2 - Kısmi Diferansiyel Denklemler

KISM DFERANSYEL DENKLEMLER
- Ksmi diferansiyel denklemlerin trleri

- Sonlu fark yaklam
- Eliptik denklemlerin zm teknikleri
- Parabolik denklemlerin zm teknikleri
- Hiperbolik denklemlerin zm teknikleri
UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

Uygulamalar Ders notlar, M. Adil
Ykselen
KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

kinci dereceden bir eri
Ax 2 + Bxy + Cy 2 + F = 0
B 2 4 AC < 0
elips
B 2 4 AC = 0
parabol
B 2 4 AC > 0
hiperbol
Benzeri ekilde ikinci dereceden ksmi diferansiyel denklem

2u
2u
2u
A 2 +B
+ C 2 + f ( x, y, u , u / x, u / y ) = 0
xy
x
y
B 2 4 AC < 0
eliptik
B 2 4 AC = 0
parabolik
B 2 4 AC > 0
hiperbolik

Ykselen

2u
2u
2u
A 2 +B
+ C 2 + f ( x, y, u , u / x, u / y ) = 0
xy
x
y
u cinsinden verilmise Dirichlet tipi

Snr koulu
u nun trevleri cinsinden verilmise Neuman tipi

Bu ikisi cinsinden verilmise Kark tipte
Snr
zm blgesi

Ykselen

Eliptik denklemler
Eliptik denklemler genel olarak potansiyel ad verilen bir bykln blge
iindeki deiimini temsil ederler. Dolaysyla eliptik denklemler ayn zamanda
potansiyel denklemler olarak da adlandrlr.
2-boyutlu eliptik denklem iin genel tanm
2u 2u
+
+ f ( x, y, u , u / x, u / y ) = 0
x 2 y 2
Buradaki baml u deikeni potansiyelin herhangi bir noktada, snrdaki

deerlere bal olarak ald denge (equilibrium) veya daimi-durum (steady
state) deerlerini belirtir.
A =1, B = 0 , C =1
olup
B 2 4 AC < 0

Ykselen

Parabolik denklemler
Potansiyelin bir balang durumundan itibaren eritii daimi durum deerleri
bir parabolik denklemle temsil edilir. Dolaysyla bu denklemler t zaman deikenini de bamsz deikenlerden biri olarak ierir.
Balang durumundan itibaren zaman ilerledike nihai denge durumuna doru
adm adm ilerlenir
rnek
2u
u
D
=0
t
x 2
Difzyon denklemi
Burada
A =1, B = 0 , C = 0
olup
B 2 4 AC = 0

Ykselen

Hiperbolik denklemler
Hiperbolik denklemler de zamana baldr.
Dalgalarn nasl yayldn ifade ettiklerinden, dalga denklemi olarak
adlandrlrlar.
rnek: Titreen bir yay iin ksmi-diferansiyel denklem
2u Tg 2u
=0
2
2
w t
x
A =1, B = 0 , C =
Burada
Tg
<0
w
olup
T : Yaydaki gerilme
g : Yer ekimi ivmesi
w : Birim uzunluk bana yay arl
B 2 4 AC > 0

Ykselen

Bamllk ve etki blgeleri
Ksmi diferansiyel denklemin baml deikeninin bir noktadaki deeri
- evre noktalardaki deerlerden etkilendii gibi,
- evre noktalardaki deerleri de etkiler.
Bu etkileim denklemin tipine gre farkllk gsterir.
u (x , y)
u (x , y)
Eliptik problem
Parabolik problem

Ykselen
u (x , y)
Hiperbolik problem
KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

SONLU FARK YAKLAIMI
Ksmi diferansiyel denklemlerin saysal zm iin, ierisinde yer alan
trevlerin cebirsel bantlarla yaklak biimde yazlmas gerekir.
Bu tip dzenlemelere trevin ayrklatrlmas ad verilir.
Ksmi trevlerin ayrklatrlmas ou zaman Taylor alm yardmyla
gerekletirilir.
Taylor seri alm
f ( x) 2 2 f (x) 3 3 f
f ( x + x) = f ( x) + ( x) +
+
+ ... + O (x) n
2
3
x
2! x
3! x
Burada
( x ) n f
O ( x ) =
+ ...
n! x n

Ykselen
Hata terimi

SONLU FARK YAKLAIMI
Birinci dereceden trev iin alm
Taylor alm
f ( x) 2 2 f
f ( x + x) = f ( x) + ( x) +
+ ... + O ( x) n
2
x
2! x
Birinci dereceden trev ekilerek
f
f ( x + x) f ( x) (x) 2 f
=
...
2
x
x
2! x
(x) 2 f
O(x) =
...
2
2! x
olmak zere
f
f ( x + x) f ( x)
=
+ O (x)
x
x
ndissel biimde
f fi
f
+ O (x )
= i +1
x
i
Birinci dereceden trev iin

birinci mertebeden ileri fark
formlasyonu

Ykselen

SONLU FARK YAKLAIMI
Taylor alm
f (x) 2 2 f
f ( x x) = f ( x) (x) +
... + O (x) n
2
x
2! x
f
f ( x) f ( x x) (x) 2 f
=
+
...
2
x
x
2! x
(x) 2 f
O(x) =
...
2
2! x
olmak zere
f
f ( x) f ( x x)
=
+ O (x)
x
x
ndissel biimde
f f i 1
f
+ O (x )
= i
x
i

birinci mertebeden geri fark
formlasyonu

Ykselen
10

SONLU FARK YAKLAIMI
f (x) 2 2 f (x)3 3 f
f ( x + x) = f ( x) + (x) +
+
... + O (x) n
2
3
x
2! x
3! x
f (x) 2 2 f (x) 3 3 f
f ( x x) = f ( x) (x) +
... + O (x) n
2
3
x
2! x
3! x
Taylor alm
f
(x) 3 3 f
f ( x + x) f ( x x) = 2x + 2
+ ...
3
x
3! x
Birbirinden kartlarak

Burada
f
f ( x + x) f ( x x)
=
+ O(x) 2
x
2x
(x) 2 3 f
O(x) =
...
3
3! x
ndissel biimde
f f i 1
f
+ O (x )2
= i +1
2x
x i

birinci mertebeden merkezi
fark formlasyonu

Ykselen
11

SONLU FARK YAKLAIMI
y
f(x)
f(x+x)
f(x-x)
x+x
a) leri fark
f fi
f
+ O (x )
= i +1
x
i
x-x
f(x-x)
f(x)
x-x
b) Geri fark
f(x+x)
x+x
c) Merkezi fark
f f i 1
f
+ O (x )
= i
x
i
Birinci mertebeden yaklamlar
f(x)
f f i 1
f
2
+ O (x )
= i +1
x
x i
kinci mertebeden yaklam

