You are on page 1of 22

Przegld Strategiczny 2014, nr 7

Rafa WINIEWSKI

DOI 10.14746/ps.2014.1.6

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

ROLA WOJSK SPECJALNYCH


W SYSTEMIE OBRONNYM RP

Wojska specjalne, we wspczesnym rozumieniu tego pojcia, wyksztaciy si


w okresie II wojny wiatowej. W czasie zimnej wojny ich rozwj w ramach si zbrojnych czoowych mocarstw militarnych przebiega z rn intensywnoci. Dopiero koniec zimnej wojny oraz nowe midzynarodowe rodowisko bezpieczestwa, ktre
uksztatowao si w latach dziewidziesitych XX w. zapocztkoway dynamiczny
rozwj tego rodzaju wojsk w wielu pastwach (przede wszystkim w USA oraz innych
pastwach czonkowskich NATO). Wydarzenia 11 wrzenia 2001 r. i bdca ich konsekwencj tzw. globalna wojna z terroryzmem dodatkowo wzmocniy ten trend, umacniajc pozycj wojsk specjalnych jako jednego z kluczowych, militarnych narzdzi
polityki bezpieczestwa pastw sojuszniczych. W Polsce jednostki specjalne powstay
ju w okresie PRL, jednak ich zdolnoci i uyteczno w peni doceniono dopiero
w okresie po 1989 r. Od pocztku XXI w. polskie siy specjalne przeywaj okres dynamicznego rozwoju. Jego wyrazem jest powoanie Wojsk Specjalnych jako osobnego,
czwartego, rodzaju si zbrojnych.
Celem tego artykuu jest ukazanie roli, jak Wojska Specjalne peni obecnie i mog
peni w przyszoci w ramach systemu obronnego RP1. W tym celu zostan przedstawione ich unikalne cechy, wyrniajce je spord innych rodzajw wojsk. Pokrtce
omwiona zostanie rwnie historia, zadania i potencja jednostek podlegych Dowdztwu Wojsk Specjalnych (DWS). Najistotniejszym elementem z punktu widzenia
realizacji nakrelonego wczeniej celu artykuu bdzie analiza przydatnoci WS dla realizacji misji Si Zbrojnych RP wymienionych w Doktrynie Obronnoci z 2009 roku2.

System obronny pastwa stanowi skoordynowany zbir elementw kierowania i elementw


wykonawczych, a take realizowanych przez nie funkcji i procesw oraz zachodzcych midzy nimi
relacji. SOP tworz wszystkie siy i rodki przeznaczone do realizacji zada obronnych, odpowiednio
do tych zada zorganizowane, utrzymywane i przygotowywane. Organizacja i funkcjonowanie SOP
oparte jest na przepisach prawa powszechnie obowizujcego, a take na postanowieniach wynikajcych z umw i traktatw midzynarodowych, ktrych Polska jest stron (Strategia, 2009: 12).
2
W okresie, gdy rozpoczto przygotowywanie tego artykuu (druga poowa 2012 r.) obowizywaa Strategia Obronnoci RP (SO) z 2009 r. 9 kwietnia 2013 r. Rada Ministrw przyja
Strategi Rozwoju Systemu Bezpieczestwa Narodowego RP 2022 (SRSBNRP), ktra zastpia wczeniejsz SO. Warto jednak zauway, i SRSBNRP rwnie posuguje si pojciem Systemu Obronnego Pastwa. Mona w tym miejscu przytoczy nastpujce zapisy tego dokumentu: W sensie
prawnym system bezpieczestwa narodowego nie stanowi zatem, funkcjonujcej samodzielnie struktury pastwowej. Zasadnicz form jego organizacji i dziaania pozostaje system obronny pastwa
(SOP), utrzymywany w celu zapewnienia ochrony ywotnych interesw narodowych, a w szczeglnoci suwerennoci i niepodlegoci narodu polskiego, jego prawa do integralnoci terytorialnej i nie-

60

Rafa WINIEWSKI

Tytuem wnioskw zostan krtko scharakteryzowane szanse, wyzwania, ryzyka i zagroenia zwizane z dalszym rozwojem polskich wojsk specjalnych.

WOJSKA SPECJALNE SPECYFIKA


Zarwno w oficjalnych dokumentach, jak i w literaturze funkcjonuj rne definicje si specjalnych. Ju samo nazewnictwo tego rodzaju wojsk jest do istotnie zrnicowane. Uywa si takich okrele jak: siy specjalne, siy operacji specjalnych
(USA3), siy specjalnego przeznaczenia. Na potrzeby tego artykuu przyjto oficjalne
polskie nazewnictwo wojskowe tj. wojska specjalne. Zgodnie z definicj zawart
w stosownych dokumentach doktrynalnych NATO: Siy Operacji Specjalnych to wyznaczone aktywne lub rezerwowe siy skadowe narodowych si zbrojnych specjalnie
zorganizowane, wyszkolone i wyposaone do prowadzenia i wsparcia operacji specjalnych (NATO, 2008: 9). Natomiast same operacje specjalne wedug oficjalnego
sownika NATO to: dziaania wojskowe prowadzone przez specjalnie wyznaczone,
zorganizowane, wyszkolone i wyposaone siy, uywajce technik operacyjnych i trybw uycia niestandardowych dla si konwencjonalnych. Dziaania te s prowadzone
w caym zakresie operacji wojskowych, niezalenie lub w koordynacji z operacjami si
konwencjonalnych, dla osignicia celw politycznych, wojskowych, psychologicznych i gospodarczych. Uwarunkowania polityczno-militarne mog wymaga tajnych,
skrytych lub dyskretnych technik oraz akceptacji fizycznego i politycznego ryzyka na
poziomie nie zwizanym z operacjami konwencjonalnymi (ibidem: 5). Trafna wydaje
si by rwnie spotykana w literaturze definicja, okrelajca siy specjalne jako:
mae liczebnie, specjalnie wyselekcjonowane, wyszkolone i wyposaone pododdziay
si zbrojnych realizujce na poziomie taktycznym operacje majce wpyw na sytuacj
operacyjn i strategiczn (Odpowiednie, 2012: 31).

naruszalnoci granic (Strategia, 2013: 14); oraz Bdzie on [zintegrowany system bezpieczestwa
narodowego] nadal rozwijany w oparciu o jego dwa zasadnicze elementy: system obronny pastwa
i system zarzdzania kryzysowego (Strategia, 2013: 33). Trzy zasadnicze misje Si Zbrojnych RP
nakrelone w SO rwnie pojawiaj si w SRSBNRP: Siy Zbrojne RP s podstawowym elementem
systemu obronnego pastwa. Unikalne w skali pastwa zdolnoci czyni z si zbrojnych wielofunkcyjne narzdzie do wypeniania szerokiego spektrum misji, do ktrych nale: zagwarantowanie
obrony pastwa i przeciwstawienie si agresji w ramach zobowiza sojuszniczych, udzia w stabilizowaniu sytuacji midzynarodowej oraz wspieranie bezpieczestwa wewntrznego i pomoc spoeczestwu (Strategia, 2013: 18). W ramach drugiego celu operacyjnego SRSBNRP Umacnianie
zdolnoci pastwa do obrony okrela si nastpujce misje SZ RP: Zapewnienie zdolnoci pastwa
do obrony oraz przeciwstawienia si agresji w ramach zobowiza sojuszniczych, Udzia Si Zbrojnych RP w stabilizowaniu sytuacji midzynarodowej oraz Udzielanie pomocy wojskowej organom
pastwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych (Strategia, 2013: 5256). Wobec powyszych
faktw autor zdecydowa si na pozostawienie w tekcie odniesie do Doktryny Obronnoci z 2009 r.
ze wzgldu na ich aktualno w kontekcie zapisw SRSBNRP 2022 przyjtej w 2013 r.
3
W USA nazwa siy specjalne (ang. Special Forces) jest uywana przez jedn konkretn formacj US Army Special Forces (znanej potocznie jako Zielone Berety). Std og jednostek
specjalnych, podporzdkowanych Dowdztwu Operacji Specjalnych (ang. United States Special
Operations Command USSOCOM) okrela si mianem Si Operacji Specjalnych.

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

61

Aby odpowiedzie na pytanie: co wyrnia wojska specjalne spord innych rodzajw wojsk?; mona podj prb syntezy elementw pojawiajcych si w wikszoci funkcjonujcych definicji. Naley zatem zwrci uwag, i odrbno wojsk
specjalnych przejawia si na trzech paszczyznach: wykonywanych misji, metod dziaania oraz potrzebnych do tego rodkw.
Omwienie misji wykonywanych przez wojska specjalne mona rozpocz od
przedstawienia (dla ilustracji) kategorii zada przewidzianych dla tych si w NATO
(poniewa doktryna sojusznicza w znacznym stopniu ksztatuje polsk polityk obronn, take w odniesieniu do operacji specjalnych) oraz w siach zbrojnych USA
(z uwagi na unikatow skal struktur i dowiadczenia tego pastwa w zakresie operacji
specjalnych, przez co stao si ono swoistym wzorem dla innych pastw rozwijajcych
wojska specjalne). Doktryna NATO przewiduje trzy zasadnicze misje sojuszniczych si
specjalnych: Rozpoznanie Specjalne (ang. Special Reconnaissance SR), Akcje Bezporednie (ang. Direct Action DA) oraz Wsparcie Wojskowe (ang. Military Assistance MA) (NATO, 2008: C1).
Katalog zasadniczych zada amerykaskich si operacji specjalnych jest znacznie
szerszy. Obejmuje on:
akcje bezporednie krtkotrwae uderzenia oraz inne akcje ofensywne na ma
skal dla opanowania, zniszczenia, schwytania lub odzyskania [celw] na obszarach
zabronionych;
rozpoznanie specjalne pozyskiwanie informacji odnonie zdolnoci, intencji
i dziaa przeciwnika;
walk niekonwencjonaln (ang. Unconventional Warfare UC) operacje prowadzone przez, za porednictwem oraz wsplnie z siami zastpczymi, ktre s organizowane, szkolone, wyposaane, wspomagane i kierowane przez siy zewntrzne;
tzw. obron wewntrzn pastw trzecich (ang. Foreign Internal Defence FID)
zapewnianie szkolenia i innego wsparcia rzdom pastw trzecich oraz ich siom
zbrojnym dla umoliwienia rzdom pastw trzecich zapewnienia bezpieczestwa
narodowego;
operacje cywilno-wojskowe (ang. Civil Affairs Operations CAO) dziaania, ktre ustanawiaj, podtrzymuj lub wpywaj na stosunki midzy siami USA a zagranicznymi wadzami cywilnymi oraz populacjami cywilnymi dla uatwienia operacji
wojskowych USA;
przeciw-terroryzm (ang. Counterterrorism CT) rodki podejmowane dla zapobiegania, odstraszania oraz reagowania na terroryzm;
operacje psychologiczne (ang. Psychological Operations PsyOps) operacje polegajce na dostarczaniu zagranicznym odbiorcom prawdziwych informacji, dla
ksztatowania zachowa w ramach wsparcia operacji wojskowych USA;
operacje informacyjne (ang. Information Operations IO) operacje zaplanowane
w celu uzyskania przewagi informacyjnej przez negatywny wpyw na informacje
i systemy nieprzyjaciela przy jednoczesnej ochronie informacji i systemw USA;
przeciw-proliferacja broni masowego raenia (ang. Counter-Proliferation of Weapons of Mass Destruction CPWMD) dziaania podejmowane w celu lokalizacji, zajcia, zniszczenia lub pochwycenia, odzyskania i uczynienia tego rodzaju
broni bezpieczn;

