Professional Documents
Culture Documents
"Logic l c s ca hu nh ton
b kin thc m chng ta thu
nhn c.
TONY BUZAN
LEONARD EULER
11 12
06 07
05
09
08
ST MAYONNAISE V
BU C TNG THNG M
Nils Berglund
BT NG THC
TAM GIC, A GIC V A DIN
L T Quc Thng
V CC CHUYN MC KHC
CH BIN:
Trn Nam Dng
BIN TP VIN:
V Quc B Cn
Ng Quang Dng
Trn Quang Hng
Nguyn Vn Huyn
Dng c Lm
L Phc L
Nguyn Tt Thu
ng Nguyn c Tin
11 12
06 07
05
09
08
LI NG
Nng thng 8 vng rc trn nhng con ng, ma h n chn mi. Nhng cuc vui,
nhng chuyn i xa ang ng dp tng bng nht. Nhng u , vo thng tm lng chng,
vi cn ma cht i cht n, vi ngn gi sm mt lnh a n mi v mt ma thu tu trng
chng cn bao xa.
Tp ch Epsilon, ra mt vo nhng tun l cui cng ca ma h, cng l s ra mt ln th 10,
mt con s p v trn vn mi ngi cng nhn li mt chng ng i qua. i vi
nhng ngi trong ban bin tp, s 10, coi nh trm trm mt chu k, v bt u mt chng
ng mi phn u.
Chng ti cng hy vng rng vi bn c, c bit vi nhng ngi gn b vi bng en bc
ging, t nhiu s 10 ny cng s c ngha vo thi khc giao ma. khi thng tm tri
qua, thng 9 g ca, chng ta li cng bt u mt chng mi trn con ng truy tm tri thc
mnh mng.
i nhiu ngi, bn s i rt xa ...
MC LC
Ng Quang Hng
Bt ng thc khng-Shannon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L T Quc Thng
Bt ng thc tam gic, a gic, v a din . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
Nguyn Hng Sn
Ton hc v ngh thut tung hng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
26
ng Minh Tun
H mt m kha cng khai da trn ng cong Elliptic - Mt s ng dng . . . . . . .
33
Nguyn i Vit
Vt l, Hnh hc v Tri t trn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46
50
Dng Trng Tn
Hc cch hc: Mt bi hc quan trng bc nht ang b b qun . . . . . . . . . . . . .
61
Nguyn c Hng
Leonhard Euler - Ngi thy v i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
64
L Ngc Tu
Gi tr no cho 1 + 1 + 1 + ... ? V cng hay -1/2? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
Trnh o Chin
Tip ni cu chuyn v mt tng ly tha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
76
91
BT NG THC KHNG-SHANNON
Ng Quang Hng
LogicBlox
TM TT
Tip theo bi gii thiu v entropy, cc bt ng thc Shannon v vi ng dng trong
Epsilon s 7, bi ny gii thiu mt bt ng thc khng-Shannon cng vi mt s tnh
cht m cc bt ng thc m hm entropy phi tho mn. Trong hnh trnh nho nh ny,
ta s tnh c gp mt mi quan h gia l thuyt s v l thuyt thng tin, v gia bt
ng thc thng tin v quy hoch tuyn tnh.
Trc ht, xin tm tt li mt s k hiu c gii thiu v dng trong bi trc [5]. Ta ch
xt cc phn b xc sut trn n bin ri rc X0 , . . . , Xn , trn cc min 1 , . . . , n tng ng.
Ta dng XS = (X
Qi )iS k hiu mt b bin ngu nhin c ch s trong tp S [n], v
xS = (xi )iS iS i k hiu mt b gi tr c th ca cc bin ny. Entropy ca mt
phn b cho ta mt con s H[XS ] vi mi tp con =
6 S [n]. Do , ta vit H(S) thay v
H[XS ]. Entropy ca mt phn b cho trc l mt hm tp hp H : 2[n] {} R+ . Hm
2n 1
entropy H cng l mt vector trn khng gian R+
, ti v c tt c 2n 1 tp con khc rng
ca [n], v mi tp con l mt to . Vi mt phn b khc th ta li c entropy khc, ngha
n
l mt hm tp hp khc v mt vector khc trong khng gian R2+ 1 . Bi trc chng minh
nh l sau y:
nh l 0.1. Xt mt phn b xc sut lin kt ca n bin tu h. Entropy H ca phn b ny
tho ba tnh cht sau y:
Tnh khng m: H(S) 0, S [n], S 6= .
Tnh n iu: H(S) H(T ), S T [n].
Tnh sub-modular: H(S T ) + H(S T ) H(S) + H(T ), S, T [n].
Ni cch khc, entropy H l mt polymatroid.
Tt c cc bt ng thc c tho mn bi mi polymatroid th tt nhin cng c tho mn
bi mi hm entropy. Ta gi chng l cc bt ng thc kiu-Shannon.
1. Bt ng thc Zhang-Yeung
Trong hn na th k, tt c cc bt ng thc entropy m chng ta bit th u l bt ng thc
kiu Shannon. Nm 1998, Zhang v Yeung [7] khm ph ra mt bt ng thc khng chng
minh c bng cc tnh cht ca polymatroid:
2I(C; D) I(A; B) + I(A; C, D) + 3I(C; D|A) + I(C; D|B).
(1)
l mt vector h s. V
P
D thy rng r p0 (a, b, c, d, r) = p(a, b, c, d): ngha l phn b ngoi vi trn (A, B, C, D) ca
p0 chnh l phn b c ca (A, B, C, D). V t ta cng c p0 l mt hm cn nng xc sut
(tng bng 1). T y, kt thc chng minh b ch cn l c bp.
Ta vit li bt ng thc (1) mt cht. Trc ht, chuyn I(C; D) sang v phi v sp xp li,
d thy bt ng thc (1) tng ng vi bt ng thc sau y:
I(C; D)
I(A; B) + 2I(C; D|A) + I(C; D|B) + I(A; C, D) + I(C; D|A) I(C; D)
(2)
Chng minh. Gi R l bin ngu nhin t B 1.2. Lu rng thng tin tng h (gia hai
bin) v thng tin tng h c iu kin l cc i lng khng m. Ta c
I(A; B)
I(A; B)
+I(C; R|A) + I(C; D|R) + I(AB; R|CD) + I(D; R|B)
+I(A; B|RD) + I(D; R|A) + I(R; C|B) + I(A; B|CR) + I(C; R|ABD)
= 2I(A; B|C) + I(A; C|B) + I(B; C|A) + I(A; B|D) + I(C; D)
(= 0)
+2I(CD; R|AB)
(= 0)
+I(A; B|R) I(A; B|C)
(= 0)
+I(A; R|B) I(A; C|B)
(= 0)
+I(B; R|A) I(B; C|A).
Group-characterizable function
10
sao
T cho n ng vi mi nhm hu hn G v n nhm con G1 , . . . , Gn . (Nh rng GS =
iS Gi .)
Ta gp nhiu bt ng thc thng tin [5], nhng cha gp bt ng thc nhm no. i
hi (3) ng vi mi nhm hu hn v n nhm con c v rt mnh. C tn ti bt ng thc
nhm no hay khng? Trc ht ta xt mt v d n gin:
V d 2.4. Gi G l mt nhm hu hn bt k, v G1 , G2 l hai nhm con. Ta c
log2
|G|
|G|
|G|
+ log2
log2
0.
|G1 |
|G2 |
|G1 G2 |
chng minh bt ng thc ny, ta vit n dng khc: |G| |G1 G2 | |G1 | |G2 |. nh
ngha G1 G2 = {a b | a G1 , b G2 }3 , th ta c th chng minh
|G1 | |G2 | = |G1 G2 | = |G1 G2 | |G1 G2 | |G| |G1 G2 |.
Bi tp 2.5. Chng minh rng |G1 G2 | = |G1 G2 | |G1 G2 |, vi mi nhm con G1 , G2
ca mt nhm G hu hn.
Kt qu rt p ca Chan v Yeung [1] l nh l sau y:
nh l 2.6. Bt ng thc cT h 0 l bt ng thc thng tin nu v ch nu n l bt ng
thc nhm.
Chng minh. Trc khi chng minh, ta tho lun mt cht v kt qu ny. Thot nhn, n hi
c v la o v n ch chuyn t mt cu hi kh v l thuyt thng tin sang mt cu hi kh
trong l thuyt nhm. N khng cho chng ta thng tin g v phng php xc minh xem mt
bt ng thc c phi l bt ng thc thng tin hay bt ng thc nhm hay khng. Mt khc,
lin h ny li rt th v. chng minh mt bt ng thc nhm mi, ta ch cn chng minh
bt ng thc thng tin mi m khng cn bit g v l thuyt nhm. Quyn sch ca Yeung [6]
c mt vi v d bt ng thc nhm mi chng minh c bng l thuyt thng tin m trc
cc nh i s cha bit. Ngc li, nh nh l ny m cc nh l thuyt thng tin c th
cu cu cc nh i s, nh h chng minh h bt ng thc cho mnh.
l bao ng ca tp , v conv(n ) l bao ng li ca
By gi ta chng minh nh l. Gi
n
n
tp n . Ta quan st rng
n
Bt ng thc cT h 0 l bt ng thc thng tin nu v ch nu n h R2 1 | cT h 0 .
n
Do tp {h R2 1 | cT h 0} l tp ng v li, iu ny tng ng vi
h R2n 1 | cT h 0 .
(4)
n
G1 G2 khng nht thit l nhm con ca G.
11
(5)
iS
iS
T
Vy th iS gi Gi hoc l tp rng hoc c kch thc bng ng |GS |. Hn na, c tng cng
|G|/|GS | tp khng rng nh th. Do ,
(
T
T
|GS |
| iS gi Gi |
nu iS gi Gi 6=
|G|
=
T
|G|
0
nu iS gi Gi = .
T , d thy H[XS ] = log2 (|G|/|GS |) v h n .
n conv(n ), vi mi n 1.
B 2.8. Ta c
Chng minh. Ta theo trnh by ca Lun [3]. Gi h n l mt hm entropy tu , ngha l c
n bin ngu nhin X1 , . . . , Xn sao cho H(S) = h(S). n gin, ta gi s l min i ca bin
Xi l min hu hn, v c th hn l cc xc sut u l s hu t. (Trong trng hp tng qut,
ta dng mt chui s hu t tin n s v t.) Ta chng minh rng tn ti mt chui f (r) n
sao cho limr f (r) /r = h.
Gi q l mu s chung ca cc xc sut Prob X[n] = x[n] . Chn r = q, 2q, 3q, . . . l mt bi s
ca q, v A l mt ma trn nr sao cho mi ct x[n] ca A xut hin ng r Prob X[n] = x[n]
ln.
4
Left coset
12
Vi =
6 S [n], gi AS l ma trn con ca A xy dng bng cch ly cc hng
s i ca A vi
i S. D thy rng, mt ct xS xut hin trong AS ng r Prob XS = xS ln.
Gi G = Sr l nhm hon v ca cc ct ca A. Gi Gi l nhm cc hon v cc ct ca A
sao cho hng th i ca A khng thay i. Vy th GS l nhm cc hon v lm cho ma trn AS
khng i. D thy rng
Y
|GS | =
(r Prob XS = xS )!
xS
Dng xp x Stirling, ta c
iS
|G|
1
log2
r r
|GS |
r!
1
= lim log2 Q
r r
xS (r Prob XS = xS )!
lim
1
= lim
r r
=
=
lim
lim
X
xS
r log2 r
log2 r
X
xS
X
xS
X
xS
r Prob XS = xS log2 r Prob XS = xS + O(log2 r)
Prob XS = xS log2 r Prob XS = xS
!
Prob XS = xS log2 Prob XS = xS
Prob XS = xS log2 Prob XS = xS
= H[XS ]
= h(S).
|G|
|GS |
th ta c limr f (r) /r = h.
Ti liu
[1] CHAN, T. H., AND YEUNG, R. W. On a relation between information inequalities and group
theory. IEEE Trans. Information Theory 48, 7 (2002), 19921995.
[2] DOUGHERTY, R., FREILING, C. F., AND ZEGER, K. Non-shannon information inequalities
in four random variables. CoRR abs/1104.3602 (2011).
[3] LUN, D. S. A relationship between information inequalities and group theory, 2002.
[4] MATUS, F. Infinitely many information inequalities. In 2007 IEEE International Symposium on Information Theory (June 2007), pp. 4144.
13
[5] NG QUANG HNG. Bt ng thc kiu Shannon v vi ng dng. Epsilon, 7 (Feb 2016).
[6] YEUNG, R. W. A first course in information theory. Information Technology: Transmission,
Processing and Storage. Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York, 2002. With a
foreword by Toby Berger, With 1 CD-ROM.
[7] ZHANG, Z., AND YEUNG, R. W. On characterization of entropy function via information
inequalities. IEEE Trans. Inform. Theory 44, 4 (1998), 14401452.
14
d
X
x i yi ,
i=1
p
hx, xi,
v khong cch gia 2 vector x, y, hoc cn gi l chiu di on [x, y], l kx yk. Mt vector
c gi l vector n v nu n c chun bng 1.
Vi khi nim di ny, ta c th nh ngha din tch ca mt a gic trong R3 cng nh th
tch ca mt a din trong R3 .
Hai vector x, y l song song nu tn ti mt s thc k sao cho x = ky hoc y = kx.
Nu U Rd , a Rd , v k R, ta dnh ngha
a + U = {a + x | x U }
kU = {kx | x U }.
Dng k hiu vector, bt ng thc tam gic thng c pht biu di dng: Nu x, y Rd
khng song song vi nhau, ta c
kx + yk < |xk + yk.
Bt ng thc tam gic c th chng minh kh d dng, trc tip t nh ngha khong cch,
bng cch s dng bt ng thc Cauchy v gi tr trung bnh. Bt ng thc tam gic l mt
bt ng thc rt cn bn trong ton hc. N l nn tng ca nhiu ngnh ton hc. N th hin
nguyn l ng thng l ng cc tiu.
Ta cng c phn o ca mnh v bt ng thc tam gic nh sau, m cc hc sinh cp 2 u
bit qua phng php dng hnh.
Mnh 1.2. Nu 3 s dng tha mn tnh cht mi s nh hn tng ca 2 s cn li th
chng l cnh ca mt tam gic duy nht, ty theo cc ng c (isometry) ca khng gian.
2. nh l Minkowksi
2.1. Trng hp 2 chiu
Gi s P l mt a gic. Nu F l mt cnh ca P , k hiu A(F ) l di ca F , v nh ngha
vector php tuyn ca F , k hiu u(F ), l vector n v vung gc vi F va hng ra ngoi a
gic P .
nh l 2.1 (nh l Minkowski 2 chiu). (a) Gi s P l mt a gic li vi cc cnh
F1 , . . . , Fn . Khi cc vector u(F1 ), . . . , u(Fn ) khng cng nm trn mt ng thng, v
n
X
A(Fi )u(Fi ) = 0 .
i=1
i=1 ai ui = 0 .
A(Fi )u(Fi ) = 0 .
(1)
i=1
Pn
i=1
a i ui = 0 .
n
X
A(Fi ).
i=2
3
3
q1 , . . . , qn theo chiu kim ng h. t xi =
q
i qi+1 (vi n + 1 = 1). Gi s : R R l
o
0
php quay quanh ng thng i qua q1 q3 vi gc quay 90 . t x1 = (x1 ) v x2 = (x1 ). Ta
c x01 + x02 = x1 + x2 , v vy nu t x0i = xi voi i > 2, ta c
n
X
x0i = 0 .
i=1
18
l cnh pi pi+1 . t vi =
p
i pi+1 . Ta c
n
X
vi = 0 .
i=1
t l php quay 90o ngc chiu kim ng h. Ta c (vi ) = A(Fi )ui . V vy nu cc vector
u(Fi ) nm trn mt ng thng th a gic P s nm trn mt ng thng l iu khng th
xy ra. Ta c
!
n
n
X
X
A(Fi )ui =
vi = 0 .
i=1
i=1
Chng minh 2. Mc d chng minh ny di hn, nhng n s d dng tng qut ho cho trng
hp nhiu chiu. tng chnh l nu chiu P ln mt ng thng, th nh ca n c ph 2
ln bi cc im trn chu vi ca P , mt ln t hng trn xung v mt ln t hng di ln.
Gi s v l mt vector n v bt k. K hiu v ng thng vung gc vi v i qua gc
to , v prv l php chiu trc giao ln v . Khi X = prv (P ) l mt on thng. t
= X \ pr(V ), vi V l tp hp cc nh ca P . D dng thy chiu di ca prv (Fi ) c tnh
X
bi
kprv (Fi )k = A(Fi ) |hu(F ), ui|.
(2)
t
F+ =
F =
Fi ,
hu(Fi ),vi>0
Fi .
hu(Fi ),vi<0
hu(Fi ),vi>0
T (2) v (3), ta c
X
h
A(Fi )u(Fi ), vi =
i
hu(Fi ),vi<0
A(Fi )hu(Fi ), vi +
hu(Fi ),vi>0
(3)
A(Fi )hu(Fi ), vi
hu(Fi ),vi<0
= kprv (P )k kprv (P )k = 0.
V v l vector n v bt k, ta c th kt lun
A(Fi )u(Fi ) = 0 .
Bi tp 3.1. Chng minh mnh c s dng trong chng minh trn. (Gi : Gi s ng
p
1, . . . , n 1. V i=1 ai vi = 0 , ta cng c an vn =
n p1 . a gic P vi cc nh p1 , . . . , pn l
gic tho mn cc iu kt lun ca phn (b).
Bi tp 3.3. Chng minh tnh duy nht ca phn (b) nh l Minkowski 2 chiu.
20
V t ,
X
h
A(Fi )u(Fi ), vi =
i
A(Fi )hu(Fi ), vi +
hu(Fi ),vi>0
A(Fi )hu(Fi ), vi
hu(Fi ),vi<0
= A(prv (P )) A(prv (P )) = 0.
V v l vector n v bt k, ta c th kt lun
hu(Fi ),vi<0
A(Fi )u(Fi ) = 0 .
Phn (a) cng c mt chng minh vt l" nh sau (t blog ca GS m Thanh Sn). Mc d
khng c cht ch v mt ton hc, nhng chng minh ny cng ch ra mt s tng th v.
Ta hy nhng a din P vo mt cht lng ng nht. p lc ca cht lng ln mi mt Fi bng
kA(Fi )u(Fi ), vi k l mt hng s khc 0 khng ph thuc i. V P s ng bt ng trong cht
lng (iu ny khng gii thch ton hc c), tng tt cc lc p ln n phi bng ~0. V vy
P
i A(Fi )u(Fi ) = 0 .
(4)
(5)
(6)
i = 1, 2, 3, 4.
(7)
(8)
23
(9)
(10)
(11)
Tnh cht (9) suy ra rng cc mt phng qua Fn2 , Fn1 , Fn ct ti mt im duy nht. Sau mt
php tnh tin, ta c th gi s
cc mt phng qua Fn2 , Fn1 , Fn ct nhau ti gc ta ~0.
(12)
Ti liu
[1] A. D. Alexandrov, Convex polyhedra (translation of the 1950 Russian original),
Springer, Berlin, 2005.
[2] I. Pak, Lectures on Discrete and Polyhedral Geometry, online at
http://www.math.ucla.edu/~pak/geompol8.pdf
25
GII THIU
Tung hng l mt b mn ngh thut c xa, dng nh lun ng hnh vi lch s ca
nhn loi. Nhiu bn v m t nhng ngi ph n ang tung hng c tm thy trong
mt ngi m ca Ai Cp c nin i vo khong th k th hai mi trc cng nguyn.
Ch cn mt vi vin v mt cht luyn tp l bn c th tung hng. V vy khng
c g ng ngc nhin khi loi ngi quan tm n mn ngh thut ny t rt lu ri.
26
Hnh 1: Nhng hnh nh c nht v tung hng cch y khong 4000 nm.
Bc u tin l to ra cc m hnh ton hc cho cc k thut tung hng c th ni v chng
mt cch chnh xc. Trong cc m hnh n gin nht, ta gi s thi gian l ri rc (chnh xc
hn, thi gian l mt chui cc thi im 1, 2, 3, . . .), v rng ngh s tung hng c hai tay, mi
tay ch c th gi c nhiu nht mt vt trong mi thi im. Khng mt tnh tng qut ta gi
s cc vt dng tung hng l cc qu bng. Cc tay thay i nhau lin tc, c ngha l mt
tay s lun bt (hng) v tung bng cc thi im l: 1, 3, 5, ... (ta gi l tay l), cn tay th
hai (tay chn) th lun tung v hng cc thi im chn: 2, 4, 6, ....
V by gi s l vn th v hn: lm th no m hnh ha cc cch tung bng khc nhau
v ng thi cho nhiu qu bng khc nhau? Phng php thng dng nht l phn loi cc
cch tung bng theo thi gian (s khonh khc) m qu bng bay trn khng. iu c ngha
rng nu ti thi im i ta tung bng theo kiu t ( vi t l mt s t nhin no ) th bng s
ri (vo mt trong hai tay) vo thi im i + t. Lu rng vi cch k hiu ny, nu bng c
tung theo kiu chn bng mt trong hai tay th n s ri vo ng tay , cn theo kiu l th
bng s ri vo tay th hai. Ta cng k hiu kiu 0 cho trng hp khng tung bng, tc l mt
trong hai tay c gi l tung bng theo kiu 0 ti thi im i nu tay khng c bng ti thi
im ny.
Hnh 2 l v d ca mt dy cc cch tung hng bng theo trnh t thi gian. Trong v d ny
ngi ngh s tung hng dng ba qu bng c nh du bng ba mu. Ngoi ra trn hnh v
cn c mt s thng tin b sung (v cu hnh) v s c gii thch sau.
Hot ng ca ngi ngh s tung hng trong v d ny c th c m t dng mt dy cc
cch tung bng trong tng thi im, l h5, 3, 1, 4, 5, 3, 0, 5, 5, 2, 0, 5, 3, 1, 4, 5, 3, 0i. Cch k
hiu ny c gi l phng php dy hon i (ting Anh l siteswap model). Tuy nhin, trong
thc t cc ngh s tung hng thng quan tm n cc m hnh tung hng (ting Anh gi l
juggling pattern) hn l ci dy di dng dc nh trn. Tt nht l nu ta tm c cc dy tun
hon mt dy con hu hn c th lp i lp li nhiu ln cho n v cng. V d: mt trong
27
=
trnh trng lp cc thng tin v ch, ta thng k hiu cc dy tun hon bng cc thng tin
trong mt chu k ca n. Nh vy m hnh tung hng kiu thc nc l dy tun hon (3).
Ti y ta c th thy hng lot cc vn ton hc c t ra. Phi chng tt c cc dy hon
i u kh thi (hp thc)? S qu bng nh hng nh th no n m hnh? Tn ti bao nhiu
m hnh tung hng nu ta c nh mt s yu t nh s lng qu bng hoc s ln tung bng?
Trc khi tm hiu cc cu hi trn ta hy lm quen vi mt s tnh cht ca m hnh tung hng
dng dy hon i (siteswap patterns):
28
mod k
Ci Ci+1
Bng cch ny ta c th thit lp biu chuyn dch gia cc cu hnh. Hnh 4 l v d minh
ha ca biu hon chuyn gia cc cu hnh khi tung hng 3 qu bng v v tr cao nht l 5.
Biu ny, thc cht l th c hng v c trng s.
S dng cc cu hnh ta c th d dng kim tra xem mt dy hon i c l dy tung hng hay
khng. D dng nhn thy rng mi mt dy tung hng tng ng vi mt dy chuyn trong
biu . Hn na dy tung hng tun hon tng ng vi mt chu trnh trong biu . Cng c
th s dng biu ny to ra cc bi biu din tung hng mi v k l. Nhiu ngh s (v
d cng ty Gandini Juggling) s dng m hnh ny thit k cc chng trnh biu din
ca mnh.
B 1 c th tng qut ha nh sau:
30
31
Khng c l thuyt v dng trong ton hc: s lin kt gia cc kt qu ton hc v cuc sng
thng xut hin mt cch tnh c trong cc lnh vc m bn thn cc nh ton hc cng khng
ng ti.
Ti liu
[1] Tp ch Delta ca Ba lan. S 9. 2014
[2] Beek, Peter J. & Arthur Lewbel (1995), The Science of Juggling, Scientific American,
Vol. 273, No 5, November 1995, p9297.