Ykselen
12

SONLU FARK YAKLAIMI
kinci dereceden trev iin alm
(x+2x) de Taylor alm
(x+x) de Taylor alm
kincinin 2 kat alnp
birinciden kartlarak
Burada
f
f ( x + x) = f ( x) + (x) +
x
(x) 2 2 f (x)3 3 f
+
+ ...
2! x 2
3! x 3
3
2 f
3 f
f ( x + 2x) 2 f ( x + x) = f ( x) + (x)
+ (x)
+ ...
2
3
x
x
2
2 f
f ( x + 2x ) 2 f ( x + x ) + f ( x)
=
+ O (x )
x 2
( x ) 2
kinci trev ekilerek
ndissel biimde
f (2x) 2 2 f (2x)3 3 f
f ( x + 2x) = f ( x) + (2x) +
+
+ ...
2
3
x
2! x
3! x
2 f
2
x
f 2 f i +1 + f i
= i+2
+ O (x )
2
x
(
)
i
3 f
O(x) = (x) 3 + ...
x

Ykselen
kinci dereceden trev iin

ileri fark formlasyonu
13

SONLU FARK YAKLAIMI
(x-2x) de Taylor alm
(x-x) de Taylor alm
kincinin 2 katndan
birinci kartlarak
f
(x) 2 2 f
(x)3 3 f
f ( x x) = f ( x) (x) +
+ ...
x
2! x 2
3! x 3
3
2 f
3 f
2 f ( x x) f ( x 2x) = f ( x) (x)
+ (x)
+ ...
2
3
x
x
2
2 f
f ( x ) 2 f ( x x ) + f ( x 2 x )
=
+ O( x)
x 2
( x ) 2
kinci trev ekilerek
ndissel biimde
f (2x) 2 2 f (2x)3 3 f
f ( x 2x) = f ( x) (2x) +
+ ...
2
3
x
2! x
3! x
2 f
2
x
f 2 f i 1 + f i 2
= i
+ O (x )
2
x
(
)
i

Ykselen

geri fark formlasyonu
14

SONLU FARK YAKLAIMI
(x+x) de Taylor alm
f (x) 2 2 f (x)3 3 f
f ( x + x) = f ( x) + (x) +
+
+ ...
2
3
x
2! x
3! x
(x-x) de Taylor alm
f
(x) 2 2 f
(x) 3 3 f
f ( x x) = f ( x) (x) +
+ ...
x
2! x 2
3! x 3
kisi toplanarak
2 f (x) 4 4 f
f ( x + x) + f ( x x) = 2 f ( x) + (x)
+
+ ...
2
4
12 x
x
kinci trev ekilerek
2 f
f ( x + x ) 2 f ( x ) + f ( x x )
=
+ O( x ) 2
2
2
x
( x )
2 f
2
x
ndissel biimde
Burada
f 2 f i + f i 1
2
= i +1
(
)
+
O
x
2
(x )
i
(x) 2 4 f
O(x) =
+ ...
12 x 4

merkezi fark formlasyonu

Ykselen
15

SONLU FARK YAKLAIMI
Sonlu fark denklemi -Ksmi diferansiyel denklemin ayrklatrlmas
2 f 2 f
f
= 2 + 2
t
y
x
rnek
f = f ( x, y , t )
f
Zamana gre trev iin ileri fark alm
f i ,nj+1 f i ,nj
=
+ O ( t )
t
i, j
Konuma gre trevler iin n zaman

admnda merkezi fark almlar
f i +n1, j 2 f i ,nj + f i n1, j

2 f
2 =
+ O ( x) 2
2
x
( x )
i, j
n
f i ,nj +1 2 f i ,nj + f i ,nj 1

2 f
2 =
+ O ( y ) 2
2
y
( y )
i , j
Denklemde yerletirilerek
f i n, j+1 f i n, j
f i n+1, j 2 f i n, j + f i n1, j f i n, j +1 2 f i n, j + f i n, j 1
=
+
2
2
( x )
( y )
+ O t , ( x ) , ( y )
2

Ykselen
Burada tek bilinmeyen var

Ak (explicit) formlasyon
16

SONLU FARK YAKLAIMI
Sonlu fark denklemi -Ksmi diferansiyel denklemin ayrklatrlmas
2 f 2 f
f
= 2 + 2
t
y
x
rnek
f = f ( x, y , t )
f
Zamana gre trev iin ileri fark alm
Konuma gre trevler iin n+1 zaman

admnda merkezi fark almlar
2 f
2
x
f i ,nj+1 f i ,nj
=
+ O ( t )
t
i, j
n +1
f i n+1+,1j 2 f i ,nj+1 + f i n1+,1j
=
+ O ( x) 2
2
( x )
i, j
n +1
f i ,nj++11 2 f i ,nj+1 + f i ,nj+11

2 f
2 =
+ O ( y ) 2
2
y
( y )
i , j
Denklemde yerletirilerek
f i ,nj+1 f i ,nj
t
f i +n1+,1j 2 f i ,nj+1 + f i n1+,1j f i ,nj++11 2 f i ,nj+1 + f i ,nj+11

=
+
2
2
(
)
(
)
]UCK348 Mhendislikte Bilgisayar
+ O t , ( x )2 , ( y )2

Ykselen
Burada 5 bilinmeyen var

Kapal (implicit) formlasyon
17
ELPTK DENKLEMLER
kinci dereceden standart
eliptik denklem
u u
+ au = f (x, y )
cx
+ cy
x x y y
f ( x, y ) = 0
u u
+ au = 0
cx
+ cy
x x y y
halinde
c x (x, y ) = c y (x, y ) = c = sb
a=0
2u 2u
u= 2 + 2
x
y
2
zel
halinde
Laplacien
Poisson
denklemi
Laplace
denklemi
2u 2u
c 2 + 2 = f (x, y )
y
x
2u 2u
+ 2 =0
2
x
y
c 2u = f (x, y )
2u = 0

Ykselen
18
ELPTK DENKLEMLER
rnek : Dz levhann daimi-durumda scaklk dalm problemi
Hacim elemanna x dorultusunda
birim zamanda giren ve kan slar
dx
T
T
q x = kAx
= k ( dy )
x
x
q x + dx = k ( dy )
x,y
dy

T
dx
T +
x
x
Hacim elemanna y dorultusunda birim zamanda giren ve kan slar

T
T
q y = kAy
= k ( dx )
x
y
q y + dy = k ( dx )
Hacim elemannn alt ve st yzeylerinden

birim zamanda kan slar

T
T +
dy
y
y
Q dx dy

Ykselen
19
ELPTK DENKLEMLER
rnek problem: Dz levhann daimi-durumda scaklk dalm problemi
Daimi-durumda elemana giren ve kan slar toplam eit olacandan
T 2T
T 2T
T
T
k ( dy )
k ( dx )
= k ( dy )
+ 2 dx k ( dx )
+ 2 dy + Q dx dy
x
y
x x
y y
Dzenlenerek
2T 2T Q
+
=
x 2 y 2 k
3-Boyutlu halde
2T 2T 2T Q
+ 2 + 2 =
2
k
x
y
z
Levhann kalnl x ve y ile deiiyorsa
2T =
2T +
Q
k
x x
laveten sl iletkenlik katsays x ve

