Professional Documents
Culture Documents
Rafa WINIEWSKI
DOI 10.14746/ps.2014.1.6
60
Rafa WINIEWSKI
Tytuem wnioskw zostan krtko scharakteryzowane szanse, wyzwania, ryzyka i zagroenia zwizane z dalszym rozwojem polskich wojsk specjalnych.
naruszalnoci granic (Strategia, 2013: 14); oraz Bdzie on [zintegrowany system bezpieczestwa
narodowego] nadal rozwijany w oparciu o jego dwa zasadnicze elementy: system obronny pastwa
i system zarzdzania kryzysowego (Strategia, 2013: 33). Trzy zasadnicze misje Si Zbrojnych RP
nakrelone w SO rwnie pojawiaj si w SRSBNRP: Siy Zbrojne RP s podstawowym elementem
systemu obronnego pastwa. Unikalne w skali pastwa zdolnoci czyni z si zbrojnych wielofunkcyjne narzdzie do wypeniania szerokiego spektrum misji, do ktrych nale: zagwarantowanie
obrony pastwa i przeciwstawienie si agresji w ramach zobowiza sojuszniczych, udzia w stabilizowaniu sytuacji midzynarodowej oraz wspieranie bezpieczestwa wewntrznego i pomoc spoeczestwu (Strategia, 2013: 18). W ramach drugiego celu operacyjnego SRSBNRP Umacnianie
zdolnoci pastwa do obrony okrela si nastpujce misje SZ RP: Zapewnienie zdolnoci pastwa
do obrony oraz przeciwstawienia si agresji w ramach zobowiza sojuszniczych, Udzia Si Zbrojnych RP w stabilizowaniu sytuacji midzynarodowej oraz Udzielanie pomocy wojskowej organom
pastwa w niemilitarnych sytuacjach kryzysowych (Strategia, 2013: 5256). Wobec powyszych
faktw autor zdecydowa si na pozostawienie w tekcie odniesie do Doktryny Obronnoci z 2009 r.
ze wzgldu na ich aktualno w kontekcie zapisw SRSBNRP 2022 przyjtej w 2013 r.
3
W USA nazwa siy specjalne (ang. Special Forces) jest uywana przez jedn konkretn formacj US Army Special Forces (znanej potocznie jako Zielone Berety). Std og jednostek
specjalnych, podporzdkowanych Dowdztwu Operacji Specjalnych (ang. United States Special
Operations Command USSOCOM) okrela si mianem Si Operacji Specjalnych.
61
Aby odpowiedzie na pytanie: co wyrnia wojska specjalne spord innych rodzajw wojsk?; mona podj prb syntezy elementw pojawiajcych si w wikszoci funkcjonujcych definicji. Naley zatem zwrci uwag, i odrbno wojsk
specjalnych przejawia si na trzech paszczyznach: wykonywanych misji, metod dziaania oraz potrzebnych do tego rodkw.
Omwienie misji wykonywanych przez wojska specjalne mona rozpocz od
przedstawienia (dla ilustracji) kategorii zada przewidzianych dla tych si w NATO
(poniewa doktryna sojusznicza w znacznym stopniu ksztatuje polsk polityk obronn, take w odniesieniu do operacji specjalnych) oraz w siach zbrojnych USA
(z uwagi na unikatow skal struktur i dowiadczenia tego pastwa w zakresie operacji
specjalnych, przez co stao si ono swoistym wzorem dla innych pastw rozwijajcych
wojska specjalne). Doktryna NATO przewiduje trzy zasadnicze misje sojuszniczych si
specjalnych: Rozpoznanie Specjalne (ang. Special Reconnaissance SR), Akcje Bezporednie (ang. Direct Action DA) oraz Wsparcie Wojskowe (ang. Military Assistance MA) (NATO, 2008: C1).
Katalog zasadniczych zada amerykaskich si operacji specjalnych jest znacznie
szerszy. Obejmuje on:
akcje bezporednie krtkotrwae uderzenia oraz inne akcje ofensywne na ma
skal dla opanowania, zniszczenia, schwytania lub odzyskania [celw] na obszarach
zabronionych;
rozpoznanie specjalne pozyskiwanie informacji odnonie zdolnoci, intencji
i dziaa przeciwnika;
walk niekonwencjonaln (ang. Unconventional Warfare UC) operacje prowadzone przez, za porednictwem oraz wsplnie z siami zastpczymi, ktre s organizowane, szkolone, wyposaane, wspomagane i kierowane przez siy zewntrzne;
tzw. obron wewntrzn pastw trzecich (ang. Foreign Internal Defence FID)
zapewnianie szkolenia i innego wsparcia rzdom pastw trzecich oraz ich siom
zbrojnym dla umoliwienia rzdom pastw trzecich zapewnienia bezpieczestwa
narodowego;
operacje cywilno-wojskowe (ang. Civil Affairs Operations CAO) dziaania, ktre ustanawiaj, podtrzymuj lub wpywaj na stosunki midzy siami USA a zagranicznymi wadzami cywilnymi oraz populacjami cywilnymi dla uatwienia operacji
wojskowych USA;
przeciw-terroryzm (ang. Counterterrorism CT) rodki podejmowane dla zapobiegania, odstraszania oraz reagowania na terroryzm;
operacje psychologiczne (ang. Psychological Operations PsyOps) operacje polegajce na dostarczaniu zagranicznym odbiorcom prawdziwych informacji, dla
ksztatowania zachowa w ramach wsparcia operacji wojskowych USA;
operacje informacyjne (ang. Information Operations IO) operacje zaplanowane
w celu uzyskania przewagi informacyjnej przez negatywny wpyw na informacje
i systemy nieprzyjaciela przy jednoczesnej ochronie informacji i systemw USA;
przeciw-proliferacja broni masowego raenia (ang. Counter-Proliferation of Weapons of Mass Destruction CPWMD) dziaania podejmowane w celu lokalizacji, zajcia, zniszczenia lub pochwycenia, odzyskania i uczynienia tego rodzaju
broni bezpieczn;
62
Rafa WINIEWSKI
dziaania podejmowane przez wspln, midzyresortow, midzyrzdow i wielonarodow wsplnot dla podtrzymania i wsparcia pastwa gospodarza lub regionalnych si bezpieczestwa w ramach pomocy dla legalnej wadzy; oraz
operacje przeciwpartyzanckie (ang. Counterinsurgency Operations COIN) wojskowe, paramilitarne, polityczne, ekonomiczne, psychologiczne i cywilne dziaania
podejmowane przez rzd w celu pokonania partyzantki (US SOCOM).