[3] Beever, Ben (2002), Siteswap Bens guide to juggling patterns, available at:
www.jugglingdb.com/compendium/geek/notation/siteswap/bensguide.html.
[4] Buhler, Joe, David Eisenbud, Ron Graham & Colin Wright (1994), Juggling drops and descents, The American Mathematical Monthly, Vol. 101, No. 6, JuneJuly 1994, p507519.
[5] Cardinal, Jean, Steve Kremer & Stefan Langerman (2006), Juggling with pattern matching, Theory of Computing Systems, 39(3), June 2006, p425 437.
[6] Carstens, Ed (1992), The mathematics of juggling, online publication, available at:
www.juggling.org/papers/carstens/.
[7] Polster, Burkard (2003), The mathematical of juggling. Springer-Verlag, New York.
[8] Shannon Claude E. (1980), Scientific Aspects of Juggling. In N.J.A. Sloane and A. D.
Wyner (eds) (1993) Claude Elwood Shannon: Collected Papers. IEEE Press.
[9] Anthony Mays (2006), Combinatorial aspects of juggling. Ph.D Thesis at University of
Melbourne.
32
TM TT
Epsilon s 9, chng ti gii thiu tng quan v h mt m kha cng khai da
trn ng cong Elliptic qua phn u ca chuyn c cng tn gi ca tc gi ng
Minh Tun. Trong s ny, Epsilon trn trng gii thiu phn tip theo (v cng l phn
kt) ca lot chuyn thng qua cc ng dng ca h mt m kha cng khai da trn
ng cong Eplliptic.
1. Bi ton Logarithm ri rc
nh ngha 1.1. Bi ton Logarithm ri rc trn ng cong Elliptic (ECDLP): Cho ng cong
E trn trng hu hn Fq , im P E(Fq ) vi bc n (nP = O = ) v im Q E(Fq ), tm
s nguyn k [0, n 1] sao cho Q = kP . S nguyn k c gi l Logarithm ri rc ca Q
vi c s P , v thng c vit l k = logP Q.
Bt k mt h mt kha cng khai no cng phi s dng mt bi ton kh xy dng hm
mt chiu. ngha mt chiu y c ngha l tnh thun th d (thut ton gii trong thi gian
a thc) v tnh ngc th kh (thut ton gii vi thi gian khng phi l a thc - thng l
hm m hoc na m). Cc tham s ca H mt da trn ng cong Elliptic (ECC) cn phi
c la chn cn thn trnh c cc tn cng i vi bi ton ECDLP. Thut ton vt cn
gii bi ton ECDLP l ln lt tnh th cc im P, 2P, 3P, ... cho n khi im mi tnh
c ng bng im Q. Trong trng hp xu nht s phi cn n n bc th, trung bnh
thng l n/2 l t c im Q, do cn phi chn n ln bi ton vt cn l khng
kh thi (n 2160 ).
Thut ton tt nht hin nay tn cng bi ton ECDLP l s kt hp ca thut ton Pohlih
Hellman v Pollards rho, thut ton ny c thi gian tnh l O( p), vi p l c s nguyn t
1:
2:
3:
4:
5:
6:
7:
Chn m N v tnh mP .
Tnh v lu tr danh sch iP vi 0 i < m
Tnh Q jmP vi j = 0, 1, . . . , m 1
if iP = Q jmP then
k = i + jm( mod N )
end if
Quay v bc 3
34
g Si
(mod N )
0 ki < q
Q1 = Q k0 P = k1 q + k2 q 2 + P
N
N
Q1 =
(k1 + k2 q + ) P
2
q
q
N
N
= k1 P + (k2 + k3 q + ) N P = k1 P
q
q
35
1:
2:
3:
4:
5:
6:
7:
8:
9:
10:
11:
12:
13:
14:
15:
16:
17:
18:
1:
2:
3:
4:
5:
6:
k
Gii bi ton Logarithm ri rc 2 = 1 trong Fqm , s tnh c k (mod N ).
Lp li vi im ngu nhin T cho n khi bi s chung nh nht ca cc s d l N , t
xc nh c k (mod N ).
36
2. Tham s ca h mt ECC
Cc tham s ca h mt ECC cn c la chn k cng trnh cc tn cng nh MOV, trong
qu trnh la chn h ECC cn phi t c mt s tiu ch c m t trong chun [26].
nh ngha 2.1. Tham s h mt D = (q, F R, S, a, b, P, n, h) l mt tp hp gm:
1. Bc ca trng Fq l q.
2. Phng php biu din trng FR (field representation) c s dng cho cc phn t
ca Fq .
3. S l mm c s dng trong trng ng cong Elliptic c to ra mt cch ngu
nhin.
4. Hai h s a, b Fq c dng nh ngha ng cong E trn Fq (ngha l y 2 =
x3 + ax + b).
5. P l mt im c bc nguyn t n v gi l im c s P = (xP , yP ) E(Fq ).
6. ng h s h = #E(Fq )/n.
3. Trao i kha
Trong cc mc cn li, chuyn s cp n mt s thut ton ng dng trong trao i kha,
m ha v k s c bn. Chun do cng ty Certicom xy dng [26] m t chi tit vic trin khai
ng dng ECC. Tc gi D. Hankerson [18] phn tch vic trin khai ECC bng phn mm, trong
khi tc gi L. Cao [27] phn tch thc hin cc giao thc c bn ca ECC bng phn cng.
Bn B
dA P
dA P
dB
K B = dB dA P
dB P
37
4. Xc thc - ch k s
4.1. ECDSA(The Elliptic Curve Digital Signature Algorithm)
Nm 1999, ECDSA (The Elliptic Curve Digital Signature Algorithm) c ph duyt thnh
tiu chun ca ANSI (ANSI X9.62-1998 ECDSA, phin bn mi nht l X9.62-2005), nm
2000 ECDSA cng c IEEE v NIST ph duyt thnh tiu chun FIPS PUB 186-4 (DSS
- Digital Signature Standard), phin bn mi nht ban hnh 7-2013. ISO nm 2002 cng ban
hnh tiu chun ISO/IEC 15946-2:2002 trong c phn dnh ring v ECDSA. M t chi tit
v ECDSA c th tm thy trong [29].
Ngi k s chn s d lm kha b mt v to ra kha cng khai l Q = dP , s dng hm bm
H to ra gi tr tm lc vn bn e ca vn bn m. Ch k s s l cp (r, s) c tnh theo
thut ton 5.
Thut ton 5 Sinh ch k s ECDSA
INPUT: Tham s D = (q, FR, S, a, b, P, n, h), kha b mt d, thng ip m.
OUTPUT: Ch k s (r, s).
1: Chn ngu nhin k [1, n 1],
2: R kP = (x1 , y1 ) v chuyn i x1 x1 .
3: r x1 (mod n).
4: if r = 0 then
5:
Nhy n bc 1:
6: end if
7: e H(m).
8: s k 1 (e + dr) (mod n).
9: if s = 0 then
10:
Nhy n bc 1:
11: end if
12: Tr v (r, s)
Ngi xc thc ch k nhn c vn bn m0 v ch k s (r, s) ca ngi k, s tnh gi tr
tm lc e0 ca vn bn nhn c l m0 v p dng thut ton 6 xc nh s ph hp ca
ch k s vi vn bn nhn c, t c th khng nh vn vn c do ng ngi k k hay
c s gi mo t ngi khc hoc vn bn c b sa i hay b li do ng truyn hay khng.
39
4.2. Ch k s ElGamal
Da trn lc k s do ElGamal xut nm 1984 [30], phin bn sa i c a vo
thnh chun v ch k s DSS (Digital Signature Standard) trong FIPS 186 [31].
nh ngha hm f nh sau:
f : E(Fq ) Z
C th chn hm f (x, y) = x, trong x l s nguyn 0 x < q. Cp kha b mt v cng
khai ca ngi k l (x, Y ) | Y = xP . N l bc ca im P thng l s nguyn t ln.
40
5. M ha - Gii m
5.1. M ha Massey-Omura
Massey-Omura l hai tc gi xut lc m ha c m t trong Patent [32] vo nm
1986. Lc m ha ny t c s dng trong thc t nhng n c ngha v mt lch s.
Bn A
Biu din thng ip nh M E(Fq )
Chn mA | gcd(mA , N ) = 1
M2
Tnh m1
A ZN
Bn B
M1 =mA M
M2 =mB M1
M1
Chn mB | gcd(mB , N ) = 1
M3
M = m1
B M3
M3 =m1
A M2
41
1
m1
B mA mB mA M = M
5.2. M ha ElGamal
Trn c s h mt ElGamal [30], lc m ha c pht biu nh sau:
Bn B
Chn cp kha (xB , YB ) | YB = xB P
Bn A
Thng ip M E(Fq )
Chn k, tnh M1 = kP
Tnh M2 = M + kYB
M1 ,M2
M1 , M2
M = M2 xB M1
42
Kha phin T sau khi c tnh trong phn gii m s c gi tr ging nh trong phn m ha.
Thc vy:
TDecryption = xU = x(kP ) = k(xP ) = kY = TEncryption
43
Ti liu
[1] J. W. Bos, J. A. Halderman, N. Heninger, J. Moore, M. Naehrig, and E. Wustrow, Elliptic
Curve Cryptography in Practice, Financial Cryptography and Data Security, vol. 8437,
pp. 157175, 2014.
[2] J. H. Silverman and J. T. Tate, Rational Points on Elliptic Curves - Second Edition.
Springer, 2015.
[3] L. C. Washington, Elliptic Curves Number Theory and Cryptography, Second Edition.
CRC Press, 2008.
[4] J. W. S. Cassels, Lectures on Elliptic Curves.
[5] S. Lang, Elliptic Curves Diophantine Analysis.
[6] C. Kenig, A. Ranicki, and M. Rockner, Elliptic Curves A Computational Approach. Walter de Gruyter GmbH & Co., 2003.
[7] H. Cohen and G. Frey, Handbook of Elliptic and Hyperelliptic Curve Cryptography.
Chapman Hall/CRC, 2006.
[8] J. H. Silverman, The Arithmetic of Elliptic Curves.
Springer, 2009.
Springer, 2015.
[13] Dang Minh Tuan, Che tao thiet bi VPN IPSec bang phan cung dau tien o Vietnam, Tap
chi CNTT & TT, no. 2, pp. 4145, 2014.
[14] H. Lenstra., Factoring Integers with Elliptic Curves, The Annals of Matematics, vol. 126,
no. 3, pp. 649673, 1987.
[15] V. S. Miller, Use of elliptic curves in cryptography, CRYPTO 85, pp. 417428, 1985.
44
[16] N. Koblitz, Elliptic curve cryptosystem, Math.Comp, vol. 48, no. 16, pp. 203209, 1987.
[17] A. Enge, Elliptic Curves and Their Applications to Cryptography.
Publishers, 2001.
Kluwer Academic
Cambridge Uni-
45
Hnh hc v Vt l
Thi Hy Lp c, khoa hc khng phn bit, chuyn mn ha nh by gi. Mt nh bc hc
thng nghin cu cc vn Trit hc, Ton hc, Vt l, Logic, Ngn ng v cc khoa hc
nhn vn. Cc ngnh khc nhau, nh ta bit by gi, ch l cc vn m h quan tm.
Tri vi ngy nay, khi hnh hc gn lin vi ng dng thc t thi Hy Lp c l vic o t
ai. Vt l l khoa hc siu hnh tru tng ch ginh ring cho cc nh hin trit ln nht gii
thch mi hin tng xy ra trong t nhin. Cc vn vt l m h bn lun ht sc xa thc
t nh ti sao mi tn khng c ngi y li bay c. Khi , hnh hc v vt l l hai vn
khoa hc song sinh, cng nghin cu tnh cht v quan h ca cc vt th trong khng gian
sng ca con ngi.
Dn dn, hnh hc c gng thot ra khi cc ni dung ng dng c th, ngy cng tru tng
hn. iu tt, gip hnh hc bt thin cn c th vn ti nhng khi nim hin hu nhng
bn ngoi suy din trc gic ca con ngi. Nh th phm vi ng dng ca hnh hc ngy cng
m rng.
Vt l pht trin theo chiu ngc li, c gng thot khi thp ng siu hnh hc, tm n vi
quan st thc tin, gii thch cc hin tng t nhin c cn c hn. V cng nh th, vt l
ngy cng gip con ngi hiu nhiu v bn cht ca v tr.
Tuy vy, do vic chuyn mn ha qu su, ngy nay ngi ta, k c cc nh khoa hc c chuyn
mn su, c nhiu ng nhn. H cho rng, Hnh hc l khoa hc v nhng hnh th khng tn
ti, chng lin quan g ti thc tin. Ngc li, vt l l phi gn lin vi s liu ca cc qu
trnh c th. Do , chnh cc nh khoa hc cng t bn khon, nghin cu cc khoa hc nh
hnh hc v vt l l thuyt s em li iu g.
46
48
49
LI NGI DCH
Nils Berglund l gio s ton hc ca i hc Orlans, Php. Lnh vc nghin cu chnh
ca ng l vt l ton, l thuyt h ng lc v l thuyt xc sut. Ngoi chuyn mn
ng cn c s thch trt tuyt v nu n. ng cng c kh nhiu bi vit ph bin khoa
hc, mt s ng trn cc tp ch, website khoa hc ca Php, in hnh l Images des
Mathmatiques. Bi vit sau y c dch t nguyn bn ting Php "Mayonnaise et
lections amricaines" ng trn tp ch Dossier Pour La Science s 91, thng 4 - 6
nm 2016. Bn dch c s cho php ca tc gi. Mt s thut ng, do cha c
dch ra ting Vit mt cch thng nht, hoc cho c gi c th tm hiu r hn, chng
ti ch thch thm di dng ting Anh. Tt c cc ch thch l ca ngi dch.
Chc hn l bn bit n phng trnh vi phn, nhng liu bn c bit phng trnh vi phn
o hm ring ngu nhin? C ngun gc t nhng vn sng ng quanh ta, chng rt hu
ch cho vic nghin cu cc hin tng khc nhau trong t nhin cng nh trong chnh x hi
loi ngi. N l lnh vc nghin cu trung tm dn n gii thng Fields ca mt nh ton
hc nm 2014.
Hy bt u vi hai bi ton thc t sau y. Trn ln mt hn hp du n vi nc, quan st
(vi cc cng c h tr ty theo la chn ca bn) s lng ng ca cc phn t trn b mt, v
so snh n vi tr chi xp hnh Tetris1 . Theo di s thay i quan im chnh tr ca ngi M
trong tin trnh ca cuc bu c tng thng s din ra vo thng 11 nm nay. Tht ngc nhin
l hiu c nhng hin tng khc nhau t nhng ngun gc rt khc nhau nh th, chng
ta li cn n s h tr ca cng mt cng c ton hc. l phng trnh o hm ring ngu
nhin (c k hiu l SPDE2 ), mt cng c ton hc m tr nn hiu qu hn rt nhiu nh
cc nghin cu gn y ca Martin Hairer, Gio s i hc Warwick, Vng quc Anh. Vi
nhng ng gp quan trng , ng c trao tng Huy chng Fields danh gi nm 2014. Vy
SPDE l g?
im khc nhau cn bn gia SPDE vi phng trnh vi phn thng l ch, SPDE c p
dng cho cc h m hnh ton hc c chiu v hn vi mt i lng c gi l ting n3 (hay
cc nhiu lon ngu nhin). Nh chng ta c th nghin cu cc tnh hung phc tp ni c
s tng tc, giao thoa ca rt nhiu yu t, nh cc bt du, cc phn t vt cht hay nhng
1
50
superposition principle
regularity, hay tnh trn
6
ni cch khc, ngay sau khi b thanh kim loi ra khi l, th nhit trong thanh l mt hm lin tc
5
51
Chng ta cng m t c s truyn nhit trong cc i tng phc tp hn, khi thay thanh kim
loi bi mt tm kim loi hnh ch nht, hnh a, hay mt khi kim loi hnh lp phng. Vi
nhng hnh khi tng qut hn, mc d khng phi lc no ta cng tm c nghim mt cch
chnh xc, nhng nguyn l chng cht nghim v tnh chnh quy th vn lun ng cho mi
trng hp.
Mt s tng qut kh d khc cho phng trnh truyn nhit l khi thanh kim loi c tip tc
cung cp mt ngun nhit thay i theo thi gian, ta c phng trnh truyn nhit cng bc7
(cn gi l bi ton khng thun nht). Lc ny nghim ca bi ton nhn c nh p dng
nguyn l Duhamel, ni rng nghim thi im t c th vit nh mt s chng cht nghim
ca cc thi im trc .
forced
phase separation
9
Bn c c th xem mt minh ha th v cho hin tng ny y https://www.youtube.
com/watch?v=NDQHepkSeS8
10
ng nhin kch thc ht s phi b dn
8
52
interface
53
54
55
56
trn hm phn phi: chng ta c th chng hn thc hin php cng v php ly o hm chng.
Tuy nhin, nhn chung ta khng th thc hin php nhn hai phn phi.
Ting n trng thi gian c th xem nh o hm theo ngha phn phi ca mt qu o Brown,
vi bc chnh quy hi b hn mt cht so vi 1/2 (chng ta s coi rng gi tr ny gn nh
bng 1/2). Ting n trng khng-thi gian, trong khi , c bc chnh quy ph thuc vo
chiu ca khng gian. Gi tr ny xp x 3/2 trong khng gian mt chiu, xp x 2 trong
khng gian hai chiu, v xp x 5/2 trong khng gian ba chiu. y l ni chng ta s tm ra
li gii ca bi ton.
Tht vy, chng ta chng minh c rng nghim Y0 ca phng trnh truyn nhit cng bc
bi mt ting n trng c bc chnh quy ln hn 2 n v, c th l xp x 1/2, xp x 0 hoc
xp x 1/2 ty theo s chiu ca khng gian.
Qu trnh lp Picard p dng cho phng trnh Allen - Cahn yu cu tnh ton, bc th hai,
i lng Y0 Y03 . Trong khng gian chiu 1, Y0 c bc chnh quy dng, vn khng ng
ngi. Vi khng gian chiu 2 hoc 3, Y0 lc ny l mt phn phi t vic n c bc chnh quy
m. Nh chng ta bit, khng th thc hin php nhn cc phn phi, i lng Y03 tr nn
v nh, v qu trnh lp do khng th thc hin c. Phng trnh KPZ, cng vy, cha
bnh phng o hm ca Y0 . o hm ny c bc chnh quy m thm ch vi chiu khng gian
1, php lp Picard khng th p dng cho phng trnh KPZ.
57
Trong trng hp phng trnh Allen - Cahn, phng php ny l lm cho phn sn gia chm
v rnh tm tn ngy cng dc khi khong cch gia cc ht cm gim dn (xem Hnh 2). Vi
s la chn thch hp cong ca phn chm, ta nhn c mt phng trnh t chnh23 ti
trng hp ti hn. iu ln cn duy nht cn li ca quy trnh ny l n c thit t hon
ton da trn cc tnh ton hnh thc m khng c mt lp lun ton hc chnh xc no.
Tuy nhin, vo nm 1997, Lorenzo Bertini v Giambattista Giacomin, bng vic s dng php
i bin rt kho lo, t c mt kt qu chng minh s hi t ca m hnh s pht trin
ca b mt phn cch n mt dng ti chun ha ca phng trnh KPZ. Sau , vo nm
2003, Giuseppe da Prato v Arnaud Debussche c th chng minh c s tn ti nghim
cho phng trnh Allen - Cahn ti chun ha hai chiu. Ch cn mt khim khuyt duy nht, cc
k thut ny khng s dng c na trong khng gian chiu ba.
ng gp quan trng ca Martin Hairer l pht trin mt l thuyt cho php x l mt cch c
h thng mt lng ln SPDE c in khng t chnh. N khng nhng cho php tm li cc
kt qu bit cho phng trnh KPZ v phng trnh Allen - Cahn hai chiu, m cn p dng
c cho phng trnh Allen - Cahn ba chiu v nhiu phng trnh khc.
Khi nim trung tm ca l thuyt ny l cu trc chnh quy24 . Cng vi phng php ti chun
ha, n cho php xy dng mt khng gian m trong cc php lp Picard vn hot ng tt.
Nt p cng nh sc mnh ca l thuyt l n cung cp mt lc tng qut, cho php x l
mt cch c h thng cc phng trnh thay v tm kim tng li gii ring r. L thuyt ny l
mt trong nhng bc tin quan trng hng ti vic chng minh mt s bi ton m lin quan
n tnh ph qut, v chng ta c th hi vng vo nhng tin b mnh m hn trong tng lai.
Ph lc
1 Phng trnh truyn nhit. Nhit T (x, t) ti im x v thi gian t ca thanh kim loi
c xc nh bi phng trnh T /t = D 2 T /x2 D l h s dn nhit. Trong
phng trnh ny, s hng bn tri, o hm ring ca hm nhit T i vi bin thi
gian t (khi xem x nh hng s), m t tc bin i ca nhit . S hng bn phi,
o hm ring cp hai ca hm nhit i vi bin
khng gian, c trng cho tnh
2
khng ng nht ca vt liu. Hm G(x, t) = ex /4DT / 4Dt l mt nghim ring ca
phng trnh, vi vic l tng ha thanh kim loi di v hn.
Khi c nh thi gian, G l mt ng cong Gauss c dng hnh chung, mt i tng
23
24
well-posed
regularity structure
58
Nu thay thanh kim loi bi mt a kim loi hai chiu, hm nhit s l T (x, y, t)
vi hai bin ta khng gian x v y v bin thi gian t. Phng trnh lc ny c dng
T /t = DT vi T l tng o hm ring cp hai ca T i vi x v y (ton t
Laplace). Phng trnh nhit ba chiu c dng tng t, vi ba ta khng gian.
Mt tnh cht khc ca phng trnh truyn nhit l tnh chnh quy (xem Hnh 6).
Hnh 6: S lan truyn u n ca
nhit . Ban u, nhit na tri
thanh st ang mc cao (mu ),
trong khi na phi ang nhit
phng. Sai khc ny mt dn khi
nhit lan dn ra ton thanh, v
khng c bc nhy nhit trong
thanh tr thi im ban u.
2 Phng trnh Allen - Cahn v phng trnh KPZ. Phng trnh Allen - Cahn ngu nhin
m t s tch pha c th vit di dng Y /t = DY + Y Y 3 + . y Y biu th
lin kt gia mi ht cm vi cc ht ln cn vi n thng qua l xo. i lng Y Y 3
c trng cho lc tng hp gia trng trng v phn lc ca tm tn, l nguyn nhn
lm cho ht cm c xu hng chy v cc v tr Y = 1 v Y = 1. S hng cui cng
m t ting n trng khng-thi gian, mt ngoi lc ngu nhin m s tc ng ca n
ti cc thi im v v tr khc nhau ti phng trnh l c lp vi nhau.
Phng trnh KPZ m t s pht trin ca mt b mt phn cch, c trng bi hm cao
ca n h(x, t) ti im x v thi gian t, c dng h/t = D 2 h/x2 +(1/2)(h/x)2 +.
S hng u tin bn tay phi xut hin do s hon i v tr ca cc phn t cnh nhau.
Ting n trng khng-thi gian m t ngoi lc ngu nhin tc ng ln chng. Hng
t cui cng (h/x)2 n t thc t rng mt phn cch khng nht thit phi pht trin
theo phng thng ng, m cn theo phng vung gc vi chnh n. Gi tr ny nhn
c bng cch chiu tc pht trin ca b mt ln phng thng ng, kt hp vi
nh l Pythagoras v mt s php xp x nhng gi tr nh.
3 L thuyt cu trc chnh quy. L thuyt pht trin bi Martin Hairer c ly cm hng t
mt khi nim gi l ng th25 do Terry Lyons a ra vo nm 1998 v m rng bi
Massimiliano Gubinelli. N c th xem nh mt s tng qut ha ca chui Taylor, cho
php xp x cc hm trn bi cc a thc. Chng hn, khai trin Taylor bc hai ca
hm f ti x c cho bi f (y) = f (x) + c1 (x)(y x) + c2 (x)(y x)2 + r(x, y),
phn d r(x, y) tin n 0 khi y tin dn v x. Cc h s c1 (x), c2 (x) ph thuc vo f ,
chng hn c1 (x) l o hm ca f ti im x. Kiu khai trin ny thng c s dng
xc nh nghim ca mt phng trnh vi phn gn mt im c th cho trc.