y ile deiiyorsa
T Q
=
+
y y k
k T
k T

k 2T + k +
+ k
+
=Q
x x y
y y
x
20

Ykselen
ELPTK DENKLEMLER
rnek Problem: Q=0 halinde dz levhann scaklk dalmnn hesaplanmas
y
2
T T Q
+
=
x 2 y 2 k
A sistemi
Nj
j+1
kinci dereceden trevler

merkezi farklarla ayrklatrlarak
y=h
Pi,j
j
j-1
2Ti , j + Ti +1, j
T
2T
2 = i 1, j
x
(x )2
i , j
2T
2
y
T
2Ti , j + Ti , j +1
= i , j 1
(y )2
i , j
( T )
2
i, j
2T 2T
= 2 + 2
y
x
1
0
x=h
0
i-1
i+1
Ni
T
4Ti , j + Ti +1, j + Ti , j 1 + Ti , j +1
= i 1, j
h2
i , j
Ykselen
21
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
20 cm uzunluk ve 10 cm genilikteki
dz levhann st ve alt yzeyleri izole
edilmitir. st, alt ve sol kenarlarnda
scaklk 0C, sa kenarndaki scaklk
100C iken levhann 2.5 cm aralkla
belirlenmi noktalarndaki scaklklar
hesaplaynz
2T 2T
+
=0
x 2 y 2
veya
4
x =h
3
y = h
P 5, 2
Merkezi farklarla
ayrklatrlarak
Ti 1, j 4Ti , j + Ti +1, j + Ti , j 1 + Ti , j +1 = 0
Ti 1, j 4Ti , j + Ti +1, j + Ti , j 1 + Ti , j +1
h2
=0
Denklemde 5 bilinmeyen var
Bu denklem 37=21 adet i noktann her birinde bamsz olarak yazlabilir.

Kenarlara komu noktalarda yazlan denklemlerde snr koullar yer alacaktr.
rnein P13 noktasnda
T23 + T12 4T13 = T03 T14

Ykselen
22
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
noktalar ve snr noktalar
T04
T14
T24
T34
T44
T54
T64
T74
T84
T03
T13
T23
T33
T43
T53
T63
T73
T83
T02
T12
T22
T32
T42
T52
T62
T72
T82
T01
T11
T21
T31
T41
T51
T61
T71
T81
T00
T10
T20
T30
T40
T50
T60
T70
t80

Ykselen
23
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Lineer denklem takm
T 11
1 -4 1
T 21
1 -4 1
T 31
1 -4 1
T 41
1 -4 1
T 51
1 -4 1
T 61
1 -4 0
T 71
-100
0 -4 1
T 12
1 -4 1
T 22
1 -4 1
T 32
1 -4 1
T 42
1 -4 1
T 52
1 -4 1
T 62
1 -4 0
T 72
-100
0 -4 1
T 13
1 -4 1
T 23
1 -4 1
T 33
1 -4 1
T 43
1 -4 1
T 53
1 -4 1
T 63
T 73
-4 1

Ykselen
1 -4
-100
24
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Gauss eliminasyon yntemi ile zm
Not: Denklem sistemi 15 diyagonalli olduu gibi, ayrca 5 diyagonal hari dier
diyagonallerdeki btn deerler sfrdr. Bu bakmdan Gauss eliminasyon yntemi
yerine daha zel yntemler dnlebilir.
4
0.3530
0.9132
2.0103
4.2957
9.1532
19.6632 43.2101
100
0.4989
1.2894
2.8324
6.0194
12.6538 26.2894 53.1774
100
0.3530
0.9132
2.0103
4.2957
9.1532
100
0
0
19.6632 43.2101
Levha zerindeki scaklk dalmn daha hassas ekilde hesaplamak iin a yaps
daha sklatrlabilir
Hassasiyeti arttrmann bir dier yolu da Laplaciyeni hesaplarken Pij noktasnn
sa, sol alt ve st tarafnda yer alan komu noktalar yannda aprazdaki dier 4
noktay da (sol ve sadaki alt ve st kelerde yer alan noktalar) katarak 9 noktal
bir ayrklatrma kullanmaktr.
Ykselen
25
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama: Basit iterasyon (Liebmann / Gauss-Sidel) yntemi ile zm
Laplace denkleminin ayrk formu
ui 1, j 4ui , j + ui +1, j + ui , j 1 + ui , j +1 = 0
terasyon algoritmas.
Ti ,kj+1
Ti k1+,1j + Ti k+1, j + Ti ,kj+11 + Ti ,kj +1

4
Basit iteratif yntem:
28 iterasyondan sonra 0.0001 hassasiyetle yaknsam zm sonular

j\i
100
0.3531
0.9133
2.0105
4.2959
9.1533
19.6632 43.2102
100
0.4990
1.2896
2.8325
6.0195
12.6539 26.2895 53.1775
100
0.3531
0.9133
2.0104
4.2958
9.1532
100
19.6632 43.2102
0

Ykselen
100
26
ELPTK DENKLEMLER
Basit iteratif yntemin hzlandrlmas Ardarda ar gevetme (SOR) yntemi:
Ti 1, j + Ti +1, j + Ti , j 1 + Ti , j +1 4Ti , j = 0

Ti ,kj+1 = Ti ,kj +
Ti k 1+,1j + Ti ,kj+11 4Ti ,kj + Ti +k 1, j + Ti ,kj +1
Ti ,kj+1 = (1 )Ti ,kj +
Ti k 1+,1j + Ti ,kj+11 + Ti +k 1, j + Ti ,kj +1
Ar gevetme arpan
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
terasyon says
28
22
15
15
17
21
29
39
Ar gevetme arpannn optimum deeri Dirichlet tipi snr koullarnn kullanld

dikdrtgensel bir hesap blgesi iin hesaplanabilir:
[cos ( / p ) + cos ( / q )]
2
p =8
q=4
16 + 16 = 0
1 = 4.74796
2
2.66012 16 + 16 = 0
Ykselen
2 = 1.26681
27
ELPTK DENKLEMLER
Basit iteratif yntemin hzlandrlmas Ardarda ar gevetme (SOR) yntemi:
Laplace denklemi iin basit iterasyon forml
Bir kez Tij eklenip kartlarak
Ti ,kj+1
= Ti ,kj
kinci terim kalnt olup bir

arlk arpan kullanlarak
Ti ,kj+1
= Ti ,kj
Dzenlenerek
Ti ,kj+1
Ti ,kj+1
+
Ti k1+,1j
Ti k 1+,1j + Ti ,kj+11 + Ti k+1, j + Ti ,kj +1
4
+ Ti ,kj+11 + Ti k+1, j + Ti ,kj +1 4Ti ,kj
4
Ti k 1+,1j + Ti ,kj+11 4Ti ,kj + Ti +k 1, j + Ti ,kj +1
(1 )Ti ,kj
4
+
Ti k 1+,1j + Ti ,kj+11 + Ti +k 1, j + Ti ,kj +1
Ar gevetme arpan
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
terasyon says
28
22
15
15
17
21
29
39
Ar gevetme arpannn optimum deeri Dirichlet tipi snr koullarnn kullanld

dikdrtgensel bir hesap blgesi iin aadaki formlle hesaplanabilir:
[cos ( / p ) + cos ( / q )]
2
p = 8, q = 4
16 + 16 = 0
2.660122 16 + 16 = 0
Ykselen
2 = 1.26681
1 = 4.74796
28
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Poisson denklemi
Dikdrtgensel kesitli bir ubuun kesit boyutlar 6in 8in dir. Bu ubuk iin burulma
fonksiyonunu znz.
ubuun burulmas halinde teetsel gerilmeler
burulma fonksiyonunun ksmi trevleriyle orantl
olup burulma fonksiyonu iin denklem:
2 = 2
Snr koulu ubuk kesitinin kenarlarnda = 0 eklindedir