Naturalnie przedstawione powyej zestawienia nie wyczerpuj caoci katalogu misji, ktre s lub mog by powierzane wojskom specjalnym. Warto take pamita, i
na przestrzeni lat katalog szczegowych zada powierzanych tym formacjom ulega
zmianom. Podejmujc prb pewnej generalizacji, majcej na celu zdefiniowanie
wojsk specjalnych poprzez wypeniane przez nie misje, naleaoby zwrci uwag na
trzy kwestie. Po pierwsze, jednostkom specjalnym powierza si wykonywanie zada,
ktrych nie s w stanie w peni zrealizowa siy konwencjonalne. Moe to wynika
z brakw doktrynalnych, szkoleniowych lub sprztowych wystpujcych w wojskach
konwencjonalnych (bdcych efektem ich miejsca i roli w strukturze si zbrojnych,
a nie ich niszej jakoci).
Wedug Roberta G. Spulaka Jr. moliwoci bojowe wojsk s ograniczane przez
Clausewitzowskie tarcie, ktre wypywa z trzech zasadniczych przyczyn: ludzkich
ogranicze psychicznych i fizycznych, niepewnoci informacyjnej i nieprzewidywalnych rnic midzy postrzeganiem rzeczywistoci a jej faktycznym stanem oraz strukturalnej nielinearnoci procesw bojowych (mwic inaczej ich wysokiej komplikacji
prowadzcej do nieprzewidywalnoci). W opinii cytowanego autora, wojska specjalne
s szczeglnie predestynowane do przezwycienia trzech wspomnianych wczeniej
rde tarcia ze wzgldu na swe integralne cechy. Poniewa onierze jednostek
specjalnych s elitarnymi wojownikami, atwiej przychodzi im przezwycianie
ludzkich ogranicze fizycznych i psychicznych. Integralna elastyczno jednostek
specjalnych, wynikajca chociaby z szerokiego wachlarza zdolnoci reprezentowanych przez ich czonkw znaczco uatwia im przeniknicie mgy wojny i prawidowe rozeznanie si w sytuacji. Natomiast w odniesieniu do nieprzewidywalnoci
walki, jedn z kluczowych charakterystyk wojsk specjalnych jest kreatywno, tj.
zdolno dowdcw (jak rwnie szeregowych onierzy) do tworzenia i zastosowania innowacyjnych rozwiza zoonych problemw taktycznych i operacyjnych
(Spulak, 2007: 1921).
Po drugie, wojska specjalne wykonuj zadania o znaczeniu operacyjnym i strategicznym. Zgodnie z koncepcj, ktra upowszechnia si w pastwach NATO, jednostki
specjalne, mimo relatywnie niewielkiej skali prowadzonych dziaa powinny osiga
za ich pomoc efekty decydujce o powodzeniu, jeli nie caego konfliktu to przynajmniej konkretnej operacji czy kampanii. Std nieprzypadkowe wydaje si wprowadzenie
do polskiej terminologii wojskowej okrelenia operacje specjalne w miejsce wczeniejszych dziaa specjalnych, co podkrela ich wysz rang i istotny wkad w oglny wysiek zbrojny. W myl tej logiki, jednostki specjalne powinno si angaowa do
dziaa nioscych ze sob perspektyw ponadprzecitnych zyskw militarnych (Odpowiednie, 2012: 34). Ostatnim elementem definiujcym misje wojsk specjalnych jest
fakt, i operacje specjalne s prowadzone w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Kontrastu-
63
je to ze sposobem dziaania wojsk konwencjonalnych, ktre zasadniczo w czasie pokoju si szkol, podejmuj zasadnicze operacje w czasie kryzysu i w peni rozwijaj je
w okresie wojny. Natomiast jednostki specjalne mog wypenia zadania z przedstawionego wczeniej katalogu (jak np. szkolenie partnerw, wspieranie si bezpieczestwa, czy rozpoznanie) w kadym z tych stanw. Stanowi one rwnie istotne
narzdzie polityki bezpieczestwa pastwa, po ktre czsto w pierwszej kolejnoci siga si w wypadku zaistnienia kryzysu.
