PONOLOHIYA

Ang bawat wika sa daigdig ay binubuo ng mga tunog na binibigkas. Ang wikang Filipino ay may
sariling kakanyahan na nakabuhol sa natatanging kultura nito. Kayat magiging madali at malinaw
ang pagkatuto ng Filipino kung lubos nating nauunawaan kung paano nalilikha ang mga tunog na
bumubuo rito. Ang lubos na kaalaman sa aspektong ito ay makatutulong nang malaki sa pagaaral ng wikang Filipino. Bilang panimula, atin munang, pag-aralan ang mga bahagi ng ating
katawan na ginagamit sa pagsasalita. Sa ibaba ay makikita ang isang saggital diagram na higit
na kilala sa taguring OSCAR.
Ang mga Prinsipal na Sangkap ng Pananalita
Ang larawan sa itaas ay nagpapakita ng mga bahaging ginagamit sa pagsasalita, mula sa
hanging nagmumula sa baga hanggang sa itoy makalabas sa babagtingang tinig sa paglabas sa
labi o dili kayay sa ilong.
Ang Pagsasalita
Ayon sa mga linggwista, upang makapagsalita ang isang tao, siyay nangangailangan ng tatlong
salik. Ito ay ang mga sumusunod:
1. ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya
2. artikulador o ang pumapalag na bagay
3. resonador o ang patunugan
Dahil sa interaksyon ng tatlong salik na nabanggit, nakalilikha ang tao ng alon ng mga tunog. Ang
hangin ang siyang nagiging midyum ng mga alon ng tunog na dumarating sa ating mga tainga.
Ang enerhiya ay ang presyong nalilikha ng papalabas na hiningang nagbubuhat sa baga na
siyang nagpapalag sa mga babagtingang tinig at gumaganap bilang artikulador. Lumikha ito ng
tunog na minomodipika naman ng bibig na siyang nagiging resonador. Ang bibig, gayundin ang
ilong, ang nagsisilbing mga resonador.
Kung ating susuriing muli ang sagittal diagram o si OSCAR, mamamalas natin na ito ay may apat
na bahaging kailangan sa pagbigkas ng mga tunog. Ito ay ang sumusunod:
1. dila at panga (sa ibaba)
2. ngipin at labi (sa unahan)
3. matigas na ngalangala (sa itaas)
4. malambot na ngalangala (sa likod)
Malaya nating naigagalaw ang ating panga at dila kayat dahil dito, nagagawa nating pagbagubaguhin ang hugis at laki ng espasyo sa loob ng bibig. Maraming posisyon ang nagagawa ng
ating dila. Maaari itong mapahaba, mapaikli, mapalapad, maipalag, maitukod sa ngipin o sa
ngalangala, mailiyad o mapaarko nang ayon sa tunog na nais likhain. Nalilikha ang mga
ponemang patinig sa pamamagitan ng pagbaba o pagtaas ng anumang bahagi ng dila (harap,
sentral, likod) at gayundin dahil sa pagbabago ng hugis ng espasyo ng bibig at ng mga labi na
nilalabasan ng tinig. Ang pagkakaiba-iba ng mga nabubuong tunog ay dahil na rin sa mga
pagbabagong nabanggit sa itaas. Sa pagkakataong ito, laging tandaan na higit na madaling
matutuhan ang palabigkasang Filipino kung ihahambing sa mga wikang kanluranin tulad ng
Ingles at Kastila dahil kakaunti lamang ang mga tunog na bumubuo ng wikang Filipino di tulad ng
dalawang wikang nabanggit na binubuo ng maraming ponema.
Katuturan ng Ponema
Ponema ang tawag sa isang makabuluhang tunog ng isang wika. Ito ay hango sa wikang Ingles
na phoneme na nahahati sa dalawang salitang phone (tunog) at eme (makabuluhan) May tiyak
na dami ng mga ponema o makabuluhang mga tunog ang bawat wika. Binubuo ang wikang
Filipino ng dalawamput limang (25) ponema dalawampu (20) na ponemang katinig at limang
(5) ponemang patinig.
Mga Katinig - /p, t, k, ?, b, d, g, m, n, , s, h , f, v, z, l, r, j, w, y/
Mga Patinig - /a, e, i, o, u/