L thuyt ca Martin Hairer cho php c nhiu i tng tru tng phc tp hn a thc
trong khai trin Taylor ca nghim. Cc i tng ny bao gm chng hn nghim Y0 ca
phng trnh truyn nhit cng bc bi ting n trng khng-thi gian. Thay v xem xt
phng trnh gc, chng ta nghin cu cc phng trnh tha mn tt c cc h s trong
khai trin Taylor.
25
rough paths
59
Phng php xp x lin tip Picard cho php chng minh s tn ti nghim trong khng
gian ca cc h s ny. Cui cng, mt nh l xy dng li lin kt mt phn phi vi
nghim ny. nh l ny s dng l thuyt sng nh wavelet, mt l thuyt cng c p
dng nhiu trong k thut ra nh, bao gm c nh k thut s.
4 Mt phin bn trc ca bi vit ny ta Quest-ce quune quation aux Drives Partielles Stochastique?26 (c mt s im khc, c bit c nhiu video minh ha), c
ng trn Images des Mathmatiques (mt tp ch ton hc online ca Trung tm Nghin
cu Khoa hc Quc gia Php - CNRS, trnh by cc nghin cu ton hc ra i chng
bng t ng v hnh nh, vi mc tiu tt c bi vit c vit bi cc nh ton hc nhng
khng c bi vit no c vit dnh cho cc nh ton hc!), c th c online ti a ch
http://images.math.cnrs.fr.
Ti liu
[1] M. Hairer, A theory of regularity structures, Inventiones Mathematicae, vol. 198, pp. 269504, 2014.
[2] G. Da Prato and A. Debussche, Strong solution to the stochastic quantization equations,
Ann. Probab., vol. 31, pp. 1900-1916, 2003.
[3] L. Bertini and G. Giacomin, Stochastic Burgers and KPZ equations from particle systems,
Comm. Math. Phys., vol. 183, pp. 571-607, 1997.
[4] M. Kardar et al., Dynamic scaling of growing interfaces, Physical Review Letters, vol. 56,
pp. 889-892, 1986.
26
60
No chng ta ch c kh nng ch tm suy ngh trong mt thi gian rt ngn, chng 10 pht1 ,
sau l s n giai on mt tp trung. y l c ch phng v ht sc t nhin ca no ngi,
v vy hy phn chia cc bi ging thnh tng phn on ngn hn. Sau mi 10 pht tp trung,
hy thit k mt hot ng th gin v chuyn i sang phn on tip theo. Thc ra t
lu ngi ta bit dng k thut phn gi Pomodoro vi cc quy tc n gin k trn gia
tng ng k nng sut lm vic v hc tp.
Mt nghin cu ng trn Psychological Science in the Public Interest nm 20132 cho thy,
nhng phng php hc tp c s dng ph bin trong nh trng nh tm tt ni dung bi
ging, dng bt nh du on vn bn quan trng khi c sch, c i c li mt chng
sch ho ra li l nhng cch khng mang li my hiu qu v ghi nh. C nhng cch khc
hu hiu hn nhiu gip gia tng hiu qu hc tp nh: tch cc lm cc bi luyn tp, hay
hc tp cc kin thc theo hnh thc luyn tp phn tn vi cc khi kin thc c chia nh v
hc tp qua thi gian di.
Nhn t nhng tnh hung k trn, trng hc hin nay c v ang ph phm rt nhiu thi gian
ca hc tr ch v a thch kinh nghim m t quan tm ti vic tm hiu v vn dng cc kin
thc khoa hc v vic con ngi hc tp nh th no t xy dng cc hot ng gio dc
cho ti u.
Chng ta c th lin h vic hc tp nh cu chuyn ci cn cu v con c. Cch dy truyn
thng ph bin hin nay l dng cho i con c, trong khi nu ta trang b nng lc t hc cho hc
sinh th tc l cho h mt ci cn cu t lp sut i.
S thiu vng nhng bi hc lin quan n vic rn luyn k nng hc tp s mang li hu qu
m chng ta c chng kin l nhng th h hc tr th ng ch bit trng ch kin thc v
chn l t gio vin v nhng ngi i trc m khng ch ng t mnh xy dng tri thc
cho mnh. iu ny cng tr nn tai hi trong bi cnh thi i tri thc v s ha hin nay khi
m lng thng tin mi nm tng trng theo cp s m. Kin thc ngy hm nay cn ng,
ngy mai c th sai i nhiu. Ch c cch lm ch vic hc nh th no mi gip hc sinh
ng vng trong th gii ngy nay. Th cho nn, nhiu nh gio hin nay tha nhn rng tiu
chun xa m hin nay khng ch l bit c bit vit m cn phi tho cch t hc. Nhn theo
hng ny, chng ta c th d dng ng tnh vi nhn nh ca cha phng php Bn T
duy Tony Buzan: K nng t hc l k nng quan trng nht m mt ngi c th s hu.
Tht may mn l chng ta c th tm thy nhng sng kin mi trong mt s chng trnh gio
dc c ti vic rn luyn nng lc t hc trong chng trnh gio dc. Nh sng kin
Khung K nng th k XXI (p21.org) xp k nng hc tp v sng to thnh mt trong bn
hng mc chnh trong cc nng lc ct li m hc sinh th k XXI ny phi thnh thc.
Hay nh nhm Cnh Bum ch trng xy dng chng trnh gio dc tiu hc hin i xoay
quanh t tng ch o vi mt t duy nht: t hc. Theo hc sinh c rn luyn phng
php hc tp t tiu hc. Kt thc bc tiu hc, tr em c c nng lc t hc vng vng
sang bc hc cao hn cc em s s dng nng lc y t mnh n vi tri thc thay v ph
1
Medina, J. (2011). Brain Rules: 12 Principles for Surviving and Thriving at Work, Home, and School (Large
Print 16pt). ReadHowYouWant.com
2
Dunlosky, J., Rawson, K. A., Marsh, E. J., Nathan, M. J., & Willingham, D. T. (2013). Improving students learning with effective learning techniques promising directions from cognitive and educational psychology.Psychological Science in the Public Interest, 14(1), 4-58
62
thuc vo s truyn ti thng tin mt chiu t nh trng. Nhm Cnh Bum xc quyt: Gio
dc tc l t gio dc, t lm ra chnh mnh!. Nhm i xa hn vic tuyn ngn vi bc vi
s quy trnh ha k thut tr em thc s xy dng c phng php hc cho mnh.
Ngi xa c cu, phm phi trong tnh hung kh lng th ly bt bin ng vn bin. i
vi vic hc tp, ci bt bin l phng php t hc, ci vn ng khng ngng l tri thc ca
thi i. Khng g bng trang b cho c ci bt bin ngi hc ca th k 21 c th
t mnh i trn i chn t do khm ph cnh ng tri thc ca nhn loi trong sut cuc i.
Thiu k nng thit yu ny th nhng khu hiu rn rng v x hi hc tp, hay hc tp sut i
ch cng lm l nhng li ni cho sang ming. Bi hc v cch hc cn phi l bi hc cn c
nht m mi hc sinh cn phi c luyn rn.
63
GII THIU
Euler l mt nh ton hc, vt l hc, thin vn hc v i. ng l ngi t nn mng
cho khng bit bao nhiu l thuyt su sc gip gii quyt cho rt rt nhiu cc bi ton
thc t v qu tht ng l mt ngi thy v i ca tt c chng ta. Bi vit ny gii thiu
gin lc v cuc sng ca ng v tm tt cc cng trnh ca ng.
64
Bc chuyn ln
u nm 1727; Euler chuyn ti St.Petersburg. Ti y ngoi vic nghin cu Ton, Euler cn
tham vn cho Nga v cc cu hi khoa hc v cng ngh trong bi kim tra trong cc k thi
dnh cho thiu sinh qun Nga.
Khc bit vi cc nghin cu vin nc ngoi ti vin, Euler nhanh chng thch nghi vi iu
kin sng khc nghit Bc u v ng thi Euler cng nhanh chng hc v s dng thnh
tho ting Nga phc v cho i sng v cc nghin cu ca mnh. Trong thi gian ny, Euler
sng cng vi Daniel Bernoulli v tr thnh bn thn ca Christian Goldbach 4 , th k ca Vin.
Nhng trao i gia Euler v Goldbach tr thnh nhng c liu quan trng cho lch s khoa
hc th k XVIII.
Khong thi gian Vin l khong thi gian Euler lm vic hiu qu v sng to nht, ng
cho ra nhiu kt qu c bit v chng mang li cho ng v tr v s ni ting ti Vin v trn
ton th gii sau ny.
Thng 1=1734; Euler kt hn vi Katharina Gsell, con gi ca mt ha s Thy S cng ang
ging dy trong Vin. Cuc sng gia nh ca Euler khng h sun s nh cng vic ca ng
ti Vin, h c ti 13 ngi con nhng ch c 5 trong s l pht trin khe mnh, trong c
4
Christian Goldbach nh Ton hc ngi c, ng ni ting vi gi thuyt Goldbach m cho ti ngy nay vn
cn ang l mt bi ton cha c li p.
65
Nguyn l tc ng ti thiu l mt nguyn l bin phn c p dng rng ri trong vt l. p dng nguyn
l ny c th d dng tm ra c phng trnh qu o ca cc chuyn ng.
66
67
1
GI TR NO CHO 1 + 1 + 1 + ? + HAY ?
2
L Ngc Tu
Mathworks, Inc.
1. Gii thiu
Sau khi bit c cc tnh cht ca cc php tnh c bn nh: cng, tr, nhn, chia vi 2 s thc
v th t thc hin, chng ta c th m rng ra tnh c gi tr ca mt biu thc bao gm
hu hn cc php ton trn. Bc pht trin t nhin tip theo s l tm cch gn gi tr cho mt
biu thc vi v s (m c) cc php tnh c bn, m trong y, dng biu thc n gin
nht ch bao gm php cng hoc tr, c gi l chui1 :
a0 + a1 + a2 + =
an
(1.1)
n=0
vi a0 , a1 , a2 , ... R l cc s thc.
Vic gn gi tr cho nhng chui s c thc hin bi cc nh khoa hc t cch y hn
2000 nm. Cch tnh gi tr ca nhng chui cp s nhn chng hn nh:
n
X
1
1 1 1
= 1 + + + + = 2
2
2 4 8
n=0
1
series
68
X
n=0
an v
n=0
X
n=0
(2.1)
c gi l cc chui hnh thc4 v chui ly tha hnh thc5 . Thng qua php gn cc chui /
chui ly tha vi dy cc h s:
X
n=0
X
n=0
an (a0 , a1 , ...),
analytic continuation
summation methods
4
formal series
5
formal power series
3
69
chng ta c c mi tng quan 1-1 gia khng gian cc chui hnh thc v khng gian cc
dy v hn m c6 . Thng qua mi tng quan ny, khng gian cc chui hnh thc / chui
ly tha hnh thc c th c thng hng cu trc ca mt khng gian vc t vi s chiu
l v hn m c, m trong y, cc php cng v nhn vi mt s thc c thc hin theo
tng thnh phn:
an +
n=0
bn =
n=0
X
(an + bn ),
n=0
an =
n=0
can .
n=0
Ngoi cu trc khng gian vc t ra, khng gian cc dy cn c php nhn tng phn t:
(a0 , a1 , a2 , ...) (b0 , b1 , b2 , ...) = (a0 b0 , a1 b1 , a2 b2 , ...),
tuy nhin nu chng ta a php nhn ny sang khng gian cc chui, kt qu thu c s khng
ging nh m rng ca tch ca 2 tng hu hn.
Cch m rng t nhin ca php nhn vi 2 tng hu hn ra chui v hn c nh ngha nh
sau:
!
!
!
X
X
X
X
ai bni .
bn :=
an
n=0
n=0
n=0
i=0
Tng t nh vy, cc chui ly tha hnh thc c mt php nhn t nhin c thng hng
/ m rng t php nhn a thc:
!
!
!
X
X
X
X
an (x c)n
bn (x c)n =
ai bni (x c)n .
n=0
n=0
n=0
i=0
Vi php nhn ny, tp cc chui ly tha hnh thc tr thnh mt vnh giao hon, thng c
k hiu bi R[[x c]]. Vnh cc chui ly tha hnh thc c th c k hiu bi R[[1]].
Bi tp 1. Tm phn t n v 1R[[x]] sao cho vi mi
an x n ,
n=0
1R[[x]]
an x
n=0
an x n .
n=0
n=0
khi an 6= 0 vi mi n N.
6
70
X
n=0
an (x c)n l mt phn t n
xn
n=0
an x n
n=0
= 1R[[x]] .
n=0
s 0 = a0 ,
s 1 = a0 + a1 ,
s 2 = a0 + a1 + a2 ,
..
.
s n = a0 + a1 + a2 + + an
..
.
nh ngha 5. Nu nh dy sn hi t v mt s thc s, k hiu l sn s hoc lim sn =
n
X
an l mt chui hi t, v gn gi tr s cho chui
lim sn = lim sn = s, chng ta s gi chui
n
X
n=0
an . Nu
n=0
n=0
an = s. Tuy nhin,
n=0
trong lot bi ny, tin cho vic phn bit gia chui hnh thc v cc cch tnh tng khc
nhau, chng ta s k hiu cch gn gi tr cho chui hnh thc ny l:
!
n
X
X
(C)
an = lim sn = lim
ai = s,
n
n=0
i=0
theo tn ca Cauchy.
X
n=0
th:
(C) c
X
n=0
an + d
X
n=0
bn
an v
bn l 2 chui hi t, c, d l 2 s thc bt k,
n=0
= c (C)
71
X
n=0
an
+ d (C)
X
n=0
bn .
X
X
X
X
Bi tp 7. Tm 2 chui hi t
an v
bn sao cho chui
an
bn khng hi
n=0
t.
n=0
n=0
n=0
X
X
vy, nu nh an , bn u l cc s khng m, v cc chui
an v
bn hi t th tch ca
n=0
n=0
an c gi l hi t tuyt i8 nu nh chui
n=0
nh l 9.
(1)
an hi t tuyt i =
n=0
(2)
an v
n=0
bn hi t tuyt i =
n=0
X
n=0
|an | hi t.
an hi t.
n=0
an
n=0
X
n=0
bn
hi t tuyt i.
Hay ni mt cch khc, tp cc chui hi t tuyt i to thnh mt vnh con ng thi cng l
mt khng gian tuyn tnh con (hay cn gi l mt R-i s con) ca tp cc chui hnh thc.
X
n=0
X
n=0
an (x c)n c gi l hi t ti z R nu
an (z c) hi t.
absolutely convergent
72
n
X
n=0
R=
1
lim sup|an |1/n
X
n=0
X
n=0
an (x c)n hi t tuyt i ti z,
an (x c)n phn k ti z.
X
n=0
a0 a1 a2
Bi tp 12. Chng minh rng nu dy , , , ... hi t, th
a1 a2 a3
an
.
R = lim
n an+1
n
X
n
X
bn (x c)n u c
an (x c) v
n=0
! n=0 n
!
n
X
X
an (x c)n +
an (x c)n v
n
an (x c)n .
n=0
n=0
X
n=0
lim
x1
th chng ta gi chui
an (x c)n s
an xn . Nu
n=0
an x n ,
n=0
n=0
(A)
X
n=0
n=0
ny cho chui:
an := lim
x1
Abel summable
73
X
n=0
an x n .
an v
n=0
thc bt k, th:
(A) c
an + d
n=0
bn
n=0
n=0
= c (A)
an
n=0
+ d (A)
bn .
n=0
n=0
dng tnh ra c:
Bi tp 15. Chng minh rng chui 1 + 1 + 1 + ... khng phi l mt chui Abel kh tng.
Vy liu c tn ti m cch gn gi tr cho chui (T ) no sao cho (T )(1 + 1 + 1 + ...) l hu
hn? iu ny ty thuc vo vic chng ta mun (T ) s hu thm nhng tnh cht no khc
na.
Chng ta tm thi lit k mt s tnh cht m (T ) nn c nh sau:
(1) T l hm tuyn tnh.
X
X
(2) Nu nh chui
an hi t th
an (T )-kh tng.
n=0
n=0
an hi t th
n=0
(T )
X
n=0
(3) Nu nh chui
an
= (C)
X
n=0
an .
n=0
(T )
X
n=0
an
74
Tnh cht (3) tng ng vi vic phng php tnh tng v hn (T ) khng v thuc vo mt
s hu hn cc s hng u tin, c th xem nh l mt m rng ca php cng hu hn s
hng. Tnh cht ny tuy c v hp l, nhng li c th dn n mt s kt lun c v v l nh
sau:
Nu nh (T ) gn mt gi tr hu hn s cho tng 1 + 1 + 1 + ..., ng thi tha mn cc tnh
cht (3), th:
s = (T )(1 + 1 + 1 + ...) = 1 + (T )(1 + 1 + 1 + ...) = 1 + s.
T ta suy ra:
(T )(1 + 1 + 1 + ...) = s = + (!!!).
Nh vy gn c gi tr hu hn cho chui (1 + 1 + 1 + ...), chng ta s mt i tnh cht (3).
Mt trong nhng phng php ph bin gn gi tr hu hn cho chui (1 + 1 + 1 + ...) l s
dng m rng gii tch10 ca chui:
ns = 1s + 2s + 3s + ...
n=1
V mt hnh thc,
n0 = 10 + 20 + 30 + ... = 1 + 1 + 1 + ...
n=1
n=1
c gii quyt bng cch m rng ra khng gian s phc C thay cho s thc. Khi y, chui
X
ns l i din ca hm gii tch (s) trn tp {s C : <(s) > 1}. Hm ny c mt m
n=1
Trong phn sau, chng ta s i su hn vo chi tit ca m rng gii tch, mt trong nhng khi
nim v phng php rt quan trng ca ton hc.
Ti liu
[1] A. L. Cauchy, Analyse algbrique, Paris (1821).
[2] J. B. Conway, Functions of One Complex Variable, Graduate Texts of Mathematics 11,
Springer-Verlag (1973).
[3] G. H. Hardy, Divergent series, Oxford (1949).
10
analytic continuation
75
Trong [3], Nguyn Mnh Linh tip tc cp mt s tnh cht ca tng (1), bng cch tip cn
cc a thc Sk (x) xc nh bi cc h thc truy hi.
Tip ni mch suy ngh trn, bi vit ny cp n mt s trng hp c bit ca tng
Sk (n) =
n
X
j=1
xj k = x1 k + x2 k + + xn k ,
(2)
76
c1 = (x1 + x2 + x3 )
c2 = x 1 x 2 + x 2 x 3 + x 3 x 1
c3 = x1 x2 x3
S1 + c1 = 0,
S2 + S1 c1 + 2c2 = 0,
S3 + S2 c1 + S1 c2 + 3c3 = 0,
S4 + S3 c1 + S2 c2 + S1 c3 = 0,
S5 + S4 c1 + S3 c2 + S2 c3 = 0,
...
T khi c thit lp, c nhiu cch chng minh cho ng nht thc Newton. Vi nhng gi
tr u tin ca s nguyn dng n, ng nht thc Newton c th c kim tra mt cch d
dng. Tuy nhin, trong trng hp n tng qut, cc cch chng minh u phi dng n vic
khai trin chui Taylor i vi mt s hm s quen thuc, trong khi khi nim chui v vic
khai trin ny cha c ph thng.
Di y l mt trong nhng phng php thit lp ng nht thc Newton trong trng hp
n = 3 v trng hp n bt k.
(3)
1
, ta c
x
1
1
1
1
c1
c2
x1
x2
x 3 = 3 + 2 + + c3 ,
x
x
x
x
x
x
hay
1
c1
c2
(1 x1 x) (1 x2 x) (1 x3 x)
= 3 + 2 + + c3 .
3
x
x
x
x
Mt cch tng ng, ta c
(1 x1 x) (1 x2 x) (1 x3 x) = 1 + c1 x + c2 x2 + c3 x3 .
77
(4)
Sk xk .
k=1
xk =
k=0
1
.
1x
Suy ra rng
1+
xk =
k=1
hay
xk =
k=1
1
1x
x
.
1x
(5)
Do , bi (4) v (5), ta c
Sk x =
k=1
k=1
x1 + x2 + x3
k
(x1 x) +
x =
(x2 x)k +
X
k=1
(x3 x)k =
k=1
k=1
k=1
x1 x
x2 x
x3 x
+
+
1 x1 x 1 x2 x 1 x3 x
d
((1 x1 x) (1 x2 x) (1 x3 x))
c1 + 2c2 x + 3c3 x2
dx
= x
= x
(1 x1 x) (1 x2 x) (1 x3 x)
1 + c1 x + c2 x 2 + c3 x 3
c1 x + 2c2 x2 + 3c3 x3
.
=
1 + c1 x + c2 x 2 + c3 x 3
Suy ra rng
Sk xk
k=1
hay
Sk xk +
Ni cch khc, ta c
k=1
1 + c1 x + c2 x2 + c3 x3 = c1 x + 2c2 x2 + 3c3 x3 ,
Sk xk
k=1
k=1
Sk xk =
X
k=1
Sk xk
c1 x + c2 x2 + c3 x3 = c1 x + 2c2 x2 + 3c3 x3 .
!
c1 x + c2 x2 + c3 x3 c1 x + 2c2 x2 + 3c3 x3 .
78
(6)
(7)
hay
S1 = c1 ,
S2 = S1 c1 2c2 ,
S3 = S2 c1 S1 c2 3c3 ,
S4 = S3 c1 S2 c2 S1 c3 ,
S5 = S4 c1 S3 c2 S2 c3 ,
...
S1 + c1 = 0,
S2 + S1 c1 + 2c2 = 0,
S3 + S2 c1 + S1 c2 + 3c3 = 0,
S4 + S3 c1 + S2 c2 + S1 c3 = 0,
S5 + S4 c1 + S3 c2 + S2 c3 = 0,
...
c1 = (x1 + x2 + + xn )
c2 = x1 x2 + x1 x3 + + xn1 xn
c3 = (x1 x2 x3 + x1 x2 x4 + + xn2 xn1 xn )
...
c = (1)n x x x x
n
1 2 3
n
79
(8)
v
Sk = x1 k + x2 k + + xn k ; k = 1, 2, 3, . . . , n, n + 1, n + 2, . . .
Ta c ng nht thc sau
S1 + c1 = 0,
S2 + S1 c1 + 2c2 = 0,
...
S + S c + + S c
k
k1 1
1 k1 = 0, k > n + 1.
Da vo cch thit lp ng nht thc Newton trong trng hp n = 3, ta c cch chng minh
sau y cho ng nht thc Newton, trong trng hp n bt k.
Ta c
n
Y
i=1
(x xi ) = x +
n1
X
cni xi .
(9)
i=0
1
, ta c
x
n
Y
1
X cni
1
,
= n+
x
xi
i=0
(1 xi x)
X cni
1
= n+
.
x
xi
i=0
i=1
hay
n
Q
i=1
xi
xn
Quy ng v rt gn, ta c
n
Y
i=1
n1
n1
(1 xi x) = 1 +
Sk xk .
k=1
80
n
X
i=1
ci x i .
(10)
Bi (10), ta c
Sk xk =
k=1
n
X
X
i=1
k=1
n
X
i=1
x
=
xi k
xk =
ici xi1
i=1
1+
n
P
ci
xi
d
dx
n
Q
n
P
k=1
X
k
Sk x
Sk x +
k=1
Ni cch khc, ta c
X
k=1
n
P
i
1+
ci x
i=1
1+
n
P
ci x i
i=1
.
ci
S k xk =
1+
Sk x =
ici xi
i=1
1+
n
X
ci x
i=1
Sk x
k=1
n
P
n
P
.
ci x i
i=1
k=1
= x
d
dx
i=1
hay
k=1
xi
Tm li, ta c
Suy ra rng
i=1
(xi x)k
ici xi
i=1
1+
X
X
(1 xi x)
i=1
i=1
(1 xi x)
n
Q
i=1
n
P
(xi x)k
i=1
k=1
xi x
= x
1 xi x
n
P
n
X
X
X
k=1
Sk x
n
X
ci x
i=1
n
X
n
X
i=1
i=1
ci x
ici xi
n
X
ici xi .
i=1
n
X
ici xi .
(11)
i=1
Li gii. K hiu
1 = x1 + x2 + ... + xn ,
2 = x1 x2 + x1 x3 + ... + xn1 xn ,
3 = x1 x2 x3 + x1 x2 x4 + ... + xn2 xn1 xn ,
...
