1

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

FiLokano: Paghahambing sa Ponetikong Talahanayan at Punto ng
Artikulasyon ng
Wikang Filipino at Ilokano

ABSTRAK
Tunay ngang mahalaga ang apabeto sa isang lugar na ating kinabibilangan at ang
alpabetong ito ay saklaw ng ortograpiya o palatitikan. Ang ortograpiya ay ang nagsisilbing gabay
sa tamang pagbaybay o ispeling ng mga salita at fonetikong talahanayan sa isang lugar. Ito ay
tumatalakay sa paghahambing ng fonetikong talahanayan ng Wikang Ilokano at Wikang Filipino
sa bansa. Nakapaloob din dito ang mga saykolojikal na faktor na nakapailalim sa interaksyon ng
mga nagsasalita ng wika. Kung gayon, napakahalaga ng pag-aaral na ito upang matukoy ang
ibat ibang varyasyon sa pagsasalita ng Wikang Ilokano at kung saang bahagi ng Ilocos ka
nagmula.
Ibig sabihin, malaki ang impluwensya o faktor ng pinagmulang lugar sa pagkilala at pagaaral ng kanilang fonema o makabuluhang tunog. Sinabi ni Santiago (2003) na makabuluhan ang
isang tunog kung nagagawa nitong baguhin ang kahulugan ng isang salita. Napakahalaga at
makabuluhan ang bawat fonemang Ilokano sa pagtalakay ng fonema at punto ng artikulasyon.
Sa pag-aaral na ito, ipinapakita ang fonetikong talahanayan ng Wikang Filipino at
Wikang Ilokano na gagamitan ng teoryang Language Expectancy bilang pangunahing gagamitin
sa komparatibong pagsipat sa fonetikong talahanayan ng Wikang Filipino at Wikang Ilokano. Ito
ang napiling teorya dahil naniniwala ang mga tagapagtaguyod ng teorya na ang wika ay may
pardon, format o maging alituntunin na nabuo sa isang partikular o espisipikong konteksto.

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

I. Sipat
Halinat

pag-usapan

natin

ang

ortografiya.

Ang

ortografiya

palatitikan ay binubuo ng mga tuntunin kung paano sumusulat gamit ang

wika. Hinango ang mga tuntunin sa mga umiiral na kalakaran sa paggamit
ng Wikang Pambansa, bukod sa napagkasunduang mga tuntunin, bunga ng
mga forum at konsultasyon, hinggil sa mga kontrobersyal na usapin sa
ispeling (Almario, 2013). Saklaw ng ortograpiya ang ibat ibang umiiral na
wika sa Filipinas sang-ayon sa itinadhana ng 1987 Saligang Batas, Artikulo
XIV, Seksyon 6, kung saan itinuturing na ang Filipino bilang Wikang
Pambansa ng Filipinas, gayunpaman dapat itong payabungin at pagyamanin
pa salig sa umiiral na wika sa Filipinas at sa iba pang mga wika. Kung
gayon, maipapalagay natin na napakalaki ang sinasaklaw ng ortografiya
hindi lamang ang ibat ibang umiiral na wika sa bansa maging ang wastong
baybay o ispeling ng mga salita at fonetikong talahanayan.
Sa

puntong

ito,

ano-ano

kaya

ang

maaaring

pagkakatulad

pagkakaiba-iba sa fonetikong talahanayan ng dalawang magkaibang wika

partikular na ang Filipino at Ilokano? Sang-ayon sa inilabas na Pambansang
Ortografiya ng Komisyon sa Wikang Filipino noong 2013, mapapansing na
pinahahalagahan ng Wikang Filipino ang wikang banyaga tulad ng Ingles sa
pamamagitan ng pagdaragdag ng walong dagdag na letra sa alfabetong
Filipino. Isama pa rito ang impluwensya ng mga Espanyol sa bansa na
maging sa alfabeto ay nakuha nating mga Pilipino kaya naman hindi
maiaalis ang letrang mula sa mga pantanging ngalan ng tao at lugar. Ibig
sabihin, ang ating wikang pambansa ay produkto at refleksyon ng mga
bansang sumakop at higit na nakaimpluwensya sa ating pagka-Pilipino.
Dahil dito, nagmarka na ang mga ito bilang bahagi ortografiyang Filipino
gayundin sa fonetikong talahanayan. Hindi natin maikakaila na ang ating
wikang pambansa ay may tunog banyaga.
Malalaman din ang mga saykolojikal na faktor na nakapailalim sa paginterak ng mga nagsasalita ng wikang pinag-aaralan sa konteksto ng