Sinasabing makabuluhan ang isang tunog kapag nag-iba ang kahulugan ng salitang
kinasasamahan nito sa sandaling itoy alisin o palitan. Ang salitang bansa, halimbawa, ay magiiba ng kahulugan kapag inalis o pinalitan ang /s/ ng /t/ na nagiging banta o threat. Samakatwid,
ang /s/ ay isang makabuluhang tunog sa Filipino.
Sapagkat konsitent ang palabaybayang Filipino na ang ibig sabihin ay may isa-sa-isang
pagtutumbasan ang ponema at ang letra o titik na kumakatawan dito, lahat ng simbolong
ginagamit upang magreprisinta ng ponema ay siya na ring ginagamit na mga letra sa
palabaybayan, matangi /?/ at //. Sa ating palabaybayan, ang /?/ ay hindi binigyan ng katumbas
na letra. Sa halip, itoy isinama sa palatuldikan at tinutumbasan ng tuldik na paiwa (\). Naging
makabuluhan pa rin ang tunog na ito kung itoy papalitan ng ponema. Tulad ng salitang /pa:soh/
walk na magiging /pa:so?/ burn.
Ang // naman ay tinutumbasan ng digrapo o dalawang letrang ng.
Maitatanong marahil kung bakit ang mga titik na c, , q, at x. Ang mga titik na ito ay walang tiyak
na ponemikong istatus o walang iisang tunog na tinutumbasan. Kaya ang mga titik na ito ay
tinaguriang redandant. Katulad ng ipinakita sa ibaba:
c = tinutumbasan ng s kung tunog /s/ tulad ng central = sentral
tinutumbasan ng k kung tunog /k/ tulad ng card = kard
= tinutumbasan ng dalawang ponemang /n/ at /y/ tulad ng bao = banyo
q = tinutumbasan ng k kung tunog /k/ tulad ng quota = kota
tinutumbasan ng dalawang ponemang /k/ at /w/ kung may tunog nito
tulad ng quarter = kwarter
x = tinutumbasan ng s kung tunog /s/ tulad ng xerox = seroks
tinutumbasan ng dalawang tunog na /k/ at /s/ kung may tunog nito
tulad ng taxonomy = taksonomi
Anumang uri ng tunog na mapag-aaralan kung itoy isusulat upang makita kung papaano ito
binibigkas ay dapat naikulong sa dalawang pahilis na linya / /.
Uri ng Ponema
Binubuo ang wikang Filipino ng dalawang uri ng tunog: ang mga ponemang segmental at
suprasegmental. Kabilang sa mga segmental ang mga katinig, patinig, diptonggo, kambal-katinig
o klaster at pares minimal. Kasama naman sa mga suprasegmental ang diin, intonasyon at hinto.
Mga Ponemang Segmental
Ito ang mga tunog na ginagamitan ng mga katumbas na letra o titik upang mabasa at mabigkas.
Mga Ponemang Katinig. Ang mga katinig ng Filipino ay maisaayos ayon sa punto at paraan ng
artikulasyon at kung ang mga ito ay binibigkas nang may tinig (m.t.) o walang tinig (w.t.), gaya ng
makikita sa tsart sa ibaba:
PARAAN NG ARTIKULASYON PUNTO NG ARTIKULASYON
Panlabi Pangngipin PanlabiPangngipin Panggilagid Palatal Velar Panlalamunan Glottal
Pasara w.t.
m.t. p
bt
dk
g?
Pailong w.t.
m.t.
m
n