62

Rafa WINIEWSKI

wsparcie si bezpieczestwa (ang. Security Forces Assistance SFA) zjednoczone

dziaania podejmowane przez wspln, midzyresortow, midzyrzdow i wielonarodow wsplnot dla podtrzymania i wsparcia pastwa gospodarza lub regionalnych si bezpieczestwa w ramach pomocy dla legalnej wadzy; oraz
operacje przeciwpartyzanckie (ang. Counterinsurgency Operations COIN) wojskowe, paramilitarne, polityczne, ekonomiczne, psychologiczne i cywilne dziaania
podejmowane przez rzd w celu pokonania partyzantki (US SOCOM).
Naturalnie przedstawione powyej zestawienia nie wyczerpuj caoci katalogu misji, ktre s lub mog by powierzane wojskom specjalnym. Warto take pamita, i
na przestrzeni lat katalog szczegowych zada powierzanych tym formacjom ulega
zmianom. Podejmujc prb pewnej generalizacji, majcej na celu zdefiniowanie
wojsk specjalnych poprzez wypeniane przez nie misje, naleaoby zwrci uwag na
trzy kwestie. Po pierwsze, jednostkom specjalnym powierza si wykonywanie zada,
ktrych nie s w stanie w peni zrealizowa siy konwencjonalne. Moe to wynika
z brakw doktrynalnych, szkoleniowych lub sprztowych wystpujcych w wojskach
konwencjonalnych (bdcych efektem ich miejsca i roli w strukturze si zbrojnych,
a nie ich niszej jakoci).
Wedug Roberta G. Spulaka Jr. moliwoci bojowe wojsk s ograniczane przez
Clausewitzowskie tarcie, ktre wypywa z trzech zasadniczych przyczyn: ludzkich
ogranicze psychicznych i fizycznych, niepewnoci informacyjnej i nieprzewidywalnych rnic midzy postrzeganiem rzeczywistoci a jej faktycznym stanem oraz strukturalnej nielinearnoci procesw bojowych (mwic inaczej ich wysokiej komplikacji
prowadzcej do nieprzewidywalnoci). W opinii cytowanego autora, wojska specjalne
s szczeglnie predestynowane do przezwycienia trzech wspomnianych wczeniej
rde tarcia ze wzgldu na swe integralne cechy. Poniewa onierze jednostek
specjalnych s elitarnymi wojownikami, atwiej przychodzi im przezwycianie
ludzkich ogranicze fizycznych i psychicznych. Integralna elastyczno jednostek
specjalnych, wynikajca chociaby z szerokiego wachlarza zdolnoci reprezentowanych przez ich czonkw znaczco uatwia im przeniknicie mgy wojny i prawidowe rozeznanie si w sytuacji. Natomiast w odniesieniu do nieprzewidywalnoci
walki, jedn z kluczowych charakterystyk wojsk specjalnych jest kreatywno, tj.
zdolno dowdcw (jak rwnie szeregowych onierzy) do tworzenia i zastosowania innowacyjnych rozwiza zoonych problemw taktycznych i operacyjnych
(Spulak, 2007: 1921).
Po drugie, wojska specjalne wykonuj zadania o znaczeniu operacyjnym i strategicznym. Zgodnie z koncepcj, ktra upowszechnia si w pastwach NATO, jednostki
specjalne, mimo relatywnie niewielkiej skali prowadzonych dziaa powinny osiga
za ich pomoc efekty decydujce o powodzeniu, jeli nie caego konfliktu to przynajmniej konkretnej operacji czy kampanii. Std nieprzypadkowe wydaje si wprowadzenie
do polskiej terminologii wojskowej okrelenia operacje specjalne w miejsce wczeniejszych dziaa specjalnych, co podkrela ich wysz rang i istotny wkad w oglny wysiek zbrojny. W myl tej logiki, jednostki specjalne powinno si angaowa do
dziaa nioscych ze sob perspektyw ponadprzecitnych zyskw militarnych (Odpowiednie, 2012: 34). Ostatnim elementem definiujcym misje wojsk specjalnych jest
fakt, i operacje specjalne s prowadzone w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Kontrastu-

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

63

je to ze sposobem dziaania wojsk konwencjonalnych, ktre zasadniczo w czasie pokoju si szkol, podejmuj zasadnicze operacje w czasie kryzysu i w peni rozwijaj je
w okresie wojny. Natomiast jednostki specjalne mog wypenia zadania z przedstawionego wczeniej katalogu (jak np. szkolenie partnerw, wspieranie si bezpieczestwa, czy rozpoznanie) w kadym z tych stanw. Stanowi one rwnie istotne
narzdzie polityki bezpieczestwa pastwa, po ktre czsto w pierwszej kolejnoci siga si w wypadku zaistnienia kryzysu.
Kolejnym obszarem definiujcym wojska specjalne s metody dziaania. Niekonwencjonalna taktyka, mocno odbiegajca od tradycyjnych form walki stosowanych
w regularnych siach zbrojnych, w najwikszym stopniu okrela charakter jednostek
specjalnych i wyrnia je spord innych rodzajw wojsk. W caej historii dziaa
i operacji specjalnych racj bytu tego typu formacji stanowio osiganie wysokiej skutecznoci dziki zastosowaniu niestandardowych metod prowadzenia walki (np. wojny
partyzanckiej, dziaa dywersyjno-sabotaowych lub patrolowych na terytorium przeciwnika czy operacji odbijania zakadnikw). Naley rwnie zwrci uwag na
wspomnian ju wysok elastyczno i kreatywno onierzy formacji specjalnych
pozwalajce im na szybkie dostosowywanie si do nowych uwarunkowa. Wojska specjalne s czsto pionierami nowych rozwiza taktycznych i technik dziaania. Istotn
cech operacji specjalnych jest rwnie ich tajny charakter. Standardowe procedury
bezpieczestwa operacyjnego s w jednostkach specjalnych znacznie bardziej rozbudowane ni w wojskach konwencjonalnych. Wojska specjalne czsto wykorzystywane
s w sytuacjach, gdy dane pastwo chce ukry swoje zaangaowanie w danym konflikcie. Std konieczno szczeglnej skrytoci dziaa oraz stosowania rozbudowanych
technik maskowania.
Ostatni paszczyzn decydujc o odrbnoci wojsk specjalnych stanowi dostpne im zasoby. Mowa w tym wypadku o zasobach ludzkich, materiaowych oraz ich organizacji. Jednym z najwaniejszych elementw okrelajcych specyficzn kultur
wojsk specjalnych jest przekonanie o decydujcej roli czynnika ludzkiego znajdujce
odbicie w lakonicznym stwierdzeniu, i w Wojskach Specjalnych ludzie s waniejsi
ni sprzt, a jako waniejsza ni ilo (Kwasek, 2012: 86). O wartoci bojowej kadej jednostki wojskowej w zasadniczym stopniu decyduje poziom wyszkolenia, zgrania i motywacji tworzcych j onierzy. W przypadku formacji specjalnych, ze
wzgldu na charakter powierzanych im misji oraz specyficzne metody wykorzystywane do ich realizacji, czynniki te odgrywaj jeszcze wiksz rol. Suba w jednostkach
specjalnych wymaga specyficznego zestawu cech psychofizycznych oraz umiejtnoci, ktrych rozkad w oglnej puli personelu wojskowego jest nierwnomierny. Std
jednym z najwaniejszych elementw procesu formowania i utrzymywania wojsk specjalnych jest rygorystyczna selekcja kandydatw do suby (Spulak, 2007: 1014).
Praktycznie w kadych siach zbrojnych jednostki specjalne s uwaane za elit,
a suba w nich wie si z wysokim prestiem.
W znacznie mniejszym stopniu wojska specjalne s okrelane przez specjalistyczne
uzbrojenie i wyposaenie. Zazwyczaj jest ono uwaane za wtrne w stosunku do specjalistycznego personelu. Nie mona jednak pomin faktu, i bro oraz inny sprzt
wojskowy (rodki transportu, systemy cznoci, czujniki, wyposaenie indywidualne
onierza itp.) uywane w jednostkach specjalnych mocno odbiegaj od standardw si

64

Rafa WINIEWSKI

konwencjonalnych. Charakter operacji specjalnych czsto wymaga wysoce specjalistycznego wyposaenia. Przykadowo, w wielu siach zbrojnych formacje specjalne
znajduj si w cisej czowce (pod wzgldem umiejtnoci i sprztu) w takich obszarach jak skoki spadochronowe czy nurkowanie. Najczciej wojska specjalne jako
pierwsze otrzymuj nowe wzory uzbrojenia i wyposaenia, niejednokrotnie ju na etapie testowania nowych rozwiza. Zauwaalnym trendem jest rwnie przyznawanie
jednostkom specjalnym szerokiej autonomii w zakresie zakupw nowego i/lub nietypowego wyposaenia. Dlatego te mona w nich czsto spotka modele broni i sprztu
unikalne w skali si zbrojnych.
Wojska specjalne posiadaj rwnie specyficzn struktur organizacyjn. Z uwagi
na zarysowane wczeniej uwarunkowania s one stosunkowo nieliczne (stanowice
najczciej zaledwie kilka procent ogu si zbrojnych)4. Do kluczowych elementw
kultury organizacyjnej si specjalnych naley zasada, i Wojska Specjalne nie s produktem masowym (Kwasek, 2012: 86). Operacje specjalne s zazwyczaj realizowane
przez niewielkie, autonomiczne zespoy dysponujce szerokim wachlarzem zdolnoci.
Wanym aspektem funkcjonowania jednostek specjalnych jest ich specyficzne umocowanie w strukturze organizacyjnej si zbrojnych. Zazwyczaj s one bezporednio
podporzdkowane najwyszemu dowdztwu lub dowdcom rodzajw si zbrojnych.
W ostatnich latach w NATO upowszechniono model osobnych struktur odpowiedzialnych za dowodzenie i kierowanie operacjami specjalnymi (zazwyczaj w formie osobnego dowdztwa operacji specjalnych) (NATO, 2008: 23).