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

komunidad at sa mga pahayag nila tungkol sa sariling karanasan at
damdamin (Paz, 2005). Kung kayat napakahalaga sa ganitong uri ng pagaaral ang malalim na pagsipat sa wika at kultura ng target na wika ng taong
pag-aaralan tulad na lamang sa

wikang Ilokano kung saan nagkakaiba-iba o may ibat ibang varyasyon sa

pagsasalita batay kung saang bahagi ka ng Ilocos nagmula. Ipinapahayag
lamang nito na sa punto ng artikulasyong Ilokano, may malaking
impluwensya o faktor ang pinagmulang lugar sa pagkilala at pag-aaral ng
kanilang kinalakhang fonema o makabuluhang tunog. Ayon naman kay
Santiago (2003), malalaman natin na makabuluhan ang isang tunog kung
nagawa nitong baguhin ang kahulugan ng salitang kinapapalooban nito sa
sandaling itoy alisin o palitan. Ibig sabihin, ang bawat ponemang Ilokano ay
makabuluhan at mahalaga sa pagtalakay ng fonema at artikulasyon nito.
Ang punto ng artikulasyong Filipino at Ilokano ay nagkakaiba rin sa
pamamagitan ng paraan ng pagbigkas kung itoy pasara (stop), prikatib,
afritik, nasal, likwid o malapatinig. Gayundin kung ang paraan ng pagbigkas
ay palabi, pangipin pagilagid (alveolar), pangala-ngala, velum at titigutan
(glottal). Nagkakaiba-iba rin ang dalawang wika sa posisyon o ayos ng dila
sa pagbigkas ng salita, kung ito ba ay harap, sentro at likod, o di kaya
naman ay mataas, gitna o mababa (Rubrico, 2010).
Mapapansin natin na ilan lamang ang mga ito sa mga bagay o bahagi
na maaari nating sipatin o silipin sa pag-alam at pag-aaral ng fonetikong
talahanayan ng ibat ibang wika. Mula sa pag-alam sa kasaysayan sa
pagkakabuo ng wika, kultura ng target na lugar, mga mamamayan, ang
komunidad at iba pang salik na maaaring makaapekto sa paghubog,
pagkakabuo at pagpapayaman ng wika. Sa kalagitnaan ng pag-aaral ng ito,
paghahambingin natin ang wikang Filipino at Ilokano kasama ang kani-

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

kanilang fonetikong talahanayan na bahagi ng pag-aaral ng ortografiya.
Layunin din na malaman ang ang ibat ibang salik na siyang pangunahing
nakaaapekto sa pagkakabuo nito tungo sa malalim at kritikal na pag-alam sa
mga target na wika.
Ano ba ang kahalagahan ng pag-alam at pag-aaral ng fonetikong
talahanayan ng isang partikular na wika? Sa pamamagitan nito at sa
pagtanggap natin sa wika, pumapaloob tayo sa isang lipunan at nakikiisa sa
mga taong naroon. Samakatuwid, ang kamalayan natin bilang indibidwal ay
karugtong ng kamalayan ng iba sa lipunan. Kapag may kapangyarihang
sumakop sa kamalayan ng kapwa natin sa lipunan, kasama tayong
napapailalim sa nasabing kapangyarihan (Lumbera, 2007). Tunay ang
tinuring ito ni Lumbera sapagkat tayo na isang indibidwal ay bahagi ng
ating lipunan na siyang nagtataglay at gumagamit ng isang wika, kabahagi
tayo sa pagsulong nito at patuloy na pagpapayabong nito para sa susunod
na henerasyon. Mahalaga rin ito lalong higit sa mga mag-aaral at
nagpapakadalubhasa sa wika sapagkat maaari itong maging isang gabay sa
pagkatutuo, paglalayag

at paghahanap ng kaalaman hinggil sa mga wika sa Filipinas. Isama pa

natin ang mga guro at maging mga dalubguro upang magsilbing tanglaw at
gabay sa kanilang mga mag-aaral sa wastong pagbabaybay ng salita at pagalam sa kalikasan at paraan ng artikulasyong Filipino at Ilokano. Sa
administrador, pamahalaan, Komisyon sa Wikang Filipino at ibat ibang
organisyong nagtataguyod ng Wikang Pambansa at mga wika sa Filipinas,
upang maipagpatuloy nila ang kanilang mga adhikain sa pagpapaunlad at
pagpapayabong ng mga wika sa bansa. Gayundin ay makabuo ng mga
programa na magdudulot ng kapakinabangan sa wika sa higit at mabisang
pagtataguyod dito. Lalong higit sa ating mga Pilipino upang tayong lahat ay
maging bahagi at makiisa sa adhikaing mapaunlad ang ating wika sa

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

pamamagitan ng paggamit nito bilang midyum ng komunikasyon at higit sa
lahat ang pagmamahal at pagpapahalaga rito.