= x x x ...x .
n
1 2 3
n
Xt a thc
f (x) =
n
Y
i=1
trong
(x xi ) = x +
n
X
cj xnj ,
j=1
cj = (1)j j , j = 1, 2, ..., n.
k1
X
j=1
Skj cj + kck = 0 k +
k1
X
j=1
(k j) cj + kck = 0
k1
X
k1
1X
kck = k
(k j) cj ck = 1
(k j) cj
k j=1
j=1
k1
(1)k k = 1
Vy
=1
k+1
= (1)
1X
(k j) (1)j j .
k j=1
k1
(1)k X
+
(1)j+1 (k j) j , k = 2, 3, ..., n
k j=1
n
X
j=1
(n j + 1)(1) j = 0 Sn+1 =
82
n
X
j=1
n
X
j=1
Sn j + 1 cj = 0
(n j + 1)(1)j j .
(12)
Suy ra
Sn+1 =
n
X
j=1
(1)j+1 (n j + 1)j .
(13)
n+1
(1)n
+
Sn .
n
(14)
Bi (13) v (14), ta c
Sn+1
(1)j
=
(n j + 1) .(1)j+1 . (1)j+1 +
Sj
j
j=1
n
P
Suy ra
Sn+1
Sj
=
(n j + 1) . 1
, n > 1,
j
j=1
vi S1 = 0.
n
X
(15)
n1
X
Sj
=
(n j + 1) . 1
j
j=1
vi S1 = 0, S2 = 1.
Sn
+ 1
n
, n > 2,
(16)
(17)
n2
P
Sj
Sj
Sn1 =
(n j 1) . 1
=
(n j 1) . 1
+0
j
j
j=1
j=1
n2
P
Sj
Sn1
=
(n j 1) . 1
+ (n (n 1) 1) 1
.
j
n1
j=1
n2
P
Suy ra
Sn1
n1
X
Sj
=
(n j 1) . 1
j
j=1
83
(18)
Do , ta thu c phng trnh sai phn tuyn tnh cp hai, vi h s bin thin
(
2n 1
Sn+1
Sn + Sn1 = 1, n > 2
n
S1 = 0, S2 = 1.
(19)
Sn+1 xn .
n=1
Khi , bi (19), ta c
x
(1 x)2 .g (x) =
1x
Zx
g (t)dt.
(20)
1
(g (x) g (0)) ,
(1 x)2
(21)
vi g(0) = 0.
Rt gn (21), ta c phng trnh vi phn tuyn tnh cp mt
1
(1 x)2 .g 0 (x) + (2x 1) .g (x) =
(1 x)2
g (0) = 0.
x
1e x1
g (x) =
.
(1 x)2
n
X
(1)k1
k!
k=1
84
k+1
Cn+1
.
(22)
n 1
2
X
j
k
cos
,
(23)
n
j=1
trong bxc l k hiu ca s nguyn ln nht khng vt qu x.
Trc ht, cn lu mt kt qu quan trng sau m chng minh n c th xem, chng hn, trong
[5].
B 1. Nu f (x) = a0 + a1 x + +a2 x2 + ... + an xn + ... l hu hn hoc chui v hn hi
t, th vi 0 6 r < n, tng ar xr + ar+n xr+n + ar+2n xr+2n + ... c xc nh bi cng thc
X
n1
ar+jn xr+jn =
j>0
2i
trong z = e n l nghim th n ca 1.
1 X jr
z f zj x ,
n j=0
(24)
2
X
cos2k
j=1
j
n
1
n
= + 2k+1
2 2
n
X
k
j=
k+jn
C2k
.
k
Chng minh. p dng cng thc (24), vi r = k n
v f (x) = (1 + x)2k .
n
Khi , vi x = 1, ta c
k
n
X
k
j=
n1
k+jn
C2k
1X
=
z
n j=0
k
j kn
85
1 + zj
2k
(25)
2i
trong z = e n .
Ta c
eir 1 + ei
=e
ir
ik
2
k
i i
i
i k
= eir e 2 2 + e 2 + 2
i
2
+e
i
2
k
k
= 2k cosk ei( 2 r)
2
(26)
Hn na, ta c th vit
z
k
j kn
1 + zj
n
X
k
j=
2k
k+jn
C2k
= 22k cos2k
j
n
k
i.2.j. .
n1
22k X 2k j
=
cos
.
n j=0
n
(27)
Bi tnh cht
(n j)
cos
n
nn nh l 1 c chng minh.
= cos
j
n
, J = 0, 1, 2, ..., n,
2
X
(1) cos
j=1
j
n
2n
X
1
n
= + k+1
2 2
j=
k+n
2n
Ck 2
+jn
1
.
trong [x] l k hiu ca s nguyn gn nht ca x, ngha l [x] = x +
2
k+n
k+n
Chng minh. p dng cng thc (24) vi r =
n
v f (x) = (1 + x)k .
2
2n
Khi , vi x = 1, ta c
+ n
2n
X
j=
k+n
+ n
2n
Ck 2
+jn
k + n k + n
n1
j
n
k
1X
2
2n
=
z
1 + zj ,
n j=0
86
2i
trong z = e n .
Bi (26), ta suy ra rng
k + n k + n
i.j.2 k + n 1
j
n
k
j
2
2n
2n
z
e
1 + z j = 2k cosk
.
n
Khi , ta c
k+n
2n
X
j=
k+n
+jn
2
Ck
k+n
2n
n1
2k X
j
j
k
=
(1) cos
.
n j=0
n
(28)
Mt khc, ta c
n1
X
(1) cos
j=0
1+
j
n
= 1+
2
X
(1) cos
j=1
2
X
(1) cos
j=1
j
+
n
j
+
n
2
X
n+kj
(1)
cos
j=1
nj
cos
(1)
j=1
2
X
j
n
= 1+2
2
X
j=1
(n j)
n
j
(1) cos
.
n
(29)
j
2k
cos
j=1
2j 1
.
n
2
1
n
= + 2k+1
2 2
n
X
k
j=
k+jn
(1)j C2k
.
n%
2
X
j=1
1
f (2j 1) =
2
n1
X
j=1
f (k)
87
n1
X
j=1
(1) f (k) ,
(30)
vi f (k) = cos
2k
j
.
2n
k
k
$ %
2n
2n
2
X
X
X
1 1
2n
1
2n
k+(2j+1)n
k+2jn
f (2j 1) = + 2k+1
C2k
C2k
+ 2k+1
2
2 2
2 2
k
k
j=1
j=
j=
2n
2n
22k+1
2n
X
j=
k+2jn
C2k
k+(2j+1)n
C2k
2n
n
22k+1
k
bX
nc
k
j=
k+jn
.
(1)j C2k
nh l 3 c chng minh.
H qu 4. Gi s n l s nguyn dng. Th th
1.
2
P
cos
1
n
n
n
;
= + 2n + 2n+1 C2n
2 2
2
j
n
2j 1
.
n
2
2n
j=1
2.
j
n
2
P
(1) cos
j=1
$
3.
n%
2
P
cos
2n
j=1
n
1
= + n;
2 2
n
n
n
.
+ 2n+1 C2n
2n
2
2
1.
2
P
cos
j=1
2.
3.
n%
2
P
j=1
1
n
k
= + 2k+1 C2k
;
2 2
j
n
2j 1
.
n
2
j
n
2
P
(1) cos
j=1
$
2k
cos
2k
1
= , vi n k (mod2) ;
2
n
22k+1
k
C2k
.
88
k
P
j=0
kj
k
+ 22k1 ;
C2k
= 21 C2k
2.
3.
2
P
j=0
3
P
1 + 22k1
1 k
k3j
= C2k
C2k
+
;
2
3
4
P
1 k
k4j
+ 22k3 + 2k2 ;
C2k
= C2k
2
j=0
4.
k
j=0
5.
5
P
j=0
6.
k2j
k
= 12 C2k
+ 22k2 ;
C2k
6
P
j=0
k
k
5 + 3 5 + 23k1
;
5.2k
k5j
C2k
3+
1 k
= C2k
+
2
k6j
C2k
1 k
3k + 22k1 + 1
= C2k +
.
2
6
H qu 7. Gi s k l s nguyn dng. Th th
1.
k
P
j=1
2.
kj
C2k1
= 4k1 ;
3
P
j=1
3.
5
P
j=1
k3j
C2k3
=
k5j
C2k5
4k2 1
, k > 1;
3
4k3
=
5+1
2k5
51
, k > 2.
5.22k5
2k5
H qu 8. Gi s k l s nguyn dng. Th th
1.
k
P
j=0
kj
k
(1)j C2k
= 21 C2k
;
89
2.
2
P
1 k
k2j
+ 2k1 ;
(1)j C2k
= C2k
2
3
P
1 k
k3j
+ 3k1 ;
(1)j C2k
= C2k
2
4
P
2+
1 k
+
= C2k
2
k
k
2 + 2 2
;
4
5+
1 k
= C2k
+
2
k
k
5 + 5 5
.
5.2k
j=0
3.
4.
5.
j=0
j=0
5
P
j=0
k4j
(1)j C2k
(1)
k5j
C2k
Ti liu
[1] Trnh o Chin, a thc ni suy Lagrange v ng nht thc Newton di gc nhn ca
ton ph thng, K yu hi tho khoa hc Nghin cu v Ging dy Ton hc ph thng,
Trng i hc Khoa hc T nhin Thnh ph H Ch Minh, 8-9/8/2014.
[2] Trn Nam Dng, Nhng iu th v v tng Pk (n) =
n
P
j=1
j k = 1k + 2k + + nk , Cc
phng php gii ton qua cc k thi Olympic, Nh xut bn i hc Quc gia Thnh ph
H Ch Minh, 2013.
[3] Nguyn Mnh Linh, Mt s vn xung quanh tng ly tha, K yu Gp g ton hc,
Vng Tu, 7/2015.
[4] Mircea Merca, A note on cosine power sums, Article 12.5.3 Journal of Integer Sequences,
Vol. 15 (2012).
[5] J. Riordan, Combinatorial Identities, John Wiley and Sons, 1968.
90
TM TT
Bi vit a ra cch chng minh v cc pht trin cho bi ton T12/465 ca tp ch Ton
hc v tui tr, ng thi cng ng dng cc bi ton vo cc bi ton khc nhau.
1. Mt s bi ton m u
Trn bo THTT s 465 [1] c bi ton T12 ca thy Nguyn Xun Hng nh sau
Bi ton 1. Cho tam gic ABC cn ti A c ng cao CD. Gi E l trung im ca BD, M
l trung im CE, phn gic ca BDC ct CE ti P . ng trn tm C bn knh CD ct
AC ti Q. Gi K l giao im ca P Q v AM . Chng minh rng tam gic CKD vung.
A
Q
D
E
P
M
C
Hnh 1.
Bin tp: Ng Quang Dng
91
y l bi ton th v trn mt m hnh khng i xng. Bi ton c gii trn THTT s 469
[1] bi tc gi Nguyn c Bo. Chng ti s a ra thm cc khai thc v li gii trn m
hnh ca bi ton ny. Ta xt bi ton sau
Bi ton 2. Cho tam gic ABC cn ti A c ng cao CD. Gi E l trung im ca BD, M
l trung im CE, phn gic ca BDC ct CE ti P . ng trn tm C bn knh CD ct
AC ti Q. Gi K l giao im ca P Q v AM . F l hnh chiu vung gc ca D ln BC.
a) Chng minh rng tam gic CKD vung.
b) Ly S thuc P F sao cho ES k AM . Chng minh rng CS = CD.
c) Chng minh rng BP v ES ct nhau trn (C).
G
L K
Y
Z
I
J
E
H
B
M
X
F
S
T
R
Hnh 2.
Li gii. a) Gi T l giao ca DP vi ng trn tm C bn knh CD. Do DT l phn gic
CDE v BD l tip tuyn ca ng trn tm (C) nn DCT = 2DBT = 90 nn
92
DCQ
90 BAC
BAC
45 = 45
=
2
2
2
do QT BC. Tam gic DEF v tam gic T CQ c cc cnh tng ng song song nn DT ,
F Q v CE ng quy ti P . Mt khc do EF k AC nn nu N l i xng ca F qua M th N
thuc AC. p dng nh l Menelaus cho tam gic QF N vi M , K, A thng hng, ta c
KQ
AQ
KQ AN M F
= 1 t
=
KF AQ M N
KF
AN
Gi BQ ct CK ti L. p dng nh l Menelaus cho tam gic QBF vi L, K, C thng hng
th
LB KQ CF
=1
LQ KF CB
vi ch EF k AC nn
CF
CB
AE
AB
v AN = AE ta thu c
LB
KF CB
AN AB
AB
=
=
LQ
KQ CF
AQ AE
AQ
Do vy AL l phn gic QAB nn LB = LC. Theo h thc lng trong tam gic vung th
CQ2 = CD2 = CF.CB suy ra 4CQF 4CBQ(cnh - gc - cnh) nn F QC = QBC =
LCB. T 4CF Q 4KF C (gc - gc) suy ra F KC = F CQ = DBC = F DC,
vy KCF D l t gic ni tip hay CKD = 90 .
b) Ly R i xng A qua M , do EF k AC v AE k CT nn d thy R nm trn EF v CT .
FE
FB
FS
=
=
SB k CK
FK
FR
FC
T chng minh trn ta c 4KF C 4CF Q 4CQB. Do
KF
KC
CQ
CB
CD
CB
KF 2
CD2
CF
KF
=
=
=
KC 2
CB 2
CB
KS
Suy ra KC 2 = KF.KS nn KSC = KCF = CBS. Vy CS 2 = CF.CB = CD2 nn
ta kt lun CS = CD.
c) AM ct BC ti X. p dng nh l Menelaus cho tam gic BCE vi A, M , X thng hng,
ta suy ra XB
= AB
= BC
. Gi T G l ng knh ca (C, CD). D thy B, P , G thng hng
XC
AE
CF
v tam gic CGQ cn ti C li c CG k AB nn QG k BC. BG ct CA ti Y .
YQ
QG
CQ
CD
=
=
=
YC
BC
CA
AC
QC
CD + AC
YC
CD
=
=
YC
AC
AC
CD + AC
Do vy YY CA = CD
. Gi I l trung im ca F Q. CI ct BQ ti Z. p dng nh l Menelaus
AC
ZQ
CF
= CB
. CZ ct AB ti O, p dng Menelaus
cho tam gic QBF vi Z, I, C thng hng th ZB
cho tam gic AQB vi O, I, C thng hng th
OB
CQ ZB
CD CF
=
OA
CA ZQ
AC CB
93
XB Y C OA
BC CD CD.CF
=1
XC Y A OB
CF AC AC.CB
Nn AX, BY , CZ ng quy ti J. CL ct AB ti U . D thy QU k BC nn BU GC l hnh
bnh hnh nn BG i qua trung im W ca U C. Ta ch cc tam gic ng dng v bng
nhau 4CF Q 4CQB = 4BU C. M CI, BW l trung tuyn tng ng ca hai tam gic
CF Q v BU C nn ICQ = W BC = W GQ t gic CGQJ ni tip. Cng vi
94
R
D
E
P
M
J
H
B
S
Hnh 3.
Nhn xt. C ba ca bi ton ny thc cht l cc bi ton chng minh ct nhau trn ng
trn m hai ng thng khng xut pht t hai im nm trn ng trn ny. y l mt dng
ton kh i hi phi dng thm cc im nm trn ng trn m hai ng thng i qua.
Nh vy ngoi bi ton 1 l phn a), chng ta c th tch ring cc phn b), c) thnh cc bi
ton di y
Bi ton 3. Cho tam gic ABC cn ti A c ng cao CD. Gi E l trung im ca BD, M
l trung im CE, phn gic ca BDC ct CE ti P . F l hnh chiu ca D trn BC. Ly S
thuc P F sao cho ES k AM . Chng minh rng CS = CD.
95
D
P
M
F
S
Hnh 4.
Cch pht biu sau ca phn c) cng c trong [3]
Bi ton 4. Cho tam gic ABC cn ti A v ng cao CD. E, M l trung im ca BD, CE.
DP l phn gic ca tam gic CDE. H thuc BP sao cho EH k AM . Chng minh rng
CH = CD.
D
E
H
B
Hnh 5.
Trong [3] c a ra mt cch tip cn kh n gin cho bi ton 4 ny l dng phng php ta
. Tuy nhin chng ti khng a li gii ny vo v li gii ta khng p. Cng nh vy
vi vi cc bi ton 1 v bi ton 3, chng ti cng c nhn xt rng phng php ta l kh
hu dng trong vic chng minh trc tip cc bi ton ny. Nu so snh chng vi cc li gii
thun ty hnh hc m chng ti trnh by trong bi ton 2 th phc tp ca li gii vi
phng php ta gim i ng k. Nhng v d ny lm cho chng ta phn no thy c
nhng li th rt ln t phng php ta , tuy nhin v tnh p mt ca li gii th chng ti
vn u tin trnh by cc cch tip cn thun ty hnh hc.
96
2. Mt s ng dng
Phn ny s ng dng ch yu l cc bi ton 1, 3, 4 v cch chng minh tng minh ca ba bi
ton ny c trong bi ton 2.
Khi thay i cch pht biu ca bi ton 1, ta thu c bi ton sau
Bi ton 5. Cho tam gic ABC vung ti A v phn gic AD. M , N l trung im ca BC,
AC. Dng im P sao cho N M = N P v M P k BN . F thuc AB sao cho CF k N P . E
thuc CF sao cho CE = AC. DE ct F M ti G. Chng minh rng AGC = 90 .
Li gii sau m phng cch lm ca tc gi Nguyn c Bo.
L
B
P
M
H
T
Hnh 6.
Li gii 1. Ly Q i xng A qua B. Ta thy tam gic QF C v M N P c cnh tng ng
song song nn tam gic QF C cn ti F . Gi T l giao ca AD vi ng tn tm C bn knh
CA. Do AT l phn gic CAB v QA l tip tuyn ca ng trn tm (C) nn ACT =
2AQT = 90 nn CT AC. Li c tam gic CAE cn ti C nn ta c bin i gc
CET = 135 AEC = 135
90 ACE
QF C 90
= 45 +
= 90 F CQ
2
2
97
=1
=
GH F E M R
GH
FR
Gi QE ct CG ti L. p dng nh l Menelaus cho tam gic EQH vi L, G, C thng hng
th
LQ GE CH
=1
LE GH CQ
= FF B
v F R = F B ta thu c
vi ch BH k F C nn CH
CQ
Q
LQ
GH CQ
FR FQ
FQ
=
=
LE
GE CH
FE FB
FE
Do F L l phn gic EF Q nn LQ = LC. Theo h thc lng trong tam gic vung th
CE 2 = CA2 = CH.CQ suy ra HEC = EQC = LCQ. T 4CHE 4GHC(gc
- gc) suy ra HGC = HCE = AQC = HAC, vy GCHA l t gic ni tip hay
CGA = 90 .
Li gii trc tip sau ca nickname PSJL s dng php nghch o, tham kho [2]
Hnh 7.
Li gii 2. ng thng qua C song song vi BN ct AB ti X. D thy 4F CX 4N P M
do F C = F X. Gi H l hnh chiu ca A ln CX, do BA = BX = BH nn BH k F C
suy ra,
BH
BA
BD
=
=
CE
CA
CD
98
F
A
M
P
N
R
B
H
Hnh 8.
99
A
N
D H
B
C
R
Q
M
Hnh 9.
n y vic kt hp c hai bi ton 6, 7 ny s cho ta mt bi ton ng quy th v sau
Bi ton 8. Cho hnh ch nht ABCD. P i xng vi C qua BD. (K) l ng trn ng
knh P C. E, F l trung im ca KB, KD. CE, CF ln lt ct phn gic ngoi v phn gic
trong BP C ti M, N . on thng AE, AF ln lt ct ng trn (K) ti S, T . Chng minh
rng M S, N T v AC ng quy.
P
M
A
S
E
K
T
N F
D
C
Hnh 10.
L
R
Q
M
Hnh 11.
Li gii. Gi I l trung im AH th BIC = 90 . T gi M , N l cc im nm trn
ng thng BC sao cho AM k IB, AN k IC. T tam gic AM N vung ti A v B, C
ln lt l trung im HB, HC nn DN = DC + CN = BH + HC = M B + BD = DM .
T D l trung im M N nn cc tam gic DAM v DAN cn ti D. p dng trc tip bi
ton 2 phn a) vo cc tam gic cn DAM, DAN ta thy LQ, KP cng i qua im R thuc
AD tha mn AR = AH.
Bi ton sau c th c coi l mt h qu bi ton 1 nhng c gii c lp nh sau
Bi ton 10. Cho tam gic ABC cn ti A c ng cao CD. Gi E, M l trung im ca BD,
CE. R thuc AB sao cho BR = CD. CR ct AM ti K. Chng minh rng CKD = 90 .
101
Hnh 12.
Li gii. p dng nh l Menelaus cho tam gic REC vi ba im M , K, A thng hng, ta
suy ra
KR
AR
M C KR AE
= 1 t
=
M E KC AR
KC
AE
Ta cn chng minh
DR2
DR2
AR
KR
=
tc
l
chng
minh
=
KC
DC 2
DC 2
AE
Gi H l chn ng vung gc k t A xung BC, ch 4BDC 4BHA (gc - gc) ta
suy ra
BC.AH
AB 2 BC.AH
AR = AB CD = AB
=
AB
AB
2
2
BD
BH
AB BH 2
AE = AB
= AB
=
2
AB
AB
Ch ng thc trn thu c do 2BH = BC. Nn ta suy ra
Mt khc
AR
AB 2 BC.AH
=
AE
AB 2 BH 2
DR2
(CD DB)2
(AH BH)2
=
=
DC 2
DC 2
AH 2
Do vy ch cn chng minh
AB 2 BC.AH
(AH BH)2
AH 2 + BH 2 2AH.BH
=
=
AB 2 BH 2
AH 2
AH 2
102
K
L
U
Q V
H
P
E
S
Z
T
N
M
Hnh 13.
Bi ton 12. Cho tam gic ABC vung ti A. Trung trc CA ct phn gic ngoi gc ABC
ti M . N , P l trung im AC, M N . CP ct phn gic gc BAC ti Q. CQ ct AB ti R. K
l hnh chiu ca A trn CM . D thuc QK sao cho RD k BM . Chng minh rng CD = CA.
D
K
R
A
M
P
N
B
Hnh 14.
V P
L
Q
K
B
R
Hnh 15.
104
3. Mt s bi ton luyn tp
Bi ton 14. Cho tam gic ABC cn ti A, ng cao CD. E, M ln lt l trung im BD,
CE. DP l phn gic trong ca tam gic CDE. H thuc BP sao cho EH k AM . Gi F l
hnh chiu ca D ln BC. R, Q ln lt l giao im ca F P vi DH v AC. Chng minh
rng BR, DP v ng thng qua Q song song vi BC ng quy.
Bi ton 15. Cho tam gic ABC cn ti A, ng cao CD. E, M ln lt l trung im BD,
CE. DP l phn gic trong ca tam gic CDE. Gi F l i xng ca D qua BC. S thuc
P F sao cho ES k AM . SP ct AC ti Q. R l giao ca DS v ng thng qua Q song song
vi BC. Chng minh rng RP , ES v ng thng qua Q vung gc vi BC ng quy.
Bi ton 16. Cho tam gic ABC nhn c ng cao AH sao cho trung im AH nhn BC
di gc vung. E, F l trung im CA, AB. Trn on BC ly cc im K, L sao cho
BK = AH BH v CL = AH CH. P , Q l hnh chiu ca H ln AL, AK. Chng minh
rng EP , QF v BC ng quy.
P
Q
B
K R L
Hnh 16.
Ti liu
[1] Tp ch ton hc v tui tr s 465 v s 469
105
106
MT B V PHN GIC
Nguyn Trn Hu Thnh
Trng THPT chuyn L T Trng, Cn Th
TM TT
Bi vit xoay quanh mt b hay c nhiu m rng vi cch gii quyt bng cc cng
c hnh hc phng thun ty.
1. M u
Khi tm hiu v vn phn gic trong tam gic, tc gi pht hin c mt cu hnh kh p
v c nhiu ng dng, c th ta c bi ton sau [1]
Bi ton 1. 4ABC ni tip ng trn (O) c cc phn gic trong BE, CF ct nhau ti I.
EF ct (O) ti M , N . Cc ng thng M I, N I ct (O) ln lt ti P , Q khc M , N . Khi
P Q song song BC.