Kolejnym obszarem definiujcym wojska specjalne s metody dziaania. Niekonwencjonalna taktyka, mocno odbiegajca od tradycyjnych form walki stosowanych
w regularnych siach zbrojnych, w najwikszym stopniu okrela charakter jednostek
specjalnych i wyrnia je spord innych rodzajw wojsk. W caej historii dziaa
i operacji specjalnych racj bytu tego typu formacji stanowio osiganie wysokiej skutecznoci dziki zastosowaniu niestandardowych metod prowadzenia walki (np. wojny
partyzanckiej, dziaa dywersyjno-sabotaowych lub patrolowych na terytorium przeciwnika czy operacji odbijania zakadnikw). Naley rwnie zwrci uwag na
wspomnian ju wysok elastyczno i kreatywno onierzy formacji specjalnych
pozwalajce im na szybkie dostosowywanie si do nowych uwarunkowa. Wojska specjalne s czsto pionierami nowych rozwiza taktycznych i technik dziaania. Istotn
cech operacji specjalnych jest rwnie ich tajny charakter. Standardowe procedury
bezpieczestwa operacyjnego s w jednostkach specjalnych znacznie bardziej rozbudowane ni w wojskach konwencjonalnych. Wojska specjalne czsto wykorzystywane
s w sytuacjach, gdy dane pastwo chce ukry swoje zaangaowanie w danym konflikcie. Std konieczno szczeglnej skrytoci dziaa oraz stosowania rozbudowanych
technik maskowania.
Ostatni paszczyzn decydujc o odrbnoci wojsk specjalnych stanowi dostpne im zasoby. Mowa w tym wypadku o zasobach ludzkich, materiaowych oraz ich organizacji. Jednym z najwaniejszych elementw okrelajcych specyficzn kultur
wojsk specjalnych jest przekonanie o decydujcej roli czynnika ludzkiego znajdujce
odbicie w lakonicznym stwierdzeniu, i w Wojskach Specjalnych ludzie s waniejsi
ni sprzt, a jako waniejsza ni ilo (Kwasek, 2012: 86). O wartoci bojowej kadej jednostki wojskowej w zasadniczym stopniu decyduje poziom wyszkolenia, zgrania i motywacji tworzcych j onierzy. W przypadku formacji specjalnych, ze
wzgldu na charakter powierzanych im misji oraz specyficzne metody wykorzystywane do ich realizacji, czynniki te odgrywaj jeszcze wiksz rol. Suba w jednostkach
specjalnych wymaga specyficznego zestawu cech psychofizycznych oraz umiejtnoci, ktrych rozkad w oglnej puli personelu wojskowego jest nierwnomierny. Std
jednym z najwaniejszych elementw procesu formowania i utrzymywania wojsk specjalnych jest rygorystyczna selekcja kandydatw do suby (Spulak, 2007: 1014).
Praktycznie w kadych siach zbrojnych jednostki specjalne s uwaane za elit,
a suba w nich wie si z wysokim prestiem.
W znacznie mniejszym stopniu wojska specjalne s okrelane przez specjalistyczne
uzbrojenie i wyposaenie. Zazwyczaj jest ono uwaane za wtrne w stosunku do specjalistycznego personelu. Nie mona jednak pomin faktu, i bro oraz inny sprzt
wojskowy (rodki transportu, systemy cznoci, czujniki, wyposaenie indywidualne
onierza itp.) uywane w jednostkach specjalnych mocno odbiegaj od standardw si
64
Rafa WINIEWSKI
konwencjonalnych. Charakter operacji specjalnych czsto wymaga wysoce specjalistycznego wyposaenia. Przykadowo, w wielu siach zbrojnych formacje specjalne
znajduj si w cisej czowce (pod wzgldem umiejtnoci i sprztu) w takich obszarach jak skoki spadochronowe czy nurkowanie. Najczciej wojska specjalne jako
pierwsze otrzymuj nowe wzory uzbrojenia i wyposaenia, niejednokrotnie ju na etapie testowania nowych rozwiza. Zauwaalnym trendem jest rwnie przyznawanie
jednostkom specjalnym szerokiej autonomii w zakresie zakupw nowego i/lub nietypowego wyposaenia. Dlatego te mona w nich czsto spotka modele broni i sprztu
unikalne w skali si zbrojnych.
Wojska specjalne posiadaj rwnie specyficzn struktur organizacyjn. Z uwagi
na zarysowane wczeniej uwarunkowania s one stosunkowo nieliczne (stanowice
najczciej zaledwie kilka procent ogu si zbrojnych)4. Do kluczowych elementw
kultury organizacyjnej si specjalnych naley zasada, i Wojska Specjalne nie s produktem masowym (Kwasek, 2012: 86). Operacje specjalne s zazwyczaj realizowane
przez niewielkie, autonomiczne zespoy dysponujce szerokim wachlarzem zdolnoci.
Wanym aspektem funkcjonowania jednostek specjalnych jest ich specyficzne umocowanie w strukturze organizacyjnej si zbrojnych. Zazwyczaj s one bezporednio
podporzdkowane najwyszemu dowdztwu lub dowdcom rodzajw si zbrojnych.