Teoretikal na Pundasyon ng Pag-aaral

Ang teoryang Language Expectancy nina Jones at Stewart (1975), ang
pangunahing
talahanayan

gagamitin
ng

Wikang

sa

komparatibong

Filipino

at

pagsipat

Ilokano.

sa

Naniniwala

fonetikong
ang

mga

tagapagtaguyod nito na ang wika ay may padron, format o maging

alituntunin na nabuo sa isang partikular o espisipikong konteksto. Ang
padron at alituntuning ito ay nakaangkla sa sikolohikal o kultural na
paniniwala ng mga mamamayan sa isang lugar at ang mga ito ang siyang
magiging primaryang susi upang mabuo ang isang wika. Samakatuwid,
isinasaalang-alang sa pagkakabuo ng wika ang kalagayang mental ng
gumagamit ng wika maging ang tradisyon, paniniwala at kultura ng mga
tao.
Paano nakikipag-ugnayan ang mga tao batay sa pagsusuri ng
Languange Expectancy Theory (LET)? Ang mga tao ay nakikipag-ugnayan
sa kaniyang kapaligiran sa pamamagitan ng pag-alam unang-una sa
kontekstong kaniyang kinabibilangan. Kinakailangang alamin muna ang
kultura ng mga tao kung saan nagaganap ang komunikasyon upang sa
gaanoon ay magkaroon ng maayos na ugnayan sa bawat isa. Ikalawa,
isinasaalang-alang din ang ginagamit o gagamiting wika sa pakikipagugnayan.

Karaniwan

sa

ganitong

pagkakataon

ay

may

iisa

napagkasunduang wika na siyang ginagamit sa komunikasyon sa loob ng

isang kontekstong kanilang kinabibilangan, sa paraang ito ay nagkakaroon
ng pagkakaunawaan o mabilis na daloy ng komunikasyon sa isang taget na
lugar. At ang ikatlo ay ang

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

ang taong gumagamit ng wika dahilan upang ang wika ay manatiling buhay.
Mahalaga ang pag-alam sa aspektong ito sapagkat ang bawat tao sa ibat
ibang lugar ay may kani-kanilang paraan ng pagbigkas ng wika batay sa
kanilang punto at pagpapakahulugan. Nagkakaroon din ng ibat ibang
varyasyon sa paggamit ng wika na nagiging sanhi upang magkaroon ng
samut saring kahulugan sa isang salita.
Nagbigay ang mga tagapagtayod nito ng tatlong (3) espektasyon ng
komunikasyon na mahalang bigyang pansin natin para sa mahusay na
pagsusuri ng papel na ito. (1) The Communicator, nakapaloob dito ang
kredibilidad, estado sa buhay, pisikal na anyo, kasarian at kalagayang
panlipunan

ng

taong

nakikipag-ugnayan

kung

saan

ibinabatay

ang

pakikipag-usap sa isang tao batay sa aspekto o antas ng pamumuhay. (2)

The Relationship, pinahahalagahan din ang ugnayan ng tagapaghatid at
tagatanggap ng mensahe gayundin sa tagapakinig at taong nakikipag-usap.
Pangunahing pokus naman ng (3) Context of Situation, ang lugar kung saan
nagaganap ang komunikasyon. Ang mga espektasyong ito ng komunikasyon
ay nakaaapekto sa paghubog o pagkakabuo ng isang wika. Ang mga
pananaw at paniniwala ng mga tagapagtaguyod ng teorya ang siyang
pangunahing magiging pundasyon o lente ng pag-aaral na ilalapat para sa
mahusay na pag-alam at pagsipat sa Wikang Filipino at Ilokano.
II. Sulyap sa Nakaraan
Isa sa mga katangian ng pag-aaral na ito ay paghambingin ang
dalawang magkaibang wika sa Filipinas. Sa pag-alam dito, mahalagang salik
ang pagbabalik tanaw sa ating kasaysayan sa pagkakabuo ng ating Wikang
Pambansa gayundin sa ating alfabeto dahil sinasalamin nito ang ebolusyon
ng fonetiko at upang magkaroon tayo ng paunang kaalaman hinggil sa
paksang ating tinatalakay.
Ayon kay Bernales (2002), bago pa man dumating ang mga Espanyol
sa bansa ay mayroon ng sariling paraan ng pagsulat tayong mga Pilipino sa

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

pamamagitan ng tinatawag na Baybayin, binubuo ito ng (16) labing-anim na
mga simbolo, nagmula ito sa salitang baybay na nangangahulugang
ispeling o pagbabaybay. Ito ang itinuturing na sinaunag paraan ng pagsulat
ng etnolinggwistikong pangkat sa Filipinas.