Bi ton trn c nhiu li gii, sau y tc gi xin nu ba cch:
107
108
BC
AC
BC
BP
=
=
BP
AP
AC
AP
CA
Do P thuc ng trn Apollonius t s
dng trn on AB. Hn na D chnh l tm
CB
ca ng trn ny nn M K = M L khi v ch khi DC = DP .
MK = ML
Quay tr li bi ton,
110
111
112
1
bin
2
Bi ton 8. Cho 4ABC ni tip ng trn (O) c cc phn gic BE, CF ct nhau ti I.
EF ct (O) ti M , N . Cc ng thng M I, N I ct (O) ln lt ti P , Q. Gi X, Y , Z ln
lt l tm ng trn bng tip gc A, B, C ca 4ABC. IP , IQ theo th t ct ng thng
BC ti L, K. Chng minh rng t gic M N LK ni tip ng trn tm X.
113
114
3. M rng bi ton
Bi ton gc l mt kt qu rt p ca hnh hc phng v vn phn gic. Li gii 2 ta ch
s dng tnh cht ca ng phn gic gc A ca 4ABC. Li gii 3 li lin quan n vn
tip tuyn ti im A ca (ABC) nn cc bi ton tip theo ta s c nhng m rng cho Bi
ton 1.
Bi ton 11. 4ABC ni tip ng trn (O), ng phn gic trong AD. I l mt im di
chuyn trn AD sao cho I, A cng nm trn mt mt phng b BC. Gi E, F l giao im ca
BI vi AC, CI vi AB. EF ct (O) ti M , N . M I, N I theo th t ct (O) ti P , Q. Chng
minh rng P Q song song BC.
Trng hp ny ta thy khi v ng phn gic ngoi ca gc A ct BI, CI th cho hai im
khng cn c bit na. Nhng thy BI, CI ct ln lt cc ng trn (ACI) v (ABI)
th quan h gia cc gc s r rng hn.
115
116
117
Ti liu
[1] Two parallels
http://www.artofproblemsolving.com/community/c6h550786
[2] Two parallels generalization problem.
http://www.artofproblemsolving.com/community/c6h1147664p5418246
[3] Common tangents problem.
http://www.artofproblemsolving.com/community/c6h385175p3753324
[4] Bisects segment problem.
https://www.facebook.com/groups/Loicenter/permalink/982284725178035
119
1. Gii thiu
Trong qu trnh dy i tuyn trng THPT chuyn H Long, ti pht hin bi ton sau:
Bi ton 1. Cho t gic ABCD ni tip (O). Mt ng thng d ln lt ct AC, BD, AB,
CD, AD, BC ti M , N , P , Q, R, S. Chng minh rng vi mi im X nm trn (O) th
(XM N ), (XP Q), (XRS), (O) c mt im chung khc X.
Trong bi vit ny, ti s gii thiu ba li gii bi ton v mt s tnh cht khc trong cu hnh
ca n. Trong phn cui cng, ti s gii thiu v ng dng ca nhng tnh cht va tm c
trong vic gii nhng bi ton khc.
2. Li gii
2.1. Li gii 1
Ta pht biu v chng minh b sau:
B 1. Cho ng trn (O) v ng thng d. Trn (O) ly X, trn d ly A, B, C, D ri ln
lt cho XA, XB, XC, XD ct (O) ti im th hai l A0 , B 0 , C 0 , D0 . Khi A0 B 0 , C 0 D0 , d
ng quy khi v ch khi (XAB), (XCD), (O) c mt im chung khc X.
Bin tp: Ng Quang Dng
120
Hnh 1. B 1
Chng minh. Chng minh hai chiu.
Chiu thun. Gi s A0 B 0 , C 0 D0 , d ng quy ti Z. p dng nh l Miquel cho t gic
ton phn to bi bn ng thng AA0 , BB 0 , AB, A0 B 0 , ta c (XAB), (XA0 B 0 )
(O), (ZAA0 ), (ZBB 0 ) ng quy ti mt im Y . Do DZY = BZY = BB 0 Y =
DD0 Y nn t gic DD0 ZY ni tip. Suy ra Y DZ = Y D0 Z = CXY . Do theo
nh l Miquel, t gic CDY X ni tip.
Vy (XAB), (XCD), (O) c chung im Y 6= X.
Chiu nghch. Gi s (XAB), (XCD), (O) c chung im Y =
6 X. Gi Z l giao im
ca A0 B 0 , d.
D1 l giao im th hai ca ZC 0 , (O).
D2 l giao im ca XD1 , d.
Theo chiu thun, (XAB), (XCD), (O) ng quy. Suy ra D2 D, D1 D0 .
Vy A0 B 0 , C 0 D0 , d ng quy ti Z.
121
Hnh 2. B 2
Chng minh. p dng nh l Pascal cho lc gic CABM 0 XP 0 , ta c CA M 0 X = M ,
AB XP 0 = P , BM 0 CP 0 = T thng hng, hay T d . Chng minh tng t BQ0 CN 0 =
U d.
p dng nh l Pascal cho lc gic M 0 N 0 C 0 P 0 Q0 B 0 , ta c M 0 N 0 P 0 Q0 = V , N 0 C Q0 B =
U , CP 0 BM 0 = T thng hng, hay V d , hay M 0 N 0 , P 0 Q0 , d ng quy. Chng minh tng
t M 0 N 0 , R0 S 0 , d ng quy.
Vy M 0 N 0 , P 0 Q0 , R0 S 0 , d ng quy.
Tr li bi ton.
Hnh 3
122
Vi M 0 , N 0 , P 0 , Q0 , R0 , S 0 nh ngha nh trong b 2.
Theo b 2: M 0 N 0 , P 0 Q0 , R0 S 0 , d ng quy.
Theo b 1: (XM N ), (XP Q), (XRS), (O) c mt im chung khc X.
2.2. Li gii 2
Ta pht biu v chng minh b sau:
AM
DN
=
. Gi E
AB
DC
l giao im ca AB, CD. Khi (EAD), (EBC), (EM N ) c mt im chung khc E.
Hnh 4. B 3
Chng minh. Gi F l giao im th hai ca (EAD) v (EBC).
Do F AB = 180o F AE = 180o F DE = F DC, F BA = F CD nn 4F AB
FA
AB
AM
4F DC. Suy ra
=
=
. Do 4F AM 4F DN . Suy ra EM F = EN F
FD
DC
DN
nn EN M F ni tip. Vy (EAD), (EBC), (EM N ) c im chung khc E.
Tr li bi ton.
123
Hnh 5
XM , XN ln lt ct (XP Q), (O) ti im th hai l M1 , M2 , N1 , N2 .
AI P M BN
= 1.
p dng nh l Menelaus cho 4IM N vi A, P , B thng hng, ta c
AM P X BI
DI QN CM
Tng t
= 1. Do
DN QM CI
DI QN CM
AI P M BN
AM P X BI
DN QM CI
ng thc ny tng ng :
P M QM CI
P N QN DI
AM CM BI
DN BN AI
CI
DI
P M QM
P N QN
M M1
=
(do 4CBI 4DAI). Nn
=
. Suy ra
=
BI
AI
AM CM
DN BN
M M2
M M1 M X
N N1 N X
N N1
M M1
N N1
=
=
. Theo hnh v, ta c
=
. Theo b 2.3, ta
M M2 M X
N N2 N X
N N2
M M2
N N2
c (XM N ), (XM1 N1 ) (XP Q), (XM2 N2 ) (O) c im chung khc X. Chng minh
tng t (XM N ), (XRS), (O) c im chung khc X.
Vy (XM N ), (XM N ), (XRS), (O) c im chung khc X.
2.3. Li gii 3
Ta pht biu v chng minh b sau:
124
Hnh 6. B 4
Chng minh. Gi T l im m T M .T N = PT /(O) , U l im m T P .T U = PT /(O) . Khi
T , U l duy nht.
V l giao im ca BN , CU . E, F ln lt l giao im th hai ca T B, T C vi (O).
Do T M .T N = T P .T U = PT /(O) = T B.T E = T C.T F nn cc t gic BEM N , CF P U
ni tip. Hn na, nu gi G l giao im ca EM , F P v p dng nh l Pascal o cho
lc gic BACF GE vi BA F G = P , AC GE = M , CF EB = T thng hng v
A, B, C, E, F (O), ta c G (O). T , ta c bin i gc sau:
BV C = 180o (V N U + V U N ) = 180o (GEB + GF C)
_
BC
360o GB GC
=
=
2
2
Suy ra V (O). Do V D, U Q. Vy tn ti duy nht im T sao cho T M .T N =
T P .T Q = PT /(O) .
Tr li bi ton.
125
Hnh 7
Gi Y l giao im th hai ca T X v (O). Theo b 2.4, tn ti duy nht im T sao cho
T M .T N = T P .T Q = PT /(O) = T X.T Y . Suy ra cc t gic M N Y X, P QXY ni tip. Do
(XM N ), (XP Q), (O) ng trc. Chng minh tng t (XM N ), (XRS), (O) c im
chung khc X.
Vy (XM N ), (XP Q), (XRS), (O) c im chung khc X.
126
127
128
4. ng dng
Bi ton 2. Cho ng gic ABCDE ni tip (O). Mt ng thng d ct AC, BD, AB, CD
ti M , N , P , Q. (EM N ) ln lt ct AC, BD ti im th hai l M 0 , N 0 . (EP Q) ln lt ct
AB, CD ti im th hai l P 0 , Q0 . Chng minh rng M 0 , N 0 , P 0 , Q0 thng hng.
129
130
131
132
133
Ti liu
[1] Trn Minh Ngc, B Poncelet m rng v ng dng, Geometry Blog
https://tranminhngocctlhp.wordpress.com/
[2] Nguyn Vn Linh, ng dng ca t s phng tch, Euclidean Geometry Blog
https://nguyenvanlinh.wordpress.com/
[3] Lachlan, "Coaxal Circles", Ch. 13 in An Elementary Treatise on Modern Pure Geometry.
London: Macmillian, pp. 199-217, 1893
Email: tranminhngoc.ctlhp@gmail.com
134
GII THIU
Ni dung ca chuyn ny trnh by mt s cch chng minh nh l Cauchy - Davenport v nu mt s ng dng ca n. c c s so snh s khc nhau gia cc kt
qu trn Z v trn Zp (tp cc s d theo modulo p, p nguyn t), trong phn 1 trnh by
mt s kt qu kh quen thuc ca cc tp tng trn Z. Bn c quan tm n cc kt qu
su hn v ni dung ny c th tham kho ti liu [3]. V cc kt qu hay trn Zp bn
c c th tham kho cc kt qu trong [1], [2]. Trong ton b chuyn ny, thng nht
k hiu
A C A D fa C b j a 2 A; b 2 Bg; c A D fc a j a 2 Ag:
1. Mt s nh gi tp tng trn Z
nh l 1. Cho A l mt tp gm k s nguyn. Khi j2Aj > 2k
s nguyn v nu j2Aj D 2k 1 th A phi l mt cp s cng.
1. Nu A l mt tp gm k
1 C ai
< ai
< ai
C ai < 2ai ;
8i D 1; 2; : : : ; 2k
1:
1.
< ai C ai C1 ;
ai
1 C ai
C ai C1 ) ai
ai
C ai . Do
8i D 1; 2; : : : ; k
nn suy ra
2ai D ai
D ai C1
ai ; 8i D 1; 2; : : : ; k
1:
.n
A2 D fb0 ; : : : ; bl
1g
1/ C .l
k/ D jA1 j C jA2 j
C bl
1:
1:
1 tp hu hn cc s s. Khi
C bi < ai C bi < ai C bi C1
v
ai
C bi < ai
C bi C1 < ai C bi C1
136
dn n
ai
C bi C1 D ai C bi ) ai
ai
D bi C1
bi ; 8i D 1; 2; : : : ; k
.1/:
.2/:
Tng t, bt ng thc
ai
C bi
< ai
ai
C bi
< ai C bi
v
dn n
ai
C bi D ai C bi
T (1) v (2), t q D a1
ai
) ai
C bi < ai C bi
1
< ai C bi
ai
D bi
bi
D q; 8i D 1; 2; : : : ; k
bi
1 ; 8i
D 1; 2; : : : ; k
a0 th
ai
D bi
1:
2. nh l cauchy - davenport
Trong phn ny, nu khng ch thch g thm th tt c cc tp hp c ly l cc tp con trong
trng Zp , tp cha h thng d y modulo p.
nh l 4 (nh l Cauchy - Davenport). Cho p l s nguyn t v A; B l hai tp con ca
Zp . Khi
jA C Bj > minfp; jAj C jBj 1g:
2B
2B
x 2 A C 2B th x D a C b1 C b2 .a 2 A; b1 ; b2 2 B/ nn
x D
a C b1 C b2 C
0 2 A C 3B:
2A
2B
2B
2B
Do x 2 A C 3B nn A C 2B A C 3B.
2A
A C 3B A C 2B.
2B
2B
b 2 A C Bg;
Bx D BnBx :
do
x
2B
2B
b1 D a C b2 2 A C B ) b1 2 Bx :
a C bx D x
2Bx
Do x
bx 2 Bx .
2A
2Bx B
T (1) v (2) ta c
V jx
2Bx
bx D
a C bx 2 A C B:
jA C Bj > jA C Bx j C jx
jBx j nn ta c
jA C Bj > jA C Bx j C jBj
138
Bx j:
jBx j ./:
2;
tn
X
Qi .x1 ; : : : ; xn 1 /xni :
i D0
139
Li gii. t ti D jSi j 1. Ta xt thut ton sau y: "Nu c mt n thc cx1m1 : : : xn xnmn trong
P m mi > ti , vi mt ch s i no , th ta thay th i lng ximi bi ximi ximi .i C1/:Qi .xi / ".
Do deg Qi D ti C 1 v Qi l a thc monic, khi n thc x1m1 : : : xn xnmn s c
thay th bi mt s n thc khc, nhng tt c cc n thc u c bc nh hn
m1 C m2 C C mn .
Do , sau mi bc ca thut ton ny, th tng cc bc ca tt c cc n thc trong P
s gim thc s. Nhng do tng ban u l hu hn, nn thut ton ny s kt thc sau
mt s hu hn ln thc hin.
Gi P l a thc cui cng nhn c sau mi ln thc hin thut ton trn. Khi php bin
i
cx1m1 ximi xn xnmn 7! cx1m1 ximi ximi .i C1/ Qi .xi / xnmn
tng ng l mt php tr ca a thc P cho mt a thc c dng Ri0 :Qi , vi
Ri0 D cx1m1 ximi
deg Ri0 D m1 C C mn
.i C1/
: : : xnmn
.ti C 1/ 6 deg P
deg Qi :
R1 Q1 C C Rn Qn
deg Qi :
V P nhn c cui cng ca tht ton trn, nn mi bin xi trong P c ly tha cao nht
l ti . V
Qi .xi / D 0; 8xi 2 Si
nn suy ra
P .s1 ; s1 ; : : : ; sn / D P .s1 ; s2 ; : : : ; sn /;
Theo b 2.2 th P 0, do
8.s1 ; s2 ; : : : ; sn / 2 S1 S2 Sn :
P D R1 Q1 C R2 Q2 C C Rn Qn :
140
s2Si
cc tha s cn li c bc 6 ti
T y suy ra mi n thc trong R1 :Q1 C C Rn Qn m c tng bc bng t1 C C tn
u phi chia ht cho xiti C1 , vi mt ch s i 2 f1; 2; : : : ; ng. Do n thc x1t1 xntn nm
trong R1 Q1 C C Rn Qn c tng bc bng t1 C C tn cng phi chia ht cho xiti C1 . iu
ny ch xy ra c khi h s ca x1t1 xntn bng 0. iu ny tri vi gi thit. Vy iu phn
chng l sai. nh l c chng minh.
Xt a thc
Q.x; y; z/ D P .x; y; z/
vi c l hng s v bng c D
c:
k
Y
.x
i/.y
i/.z
i/;
i D1
P .0; 0; 0/
.
. 1/3n .n/3
./.
2. t
c2C
2. V A C B C nn
A B D fa C bja 2 A; b 2 B; a bg:
jA Bj > minfp; jAj C jBj
3g:
.1/
2g:
.2/
142
Li gii.
Nu jAj D 1 hoc jBj D 1, khi bt ng thc (2) hin nhin. Xt jAj; jBj >
2. Trong trng hp jA D jBj, khi ta ly tp B 0 D Bnfbg, vi b l mt phn t bt k
ca B. Khi p dng (2) cho hai tp A v B 0 ta c bt ng thc (1).
T ta ch cn chng minh (2).
Trng hp jAj C jBj 2 > p. Nu p > 2 hin nhin. Xt p > 2 th p l. Ta s
chng minh ACB D Zp . Tht vy, xt g 2 Zp l mt phn t ty . t C D g B,
th jC j D jBj. Khi jAj C jC j D jAj C jBj > p C 2. Theo cng thc
jX [ Y j C jX \ Y j D jX j C jY j
ta c
Zp C jA \ C j > jA [ C j C jA \ C j D jAj C jC j > p C 2 ) jA \ C j > 2:
Gi x; y l hai phn t phn bit ca A \ C . V C D g
bx ; by 2 B sao cho
x C bx D y C by D g:
B, nn tn ti hai phn t
.m C n 3/
.m
.m 1/.n 2/
n/;
.n
1/g:
Li gii. Ta chng minh bng phng php quy np. Vi n D 2, th kt qu trn l nh l 2.1.
Gi s nh l ng vi n 1. Khi , vi n tp A1 ; : : : ; An th
jA1 C A2 C C An j D j.A1 C : : : C An 1 / C An /j
> minfp; jA1 C : : : C An 1 j C jAn j 1g .p dng cho n D 2 tp/
> minfp; minfp; jA1 j C jA2 j C : : : C jAn 1 j .n 2/g C jAn j 1g .gi thit quy np cho n
- Nu minfp; jA1 j C jA2 j C C jAn 1 j
1 tp/:
.n
minfp; minfp; jA1 jCjA2 jC CjAn 1 j .n 2/gCjAn j 1g D minfp; pCjAn j 1g D p.1/.do jAn j > 1/:
Mt khc t (*) th jA1 j C jA2 j C C jAn 1 j
.n
.n
2/ > p nn
1/ > p C jAn j
.n
1/g D p:
1>p
.2/
minfp; minfp; jA1 jCjA2 jC CjAn 1 j .n 2/gCjAn j 1g D minfp; jA1 jCjA2 jC CjAn j .n 1/g.3/:
- Nu minfp; jA1 j C jA2 j C C jAn 1 j
.n
.n
2/ th
.n
1/g
3. Mt s ng dng
V d 2 (Poland 2003). Chng minh rng vi mi s nguyn t p > 3, tn ti cc s nguyn
x; y; k sao cho 0 < 2k < p v x 2 C y 2 D kp C 3.
144
p2
p2
p2
C
D
:
4
4
2
1 s nguyn l a1 ; a2 ; : : : ; ap 1 . Vi mi i D 1; 2; : : : ; p
1, t
1 v ai 6
.p
2/g D minfp; pg D p:
T y suy ra
jA1 C A2 C C Ap 1 j D p
hay tp A1 C A2 C C Ap
ca bi ton.
1 nn jAi j D 2; 8i D
jA1 CA2 C CAp 1 j > minfp; jA1 jC CjAp 1 j .p 2/g D minfp; 2.p 1/ .p 2/g D p:
Do A1 C A2 C C Ap
D Zp . Khi tn ti bi 2 Ai ; i D 1; 2; : : : ; p
b1 C b2 C C bp
a1 C a2 C C ap
2
145
.mod p/:
1 sao cho
.aj1 C C ajk /
.mod p/
A D A \ f n; n C 1; : : : ; 1g:
.i 2 f1; 2; : : : ; ng\A;
j 2 f n; nC1; : : : ; 1g\A;
1; ng. Tht
k 2 A/ ) i Cj Ck D 0;
mu thun vi nh ngha ca tp A.
V AC C A v A l hai tp con ri nhau ca tp f n; n C 1; : : : ; n
c 2n C 1 phn t) nn
1; ng (tp ny
DjAj
1:
1 ) jAj 6 n C 1:
>
>
<
=
hni
hni
AD
n; n C 1; : : : ;
1;
C 1; : : : ; n :
>
2
>
:
;
phn m
phn dng
146
Tng t kim tra nu hai s thuc phn m, mt s thuc phn dng th tp A ny tha mn
bi. Tr ngi duy nht cn li l tp A ny c n C 1 phn t ch khi n l. Cn nu n chn,
th tp A ny ch c n phn t, khng t c ti n C 1 phn t. Tuy nhin ta s ch ra nu
n chn th tp A khng th c n C 1 phn t c nh di y. Tht vy, gi s jAj D n C 1
vn ng vi n chn. Do A f n; : : : ; 1g v AC f1; 2; : : : ; ng nn
AC C A f n C 1; n C 2; : : : ; n
2; n
1g:
n
ch c nhiu nht mt phn t trong mi cp thuc vo AC . Dn n jAjC 6 , tng t
2
n
jA j 6 . Do
2
n n
jAj D jAC j C jA j 6 C D n
2
2
mu thun vi jAj D n C 1. Vy bi ton c chng minh hon ton.
V d 6 (Vit Nam TST 2012). Cho s nguyn t p > 17. Chng minh rng t D 3 l s
nguyn dng ln nht tha mn iu kin: Vi cc s nguyn bt k a; b; c; d sao cho s abc
cho po v a C b C c chia ht cho p th tn ti cc s nguyn x; y; z thuc tp
nkhng chia hht
pi
:
0; 1; 2; : : :
1 sao cho ax C by C cz C d ::p.
t
Li gii. Nhn xt Nu fu1 ; : : : ; uk g cha mt h thng d y modulo p th tp d C
fu1 ; : : : ; u
h kpgicng cha mt h thng d y modulo p.
t k D
1, v A D f0; 1; 2; : : : ; kg. t
t
S D fax C by C czj0 6 x; y; z 6 kg D aA C bA C cA
.mod p/:
k/ C b.y
147
k/ C c.z
k/ .mod p/:
Tc l mi b .x; y; z/ 2 A tng ng vi b .x
S 0 D fax C by C czj
th
jS j > jS 0 j
L 6 x; y; z 6 Lg
S0 D C
C C C :
C C
L ln
Theo nh l 2.6 ta c
.L
1/g:
./
.L
1/ > 0 , 9L C 1 > p:
. /
hp i
p dng p D 6a C 1. Do p > 17 nn a > 3. Khi k D
3
k
1
LD 2 D a
D a 1. Do (***) tng ng
2
9.a
1 D 2a
1, nn
1/ C 1 > 6a C 1 ) a > 3
.ng/:
hp i
p dng p D 6a C 5. Do p > 17 nn a > 2. Khi k D
3
L D k2 D a. Do (***) tng ng
9.a/ C 1 > 6a C 5 , a >
1 D 2a, nn
4
) a > 2 .ng, do a nguyn/:
3
p
Khi vi x; y; z 2 A D 0; 1; 2; : : : ; 4
1 th
h p i
p 1
h p i
p 1
p 1
2
1 C
6 x C y 2z C
62
1 C
4
2
2
2
p
p
xDyD0;zD 4 1
xDyD 4 1;zD0
148
hay
3
p 1
5
6 x C y 2z C
6p
:
2
2
2
5
3
;p
khng c s no chia ht cho p, tc khng tn ti
Trong khong gi tr
2
2
x; y; z tha mn.
d C e 6 9 . 9/ C 9 . 9/ C 9 D 45
nhng khng c s nguyn l no chia ht cho 47 nm trong tp f 45; 43; : : : ; 43; 45g.
Vi mi k D 1; 2; : : : ; 46, th cc tp hp Ak D fx 2 X j9j 2 J W kx j .mod 47/g
u l tp tt. Tht vy, gi s tn ti mt tp Ak khng tt (k 2 f1; 2; : : : ; 46g). Khi
tn ti 5 phn t x1 ; x2 ; x3 ; x4 ; x5 2 Ak sao cho
x1
x2 C x3
x4 C x5 0
x2 C x3
x4 C x5 / 0
.mod 47/:
j2 C j3
j4 C j5 kx1
kx2 C kx3
kx4 C kx5 0
.mod 47/
4
X
kD1
100000
> 2173 > 2007;
46
149
tc tp Ak ny chnh l tp cn tm.
Ta c iu phi chng minh.