POLSKIE WOJSKA SPECJALNE


W Polsce Wojska Specjalne stay si osobnym rodzajem si zbrojnych 24 maja
2007 r. (DWS, a). Wczeniej, 25 padziernika 2006 r. powoano Dowdztwo Wojsk Specjalnych (DWS, b). Jako jedyne w Siach Zbrojnych RP odpowiada ono zarwno za
przygotowanie wojsk (pod ktem szkoleniowym, organizacyjnym i doktrynalnym), jak
rwnie za bezporednie dowodzenie operacyjne tj. wedug terminologii NATO jest
zarwno force provider, jak i force user (Cielma, 2012: 28). Wojska Specjalne stanowi obecnie (stan na koniec 2012 r.) ok. 3% liczebnoci ogu Si Zbrojnych RP.
Biorc pod uwag, i Wojsko Polskie liczy obecnie ok. 100 000 onierzy, mona
zaoy, i w najmodszym rodzaju si zbrojnych peni sub ok. 3000 ludzi. Na Wojska Specjalne przypada rwnie ok. 2,75% budetu MON (projekt budetu resortu na
2013 r. zakada, i wojska specjalne bd miay do dyspozycji 311 mln z, oznacza to
wzrost o 4% w porwnaniu z rokiem poprzednim (Palowski, 2012: 4). Warto rwnie
podkreli skal zaangaowania WS w operacj w Afganistanie. Formacje podlege
DWS wystawiaj dwa zespoy zadaniowe, ktre stanowi ok. 8% oglnej liczebnoci
Polskiego Kontyngentu Wojskowego Afganistan, jednak wykonuj one ok. 30% ogu
operacji kinetycznych. O skali rozwoju Wojsk Specjalnych moe wiadczy fakt, i
w chwili ich powoania (jako osobnego RSZ) stanowiy one zaledwie 1,5% liczebnoci

Przykadowo 3,8% w USA (Spulak, 2007: 12), 3% w Polsce (DWS a).

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

65

SZ RP (do roku 2012 podwojono liczb zespow bojowych). Dysponoway one rwnie zaledwie 1,8% budetu MON. Wanym osigniciem nowych struktur byo
rwnie przyjcie Poczonej Doktryny Operacji Specjalnych (Kwasek, 2012: 86; Reforma, 2012: 35).
W skad Wojsk Specjalnych wchodzi obecnie 5 Jednostek Wojskowych (JW): JW
GROM, JW Komandosw, JW Formoza, JW Nil, JW Agat. W trakcie formowania znajduje si 7 eskadra dziaa specjalnych, ktra bdc czci Si Powietrznych ma zapewnia wsparcie lotnicze dla operacji specjalnych (Kwasek, 2012: 88).
JW GROM (Grupa Reagowania Operacyjno-Manewrowego) zostaa powoana do
ycia 13.07.1990 r. Pocztkowo bya ona podporzdkowana Ministerstwu Spraw Wewntrznych (pod kontrol MON przesza w 1999 r.). Od samego pocztku tworzono j
jako jednostk antyterrorystyczn przeznaczon w pierwszej kolejnoci do dziaa
w sytuacjach kryzysowych poza granicami pastwa. Spord wszystkich polskich jednostek specjalnych GROM posiada najwiksze dowiadczenie bojowe i jest uwaana
za najbardziej elitarn. Obecnie jest to wszechstronna jednostka przygotowana do prowadzenia zarwno operacji anty- i kontrterrorystycznych, jak i klasycznych wojskowych operacji specjalnych, na ldzie i morzu. W jej skad wchodz trzy zespoy bojowe
(w tym jeden wodny) (JW GROM; Rybak, 2009).
JW Komandosw wywodzi si z 1 Puku Specjalnego (pniej 1 Puku Specjalnego
Komandosw). Przed powstaniem DWS Puk znajdowa si w strukturach Wojsk
Ldowych. Formacja ta powstaa na pocztku lat dziewidziesitych XX w. na bazie
personelu Batalionu Szturmowego i Kompanii Specjalnych funkcjonujcych w Ludowym Wojsku Polskim. Specjalnoci JW Komandosw s klasyczne wojskowe operacje
specjalne prowadzone na ldzie (rozpoznanie specjalne, akcje bezporednie, wsparcie
militarne, dziaania niekonwencjonalne). Obecnie w skad jednostki wchodz trzy zespoy bojowe (JW Komandosw; Krugler 2009: 1415).
JW Formoza wywodzi si ze sformowanej w 1975 r. jednostki specjalnej petwonurkw Marynarki Wojennej. Bezporednio przed powstaniem DWS funkcjonowaa
ona w strukturach MW jako Grupa Specjalna Petwonurkw. Po przejciu w podporzdkowanie DWS przyja nazw Morskiej Jednostki Dziaa Specjalnych, obecnie
JW Formoza. Pojedynczy zesp bojowy tej jednostki specjalizuje si w morskich i rdldowych operacjach specjalnych, chocia w ostatnich latach czyni si starania na
rzecz penego przystosowania jednostki do prowadzenia dziaa ldowych (np. w ramach operacji w Afganistanie) (JW Formoza; Chloupek, 2010b: 824).
JW Nil powstaa w 2008 r. jako Jednostka Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia
Wojsk Specjalnych. Do jej obowizkw naley zapewnienie systemu dowodzenia,
wsparcia informacyjnego (wywiadowczego) oraz zabezpieczenie logistyczne operacji
specjalnych.
Najmodsz jednostk Wojsk Specjalnych jest JW Agat, powoana do ycia w 2011 r.
na bazie kadry rozwizanego Oddziau Specjalnego andarmerii Wojskowej w Gliwicach. Zasadniczym przeznaczeniem dwch zespow bojowych wchodzcych w jej
skad jest zapewnienie wsparcia bojowego dla operacji specjalnych (std wysokie nasycenie cik broni wsparcia). Oprcz tego mog one rwnie prowadzi dziaania
przeciwdywersyjne i przeciwpartyzanckie oraz zabezpiecza infrastruktur krytyczn
(Krugler, 2012: 1012).

66

Rafa WINIEWSKI

MISJE SI ZBROJNYCH RP A ZDOLNOCI WOJSK SPECJALNYCH


Strategia Obronnoci RP z 2009 r. stawia przed Siami Zbrojnymi RP trzy zasadnicze misje: zagwarantowanie obrony pastwa i przeciwstawienie si agresji; udzia
w procesie stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz w operacjach reagowania kryzysowego i humanitarnych oraz wspieranie bezpieczestwa wewntrznego i pomoc
spoeczestwu (Strategia, 2009: 16). Chocia zadania zwizane z obron terytorium
RP przed potencjaln agresj s uwaane za priorytetowe, to biorc pod uwag obecn
aktywno SZ RP oraz prognozy odnonie przyszego rodowiska bezpieczestwa
zawarte na przykad w Wizji SZ RP 2030 (Wizja: 713) mona uzna, i udzia w konflikcie zbrojnym na wasnym terytorium jest uznawany, w dajcej si przewidzie
przyszoci, za mao prawdopodobny. Std priorytetow misj Wojska Polskiego jest
udzia w midzynarodowych misjach ekspedycyjnych, co potwierdzaj dowiadczenia
ostatnich dziesiciu lat. Z tego wzgldu w pierwszej kolejnoci analizie zostanie poddana uyteczno Wojsk Specjalnych w warunkach konfliktu asymetrycznego towarzyszcego wspczenie misjom ekspedycyjnym pod kontrol NATO, UE i ONZ.

Udzia w procesie stabilizacji sytuacji midzynarodowej oraz w operacjach


reagowania kryzysowego i humanitarnych
Wojska Specjalne, z uwagi na swoje unikalne zdolnoci, s szczeglnie predestynowane do prowadzenia dziaa niekonwencjonalnych i przeciwpartyzanckich w trakcie
konfliktw asymetrycznych. Joe Celeski analizuje trzy scenariusze dziaa, w ktre mog
zosta zaangaowane siy operacji specjalnych: walk polityczn (przemoc polityczna poniej progu wojny), wojn nieregularn oraz wojn konwencjonaln. W jego opinii uycie
si operacji specjalnych przynosi najwiksze korzyci strategiczne w dwch pierwszych
przypadkach. W toku walki politycznej oraz wojny nieregularnej wojska specjalne mog
odgrywa kluczow rol w realizacji celw strategicznych, natomiast w trakcie wojny konwencjonalnej raczej wspieraj i uzupeniaj one dziaania wojsk konwencjonalnych.
W tym ostatnim scenariuszu efekty uycia wojsk specjalnych maj coraz mniejsz warto strategiczn i przybieraj w wikszym stopniu charakter taktyczny (Joint, 2011:
2224). Specyficzne zdolnoci wojsk specjalnych decyduj o ich uytecznoci w kontekcie misji ekspedycyjnych na dwch paszczyznach polityczno-strategicznej decyzji o zaangaowaniu w konflikt oraz waciwych operacji wojskowych.
W odniesieniu do paszczyzny polityczno-strategicznej naley zauway, i dla
wikszoci pastw czonkowskich NATO i UE zaangaowanie w operacje ekspedycyjne (jak np. w Iraku, Afganistanie, Libii czy Mali) nie jest kwesti obrony ywotnych interesw narodowych. Std decyzja o zaangaowaniu jest zazwyczaj poprzedzona
skrupulatn kalkulacj strategicznych kosztw i efektw udziau w konflikcie. W tym
kontekcie uycie wojsk specjalnych jest (szczeglnie w polskim kontekcie) atrakcyjn opcj. Wynika to z takich ich cech jak: ekonomia wysiku, interoperacyjno
z siami sojuszniczymi oraz wysoka gotowo.
Jak ju wczeniej zaznaczono udzia w operacjach ekspedycyjnych nie jest dla wielu pastw sojuszniczych (w tym Polski) kwesti obrony najywotniejszych interesw