Taong 1521 nang dumating ang mga Espanyol sa Filipinas, sa loob ng

mahigit tatlong daang taong pamamalagi nila sa bansa, hindi lamang
kaugalian, tradisyon, paniniwala, mayamang kultura, at relihiyon ang
kanilang ipinamana sa ating mga Pilipino, kasama rito ang kanilang wika at
ang kanilang alfabeto na tinatawag na Abecedario o Alfabetong Romano,
binubuo naman ito ng (30) tatlumpung titik kabilang na ang . Unang
sinakop ng mga Espanyol ang bahagi ng Kabisayaan na sinundan ng
malaking bahagi ng Luzon dahil dito higit na niyakap ng mga tao rito ang
abecedario gayundin ang paraan ng pagbigkas o punto ng pananalitang
Espanyol.
Tinaguyod ni Lope K. Santos noong 1940 ang Abakada na binubuo
lamang ng (20) dalawampung titik. Ang alfabetong ito ay ibinatay sa Wikang
Tagalog dahil ito ang wikang higit na sinasalita na nauunawaan ng mas
nakararaming Pilipino, kinalaunan naisapubliko at naisaaklat ang Abakada
sa pamamagitan ng binalangkas ni Santos na Balarila ng Wikang Pambansa.
Noong 1976, ang (20) dalawampung titik ng Abakada ay nadagdagan
ng (11) labing-isa pang titik mula sa Abecedario bunga ng malaking
impluwensya sa atin ng mga Espanyol. Ang mga titik na ito ay ang mga c,
ch, f, j, ll, , q, rr, v, x at z, ito ngayon ang tinatawag na Alfabetong Pilipino.
Taong 1987 nang magtalaga ang Pangulong Manuel L. Quezon ng
isang surian kung saan responsible sa pagtataguyod at pagrereporma ng
wika upang makabuo ng isang Wikang Pambansa na tinawag noong Surian

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

sa Wikang Pambansa. Ayon sa itinadhana ng Kautusang Pangkagawaran
Blg. 81 s. 1987, katuwang ng Surian sa gawaing pagrereporma ang mga
linggwistika/dalubwika, manunulat, profesor/guro at iba pang samahang
pangwika. Sa isinagawang pag-aaral ng Surian, lumabas na ang Tagalog
ang pinakagamiting wika na sinundan ng Ilokano, dahil dito, sa Tagalog
ibinatay ang ating Wikang Pambansa. Nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan
ang mga Pilipino lalong higit ang mga hindi marunong magsalita ng Tagalog
sa sapilitang pagpapagamit nito sa bansa. Kaya naman, muling nirebisa ng
Surian sa Wikang Pambansa na kinilala ngayon bilang Komisyon sa Wikang
Filipino ang ating Wikang Pambansa, sa kalaunan ay tinawag itong Wikang
Filipino na sumasalamin sa lahat ng mga wika sa bansa kabilang na ang
Ingles at Kastila at lahat ng mga umiiral na wika sa Filipinas kung saan
magkakaroon ng ganap pagkakaunawaan sa komunikasyon.
Dahil nagkaroon din ng malaking impluwensya sa ating mga Pilipino
ang pagdating ng mga Amerikano, muling nirebisa noong 1987 ang ating
alfabeto salig sa pagkakabuo ng alfabetong

Ingles, ito ngayong ang kasalukuyan nating ginagamit na tinatawag na

Alfabetong Filipino na binubuo ng (28) dalawamput walong mga titik na
ang paraan ng pagbigkas ay ibinatay rin sa Ingles.
Kapansin-pansin sa ebolusyon ng ating alfabeto na nagkaroon ng
malaking ambag ang ibat ibang bansang sumakop sa atin sa pagkakabuo
nito. Hindi lamang paraan ng pagsulat ang nagkaroon ng mga pagbabago
ngunit kaakibat ng bawat titik ang pagbabago sa fonetikong talahanayan at
punto ng artikulasyon ng ating wika. Ang pagbabalik tanaw sa evolusyon ng
ating alfabeto ay makatutulong upang ating lubusang masipat at masuri ang
pagkakabuo o estruktura ng Wikang Filipino at Ilokano na siyang
pangunahing tuon ng papel na ito. Ang mga pagbabagong ito ang isa sa
ating magiging basehan o batis ng impormasyon at pag-unawa sa

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

pagkakabuo ng Filipino at Ilokano para sa masinsinang pagsusuri ng

dalawang magkaibang wika.

III. Lirip
a. Fonetikong Talahanayan
Simulan natin ang pagsusuri ng papel na ito sa fonema. Ano ang
fonema? Ayon kay Aquino (2001), ito ang pinakamaliit na yunit ng tunog.
Habang binigyang kahulugan naman ito ni Atienza (1976), ang fonema
bilang makabuluhang tunong at tinatawag namang Fonolojiya ang pag-aaral
dito. Paano binibigkas ang bawat titik ng Wikang Filipino?

