Professional Documents
Culture Documents
GRBNER L G?
Bernd Sturmfels
L VN THIM
CON NGI V S NGHIP
H Huy Khoi
EUCLID V
C S CA HNH HC
Ng Bo Chu, Richard Fitzpatrick
TP TRNH TNG
TRONG NHM
Terence Tao
V CC CHUYN MC KHC
No. 8
CH BIN:
Trn Nam Dng
BIN TP VIN:
V Quc B Cn
Ng Quang Dng
Trn Quang Hng
Nguyn Vn Huyn
Nguyn Tin Lm
L Phc L
Nguyn Tt Thu
ng Nguyn c Tin
13
04
No. 8
LI NG CHO EPSILON S 8
Ban Bin tp Epsilon
Epsilon c g trong s 8 ny? Ban bin tp xin mi bn c hy lt qua phn gii thiu ca
chng ti.
Mng lch s ton hc c bi ca GS H Huy Khoi vit v thn th v s nghip ca GS L Vn
Thim m chng ta va k nim 98 nm ngy sinh thng 3 va qua. Cng mng lch s ton hc
nhng c ni dung chnh l gii thiu v t-p c bi vit rt hm hnh, d hiu nhng cng rt
su sc ca GS Nguyn Hu Vit Hng vi ta "Rng hp nh to va vn c". Cc bn s
thy bt ng khi thy rng ha ra cng vi Leonard Euler v i, c mt nh th Vit Nam cng
tm ra tng to bo ca t-p (c dn trong ta ). Cng ch gii thiu v ton cao cp
c bi ca Matt Baker v nh l hn nhn, bi v c s Grobner ca Bernd Sturmfels. Epsilon
s 8 cng gii thiu bi vit ca Terence Tao trn blog ca anh gii thiu v bi bo ca anh v
V H Vn v tp trnh tng (Sum-free sets). Mc im sch s c bi ca GS Ng Bo Chu v
Richard Fitzpatrick gii thiu v cun Euclid v C s ca hnh hc. Mc vn cc vn c in
v hin i s c thi T ti Php do GS Nguyn Tin Dng gii thiu.
Bn cnh l cc chuyn mc quen thuc v ton s cp, li gii cc s trc, cc bi vit ca
cc tc gi "rut" ca Epsilon, bi ton hay, li gii p, ton gii tr ...
Chng ti c bit mun nhn mnh n s ng h ca cc tc gi dnh cho Epsilon. iu ny
ni ln mt tinh thn "Khi chng ta ng gp v cng ng, cng ng s v ta". GS H Huy
Khoi ch thn gi bi n cho Ban bin tp. GS Nguyn Hu Vit Hng, khi chng ti xin
bi cng vui v gi bn gc chng ti tin bin tp ch vi li nhn "vi iu kin cc cu
khng c sa, d ch mt ch". Cn Terence Tao th tr li ngn gn "This is fine with me.
Best, Terry". Cc tc gi "rut" nh Ng Quang Hng, L Ngc Tu th d bn bu vn lun
gng dnh thi gian vit bi cho chng ti. M cc anh th vit qu chun, BBT ch cn rp vo
l xong. Cc bn tr cng rt hng hi vit bi (s ny s c 3 bi ca cc bn hc sinh l Hong
Cao Phong, Nguyn Trn Hu Thnh v Xun Anh), sn sng nhn dch bi khi c nh (s
ny s c bn dch ca bn Nguyn V Anh).
M khng ch c cc bn tr sung. La trung nin cng sung lm. S ny s c bi ca Trnh
o Chin v anh cng Trn Minh Hin ha s vit 1 bi v nh l Cauchy Davenport cho s 6.
Lo ngoan ng Nguyn V Duy Linh cng hng hi dch bi v c s Grobner ca Sturmfels.
Ban bin tp cm n s ng h ca cc tc gi v s n nhn nng nhit ca cc c gi. Hy
tip tc chung tay st cnh cng chng ti trn con ng y gian nan pha trc.
i nhiu ngi, ta s i rt xa.
MC LC
Ban Bin tp Epsilon
Li ng cho Epsilon s 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
L Ngc Tu
Xp x Diophantine trn Rn - Vc t xp x km v Tr chi siu phng tuyt i . . . .