Pasutsot w.t.
m.t. f
vs

zh
Pagilid m.t. l
Pakatal m.t. r
Afrikatibo m.t. j
Malapatinig w.t. y w
Pansinin na ipinakikita ng punto ng artikulasyon kung saang bahagi ng bibig nangyayari ang
pagbigkas ng isang katinig. Sa pamamagitan ng walong punto ng artikulasyon ay mailalarawan
natin ang ponemang katinig ng Filipino.
1. Panlabi dumidiit ang ibabang labi sa labing itaas /p,b,m/.
2. Pangngipin dumidiit sa loob ng mga ngiping itaas ang dulo ng dila /t,d,n/.
3. Panlabi-Pangngipin dumidiit ang ibabang labi sa mga itaas na ngipin /f,v/.
4. Panggilagid ang ibabaw ng dulong dila ay lumalapit o dumidiit sa punong gilagid /s,z,l,r/.
5. Palatal lumalapit o dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong
dila /y/.
6. Velar dumidiit sa velum o malambot na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng punong dila
/k,g,,w/.
7. Panlalamunan ang likurang bahagi ng dila ay dumidiit sa lalamunan /j/.
8. Glottal lumalapit o dumidiit ang mga babagtingang pantinig at hinaharang ang presyon ng
papalabas na hiningang galing sa baga at pagkatapos ay pakakawalan upang bumuo ng paimpit
o pasutsot na tunog /?,h/.
Ang paraan ng artikulasyon naman ay inilalarawan kung papaanong gumagana ang ginagamit na
mga sangkap sa pagsasalita at kung paanong ang hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa
pagbigkas ng alinman sa mga ponemang katinig. Ang paraan ng artikulasyon sa Filipino ay
mapapangkat sa pito, gaya ng mga sumusunod:
1. Pasara o Istap harang na harang ang daan ng hangin /p,t,k,?,b,d,g/
2. Pailong o Nasal sa ilong lumalabas ang hangin na naharang dahil sa pagbaba ng velum at
hindi sa bibig /m,n,/
3. Pasutsot ang hanging tumatakas ay nagdaraan sa makipot na pagitan ng dila ng ngalangala
okayay ng mga babagtingang pantinig /f,v,s,z,h/.
4. Pagilid o Lateral ang dulong dila ay nakadikit sa punong gilagid kung kayat ang hangin ay
lumalabas sa gilid ng dila /l/.
5. Pakatal o Thrill ang hangin ay ilang ulit na hinaharang at pinababayaang lumabas sa
pamamagitan ng mabilis na paggalaw ng dulo ng nakaarkong dila /r/.
6. Afrikatibo nang una ay pinipigilan ng babagtingang patinig ang hangin sa paglabas ngunit
pagkamaya-maya pay buong pinakawalan rin ito /j/.
7. Malapatinig o Glayd katulad ngunit kaiba sa mga katinig, ditoy nagkakaroon ng galaw mula
sa isang posisyon ng dila patungo sa ibang posisyon /w,y/.
Ponemang Patinig. Binubuo ang wikang Filipino ng limang ponemang patinig. Ang mga ito ay
maaari ring maiayos batay sa kung anong bahagi ng dila ang gumagana sa paglikha ng tunog
(harap, sentral, likod) at kung ano ang posisyon ng nabanggit na bahagi sa pagbigkas (mataas,
gitna o mababa) tulad ng makikita sa ibaba:
Harap Sentral Likod
Mataas i u
Gitna e o
Mababa a

Mga Alomorp ng Morpemang Filipino at Sama

Alomorp ng wikang Filipino

Ang Filipino ay may apat na panlapi na may mga alomorp. At ang bawat isay
may mga tuntuning sinusunod. Ang panlaping [pang] ay may tatlong alomorp.
Ito ay ang mga panlaping unlaping [pang-], [pam-] at [pan-]. Ginagamit ang
[pang-] kung ang inuunlapiang salitang-ugat ay nagsisimula sa mga patinig na
/a, e,i,o,u/ o alinman sa mga ponemang katinig na /k,g,ng,m,n,w,y/;
samantala ginagamit naman ang [pam-] kapag ang salitang-ugat na inuunlapian
ang nagsisimula sa /b/ o /p/, habang ang [pan-] naman ay ginagamit kapag ang
salitang-ugat na inuunlapian any nagsisimula sa alinmang mga ponemang
/d,l,r,s,t/.
Halimbawa ay ang mga sumusunod:
[pang-] [pam-] [pan-]
pang-ihaw pampito panluto
pang-ulo pambati pandaliri
pangngalan pambansa pandikit
pangwalis pampuso pantali
Katulad ng [pang], ang panlaping [mang] ay may tatlong alomorp din. Ito ay ang
mga unlaping [mang-], [mam-] at [man-]. Ang [sang] at [sing] naman ay [sang-],
[sam-], [san-] at [sing-], [sim-], [sin-]. Ang mga ito ay sumusuod sa tuntunin ng
panalaping [pang]. Narito ang balangkas upang lubasang maintindihan.
[pang-] [pam-] [pan-]
[mang-] [mam-] [man-]
[sang-] [sam-] [san-]
[sing-] [sim-] [sin-]
abd
epl
ir
os
ut
k
g
ng
m
n
w
y
agbabagong Morpoponemiko ng wikang Filipino at Sama
Sa pagbuo ng salita, maraming prosesong nagaganap. Ang mga prosesong ito ay
tinatawag na pagbabagong morpoponemiko. Ang mga prosesong ito ay
nagaganap sa pagbuo ng panibagong salita mula sa isang salita at nagbibigay ng
panibagong kahulugan. Bilang pangkalahatang alituntunin, mayroong limang uri