W ostatnich latach w NATO upowszechniono model osobnych struktur odpowiedzialnych za dowodzenie i kierowanie operacjami specjalnymi (zazwyczaj w formie osobnego dowdztwa operacji specjalnych) (NATO, 2008: 23).
65
SZ RP (do roku 2012 podwojono liczb zespow bojowych). Dysponoway one rwnie zaledwie 1,8% budetu MON. Wanym osigniciem nowych struktur byo
rwnie przyjcie Poczonej Doktryny Operacji Specjalnych (Kwasek, 2012: 86; Reforma, 2012: 35).
W skad Wojsk Specjalnych wchodzi obecnie 5 Jednostek Wojskowych (JW): JW
GROM, JW Komandosw, JW Formoza, JW Nil, JW Agat. W trakcie formowania znajduje si 7 eskadra dziaa specjalnych, ktra bdc czci Si Powietrznych ma zapewnia wsparcie lotnicze dla operacji specjalnych (Kwasek, 2012: 88).
JW GROM (Grupa Reagowania Operacyjno-Manewrowego) zostaa powoana do
ycia 13.07.1990 r. Pocztkowo bya ona podporzdkowana Ministerstwu Spraw Wewntrznych (pod kontrol MON przesza w 1999 r.). Od samego pocztku tworzono j
jako jednostk antyterrorystyczn przeznaczon w pierwszej kolejnoci do dziaa
w sytuacjach kryzysowych poza granicami pastwa. Spord wszystkich polskich jednostek specjalnych GROM posiada najwiksze dowiadczenie bojowe i jest uwaana
za najbardziej elitarn. Obecnie jest to wszechstronna jednostka przygotowana do prowadzenia zarwno operacji anty- i kontrterrorystycznych, jak i klasycznych wojskowych operacji specjalnych, na ldzie i morzu. W jej skad wchodz trzy zespoy bojowe
(w tym jeden wodny) (JW GROM; Rybak, 2009).
JW Komandosw wywodzi si z 1 Puku Specjalnego (pniej 1 Puku Specjalnego
Komandosw). Przed powstaniem DWS Puk znajdowa si w strukturach Wojsk
Ldowych. Formacja ta powstaa na pocztku lat dziewidziesitych XX w. na bazie
personelu Batalionu Szturmowego i Kompanii Specjalnych funkcjonujcych w Ludowym Wojsku Polskim. Specjalnoci JW Komandosw s klasyczne wojskowe operacje
specjalne prowadzone na ldzie (rozpoznanie specjalne, akcje bezporednie, wsparcie
militarne, dziaania niekonwencjonalne). Obecnie w skad jednostki wchodz trzy zespoy bojowe (JW Komandosw; Krugler 2009: 1415).
JW Formoza wywodzi si ze sformowanej w 1975 r. jednostki specjalnej petwonurkw Marynarki Wojennej. Bezporednio przed powstaniem DWS funkcjonowaa
ona w strukturach MW jako Grupa Specjalna Petwonurkw. Po przejciu w podporzdkowanie DWS przyja nazw Morskiej Jednostki Dziaa Specjalnych, obecnie
JW Formoza. Pojedynczy zesp bojowy tej jednostki specjalizuje si w morskich i rdldowych operacjach specjalnych, chocia w ostatnich latach czyni si starania na
rzecz penego przystosowania jednostki do prowadzenia dziaa ldowych (np. w ramach operacji w Afganistanie) (JW Formoza; Chloupek, 2010b: 824).
JW Nil powstaa w 2008 r. jako Jednostka Wsparcia Dowodzenia i Zabezpieczenia
Wojsk Specjalnych. Do jej obowizkw naley zapewnienie systemu dowodzenia,
wsparcia informacyjnego (wywiadowczego) oraz zabezpieczenie logistyczne operacji
specjalnych.
Najmodsz jednostk Wojsk Specjalnych jest JW Agat, powoana do ycia w 2011 r.
na bazie kadry rozwizanego Oddziau Specjalnego andarmerii Wojskowej w Gliwicach. Zasadniczym przeznaczeniem dwch zespow bojowych wchodzcych w jej
skad jest zapewnienie wsparcia bojowego dla operacji specjalnych (std wysokie nasycenie cik broni wsparcia). Oprcz tego mog one rwnie prowadzi dziaania
przeciwdywersyjne i przeciwpartyzanckie oraz zabezpiecza infrastruktur krytyczn
(Krugler, 2012: 1012).
66
Rafa WINIEWSKI
67
68
Rafa WINIEWSKI
69
dowania ich baz czy skadw broni. Podobnie jak w obszarze rozpoznania, stanowi tu
atrakcyjn alternatyw dla np. ataku lotniczego. Uycie specjalnych si naziemnych
pozwala na pewne potwierdzenie tosamoci/statusu celu, schwytanie osoby lub opanowanie obiektu oraz pen weryfikacj skutkw ataku. W przypadku bombardowania
lotniczego wszystkie te elementy s wysoce problematyczne. Omykowy atak na cele
cywilne lub wywoanie zniszcze ubocznych prowadzi do klski moralnej, politycznej oraz w efekcie militarnej. Uycie wojsk specjalnych pozwala znaczco ograniczy
ryzyko zaistnienia tego typu sytuacji. Doskonaym przykadem jest amerykaska Operacja Neptun Spear, w ramach ktrej zosta wyeliminowany Osama bin Laden. Operatorzy Navy SEAL byli w stanie po wejciu do budynku zidentyfikowa cel, a nastpnie
wyeliminowa go przy relatywnie niewielkich stratach ubocznych, po czym ewakuowa si z ciaem poszukiwanego. Bombardowanie lotnicze byoby by moe mniej
ryzykowne, ale zapewne nie pozwolioby na osignicie opisanych powyej efektw.