Bernd Sturmfels
C s Grobner l g? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Terence Tao
Tp trnh tng trong nhm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
25
Matt Baker
Ton hc ca hn nhn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
29
33
47
ng Nguyn c Tin
Cc bi ton on bi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
61
Xun Anh
T gic ngoi tip ng trn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
75
93
1. Gii thiu
Trong phn 1 v phn 2 ca lot bi v xp x Diophantine [16, 17] chng ta chng minh
nh l Dirichlet trn Rn nh sau:
pE
nh l 1 (Dirichlet). Vi mi vc t v t xE 2 Rn X Qn , tn ti v s vc t hu t
D
q
p1
pn
; :::;
2 Qn vi pE 2 Zn v q 2 Z, q 0 sao cho:
q
q
xE pE
< 1 :
q
jqj1C n1
Tng qut hn mt t, chng ta gi mt hm s lin tc khng tng W R>0 ! R>0 l mt hm
xp x, v gi mt vc t xE 2 Rn l -xp x c1 nu nh tn ti v s pE 2 Zn , q 2 Z, q 0
sao cho:
p
E
xE
.jqj/ :
q
jqj
Tp cc vc t -xp x c trn Rn s c k hiu l WAn . /. Nu nh ta s dng k hiu:
1
X
.k/n hi t th .WAn . // D 0.
kD1
(ii) Nu nh chui
1
X
kD1
1
-approximable
lim k n .k/ D 0;
k!1
c>0
1
[
R X WA k
n
;
1
kD1
v p dng nh l 2, ta c c.
.BAn / D 0:
Ni mt cch khc, theo o Lebesgue th BAn l mt tp nh khng ng k. Hn th na,
cch phn tch nh trn cn ch ra rng BAn thuc phm tr th nht theo Baire, mt hi m
c ca cc tp khng u tr mt.
Mt trong nhng cng c ph bin o kch c cc tp nh nh vy l chiu Hausdorff, k
hiu l dim (xem thm chi tit 2). S dng cch biu din cc s xp x km di dng lin
phn s b chn, Jarnk [11] chng minh rng tp cc s xp x km BA1 c chiu Hausdorff
bng 1. n 1966, Schmidt [21] m rng kt qu ny ra cho cc vc t xp x km:
2
Da trn tng ca Schmidt, McMullen [20] gii thiu mt bin th ca tr chi Schmidt, gi
l tr chi tuyt i4 , v chng minh rng tp BA1 l mt tp thng cuc i vi tr chi ny
(thng cuc tuyt i5 ). Tuy nhin, khi n 2, BAn khng phi l mt tp thng cuc tuyt i.
V th Broderick, Fishman, Kleinbock, Reich, v Weiss [1] m rng tng ca McMullen ra
v gii thiu tr chi siu phng tuyt i, trong y tp thng cuc c gi l thng cuc siu
phng tuyt i6 , vit tt l HAW. p dng tr chi ny, BFKRW lm mnh hn nh l 6
ca Schmidt nh sau:
nh l 7 (BFKRW 2012). Gi U l mt tp m bt k trn Rn , ffi W U ! Vi g1
i D1 l mt h
7
1
n
m c cc vi phi C t U vo cc tp m Vi R .
!
1
\
dim
.fi / 1 .BAn / D n:
i D1
nh l 5 v nh l 6 u l h qu ca nh l sau:
nh l 8 (BFKRW 2012). BAn l mt tp thng cuc siu phng tuyt i.
Trong phn cn li ca bi ny, chng ti s gii thiu chi tit hn v chiu Hausdorff, v tr
chi siu phng tuyt i, v chng minh nh l 8.
2. Chiu Hausdorff
Mt s ti liu tham kho cho chiu v o Hausdorff: Fractal Geometry: Mathematical
Foundations and Applications [6] v The Geometry of Fractal Sets [7] ca K. J. Falconer.
3
uniformly bi-Lipschitz
absolute game
5
absolute winning
6
hyperplane absolute winning
7 1
C diffeomorphism
4
1
[
Ui , ta s gi
iD1
fUi g l mt -ph8 ca E.
Vi mi tp E Rn , v vi mi s; > 0, o ngoi .; s/ Hausdorff ca E c nh ngha
l:
(1
)
X
.diam Ui /s W fUi g l mt -ph ca E :
Hs .E/ WD inf
i D1
i D1
(ii) Vi > 0, k hiu E D xE W xE 2 E . o Hausdorff vi chiu s ca E tha mn:
H s .E/ D s H s .E/:
(iii) Tng qut hn, nu nh f W E ! Rm l mt hm sao cho tn ti hng s c; > 0 vi
mi x;
E yE 2 E:
f .x/
E
f .y/
E
c
xE yE
;
th vi mi s > 0:
H s= .f .E// c s= H s .E/:
8
9
-cover
s-dimensional Hausdorff outer measure
10
1
[
!