Trong li gii trn, ta khng thy s dng nh l Cauchy - Davenport. Hy nhn k li gii trn,
th bc u tin ch ra tp J l quan trng nht. Tp J l tp tt c ng 10 phn t. Thc s
th tp cha cc s d khc nhau khi chia cho 47 m l tp tt th ch cha ti a 10 phn
t. Tht vy, nu jJ j > 11, th theo nh l 2.6 th, do 5jJ j 4 > 5 11 4 D 51 > 47
jJ C J C J C . J / C . J /j > minf5jJ j
4; 47g D 47
:
do s tn ti a; b; c; d; e 2 J sao cho a b C c d C e :: 47, suy ra tp J khng tt. Vy
jJ j 6 10. jJ j D 10 th theo nh l 2.7, J phi l mt cp s cng.
V d 8 (nh l Erdos - Ginzburg - Ziv). Cho n > 1 v a0 ; a2 ; : : : ; a2n 2 l mt dy gm
2n 1 s nguyn (khng nht thit phn bit). Chng minh rng tn ti mt dy con gm n s
ai1 ; : : : ; ain sao cho
ai1 C ai2 C C ain 0 .mod n/:
Phn tch v hng dn gii.
Trc tin ta chng minh kt lun bi ton trong trng hp
n D p l s nguyn t. Gi ai0 2 Z; 0 6 ai0 < p sao cho ai ai0 .mod p/ (thc hin ly
modulo cc phn t ca dy). Ta c th nh li ch s cho cc s ai
0
0 6 a00 6 a10 6 : : : 6 a2p
Nu ai0 ai0 Cp
vi mt ch s i 2 1; p
6p
1:
1 th theo th t trn xy ra
.mod p/
dn n
ai C ai C1 C C ai Cp
Nu ai0 ai0 Cp
vi mi i 2 1; p
2; 8i D 1; 2; : : : ; p
pai 0
.mod p/:
1. p dng nh l 2.6 ta c
jA1 CA2 C CAp 1 j > minfp; jA1 jC CjAp 1 j .p 2/g D minfp; 2.p 1/ .p 2/g D p:
T y suy ra
A1 C A2 C C Ap
D Zp :
T tn ti mt lp cc ng d aj0 i 2 Ai , i D 1; 2; : : : ; p 1, vi ji 2 fi; i Cp 1g
sao cho
a0 aj0 1 C aj0 2 C C aj0 p 1 .mod p/:
Suy ra
C a0 0
150
.mod p/:
Ta chng minh kt lun bi ton trong trng hp tng qut bng phng php quy np.
Nu n D 1, bi ton hin nhin ng. Gi s vi n > 1 v kt lun bi ton ng cho mi
s nguyn dng nh hn n. Ta s chng minh bi ton ng vi n. Nu n nguyn t, bi
ton ng theo trn. Nu n hp s, t
n D uv
.mod v/:
.mod v/:
.mod v/:
Khi
aj;i1 C C aj 2;iv D bj v.bj 2 Z/;
8j D 1; 2; : : : ; 2u
di 2u
1:
1 s c mt
.mod u/;
tc l
bj1 C bj2 C C bju D cu .c 2 Z/:
Khi
u X
v
X
rD1 sD1
ajr ;is D
u
X
rD1
bjr v D cuv D cn 0
.mod n/:
151
Trc khi chng minh, ta cn s dng mt s kt qu quen thuc cho bi cc nhn xt sau:
Nhn xt 1: Trong n s nguyn ty , lun tn ti mt s hoc mt vi s m tng ca chng
chia ht cho n. y l mt tnh cht quen thuc chng minh bng Dirichlet.
Nhn xt 2: Cho p l s nguyn t v Q D fa1 ; a2 ; : : : ; ap 1 g l tp hp cha cc s nguyn
khng chia ht cho p. Khi tp
X
R D fS.A/ D
xjA Qg
x2A
S.B/
.mod p/ ) S.A/CS.B/ 0
.mod p/ ) S.A[B/ 0
.mod p/:
152
.N D S n.S1 [ S2 [ [ St //:
V mi tp jSi j ch c ti a k phn t. Nn tp N c
jN j > n
tp > n
.p
kC1
1/k D n
> 2n
m C k > k:
mC1
[M
.M D S n.S1 [ S2 [ [ St //:
V mi tp jSi j ch c ti a k phn t. Nn tp M c
jM j > n
1/k D n
.p
kC1
> 2n
m C k > k:
mC1
S.A/
.mod m/ ) S.A [ B/ 0
.mod m/;
:
tc tp A[B tha mn. V c > 2n mC1 tp A M m S.A/ :: k, nn c > 2n
tp tha mn yu cu bi ton.
mC1
4. Bi tp t luyn
Bi tp 1 (Bosnia and herzegovina TST 2012). Chng minh rng vi mi s nguyn t p
l, lun tn ti s nguyn dng m < p v cc s nguyn x1 ; x2 ; x3 sao cho
x12 C x22 C x32 D mp:
Bi tp 2. Cho k; n l cc s nguyn dng v p l s nguyn t. Chng minh rng tn ti cc
s nguyn a1 ; : : : ; ak sao cho
a1k C a2k C C akk n
.mod p/:
1.
k.k C 1/
v S l
2
Bi tp 9 (IMO 2003 (general)). Cho n l s nguyn dng > 2. Cho A l mt tp con cha
n C 1 phn t ca tp S D f1; 2; : : : ; n3 g. Chng minh rng tn ti n phn t t1 ; t2 ; : : : ; tn trong
S sao cho cc tp
Aj D fx C tj jx 2 Ag; 8j D 1; 2; : : : ; n
i mt ri nhau.
Ti liu
[1] A.Frimu and M.Teleuca, Applications of combinatorial Nullstellensatz, Gazeta Mathematica 2011
[2] O.J.Rodseth, Sumsets mod p, lecture notes.
[3] M.B.Nathanson, Additive number theory - Inverse baitapblems and the Geometry of Sumset, Springer, 1996.
[4] H.Lee, Combinatorial Number Theory, lecture notes.
[5] Website: http://artofproblemsolving.com.
155
nh ngha 1. Cho s nguyn dng n .n > 2/. .n/ l s nguyn dng nh nht tha
mn a.n/ 1 .mod n/ vi mi s nguyn dng a m .a; n/ D 1. Hm .n/ gi l hm
Carmichael theo n.
nh l 1. (Tnh cht ca hm Carmichael)
i) Vi mi s nguyn dng a, b, ta c .a:b/ D .a/; .b/.
ii) .2/ D 1I .4/ D 2I .2k / D 2k 2 vi mi k > 3.
.p k / D p k 1 .p 1/ vi mi s nguyn
t p, p > 3.
sm
sm
Nu n D p1s1 :p2s2 :::pm
th .n/ D .p1s1 /; .p2s2 /; :::; .pm
/
1.mod p s / vi p l s
1.mod 2p s / vi p l s
1.2. S m ng
nh ngha 2. Cho p l s nguyn t, a l s t nhin. s m ng ca a theo p, k hiu l
vp .a/ nu v ch nu p j a v p C1 khng l c ca a.
nh l 2. Ta c cc tnh cht sau
1. vp .ab/ D vp .a/ C vp .b/
2. vp .an / D nvp .a/
3. vp .a C b/ > min vp .a/; vp .b/ ng thc xy ra khi vp .a/ vp .b/.
y/ th
Nu p D 2 v 4j .x
y/ th
Nu p D 2 v 2j .x
y/, n l s chn th
vp .x n
v2 .x n
v2 .x n
y n / D vp .x
y/ C vp .n/:
y n / D v2 .x
y/ C v2 .n/:
y n / D v2 .x 2
y 2 / C v2 .n/
1:
Nu pj .x C y/ v n l s nguyn dng l th
vp .x n C y n / D vp .x C y/ C vp .n/:
1.3. Cp ca phn t
nh ngha 3. Cho s nguyn dng n > 1 v s nguyn a nguyn t cng nhau vi n, s
k c gi l cp ca a modulo n (k hiu l ordn a) nu k l s nguyn dng nh nht
ak 1 .modn/.
nh l 3. Ta c cc tnh cht sau
i) ordn aj .n/
ii) Nu ah 1 .modn/ th ordn aj h
iii) ax ay .mod n/ , ordn aj .x
iv) ordn as D
ordn a
.ordn a;s/
vi mi k > 3.
vi) Cho k l s nguyn dng, v p l mt s nguyn t l. Xt tp S D ak a 0 Zp .
p 1
Khi jS j D .k;p
.
1/
v) Nu x 3.mod 8/ hoc x 5.mod 8/ th ord2k x D 2k
.mod p/:
p2 1
2
D . 1/ 8
+) Nu p l s nguyn t l th
p
2
2
+)
D 1, nu p 1.mod8/;
D 1, nu p 3.mod8/
p
p
2. Mt s bi ton p dng
Bi ton 1. (IMO Shortlist 2002) Tm s nguyn dng t nh nht sao cho tn ti cc s
nguyn x1 ; x2 ; :::; xt tha
x13 C x23 C ::: C xt3 D 20022002 :
Phn tch v li gii. Ta thy
1
1
1
1
1
3 D :6 D .7/ D .9/ D .14/ D .18/;
2
2
2
2
2
l cc moulo u tin ta xt ti.
Theo nhn xt trn, trc ht ta kho st cc modulo 9 ca x 3 ,20022002 .
Nu 3j x th x 3 0.mod 9/.
Nu .x; 3/ D 1 th x 3 ng d 1 hoc 1 modulo 9.
Nh vy, x13 C x23 C ::: C xt3 ng d t t n t modulo 9.
20022002 42002 46:333 :44 44 4
.mod 9/:
3
20022002 D 2002667 :2002, nh vy ta ch cn th xy dng cc nghim dng
xi D mi 2002667 , vi
m31 C m32 C m33 C m34 D 2002:
Ta chn m1 D m2 D 10I m3 D m4 D 1 tha yu cu ny.
.mod 19/
147157 . 5/18:8C13
513 2
157147 .5/18:8C3 53 11
.mod 19/
.mod 19/:
Suy ra
.x 3 C y C 1/2 D 147157 C 157147 C 1
p dng tnh cht ta tnh c
13
D
19
1I
14
D
19
z 9 13; 14; 15
1I
15
D
19
.mod 19/:
nn iu ny khng xy ra.
Bi ton 4. (USAJMO 2013) Tm tt c cc s nguyn a, b sao cho a5 b C 3 v ab 5 C 3 u l
lp phng ca mt s nguyn.
Phn tch v li gii. Gi s
vi x; y 2 N. Suy ra
a5 b C 3 D x 3
ab 5 C 3 D y 3
3/.y 3
3/:
./
Nu 3j a th t a5 b C 3 D x 3 ta c iu v l v 27j x 3 I 27j a5 b.
Nu 3j b th t ab 5 C 3 D y 3 ta c iu v l v 27j y 3 I 27j ab 5 .
Vy khng tn ti cc s nguyn a, b tha iu kin bi ton.
Bi ton 5. (MOP 2002) Chng minh rng phng trnh x 6 D y 5 C 24 khng c nghim
nguyn.
160
Phn tch v li gii. Ta tm mt modulo chung cho hai ly tha 5, 6. Vi mong mun s ng
d hai v l ti thiu. Nh vy, 5:6j .p 1/, p D 31 l trng hp u tin ta xt.
30
30
x 6 c 1 C
D 6 ng d; y 5 c 1 C
D 7 ng d, nh vy kh nng cc ng d
.6; 30/
.5; 30/
ca hai v khng bng nhau
y 5 c cc ng d 0; 1; 5; 6; 25; 26; 30 theo modulo 31.
Suy ra y 5 C 24 c cc ng d 24; 25; 29; 30; 18; 19; 23 theo modulo 31.
x 6 c cc ng d 0; 1; 2; 4; 8; 16 theo modulo 31.
Vy phng trnh trn khng c nghim nguyn. Tip theo, ta phn tch mt s k nng chn
modulo vi cc phng trnh dng ly tha cha bin trn m.
Bi ton 6. Tm cc nghim nguyn dng ca phng trnh
2x C 3y D 5z :
Phn tch v li gii.
+ D on nghim phng trnh .xI yI z/ D .1I 1I 1/; .4I 2I 2/.
+ i vi ly tha c c s xc nh, thng phng n u tin ta th phn tch nhn t v
dng A:B D ax , xt c chung ca A, B a v h. phn tch nhn t, thng ta quan
tm n cc hng ng thc cng s m.
+ Cc modulo thng dng trc ht xt ly tha l anC1 vi n l nghim ln nht ca phng
trnh, cc modulo c ng d 1.
+ 5 1 .mod 2/2 ; 3 1 .mod 2/2 , 32 1 .mod 2/3 . Do , ta c th xt cc modulo
4, 8. xt cc modulo ny ta chia thnh 2 trng hp.
TH1: x D 1, phng trnh tr thnh
2 C 3y D 5z :
Phng trnh c nghim .1I 1I 1/.
Xt z > 2, suy ra 3y 5z 2 2 .mod 25/.
r
1
2
3
4
5
6
7
8
r
9
10
11
12
13
14
15
16
3r .mod 25/
3
9
2
6
18
4
12
11
3r .mod 25/
11
8
24
22
16
-2
-6
21
1C2k
:33 7
161
.mod 11/:
z
1
2
3
4
5
5z .mod 11/
5
3
4
9
1
Do khng c gi tr no ca z
5z 7
.mod 11/:
4 21 316
Khi
5z 4 C 310
TH3: x > 3. Khi
1z
1C2k
. 1/y 5z
:36 7
3y 2x 0.mod 4/ ) y D 2n:
Nn
5z 3y C 2x 9n 1
.mod 8/;
hay
vi r > s , r C s D x. Nn s D 1,ta c
3n /
5m 3n D 2s
5m C 3n D 2r
2:5m D 2r C 2s
2:3n D 2r 2s
5m D 2r
3n D 2r
1
1
C1
1
v 5m 3n D 2.
Phng trnh c nghim m D n D 1 ( gii TH1).
Vy phng trnh cho ch c 2 nghim .xI yI z/ l .1I 1I 1/ v .4I 2I 2/.
162
.mod 32/:
Bc 2: Tm s nguyn t p sao cho hai v khng cng ng d, mun vy cch d nht l chn
modulo p sao cho 118 1 .mod p/ v ord2 p l nh.
1
Ch 8 D .17 1/ v 24 D 16 1 .mod 17/, ta xt mod 17.
2
2x c 4:2 D 8 ng d; v phi c 2 ng d, vy kh nng khng trng l ln.
112 62 2.mod 17/ ; 114 4.mod 17/ ; 118 1.mod 17/ ; 117 3.mod 17/
y
y
Suy ra 2x .118 / :117 3 0.mod 17/ hoc 2x .118 / :117 3 6.mod 17/.
Ta kho st cc ng d modulo 17 ca 2x vi x D 3 C 10n.
x
1
3
5
7
2x .mod 17/
2
8
2
8
163
1 D .73
1/.76 C 73 C 1/:.73
1/:3:37:1063
nn ta chn p D 37.
Ta c:
72 12
.mod 37/I 78 16
.mod 37/:
q
Vy 79 :78 4 12 .mod 37/.
Ta kho st cc ng d modulo 37 ca 3y vi y D 1 C 6t
y
1
7
13
19
25
31
3y .mod 37/
3
4
30
25
21
28
164
yp D
y3 C 1
yp C 1
D p.
yC1
.y C 1/2 D y 3
y2
yC1<
vi mi y > 3.
2y D y.y 2
2/ > 0 8y > 3:
y3 C 1
yp C 1
6
:
yC1
yC1
xD2
pD3
Vy phng trnh c nghim x D 2; y D 2; p D 3.
Vy ta phi c y D 2 , suy ra p
x 1
D3,
Bi ton 10. (IMO ln 31) Gii phng trnh nghim nguyn dng
2x C 1 D x 2 y:
Phn tch v li gii.
Phng trnh c nghim .xI y/ D .1I 3/; .3I 1/.
Xt x > 3, t phng trnh suy ra x, y l cc s l.
Phng trnh c ly tha c au 1 c th s dng cp xt. Mt trong cc modulo hay dng
l c nguyn t ca nhn t.
Ta th xt theo modulo p, vi p l c ca x. 2x D x 2 y 1 1 .mod p/ nn 22 1
.mod p/ .
t u D ordp 2 > 1, ta c uj .p 1/. Suy ra uj 2x.
Vy p chn nh th no?
+ Nu p D 3 th hai iu ny l nh nhau. Vy ta phi xt ti s m chnh xc ca 3 trong x l
bao nhiu ?
+ Nu p > 3, th chn p nh th no trong s cc c ca x, cc c khng trng nhau, ta
s chn p l c nguyn t nh nht khc 3 ca x.
v3 .x 2 y/ D v3 .2x C 1x / D v3 .2 C 1/ C v3 .x/:
Suy ra 2v3 .x/ C v3 .y/ D 1 C v3 .x/ t y ta c v3 .x/ C v3 .y/ D 1.
t x D 3k :d vi k D 0 hoc 1; .d; 3/ D 1. Ta s chng minh d D 1.
V 2x D x 2 y 1 1 .mod x/, gi ta c th s dng nh l v cp ca 2.
Nu d > 1, gi p l c nguyn t nh nht ca d , cng l c nguyn t khc 3 nh nht ca
x. Do .d; 3/ D 1 nn p > 5.
t u D ordp 2 > 1, uj .p 1/. 2x D x 2 y 1 D 32k d 2 y 1 1 .mod p/ nn 22x 1
.mod p/. Suy ra uj 2x.
V p l c nguyn t khc 3 nh nht ca x v .x; p 1/ D 1 nn u 2 f2I 3I 6g.
M pj 2u 1 nn p D 7:
Suy ra 2x C 1 0 .mod 7/ iu ny mu thun v bng ng d sau.
165
2x .mod 7/
2
4
1
x
1
2
3
1/ :
Nu p D q, ta c p 2 2:5p , suy ra p D q D 5.
Nu trong hai s p, q c 1 s bng 5, gi s p D 5 q, suy ra qj 55 C 5q .
Theo Fermat 5p 5 .mod q/, suy ra 0 55 C 5q 55 C 5 .mod q/, suy ra qj 55 C 5 nn
q D 2 hoc 313.
Nu trong hai s p, q c 1 s bng 2, gi s p D 2 q, suy ra qj 52 C 5q .
Theo Fermat 5p 5.mod q/, suy ra 0 52 C 5q 52 C 5 .mod q/, suy ra qj 52 C 5 nn
q D 3 hoc 5.
Nu p q v p, q khc 5, khc 2. Ta c 0 5p C 5q 5 C 5q .mod p/, suy ra 5q 1 1
.mod p/.
Tng t 5p 1 1 .mod q/. Suy ra
2p 2
5
1 .mod q/
ordq 5 2p 2
)
:
52q 2 1 .mod p/
ordp 5 2q 2
Mt khc 5p 1 1 1 .mod q/ nn ordq 5 khng l c ca p 1.
Suy ra v2 .ordq 5/ D v2 .2p 2/ D 1 C v2 .p 1/.
Tng t
v2 .ordp 5/ D v2 .2q 2/ D 1 C v2 .q 1/:
Mt khc t
suy ra
Kt hp iu trn suy ra
ordq 5 q
ordp 5 p
1
;
1
v2 .ordq 5/ 6 v2 .q
v2 .ordp 5/ 6 v2 .p
1 C v2 .p
1 C v2 .q
1/ 6 v2 .q
1/ 6 v2 .p
1/
:
1/
1/
(v l):
1/
2p / .5q
166
2q / :
2p 5
23
3qj 53
23 .5q
qj 39 .5q
.mod p/;
2q /
2q / ;
./
<q 1 > 2p
Suy ra p 1 > 2r , iu ny v l v p; q; r > 3.
:
r > 2q
+ Vy trong 3 s ordp q; ordq r; ordr p phi c t nht mt s ln hn 2, gi s ordp q D 2r.
Suy ra 2rj p 1, do p 1 .mod r/, p q C 1 2 .mod r/ tri gi thit.
* Vy trong 3 s p, q, r phi c t nht mt s bng 2. Gi s p D 2. Suy ra q, r l cc s
167
D y nC1 :
Vit li (1) :
1 C x C x 2 C ::: C x p
Nu x D 1, ta c
p D y nC1
1 D .y
D y nC1
1/.y n C y n
1:
C ::: C y C 1/;
suy ra y 1 D 1 v p D 2nC1 1.
t ordp 2 D u , u > 3, uj .p 1/ M 2nC1 1 .mod p/ nn uj .n C 1/.
Vy .n C 1; p 1/ > u > 2 mu thun gi thit.
x > 2, ta c
xp
C xp
xp 1
D y nC1 1
x 1
D .y 1/.y n C y n 1 C ::: C y C 1/:
C ::: C x C 1 D
xp 1
.
x p1
x
1
Xt q l mt c nguyn t bt k ca
.
x 1
Nu x 1 .mod q/ th
Ta kho st cc c nguyn t ca
xp 1
0
D 1 C x C x 2 C ::: C x p
x 1
p
.mod q/
suy ra p D q.
Nu x 6 1 .mod q/, t x p 1 .mod q/ v p l s nguyn t th p D ordq x.
Mt khc x q 1 1 .mod q/ suy ra pj .q 1/.
xp 1
Vy tt c cc c nguyn t q ca
th q D p hoc q D 1 .mod p/.
x 1
Dn ti hai s y 1 v y n C y n 1 C ::: C y C 1 hoc chia ht cho p hoc c s d l 1 khi chia
cho p. (*)
168
TH1: y
C ::: C y C 1 n C 1
.mod p/:
C ::: C y C 1 2nC1
.mod p/:
10
.mod p/
2nC1
11
.mod p/:
hoc
M 2nC1
.1/
2n 1
.mod p/:
.2/
1/ D nm C 1:
'.n/
1 D nm
.n
'.n/
1/:
'.n/
Nu s > 2 th
1 D p1r1 :::psrs
p1 :::ps
do n
'.n/
Nu s D 1, n
.p1
n D p1r1
1/:::.ps
:::psrs
p1 :::ps
1/ > p1 :::ps
1 > p.
'.n/
1Dp
r 1
.p
1/
1 < p khi
.p1
1/:::.ps
p1 p2 :::ps 1 .ps
r D1
r D 2; p D 2
1/
1/ > p1
1:
.n
'.n/
1/ 1
'.n/
1 > p , suy
.mod p/:
n
Nu x 1 v p l mt c nguyn t ca 2n yC1 th pj x 2 1. Suy ra ordp x UCLN.2n ; p
1/.
M UCLN.2n ; p 1/ xc nh trong trng hp c bit p D 4hC3 v UCLN.2n ; p 1/ D 2.
Lc ny
x 2 1 0 .mod p/
./
Vy c v s s nguyn t p dng 4h C 3 m p l c ca 2n m C 1 vi n no .
Nu y chn ta cng c c iu ny bng cch t y D 2u :m.
Vy c v s s nguyn t p pj x 2 1, do x D 1.
Bi ton 17. Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho vi mi s nguyn dng k u tn ti
mt s nguyn dng a sao cho a3 C a k chia ht cho n.
Phn tch v gii.
Vi n D 1 hin nhin tha yu cu bi.
Nu n > 1, gi p l mt c nguyn t ca n. Khi , cho k chy t 0 n p
3
a C a 0 6 a 6 p 1
l h thng d y modulo p (*).
Do a3 C a l s chn nn p > 2.
Nu p D 3,th
a3 C a a C a 2a
nn
l h thng d y modulo p.
Xt p > 3. Do (*) nn phng trnh
1 ta c
.mod 3/
a3 C a 0 6 a 6 2
a3 C a 03 C 0
.mod p/
.mod p/
x2 1 6 x 6 p
.mod p/
v nghim vi mi 1 6 a; k 6 p
a2
Hay
Vy phng trnh
k2 C k C 1
1.a 1 /
k2 C k C 1
c2
.mod p/:
.mod p/
p 1
A D f .x/ mod p 0 6 x 6
2
171
.1/
vi f .x/ D x 2 C x C 1.
V f .x/
f .y/ D .x
1
2
; x y nn
3
a C a 0 6 a 6 3r
l h thng d y modulo 3r .
Vi 0 6 a; b 6 3r 1; a b ta c
.a3 C a/
.b 3 C b/ D .a
b/.a2 C b 2 C ab C 1/
.mod 3/:
Vy
Suy ra
.a3 C a/
.b 3 C b/ D .a
b/.a2 C b 2 C ab C 1/ 0.mod 3r /:
a 3 C a 0 6 a 6 3r
l h thng d y modulo 3r .