10

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Talahanayan 1
Fonetikong Talahanayan ng Katinig sa Wikang Filipino

Mapapansin sa talahanayan ang fonetikong talahanayan ng mga

katinig sa Wikang Filipino. Pasara ang paraan sa posisyong palabi
binibigkas ang titik p at b, habang pagilagid naman ang titik t, sa
ngalangala (velar) nagmumula ang pagbigkas sa titik /k/ at /g/, kabilang din
sa pasarang paraang walang tinig ang impit na tunog o glottal. Pailong ang
paraan ng artikulasyon sa posisyong palabi ang titik m, pangipin-labi naman
ang n, ang ay sa ngalangala (velar) ang punto ng artikulasyon.
Mapapansing bininigkas ang titik s sa paraang pasutsot sa posisyong
pagilagid, habang ang h naman ay kabilang sa posisyong pangalangala
(palatal). Pagilid ang paraan ng artikulasyon ng titik l sa posisyong
pagilagid. Pakatal ang nabubuong tunog kapag binigkas ang titik /r/
pagilagid. At ang malapatinig na tunog ng titik /y/ ay pangalangala (palatal)
habang ang w ay pangalangala rin (velar).

Nagkakaiba-iba ang paraan ng pagbigkas ng bawat katinig sa

pamamagitan ng paraan at posisyon kung paano ito binibigkas.
Ayos ng Dila

Bahagi ng Dila
HARAP

SENTRAL

LIKOD

MATAAS

GITNA

MABABA

Talahanayan 2
Fonetikong Talahanayan ng Patinig sa Wikang Filipino

11

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Ipinapakita naman ng Talahanayan 2 ang paraan ng pagbigkas ng
mga patinig sa Wikang Filipino batay sa ayos at bahagi ng dila. Kapansinpansin na ang patinig i ay binibigkas habang nasa mataas na ayos ang dila
at harap na bahagi ang dila ang siyang ginagamit sa pagbigkas, ang titik u
naman ay binibigkas sa likod na bahagi ng dila. Ang titik e naman ay nasa
ayos na gitna at bahaging harap, samantalang nasa bahaging likod
binibigkas ang titik o. Mababa- sentral ang ayos at bahagi ng dila ang
paraan ng pagbigkas ng patinig a. Kung ating susuriin ang buka ng bibig
habang binigkas ang bawat titik na patinig sa Wikang Filipino, mapapansing
nagsimula sa maliit na buka ng bibig ito sa pagbigkas ng titik i, bahagyang
lumaki ito nang bigkasin ang titik e, higit na lumaki ang pagbuka ng ating
bibig kapag binigkas ang titik a, bahagya muli itong liliit sa pagbigkas ng
titik o at higit na liliit sa pagbigkas naman ng titik u. Ibig sabihin lamang
nito na ang maayos na pagbigkas ng mga patinig ay nakasalalay sa ayos ng
dila at bahagi ng dila ng ginagamit sa pagbigkas.

Batay sa inilahad na fonetikong talahanayan ng Wikang Filipino,

ipinahihiwatig na sa pagbigkas ng bawat titik katinig man o patinig ay may
sinusunod na padron at alintuntunin sa pagbigkas sa pamamagitan ng
pinanggagalingan ng tunog maging ang bahagi at ayos ng dila kung saan
nakabatay ang pagbigkas.

Talakayin naming natin ang fonetikong talahanayan ng Wikang

Ilokano.

12

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Talahanayan 3
Fonetikong Talahanayan ng Katinig sa Wikang Ilokano

Ang sumunod na talahayan ay nagpapakita ng fonetikong

talahanayan ng Wikang Ilokano. Nakaayos ito kung saan binubuo sa bibig
ang tunog, mula sa labi hanggang sa glottis o mula sa harap tungong likod
ng bibig. Gayundin isinaayos ang talahanayan sang-ayon sa paglabas ng

hangin sa bibig na ipinapakita ng unang kolum. Kapag stap, humihinto ang

paglabas ng hangin mula sa bibig, habang pinaparaan sa maliit na pwang
ang hangin kapag frikativ, iniipit naman ang paglabas ng hangin kung ito ay
afrikeyt, sa ilong lumalabas ang hangin kapag neysal, nakukulong sa mataas
na bahagi ng dila ang daloy ng hangin sa loob ng bibig na tinatawag na
lateral, nagkakaroon ng pagkatal

sa loob ng bibig kung ito naman ay tri/flap at ang mga titik na malapatinig
ang tunog ay malayang nakalalabas ang hangin sa bibig.

13

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Kapansin-pansin sa fonetikong talahanayan ng Ilokano ang paggamit
ng walong dagdag na letra sa alfabeto na halaw sa Ingles na hindi isinama
ng fonetikong talahanayan sa Filipino, halimbawa na lamang sa titik f at v
na binibigkas sa paraang labyo-dental at daloy ng hangin sa paraang
frikativ. Ang malapatinig na tunog ng titik w sa Wikang Filipino ay nasa
punto ng artikulasyong pangalangala (velar) habang binibigkas naman ito
sa Ilokano sa paraang palabi o baylebyal. Pasutsot ang paraan ng
artikulasyon na nasa puntong pangalangala (palatal) binibigkas ang titik h
samantalang nasa punto ng artikulasyong glottal ito nabibilang sa Wikang
Ilokano. Mayroon ding pagkakaiba sa pagbigkas ng titik na binibigkas sa
paraang pailong na nasa puntong pangalangala (velar), sa Wikang Ilokano
binibigkas ito sa paraang pailong ngunit nasa puntong glottal.