Ei
i D1
1
\
kD0
10
11
Ck :
C0
C1
C2
1=3
2=3
, v
C0 C1 C2 C:
Vi mi k 0:
k
2
:
.C/ .Ck / D
3
1
X
ai 3 i ;
i D1
Khi y:
x 2 C () a1 ; a2 ; ::: 2 f0; 2g:
log 2
Chng ta s chng minh rng vi s D
, H s .C/ D 1. V vy tp C c chiu Hausdorff bng
log 3
log 2
.
log 3
2k
[
t Ck D
Ik;i , trong y Ik;i l cc on ng c di 3 k , vi mi > 0, chn k ln
sao cho 3
i D1
k
Hs .C/
2
2
X
X
.diam.Ik;i //s D
3
i D1
log 2
log
3
D 1:
i D1
Ij WD Ik;i W Ik;i Uj ;
12
diam Uj
s
j D1
m
X
s
diam Uj0 :
j D1
1
diam Uj0 ,
3
s
s
D diam J C diam K C diam J 0
s
3
0
diam J C diam J
2
s
1
1
0
D2
diam J C diam J
2
2
1
1
s
0 s
2 .diam J / C diam J
2
2
s
s
D .diam J / C diam J 0
log 2
sD
log 3
.0 < s < 1/
Quy np theo l, ta c c:
diam Uj0
s
.diam Ik;i /s :
Ik;i 2Ij
V Uj0 l mt ph ca C:
1
X
.diam.Ui //
i D1
m
X
diam Uij
j D1
s
2
X
.diam Ik;i /s D 1:
i D1
log 2
.
log 3
13
B.x;
E r/ WD yE 2 Rn W
xE yE
r :
Mt siu phng12 L trong Rn l mt tp hp cc nghim ca mt hm tuyn tnh n n khc 0.
Khong cch t mt im xE n L c nh ngha l:
dist x;
E L WD inf
xE yE
W yE 2 L :
Tp hp cc im c khong cch n L khng qu r c gi l mt r-ln cn ca L, v k
hiu l:
L.r/ WD xE W dist x;
E L r :
1
v mt tp i c S Rn , tr chi -siu phng tuyt
3
i gia An v Bnh din ra nh sau:
Cho trc mt hng s 0 < <
B1
xE2
L1.s1 /
B2
r2
xE1
r1
An s thng nu nh:
S\
1
\
B.xEi ; ri / ;;
i D1
11
12
14
1
\
i D1
H-absolute game
-hyperplane diffuse
15
1
(a) Chng minh rng tp Cantor trn R l -siu phng phn tn.
9
(b) C th thay s
1
bng mt s khc ln hn hay k0?
9
4. Vc t xp x km
p dng nh l 19, ta d dng c c nh l 8 suy ra cc nh l 5 v 7. chng minh
nh l 8, chng ta s dng B n hnh16 .
p
p0
B n hnh l m rng ca quan st sau trn R: Cho k > 1, nu nh v 0 l 2 s hu t
q
q
i
0
i C1
khc nhau vi mu s k q; q < k , th:
p p 0 pq 0 p 0 q
D
1 > k 2i 2 :
q
qq 0
q0
qq 0
1
Nh vy mi on thng trn R c bn knh 0 < r < k 2i 2 c cha nhiu nht mt s hu t
2
p
vi k i q; q 0 < k i C1 .
q
Cho .n C 1/ im xE0 ; xE1 ; xE2 ; :::; xEn, sao cho n vc
t .xE1 xE0 /; .xE2 xE0 /; :::; .xEn xE0 / c lp
tuyn tnh. n hnh vi cc nh xE0 ; xE1 ; :::; xEn c nh ngha l:
.xE0 ; :::; xEn / WD xE0 C a1 .xE1 xE0 / C ::: C an .xEn xE0 / W a1 ; :::; an 0; a1 C ::: C an 1 :
Khi n D 1, .x0 ; x1 / l on thng ni x0 v x1 . Khi n D 2, .xE0 ; xE1 ; xE2 / l hnh tam gic vi
cc nh xE0 ; xE1 ; xE2 . Khi n D 3, .xE0 ; :::; xE3 / l t din vi cc nh xE0 ; :::; xE3 .
Th tch ca n hnh c th c tnh n gin nh sau:
1
.xE0 ; :::; xEn / D det xE1
n
xE0 ; xE2
xE0 :
1
B 21 (B n hnh [15, B 4]). Cho 0 < < . Vi mi k 2 N, gi Uk l tp cc
3
n
n
vc t hu t c mu nm gia nC1 .k 1/ v nC1 k :
pE
n
n
.k 1/
k
n
nC1
nC1
Uk WD
q<
:
W pE 2 Z ;
q
15
16
Cantor-like set
Simplex Lemma
16
1
n
i !1
t c D 2 r1 . Vi mi k 2 N, gi ik l lt i m:
k 1 r1 rik > k r1 :
Vi mi lt khng nm trong dy fik g1
kD1 , An c th i bt k. bc i th ik , theo B
n hnh 21, tn ti siu phng Lk sao cho:
Uk \ B.xEk ; rik / Lk :
Bc i lt th ik ca An s l kC1 r1 -ln cn ca Lk . V
. kC1 r1 /
Bik C1 Bij X Lk
;
pE
2 Uk :
q
yE pE
kC1 r1 D c k
q
vi mi yE 2 Bik C1 v vi mi
V:
1
[
c
1
q 1C n
Uk D Qn ;
kD1
B.xEi ; ri / D
i D1
1
\
kD1
1
\
i D1
17
log 2
:
log 3
19
20
C S GROBNER
L G?