Vy gi tr cn tm n l n D 3r . Cui cng chng ti a ra mt s bi tp bn c luyn tp.
Bi tp 1. (Bosnhia TST 2015) Chng minh rng c v s s nguyn dng n, n khng l s
nguyn t sao cho
nj 3n 1 2n 1 :
Bi tp 2. (Bosnhia TST 2014) Tm tt c cc s nguyn khng m x, y sao cho 7x
1.
2:5y D
7n D 2:
Ti liu
[1] Olympiad Number Theory, Justin Stevens.
[2] http://www.artofproblemsolving.com
173
GII THIU
Vi kh nng hin nay, my tnh gip ta gii c rt nhiu bi ton kh m trc
kia thng b tay. Mc d vy, vn cn mt s ln cc bi ton rt th v nhng cha
c "thut gii" hp l gii chng. Trong s , bi ton phn tch v dng tng bnh
phng trong chng minh bt ng thc l bi ton thng xuyn gp phi. Trong bi
vit ny, tc gi s gii thiu v vic ng dng cc lnh c sn trong phn mm Maple a
(http://www.maplesoft.com/, mt cng c kh quen thuc vi mi ngi,
x l mt s bi bt ng thc; trn c s , xy dng mt chng trnh dng Maple
gii quyt mt s bi ton phc tp hn. b
a
1. Bi ton m u.
Ta s bt u vi bi ton sau y. Cho cc s thc a, b chng minh rng:
a2 + b2 2ab.
Ta c ngay: a2 + b2 2ab = (a b)2 0.
Xut pht t bt ng thc hin nhin ng: x2 0, li gii ny l v cng d hiu vi mi
ngi. Tuy nhin, vic quy mt a thc nhiu bin bt k v dng tng bnh phng khng phi
l iu d dng cht no, k c vi mt a thc i xng thun nht ba bin.
174
1
1
4
32(a2 + b2 )
+
+
0
a2 b 2 a2 + b 2
(a + b)4
1
1
2
+
0
1 + a2 1 + b2 1 + ab
1
2
1
+
0
2
2
1+a
1+b
1 + ab
6
2
2
2
(a + b)
a + b2
Li gii. Ta c:
f (a, b) = 12 .
1
0
(a + b)2
ab +
4
ab (a b)2
0
(a + b)2 (a2 + b2 ) (a2 + 6 ab + b2 )
175
(a + b) (a b)4
2
.
3 (2 a3 + b3 ) (2 a2 + b2 )
5 10 14
4
4
ab(a + b )
27
Li gii. Nu gi nguyn nh th, ta s khng th no phn tch c, ta s c mt bc chuyn
nho nh l ng bc ha c th phn tch bi ton, s dng iu kin u bi a + b = 1 ta c
php ng bc v phn tch nh sau:
10 14
f (a, b) =
(a + b)6 ab a4 + b4
27
2
5 10 14 2 a2 + 6 10 ab + 2b2 a2
10 + 2 ab + b2
=
54
P
Trong phn tip theo, ta quy c k hiu f (a, b, c) l tng i xng tnh theo bin a, b, c i
vi hm s f .
5
177
> f:=27 (x + y + z)4 256 x3 y + y 3 z + z 3 x ;
h1 := (27 x2 + 14 xy + 3 y 2 ) (3 y + x)2
Vy l d on ca chng ta ng c mt na. Ta s tip tc vi na cn li.
> g1:=g-h;
z (108 x3 + 324 x2 y + 162 x2 z + 324 xy 2 + 324 xyz 148 xz 2 148 y 3 + 162 y 2 z + 108 yz 2 + 27 z 3 )
D thy bt ng thc ny lun ng. Tht vy do:
324x2 y 148y 3 v 162x2 z 2 148xz 3 .
Ta c th vit li li gii ngn gn nh sau:
Khng mt tnh tng qut gi s x = max{x, y, z}, ta c:
f :=27(x + y + z)4 256(x3 y + y 3 z + z 3 x)
= 27 x2 + 14 xy + 3 y 2 (3 y + x)2 +
+ z 108x3 + 176x2 y + 14x2 z + 176xy 2 + 324xyz + (148x2 z 148xz 2 )+
+ (148xy 2 148y 3 ) + 162y 2 z + 108yz 2 + 27z 3 0
2
x2 + y 2 + z 2 (x + y + z) + 3xyz
2 x2 + y 2 + z 2 + (x + y + z)2 x3 y + y 3 z + z 3 x + xyz (x + y + z)
Li gii. Vic phn tch cm a thc cng knh ny thnh tng cc bnh phng tng i kh
v s xut hin ca cm i lng x3 y + y 3 z + z 3 x trong v phi khin khin vic phn tch tr
nn kh khn v gn nh "ph sn". Tuy nhin vi mt cht kho lo ta c phn tch nh sau:
2
x2 + y 2 + z 2 (x + y + z) + 3xyz
2 x2 + y 2 + z 2 + (x + y + z)2 x3 y + y 3 z + z 3 x + xyz (x + y + z)
2
= x3 x2 y + x2 z xy 2 + xyz + xz 2 y 3 y 2 z yz 2 + z 3 +
+ 4 (x y) (y z) (y + z) z x2 + xy + xz + y 2 + yz + z 2 0
179
4.1.2. nh l S.O.S
Xt biu thc:
S = f (a, b, c) = Sa (b c)2 + Sb (c a)2 + Sc (a b)2 ,
Trong Sa , Sb , Sc l cc hm s ca a, b, c, khi
1. Nu Sa , Sb , Sc 0 th S 0.
2. Nu a b c v Sb , Sb + Sc , Sb + Sa 0 th S 0.
3. Nu a b c v Sa , Sc , Sa + 2Sb , Sc + 2Sb th S 0.
4. Nu a b c v Sb , Sc 0, a2 Sb + b2 Sa 0 th S 0.
5. Nu Sa + Sb + Sc 0 v Sa Sb + Sb Sc + Sc Sa 0 th S 0
a + bc
b + ca
c2 + ab
+
+
6
b2 + bc + c2
c2 + ca + a2
a2 + ab + b2
Li gii. t
A=
a + bc
+
2
b + bc + c2
b + ca
+
2
c + ca + a2
c2 + ab
,
a2 + ab + b2
Do ta ch cn chng minh
hX
i3
X
2
(a + bc)(2a + b + c) 6
(a2 + bc)2 (b2 + bc + c2 )(2a + b + c)3
180
Sc = 2(a7 + b7 ) + 9c(a6 + b6 ) + 7ab(a5 + b5 ) + 36abc(a4 + b4 ) + 9a2 b2 + 27abc2 (a3 + b3 )
+ 60a2 b2 c(a2 + b2 ) + 3a3 b3 (a + b) + 72a2 b2 c2 (a + b) + 72a3 b3 c + 6a2 b2 c3
Tng t vi Sa , Sb .
My tnh a ra phn tch ny trong 1.484s1 , mt khc d thy Sa , Sb , Sc 0 do a, b, c 0.
Chng minh hon tt. ng thc xy ra khi a = b = c.
Bi ton 2 Cho cc s thc dng a, b, c hy chng minh bt ng thc sau lun ng:
f (a, b, c) = a3 + b3 + c3 + 3 abc ab (a + b) bc (b + c) ca (c + a) 0
Li gii. S dng phn mm hsos c vit trn nn Maple ta thu c phn tch nh sau:
f (a, b, c) = (a + b c) (a b)2 + (b + c a) (b c)2 + (c + a b) (c a)2
My tnh a ra phn tch ny trong 0.188s, mt khc khng phi Sa , Sb , Sc lun dng.
Khng mt tnh tng qut gi s a b c, ta c
Sb = a + c b 0 v Sb + Sc = 2a 0 v Sb + Sa = 2c 0
nn bt ng thc ny ng theo tiu chun 2.
ng thc xy ra khi a = b = c hoc a = b, c = 0 cng cc hon v tng ng.
Tt c cc tnh ton c lin quan n thi gian u c thc hin trn cng mt my tnh s dng b x l
Intel(R) Core(TM) i7-4510U 2.00GHz, b nh Ram 8Gb.
181
4.3.3. V d minh ha
V d. Hy thc hin php phn tch S.O.S cho cc a thc sau y:
1. a3 + b3 + c3 (a2 b + b2 c + c2 b)
2. a2 + b3 + c4 ab a2 b a3 c
3. a3 + b3 + c3 a2 b b2 c c2 a
Phn tch.
1. Bc mt: a thc khng c dng hon v vng quanh. Phn tch kt thc.
2. Bc mt: a thc khng c dng hon v vng quanh. Phn tch kt thc.
3. Bc mt: a thc ny tha mn c iu kin cn v , nn ta s thc hin phn tch
S.O.S cho n:
Bc hai: Sinh a thc t do f (a, b, c) c bc n = 3 2 = 1 l
f1 (a, b, c) = m1 a + m2 b + m3 c
T y ta c dng S.O.S cn tm l:
fsos = (am1 + bm2 + cm3 ) (a b)2 + (am3 + bm1 + cm2 ) (b c)2 +
(am2 + bm3 + cm1 ) (c a)2
9
yz(y z)2 0
2
9
9
3
1
(xy)4 + yz(y z)2 = (y z)2 (y +z)2 + (y z)2 (2xy z)2 + (2xy z)4 0.
2
8
4
8
183
a b c
+ + +1
b c a
2
11 (a2 + b2 + c2 )
5
ab + ca + bc
"
#
1 a (12ac + 3b2 + 4bc) (b c)2 b (12ab + 4ac + 3c2 ) (c a)2 c (3a2 + 4ab + 12bc) (a b)2
+
+
=
4
bc2 (ab + ac + bc)
ca2 (ab + ac + bc)
ab2 (ab + ac + bc)
"
#
2
2
2
b (2ab ac c2 )
c (a2 ab + 2bc)
1 a (2ac b2 bc)
+
+
0
+
4 bc2 (ab + ac + bc) ca2 (ab + ac + bc)
ab2 (ab + ac + bc)
Chng trnh lpsos cho ra kt qu sau 4.344s.
Chng trnh sosany cho ra kt qu sau 12.364s.
y 2 + 2x + 1
64
z 2 + 2y + 1 . (x + y + z) (xy + zx + yz)
9
x2 + 2z + 1
184
a
b
c
+
+
3
2+b
2+c
2+a
Li gii. S dng bt ng thc Cauchy-Schwarz ta c:
X r
2 X
a
a X1+a
.
2+b
1+a
2+b
T y ta s c gng chng minh:
Tht vy ta c:
a X1+a
.
3
1+a
2+b
X1+a
a
=
1+a
2+b
P
X [a(7c2 + 3c + 2)(ab 1)2 + (bc + 2a + 4)(a 1)2 (b c)2 ]
Q
Q
0
(1 + a). (2 + a)
2
(y + z)(3x + 4yz)
7(x + y + z)
Li gii. Ta c phn tch sau:
P
(z + x)(x + y)
18
=
2
(y + z)(3x + 4yz) 7(x + y + z)
P
1
1
Q
Q
X
n=1
n=1
x, 2z + y, z x, 2z x, 2z y, 2x + y + z, x y + z, x + y z, x + 2y z, x
2y + z, x y + z, x + y z, 2x y z, y + x z, y + 2z x, y 2z + x, y + z x]
Vi vi dng code n gin Maple cho ta mt a thc c to nn t tohop nh sau:
2
2
(x + y)2 + M56 (y + z x) (x z)2 + M57 (y + z x) (x + z)2
2
2
M58 (y + z x) (2 x y)2 + M59 (y + z x) (2 x z)2 +
2
2
M79 (y + x z) (y + 2 z x)2 + M80 (y + x z) (y 2z + x)2
2
M81 (y + x z) (y + z x)2 +
2
2
M10 (y) (2x + z)2 + M11 (y) (x y)2
M55 (y + z x)
+
+
+
+
2
9
9
3
1
(x y)4 + yz(y z)2 = (y z)2 (y + z)2 + (y z)2 (2x y z)2 + (2x y z)4 0
2
8
4
8
6. Nhn xt
6.1. Li th n t my tnh v phn mm
S dng mt t kin thc Ton hc c bn v tn dng li th s mt ca my tnh l kh nng
tnh ton nhanh v chnh xc, ta c th gii quyt c mt bi ton kh, l phn tch mt
a thc khng m trn trng thc v cc dng tng bnh phng khng m.
Ngoi my tnh th cc phn mm ton hc cng ng vai tr cc k quan trng. K t sau khi
cc th h my tnh c nhn ra i, ri n h thng World Wide Web th vic ra i ca b phn
mm: Maple, Mathematica, Matlab v cc phn mm tnh ton tng t nh hng khng h
nh n vic hc v lm ton trn ton th gii. Vi th vin cc hm ton hc phong ph v
khng ngng pht trin qua tng nm, cc phn mm ni trn ngy cng hon thin hn khng
ch ng dng trong ton hc m cn l cng c c lc cho cc nh khoa hc thuc nhiu lnh
vc khc nhau nh vt l, ha hc, in...
Vi chng, ta c th tit kim rt nhiu thi gian v khng phi vit cc hm ring cho mnh na
m c th p dng trc tip thut ton theo ca mnh. Tt nhin, n vn i hi phi c mt
kin thc tng i v lp trnh.
187
6.2. Nhng hn ch
D c tc tnh ton nhanh v chnh xc, tuy nhin nu "thut ton" khng ti u vn khng
th tn dng c ht sc mnh ca my tnh. Mt khc, cc phn mm ton hc u c pht
trin da trn mt ngn ng lp trnh trung gian nh Java, nn tc thc thi vn cn chm.
Khi bi ton ny c gii quyt th mt bi ton khc li ra i, gi ta c th vit c mt a
thc khng m trn trng thc v cc dng tng bnh phng, nhng lm sao ta bit c liu
a thc c lun dng trn trng thc m vit? Tht may mn, bi ton ny c gii
quyt hon ton bi Wen-Tsun Wu v cc ng nghip. Gio s Yang Lu v cc ng nghip
ca mnh da trn "gii thut" ca Wu v vit nn chng trnh bottema2009 cng l phn
mm hot ng trn nn Maple. Tuy nhin do vit trn nn Maple c chng trnh khng tng
thch trn cc phin bn Maple mi hin nay do c s thay i v c php lp trnh cc phin
bn. n nm 2014 th c chnh tc gi vit li ton b m ngun v hot ng trn tt c cc
phin bn ca Maple3 . Tuy nhin do khun kh bi bo c hn, tc gi s trnh by v chng
trnh ny trong mt bi bo khc.
Mt trong nhng hn ch khc na chnh l Bng n t hp4 nh thy trn mt a thc bc
bn ta phi lm vic vi 861 bin t do. Bi ton s 5 c bc 9 ngn ca my tnh tn 14p30
mi cho ra kt qu. R rng trong tng lai ta cn ci thin thut ton nhiu hn na. Tng hp
cc khuyt im trn ta thy chng trnh c s chm tr n t ba ngun khc nhau:
tr = Time(Thut ton cha ti u) + Time(Ngn ng trung gian) + Time(Bng n t hp)
Nu khc phc c nhng li ny trong tng lai chng trnh s hiu qu v hot ng nhanh
hn rt nhiu.
Mt khc xuyn sut bi bo ta ch lm vic vi cc bt ng thc dng a thc v phn thc,
ch c mt v d dng cn, nhng chng ta x l theo hng bnh phng ph cn. Vic
pht trin thut ton cho bt ng thc dng cn l v cng phc tp, tuy nhin trong tng lai
s c nhng thut ton cho vn ny.
188
print("==================================================");
print("prove4");
print("Chuong trinh duoc viet boi Nguyen Quoc Anh");
print("Day la mot chuong trinh ma nguon mo. (Open source code.)");
print("bdtilove@live.com");
print("[[[[3.0]]]]");
print("Copyright(C) 2013-2016");
print("[xprove4,yprove4]");
print("==================================================");
#################################################################
sgm:=proc(expr)
local rap,ex2,ex3,ex:
rap:={a=b,b=c,c=a}:
ex2:=subs(rap,expr):
ex3:=subs(rap,ex2):
ex:=expr+ex2+ex3:
RETURN(ex)
end:
#################################################################
pro:=proc(expr)
local rap,ex2,ex3,ex:
rap:={a=b,b=c,c=a}:
ex2:=subs(rap,expr):
ex3:=subs(rap,ex2):
ex:=expr*ex2*ex3:
RETURN(ex)
end:
#################################################################
prove4:=proc(ineq)
local exp,i,sj,ff,tt,ff1,g,f:
if whattype(ineq)= = then print("This is not an inequality!")
else
g:=rhs(ineq)-lhs(ineq):f:=convert(g,+):sj:=time():exp:={}:tt:=0:
ff1:=unapply(f,a,b,c):
for i from 2 to nops([op(expand(numer(f)))]) do
if degree([op(expand(numer(f)))][i]/subs(a=1,b=1,c=1,
[op(expand(numer(f)))][i]))<>degree([op(expand(numer(f)))][1]
/subs(a=1,b=1,c=1,[op(expand(numer(f)))][1])) then tt:=tt+1:fi:od:
if
189
190
191
8. Li cm n
Cui cng tc gi xin gi li cm n su sc n gio s SUI-Zhen Lin v cung cp thut gii
tc gi vit bi bo ny. Cm n em L Hong Long, THPT V Nguyn Gip, Qung Bnh v
chnh sa Latex cho bi bo ny. Cm n anh Hong Ngc Th v anh Nguyn Ngc Giang
cng cc anh, em Din n Ton hc VMF dnh thi gian c v gp cho bi bo hon
thin hn.
Ti liu
[1] Yang Lu, Recent advances in automated theorem proving on inequalities, Journal of
Computer Science and Technology, September 1999, Volume 14, Issue 5, pp 434-446.
[2] SHUI-Zhen Lin, Squares polynomial decomposition., Shengli Oilfield Advanced Training
College,Dongying,Shandong,257000,P.R.China
[3] http://diendantoanhoc.net/topic/157829-ch%E1%BB%A9ng-minh-c%
C3%A1c-b%C4%91t-%C4%91a-th%E1%BB%A9c-b%E1%BA%ADc-4-ba-bi%E1%
BA%BFn-th%E1%BB%B1c-tr%C3%AAn-m%C3%A1y-t%C3%ADnh
[4] Trang web http://mathlinks.ro.
192
Hnh 1: i tuyn IMO M: Ankan Bhattacharya, Allen Liu, Ashwin Sah, Michael Kural, Yuan Yao,
Junyao Peng, v hun luyn vin Po-Shen Loh - nh ca i hc Carnegie Mellon.
M ginh thng li ti k thi Olympic Ton Hc Quc T (IMO) ln th 57; cuc tranh ti
gii ton uy tn nht th gii dnh cho hc sinh trung hc.
Cuc thi c t chc t ngy 6 n ngy 16 thng 7 ti Hong Kong, bao gm cc on d thi
ca hn 100 nc tham gia. on M ginh thng li vi s im 214 trn im ti a l 252
vt qua Hn Quc .207/ v Trung Quc .204/: Ba on trn cng vi Singapore .196/; i
Loan .175/; Bc Triu Tin .168/; Lin bang Nga .165/; Anh .165/; Hong Kong .161/ v Nht
Bn .156/ l mi on dn u.
Chc mng on M: Cc sinh vin Ankan Bhattacharya, Michael Kural, Allen Liu, Junyao
Peng, Ashwin Sah, and Yuan Yao, hun luyn vin trng Po-Shen Loh, v hun luyn vin ph
Razvan Gelca.
193
Hnh 2: Ni chuyn vi hun luyn vin on M Po-Shen Loh ti Hong Kong sau cuc thi Olympic
Ton Hc Quc T 2016:
G.A: C v nh bi thi nm nay mang nhiu tnh sng to hn nhng nm trc. Theo anh cc
bi thi sng to th no?
P-S.L: Cc bi thi nm nay c bit l bi s 3 m chng ti chia s trn kt hp nhiu
lnh vc khc nhau mt cch sng to. Bt c ni no m chng ta c s kt hp, nh l trong
nh bp, th ni c s sng to.
G.A: on M c chn lc v bi dng nh th no?
P-S.L: Cc hc sinh c chn t vi trm ngn hc sinh thng qua mt chui nhng bi kim
tra chn lc do Hip Hi Ton Hc M (MAA), t chc chnh thc ca M tham gia IMO, chu
trch nhim. i gm su hc sinh c tp hp li trc k thi IMO c bi dng trong
ba tun ri ti i hc Carnegie Mellon, cng do chnh MAA t chc.
Tham gia vo tri bi dng l su em thi nm nay cng vi nm mi bn hc sinh khc c
th tham d vo cc nm sau. Nm nay, chng ta cng bi dng nhng hc sinh quc t - hc
sinh trong cc on IMO ca cc quc gia khc. Chng ta tr chi ph my bay, khch sn, n
ung v hc hnh cho h.
G.A: Xem no, cc anh bi dng hc sinh ca cc on IMO khc?
P-S.L: Mi trong s h, bao gm mt vi hc sinh ot huy chng vng. Chng hn nh hai
trong s bn huy chng vng ca i Singapore c bi dng cng vi on M. Mt trong
s h bnh lun rng mt trong s nhng k thut anh ta dng gii cc bi thi nm nay l hc
t lp bi dng. Thnh cng ln l nm sau chng ti s mi 30 hc sinh quc t.
195
196
Li gii
Xem bnh lun ca c gi vo th su v li gii v tm tt ca Po-Shen Loh.
197
2; CBA D 90 C suy ra D l
198
Do
DB D DC D DA ) DBF D DFA D ) D 2 .BCF / ) CDF D 90 :
Suy ra DFA D 90 C m DEA D 180 2 nn E l tm ni tip tam gic DFA: Do
C EA nn tam gic EFA cn ti E suy ra EFA D EAF D 2 D CFB: Cho nn ba
im B; E; F thng hng. T d dng chng minh c BMEA l hnh thang cn, suy ra
EB D MA C EX v
FB D FA D MA
MF D EX
MB D EX
EA D EX
ED D DX
Quay li cc trng hp n chia ht cho 3 nhng khng chia ht cho 9: Mun chng minh rng
khng th xp c.
Tng t nh trng hp n chia ht cho 9; ta mun dng ng d theo 3 chng minh. K
hiu cc ch thnh 0; 1; 1 nh lc ny.
Gi s xp c, th th tng tt c cc s bng 0 (thc s bng 0; ch khng ch ng d vi 0
2
modulo 3). By gi ch tt c cc vi ch s c dng .3i C 2; 3j C 2/. C tng cng n3
cc nh vy, v con s ny l mt s nguyn khng chia ht cho 3:
Qua bt k mt no khc th c ng 1 ng hoc l cho vi di chia ht cho 3 hoc l
ngang hoc l dc m s i qua mt trong cc trn. Tng cc s trn cc ng , c tnh c
lp bng 0 (trn mi ng u bng 0) ng thi n bng tng tt c cc s ca bng vung
cng thm 3 ln tng tt c cc s trn cc c nh du pha trn. Suy ra tng cc s trn
cc c nh du bng 0:
199
16S 2 D 2.a2 b 2 C b 2 c 2 C c 2 a2 /
a4
b4
c4:
:
:
T bnh phng ca a; b; c u chia ht cho n ta suy ra 16S 2 :: n cho nn 2S :: n (2S nguyn).
Xt k > 4: R rng ta ch cn xt trng hp n D p m .m > 1/ vi p l mt s nguyn t l.