Talahanayan 4

Paraan ng Pagbigkas ng Patinig sa Wikang Ilokano

May ibat ibang paraan ng pagbigkas ng titik e, o at u batay sa haba

at diin ng pagbigkas nito sa Wikang Ilokano na wala sa Wikang Filipino. Sa

14

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

isang pag-aaral na isinagawa ni Paz (2005), malalaman mo kung saang
parte ng Ilocos nagmula ang isang Ilokano at ganoon din kung saang
probinsya batay kanilang sinasalitang wika. Halimbawa kapag ang isang
Ilokano ay sumasang-ayon, [w
e

n]ang kaniyang isinasagot, ang mga taong

ito ay nagmula sa Ilocos Norte at Tarlac, [w

3
n] naman kung ito ay nagmula

sa Vigan at Ilocos Sur at ang mga taong mula sa Nueva Ecija, [win] ang
kanilang

paraan

ng

pagsang-ayon.

Mapapansin

na

nagkakaroon

ng

pagkakaiba-iba sa paggamit ng patinig batay sa haba at diin ng pagbigkas

nito. Ipinapahiwatig lamang nito na nakaiimpluwensya sa pagkakaiba-iba ng
paraan ng pagbigkas ng salita ang lugar kung saan nagaganap ang ugnayan
o komunikasyon.
b. Heminasyon
Sa isang pag-aaral nina Ilao et. al, (n.d) may tinatawag heminasyon
na tumutukoy sa pagkakaroon na magkasunod na katinig na makikita sa
Wikang Ilokano. Ang mga salitang ito ay tuwirang hango mula sa Filipino na
kadalasang mga terminong pangkamag-anak na kapag isinalin sa Ilokano,
ang salita ay nasa anyong pinarami sa pamamagitan ng pagsusunod ng
unang katinig sa ikalawang pantig. Halimbawa ang salitang anak sa Filipino
ay magiging annak sa Ilokano na nangangahulugang maraming supling.
Gayundin ang salitang babai (babae) ay nagiging babbai sa Ilokano na ibig
sabihin ay maraming babae. Kapansin-pansin din na malayang nagpapalitan
ang titik e at i, o at u na makikita o sinasalamin ng parehong wika.

c. Alituntunin sa Panghihiram ng Salita

Kapag panghihiram ng salita buhat sa salitang banyaga ang paguusapan, mas madalas na manghiram ang Wikang Filipino sa Kastila kaysa
Ingles sapagkat ang palabaybayan ng Kastila ay mas konsistent. Ang ilang
letra sa Kastila na wala sa dating Abakada ay magkakaroon ng halos
palagiang katumbas. Ang ca, que, qui, co, cu sa Kastila ay regular na

15

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

tinutumbasan sa mga karaniwang salitang Filpino ng ka, ke, ki ko, ku.
Halimbawa ang mga sumusunod na salita:

Wikang Kastila
caso
queso
esquinita
circo
curva

Wikang Filipino
kaso
keso
eskinita
sirko
kurva

Sa Ingles, hindi maaaring ganito ang paraan ng panghihiram ng

salita, kung kayat mayroong (3) tatlong

paraan ng panghihiram. Una,

pagkuha sa katumbas sa Kastila ng hiniram na salitang Ingles at

pagbabaybay rito nang ayon sa palabaybayang Filipino, tulad ng salitang
electricity ay magiging electricidad. Ikalawa, panghihiram sa salitang Ingles
at pagbaybay rito nang ayon sa palabaybayang Filipino, gaya ng salitang
christmas tree- krismas tri. Ikatlo, panghihiram sa wikang Ingles ng walang
pagbabago sa baybay o tuwirang panghihiram tulad ng mga salitang ches,
coke, at golf. Sa panghihiram sa Ingles, hindi pinahihintulutan ang tuwirang
paggamit ng walong dagdag na letra dahil magugulo ang palabaybayang
Filipino at magkakaroon ng ibat ibang baybay ng salita.

16

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Talahanayan 5
Alituntunin ng Panghihiram ng Salita sa Ilokano
Naiiba naman ang panghihiram ng salita sa Ilokano dahil hindi
tuwirang gagamitin ang mga titik c, f, j, , q, v, x at z o ang walong dagdag
na letra sa alfabeto sapagkat katumbas ng mga ito ang mga titik na
kumakatawan

sa

mga

analogong

tunog.

