera o de lo vasco en los primeros
60. Ah empez Herri Irratia, que inmediatamente se constituy en abanderado de un movimiento de comunicacin
en defensa de la personalidad vasca y de los derechos del
pueblo vasco que no se haba, hasta ese momento, conocido. Es decir, la primera seal de comunicacin en defensa
de los derechos del pueblo vasco en pleno franquismo fueron, desde mi punto de vista, Zeruko Argia y Herri Irratia.
Tras su nacimiento, la emisora fue identificada por todos
los oyentes de la zona de Loiola, Azpeitia, como una voz
humilde, discreta en el franquismo ms feroz, que iniciaron

~28~

Herri Irratia

1961

2016
Radio Popular

Radio Loyola fue altavoz de la cultura vasca para alguno de tus autores
preferidos -como Xabier Lete-, hasta
que punto crees que tuvo relevancia en
nuestra cultura el haberles prestado
micrfono?

los primeros movimientos de comunicacin relacionada

con Euskadi, sutilmente, como se puede imaginar.

Y cmo viviste el vnculo entre Radio

Popular de San Sebastin y Radio
Loyola?

Cuando fui nombrado director de Radio Popular

de San Sebastin por el ao 69, andaban buscando un
joven, entonces Herri Irratia que ya tena en ese momento
una personalidad muy clara, ya era un dolor de cabeza
claro, con una lnea clara y fuerte de comunicacin all.
Conmigo que militaba mucho en esa posicin, con Jos
Miguel Azpiroz, que estaba de director en Radio Bilbao, y
con la de Santander constituimos algo as como pequeas
minicadenitas. Cada una iba por su lado, evidentemente
Herri Irratia-Radio Loyola era la que iba ms avanzada,
era una abanderada absolutamente conocida, indiscutible
y poderosa. Yo empec en la radio tmidamente, suave-suave, a ver lo que poda hacer. Bilbao no iba exactamente en esa longitud de onda pero cuando constituimos
una minicadenita los tres empezamos a hacer cosas que
ocuparon en el espectro un producto que no se sola dar
en esa dimensin: empezamos a hacer regatas, bertsolaris, partidos de pelota y eso ya lo vena haciendo Herri
Irratia, aunque solamente en la zona de Loyola, pero al
engancharnos nosotros y Bilbao, adquiri una mayor pegada. Pero la que tena la batuta desde el punto de vista
del pensamiento profundo era Loyola, que estaba perfectamente identificada.

Radio Loyola ya se convirti en cenculo de ese

pensamiento. Nosotros humildemente, posteriormente,
fuimos entrando en ese captulo con Benito Lertxundi,
una guardia que cuando empezaron a moverse adquiri
el prestigio que ahora ya la historia ha concedido a Ez
Dok Amairu, una organizacin que fue, desde el punto de
vista tico, esttico, poltico, cultural y social, una bandera
absolutamente extraordinaria, grande. Y el nmero uno
de ese asunto fue Loyola claramente. Hablamos de un
momento de despertar. Todo lo que estamos contando son
sucesivos pasos en el proceso de una sociedad que est
despertando en otros mbitos tambin. Pero en la comunicacin, en la radio en Euskadi no haba nada parecido.
Frente a las propuestas de las grandes cadenas hicimos
cosas que llamaban mucho la atencin y en todo esto el
centro era Radio Loyola con Lekuona y con Arregui.

Iaki,declarabas hace bien poco que

aquel nio que pasaba por delante
de Radio San Sebastin ha superado
sus sueos, es importante volcar las
ilusiones para hacer una buena radio?

Y visto con el paso del tiempo, y t que

atesoras unos cuantos, cmo crees
que pudo sentar que recibieran un
premio Ondas en el ao 68?

Pues sent como un tiro. All estaban Juan Lekuona

que era director e Ignacio Arregui que era codirector de
programas. Los dos, Lekuona y Arregui, eran los motores
de aquella radio que tena un claro reconocimiento y que
estaba actuando como un factor aglutinante, muy poderoso, de esos sentimientos que empezaban a aflorar y que
hasta el momento estaban ah, ms o menos camuflados,
pero empezaban a moverse progresivamente. Estaban
agrupados ah. Entonces lleg un Premio Ondas de Radio
Loyola, que yo creo les fue otorgado por un reconocimiento
puramente tcnico. Lo dio Radio Barcelona, seguramente
sin tener ni idea de que estaba premiando a una radio
observada, all en Euskadi, por las autoridades como una
especie de medio incmodo. Para Radio Loyola fue una
buena cosa, aunque los que otorgaron el premio en Barcelona no tenan la menor idea. Ellos pensaban que premiaban a una radio que tena un producto interesante pero no
saban que estaba teniendo esa repercusin.