Podsumowujc dotychczasowe rozwaania mona stwierdzi, i teza o ponadprzecitnej efektywnoci wojsk specjalnych w ramach konfliktu asymetrycznego oraz ich
dobrym dopasowaniu do jego uwarunkowa strategicznych, operacyjnych i taktycznych znajduje potwierdzenie w dowiadczeniach wspczesnych konfliktw zbrojnych. W toku tego rodzaju konfliktu siy operacji specjalnych s w stanie osiga
efekty strategiczne, a w szczeglnie sprzyjajcych warunkach operacje specjalne mog
stanowi nawet zasadniczy element prowadzonej kampanii. Mona sobie wyobrazi
sytuacj, w ktrej wojska konwencjonalne stanowi jedynie wsparcie dla operacji prowadzonych przez wojska specjalne. Taka sytuacja praktycznie miaa miejsce w pierwszej fazie operacji midzynarodowej w Afganistanie (Joint, 2011: 15).
70
Rafa WINIEWSKI
71
w budynkach z si operacji specjalnych (West, 2006). Naley jednak zaoy, i w ramach konfliktu na pen skal, wojska specjalne bd raczej peniy funkcj pomocnicz i uzupeniajc wobec wojsk konwencjonalnych, a kluczowym czynnikiem
decydujcym o ich uytecznoci bdzie zdolno do dziaania na terenie kontrolowanym przez przeciwnika.
72
Rafa WINIEWSKI
operacji prowadzonych poza granicami pastwa oraz bogatym arsenaem specjalistycznego uzbrojenia i wyposaenia. Przydatno wojsk specjalnych dla realizacji operacji antyterrorystycznych dostrzeg ustawodawca, wprowadzajc w ostatnich latach
regulacje prawne umoliwiajce uycie jednostek SZ RP do wsparcia dziaa Policji
(Chloupek, 2012a: 2030).
W ramach wsparcia bezpieczestwa wewntrznego wojska specjalne mog rwnie
zosta wykorzystane do wzmocnienia ochrony wanych osb i obiektw na terytorium
pastwa, jak i poza jego granicami. Moe to dotyczy wsparcia dziaa ochronnych
prowadzonych przez Biuro Ochrony Rzdu i andarmeri Wojskow wobec osb sprawujcych wane funkcje pastwowe lub ochrony szeroko pojtej infrastruktury krytycznej. Zasadniczo, zadania te spoczywaj na innych formacjach ni SZ RP, jednak
(podobnie jak w przytoczonym wczeniej przykadzie operacji antyterrorystycznych)
w sytuacji ponadprzecitnego zagroenia moe pojawi si zapotrzebowanie na specyficzne zdolnoci, ktrymi dysponuj wojska specjalne. Przykadem tego typu sytuacji
moe by zaangaowanie onierzy JW GROM do ochrony osobistej ministra obrony
narodowej w trakcie jego podry do Afganistanu i Iraku.
Wkad wojsk specjalnych w zabezpieczenie wanych osb i/lub obiektw nie musi
si ogranicza do zapewniania fizycznej ochrony. Uytecznym instrumentem testowania systemw bezpieczestwa mog by dziaania z zakresu tzw. red teaming, tzn.
prowadzenie symulowanych atakw (najlepiej odwzorowujcych jak najdokadniej
sposb dziaania potencjalnego przeciwnika) na chronione obiekty w celu wykrycia
sabych punktw zabezpiecze. Z racji tego, i do zada wojsk specjalnych naley
prowadzenie operacji ofensywnych przeciwko analogicznym celom po stronie przeciwnika, ich onierze s szczeglnie wykwalifikowani do prowadzenia tego typu
weryfikacji. Jako przykad takich dziaa mona poda dokonania tzw. Red Cell kierowanej przez kmdr. Richarda Marcinko (twrc i pierwszego dowdc SEAL Team 6
obecnie Naval Special Warfare Development Group, elitarnej jednostki kontrterrorystycznej Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych), ktrej zadaniem bya weryfikacja stanu zabezpieczenia baz US Navy (Marcinko, Weisman, 2012: 427472). Innym
przejawem tego rodzaju operacji byy dziaania norweskiej jednostki specjalnej FSK
w amerykaskiej bazie w Keflaviku na Islandii (Chloupek, 2012c: 31).