Pansinin

ang

talahanayan,

nagkakaroon ang mga Ilokano ng kanilang sariling panumbas na titik sa

bawat hiram na salita. Halimbawa na lamang sa salitang Espanyol na
caballo, tinumbasan ang titik c ng k, kaya naging kabalio. Hindi tuwirang
hinihiram ang salita mula sa ibang wika bagkus nagkakaroon sila ng
kanilang sariling panumbas sa mga ito. Sa mga pagkakataon na may
panumbas ang salitang bayaga sa salitang Ilokano, ang naturang katumbas
ang gagamitin. Sa salitang Ilokano na pagalagadan ang ginagamit sa halip
na rule, salaysasay sa halip na narrative, paing sa halip na exile, gakat sa
halip na bill (panukalang batas), panagsanay sa halip na training. Kung
hindi maiiwasan ang humiram, hihiram muna sa Espanyol. Mas malapit kasi
ang ponolohiya ng Espanyol sa Ilokano. Ito ang dahilan kung bakit mas
magaang basahin ang birtud (virtud) kaysa virtiu (virtue), mensahe
(mensaje) kaysa meseyj (message). Pinagtibay ito sa pag-aaral nina Ilao

17

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

(n.d) kung saan sinasabing naging popular ang abecedario sa malaking
bahaagi ng Ilocos lalong higit sa mga nakatatandang mamamayan nito.
Sa mga lumang salita sa Espanyol sa Wikang Ilokano, mapapansin ang
pagkawala

ng

ortograpikong

h.

Halimbawa,

oras

(horas),

abilidad

(habilidad), hierro (yerro/yero), asienda (hacienda). Mapapansin sa mga

bagong hiram, hindi na nawawala ang h at binibigkas na rin ito. Halimbawa,
historia, historiko, humanidades, horrible.
Salig sa mga inilahad na salita, mapapansin ang pagpapahalaga sa
wikang banyaga partikular na ang Ingles at Kastila dahil dito, sinalamin ito
ng kani-kanilang fonetikong talahanayan at punto ng artikulasyon. Ibig
sabihin, malabanyaga ang fonetiko at artikulasyon ng wikang Filipino at
Ilokano.
d. Pagpapantig at Pagbabago ng Tunog
Pandiwa

Filipino

Ilokano

nagbasa

(imperpektibo)
nag-ba-ba-sa

(imperpektibo)
agbas-basa

nagsulat

nag-su-su-lat

agsur-surat

Talahanayan 6
Pagbabago ng Tunog ng Salita
Dumako naman tayo sa pagbabago ng tunog ng mga salitang kilos
(pandiwa). Walang alituntunin na sinusunod sa Wikang Filipino pagdating sa
pagbabago ng tunog ng mga salita. Samantalang sa Wikang Ilokano,
nababago ang gramatikal na kahulugan ng mga salita gaya ng pagpapakita
sa pagbuo ng kilos ng pandiwa. Halimbawa, ang salitang agbasa na
nagiging agbas-basa kapag ito ay nasa aspektong imperpektibo. Kapansinpansin ang paghinto sa unang pantig ng salita, nangangahulugan lamang ito

18

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

na kapag nagbabago ang aspekto ng pandiwa, nag-iiba rin ang paraan ng
pagbigkas ng salita dahil nagkakaroon ng paghinto sa unang pantig nito.
Makikita rin na naiiba ang paraan ng pagpapantig ng salita sa Ilokano dahil
nasasama sa pag-uulit ng unang pantig ang kasunod na letra na hindi
nagaganap sa Wikang Filipino.

IV. Lapat-Dapat
Pangunahing kaisipan ng teoryang Language Expectancy ay ang
pagkakaroon ng padron o alintuntunin sa pagkakabuo ng wika. Ang mga
padron o alituntuning ito ay nakaangkla sa isang konteksto at kultura ng
mga taong gumagamit nito. Sa ating pagbabalik sa kasaysayan ng
pagkakabuo ng Wikang Filipino, mapapansin na sa evolusyon ng alfabeto at
Wikang Pambansa malaking bahagi ang ginagampanan at impluwensya ng
mga bansang sumakop sa Filipinas tulad ng Amerika at Espanya. Sa
kanilang pamamalagi sa bansa, nakuha natin ang kanilang paraan ng
pagsasalita, gayun din ang ibat ibang salita na naging bahagi ng ating
pagka-Pilipino. Kaakibat ng kanilang paraan ng pagsasalita ay ang pagtamo
natin ng kanilang sariling fonetikong talahanyan na masasalamin sa ating
wika at alfabeto. Patunay lamang sa mga ito, ang walong dagdag na letra na
kabilang sa ating ginagamit na alfabeto na nagkaroon ng makabagong
paraan ng pagbaybay at pagbigkas ng bawat fonema. Sa kabilang dako,
malaking impluwensya sa punto ng artikulasyon ng mga Ilokano ang
fonetikong Kastila na masasalamin maging sa kasalukuyan sa kanilang
pagpapahalaga sa Abecedario na nagkaroon ng malaking bahagi ng
kanilang buhay.