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

67

bezpieczestwa narodowego. Mona nawet postawi tez, i jednym z istotnych


czynnikw motywujcych je do udziau w tego typu przedsiwziciach jest ch zademonstrowania solidarnoci sojuszniczej. Mwic dosadniej, pastwa takie jak Polska,
wysyajc swoich onierzy na odlege teatry dziaa d midzy innym do udowodnienia swej przydatnoci dla kluczowych sojusznikw (zwaszcza USA), aby w sytuacji zagroenia wasnych kluczowych interesw mc liczy na ich pomoc. Tym samym
kwestia kosztw (tak finansowych, jak i politycznych) takiego zaangaowania staje si
wanym czynnikiem rzutujcym na planowanie strategiczne i operacyjne. Tworzenie
i utrzymywanie wojsk specjalnych jest kosztowne jednak w porwnaniu z innymi rodzajami wojsk relacje koszt/efekt mog by korzystne. Autorzy studium przygotowanego
dla NATO oceniaj koszty utworzenia i penego wyekwipowania ldowej jednostki
specjalnej o liczebnoci 110 ludzi na 13 milionw euro. W przypadku 250-osobowej
morskiej jednostki specjalnej koszty penego wyposaenia oszacowano na 26 milionw euro. Dla porwnania jeden wielozadaniowy samolot bojowy Eurofighter Typhoon
kosztuje 77 milionw euro, migowiec typu NH-90 16 milionw euro, samolot transportowy A400M 100 milionw euro, a fregata typu FREMM 342 miliony euro
(NATO, 2008: 31).
Odwoujc si do polskich dowiadcze, mona wspomnie o udziale onierzy
GROM w sojuszniczych operacjach w regionie Zatoki Perskiej w latach 20022004.
W tym okresie jednym z zasadniczych elementw PKW operujcego w Zatoce Perskiej
by 2050-osobowy zesp onierzy jednostki GROM. Wykonywa on wane zadania
z zakresu kontroli eglugi, a pniej (ju w ramach operacji Iraqi Freedom) wypenia
misje opanowania obiektw o znaczeniu strategicznym. Dziaania te spotkay si
z uznaniem ze strony amerykaskich partnerw, zarwno ze wzgldu na sprawno ich
wykonania, jak i znaczenie dla oglnego wysiku koalicyjnego (Rybak, 2009: 5157,
101102, 191305). Prbujc wycign z tych dowiadcze wnioski mona by zauway, i wysanie w rejon operacji kilkudziesicioosobowego zespou zadaniowego wojsk
specjalnych jest rozwizaniem obarczonym znacznie mniejszymi kosztami finansowymi
i ryzykiem politycznym ni utrzymywanie wielotysicznego kontyngentu wojsk konwencjonalnych. Jednoczenie, mimo niewielkiej liczebnoci, zesp taki moe wnie
znaczcy wkad w operacje koalicyjne, co pozwala dyskontowa polityczne korzyci zaangaowania. Naley jednak pamita, i nie w kadej operacji kontyngent narodowy
moe zosta oparty wycznie (a nawet gwnie) na wojskach specjalnych.
Dodatkowym czynnikiem decydujcym o uytecznoci jednostek specjalnych
z punktu widzenia polityczno-strategicznej decyzji o zaangaowaniu w misj ekspedycyjn jest wysoki poziom gotowoci bojowej stale utrzymywany przez tego typu
formacje oraz ich zdolnoci i dowiadczenie w zakresie wsppracy z siami wielonarodowymi. Doskona ilustracj moe stanowi udzia GROM w misji midzynarodowej
na Haiti w 1994 r. Jednostka ta bya gotowa do dziaania w krtkim czasie, jak rwnie
posiadaa kwalifikacje i dowiadczenie w zakresie wsppracy z wojskami innych
pastw (przede wszystkim USA). Dekada zaangaowania w operacje zagraniczne oraz
dostosowywania si do wymaga NATO i UE (zwizanych chociaby z udziaem polskich jednostek w formacjach wysokiej gotowoci obu organizacji) przyczynia si do
znacznego postpu w obrbie si konwencjonalnych w zakresie poziomu gotowoci do
udziau w misjach poza granicami pastwa, jak rwnie interoperacyjnoci w ramach

68

Rafa WINIEWSKI

struktur wielonarodowych. Nadal jednak wojska specjalne s liderami SZ RP w obu


tych obszarach.
Unikalne zdolnoci wojsk specjalnych czyni ten rodzaj wojsk nadzwyczaj uytecznym komponentem operacji wojskowych w warunkach konfliktu asymetrycznego.
Na samym wstpie rozwaa nad tym zagadnieniem naley zwrci uwag, i wystpuj istotne podobiestwa midzy organizacj, sposobem dziaania, a nawet pewnymi
elementami kultury organizacyjnej jednostek specjalnych a analogicznymi atrybutami
nieregularnych grup zbrojnych bdcych ich adwersarzami. Przeciwnik asymetryczny
posiada zazwyczaj kompaktow, wysoce elastyczn struktur. Prowadzi rwnie dynamiczne dziaania manewrowe oparte na zaskoczeniu i niekonwencjonalnej taktyce.
Zarwno dowdcy, jak i szeregowi czonkowie organizacji zbrojnych czsto wykazuj
si kreatywnoci i nieszablonowym myleniem. atwo zauway, i wojska specjalne
wykazuj podobne cechy. Mona zatem zaoy, i bdzie im atwiej walczy z nieregularnym przeciwnikiem ni wojskom konwencjonalnym z ich bardziej tradycyjn organizacj i doktryn. Jak ju wczeniej nadmieniono, jednym z unikalnych obszarw
dziaa wojsk specjalnych jest organizacja, szkolenie i wsppraca z siami lokalnymi
(okrelana w USA jako walka niekonwencjonalna). Z punktu widzenia obecnej, koalicyjnej doktryny i praktyki wojny przeciwpartyzanckiej jest to zdolno kluczowa dla
osignicia sukcesu. Przykadowo w Afganistanie, wobec bliskiego terminu wycofania
wikszoci zachodnich si bojowych, ogromny nacisk kadzie si na szkolenie i przygotowanie do samodzielnego dziaania Afgaskich Si Bezpieczestwa. Podobny charakter miay dziaania w Iraku. Z kolei pierwsza faza dziaa w Afganistanie (do momentu
obalenia reimu Talibw), jak rwnie operacje prowadzone w trakcie wojny domowej
w Libii, pokazuj, i w sprzyjajcych warunkach, zaangaowanie w lokalne konflikty
mona ograniczy do zapewnienia odpowiedniego wsparcia i organizacji siom miejscowym (jak Sojusz Pnocny czy libijscy powstacy) (Gawda, 2012: 3645). Std
due znaczenie prowadzonych przez wojska specjalne dziaa z zakresu wsparcia wojskowego i walki niekonwencjonalnej.
Analizujc inne kategorie zada wojsk specjalnych w ramach konfliktu asymetrycznego, naleaoby zwrci uwag na rozpoznanie specjalne oraz akcje bezporednie. Wojska pastw NATO i UE dysponuj bogatym arsenaem rodkw i systemw
rozpoznania technicznego, ktre odgrywaj istotn rol w budowie wiadomoci sytuacyjnej oraz s bardzo wartociowe dla przygotowania i prowadzenia operacji bojowych.
Nie mona jednak pomin ich naturalnych ogranicze, ktre staj si szczeglnie widoczne w trakcie konfliktu asymetrycznego. W sytuacji gdy przeciwnik dziaa skrycie
wrd ludnoci cywilnej, lub w nadzwyczaj trudnym terenie (jak np. gry Afganistanu), tradycyjne formy rozpoznania (np. w postaci patroli dalekiego zasigu czy posterunkw obserwacyjnych) nabieraj szczeglnego znaczenia. Ponadto w doktrynie
przeciwpartyzanckiej szczeglny nacisk kadzie si na aspekt ludzki oraz wspprac
z miejscow populacj. Stad grupy wojsk specjalnych, ktre s w stanie swobodnie
przemieszcza si wrd oraz komunikowa z miejscow ludnoci s w stanie dostarczy (drog klasycznego wywiadu osobowego HUMINT Human Intelligence) cennych informacji, niemoliwych do pozyskania inn drog.
Odnonie akcji bezporednich, zespoy wojsk specjalnych czsto s wykorzystywane do zatrzymywania lub eliminacji przywdcw wrogich grup zbrojnych oraz likwi-

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

69

dowania ich baz czy skadw broni. Podobnie jak w obszarze rozpoznania, stanowi tu
atrakcyjn alternatyw dla np. ataku lotniczego. Uycie specjalnych si naziemnych
pozwala na pewne potwierdzenie tosamoci/statusu celu, schwytanie osoby lub opanowanie obiektu oraz pen weryfikacj skutkw ataku. W przypadku bombardowania
lotniczego wszystkie te elementy s wysoce problematyczne. Omykowy atak na cele
cywilne lub wywoanie zniszcze ubocznych prowadzi do klski moralnej, politycznej oraz w efekcie militarnej. Uycie wojsk specjalnych pozwala znaczco ograniczy
ryzyko zaistnienia tego typu sytuacji. Doskonaym przykadem jest amerykaska Operacja Neptun Spear, w ramach ktrej zosta wyeliminowany Osama bin Laden. Operatorzy Navy SEAL byli w stanie po wejciu do budynku zidentyfikowa cel, a nastpnie
wyeliminowa go przy relatywnie niewielkich stratach ubocznych, po czym ewakuowa si z ciaem poszukiwanego. Bombardowanie lotnicze byoby by moe mniej
ryzykowne, ale zapewne nie pozwolioby na osignicie opisanych powyej efektw.
Podsumowujc dotychczasowe rozwaania mona stwierdzi, i teza o ponadprzecitnej efektywnoci wojsk specjalnych w ramach konfliktu asymetrycznego oraz ich
dobrym dopasowaniu do jego uwarunkowa strategicznych, operacyjnych i taktycznych znajduje potwierdzenie w dowiadczeniach wspczesnych konfliktw zbrojnych. W toku tego rodzaju konfliktu siy operacji specjalnych s w stanie osiga
efekty strategiczne, a w szczeglnie sprzyjajcych warunkach operacje specjalne mog
stanowi nawet zasadniczy element prowadzonej kampanii. Mona sobie wyobrazi
sytuacj, w ktrej wojska konwencjonalne stanowi jedynie wsparcie dla operacji prowadzonych przez wojska specjalne. Taka sytuacja praktycznie miaa miejsce w pierwszej fazie operacji midzynarodowej w Afganistanie (Joint, 2011: 15).