Jak ju wielokrotnie zaznaczono, onierze wojsk specjalnych dysponuj szerokim
wachlarzem unikatowych umiejtnoci. Ten potencja moe zosta wykorzystany nie
tylko we waciwych operacjach specjalnych, ale take w ramach szkolenia partnerw
narodowych i zagranicznych. W ramach tego typu dziaa personel wojsk specjalnych
moe prowadzi szkolenia specjalistyczne w wielu dziedzinach, jak np. skoki spadochronowe, nurkowanie, dziaania snajperskie, patrolowe itd. Ich odbiorcami mog by
onierze jednostek pozostaych rodzajw si zbrojnych lub funkcjonariusze sub
bezpieczestwa wewntrznego. Mona nawet postulowa utworzenie na bazie komponentw podlegych DWS centrw doskonalenia (ang. Centre of Excellence) w wybranych dziedzinach specjalistycznych, dziaajcych na rzecz caych SZ, czy szerzej
systemu bezpieczestwa pastwa. W aspekcie zewntrznym szkolenie onierzy i funkcjonariuszy z innych pastw moe by uytecznym narzdziem rozwoju wsppracy
(np. w ramach dyplomacji wojskowej), jak rwnie moe suy budowaniu zdolnoci
sojusznikw i partnerw (np. w ramach misji doradztwa/wsparcia wojskowego).
73
74
Rafa WINIEWSKI
(Kwasek, 2012: 88). Oglny trend rosncej roli si operacji specjalnych w planowaniu
sojuszniczym wskazuje na rosnc warto wkadu Wojsk Specjalnych we wsplne
przedsiwzicia.
***
Uwarunkowania przyszego rozwoju polskich Wojsk Specjalnych mona rozpatrywa z perspektywy szans, wyzwa, ryzyk i zagroe, ktre rysuj si przed tym rodzajem si zbrojnych. W naturalny sposb czynniki te maj swoje rda zarwno wewntrz
struktury Wojsk Specjalnych, jak i szerzej SZ RP, w uwarunkowaniach szeroko pojtej
polityki bezpieczestwa RP, jak rwnie w midzynarodowym rodowisku bezpieczestwa pastwa.
Jedn z kluczowych szans w perspektywie dalszego rozwoju Wojsk Specjalnych
jest ich silna pozycja instytucjonalna w obecnej strukturze SZ RP. Utworzenie Dowdztwa Wojsk Specjalnych i nadanie statusu osobnego rodzaju si zbrojnych pozwolio na rozwizanie wielu istotnych problemw organizacyjnych, ktre do tej pory
stanowiy powan przeszkod dla rozwoju potencjau jednostek specjalnych. Przed
rokiem 2007 jednostki, ktre nastpnie znalazy si w podporzdkowaniu nowego dowdztwa byy rozproszone w rnych miejscach struktury Wojska Polskiego. W opinii
wikszoci obserwatorw, taki ukad nie pozwala na pene wykorzystanie ich potencjau. Decydowa o tym m.in. brak spjnej koncepcji uycia si specjalnych oraz podporzdkowanie oglnowojskowym normom szkoleniowym i sprztowym (z natury
nie uwzgldniajcym specyfiki tego rodzaju wojsk). Jednostka GROM, znajdujca si
w bezporednim podporzdkowaniu Sztabu Generalnego WP znajdowaa si pod tym
wzgldem w znacznie lepszej pozycji ni jednostki podporzdkowane rodzajom si
zbrojnych (1 PSK oraz Formoza) (Odpowiednie, 2012). Status GROM jako najlepszej
polskiej jednostki specjalnej jest w duej mierze pochodn autonomii organizacyjnej,
szkoleniowej i sprztowej, z ktrej formacja ta moga korzysta praktycznie od pocztku swego funkcjonowania. Jednak, jak zauwaa byy dowdca GROM gen. Roman
Polko, moliwoci rozwoju jednostki byy w duej mierze pochodn osobistej pozycji
poszczeglnych dowdcw i ich zdolnoci do skutecznego lobbowania kierownictwa SZ i MON na rzecz konkretnych rozwiza. Tym samym rozwj jednostki mia
wyranie cykliczny charakter, powizany ze zmianami dowdztwa (Polko, 2008b:
183186). Warto pamita, i dowdcy pozostaych jednostek specjalnych nie mieli
takiego dostpu do zwierzchnikw i w konsekwencji moliwoci forsowania swoich
projektw.
Powoanie Dowdztwa Wojsk Specjalnych i nadanie Wojskom Specjalnym statusu
osobnego rodzaju si zbrojnych doprowadzio do uporzdkowania tej sytuacji. Zgromadzenie wszystkich jednostek specjalnych w jednej strukturze pozwolio na standaryzacj szkolenia, taktyki oraz wyposaenia, tak aby maksymalnie uatwi wsplne
operacje. W jego ramach doszo rwnie do rozbudowy zaplecza umoliwiajcego planowanie, przeprowadzanie i zabezpieczenie operacji specjalnych na znacznie wiksz
skal ni byo to moliwe do tej pory. Powsta jeden orodek odpowiedzialny za programowanie rozwoju wojsk specjalnych oraz reprezentowanie ich interesw w ramach
procesu formuowania i wykonywania polityki obronnej. Jak kada dua organizacja,
75
Wojsko Polskie jest aren wewntrznej rywalizacji o zasoby, presti i realizacj rnych
koncepcji. Do 2007 r. jednostki specjalne miay stosunkowo sab pozycj w ramach
tego procesu. Powstanie DWS zinstytucjonalizowao ich pozycj jako samodzielnego
i liczcego si aktora w procesie decyzyjnym. W ramach nowego rodzaju si zbrojnych
jedna instytucja jest odpowiedzialna za planowanie dugofalowego rozwoju wojsk specjalnych, biec realizacj oraz dowodzenie operacyjne wojskami. W tym kontekcie
warto si zastanowi czy dowiadcze tych nie mona by przenie na grunt sub podlegych m.in. Ministerstwu Spraw Wewntrznych. Obecnie rnego rodzaju formacje
specjalne funkcjonuj w ramach Policji, Stray Granicznej, ABW, BOR, Suby Wiziennej, Suby Ochrony Kolei i Urzdw Kontroli Skarbowej. Przewiduje si, i w wypadku koniecznoci przeprowadzenia operacji na du skal, celowe byoby czenie
potencjau tych zespow. Moe celowe byoby stworzenie np. w ramach MSW jednego orodka odpowiedzialnego nie tyle za dowodzenie komrkami specjalnymi, ale za
unifikacj standardw ich szkolenia, taktyki i wyposaenia w celu zapewnienia interoperacyjnoci.