ng pagbabagong morpoponemiko. Ang (1) asimilasyon, (2) pagpapalit-ponema,

(3) pagkakaltas-ponema, (4) paglilipat-diin at (5) metatesis.
Ang mga pagbabagong morpoponemikong ito ay siyang nagaganap sa wikang
Filipino at iba pang wika sa buong mundo. Ang pag-alam nito ay mahalaga sa
pag-aaral ng wika. Dahil ito ay maaaring maging sagot sa matagal nang
suliranin, ang pagkaka-angkan ng wika sa Pilipinas at maging sa buong mundo.
Asimilasyon
Ang asimilasyon ay may dalawang uri. Ang ganap at di-ganap o parsyal. Sa
asimilasyong di-ganap, ang pagbabago ay nagaganap sa panlapi lamang.
Halimbawa ay,
[mang-] + [butas] = mambutas [pang-] + [tali] = pantali
Ang panlaping [mang-] ay nagiging [mam-] habang ang salitang-ugat na [butas]
ay nanatili ang anyo at baybay. Ang panlaping [pang-] naman ay nagiging [pan-]
ngunit ang salitang-ugat na tali ay nanatili ang anyo at baybay. Ang mga
panlaping [mam-] at [pan-] ay mga alomorp ng panlaping [mang-] at [pang-] at
may mga palatuntuning sinusunod. Ito ay ipinapaliwanag sa itaas, ang tungkol
as alomorp.
Ang asimilasyong ganap, ang pagbabago ay nagaganap sa kapwa panlapi at
salitang-ugat. Halimbawa ay,
[pang-] + [palo] = pamalo [pang-] + [tahi] = panahi
ang panlaping [pang-] ay nagiging [pam-] at ang salitang-ugat na [palo] ay
nakakaltasan ng ponemang /p/. Sa ikalawang halimbawa naman, ang panlaping
[pang-] ay nagiging [pan-] at ang salitang-ugat na [tahi] ay nakakaltasan ng
ponemang /t/. Samakatuwid, ang pagbabago ay makikita sa panlapi at salitangugat. Ang mga panlaping [pam-] at [pan-] ay mga alomorp ng panalping [pang].
Ito ay nagbabago dahil may alituntuning sinusunod. Ito ay naipaliwanag na sa
itaas, ang tungkol sa alomorp.
Pagkakaltas-Ponema
Ang pagkakaltas-ponema ay nagaganap kapag ang huling ponemang patinig ng
salitang-ugat ay nawawala sa paghuhulapi nito. Halimbawa ay,
dakpin sarhan kamtan
s.u. pan.hul. s.u. pan.hul. s.u. pan.hul.
[dakip] [-in] [sara] [-an] [kamit] [-an]
ang huling ponemang patinig na /i/ sa salitang-ugat na [dakip] ay nawawala ng
ito ay hinulapiann ng hulaping [-in]. At gayon din ang nangyari sa mga huling
ponema ng salitang-ugat na [sara] at [kamit], nawala ang mga ito ng hulapian
ng [-an].
Pagpapalit-Ponema
Ang pagpapalit-ponema ay nagaganap kapag ang salitang-ugat ay kinakaltasan