Zagwarantowanie obrony pastwa i przeciwstawienie si agresji


Realizacja najwaniejszej misji SZ RP wie si z gotowoci do prowadzenia
penoskalowego konfliktu zbrojnego w obronie RP przed agresj zewntrzn. Jak ju
wczeniej wspomniano, historia wspczesnych operacji specjalnych siga czasw
II wojny wiatowej, tj. ostatniego konfliktu konwencjonalnego o zasigu globalnym.
Dowiadczenia tej wojny, jak i pniejszych konfliktw, pokazuj, i wojska specjalne
mog wnie istotny wkad w konwencjonalne operacje wojskowe. Jednak strategiczne
efekty ich uycia s znacznie mniejsze ni w przypadku konfliktu asymetrycznego.
Analizujc przydatno wojsk specjalnych w konflikcie penoskalowym warto zwrci
uwag na takie kategorie operacji specjalnych jak: rozpoznanie specjalne, akcje bezporednie oraz walka niekonwencjonalna.
Zespoy wojsk specjalnych operujce w gbi ugrupowania przeciwnika s w stanie
zbiera cenne informacje o pooeniu, ruchach i zamierzeniach jego si. Wanym elementem tego typu dziaa moe by z pewnoci lokalizacja celw o duym znaczeniu
operacyjnym i strategicznym (np. stanowisk dowodzenia, centrw cznoci, wzw
logistycznych, mobilnych wyrzutni rakiet balistycznych itp.). W sprzyjajcych warunkach mog by one niszczone/unieszkodliwiane na drodze akcji bezporednich. W polskich warunkach, warto zauway, i mimo znacznych inwestycji (ju poczynionych
oraz planowanych), naszego pastwa nie sta na pozyskanie i utrzymanie tak rozbudo-

70

Rafa WINIEWSKI

wanych technicznych systemw rozpoznawczych i uderzeniowych, jakimi dysponuj


niektrzy nasi sojusznicy. W tej sytuacji rozpoznanie specjalne i akcje bezporednie
w wykonaniu wojsk specjalnych mogyby w jakim stopniu rekompensowa te niedostatki. Naley jednak pamita, i w warunkach konfliktu konwencjonalnego, w porwnaniu z konfliktem asymetrycznym, prowadzenie tego typu operacji bdzie powanie
utrudnione. Obecno licznych, dobrze zorganizowanych i uzbrojonych konwencjonalnych si przeciwnika powanie utrudni zapewne przerzut si specjalnych, wykonanie zadania oraz ewakuacj. Kluczowe cele bd zapewne silnie bronione co uczyni
zwaszcza akcje bezporednie wysoce ryzykownymi. Mona jednak zaoy, i sama
obecno grup specjalnych w gbi ugrupowania przeciwnika moe skutkowa dezorganizacj jego dziaa oraz zwiza znaczne siy w ochronie obszarw tyowych.
Innym wanym obszarem operacji specjalnych w konflikcie konwencjonalnym
moe by walka niekonwencjonalna. Nie mona wykluczy, i w trakcie konfliktu
cz terytorium RP moe znale si pod kontrol wojsk przeciwnika. W tej sytuacji
onierze wojsk specjalnych mogliby organizowa zbrojny opr na utraconych terenach. Dziaalno siatek konspiracyjnych i wywiadowczych lub grup dywersyjno-sabotaowych tworzonych w oparciu o onierzy rozbitych jednostek, ktrzy uniknli
pojmania, personelu przygotowanego w okresie pokoju lub ludno cywiln mogoby
w znacznym stopniu utrudni przeciwnikowi prowadzenie dalszych operacji oraz zachowanie kontroli nad opanowanym terenem. W tym kontekcie warto rozway dowiadczenia austriackiej jednostki specjalnej Jagdkommando. W okresie zimnej wojny
istotnym elementem szkolenia jej onierzy byo przygotowanie do prowadzenia walki
niekonwencjonalnej i tworzenia oddziaw partyzanckich. Ciekawym rozwizaniem
byo pozostawienie onierzom, ktrzy pomylnie ukoczyli kurs podstawowy formacji moliwoci powrotu do macierzystej jednostki w charakterze instruktora dziaa
niekonwencjonalnych (Kudliski, 2010: 613).
Wanym aspektem hipotetycznej operacji obronnej jest rwnie przeciwdziaanie
operacjom specjalnym przeciwnika prowadzonym na wasnym terytorium. Praktycznie
wszystkie pastwa europejskie dysponuj obecnie siami specjalnymi, ktre w wypadku
wojny mog prowadzi dziaania ofensywne na terytorium przeciwnika. Wszystkie
uwagi odnonie moliwoci uycia polskich wojsk specjalnych w takim samym stopniu odnosz si do analogicznych formacji przeciwnika. Std istotna staje si kwestia
zabezpieczenia wasnych wojsk, infrastruktury krytycznej oraz ludnoci cywilnej
przed tego typu dziaaniami strony przeciwnej. Biorc pod uwag podobiestwa organizacyjne, sprztowe i doktrynalne, wydaje si, i formacje specjalne najlepiej nadaj
si do przeciwdziaania operacjom specjalnym przeciwnika. Wydaje si, i w t stron
zmierza czciowo rozwj JW Agat.
W ramach konwencjonalnej operacji obronnej wojska specjalne mog rwnie
w szerokim zakresie udziela wsparcia siom konwencjonalnym. Moe to na przykad
przybra posta penienia Bojowej Suby Poszukiwawczo-Ratowniczej (ang. Combat
Search&Rescue CSAR) i chociaby udzielania pomocy lotnikom zestrzelonym nad
terenem kontrolowanym przez przeciwnika. Grupy onierzy wojsk specjalnych mog
by rwnie przydzielane do konwencjonalnych pododdziaw celem udzielenia specjalistycznego wsparcia. Przykadowo w trakcie dziaa w Iraku amerykaskie jednostki liniowe korzystay ze wsparcia snajperw i specjalistw w zakresie walki

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

71

w budynkach z si operacji specjalnych (West, 2006). Naley jednak zaoy, i w ramach konfliktu na pen skal, wojska specjalne bd raczej peniy funkcj pomocnicz i uzupeniajc wobec wojsk konwencjonalnych, a kluczowym czynnikiem
decydujcym o ich uytecznoci bdzie zdolno do dziaania na terenie kontrolowanym przez przeciwnika.

Wspieranie bezpieczestwa wewntrznego i pomoc spoeczestwu/operacje


narodowe w czasie pokoju
Ostatnim obszarem dziaalnoci SZ RP na gruncie Strategii Obronnoci z 2009 r.
jest wsparcie bezpieczestwa wewntrznego i pomoc spoeczestwu. W tym artykule
do tej kategorii zostan doczone misje narodowe realizowane w trakcie pokoju poza
granicami pastwa (jako nieprzynalene do operacji obronnej terytorium RP, ani sojuszniczych operacji ekspedycyjnych). Ze wzgldu na swe przeznaczenie oraz unikalne zdolnoci wojska specjalne posiadaj szczeglne warunki, aby wnie unikatowy
wkad w bezpieczestwo wewntrzne pastwa.
Potencjalnie najwaniejsz misj, ktr mog w tym obszarze realizowa jednostki
specjalne jest wsparcie si bezpieczestwa wewntrznego (przede wszystkim Policji)
w zwalczaniu zagroenia terrorystycznego. Z uwagi na zaangaowanie Polski w operacje prowadzone w ramach tzw. globalnej wojny z terroryzmem grob ataku ze strony
islamistycznych organizacji terrorystycznych naley traktowa powanie. Dotychczasowe dowiadczenia pokazuj, i poziom organizacyjnego i taktycznego wyrafinowania atakw terrorystycznych ronie. Przyjmuj one nie tylko posta atakw lotniczych
i bombowych (np. w USA 2001 r., Madrycie 2004 r. czy Londynie 2005 r.) ale take masowych incydentw z udziaem zakadnikw (Moskwa 2002 r., Biesan 2004 r.,
Algieria 2012 r.) czy zakrojonych na szerok skal atakw z uyciem broni palnej
i materiaw wybuchowych (Mumbaj 2008 r.). Przeciwdziaanie tym formom aktw
terrorystycznych wymaga uycia specjalnie przygotowanych si zdolnych do podjcia
tak skomplikowanych operacji jak ratowanie zakadnikw czy neutralizacja napastnikw na drodze bezporedniej walki prowadzonej w terenie zurbanizowanym.
W Polsce za przeciwdziaanie terroryzmowi odpowiedzialne s formacje podlege
Ministerstwu Spraw Wewntrznych, w pierwszej kolejnoci Policja (wan rol odgrywa tu Agencja Bezpieczestwa Wewntrznego, jednak bardziej w aspekcie wywiadowczym). W strukturach Policji funkcjonuje rozbudowany system pododdziaw
antyterrorystycznych, jednak poziom jego gotowoci do reakcji na powane incydenty
terrorystyczne jest przedmiotem publicznie wyraanych wtpliwoci (Rzecznik, 2012;
wieluch, 2013). Abstrahujc od rozwaa nad kondycj policyjnych si AT (ktrych
na gruncie publicznie dostpnej wiedzy nie da si jednoznacznie rozstrzygn) naley
zauway, i wojska specjalne dysponuj znaczcym potencjaem zdolnym do wsparcia si bezpieczestwa wewntrznego w dziaaniach antyterrorystycznych. Przede
wszystkim naley pamita, i JW GROM zostaa powoana z myl o realizacji tego
typu zada. Ponadto, w porwnaniu z jednostkami podlegymi MSW, GROM dysponuje liczn kadr, zorganizowan w zgrane i kompletne zespoy bojowe (z odpowiednimi
rodkami wsparcia i zabezpieczenia dziaa), dowiadczeniem bojowym z realnych

72

Rafa WINIEWSKI

operacji prowadzonych poza granicami pastwa oraz bogatym arsenaem specjalistycznego uzbrojenia i wyposaenia. Przydatno wojsk specjalnych dla realizacji operacji antyterrorystycznych dostrzeg ustawodawca, wprowadzajc w ostatnich latach
regulacje prawne umoliwiajce uycie jednostek SZ RP do wsparcia dziaa Policji
(Chloupek, 2012a: 2030).
W ramach wsparcia bezpieczestwa wewntrznego wojska specjalne mog rwnie
zosta wykorzystane do wzmocnienia ochrony wanych osb i obiektw na terytorium
pastwa, jak i poza jego granicami. Moe to dotyczy wsparcia dziaa ochronnych
prowadzonych przez Biuro Ochrony Rzdu i andarmeri Wojskow wobec osb sprawujcych wane funkcje pastwowe lub ochrony szeroko pojtej infrastruktury krytycznej. Zasadniczo, zadania te spoczywaj na innych formacjach ni SZ RP, jednak
(podobnie jak w przytoczonym wczeniej przykadzie operacji antyterrorystycznych)
w sytuacji ponadprzecitnego zagroenia moe pojawi si zapotrzebowanie na specyficzne zdolnoci, ktrymi dysponuj wojska specjalne. Przykadem tego typu sytuacji
moe by zaangaowanie onierzy JW GROM do ochrony osobistej ministra obrony
narodowej w trakcie jego podry do Afganistanu i Iraku.
Wkad wojsk specjalnych w zabezpieczenie wanych osb i/lub obiektw nie musi
si ogranicza do zapewniania fizycznej ochrony. Uytecznym instrumentem testowania systemw bezpieczestwa mog by dziaania z zakresu tzw. red teaming, tzn.
prowadzenie symulowanych atakw (najlepiej odwzorowujcych jak najdokadniej
sposb dziaania potencjalnego przeciwnika) na chronione obiekty w celu wykrycia
sabych punktw zabezpiecze. Z racji tego, i do zada wojsk specjalnych naley
prowadzenie operacji ofensywnych przeciwko analogicznym celom po stronie przeciwnika, ich onierze s szczeglnie wykwalifikowani do prowadzenia tego typu
weryfikacji. Jako przykad takich dziaa mona poda dokonania tzw. Red Cell kierowanej przez kmdr. Richarda Marcinko (twrc i pierwszego dowdc SEAL Team 6
obecnie Naval Special Warfare Development Group, elitarnej jednostki kontrterrorystycznej Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych), ktrej zadaniem bya weryfikacja stanu zabezpieczenia baz US Navy (Marcinko, Weisman, 2012: 427472). Innym
przejawem tego rodzaju operacji byy dziaania norweskiej jednostki specjalnej FSK
w amerykaskiej bazie w Keflaviku na Islandii (Chloupek, 2012c: 31).
Jak ju wielokrotnie zaznaczono, onierze wojsk specjalnych dysponuj szerokim
wachlarzem unikatowych umiejtnoci. Ten potencja moe zosta wykorzystany nie
tylko we waciwych operacjach specjalnych, ale take w ramach szkolenia partnerw
narodowych i zagranicznych. W ramach tego typu dziaa personel wojsk specjalnych
moe prowadzi szkolenia specjalistyczne w wielu dziedzinach, jak np. skoki spadochronowe, nurkowanie, dziaania snajperskie, patrolowe itd. Ich odbiorcami mog by
onierze jednostek pozostaych rodzajw si zbrojnych lub funkcjonariusze sub
bezpieczestwa wewntrznego. Mona nawet postulowa utworzenie na bazie komponentw podlegych DWS centrw doskonalenia (ang. Centre of Excellence) w wybranych dziedzinach specjalistycznych, dziaajcych na rzecz caych SZ, czy szerzej
systemu bezpieczestwa pastwa. W aspekcie zewntrznym szkolenie onierzy i funkcjonariuszy z innych pastw moe by uytecznym narzdziem rozwoju wsppracy
(np. w ramach dyplomacji wojskowej), jak rwnie moe suy budowaniu zdolnoci
sojusznikw i partnerw (np. w ramach misji doradztwa/wsparcia wojskowego).