Bernd Sturmfels - i Hc California, Berkeley, M
z C 14; y C 2z
11g:
4
5
hin trong mt ly tha no ca ideal khi u. Chng hn,
nu
in
.I
/
D
x
;
x
;
x
1
2
3 th
3 4
4
s c su mi n thc chun, nhng trong in .I / D x1 ; x2 ; x1 x3 tp hp cc n thc
chun l v hn.
a tp .I / l hu hn nu v ch nu tp hp cc n thc chun l hu hn v s lng cc n
thc chun bng vi lc lng ca .I / trong cc khng im bi cp k s c m k ln.
22
normalform% .m g
mg / D 0 vi mi g; g 2 %:
Tiu chun Buchberger pht biu rng iu kin cn cng chnh l iu kin : Mt tp hp
% cc a thc l mt c s Grobner nu v ch nu mi S a thc ca n c dng chun zero.
T tiu chun ny, ngi ta ra thut ton Buchberger 1 tnh c s Grobner rt gn % t
mt tp hp u ra bt k.
Tm li, cc c s Grobner v thut ton Buchberger tm chng l nhng khi nim cn bn
ca i s. Chng cung cp nhng cch tnh ton tin tin trong hnh hc i s, chng hn nh
l thuyt kh, tnh i ng iu, gii quyt tnh k d, ... Cng nh cc m hnh a thc c mt
khp ni t khoa hc n k thut, cc c s Grobner c cc nh nghin cu s dng trong ti
u ha, lp trnh, robotics, l thuyt iu khin, thng k, sinh hc phn t v nhiu ngnh khc.
Chng ti mi bn c th dng qua mt trong cc ci t ca thut ton Buchberger (chng hn
nh CoCoA, Macaulay2, Magma, Maple, Mathematica, hay Singular).
24
27
28
TON HC CA HN NHN
Matt Baker Vin cng ngh Georgia, M
Nguyn V Anh dch t blog ca Matt Baker Trn Nam Dng hiu nh.
Thn tng V Quc B Cn, bin tp vin u tin ca Epsilon nhn ngy ci ca
anh v ch Nguyn Th Kim Anh vo ngy 27 / 3 / 2016.
Ngy 25 thng 6 nm 2014
Cng kh lu k t bi blog gn nht ca ti mt trong nhng l do l gn y ti kt
hn. k nim cho s kin ny, cng nh nh du s tr li ca ti trn blog ton hc ti s
ng bi v nh l Hall v hn nhn.
Hy xt tr chi solitaire (game xp bi ca Windows): Bn c mt b bi c chia lm 13 cc,
mi cc 4 l, v bn phi chn 1 l t mi cc sao cho khng c gi tr no (t A n K) lp li.
y l mt s kin ton hc v cng p l tr chi lun c th hon thnh, bt chp cc qun
bi c chia ra sao.
Chng ta s suy lun iu ny t mt kt qu tng qut hn ca Philip Hall, thng c gi
l nh l Hall v hn nhn. Cho hu hn tp hp A1 ; A2 ; : : : ; An v bn phi tm cc phn
t ring bit x1 2 A1 ; x2 2 A2 ; : : : ; xn 2 An : (Trong v d tr solitaire, cho Aj cha cc gi
tr ca cc l bi nm trong cc th j:) S la chn ny c gi l SDR (system of distict
representatives-h i din ring bit). Di iu kin no th iu ny kh thi? h i din
ring bit ny tn ti th iu kin cn thit l vi mi tp con J 2 .1; 2; : : : ; n/; tp hp
AJ D Uj 2J Aj cha t nht jJ j phn t. nh l ca Hall khng nh rng nhng iu kin trn
cng chnh l iu kin .
Trong v d v tr bi bi, ta chn k cc bt k, cha 4k l bi. Bi v ch c 4 l bi mi cc vi
mi gi tr, khi chng ta kt hp nhng cc bi chng ta chn, s c t nht k gi tr khc nhau.
Do , nhng iu kin ca nh l Hall u tha v nh l hn nhn s khng nh rng chng
ta c mt cch i thng.