Ayrk denklem
SOR iterasyon forml
( )
2
i, j
i 1, j 4i , j + i +1, j + i , j 1 + i , j +1
2 2
= 2 + 2 =
= 2
2
y i , j
h
x
ik,+j1
ik,+j1
ik, j
ik+11, j + ik,+j11 + ik+1, j + ik, j +1 + 2h 2

4
+
ik+11, j + ik,+j11 + ik+1, j + ik, j +1 + 2h 2

Ykselen
4
29
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Poisson denklemi
h=1 in olmak zere oluturulan bir a yaps iin optimum ar gevetme arpan 1.383
14 iterasyonda 0.001 hassasiyetle yaknsayan zm sonular
j\i
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
2.042
3.047
3.353
3.047
2.043
0.000
0.000
3.123
4.794
5.319
4.794
3.123
0.000
0.000
3.657
5.686
6.335
5.686
3.657
0.000
0.000
3.818
5.959
6.647
5.960
3.818
0.000
0.000
3.657
5.686
6.335
5.686
3.657
0.000
0.000
3.123
4.794
5.319
4.794
3.124
0.000
0.000
2.043
3.048
3.354
3.048
2.043
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000

Ykselen
30
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Trev cinsinden snr koulu

-0.16 (T/y) = 0.073 (T-25)
Kalnl 0.5 cm olan 5 cm 9 cm

boyutlarndaki dz levhann her
yerinde Q = 0.6cal/cms
byklnde s retimi vardr.
T = 20
Alt kenarda T/y = 15 iddetinde bir

s kayb mevcut iken yan kenarlar
20C sabit scaklkta tutulmaktadr.
T = 20
T/y = 15
st kenarda evre ile -kT/y = H(TO-Ts) forml uyarnca s alverii sz konusudur.

Burada
k = 0.16 (sl iletkenlik katsays),

H = 0.073 (s transfer katsays)
Ts = 25C (evre scakl).
TO bykl levhann uzun st kenarndaki scaklklar belirtmektedir.
Levha yzeyi izole edilmi olup, evre ile s alverii yoktur.
Hcre genilik ve yksekliklerini eit ve 1 cm alarak daimi-haldeki scaklk dalmn
31
hesaplaynz.
Ykselen
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Denklem

2T =
Q
k
Ti 1, j + Ti +1, j + Ti , j 1 + Ti , j +1 4Ti , j
Ayrklatrlm denklem
SOR iterasyon forml
h2
Ti ,kj+1
= Ti ,kj
Q
k
Ti k1+,1j + Ti ,kj+11 + Ti k+1, j + Ti ,kj +1 4Ti ,kj
Qh 2
+
4k
Yan kenarlarda Dirichlet tipi, yani T

cinsinden snr koullar verilmi
-0.16 (T/y) = 0.073 (u-25)

j=Nj+1
j=Nj
j=N j-1
T = 20
T = 20
j=1
j=0
j =- 1
i=Ni-1
i=1
T/y = 15
Alt ve st kenarlarda Neumann tipi,

yani T nin trevleri cinsinden snr
koullar verilmi
Alt ve st kenarlarda snr koullarn
uygulamak iin kenardan h uzaklkta
hayali birer kenar alnabilir

Ykselen
32
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:

-0.16 (T/y) = 0.073 (u-25)
j=Nj+1
Alt kenarda snr koulu
j=Nj
T Ti ,1 Ti , 1
=
= 15
y
2h
j=N j-1
Ti ,k+11
= Ti ,k1
30h
T = 20
j=1
st kenarda snr koulu
j=0
2h
i=Ni-1
i=1
j =- 1
T
k
= H (TO Ts )
y
Ti , N j +1 Ti , N j 1
T = 20
= H Ti , N j Ts
Ti ,kN+1j +1 = Ti ,kN j 1
T/y = 15
2hH k
Ti , N j Ts
k

Ykselen
33
ELPTK DENKLEMLER
rnek uygulama:
Ar gevetme arpannn =1.43 deeri iin 59 iterasyon sonucunda 0.0001 hassasiyetli

yaknsama ile elde edilen sonular
j\i
45.930
61.816
71.962
76.876
76.876
71.962
61.816
45.930
20
73.510
107.915
128.859
138.826
138.826
128.859
107.915
73.510
20
20
90.195
137.476
166.733
180.743
180.743
166.733
137.476
90.195
20
20
99.793
155.061
189.855
206.669
206.669
189.855
155.061
99.794
20
20
103.918
163.119
200.956
219.409
219.409
200.956
163.119
103.918
20
20
102.762
162.539
201.442
220.603
220.603
201.442
162.539
102.762
20
20
94.589
152.834
191.669
210.958
210.958
191.669
152.834
94.589
20
72.762
132.539
171.442
190.603
190.603
171.442
132.539
72.762
-1

Ykselen
34
ELPTK DENKLEMLER
izgide basit iterasyon (LGS- Line Gauss-Sidel) yntemi:
Daha nce incelenen btn rneklerde ak (explicit) formlasyonla zmler yaplmtr.
Bir izgi (bir satr veya stn olabilir) zerindeki noktalar iin kapal (implicit)
formlasyon uygulayarak daha hzl zmler elde etmek mmkndr.
Hesaplanmak istenen deerler
Snr deerleri
k+1 inci admdan bilinen deerler
k nc admda bilinen deerler
izgi boyunca bu noktalarda

yazlan denklemler -diyagonalli
bir denklem sistemiyle sonulanr.

Ykselen
35
ELPTK DENKLEMLER
izgide basit iterasyon (LGS- Line Gauss-Sidel) yntemi:
2T 2T
+ 2 =0
2
x
y
rnek problem: Levha zerinde scaklk dalm:

Satr dorultusunda kapal formlasyon
Ti , j 1 4Ti , j + Ti +1, j = (Ti 1, j + Ti , j +1 )
terasyon algoritmas
N y+ 1
k = 1,2,3,...
Ti k1+,1j 4Ti ,kj+1 + Ti +k 1+,1j = (Ti ,kj+11i , j 1 + Ti ,kj +1 )

i = 1,2,..., N x
j = 1,2,..., N y
T i,j
T i -1,j
T i+1,j
0
0
Nx
N x+1
Not: Her satrda oluan -diyagonalli denklem takm Thomas yntemi ile zlr
Benzeri bir uygulama stun dorultusunda kapal formlasyon kullanlarak yaplabilir
Ykselen
36
ELPTK DENKLEMLER
izgide basit iterasyon yntemi iin ardarda ar gevetme:
(LGSOR Line Gauss-Sidel Successive Over Relaxation)
2T 2T
+
=0
x 2 y 2
rnek problem: Levha zerinde scaklk dalm:

Ar gevetme ile
iterasyon forml
Satr dorultusunda
kapal formlasyon
NOT: Benzeri uygulama

stun dorultusunda kapal
formlasyon ile yaplabilir
Ti ,kj+1
(1 ) Ti ,kj
Ti k1+,1j + Ti +k 1+,1j + Ti ,kj+11 + Ti ,kj +1

4
Ti k1+,1j 4 Ti ,kj+1 + Ti +k 1+,1j = (1 ) 4 Ti ,kj Ti ,kj+11 + Ti ,kj +1
Ti ,kj+1
(1 ) Ti ,kj
Ti k1+,1j + Ti k+1, j + Ti ,kj+11 + Ti ,kj++11

4
Ti ,kj+11 4 Ti ,kj+1 + Ti ,kj++11 = (1 ) 4 Ti ,kj Ti k1+,1j + Ti k+1, j

Ykselen
37
ELPTK DENKLEMLER
NJ
Deien ynl kapal formlasyon:

(ADI Alternate Direction Implicit)
j+1
j
y
j-1
NJ
Bu yntemde, bir iterasyon

adm iki yarm iterasyon adm
eklinde dnlr
j+1
0
0
j
j-1
NJ
i-1
i
i+1
j+1
NI
k+1 inci adm

(y y nnd e ka pal
ema ile zm)
i-1
j- 1
i
i+1
0
NI
k+ inci adm
(x yn nde kap al ema
ile zm)
i-1
i
i+1
k nc ad m
(b tn d m n okta larnda
zmler bili niyo r)
zmn b ilindi i dm no ktas

NI

Ykselen
z mn aran d d m noktas
38
ELPTK DENKLEMLER
Deien ynl kapal formlasyon: (ADI Alternate Direction Implicit)
k = 1,2,3,...
Birinci yarm adm:

Satr dorultusunda kapal forml
Ti k1+,j 4 Ti ,kj+ + Ti +k 1+,j = Ti ,kj+1 + Ti ,kj +1

i = 1,2,..., N x
j = 1,2,..., N y
kinci yarm adm:

Stun dorultusunda kapal forml
Ti ,kj+11 4 Ti ,kj+1 + Ti ,kj++11 = Ti k1+,1j + Ti k+1+,j

j = 1,2,..., N y
i = 1,2,..., N x

Ykselen
39
PARABOLK DENKLEMLER
rnek: Zamana bal, bir-boyutlu s ak problemi
Giren s
k, : s iletim katsays
c : birim ktle ve birim
scaklk bana depolanan s
kan s
dx
x=L
x=0
Zamana bal halde kontrol

hacminde depolanan s
kA
dT
dx
kA
Kontrol hacmine soldan giren ve

sadan kan slar
d
dT
dx
T +
dx
dx
c ( Adx)
dT
dt
dT
d
dT
dT
dx = c ( Adx )
kA
kA T +
dx
dx
dx
dt
Daha
genel
halde
(
)
k
x
,
y
,
z
T

(
)
+
k
x
,
y
,
z
y
x
d 2T
dT
k
=
c
dx 2
dt
k 2T = c
dT
dt
T
dT

(
)
(
)
(
)
+
k
x
,
y
,
z
=
c
x
,
y
,
z
x
,
y
,
z
z
x
dt

Ykselen
40
PARABOLK DENKLEMLER
Bir-boyutlu s denkleminin zm: Ak formlasyon (FTCS - Forward Time
Central Space)
dx
x0
x1
xi-1. xi xi +1
xN xN+1
k
xi noktasnda tk annda zamana gre trev (leri farklarla)
Ti k +1 Ti k
T
t
t
tk annda xi noktas etrafnda konuma gre trev (merkezi

farklarla)
2T Ti +k1 2Ti k + Ti k1
2
x
(x )2
Trevler
d 2T
dT
k
=
c
dx 2
dt
Veya dzenlenerek
Snr
koullar
Ti
Denkleminde yerletirilerek
k +1
k
i +1
= rT
t t 0 T = T ( x0 , t )
T = T ( x N +1 , t )
+ (1 2r )Ti + r T
k
Balang
koullar
k
i 1
Ti +k 1 2Ti k + Ti k1
(x )2
Burada
r=
Ti k +1 Ti k
=
t
kt
c (x )
x0 x xN +1 T = T ( x, t 0 )

Ykselen
41
PARABOLK DENKLEMLER
Bir-boyutlu s denkleminin zm: Ak formlasyon (FTCS)
tk+1
Ti k +1 = r Ti +k 1 + (1 2r )Ti k + r Ti k1
i = 1,2,..., N
k = 1,2,3,...
t1
Bu formlasyon zamanda
ilerleyen bir zm algoritmasn
ifade etmektedir.
t0
x0
x1
xi-1. xi xi +1
xN xN+1
zm bir t=t0 balang annda T scaklnn btn xi noktalarnda bilinen balang

deerleri ile balatlmaktadr.
Sonraki zaman admlarnda nceki admda bulunan scaklklar ve snr koullar gerei
ubuun iki ucundaki bilinen scaklk deerleri kullanlmaktadr.
Ynteme ak (explicit) ema denilmesinin nedeni, xi noktasndaki scakln nceki
admdan bilinen scaklk dierleri kullanlarak dorudan hesaplanabilmesidir.
Ykselen
42
PARABOLK DENKLEMLER
Bir-boyutlu s denkleminin zm: rnek problem
2 cm kalnlnda ok geni bir elik levha iindeki scaklk dalmn zamann
fonksiyonu olarak hesaplaynz.
elik iin k = 0.13 cal/scmC, c = 0.11 cal/grC ve = 7.8 gr/cm olarak verilmitir.
Levha ok geni olduu iin yanal dorultulardaki s aklar ihmal edilerek sadece
levha yzeylerine dik dorultudaki s ak dikkate alnacaktr.
t=0 annda levha
iindeki scaklk
dalm
0 < x <1
100 x
T ( x,0) =
200 100 x 1 < x < 2
Snr koullar
T (0, t ) = 0C T (2, t ) = 0C
x=0
x=2
olarak verilmitir
Levha kalnln 8 e blerek x=0.25 alnz

Ykselen
43
PARABOLK DENKLEMLER
Hcre says
x = 0.25 N = L / x 1 = 2 / 0.25 1 = 8
U noktalarnn koordinatlar
xi = i x ,
FTCS formlasyonu
Ti k +1 = r Ti +k 1 + (1 2r )Ti k + r Ti k1
i = 0,1,..., N + 1
Problemin zmnde t zaman admnn bykl r byklnn seimine baldr.