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

73

W ostatnich latach misje doradztwa wojskowego stay si wanym narzdziem


ksztatowania bezpieczestwa midzynarodowego przez NATO i UE.
Innym istotnym obszarem dziaalnoci wojsk specjalnych wielu pastw jest ochrona wasnych obywateli w sytuacjach kryzysowych poza granicami pastwa. Warto pamita, i pierwotnym zamysem przywiecajcym utworzeniu jednostki GROM byo
uzyskanie zdolnoci do ochrony ycia obywateli polskich znajdujcych si w strefach
konfliktw. Doskona ilustracj tej funkcji si operacji specjalnych moe by ewakuacja obywateli szeregu pastw NATO z terytorium Libii po wybuchu wojny domowej
w tym pastwie w 2011 r. W wikszoci przypadkw bya ona zabezpieczana przez
onierzy jednostek specjalnych. Jednym z najbardziej upublicznionych przykadw
bya ewakuacja brytyjskich pracownikw koncernw naftowych, rozproszonych na
pustynnych obszarach Libii, przez operatorw SAS (Gawda, 2012). Operatorzy jednostek specjalnych s rwnie czsto angaowani do ochrony personelu i placwek
dyplomatycznych w strefach konfliktw. Dowodem na potrzeb tego typu specjalistycznej ochrony moe by zamach na ambasadora RP w Iraku Edwarda Pietrzyka
(2007 r.) lub atak na konsulat USA w Benghazi (2012 r.). Na polskim gruncie, onierze
GROM byli angaowani do ochrony polskich placwek dyplomatycznych w Afganistanie i Iraku. Ciekawych dowiadcze w operacjach tego typu moe rwnie dostarczy analiza dziaa jednostki specjalnej czeskiej policji URNA sucych ochronie
personelu dyplomatycznego tego pastwa w strefach konfliktw (Chloupek,
2012b: 3235).
W wielu pastwach onierze wojsk specjalnych s rwnie wykorzystywani do
wsparcia i zabezpieczenia operacji prowadzonych przez suby wywiadowcze. Do
wiadomoci publicznej przedostay si informacje nt. wydzielonych zespow przeznaczonych do tego typu zada funkcjonujcych w brytyjskiej SAS (tzw. E Squadron)
oraz australijskim SASR (E Squadron; Urban, 2012; Epstein, Welch, 2012). Pojawiy
si rwnie doniesienia o utworzeniu przez CIA suby odpowiedzialnej za ochron jej
personelu w strefach szczeglnie niebezpiecznych. Zadaniem tego typu zespow jest
przede wszystkim zapewnienie bezpieczestwa oficerom wywiadu w trakcie szczeglnie niebezpiecznych operacji na wrogim terytorium (Miller, Tate, 2012). Chocia
skala dziaa polskiego wywiadu jest mniejsza ni jego amerykaskich czy brytyjskich
odpowiednikw, to jednak nie mona wykluczy potencjalnej uytecznoci wojsk specjalnych dla wsparcia jego operacji.
Wanym aspektem pokojowej dziaalnoci SZ RP jest wydzielanie si w charakterze
narodowych kontrybucji do staych si szybkiego reagowania NATO (Siy Odpowiedzi
NATO, ang. NATO Response Force NRF) oraz UE (Grup Bojowych UE, ang. EU Battle Groups). Cechy, ktre decyduj o uytecznoci wojsk specjalnych w sojuszniczych
operacjach reagowania kryzysowego (opisane wczeniej), tak na paszczynie polityczno-strategicznej, jak i zdolnoci operacyjnych, czyni ten rodzaj wojsk dobrym
kandydatem do wystawienia elementw skadowych polskich kontyngentw w ramach
wspomnianych wczeniej si. Obecnie trwaj przygotowania do certyfikacji DWS jako
sojuszniczego poczonego dowdztwa operacji specjalnych, zdolnego do kierowania
wielonarodowymi operacjami specjalnymi w ramach NATO. Przewiduje si, i poczwszy od 2014 roku, DWS byby zdolny do dowodzenia sojuszniczymi operacjami
specjalnymi, a w 2016 i 2017 r. miaby wystawi kontyngent do Si Odpowiedzi NATO

74

Rafa WINIEWSKI

(Kwasek, 2012: 88). Oglny trend rosncej roli si operacji specjalnych w planowaniu
sojuszniczym wskazuje na rosnc warto wkadu Wojsk Specjalnych we wsplne
przedsiwzicia.
***
Uwarunkowania przyszego rozwoju polskich Wojsk Specjalnych mona rozpatrywa z perspektywy szans, wyzwa, ryzyk i zagroe, ktre rysuj si przed tym rodzajem si zbrojnych. W naturalny sposb czynniki te maj swoje rda zarwno wewntrz
struktury Wojsk Specjalnych, jak i szerzej SZ RP, w uwarunkowaniach szeroko pojtej
polityki bezpieczestwa RP, jak rwnie w midzynarodowym rodowisku bezpieczestwa pastwa.
Jedn z kluczowych szans w perspektywie dalszego rozwoju Wojsk Specjalnych
jest ich silna pozycja instytucjonalna w obecnej strukturze SZ RP. Utworzenie Dowdztwa Wojsk Specjalnych i nadanie statusu osobnego rodzaju si zbrojnych pozwolio na rozwizanie wielu istotnych problemw organizacyjnych, ktre do tej pory
stanowiy powan przeszkod dla rozwoju potencjau jednostek specjalnych. Przed
rokiem 2007 jednostki, ktre nastpnie znalazy si w podporzdkowaniu nowego dowdztwa byy rozproszone w rnych miejscach struktury Wojska Polskiego. W opinii
wikszoci obserwatorw, taki ukad nie pozwala na pene wykorzystanie ich potencjau. Decydowa o tym m.in. brak spjnej koncepcji uycia si specjalnych oraz podporzdkowanie oglnowojskowym normom szkoleniowym i sprztowym (z natury
nie uwzgldniajcym specyfiki tego rodzaju wojsk). Jednostka GROM, znajdujca si
w bezporednim podporzdkowaniu Sztabu Generalnego WP znajdowaa si pod tym
wzgldem w znacznie lepszej pozycji ni jednostki podporzdkowane rodzajom si
zbrojnych (1 PSK oraz Formoza) (Odpowiednie, 2012). Status GROM jako najlepszej
polskiej jednostki specjalnej jest w duej mierze pochodn autonomii organizacyjnej,
szkoleniowej i sprztowej, z ktrej formacja ta moga korzysta praktycznie od pocztku swego funkcjonowania. Jednak, jak zauwaa byy dowdca GROM gen. Roman
Polko, moliwoci rozwoju jednostki byy w duej mierze pochodn osobistej pozycji
poszczeglnych dowdcw i ich zdolnoci do skutecznego lobbowania kierownictwa SZ i MON na rzecz konkretnych rozwiza. Tym samym rozwj jednostki mia
wyranie cykliczny charakter, powizany ze zmianami dowdztwa (Polko, 2008b:
183186). Warto pamita, i dowdcy pozostaych jednostek specjalnych nie mieli
takiego dostpu do zwierzchnikw i w konsekwencji moliwoci forsowania swoich
projektw.
Powoanie Dowdztwa Wojsk Specjalnych i nadanie Wojskom Specjalnym statusu
osobnego rodzaju si zbrojnych doprowadzio do uporzdkowania tej sytuacji. Zgromadzenie wszystkich jednostek specjalnych w jednej strukturze pozwolio na standaryzacj szkolenia, taktyki oraz wyposaenia, tak aby maksymalnie uatwi wsplne
operacje. W jego ramach doszo rwnie do rozbudowy zaplecza umoliwiajcego planowanie, przeprowadzanie i zabezpieczenie operacji specjalnych na znacznie wiksz
skal ni byo to moliwe do tej pory. Powsta jeden orodek odpowiedzialny za programowanie rozwoju wojsk specjalnych oraz reprezentowanie ich interesw w ramach
procesu formuowania i wykonywania polityki obronnej. Jak kada dua organizacja,