Paano ilalapat ang (3) ekspektasyon ng LET? (1) The Communicator

ay patungkol sa pag-aadjust ng isang taong kinakausap batay sa

19

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

lugar ng kombersasyon at antas ng lipunan ng kinakausap. Masasalamin
ang pagbabagong ito sa Wikang Filipino sa paggamit ng pormal na salita sa
mga mas nakatataas na tao sa lipunan, ginagamit din ito kadalasan sa mga
paaralan maging mga opisina, ngunit gumagamit ng balbal na wika sa mga
pampublikong lugar tulad ng kalsada kung saan hindi gaanoong pormal ang
daloy ng usapan. Sa pagbabagong ito, mapapansin ang pakikibagay ng
isang tao sa isang konteksto kinapapalooban ng komunikasyon. (2) The
Relationship o ang ugnayang sosyal ng tagapaghatid ng mensahe sa
kanyang kausap. Nag-uusap ang dalawang tao upang magkaunawaan kung
kayat gumagamit sila ng iisang wikang pareho nilang nauunawaan.
Gagamit ang dalawang Ilokano ng kanilang sariling wika (Ilokano) dahil ito
kanilang napagkasunduang wika na magdudulot ng mabilis na pagkauwa at
paghahatid ng mensahe gayundin ang prosesong nagaganap sa Wikang
Filipino. (3) The Context of Situation ay patungkol naman sa lugar kung
saan nagaganap ang ugnayan o ang komunikasyon. Ang Ilocos ay bahagi ng
Hilagang Luzon na isa sa mga naunang nasakop ng mga Espanyol, bahagi
ng pagsakop na ito ang pagtamo ng mga Ilokano ng kanilang kultura,
tradisyon at paniniwala, kabilang din dito ang abecedario na nagkaroon ng
impluwensya

sa

alfabetong

Ilokano

maging

sa

kanilang

fonetikong

talahanayan na pangunahing tuon ng pag-aaral na ito.

Ano ang nabuong padron sa pag-aaral ng fonetikong talahanayan ng
dalawang wika?
Bansang sumakop

Impluwensya
Kultura
Wika
Alfabet
o
Sariling
Wika

20

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Bagong Wika at Alfabeto

Bago pa man sakupin ng ibat ibang bansa ang Pilipinas, may roon na
tayong sariling wika kung saan ginagamit sa komunikasyon. Nang dumating
ang mga mananakop, nagkaroon ito ng impluwensya sa bansa tulad ng
kanilang kultura, wika at alfabeto ang mga ito ang siyang tuwirang
nakaaapekto sa ating sariling wika dahilan upang magkaroon maapektuhan
ito at magkaroon ng bagong wika at alfabeto buhat sa mga bansang
sumakop ditto. Malinaw sa paglalapat ng teoryang Languange Expectancy
sa pag-aaral, ang mga ito ang siyang nagging padron upang mabuo ang
isang wika at maapektuhan maging ang kanilang fonetikong talahanayan.
V. Kongklusyon
Ang pag-aaral ay humantong sa mga sumusunod na kongklusyon
buhat sa isinagawang pagsusuri sa kasaysayan, fonetikong talahanayan ng
Wikang Ilokano at Filipino at paglalapat ng napiing teorya:
a. Ang pag-alam sa kasaysayan ng pagkakabuo ng target na wika ay
mahalaga upang magkaroon ng paunang kaalaman sa tinatalakay na paksa.
b. Ang fonetikong Ilokano at Filipino ay nagkakaiba sa paggamit ng walong
dagdag na letra, paraan ng pagbigkas ng malapatinig na tunog ng w at y,
paraan ng pagbigkas ng mga patinig, heminasyon, panghihiram ng salita at
lugar kung saan ginagamit ang wika.
c. Ang lahat ng mga umiiral na wika ay mayroong sariling padron sa
pagkakabuo nito, maaaring ito ay bunga ng mga sumakop sa isang lugar at
ang kanilang mga impluwensya at kultura na nakaapekto sa pagbabago ng
kanilang wika, alfabeto at fonetikong talahanayan.

21

PAMANTASAN NG LUNGSOD NG VALENZUELA

Higit na kinakailangan ng masusing pag-aaral upang magkaroon ng
mas malawak na impormasyon na makatutulong upang mapag-ibayo ang
kaalaman at pagkatuto hinggil sa paghahambing ng mga fonetikong
talahanayan ng mga umiiral na wika sa Filipinas.

Batis
Ortograpia Ti Ilokano. (2015). Metro Manila: Kagawaran ng Wikang
Pambansa.
Ortograpiyang Pambansa. (2014). Metro Manila: Komisyon ng Wikang
Filipino.
Paz, C. J. (2005). Gabay sa fildwurk. Quezon City: Econofast Press.
Santiago, A. O., & Tiangco, N. G. (2003). Makabagong Balarilang Filipino.
Manila: Rex Book Store.
Villafuerte, P. V. (2008). Scridb. hinango sa: Scribd.com:
https://www.scribd.co /doc/27744757
filipino101.tumblr.com/post/70079511264/punto-at-paraan-ng-artikulasyon