ng isa o higit pang ponema kapag ito ay kinakabitan ng iba pang morpema.
Halimbawa ay,
biruin marumi hagkan
s.u. pan.hul. pan.un. s.u. s.u. pan.hul.
[biro] [-in] [ma-] [dumi] [halik] [-an]
ang huling ponemang /o/ sa salitang-ugat na [biro] ay napalitan ng
ponemang /u/. Ang mga ponemang /d/ at /l/, /i/ ng mga salitang-ugat na
[dumi] at [halik] ay napapalitan naman ng mga ponemang /r/ at /g/. Ibig
sabihin, napapalitan lang ang mga ponemang napapaloob sa salitang-ugat
ngunit ang kahulugan ay buo pa rin.
Paglilipat-diin
Ang paglilipat-diin ay nagaganap kapag ang salitang-ugat ay hinuhulapian.
Halimbawa ay
sira:in hawa:kan putu:lin
s.u. pan.hul. s.u. pan.hul. s.u. pan.hul.
[si:ra] [-in] [ha:wak] [-an] [pu:tol] [-an]
ang mga diin ng salita ay nalilipat; na iba sa diin ng salitang-ugat. Ito ay
makikita sa mga halimbawa as itaas. Ang dating diin na makikita sa pagitan ng
una at ikalawang pantig ng salitang [si:ra] ay nalipat sa hulihan ng ikalwang
pantig nito. Kaya binibigkas ng, [sira:in] at hindi *[si:rain}. At gayon din sa iba
pang mga halimbawa sa itaas.
Metatesis
Ang metatesis ay nagaganap kapag nagkakapalitan ng pusisyon ang dalwang
ponema sa loob ng isang salita. Ito ay nangyayari kung ang mga salitang-ugat na
nagsisimula sa mga ponemang katinig na /l/, /r/ at /y/ ay ginigitlapian ng
gitlaping [-in-]. Ngunit, hindi ibig sabihin na maaari lamang ito maganap sa mga
salitang-ugat na nagsisimula sa /l/, /r/ at /y/ at ginigitlapian ng [-in-]. Dahil
nagaganap din ito sa mga salitang-ugat na di nagsisimula sa tatlong nabanggitn
na ponemang katinig tulad ng aptan at sidlan. Nasabi lamang ito dahil ito ay
karaniwang nagaganap. Halimbawa ay,
sidlan nilipad aptan
s.u. pan.hul. s.u. pan.git. s.u. pan.hul.
[silid] [-an] [lipad] [-in-] [atip] [-an]
makikita na ang mga ponemang /l/ at /d/ ng salitang-ugat na [silid] ay
nagkapalitan ng pusisyon at mayroon pang nangyaring pagkakaltas-ponema
dahil ang ponemang /i/ at nawala nang hinulapian ito ng [-an] at naging sidlan.
Makikita rin ang mga pagbabago sa iba pang halimabawa.

Kayarian ng Salita sa wikang Filipino at Sama

Ang salita ay may ibat ibang kayarian. Kaya ang salita ay nauuri sa apat, (1)
payak,
(2) maylapi, (3) inuulit at (4) tambalan.
Ang mananaliksik ay nakalikom rin ng mga salita at hinanay niya ito ayon sa
kayarian. Makikita sa talahanayan sa ibaba ang bilang ng mga salita ayon sa
kayarian,
Kayarian ng Salita
Bilang
Payak
80
Maylapi
50
Inuulit
20
Tambalan
5
Payak
Ang salita ay masasabing payak, kung ito ay binubuo lamang ng salitang-ugat,
at walang panlapi; hindi inuulit at walang katambal na ibang salita.
Filipino Sama = Katumbas sa Filipino
tao daah huwag
ganda ero aso
puno esog lakas
guro danda babae
sayaw tulih tulog
Ang mga halimbawa sa itaas ay mga payak na salita. Makikita na sa Filipino sa
unang hanay, na ang salitang payak ay binubuo lamang ng salitang-ugat. Sa
ikalawang hanay naman ay ang mga salitang Sama na payak. Binubuo rin ito ng
salitang-ugat lamang. At ang katumbas nito sa Filipino ay payak na salita rin.
Ibig sabihin, ang mga salitang payak sa Sama ay payak din ang katumbas sa
Filipino.
Maylapi
Ang salita ay masasabing maylapi kapag ito ay nilalapian. Ang panlapi ay may
tatlong uri: (1) unlapi, (2) gitlapi at (3) hulapi. At may ibay ibang uri naman ng
paglalapi. Ito ay ang mga pag-uunlapi; paggigitlapi; paghuhulapi; pag-uunlapi at
paggigitlapi; pag-uunlapi at paghuhulapi; paggigitlapi at paghuhulapi; at paguunlapi, paggigitlapi at paghuhulapi.

\\Paghuhulapi sa Filipino

Linisin unahin
s.u. pan.hul. s.u. pan.hul.
[linis] [-in] [una] [-in]
\\Pag-uunlapi at Paggigitlapi sa Filipino
Magsumikap ikinuha
Pan.un. pan.git. s.u. pan.un. pan.git. s.u.
[mag-] [-um-] [sikap] [i-] [-in-] [kuha]
Walang nagaganap na pag-uunlapi at paggigitlapi sa wikang Sama.
\\Pag-uunlapi at Paghuhulapi sa Filipino
Pagsabihan nagtayuan
Pan.un. s.u. pan.hul. pan.un. s.u. pan.hul.
[pag-] [sabi] [-an] [nag-] [tayo] [-an]
\\Paggigitlapi at Pag-uunlapi sa Filipino
Tinabasan winalisan
s.u. pan.git. pan.hul. s.u. pan.git. pan.hul
[tabas] [-in-] [-an] [walis] [-in-] [-an]
\\Ang Pag-uunalapi, Paggigitllapi at Paghuhulapi sa Filipino
Pagsumikapan
Pan.un. pan.git. s.u. pan.hul.
[pag-] [-um-] [sikap] [-an]
ipagsumigawan
pan.un. pan.git. s.u. pan.hul.
[ipag-] [-um-] [sigaw] [-an]
Ang Pag-uunlapi, Paggigitlapi, at Paghuhulapi ay hindi nagaganap sa wikang
Sama, ngunit kinakailangan ang mga pagpapaunlad at pagpapalawak sa pag-