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

75

Wojsko Polskie jest aren wewntrznej rywalizacji o zasoby, presti i realizacj rnych
koncepcji. Do 2007 r. jednostki specjalne miay stosunkowo sab pozycj w ramach
tego procesu. Powstanie DWS zinstytucjonalizowao ich pozycj jako samodzielnego
i liczcego si aktora w procesie decyzyjnym. W ramach nowego rodzaju si zbrojnych
jedna instytucja jest odpowiedzialna za planowanie dugofalowego rozwoju wojsk specjalnych, biec realizacj oraz dowodzenie operacyjne wojskami. W tym kontekcie
warto si zastanowi czy dowiadcze tych nie mona by przenie na grunt sub podlegych m.in. Ministerstwu Spraw Wewntrznych. Obecnie rnego rodzaju formacje
specjalne funkcjonuj w ramach Policji, Stray Granicznej, ABW, BOR, Suby Wiziennej, Suby Ochrony Kolei i Urzdw Kontroli Skarbowej. Przewiduje si, i w wypadku koniecznoci przeprowadzenia operacji na du skal, celowe byoby czenie
potencjau tych zespow. Moe celowe byoby stworzenie np. w ramach MSW jednego orodka odpowiedzialnego nie tyle za dowodzenie komrkami specjalnymi, ale za
unifikacj standardw ich szkolenia, taktyki i wyposaenia w celu zapewnienia interoperacyjnoci.
Wanym czynnikiem warunkujcym rozwj WS jest polityka NATO w tym obszarze. Jak ju wczeniej zaznaczono, pod wpywem dowiadcze ostatnich konfliktw
zbrojnych, Sojusz kadzie duy nacisk na rozwj Si Operacji Specjalnych. Wiele pastw
czonkowskich przyjo model odrbnej struktury odpowiedzialnej za dowodzenie
tego typu siami (najczciej w formie osobnego dowdztwa operacji specjalnych).
Stanowi to powany impuls dla docenienia znaczenia i dalszego rozwoju polskich
wojsk specjalnych. Warto rwnie pamita o znaczeniu dowiadcze operacji irackiej. Na pocztku pierwszej dekady XXI w. kierownictwo Si Zbrojnych i resortu obrony zdawao si nie docenia przydatnoci jednostek specjalnych. Dokonania GROM
w trakcie operacji w regionie Zatoki Perskiej i bezporednio w Iraku oraz ich bardzo
pozytywny odbir przez sojusznikw odegray du rol w zmianie tego stanu rzeczy
(Rybak, 2009). Na przestrzeni ostatnich ok. 10 lat stosunek kreatorw polskiej polityki
obronnej do wojsk specjalnych uleg istotnemu przeobraeniu (o pozytywnym dla tego
rodzaju wojsk charakterze). Mona przyj, i jednym z istotnych czynnikw, ktre
o tym zadecydoway byy opinie i sugestie sojusznikw. Swoistym ukoronowaniem tej
reorientacji stao si powoanie DWS oraz podjcie decyzji o uczynieniu Si Operacji
Specjalnych jednym z obszarw polskiej specjalizacji w ramach NATO. Denie do
osignicia przez DWS statusu sojuszniczego dowdztwa operacji specjalnych oraz
przyjcia roli pastwa ramowego w tym obszarze stanowi potny impuls na rzecz
rozwoju WS.
Naley pamita, i polityka zagraniczna RP oraz midzynarodowe rodowisko
bezpieczestwa pastwa stwarzaj szanse dla rozwoju Wojsk Specjalnych poprzez generowanie zapotrzebowania na ich unikalne zdolnoci. Rosnca aktywno dyplomatyczna, gospodarcza i spoeczno-kulturowa w rnych czciach wiata (zarwno
oficjalna w wykonaniu funkcjonariuszy pastwowych, jak i prywatna) czsto ma
miejsce w strefach niestabilnych lub wprost na obszarach konfliktw zbrojnych. Generuje to zapotrzebowanie na siy zdolne do zabezpieczenia tego typu dziaalnoci, przeprowadzenia ewakuacji lub operacji ratowniczej w wypadku zagroenia. Przykadem
tego typu sytuacji moe by chociaby porwanie polskiego inyniera w Pakistanie.
W tym wypadku jednak nie zdecydowano si na interwencj wojsk specjalnych ze

76

Rafa WINIEWSKI

wzgldu na niesprzyjajce warunki i wysoki poziom ryzyka, co rwnoczenie pokazuje


ograniczenia, na jakie napotyka prowadzenie operacji specjalnych. Realno zagroenia
terrorystycznego terytorium i obywateli RP jest powanym czynnikiem podnoszcym
warto wojskowego potencjau antyterrorystycznego w oczach decydentw oraz opinii publicznej i decydujcym o jego utrzymywaniu oraz dalszym rozwoju.
Wrd kluczowych wyzwa stojcych obecnie przed Wojskami Specjalnymi naley zwrci uwag na trzy kwestie: wypracowanie waciwej struktury wewntrznej,
umocowanie w systemie reagowania kryzysowego oraz rozbudow ilociow. Wojska
Specjalne s najmodszym rodzajem si zbrojnych w SZ RP i si rzeczy ich docelowa
struktura wewntrzna i koncepcja funkcjonowania jest wci w fazie ksztatowania si.
Kluczowym zagadnieniem jest wypracowanie podziau pracy midzy poszczeglnymi jednostkami, tzn. okrelenie ich obszaru zadaniowego oraz miejsca w systemie
wojsk specjalnych. Przy zachowaniu podziau na cztery jednostki bojowe (GROM, Komandosw, Formoz i Agat) logiczne wydaje si przyjcie przez kad z nich okrelonej
specjalizacji (naturalnie przy rozwoju wszechstronnych zdolnoci do wzajemnego uzupeniania si i pewnej wymiennoci funkcji). Pojawiaj si jednak gosy sugerujce, i
przyjto strategi unifikacji wszystkich jednostek, ktrej celowo budzi powane
wtpliwoci (Waciwe, 2012). Osobn kwesti stanowi wyzwanie stworzenia stosownego zaplecza i wsparcia dla operacji specjalnych w postaci elementw dowodzenia,
logistycznych, rozpoznawczo-wywiadowczych i transportu (zwaszcza lotniczego).
Efektywne wykorzystanie potencjau wojsk specjalnych wymaga wypracowania
podstaw prawno-organizacyjnych oraz waciwych procedur dla ich uycia w sytuacjach kryzysowych, zarwno na terytorium pastwa, jak i poza jego granicami. Jak
ju wczeniej wspomniano, przyjto wiele regulacji prawnych majcych umoliwi
uycie wojskowych jednostek specjalnych dla wsparcia si podlegych MSW w sytuacji zagroenia terrorystycznego. W praktyce jednak, cieka decyzyjna jest skomplikowana i dugotrwaa (Chloupek, 2012a). Ponadto Polska jest uczestnikiem
europejskiego programu ATLAS, ktrego istot jest zapewnienie interoperacyjnoci
policyjnych jednostek antyterrorystycznych z rnych pastw, tak aby mogy one
udziela sobie nawzajem wsparcia w wypadku powanych incydentw terrorystycznych. Jednym z wprost sformuowanych celw tej inicjatywy jest wyeliminowanie potrzeby angaowania si wojskowych do dziaa wewntrznych (Chloupek, 2010a:
3846). rdem wtpliwoci s rwnie przepisy, ktre miayby regulowa zasady
uycia siy przez jednostki skierowane do zwalczania zagroenia terrorystycznego na
terytorium RP i ich potencjalne niedopasowanie do specyfiki taktyki przez nie stosowanej. Przy planowaniu reformy wojsk specjalnych, czsto postulowano bezporednie
podporzdkowanie jednostek specjalnych pod najwysze organy kierujce zarzdzaniem kryzysowym w celu efektywnego uycia w operacjach reagowania kryzysowego
na wasnym terytorium, jak i za granic (powoujc si niejednokrotnie na przykad
brytyjski) (Polko, 2008b: 180204; Polko, 2008a).
Kolejne wyzwanie stanowi potencjalnie szybka rozbudowa ilociowa Wojsk Specjalnych. Jak ju wczeniej zaznaczono, na przestrzeni piciu lat liczba zespow
bojowych ulega podwojeniu. W wietle jednej z najwaniejszych zasad kultury organizacyjnej wojsk specjalnych, ktra mwi, i wojska specjalne nie s produktem masowym, mona stawia pytania o wpyw tak dynamicznego rozwoju na gotowo

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

77

bojow i poziom wyszkolenia. Tak szybka rozbudowa struktur w sposb naturalny


musi (choby przejciowo) rodzi trudnoci z absorpcj nowego personelu, utrzymaniem wysokich standardw reimu szkoleniowego i utrzymaniem poziomu gotowoci
bojowej. Ponadto, warto zwrci uwag, i rozbudowa ilociowa wie si w konsekwencji z wiksz rotacj personelu. Pojawia si pytanie o naleyte zagospodarowanie
potencjau onierzy odchodzcych ze suby w Wojskach Specjalnych. Mwic wprost,
im wicej ludzi suy w jednostkach DWS, tym wicej potencjalnych specjalnych
wojskowych emerytw. Warto zastanowi si nad tym jak mona by wykorzysta
ich dowiadczenie i umiejtnoci po odejciu ze suby. Jednym z praktykowanych
na wiecie rozwiza jest praca w prywatnych firmach wojskowych, ktre czsto
wsppracuj (mniej lub bardziej formalnie) z macierzystymi pastwami. W tym kontekcie warto nadmieni, i w trakcie wspomnianej ju operacji ewakuacji obywateli
brytyjskich z Libii rol odegray rwnie prywatne firmy ochraniajce brytyjskich pracownikw firm wydobywczych (Gawda, 2012).
Rozwaajc ryzyka zwizane z dalszym rozwojem Wojsk Specjalnych naley pamita o dwch najistotniejszych czynnikach, ktre warunkuj ich obecn pozycj i dynamiczn rozbudow. S to: doskonae dostosowanie wojsk specjalnych do warunkw
prowadzonych obecnie konfliktw asymetrycznych oraz trendy panujce obecnie
w planowaniu obronnym NATO, przekadajce si na inicjatywy i sugestie promujce
rol si operacji specjalnych. Osabienie rde obu tendencji mogoby si przeoy
na obnienie rangi Wojsk Specjalnych w ramach Systemu Obronnego RP. Jak ju
wczeniej wyjaniono, uyteczno jednostek specjalnych jest najwysza w trakcie
konfliktw asymetrycznych, natomiast w warunkach konfliktu konwencjonalnego zauwaalnie spada. Obecnie scenariusz uycia SZ RP w operacji ekspedycyjnej w warunkach konfliktu asymetrycznego jest faktycznie uwaany za priorytetowy. Natomiast
gdyby za bardziej prawdopodobny i w konsekwencji priorytetowy, uznano wariant
konwencjonalnej operacji obronnej, rola i znaczenie wojsk specjalnych mogyby ulec
powanemu ograniczeniu. Zagadnienie to wie si rwnie z problemem przyszoci
NATO i zaangaowania tej organizacji w reagowanie na kryzysy polityczno-wojskowe
w ronych czciach wiata. Wobec postpujcego kryzysu tosamoci i zdolnoci Sojuszu realne staje si pytanie, czy po zakoczeniu zasadniczej operacji w Afganistanie
w 2014 r. bdzie si on nadal angaowa w operacje reagowania kryzysowego poza obszarem traktatowym? W wypadku gdyby odpowied na nie bya negatywna to, analogicznie jak w ukadzie narodowym, waga przywizywana do rozwoju si operacji
specjalnych bya zapewne zauwaalnie mniejsza.
Kolejnym obszarem potencjalnego ryzyka jest zdolno pozyskiwania odpowiedniego personelu i moliwo rywalizacji z innymi formacjami spoza wojska. Jak ju
wczeniej podkrelono, oglna pula osb z waciwymi predyspozycjami do suby
w jednostkach specjalnych jest w danej populacji do ograniczona. Naley przy tym
zwrci uwag, i formacje o charakterze specjalnym s obecnie dynamicznie rozwijane nie tylko w wojsku, ale rwnie w rnych subach bezpieczestwa wewntrznego
(np. Policji, Stray Granicznej itd.). Tym samym, potencjalnie moe si pojawi midzy nimi rywalizacja o pozyskanie wartociowych kandydatw (Alexander, 2010:
7778). Nie mona take zapomina o atrakcyjnych warunkach finansowych, jakie
osobom o odpowiednich predyspozycjach i/lub wyszkoleniu moe zaoferowa sektor