Wanym czynnikiem warunkujcym rozwj WS jest polityka NATO w tym obszarze. Jak ju wczeniej zaznaczono, pod wpywem dowiadcze ostatnich konfliktw
zbrojnych, Sojusz kadzie duy nacisk na rozwj Si Operacji Specjalnych. Wiele pastw
czonkowskich przyjo model odrbnej struktury odpowiedzialnej za dowodzenie
tego typu siami (najczciej w formie osobnego dowdztwa operacji specjalnych).
Stanowi to powany impuls dla docenienia znaczenia i dalszego rozwoju polskich
wojsk specjalnych. Warto rwnie pamita o znaczeniu dowiadcze operacji irackiej. Na pocztku pierwszej dekady XXI w. kierownictwo Si Zbrojnych i resortu obrony zdawao si nie docenia przydatnoci jednostek specjalnych. Dokonania GROM
w trakcie operacji w regionie Zatoki Perskiej i bezporednio w Iraku oraz ich bardzo
pozytywny odbir przez sojusznikw odegray du rol w zmianie tego stanu rzeczy
(Rybak, 2009). Na przestrzeni ostatnich ok. 10 lat stosunek kreatorw polskiej polityki
obronnej do wojsk specjalnych uleg istotnemu przeobraeniu (o pozytywnym dla tego
rodzaju wojsk charakterze). Mona przyj, i jednym z istotnych czynnikw, ktre
o tym zadecydoway byy opinie i sugestie sojusznikw. Swoistym ukoronowaniem tej
reorientacji stao si powoanie DWS oraz podjcie decyzji o uczynieniu Si Operacji
Specjalnych jednym z obszarw polskiej specjalizacji w ramach NATO. Denie do
osignicia przez DWS statusu sojuszniczego dowdztwa operacji specjalnych oraz
przyjcia roli pastwa ramowego w tym obszarze stanowi potny impuls na rzecz
rozwoju WS.
Naley pamita, i polityka zagraniczna RP oraz midzynarodowe rodowisko
bezpieczestwa pastwa stwarzaj szanse dla rozwoju Wojsk Specjalnych poprzez generowanie zapotrzebowania na ich unikalne zdolnoci. Rosnca aktywno dyplomatyczna, gospodarcza i spoeczno-kulturowa w rnych czciach wiata (zarwno
oficjalna w wykonaniu funkcjonariuszy pastwowych, jak i prywatna) czsto ma
miejsce w strefach niestabilnych lub wprost na obszarach konfliktw zbrojnych. Generuje to zapotrzebowanie na siy zdolne do zabezpieczenia tego typu dziaalnoci, przeprowadzenia ewakuacji lub operacji ratowniczej w wypadku zagroenia. Przykadem
tego typu sytuacji moe by chociaby porwanie polskiego inyniera w Pakistanie.
W tym wypadku jednak nie zdecydowano si na interwencj wojsk specjalnych ze
76
Rafa WINIEWSKI
77
78
Rafa WINIEWSKI
Bibliografia
About USSOCOM, United States Special Operations Command, http://www.socom.mil/Pages/AboutUSSOCOM.aspx, 16.01.2013.
79
Alexander J. B. (2010), Convergence: Special Operations Forces and Civilian Law Enforcement,
JSOU Report 106, The JSOU PressMacDill AirForce Base, Florida.
Chloupek I. (2010a), ATLAS pomoc i wsppraca, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 78.
Chloupek I. (2010b), Formoza, Spec Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 78.
Chloupek I. (2012a), GROM a Euro 2012, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 3.
Chloupek I. (2012b), URNA za granic, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 4.
Chloupek I. (2012c), 30 lat FSK, Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 6.
Cielma M. (2012), Wojska Specjalne A.D. 2012, Nowa Technika Wojskowa, nr 2.
wieluch J. (2013), Terror bezsensu, Polityka, nr 4.
Dowdztwo Wojsk Specjalnych (a), http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/58-strona_glowna.html?ln=pl,
23.01.2013.
Dowdztwo Wojsk Specjalnych (b), http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/18-dws.html?ln=pl, 23.01.2013.
E Squadron, Elite UK Forces, http://www.eliteukforces.info/e-squadron/, 31.03.2013.