aaral na ito.
Inuulit
Filipino Sama
Araw-araw manuk-manuk (ibon)
Sama-sama riki-riki (napakaliit)
Gabi-gabi subu-subu (madaling araw)
Ang pag-uulit sa Filipino ay nagpapakita ng dalas at rami na tinataglay ng
salita. Samantala, sa Sama naman; inuulit ang salita upang ipakita ang kaliitan
o kaagahan na taglay ng salita.
Tambalan
Filipino Sama = Katumabas sa Filipino
bahaghari engkot-kollong kwintas
(tali) (leeg)
bahay-kubo tah-hik dagat
(malayo) (malalim)
asal-hayop lumah-sarirap bahay-kubo
(bahay) (dahon ng niyog)
urong-sulong pagkakay-pagkakan isang kahig, isang (paghukay) (pagkain) tuka
Mapapansin na ang tambalang salita sa Sama ay maaari ring tumbasan ng
tambalan sa Filipino. Ngunit may pagkakataon ring ito ay bumubuo ng
tambalang salita na nananatili ang kahulugan ng dalawang salita tulad ng
lumah-sarirap na bahay-kubo sa Filipino. Nananatili ang kahulugan ng
salitang /lumah/ na ibig sabihin ay bahay at /sarirap/ na ibig tawag naman sa
dahon ng niyog na ginagamit sa paggawa ng lumah-sarirap. Ngunit may
pagkakataon namang nagkakaroon ng ikatlong kahulugan ang tambalang
salitaqng Sama gaya ng engkot-kollong. Mula sa mga salitang /engkot/ na ibig
sabihin ay tali at /kollong/ na ibig sabihin ay leeg. Hindi naman ito
nangangahulugang pantali sa leeg kung di kwintas. Tulad ng bahaghari sa
Filipino, na hindi nangangahulugang bahag ng hari kung di rainbow.
Kayarian ng Salita
Payak
Ibig sabihin, ang mga salitang payak sa Sama ay payak din ang katumbas sa
Filipino.
Maylapi
Ang pag-uunlapi ay nagaganap sa Filipino at Sama. Ang paggigitlapi ay kapwa
nagaganap sa Filipino at Sama. Ang paghuhulapi ay kapwa nagaganap sa Filipino

at Sama. Walang nagaganap na pag-uunlapi at paggigitlapi sa wikang Sama. Ang

Pag-uunlapi at Paghuhulapi ay kapwa nagaganap sa Filipino at Sama. Ang
Paggigitlapi at Paghuhulapi ay kapwa nagaganap sa Filipino at Sama. Ang Paguunlapi, Paggigitlapi, at Paghuhulapi ay hindi nagaganap sa wikang Sama.
Inuulit
Ang pag-uulit sa Filipino ay nagpapakita ng dalas at rami na tinataglay ng
salita. Samantala, sa Sama naman; inuulit ang salita upang ipakita ang kaliitan
o kaagahan na taglay ng salita.
Tambalan
Ibig sabihin, ang tambalang salita sa Sama ay maaaring tambalan rin ang
katumbas sa Filipino. Ngunit hindi sa lahat ng pagkakataon, sapagkat mayroon
din mga tambalang salita sa hindi tambalan ang katumbas sa Filipino kung di
payak na salita o iba pang kayarian.
Rekomendasyon
Dahil sa kahinaang taglay ng mananaliksik, pinanapayo ang marami at higit
pang malalimang pagpapalawak at pagpapaunlad sa wikang Sama.
Kinakailangan ito upang mapagtibay ng husto ang mga natuklasan ng
mananaliksik.
Maaari ring tunguhan ang lugar ng mga informant sa Bongao, Tawi-Tawi na
pinaniniwalaang pugad ng wikang Sama upang mapag-aralan na rin ang
nilalaman ng matanadang Sama at mapaghambing ito sa makabagong Sama at
iba pang wika.
.................................................................................................
..................................................................................