Mt v d khc, xt bi ton sau c li gii n gin hn nh l Hall v hn hn:
[K thi Putnam, bi ton B-3] Mt gii u vng trn 2n i ko di 2n 1 ngy. Mi ngy, tt
c cc i u vi mt i khc, trong c 1 i thng v 1 i thua trong mi n trn. Xuyn
sut gii u, 2 i bt k gp nhau ng 1 ln. Liu c lun chn c mi ngy mt i thng
m khng c i no c chn nhiu hn 1 ln?
Kt qu ca Hall c bit ti l nh l hn nhn v n c th pht biu li theo cch sau. Gi s
mi mt tp hp hu hn chng trai quen vi mt tp hp hu hn cc c gi. iu kin l g
mi chng trai u kt hn vi mt trong nhng ngi h quen bit? iu kin cn v l
mi tp hp k chng trai, c chn mt cch ngu nhin, quen vi t nht k c gi. Rt d dng
nhn thy s tng ng ca hai cch pht biu (cho Aj l tp hp cc c gi m chng trai th
j quen).
29
D nhn thy, mi ma trn B bc m n c hng r < n c th chuyn v dng ENF bng cch
hon v cc ct v dng. Tht vy, nh vo vic hon v cc ct, chng ta c th gi s r C 1 ct
0
u tin to thnh mt tp hp ph thuc tuyn tnh nh nht. Ma trn hon v B xc nh bi
r C 1 ct u tin c hng r; nn nh vo hon v cc dng chng ta c th gi s r dng u
0
tin to thnh mt c s cho khng gian dng ca B : Ma trn kt qu l mt ENF.
By gi chng ta cng xem php chng minh ca Edmonds cho nh l ca Hall:
Chng minh. Cho n l s lng chng trai v m l s lng c gi. Cho ma trn generic m n
vi Bij 0; nu c gi th j quen chng trai th j: S dng cng thc chun cho nh thc ca
ma trn bng tng cc hon v, cng vi generic ca B; ta thy rng s tn ti mt cch t chc
ci hnh phc khi v ch khi nh thc ca mt ma trn nh n n no ca B khc 0; v iu
ny xy ra khi v ch khi B c hng > n: Khng mt tnh tng qut, chng ta c th gi s (bng
cch hon v cc ct v dng nu cn) rng B l mt ENF: V cc ct ca B1 ph thuc tuyn
tnh, tn ti mt vc-t v khc 0 trong nhn ca B: Bng php kh Gauss, chng ta c th gi s
ta ca v l nhng a thc c s hng khc 0 ca B1 : Nh vo tnh cht .a/ ca ENF, khng
30
Ghi ch
1: Bi bo cng b nm 1950 ca Halmos v Vaughan, c tn l The Marriage Problem,
c ng li trong cun sch Classic Papers in Combinatorics (bin son bi by Gessel
and Rota), cng vi bi bo ban u ca Hall. Bi bo ca Edmonds nm 1967 c tn l
Systems of Distinct Representatives and Linear Algebra. on chng minh ca Edmonds
m ti ni n trn c ly t bi bo ny 1: Cc bnh lun trn y v nh thc
v kha cnh thut ton ca bi ton hn nhn c trch t bun sch Thirty - three
miniatures ca Jiri Matousek. Cun sch ny cha mt s v d th v v chng minh cc
kt qu t hp bng i s tuyn tnh.
2: Li gii ca bi ton Putnam c th xem 2: Nu bn thch bi ton ny, y c mt
bi ton vui khc da trn nh l Hall: Nu G l mt nhm hu hn v H l mt nhm
con ch s n: Chng minh rng tn ti cc phn t g1 ; g2 ; : : : ; gn thuc G sao cho tn ti
ng mt gi trong mi lp k tri ca H v ng mt gi trng mi lp k phi.
3: Richard Rado chng minh m rng quan trng sau y ca nh l Hall cho matroid: Gi
s Ai l h cc tp con ca tp hu hn S c nh s bi tp I v M l matroid trn S:
Khi tn ti mt h i din ring bit gm cc phn t c lp nu v ch nu AJ c
hng t nht l jJ j vi mi J I: Nh mt h qu v d, nu A1 ; A2 ; : : : ; An l cc tp
31
32
Hng s lin thng trn mt mng li l i lng lin quan n s lng ng i khng t ct
trn li (li c th l vung, hay lc gic (li t ng), ...) Vo nm 1982, mt lp lun
da trn
q gas coulomb ca Nienhuis d on rng trn mng li lc gic, hng s lin thng
p
bng 2 C 2. iu ny c chng minh chi tit bi Duminil-Copin v Smirnov bng cch
s dng phng php "parafermionic".