Ti k +1 = r Ti +k 1 + r Ti k1
r=0.5 halinde
r=
rc (x )
0.5 0.11 7.8 (0.25)
t =
=
k
k
2
kt
c (x )
Snr koullar
T0k = 0 ,
TNk +1 = 0 ,
Balang koullar
100 xi ,
Ti 0 =
200 100 xi ,
Ykselen
t = 0.206
k = 0,1,...
i ( N + 1) / 2
i ( N + 1) / 2
44
PARABOLK DENKLEMLER
x = 0.25
0.50
0.75
saysal
saysal analitik
saysal
saysal
analitik
25.00
50.00
50.00
75.00
100.00
100.00
0.206
25.00
50.00
49.58
75.00
75.00
80.06
0.413
25.00
50.00
47.49
62.50
75.00
71.80
0.619
25.00
43.75
44.68
62.50
62.50
65.46
0.825
21.88
43.75
41.71
53.13
62.50
60.11
1.031
21.88
37.50
38.79
53.13
53.13
55.42
1.238
18.75
37.50
35.99
45.31
53.13
51.18
1.444
18.75
32.03
33.37
45.31
45.31
47.33
1.650
16.02
32.03
30.91
38.67
45.31
43.79
1.856
16.02
27.34
28.63
38.67
38.67
40.52
10
2.063
13.67
27.34
26.51
33.01
38.67
37.51
11
2.269
13.67
23.34
24.55
33.01
33.01
34.72
12
2.475
11.67
23.34
22.73
28.17
33.01
32.15
13
2.681
11.67
19.92
21.04
28.17
28.17
29.76
14
2.888
9.96
19.92
19.48
24.05
28.17
27.55
r = 0.5
zaman
adm
1.00
100
80
------- x = 1.0
------- x = 0.5
Comman
T (C)
60
40
20
0
0

Ykselen
10
12
14
16
t (s)
45
PARABOLK DENKLEMLER
Bir-boyutlu s denkleminin zm: Crank-Nicolson kapal-emas
FTCS emasnda konumsal trevler merkezi farklarla,
zamana gre trevler ise ileri farklarla ayrklatrlmtr.
Zamana gre trev zaman aralnn
k +1 / 2
Ti k +1 Ti k
T
ortasnda ayrklatrlm gibi gz
t
t
nne alnrsa, merkezi farkla
i
ayrklatrlm gibi deerlendirilebilir
k+1
tk+1/2
k
xi-1. xi xi+1
Bu durumda konumsal trevin de tk ve tk+1 zaman admlarnda merkezi farklarla

ayrklatrlm deerlerin ortalamas olarak alnmas uygun olur
k
2T
Ti k1 2Ti k + Ti k+1
2 =
x
(x) 2
i
k +1
2T
2
x
Ti k 1+1 2Ti k +1 + Ti k+1+1

=
(x) 2
k +1 / 2
2T
2
x
(Ti k1 2Ti k + Ti +k 1 ) + (Ti k1+1 2Ti k +1 + Ti +k 1+1 )

=
2(x) 2

Ykselen
46
PARABOLK DENKLEMLER
Ayrklatrlm trevler
denklemde yerletirilerek
Denklem dzenlenerek
Burada
Ti k +1 Ti k
k (Ti k1 2Ti k + Ti +k 1 ) + (Ti k1+1 2Ti k +1 + Ti k+1+1 )
=
t
c
2(x) 2
LiTi k1+1 + M iTi k +1 + U iTi +k 1+1 = Ri , (i = 1,2,..., N )
Li = r
M i = 2(1 + r )Ti k +1
U i = r
i = 1 iin
i = N iin
Ri = rTi k1 + 2(1 r )Ti k + rTi +k 1
r=
kt
c (x )
M iTi k +1 + U iTi +k 1+1 = Ri LiTi k 1+1

LiTi k1+1 + M iTi k +1 = Ri U iTi k+1+1

Ykselen
47
PARABOLK DENKLEMLER
Crank-Nicolson emas kapal bir formlasyon olup r nin herhangi bir deeri iin
kararllk sorunu yoktur.
r = 0.5
100
r = 1.0
analitik saysal hata
analitik saysal
100
100
100
100
0.206
80.06
82.32
2.8
0.413
71.80
71.13
0.9
0.413
71.80
73.48
2.3
0.825
60.11
61.53
2.4
0.619
65.46
66.86
2.1
1.238
51.18
51.97
1.5
0.825
60.11
61.34
2.0
1.650
43.79
44.67
2.0
1.031
55.42
56.52
2.0
2.063
37.51
38.29
2.1
1.238
51.18
52.21
2.0
2.475
32.15
32.88
2.3
1.444
47.33
48.30
2.0
2.888
27.55
28.23
2.5
1.650
43.79
44.71
2.1
3.300
23.62
24.23
2.6
1.856
40.52
41.40
2.2
10 2.063
37.51
38.36
2.3
Comman
----- r = 1.0
hata
80
----- r = 0.5
T
60
40
20
0
0
Hatalar daha nce ak formlasyonla r=0.5 iin hesaplanan deerlerden kktr.

Ykselen
48
PARABOLK DENKLEMLER
Bir-boyutlu s denkleminin zm: Teta yntemi
Crank-Nicolson emasnda zamana gre trev zaman aralnn ortasnda merkezi
farklarla almtr.
Teta ynteminde zamana gre trev zaman aralnn arpan ile belirlenen bir
noktasnda ayrklatrlr
Ti k +1 Ti k
k (1 )(Ti k1 2Ti k + Ti +k 1 ) + (Ti k1+1 2Ti k +1 + Ti k+1+1 )
=
t
c
(x) 2
r Ti k1+1 + (1 + 2r )Ti k +1 r Ti k+1+1 = r Ti k1 + [1 2r (1 )]Ti k + r Ti k+1
Burger (1987) zm iin optimum bir deerin 0 < < 2/3 aralnda elde edileceini
belirtmitir

Ykselen
49
PARABOLK DENKLEMLER
Bir-boyutlu s denkleminin zm: Teta yntemi
saysal zmler
r = 0.5
i
analitik Teta = 2/3
100
0.206
hatalar
0.878
1.0
0.5
0.0
Teta = 2/3
0.878
1.0
0.5
0.0
100
100
100
100
100
0.00
0.00
0.00
0.00
80.06
83.63
84.94
85.57
82.32
75.00
3.57
4.88
5.51
2.26
-5.06
0.413
71.80
74.28
75.35
75.95
73.48
75.00
2.48
3.55
4.15
1.68
3.20
0.619
65.46
67.44
68.25
68.74
66.86
62.50
1.98
2.79
3.28
1.40
-2.96
0.825
60.11
61.82
62.48
62.89
61.34
62.50
1.71
2.37
2.78
1.23
2.39
1.031
55.42
56.95
57.53
57.88
56.52
53.13
1.53
2.11
2.46
1.10
-2.30
1.238
51.18
52.61
53.15
53.47
52.21
53.13
1.43
1.97
2.29
1.03
1.95
1.444
47.33
48.68
49.19
49.49
48.30
45.31
1.35
1.86
2.16
0.97
-2.02
1.650
43.79
45.09
45.59
45.88
44.71
45.31
1.30
1.80
2.09
0.92
1.52
1.856
40.52
41.79
42.28
42.56
41.40
38.67
1.27
1.76
2.04
0.88
-1.85
10 2.063
37.51
38.74
39.23
39.51
38.36
38.67
1.23
1.72
2.00
0.85
1.16
En az hata = 0.5 iin elde edilmi olup, zm iin optimum deerin 0 < < 2/3
aralnda elde edildii grlmektedir.