Ta chng minh khng nh sau: Tn ti mt ng cho c bnh phng chia ht cho p:
Ly ng cho e chia a gic cho thnh hai a gic c v s cnh nh hn k: Gi a; b l hai
cnh lin tip ti u mt ca e (xem hnh v)
200
e
d
Theo nh l Ptolemy, ta c
2
ac C bd D ef ) .abcd / D
e2f 2
c 2 a2
2
b2d 2
2
(1)
1/.x
2/ .x
2016/ D .x
2/ .x
1/.x
2016/:
1 bn tri th phi xa n i bn
2/.x
3/.x
6/.x
7/ .x
2014/.x
2015/;
Q.x/ D .x
1/.x
4/.x
5/.x
8/ .x
2013/.x
2016/:
Tht vy, trng hp P .x/ > 0 v Q.x/ < 0 (v d nh 3 < x < 4) th hin nhin P .x/ >
Q.x/: Trong trng hp m P .x/ v Q.x/ u dng (v d nh l 4 < x < 5), th ta c cc
bt ng thc
.x 2/.x 3/ > .x 1/.x 4/ > 0;
.x
6/.x
7/ > .x
5/.x
8/ > 0;
Trng hp m c P .x/ v Q.x/ u m, v d 2 < x < 3; khi nhm li theo kiu khc
.x
4/.x
5/ > .x
3/.x
6/ > 0;
.x
8/.x
9/ > .x
7/.x
10/ > 0;
202
.x
2012/.x
.x
2013/ > .x
1/.2016
x/ > .x
2011/.x
2014/ > 0;
2/.2015
x/ > 0:
Nhn vo vi nhau ta c Q.x/ > P .x/; tc l P .x/ > Q.x/ (khng c trng hp no
m P .x/ < 0 < Q.x/ v cc on m ca P .x/ nm trn trong cc on m ca Q.x/).
Xin mi th kim tra vi hai a thc khc
P .x/ D .x 506/.x 507/.x 508/ .x
Q.x/ D tch ca cc nhn t cn li:
5113/;
Bc 3: Gi s ta mun xp ch sao cho chng khng b nhy vo nhau v khng mt tnh tng
qut, gi sa con u tin xp A1 : Khi khng c xp A2 ; suy ra phi xp AnC2 cho
ng th 2; suy ra khng c xp AnC3 ; suy ra phi xp A3 cho ng th 3: Tc l c
phi xp cch mt im 1 ! 3 ! 5 !
Nu N D 2k l s chn th 1 ! 3 ! 5 ! ! 2k C 1 D N C 1; tc l thnh ra xp 2 con
2 u on thng th nht, v l. Suy ra l khng th xp ch sao cho chng khng nhy vo
nhau trong trng hp ny.
Bc 4: N D 2k C 1 l th sao? C mi 1 cch xp nh trn
1; 3; : : : ; 2k C 1 D N; N C 2; N C 2; : : : ; N C 2k D 2N
1:
Cn chng minh rng cch ny OK. chng minh, ta dng tnh chn l. rng s im
u - ui gia hai con ch bt k theo cch xp ny l mt s l. T d suy ra nu s bc i t
mt con ch n mt nt no l s chn th s bc i t con ch ng cn li n nt
l s l v ngc li. Do chng khng th no nhy n nt ct ti cng mt thi im.
Nhn xt. Lm sao tm c li gii?
Cn c nhng chin lc chung p dng vi nhng bi ton l nh th ny, gm nhng bc nh:
To ra ci g m bu vu vo (nh trong bc 1, xp th t cc ng m bu vu vo th
t , phn tch tr nn d hn).
Xt cc trng hp ring n gin tm quy lut chung (xt vi 3; 4; 5; 6 con).
To ra cc gi thuyt trung gian v tm cch chng minh cc gi thuyt . V d, chng minh
c th xp c ch khi N l, to gi thuyt v chn - l, tc l xp sao cho tnh chn l ca hai con
n 1 u mt l khc nhau. Gi thuyt ny thc ra c th chng minh trc tip c m khng
cn n bc 2 quan st pha trn.
C mt gi thuyt khc cng kh th v ( chng minh l khi N chn th khng xp c): Tn
ti mt im mt m s bc t n c 4 im u ui ca 2 on ct ti n u bng N2 :
Nu gi thuyt ny ng, th c ngha l sau N2 bc s c 2 con ng u. Rt tic l gi thuyt
ny thc ra khng ng, c phn v d khi N D 6: Bi vy khi c cc gi thuyt, th cng cn th
kim tra (vi N nh) xem c ng khng nu khng chng minh c cho N tng qut.
Quan st tm quy lut. Nh l bc 2 pha trn l mt bc mu cht, lm cho bi ton tr nn
n gin hn.
Quy np i vi cc bi t hp trong c N ty . Trong bi ton con ch ny, nu quy np
theo s on thng, bng cch mi ln b bt i 1 hay 2 on, th rt kh khn, v cc s bc
nhy n t im u ui n im mt thay i kh phc tp mi khi thm 1 on. Tuy nhin
cc iu nu trong bc 2 v bc 3 pha trn, vit ra mt cch t m, th u c th vit bng
quy np.
204
GII THIU
Chuyn mc ny c ly cm hng t bi vit ca thy Nguyn Duy Lin v bi ton s
6 trong k thi IMO 2001 vi 5 cch gii khc nhau. Mc ny s dnh vit v nhng
bi ton hay, li gii p v nhng cu chuyn th v xung quanh nhng bi ton v li
gii .
Tn ca chuyn mc c mn t tn ca mt nhm nhng ngi yu ton trn Facebook
do anh Nguyn Vn Li sng lp Bi ton hay Li gii p am m ton hc.
Chuyn mc ghi nhn cc c ca bn c v s chn ng mi k 1; 2 bi ton.
S ny chng ti gii thiu bui tr chuyn ca TS Trn Nam Dng ti Tri h Phng
Nam nm 2016 nhn mt bi ton kh d ca k thi ny, bi s 1.
.1/
9.1 C 2x /
13.2x
1/
D p
,
p
1 C x2
1 x2
2x 2
169.2x 2
1>0
1000x 6
1>0
2x 2
750x 2 C 88 D 0
1/2 .1 C x 2 / D 81.1 C 2x 2 /2 .1
2x 2
2.5x 2
1>0
4/.100x 4 C 80x 2
11/ D 0
Khi c gii thiu bi ny, bn V Quc B Cn cng c xut thm li gii sau y:
205
x2/
.2/
Cng tc bt ng thc trn li, ta c iu phi chng minh. Du bng xy ra khi v ch khi
x > 0; x 2 D 4.1 x 2 / v 9x 2 D 4.1 C x 2 / tc l khi x D p25 :
Ta bin i phng trnh v dng
13.2x 2 1/
D9
2x 2 C 1
1 x2
, 13 1
1 C x2
2
1 C 2x 2
D9
2
1 C x2
1:
206
T suy ra
p
x 2 13 1
2
p
x 2 C 9 1 C x 2 6 80x 2 .8
x 2 / C 3.1 C x 2 / D 80.8
5x 2 / 6 4.5x 2 C 8
5x 2 /:
5x 2 /2 D 256:
2
p
p
9
9
9x 1 C x 2 D
x 1 C x 2 6
. 2 x 2 C 1 C x 2 /:
2
p
x2
p
13 2 2
x 2 C 9x 1 C x 2 6
. x C 1
2
x2/ C
9 2 2
. x C 1 C x 2 /:
2
.3/
13
. 2
1/ C
2 C 1 D 2
9 2
. C 1/ D 0
2
1
208
Tip theo Epsilon s 9, Ban bin tp xin gii thiu vi bn c li gii ca thi ca k thi Formula of
Unity. Phn 2 gm cc ca khi lp 9, 10, 11.
209
Ta thy c tt c 4 tam gic u ri nhau v 3 hnh vung ri nhau trong a gic cho.
Gi s rng khng tn ti hnh vung no tha mn bi th vi mi hnh vung, c khng
qu 2 nh . Do , tng cng c khng qu 6 nh .
Trong khi , mi tam gic u ng gp t nht 2 nh nn s c tng cng t nht 8 nh
. iu mu thun ny cho ta pcm.
Bi 2 Ta ni mt s nguyn dng l p nu n l tch cc giai tha ca cc s nguyn t
(khng nht thit phi phn bit). Ta gi mt s hu t dng l tt nu n l t s gia hai s
nguyn dng p. Chng minh rng tt c cc s hu t dng u tt.
Li gii. Trc ht, ta thy rng nu mt s hu t dng l tt th tch v thng ca chng
cng u tt.
Ngoi ra, mi s nguyn dng n u c th vit thnh
n!
.
(n1)!
2!
2!
l s tt.
Vi n = 2, ta c 2 =
2!2!
2!
Vi n = 3, ta c 3 =
3!
2!
cng l s tt.
cng l s tt.
n!
(n1)!
v n 1 l hp s, khi n cng l s tt nn
5!
4!
5!
234
5!
23 3
5!
(2!)3 3!
2!
5!
.
(2!)2 3!
Bi 3 C 27 con gin tham gia mt cuc chy ua. Trong mi vng s c ba con gin chy.
Mi con gin chy vi tc c nh, khng i gia cc vng ua, v tc ca cc con gin
l i mt khc nhau. Sau mi vng, ngi ta ghi li th t v ch ca cc con gin tham gia
vng ua . Hi 14 vng ua c xc nh chnh xc theo th t hai con gin chy nhanh
nht khng?
210
mn(m+1)(n+1)
4
nn ta a v
211
(n + i) = 1008n + 2n
i=1
c ng thc
2015
X
1008n + 2n
n2 + 2n
1008
X
i=1
2015
X
i=1
Thay 1008 = a, ta c
i=1
i 2
i2
1008
X
i=1
1008
X
i2 =
i+
i=1
1008
X
n2 2n
2015
P
i2 v
i=1
i+
2015
X
i2 .
i=1009
i=1009
2015
X
1008
X
i=1009
i=1
i=1
2015
X
(n + i)2 = 1007n2 + 2n
(n + i)2 =
2015
X
i+
i=1
i=1009
1008
P
1008
X
i=1
1008
X
i = 1007n + 2n
i=1
2015
X
i=1009
1008
X
i2
i=
i=1
1008
X
i2
i=1
2015
X
i=1
2015
X
i+
i=1009
2015
X
2015
X
i2
i=1009
i2 = 0
i=1009
1008
X
i2 2
i=1
i2
=0
Li gii. Gi s rng thi gian nhy mt bc ca th Bugs l 5 th theo gi thit, thi gian
nhy c mt bc ca th Roger l 6.
nhy c ht 50 2 = 100 mt (i ra l 10000 cm) trong hai lt, Bugs cn thi gian l:
10000 : 50 5 = 1000.
10000
Trong khi , th Roger cn phi thc hin
= 168 bc (v 10000 khng chia ht cho
60
60 nn th cn nhy thm 1 bc). Thi gian th Roger cn dng l 168 6 = 1008.
Do , th Bugs chin thng.
Bi 2 Vi nhng gi tr no ca n th ta c th chia mt hnh vung thnh n hnh ch nht ng
dng sao cho c t nht hai trong s chng l khng bng nhau?
Li gii. R rng n = 2 khng tha mn. Ta s chng minh rng mi n 3 u tha mn.
Trc ht, ta chia hnh vung thnh 2 phn, mt phn hnh ch nht ln bn phi v phn cn
li chia thnh n 1 hnh ch nht nh ng dng vi nhau.
T l cnh ca hnh ch nht mu vng l x+y
, t l cnh ca hnh ch nht mu xanh l
x
cc hnh ch nht ng dng th phi c
x+y
x+y
=
x = (n 1)y.
x
(n 1)y
T l ny chn c nn lun tn ti cch chia tha mn bi.
213
x+y
.
(n1)y
a2
a3
a4
a5
a6
214
a7
a8
9
a9
b1
b2
b3
b4
b5
b6
b7
b8
b9
2015
i=1
Ch rng
9
X
ai +
i=1
9
X
i=1
bi 10 + 11 + 12 + + 27 = 333.
ai +
i=1
9
X
i=1
Ta xy dng c trng hp
9
P
ai =
9
X
bi = 334
i=1
9
X
bi = 167.
i=1
ai = 10 + 11 + 12 + 13 + 24 + 25 + 26 + 28 + 18 = 167 cn
i=1
9
X
bi = 14 + 15 + 16 + 17 + 19 + 20 + 21 + 22 + 23 = 167.
i=1
Tng ca hng cui v ct cui l 167 + 2015 = 2182 . Khi , ta c th khng qu kh khn
in thm vo cc cn li cc s ln hn 28 v tha mn iu kin bi ton.
Vy tng nh nht l 2182.
Bi 6 ng trn ni tip tam gic ABC tip xc vi cc cnh AB, BC v AC ti cc im
C1 , A1 v B1 tng ng. Chng minh rng
CB
BA
AC
+
+
> 4.
AB1 CA1 BC1
Li gii.
, CA1 = a+bc
, BC1 =
t BC = a, CA = b, AB = c th AB1 = b+ca
2
2
minh rng
2b
2a
2c
+
+
>4
b+ca a+bc c+ab
.
b
a
c
+
+
>2
b+ca a+bc c+ab
Theo BT Cauchy-Schwarz th
c+ab
.
2
b2
a2
c2
(a + b + c)2
+
+
2
.
b(b + c a) a(a + b c) c(c + a b)
a + b2 + c 2
215
Ta cn chng
Ta cn c
(a + b + c)2
> 2 2(ab + bc + ca) > a2 + b2 + c2 .
2
2
2
a +b +c
1 + m2
.
106
2 3
D dng tnh c t s gia bn knh ng trn nh so vi cc ng trn ln l
1
3
1
0.155. Ta chn R4 =
th b (R1 , R2 , R3 , R4 ) tha mn bi ton.
10
Bi 7 Tt c chng ta u bit 32 + 42 = 52 . Bn cnh , khng phi ai cng bit rng
102 + 112 + 122 = 132 + 142 . Khng nh sau ng hay sai: Vi mi s nguyn dng k, c
2k + 1 s nguyn dng lin tip sao cho tng bnh phng ca k + 1 s u tin bng tng
bnh phng ca k s cn li?
Li gii. Xem li gii phn trc.
218
CC VN C IN V HIN I
Ban bin tp
GII THIU
Chuyn mc ny dnh cho cc vn c in v hin i c trnh by di dng cc
bi ton xu chui. c th l chui cc bi gii bi ton ng chu, chng minh ng
2
thc Euler k diu 1 C 212 C 312 C D 6 ; mt chui bi ton vn tr ... Cch trnh by
xut pht t nhng vn n gin, d hiu, nhng khi nim mi s c nh ngha
lun trong bi c th c tng i c lp. V mi mt chui bi s nu ra nhng vn
nht nh, c th l gii quyt mt bi ton kinh in hay nu ra nhng gi thuyt mi,
nhng vn mi. Li gii v tho lun v cc bi ton s c ng s N C 3:
219
1. Mc ch
Vi mc tiu khai ph tim nng tri thc ca th h tr Vit Nam v lnh vc khoa hc d liu
(Data Science), vin John von Neumann (JVN), i din khi HQG Tp. HCM t chc cuc
thi Entropy ln 1 nm 2016 nhm to c hi cho cc bn sinh vin, hc vin cao hc c pht
huy nng lc chuyn mn v t duy sng to. y l mt sn chi hc thut chuyn nghip, gip
cc bn sinh vin, hc vin cao hc c c hi thc hnh, pht trin kh nng nghin cu cng
nh tch lu thm kinh nghim trong chuyn ngnh v lnh vc khoa hc my tnh v phn tch
d liu.
Bn cnh , cuc thi Entropy ln u tin t chc ti Vit Nam s l c hi cc bn tr yu
khoa hc c bit n lnh vc khoa hc d liu ang rt nng ti cc nc trn th gii. T
, cuc thi tm kim v mang n nhng ngun nhn lc tim nng cho nn kinh t x hi Vit
Nam trong tng lai. y cng chnh l c hi vin JVN gii thiu v mi trng hc tp,
nghin cu cng cc c hi v hc bng du hc ti cc trng danh ting trn th gii.
4. Kt qu cuc thi
Bng A
Gii nht: L Quc Thng i hc Khoa hc T nhin (HQG TP.HCM).
Gii nh: L T ng Khoa i hc FPT.
Gii ba:
L Vn Duyt i hc Cng ngh Thng tin (HQG TP.HCM).
Phan Trng Bu i hc Quc t (HQG TP.HCM).
221
5. thi
Bng A
Phn I phn tch d liu phi cu trc
Mt cng ty A hot ng trong lnh vc nghin cu th trng tin hnh thu thp d liu t
cc trang bo in t Vit Nam kho st xem th hiu ca ngi dn v cc ch x hi v
i sng nh th no. T h tr cho cc cng ty bn hng lm chin lc marketing hiu qu
hn. D liu c ly v, lu trn mt c s d liu di nh dng file vn bn (.txt) m cha
qua bt k khu x l no. Do trong qu trnh ly d liu, cc k thut vin ca cng ty A s
sut qun ghi nh ch cho tng bi vit khi c ti v. Nhng g cng ty A hin c l mt
th mc cha hn 28:000 file vn bn (text), mi file vn bn l ni dung mt bi vit trn mt
trang bo no .
222
Ngoi ra, mt chuyn vin thuc phng ti chnh nhn mnh rng th trng tht trn l th
trng phn chu k (counter-cyclical) kinh t, ngha l sn phm bn tt hn trong thi k
kinh t i xung, v ngc li. Anh ta cho rng tht trn r tin hn cc loi thc phm khc,
cho nn ngi ta thng mua nhiu hn trong thi k kh khn. Hn na, anh ta cho rng doanh
thu bn hng c tnh cht ma v, vi nhiu sn phm bn c trong nhng thng lnh hn l
nhng thng nng nh ma h. Ma lnh M l Qu 4 v Qu 1, ma nng ri vo Qu 2 v
Qu 3:
Obs
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Mean
Sales
504.72
406.59
398.55
587.76
598.92
703.62
387.24
365.67
388.71
372.96
603.30
614.73
484.38
227.76
329.13
308.25
433.86
514.98
404.70
245.43
433.20
627.24
647.61
342.81
455.51
Prom
15.6
22.2
0.0
0.0
0.0
31.8
21.3
3.9
0.0
8.4
45.3
50.1
39.6
4.2
0.0
0.0
0.0
13.8
17.7
0.0
17.4
37.8
42.3
11.4
16.0
Adv.
30
36
45
57
39
21
12
6
6
30
30
33
6
33
6
3
45
48
0
15
9
54
36
39
26.6
Index
100
102
104
104
104
100
98
96
98
103
105
107
107
107
108
105
103
108
110
112
113
112
113
114
105.5
Ch thch
Obs (Observation) l d liu thu thp tng qu, bt u t Qu 1:
Sales l doanh s bn hng ca tht trn theo qu ca QK (ngn USD).
Prom l chi tiu dng trong cc hot ng khuyn mi trong tng qu (ngn USD).
Adv l chi tiu dng trong vic qung co trong tng qu (ngn USD).
Index l ch s kinh t ca th trng.
224
Phn cu hi
1: xut mt m hnh hi quy tuyn tnh (linear regression) d on doanh s bn tht trn
cho QK.
2: Nu bn c $1:000 dnh cho mt trong hai vic qung co v khuyn mi, th bn nn
chn ci no v ti sao? C nhng tc ng nh th no n vic s dng $1:000 trong mi vic
qung co hoc khuyn mi?
3: Bn c ng vi kin ca chuyn vin phng ti chnh rng th trng tht trn c tnh
cht phn chu k (counter-cyclical) so vi ch s kinh t? Ti sao?
4: Bn c ngh rng c tnh cht ma v trong doanh s bn hng hay khng? Ti sao?
Gi tr li cu hi: Cc bn th cn nhc cc yu t sau y:
- Ma nng tng ng vi qu 2 v 3; ma lnh tng ng vi qu 1 v 4:
- iu kin kinh t thay i nh th no.
- nh hng ca Khuyn mi v Qung co c ko di hay khng.
Bng B
Phn I phn tch d liu phi cu trc
Mt cng ty A hot ng trong lnh vc nghin cu th trng tin hnh thu thp d liu t
cc trang bo in t Vit Nam kho st xem th hiu ca ngi dn v cc ch x hi v
i sng nh th no. T h tr cho cc cng ty bn hng lm chin lc marketing hiu qu
hn. D liu c ly v, lu trn mt c s d liu di nh dng file vn bn (.txt) m cha
qua bt k khu x l no. Do trong qu trnh ly d liu, cc k thut vin ca cng ty A s
sut qun ghi nh ch cho tng bi vit khi c ti v. Nhng g cng ty A hin c l mt
th mc cha hn 28:000 file vn bn (text), mi file vn bn l ni dung mt bi vit trn mt
trang bo no .
Cu hi:
1: Vi s lng bi vit ln nh vy (hn 28:000 bi vit), bn hy tm cch no nhm
cc bi vit theo nhng ch khc nhau. Bn hy xut mt phng php c th t tn
cho tng ch mt cch hp l nht. Kt qu cng ty A mong i s l mt file dng csv gm
2 ct: Ct 1 l tn bi bo, ct 2 l tn ch tng ng.
2: Ngoi ra, cng ty A mun bn chn ra mt ch no v nh bn xut mt phng
php t ng nh gi mt bi bo bt k trong ch theo ba mc khc nhau (tch
cc, tiu cc v trung ha). Bn s lm mt chng trnh hon chnh gip cng ty gii quyt
vn ny. Kt qu cng ty A mong i s l mt file dng csv gm 2 ct: Ct 1 l tn bi bo,
ct 2 l nh gi tng ng vi bi bo .
225
kinh t i xung, v ngc li. Anh ta cho rng tht trn r tin hn cc loi thc phm khc,
cho nn ngi ta thng mua nhiu hn trong thi k kh khn. Hn na, anh ta cho rng doanh
thu bn hng c tnh cht ma v, vi nhiu sn phm bn c trong nhng thng lnh hn l
nhng thng nng nh ma h. Ma lnh M l Qu 4 v Qu 1, ma nng ri vo Qu 2 v
Qu 3:
Obs
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
Mean
Sales
504.72
406.59
398.55
587.76
598.92
703.62
387.24
365.67
388.71
372.96
603.30
614.73
484.38
227.76
329.13
308.25
433.86
514.98
404.70
245.43
433.20
627.24
647.61
342.81
455.51
Prom
15.6
22.2
0.0
0.0
0.0
31.8
21.3
3.9
0.0
8.4
45.3
50.1
39.6
4.2
0.0
0.0
0.0
13.8
17.7
0.0
17.4
37.8
42.3
11.4
16.0
Adv.
30
36
45
57
39
21
12
6
6
30
30
33
6
33
6
3
45
48
0
15
9
54
36
39
26.6
Index
100
102
104
104
104
100
98
96
98
103
105
107
107
107
108
105
103
108
110
112
113
112
113
114
105.5
Ch thch
Obs (Observation) l d liu thu thp tng qu, bt u t Qu 1:
Sales l doanh s bn hng ca tht trn theo qu ca QK (ngn USD).
Prom l chi tiu dng trong cc hot ng khuyn mi trong tng qu (ngn USD).
Adv l chi tiu dng trong vic qung co trong tng qu (ngn USD).
Index l ch s kinh t ca th trng.
227
Phn cu hi
1: xut mt m hnh hi quy tuyn tnh (linear regression) d on doanh s bn tht trn
cho QK.
2: Nu bn c $1:000 dnh cho mt trong hai vic qung co v khuyn mi, th bn nn
chn ci no v ti sao? C nhng tc ng nh th no n vic s dng $1:000 trong mi vic
qung co hoc khuyn mi?
3: Bn c ng vi kin ca chuyn vin phng ti chnh rng th trng tht trn c tnh
cht phn chu k (counter-cyclical) so vi ch s kinh t? Ti sao?
4: Bn c ngh rng c tnh cht ma v trong doanh s bn hng hay khng? Ti sao?
Gi tr li cu hi: Cc bn th cn nhc cc yu t sau y:
- Ma nng tng ng vi qu 2 v 3; ma lnh tng ng vi qu 1 v 4:
- iu kin kinh t thay i nh th no.
- nh hng ca Khuyn mi v Qung co c ko di hay khng.
Yu cu ca ban t chc
1: Phn I nh gi v kh nng chuyn mn trong lnh vc khoa hc d liu v kh nng trnh
by bo co. Phn II nh nh gi c v kh nng chuyn mn trong lnh vc khoa hc d
liu, kh nng sng to, kh nng trnh by (bng powerpoint) v kh nng phn bin trc Ban
Gim kho.
2: Phn I v II: Th sinh lm v vit bo co dng word (hoc chuyn thnh file dng pdf) gi
v BTC Cuc thi chm nng lc chuyn mn v trnh by, gi v BTC trc 17 gi ngy
30=6=2016 qua email TS.Nguyn Minh Trung trung.nguyenminh@jvn.edu.vn.
3: Phn II: Th sinh chun b bo co ny trn file dng powerpoint trnh by v tr li cu
hi ca Ban Gim kho trong ngy thi chung kt. Bng A thi ngy 02=07=2016: Bng B thi
ngy 03=07=2016:
228