1. Gii thiu
K hiu cn l s ng i khng t ct (SAW) trn mng li lc gic H vi di n v bt u
t O. Ta c:
p
cn . 2/n
iu ny c c bng cch m s ng i ln pha trn v i xung pha di bc th
2k C 1 v s ng i ngang bc th 2k C 2 vi k 2 N.
Ta c th ct mt ng i SAW c di m C n thnh hai phn SAW c di n v m. Do
cmCn cm cn :
Theo b subadditivity, ta c
1
lim cnn D 2
1
p
2; 2 and cn n ; 8n
q
nh l 1. i vi mng li lc gic, ta c D
33
2C
2.
z.x/ D
x l. / for x > 0:
Wa!H
Ta co
z.x/ D
x l. / D
cn x l. / D
Wa!H
cn x n
.x/n :
Do ,
If x <
1
then z.x/ < C1:
If x >
1
then z.x/ D C1.
1
2C
p :
2
1
2i
ta dat xc D p
p voi j D e 3 .
2C 2
2. Cu
Trong mc ny, ta nh ngha mt lp ca SAW l cu v ta s chng minh rng s cu s tng t
l vi s SAW ( n ) v t ta c th chng minh rng
q
p
b .H / D 2 C 2:
Hn na, bn n nb n .
nh ngha 2. Mt na mt phng n-bc l mt SAW c n bc
vi
1 .0/ <
1 .i/; 8i:
Ta t hn l s lng na mt phng n bc vi
.0/ D 0:
nh ngha 3. dy ca na mt phng n bc
l
max
1 .i/
min 1 .i/
0i n
0i n
vi bn;A l s n-bc cu vi di A:
Ta c bn D
n
X
bn;A .
AD1
1 .ni //
j >ni
va
n
ni C1 D max j > ni . 1/i .
1 .j /
o
1 .ni // D Ai C1 :
hn .a1 ; a2 ; : : : ; ak / hn .a1 C a2 ; a3 ; : : : ; ak /
:::
hn .a1 C a2 C C ak / D bn;a1 Ca2 CCak :
Do ,
hn D
hn .a1 ; a2 ; : : : ; ak /
n
X
AD1
AD1
bn;A
bn
35
p
nC3
n
X
hn
hmC4 :
mD0
n
X
hn
hmC3
mD0
S dng mnh :
cn
n
X
hn
mD0
n
X
hmC3
n
X
m/ PD .m C 3/ bn
PD .n
bmC3
mD0
PD .n
m/ PD .m C 3/ bnC3
mD0
n 21
0
2 B
hp
m/ PD .m C 3/ e
Do :
cn .n C 1/ 2 e B
n m
2 C
nC3
p mC3 i
36
2eB
bnC3
H qu 1. .H / D b .H /.
nC3
bnC3 :
nC3
2
B 0 . A
2/
vi
p
nC3
bnC3 ) cnn e B
nC3
n
1
nC3
bnC3
nC3
n
) b
nn D b .
Ghi ch. Chng ta c cng kt qu cho mng hnh vung Z2 bng cch thay th n C 3 bi n C 1:
12
p
2
C nh B >
khi c mt gi tr n0 D n0 .B/ sao cho cn bnC1 e B n vi mi
3
n n0 .
X
Chng ta nh ngha B.x/ D
bn x n , nh vy
Nu x >
1
: B.x/ D C1
Nu x <
1
: B.x/ < C1.
3. Parafermionic
Mt min l hp ca tt c cc trung im t vic a ra mt tp hp ca cc nh V ./.
Mt trung im z s thuc v min nu t nht mt u mt ca cnh lin kt ca trung im
ny thuc v V ./. Trung im ny thuc v @ nu ch c duy nht mt u mt l nm trong
V ./
nh ngha 4. S gc quay W
.a; b/ ca mt SAW
gia a v b l s ln r sang tri ca
tr
i s ln r sang phi ca
, ly kt qu nhn vi . khi
i t a n b.
3
nh ngha 5. Cho a 2 @; z 2 ; chng ta t
X
F .z/ D F .a; z; x; / D
i W .a;z/ l. /
Wa!z
5
B 1. Nu x D xc ; D , khi F tha mn:
8
8v 2 V ./ W .p
v/F .p/ C .q
v/F .q/ C .r
v/F .r/ D 0
.r
v/
i W .a;q/ l. /
Wa!q
i W
.a;r/ l.