Ykselen
50
HPERBOLK DENKLEMLER
Hiperbolik denklemler ou kez zamana baldr.
Bir ortam ierisindeki titreimlerin ve zellikle dalgalarn nasl yayldn tanmlarlar.
Bu nedenle de dalga denklemleri olarak adlandrlrlar
rnek: Titreen yay problemi
B
A
x=L
x=0
x
B
A
dx
yay elemannn her

iki ucuna etkiyen
kuvvetlerin dey
bileenleri
u
T sin A T tan A = T
x A
u
u
u
T sin B T tan B = T = T + dx
x B
x A x x

Ykselen
51
HPERBOLK DENKLEMLER
rnek: Titreen yay problemi
Yay elemanna dey ynde etkiyen net (bileke) kuvvet
Newton kanunu
Burada
F = ma
2u
w 2u
T 2 dx = dx 2
g
x
t
w : Yayn birim uzunluk bana arl
ki-boyutlu halde yay yerine bir membran

(davul zar vs gibi) dikkate alnrsa

Ykselen
2u
T 2 dx
x
2u gT 2u
=
w x 2
t 2
Hiperbolik denklem
2u gT 2
=
u
w
t 2
52
HPERBOLK DENKLEMLER
rnek: Titreen yay problemi saysal zm
k
Konuma grev trev iin hesaplanm

zaman admnda merkezi fark alm
2u
uik1 2uik + uik+1
2 =
x
(x) 2
Zamana gre trev iin hesaplanm zaman

adm etrafnda merkezi fark alm
2u
uik 1 2uik + uik1+1
2 =
t
(t ) 2
uik 1 2uik + uik1+1 gT uik1 2uik + uik+1

=
2
w
( t )
( x) 2
2u gT 2u
=
2
w x 2
t
Dzenlenerek
Veya
u ik +1
uik +1
u ik 1
2u ik
2
gT ( t )
k
k
k
+
(
u
2
u
+
u
1
i
i
+1 )
2
w ( x )
gT ( t ) 2 k
gT ( t ) 2 k
k
k 1
(ui 1 + ui +1 ) ui + 2 1
=
u
2
2 i
w( x)
w( x)

Ykselen
53
HPERBOLK DENKLEMLER
uik +1
gT ( t ) 2 k
gT ( t ) 2 k
k
k 1
=
u
(ui 1 + ui +1 ) ui + 2 1
2
2 i
w( x)
w( x)
Kararszln olmayaca en byk deer

gT ( t ) 2
=1
2
w(x)
t =
w
x
gT
iin
u ik +1 = u ik1 + u ik+1 u ik 1
herhangi bir k zaman admndaki hesap iin daha nceki iki zaman admna (k ve k-1)
ait deerlere gereksinim olduu grlmektedir.
Bu hesaplama tekniinin ancak ikinci zaman admndan itibaren yrtlebilecei aktr.
Bunun iin t = 0 anndaki ve t = t ilk zaman admndaki telemelerin bilinmesi gerekir.
t = 0 anndaki deerler balang deeri olarak verilmi olabilir.
Ancak t = t ilk zaman admndaki telemelerin nasl elde edilecei hususu ak deildir.
Bu hesap iin t = 0 ve bundan bir nceki t = -t annda (!) telemelerin bilinmesi gerekir
Ykselen
54
HPERBOLK DENKLEMLER
Titreen bir yayn salnmlarnn zamana gre periyodik bir fonksiyon olduu dikkate
alnrsa problemin balang an keyfi bir an olup zm iin bu andaki hzlarn ve
ivmelerin bilinmesi gerekmektedir. Balang annda hzlar verildii taktirde t=-t
anndaki telemeler bulunabilir.
t =0
Hzlar telemelerin zamana gre trevi olup
u
= g ( x)
t 0
ui1 ui1
u
= g ( x)
=
2t
t 0
balang koullarndan birisi olarak verilmise
ui1 = ui1 2tg ( x)
Merkezi fark almyla

Ve denklemde kullanlarak
da
u ik +1
u ik1
u ik+1
u ik 1

Ykselen
ui+1
ui01 + ui0+1
=
+ g ( x) t
2
55
HPERBOLK DENKLEMLER
rnek uygulama: Snmsz salnan yay problemi
Bir banjo yay 80 cm uzunluunda ve 1 gr arlkta olup 40,000 gr lk bir kuvvetle gerilmitir.
Bir ucundan 20 cm mesafedeki bir noktadan denge konumuna kyasla 0.6 cm ekilerek
braklmtr. Yay boyunca telemeleri zamann fonksiyonu olarak hesaplaynz.
Hesaplamalarda x=10 cm alnz. Yay ekildikten hemen sonra brakld iin balang
hzlar sfr alnacaktr. telemelerin her 16 admda bir tekrarlandn gsteriniz.
t =
Zaman adm
w
x =
gT
1 / 80
10 = 0.000179 s
40,000 980
Balang annda hzlar sfr olup
g ( x) = 0
Balang anndaki telemeler
0.03x
u ( x) =
0.6 0.03 ( x 20)
x < 20
x 20
ui01 + ui0+1
=
+ g ( x) t
2
lk zaman admndaki telemeler iin
ui+1
Sonraki zaman admlarnda telemeler iin
u ik +1 = u ik1 + u ik+1 u ik 1

Ykselen
56
HPERBOLK DENKLEMLER - rnek uygulama

eitli x i konumlarndaki u i deerlerinin zamanla deiimi
k
x =0
10
20
30
40
50
60
70
80
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.30
0.30
0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
-0.10
0.10
0.30
0.30
0.30
0.10
-0.10
-0.10
0.60
0.40
0.20
0.00
-0.20
-0.20
-0.20
-0.20
-0.20
-0.20
-0.20
-0.20
-0.20
0.00
0.20
0.40
0.60
0.40
0.20
0.00
-0.20
0.50
0.50
0.30
0.10
-0.10
-0.30
-0.30
-0.30
-0.30
-0.30
-0.30
-0.30
-0.10
0.10
0.30
0.50
0.50
0.50
0.30
0.10
-0.10
0.40
0.40
0.40
0.20
0.00
-0.20
-0.40
-0.40
-0.40
-0.40
-0.40
-0.20
0.00
0.20
0.40
0.40
0.40
0.40
0.40
0.20
0.00
0.30
0.30
0.30
0.30
0.10
-0.10
-0.30
-0.50
-0.50
-0.50
-0.30
-0.10
0.10
0.30
0.30
0.30
0.30
0.30
0.30
0.30
0.10
0.20
0.20
0.20
0.20
0.20
0.00
-0.20
-0.40
-0.60
-0.40
-0.20
0.00
0.20
0.20
0.20
0.20
0.20
0.20
0.20
0.20
0.20
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
-0.10
-0.30
-0.30
-0.30
-0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.10
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00