Epstein R., Welch D. (2012), Secret SAS teams hunt for terrorists, The Sydney Morning Herald,
13.03.2012, http://www.smh.com.au/national/secret-sas-teams-hunt-for-terrorists-20120312-1uwhy.html, 31.01.2013.
Gawda M. (2012), Brytyjski wywiad i siy specjalne w Libii, Armia Ilustrowany Magazyn Wojskowy, nr 1.
Joint Special Operations University SOF-Power Workshop A Way Forward for Special Operations
Theory and Strategic Art, Report of Proceedings (2011), przygotowanie J. Celeski,
https://jsou.socom.mil/Documents/SOF-Power%20Workshop%20Final.pdf, 26.01.2013.
JW GROM, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/19-jw_grom.html?ln=pl, 31.01.2013.
JW Formoza, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/21-jw_formoza.html?ln=pl, 31.01.2013.
JW Komandosw, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/20-jw__komandosow.html?ln=pl, 31.01.2013.
JW Nil, http://www.wojskaspecjalne.mil.pl/78-jw_nil.html?ln=pl, 31.01.2013.
Kudliski J. (2010), Austriaccy owcy, Militarny Magazyn Specjalny Komandos, nr 6.
Krugler A. (2009), wito 1. Puku Specjalnego Komandosw, Spec Ops Magazyn Ludzi Akcji,
nr 1112,
Krugler A. (2012), Pierwsze urodziny JW Agat, Spec Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 4.
Kwasek T. (2012), Wojska Specjalne po 5 latach, Nowa Technika Wojskowa, nr 7.
Marcinko R., Weisman J. (2012), Komandos, Krakw.
Miller G., Tate J. (2012), CIAs Global Response Staff emerging from shadows after incidents in Libya
and Pakistan, The Washington Post, http://www.washingtonpost.com/world/national-security/cias-global-response-staff-emerging-from-shadows-after-incidents-in-libya-and-pakistan/
2012/12/26/27db2d1c-4b7f-11e2-b709-667035ff9029_story_2.html, 31.01.2013.
Odpowiednie Struktury (2012), Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 1.
Palowski J. (2012), Projekt budetu MON na 2013 rok, Nowa Technika Wojskowa, nr 10.
Polko R. (2008a), Alternatywne podejcie do problematyki organizacji dowodzenia wojsk specjalnych SZ RP, w: Wizja Si Zbrojnych RP, Biblioteka Bezpieczestwa Narodowego, t. 2,
http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/335/1000/Wizja_Sil_Zbrojnych_RP.html, 31.01.2013.
Polko R. (2008b), GROM w dziaaniach przeciwterrorystycznych, Biblioteka Bezpieczestwa Narodowego, t. 6, Warszawa.
Reforma (2012), Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 6.
Rybak J. (2009), GROM.PL 2 Tajne Operacje polskich si specjalnych, Warszawa.
80
Rafa WINIEWSKI
Rzecznik Praw Obywatelskich interweniuje w MSW (2012), Special Ops Magazyn Ludzi Akcji, nr 2.
Spulak jr. R. G. (2007), A Theory of Special Operations The Origin, Qualities, and Use of SOF, JSOU
Report 07-7, Hurlburt Field.
Strategia Obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej (2009), http://www.bbn.gov.pl/portal/pl/475/2826/
Strategia_Obronnosci_Rzeczypospolitej_Polskiej.html, 12.01.2013.
Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczestwa Narodowego RP 2022 (2013), http://www.mon.gov.pl/
pliki/File/strategia_obronnosci/SRSBN_RP_przyjeta090413.pdf, 28.05.2013.
The North Atlantic Treaty Organization Special Operations Forces Study (2008), North Atlantic Treaty Organization Special Operations Coordination Centre, http://www.nshq.nato.int/NSHQ/
GetFile/?File_ID=29, 12.01.2013.
Urban M. (2012), Inside story of the UKs secret mission to beat Gaddafi, BBC News Magazine,
19.01.2012, http://www.bbc.co.uk/news/magazine-16573516, 31.01.2013.
Wizja Si Zbrojnych RP 2030 (2008), http://www.wp.mil.pl/pliki/File/Wizja_SZRP_2030.pdf,
26.01.2013.
West B. (2006), No True Glory: A Frontline Account of the Battle for Fallujah, New York.
STRESZCZENIE
Na przestrzeni ostatnich dwch dekad wojska specjalne stay si wanym elementem systemw obronnych wielu pastw, wnoszc istotny wkad w prowadzone operacje wojskowe oraz
oglny potencja sucy realizacji stawianych przed nimi zada. Wynika to z unikalnych zdolnoci tego rodzaju wojsk, czynicych je szczeglnie uytecznymi we wspczesnym rodowisku
bezpieczestwa midzynarodowego. Czynniki te zadecydoway rwnie o daleko idcej ewolucji i dynamicznym rozwoju polskich Wojsk Specjalnych. Celem artykuu jest analiza uytecznoci jednostek specjalnych dla realizacji zasadniczych misji Sil Zbrojnych RP (zapisanych
w Strategii Obronnoci RP) oraz prezentacja perspektyw ich dalszego rozwoju (przez pryzmat
szans, wyzwa, ryzyk i zagroe).