/
Wa!r
Cp3 D
2 Cp W
i qua q v r
Cp2 D
2 Cp W
ch i qua q v r
Cp1 D
2 Cp W
khng i qua q cng khng i qua r
Ta c 3 trng hp:
, c nh ngha bi: e
i qua cng nhng trung im m
1. If
2 Cn3 , ta lin kt
n e
i qua v thm vo ng p ! r vo e
. c bit, e
2 Cp3 .
2. nu
2 Cp1 , ta lin kt
n
Q v
QQ i qua 2 trung im (p; q or p; r ) bng cch m
rng ng i thm mt bc.
3. nu
2 Cp2 , n l trong trng hp
2 Cp1 or Cr1 ,
Ta nh ngha: Nu mt ng kt thc ti trung im z, C.
/ D .z
v/e
i w .a;z/ l. /
v/e
We have l.
/ D l.
/;
Q .q
i w .a;p/
v/ D e
2i
3
C .q
.p
i w
.a;q/ l.
Q /
xc
v/e
v/ v
xcl. / .p
v/e
i w .a;p/
C .q v/e
4
2i
3 C e 3 .p
D .p v/e i w
.a;r/
h
5i
2i
D .p v/e 6 C e 3 .p
0
D .p
v/e
5i
8
w .a;r/
D0
v/e
5i
6
@e
5i
6
4
3
4
4
D w
.a; r/ C
3
3
i w
.a;q/ l.
Q /
xc
v/e
i
e
1
i w
.a;r/C 4
3
5i
8 w
.q;r/
i
Ce 6 AD0
0
v/e
i w .a;p/
C .q
v/e
i w
Q .a;q/ l.
Q /
xc
38
C .r
v/e
i w
QQ .a;r/ l.
QQ /
xc
D0
w
Q .a; q/ D w
Q .a; p/ C w
Q .p; q/ D w
.a; p/ C
;
3
w
QQ .a; r/ D w
QQ .a; p/ C w
Q .p; r/ D w
.a; p/ C
3
2i
2i
q v D .p v/e 3 ; r v D .p v/e 3
Ta vit li nh sau:
xcl.
/ .p
v/e
2i
3
i w .a;p/
C .q
i 5
3 8
v/e
2i
3
i w
Q .a;q/ l.
Q /
xc
C .r
v/e
i w
QQ .a;r/ l.
QQ /
xc
D0
i5
24
, 1 C xc e e
C xc e
e
D0
7i
7i
, xc e 8 C e 8 C 1 D 0
, 2 cos xC C 1 D 0
8
p
p
1
2C 2
, cos D
D
8
2xC
2
q
p
iu ny l ng bi v 2 C 2 D 2 cos . B c chng minh
8
Ghi ch 1) Chng ta c th thy .1/ ging nh l tch phn ri rc theo ng tam gic trn mt
mng li theo ngha sau y. Gi H l mng li "dual" ca H . Mt ng:
W f0; 1; 2; : : : ; ng ! H
(v 2 H nu v ch nu v l tm ca cc mt ca H ).
I
n 1
X
i C
i C1
.
i C1
F W H ! C l mt hm trn H: Chng ta nh ngha: F .z/dz WD
F
2
iD0
D 2e 2 .p
D0
i
v/F .p/ C 2e 2 .q
i
v/F .q/ C 2e 2 .r
v/F .r/
Tng qut hn, nu
W f0; 1; 2; : : : ; ng ! H sao cho
.0/ D
.n/. Chng ta phn tch
thnh
nhng ng tam gic. Ta c:
I
F .z/dz D 0:
i /.
4. Chng minh nh l
Chng ta c nh a 2 H ging nh l gc ta ca mt phng phc.Chng ta xem xt mt
min dc D ST c to thnh t T dy lc gic, v phin bn h hn ST;L ct ti cao L
v gc . Chng ta s xc nh V .ST / v V .ST;L /.
3
nh ngha ; tng ng l nhng bin bn tri, bn phi ST and ; l nhng bin pha trn
v pha di ca ST;L
Chng ta c
3T C 1
:
2
p
Bin pha trn thuc v ng thng c phng trnh 3y
8z 2 ; Re z D
1
x D 3L C .
2
p
1
.
Bin pha di thuc v ng thng c phng trnh 3y x D 3L
2
Do
3T C 1
V .ST / D z 2 V .H / W 0 Re z
2
p
n
o
AT;L .x/ D
x l. /
ST;L Wa!nfag
BT;L .x/ D
x l. /
ST;L Wa!
ET;L .x/ D
x l. /
ST;L Wa![
5
B 2. For x D xC ; D , Ta c
8
c AT;L .xc / C BT;L .xc / C c ET;L .xc / D 1
trong c D cos
3
; c D cos .