Ykselen
57
HPERBOLK DENKLEMLER - rnek uygulama

Yay 16t zaman admndan sonra tekrar eski
konumuna gelmekte ve daha sonra da ayn hareketi
tekrar etmektedir. Buna gre hareketin frekans
Bu dalga hareketi iin analitik zm
f =
1
= 350 Hz
16 0.000179
1 gT 1 40,000 980
f =
=
= 350 Hz
2
L
w
2
80
1
/
80

Ykselen
58
HPERBOLK DENKLEMLER
rnek uygulama: Snml salnan yay problemi
Bir yayn, snmleme etkisi altndaki titreim
hareketi yandaki denklemle modellenmektedir.
Yay uzunluu
yay gerilme kuvveti
birim uzunluk bana yay arl
snmleme kuvveti
Snr koullar
Balang koullar
y (0, t ) = 0 ,
L = 5 ft,
T = 24 lb,
w = 0.1 lb/ft,
B = 2.0
2 y gT 2 y
y
=
B
t 2
t
w x 2
olarak verilmitir.
y ( L, t ) = 0
0 x<3
x / 3 ,
y ( x,0) =
5 / 2 x / 2 , 3 x < 5
[ y ( x,0)] = x( x 5)
t
olmak zere bu yayn hareket denklemini znz

Ykselen
59
HPERBOLK DENKLEMLER
t
k+1
2
y gT y
y
=
B
t 2
t
w x 2
k-1
1
i-1
Ayrklatrmalar
Zamana gre ikinci trev
k
2 y
yik 1 2 yik + yik +1
2 =
t
( t ) 2
i
gT
c =
w
2
olmak zere
denklemde
yerletirilerek
N N+1
i+1
L
Konuma gre ikinci trev

k
2 y
yik1 2 yik + yik+1
2 =
x
( x ) 2
Zamana gre birinci trev

k
yik +1 yik 1
y
=
2t
t i
k
k
k
yik 1 2 yik + yik +1
yik +1 yik 1
2 yi 1 2 yi + yi +1
=c
B
2
2
2t
(t )
(x)

Ykselen
60
HPERBOLK DENKLEMLER
2
Dzenlenerek
t
R = c
x
B t
Q=
2
k 1
i
k
i
2y + y
k +1
i
Bt k +1
t
= c ( yik1 2 yik + yik+1 )
( yi yik 1 )
2
x
olmak
zere
Buradan k > 0 iin

Ayrca k = 0 iin
olup, hz iin verilen
balang koulundan
(1 + Q )yik +1 = R( yik1 + yik+1 ) + 2[1 R ]yik + (Q 1)yik 1
yik +1
c2 =
gT
w
R( yik1 + yik+1 ) + 2[1 R ]yik + (Q 1) yik 1

=
, (i = 1,2,..., N )
(Q + 1)
(1 + Q )y1i = R( yi01 + yi0+1 ) + 2[1 R ]yi0 + (Q 1) yi1

0
yi1 yi1
y
= x( x 5)
=
2t
t i

Ykselen
yi1 = yi1 2t x ( x 5)
61
HPERBOLK DENKLEMLER
kullanlarak
2 yi1 = R ( yi01 + yi0+1 ) + 2[1 R ]yi0 (Q 1)2t x( x 5)
ve dzenlenerek
yi1
R ( yi01 + yi0+1 ) + 2 [1 R ] yi0 2(Q 1) t x ( x 5)

=
2
A yaps ve koullar
L
N +1
N+1 adet hcre iin
x =
A yaps
xi = i x ,
Balang koullar
Snr koullar
(i = 0,1,2,..., N , N + 1)
xi / 3 ,
yi0 =
5 / 2 xi / 2 ,
y0k = 0 ,
0 x<3
3 x <5
(i = 1,2,..., N )
y Nk +1 = 0

Ykselen
62
HPERBOLK DENKLEMLER
yi1
R ( yi01 + yi0+1 ) + 2 [1 R ] yi0 2(Q 1) t x ( x 5)

=
2
gT
c =
w
2
t
R = c
x
Q=
yik +1
R ( yik1 + yik+1 ) + 2[1 R ]yik + (Q 1) yik 1

=
(Q + 1)
Bt
2
0 x<3
xi / 3 ,
yi0 =
, (i = 1,2,..., N )
5 / 2 xi / 2 , 3 x < 5
y0k = 0 ,
y Nk +1 = 0
L = 5 ft
T = 24 lb
w = 0.1 lb / ft
g = 32.185 ft / s 2
B=2
Ykselen
63
HPERBOLK DENKLEMLER - DAlembert zm

Titreen yay probleminin analitik zm DAlembert zm olarak bilinir.
F ve G keyfi fonksiyonlar
olmak zere zm
u ( x, t ) = F ( x + ct ) + G ( x ct )
eklinde nerilmi
olsun
Trevleri alnarak
( x + ct )
u
F
G ( x ct )
=
+
= F 'c G 'c
t ( x + ct )
t
( x ct )
t
2u
= c 2 (F ' '+G ' ')
2
t
( x + ct )
u
F
G ( x ct )
=
+
= F '+ G '
x ( x + ct )
x
( x ct )
x
2u
= F ' '+G ' '
2
x
Denklemde
yerletirilerek
2 y gT 2 y
=
2
w x 2
t
c 2 ( F + G ) =
eitliin c 2 = gT
w
gT
( F + G )
w
iin saland grlmektedir

Ykselen
64

2 - Kısmi Diferansiyel Denklemler

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2 - Kısmi Diferansiyel Denklemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KISM DFERANSYEL DENKLEMLER

- Ksmi diferansiyel denklemlerin trleri

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

Benzeri ekilde ikinci dereceden ksmi diferansiyel denklem

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

u cinsinden verilmise Dirichlet tipi

u nun trevleri cinsinden verilmise Neuman tipi

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

Buradaki baml u deikeni potansiyelin herhangi bir noktada, snrdaki

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN TRLER

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

Birinci dereceden trev ekilerek

Birinci dereceden trev iin

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

Birinci dereceden trev ekilerek

Birinci dereceden trev iin

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

Birinci dereceden trev ekilerek

Birinci dereceden trev iin

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

Birinci mertebeden yaklamlar

kinci mertebeden yaklam

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

kinci trev ekilerek

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

kinci dereceden trev iin

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

kinci trev ekilerek

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

kinci dereceden trev iin

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

(x-x) de Taylor alm

kinci trev ekilerek

kinci dereceden trev iin

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

Zamana gre trev iin ileri fark alm

Konuma gre trevler iin n zaman

f i +n1, j 2 f i ,nj + f i n1, j

f i ,nj +1 2 f i ,nj + f i ,nj 1

UCK348 Mhendislikte Bilgisayar

Burada tek bilinmeyen var

KISM DFERANSYEL DENKLEMLERN ZM N

Zamana gre trev iin ileri fark alm

Konuma gre trevler iin n+1 zaman

f i n+1+,1j 2 f i ,nj+1 + f i n1+,1j

f i ,nj++11 2 f i ,nj+1 + f i ,nj+11

f i +n1+,1j 2 f i ,nj+1 + f i n1+,1j f i ,nj++11 2 f i ,nj+1 + f i ,nj+11