S, la radio es el medio de comunicacin ms

caliente, ms verdadero, que establece una comunicacin
ms personal de corazn a corazn-. La radio es como
un segundo corazn, marca un tic-tac de la vida porque
vive en horas, minutos y segundos y eso no se puede
hacer sin una actitud integrada. No puedes hacerlo como
un trabajo ajeno, como un trabajo manual. Te entregas,
es una comunicacin muy personal, caliente, de persona
a persona. S me gustara reflejar algo de ese tiempo,
cuando Radio Popular de San Sebastin estaba en la calle
Bengoetxea y fue incorporndose a la estela de Radio
Loyola, en la misma lnea aunque tena ms autonoma
de vuelo porque viva all entre montaas y pareca que
no les oa nadie. Nosotros en Radio Popular tenamos
una dificultad mayor de accin, tenamos al Delegado de
Informacin y Turismo colgado de la chepa todo el santo
da. Pero en la lnea de pequeos movimientos que podamos hacer me gustara mencionar a dos personas: Txaro
Arteaga, durante tantos aos directora de Emakunde,
amiga del alma, y con otra por la cual yo estuve all: Paco
Sagarzazu, una figura eminente. Como la nueva gente
que se fue moviendo en la radio, en esa estela que tena
como locomotora a Herri Irratia.

~29~

55.go Urteurrena

Karolina Sainz De Bikua

ZUZENDARI
Herri Irratian lan egin zenuen garaian
nolakoa zen emakumearen papera
irratigintzan berdintasun egoerari
dagokionez?
Egia esan, ez nuke esango emakume eta gizonezkoen artean ezberdintasun handirik zegoenik. Saio
nagusien ardurak berdin eskaintzen zizkiguten batzuri
eta besteoi: Herri Irratiaren kasuan, informatiboetako eta
magazin batzuetako lan taldeen zuzendaritza emakumeek
zituzten. Eta beste irratietan ere, ohikoa zen emakumeak
gizonezkoen lan taldean zuzentzen ikustea.

Asko aldatu al da azken urtetan irratia

egiteko modua?

Tira, baietz esango nuke. Teknika alorrean behintzat gauzak asko aldatu direla esango nuke. 90eko hamarkadan hasi ginenean baliabide teknikoak oso mugatuak
eta oinarrizkoak ziren. Emisioa joan egiten zen batzuetan,
grabaketak egiteko sistemak oso primitiboak ziren eta
ondorioz, soinuaren kalitatea ere hala modukoa, kanpoko
konexioak egiteko ere muga asko genituen Bestalde,
giza alorrean gauzak hainbeste aldatu ez direla esango
nuke. Orduan pertsona gutxi geunden irrati ordu asko
osatzeko, baina gaur egun ere, ikusten dudanez, komunikabideek ez dute apustu tinkorik egin lan taldeak indartu
eta langileak zaintzeko. Oso prekarioa eta ezegonkorra
ikusten dut atzo bezala gaur ere irratietako langileen
egoera. Irratia egin dugunok eta egun egiten dutenek
benetan bokazioa izan dugulako eta dutelako da, irratia
maite eta bizi dutelako, baina oso zaila da karrera profesional bat egin, hazi eta aurrera egin ahal izatea.

Zein irratsaio motarekin gozatu zenuen

gehien?

Irratia orokorrean maite nuen, eta edozein saio

tokatuta ere pozik aritzen nintzen. Gure espiritua ikastea
zen, beste lankideekin, irratira etortzen ziren gonbidatuekin, elkarrizketatzen genituen pertsonekin etengabe
ikasten. Herri Irratian urte haietan oso giro berezia bizitu
genuen, zorte handia izan dugu bertan airtu ginenok.
Euskara eta Euskal Herriaren sustapena genituen helburu,
eta bidean erabaki zailak hartu behar izan genituen (Cope-tik bereiztu, adibidez), baina beti aurrera. Gure artean
ere lankidetza eta elkarlan giro aparta zegoen, eta baldintza horietan goizero mikrofono aurrean jartzea benetan
luxu bat izan zen. Galderara itzulita, batipat kultur gaiak

maite nituen eta halakoak izan ziren batipat egin nituenak, baina beti ere tokatzen bazen, beste edozein lankide
ordezkatzeko prest.

Nolakoa zen entzuleekiko harremana?

Oso gertukoa, ia etxekoak ikusten gintuzten askok, familikoak bezala, eta bagenituen tarteka emisorara
inguratzen zitzaizkigunak, askotan oparitoren bat esku
artean! Polita zen mikrofonoaren bitartez lortzen genuen
gertutasuna.

Zer suposatu du zure ibilibide profesionalean Herri Irratiko familiako kide

izanak?

Asko. Profesional mailan ea egun naizen guztia.

18 urteren ondoren irratia utzi eta gero, Euskadi Irratian,
Euskal Telebistan eta sukaldarien munduan aritu naiz lanean eta kolaborazio ezberdinak egiten, gaur egun elkar
Taldeko komunikazio taldera iritsi arte. Baina nire benetako eskola irratia izan da, profesional bezala izaera eta
egun ditudan baloreak Herri Irratian errotu ziren. Asko zor
diot. Euskal irratigintzan urrats garrantzitsu bat egin zuela
uste dut. 

~30~

N O

L I M I T S