78

Rafa WINIEWSKI

prywatny (jak rne firmy zajmujce si szeroko pojtym bezpieczestwem, czy


wprost prywatne firmy wojskowe).
Pozostaje rwnie kwestia relacji midzy rozbudow WS a szersz modernizacj
caoci SZ RP. Obecnie w Polsce mamy faktycznie do czynienia z wojskiem dwch
prdkoci przejawiajcym si w podziale nie wskie grono jednostek wysokiej gotowoci, w ktrych wyszkolenie i wyposaenie czyni si znaczne inwestycje oraz reszt
potencjau, ktry pod wzgldem rodkw na szkolenie oraz dostpnoci nowoczesnego
wyposaenia pozostaje wyranie zapniony. Chocia obecnie budet WS wynosi zaledwie ok. 2,75% oglnego budetu MON, to jednak moe rodzi si pytanie, czy nacisk, jaki kadzie si obecnie na rozwj tego rodzaju si zbrojnych, nie przyczyni si do
pogbienia tego podziau. Moe to zachodzi nie tylko na paszczynie czysto finansowej, ale take organizacyjnej oraz podejcia decydentw.
Odnonie potencjalnych zagroe dla dalszego rozwoju wojsk specjalnych, to mona zidentyfikowa trzy ich obszary. Po pierwsze, jest to reforma systemu dowodzenia
SZ RP. Wczeniej kilkukrotnie podkrelono warto odrbnoci instytucjonalnej zapewnianej przez DWS i status odrbnego rodzaju si zbrojnych. Obecne plany zakadaj
zatarcie podziau na rodzaje si zbrojnych oraz podzia dowodzenia biecego i operacyjnego si zbrojnych midzy Dowdztwo Generalne Rodzajw Si Zbrojnych oraz
Dowdztwo Operacyjne Si Zbrojnych. Podporzdkowanie jednostek specjalnych jest
tu niejasne, jednak prawdopodobnie funkcje DWS zwizane z planowaniem rozwoju
i biecym dowodzeniem zostayby przekazane do waciwego inspektoratu w ramach
GDRSZ. Oznaczaoby to ponowne wpisanie jednostek specjalnych w struktury oglnowojskowe, czyli odwrcenie caej logiki stojcej za reform wprowadzajc osobny
rodzaj si zbrojnych. Zdolno nowej struktury do efektywnego wykorzystania potencjau wojsk specjalnych jest przedmiotem powanych wtpliwoci (Reforma, 2012).
Kolejnym zagroeniem dla WS moe by ograniczenie wydatkw na obron. Co prawda regulacje ustawowe gwarantuj okrelony poziom nakadw na obron, jednak niedawne dowiadczenia pokazuj, i realne redukcje wydatkw mog by dokonywane
na drodze tzw. kreatywnej ksigowoci. Rodzi si zatem pytanie: jak dugo w obecnych uwarunkowaniach gospodarczych Polska pozostanie jednym z nielicznych pastw
NATO, ktre nie zmniejszaj wydatkw wojskowych? Bez wtpienia szkodliwy dla
WS jest swoisty klimat polityczno-medialny, ktry w ostatnich latach si wok nich
wytworzy. Chodzi o przypadki otwartych sporw midzy obecnymi i byymi dowdcami jednostek podlegych DWS odnonie kierunku ich dalszego rozwoju. Chocia na
bazie publicznie dostpnej wiedzy nie mona rozstrzyga o dokadnym charakterze
i merytorycznej racji tych sporw, to jednak mona domniemywa, i maj one
w znacznej mierze charakter personalno-ambicjonalny. Bez wzgldu na racje zaangaowanych stron upublicznianie tego typu animozji z pewnoci nie suy prawidowemu rozwojowi Wojsk Specjalnych.

Bibliografia
About USSOCOM, United States Special Operations Command, http://www.socom.mil/Pages/AboutUSSOCOM.aspx, 16.01.2013.

Rola wojsk specjalnych w systemie obronnym RP

79

Alexander J. B. (2010), Convergence: Special Operations Forces and Civilian Law Enforcement,
JSOU Report 106, The JSOU PressMacDill AirForce Base, Florida.
Chloupek I. (2010a), ATLAS pomoc i wsppraca, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 78.
Chloupek I. (2010b), Formoza, Spec Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 78.
Chloupek I. (2012a), GROM a Euro 2012, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 3.
Chloupek I. (2012b), URNA za granic, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 4.
Chloupek I. (2012c), 30 lat FSK, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 6.
Cielma M. (2012), Wojska Specjalne A.D. 2012, Nowa Technika Wojskowa, nr 2.
wieluch J. (2013), Terror bezsensu, Polityka, nr 4.
Dowdztwo Wojsk Specjalnych (a), http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/58-strona_glowna.html?ln=pl,
23.01.2013.
Dowdztwo Wojsk Specjalnych (b), http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/18-dws.html?ln=pl, 23.01.2013.
E Squadron, Elite UK Forces, http://www.eliteukforces.info/e-squadron/, 31.03.2013.
Epstein R., Welch D. (2012), Secret SAS teams hunt for terrorists, The Sydney Morning Herald,
13.03.2012, http://www.smh.com.au/national/secret-sas-teams-hunt-for-terrorists-20120312-1uwhy.html, 31.01.2013.
Gawda M. (2012), Brytyjski wywiad i siy specjalne w Libii, Armia Ilustrowany Magazyn Wojskowy, nr 1.
Joint Special Operations University SOF-Power Workshop A Way Forward for Special Operations
Theory and Strategic Art, Report of Proceedings (2011), przygotowanie J. Celeski,
https://jsou.socom.mil/Documents/SOF-Power%20Workshop%20Final.pdf, 26.01.2013.
JW GROM, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/19-jw_grom.html?ln=pl, 31.01.2013.
JW Formoza, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/21-jw_formoza.html?ln=pl, 31.01.2013.
JW Komandosw, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/20-jw__komandosow.html?ln=pl, 31.01.2013.
JW Nil, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/78-jw_nil.html?ln=pl, 31.01.2013.
Kudliski J. (2010), Austriaccy owcy, Militarny Magazyn Specjalny Komandos, nr 6.
Krugler A. (2009), wito 1. Puku Specjalnego Komandosw, Spec Ops Magazyn Ludzi Akcji,
nr 1112,
Krugler A. (2012), Pierwsze urodziny JW Agat, Spec Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 4.
Kwasek T. (2012), Wojska Specjalne po 5 latach, Nowa Technika Wojskowa, nr 7.
Marcinko R., Weisman J. (2012), Komandos, Krakw.
Miller G., Tate J. (2012), CIAs Global Response Staff emerging from shadows after incidents in Libya
and Pakistan, The Washington Post, http://www.washingtonpost.com/world/national-security/cias-global-response-staff-emerging-from-shadows-after-incidents-in-libya-and-pakistan/
2012/12/26/27db2d1c-4b7f-11e2-b709-667035ff9029_story_2.html, 31.01.2013.
Odpowiednie Struktury (2012), Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 1.
Palowski J. (2012), Projekt budetu MON na 2013 rok, Nowa Technika Wojskowa, nr 10.
Polko R. (2008a), Alternatywne podejcie do problematyki organizacji dowodzenia wojsk specjalnych SZ RP, w: Wizja Si Zbrojnych RP, Biblioteka Bezpieczestwa Narodowego, t. 2,
http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/335/1000/Wizja_Sil_Zbrojnych_RP.html, 31.01.2013.
Polko R. (2008b), GROM w dziaaniach przeciwterrorystycznych, Biblioteka Bezpieczestwa Narodowego, t. 6, Warszawa.
Reforma (2012), Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 6.
Rybak J. (2009), GROM.PL 2 Tajne Operacje polskich si specjalnych, Warszawa.

80

Rafa WINIEWSKI

Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w MSW (2012), Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 2.
Spulak jr. R. G. (2007), A Theory of Special Operations The Origin, Qualities, and Use of SOF, JSOU
Report 07-7, Hurlburt Field.
Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej (2009), http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/2826/
Strategia_Obronnosci_Rzeczypospolitej_Polskiej.html, 12.01.2013.
Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczestwa Narodowego RP 2022 (2013), http://www.mon.gov.pl/
pliki/File/strategia_obronnosci/SRSBN_RP_przyjeta090413.pdf, 28.05.2013.
The North Atlantic Treaty Organization Special Operations Forces Study (2008), North Atlantic Treaty Organization Special Operations Coordination Centre, http://www.nshq.nato.int/NSHQ/
GetFile/?File_ID=29, 12.01.2013.
Urban M. (2012), Inside story of the UKs secret mission to beat Gaddafi, BBC News Magazine,
19.01.2012, http://www.bbc.co.uk/news/magazine-16573516, 31.01.2013.
Wizja Si Zbrojnych RP 2030 (2008), http://www.wp.mil.pl/pliki/File/Wizja_SZRP_2030.pdf,
26.01.2013.
West B. (2006), No True Glory: A Frontline Account of the Battle for Fallujah, New York.

STRESZCZENIE
Na przestrzeni ostatnich dwch dekad wojska specjalne stay si wanym elementem systemw obronnych wielu pastw, wnoszc istotny wkad w prowadzone operacje wojskowe oraz
oglny potencja sucy realizacji stawianych przed nimi zada. Wynika to z unikalnych zdolnoci tego rodzaju wojsk, czynicych je szczeglnie uytecznymi we wspczesnym rodowisku
bezpieczestwa midzynarodowego. Czynniki te zadecydoway rwnie o daleko idcej ewolucji i dynamicznym rozwoju polskich Wojsk Specjalnych. Celem artykuu jest analiza uytecznoci jednostek specjalnych dla realizacji zasadniczych misji Sil Zbrojnych RP (zapisanych
w Strategii Obronnoci RP) oraz prezentacja perspektyw ich dalszego rozwoju (przez pryzmat
szans, wyzwa, ryzyk i zagroe).

ROLE OF SPECIAL FORCES IN DEFENCE SYSTEM OF REPUBLIC OF POLAND


ABSTRACT
In the last two decades special operations forces became an important component of many
states defence systems, providing important contributions to actual military operations, as well
as to a general potential for the achievement of given objectives. It stems chiefly from unique capabilities of those forces, which make them especially useful in the current international security
environment. Those factors proved to be decisive for the far reaching evolution and dynamic development of polish special forces. This article aims to analyse special operations forces utility
for the fulfilment of the Polish Armed Forces basic missions (as stated in the Defence Doctrine),
as well as to present perspectives for their further development (through the opportunities, challenges, risks and threats framework).

You might also like