8
4
5
khi
8
v/F .qv / C .rv v/F .rv / D 0
z2
X
z2
F .z/ C
z2
2i
3
z2
F .z/ C . 1/
X
z2
z2
c bit,
40
F .z/ C
X
z2
2i
3
F .z/ D 0
F .z/ D
z2
e i C e
2
i
AT;L .xc / D
5
AT;L .xc / D
8
cos
1C
3
cos
AT;L .xc /
8
X
F .z/ D e i 0 BT;L D BT;L .
z2
e
2i
3
F .z/ C e
2i
3
z2
De
i
4
F .z/ D e
2i
3
2i
3
xcl. / C e
Wa!
i
4
xcl. / C e
2i
3
2i
3
Wa!
z2
xcl. /
Wa!
1 i
e 4 Ce
D
2
xcl. /
Wa!
i
4
ET;L .xc /
4
Do , ta c
cos
3
AT;L .xc / C BT;L .xc / C cos ET;L .xc / D 1:
8
4
Ch . Chng ta nhn thy rng .AT;L .xc //L and .BT;L .xc //L l nhng dy tng, khi
lim AT;L .xc / D AT .xc / and lim BT;L .xc / D BT .xc /:
L!C1
L!C1
ta c
cos
3
AT;L .xc / C BT;L .xc / C cos ET;L .xc / D 1
8
4
v .AT;L .xc //L ; .BT;L .xc //L l nhng dy tng, do ET;L .xc / l mt dy gim, iu ny suy
ra rng
lim ET;L .xc / D ET .xc /:
L!C1
Ta c cos
3
AT .xc / C BT .xc / C cos ET .xc / D 1.
8
4
C1
X
LD1
ET;L .xc /
C1
X
LD1
3
AT .xc / C BT .xc / D 1 vi mi T: D
8
AT .xc / zc BT C1 .xc /2
do
3
3
AT C1 .xc / C BT C1 .xc / cos
AT .xc / BT .xc / D 0
8
8
3
AT C1 .xc / AT .xc / C BT C1 .xc / BT .xc /
, 0 D cos
8
3
cos
xc BT C1 .xc /2 C BT C1 .xc / BT .xc /
8
cos
K hiu cos
3
D c , ta c
8
c xc BT C1 .xc /2 C BT C1 .xc / BT .xc /:
1 .xc /
<T
1
1
2 .xc / < min B1 .xc /;
c xc T0 2
:::
1
B1 .xc / < min B1 .xc /;
B1 .xc /
c x c
42
X
C1
1
1
D C1
z.xc /
BT .xc / min B1 .xc /;
c
T
xc
T D1
T D1
C1
X
C1
X
BT .x/
T D1
C1
X
x T
xc
T D1
< C1
bi v x < xc .
!2 .u;z/
!2 .u;v/
!2 .u;v/
khi chng ta c
F .z/ D F .z; u; v; x; n; / D
1
c
X
!2 .u;z/
vi quy c 00 D 1 v cho n D 0, ta c:
43
.p
v/F .q/ C .r
v
n
v/F .r/ D 0
x/e
w
x/e
w 3 .u;r/ #loops.!3 /
x/e
w 2 .u;q/ #loops.!2 /
D0
w
3 .a; r/ D w
.a; p/ C
q
v D .p
44
v/e
2i
3
;
3
i w 1 .u;p/ #loops.!1 /
v/e
C xnj!2 j .q
v/e
i w 2 .u;q/ #loops.!2 /
C xnj!3 j .r
v/e
i w 3 .u;r/ #loops.!3 /
D xnj!1 j .p
v/e
C xnj!1 jC1 .p
C
i w 1 .u;p/ #loops.!1 /
v/e
xnj!1 jC1 .p
2i
3
v/e
i w 1 .u;q/
2i
3
n#loops.!2 /
i w
1 .u;p/C
3
2i
2i
3
xn e
D1Ce
D1
D1
D1
2i
3
i
3
i
3
C xn e
i
4
2i
3
arccos.
n
2
n#loops.!3 /
i
3
i
2i
3
D 0. Chng ta thay th by
i
3
/p
1
p
Ce
2i
3
i
3
e 4 arccos.
i
n
2
/p
1
p
2C 2 n
2C 2 n
1
1
i
n
n
i
e 4 arccos. 2 / p
e 4 arccos. 2 / p
p
p
2C 2 n
2C 2 n
n
n
1
1
1
1
cos
arccos
cos
arccos
p
p
p
p
4
2
4
2
2C 2 n
2C 2 n
2 cos 14 arccos n2
D0
p
p
2C 2 n
iu ny l ng.
46
RNG HP NH TO VA VN C
(GII THIU TP HC)
Nguyn Hu Vit Hng
(Trng H Khoa hc T nhin, HQG - H Ni)
C nhng vn ca hnh hc, nhng li khng ph thuc vo kch c to nh,
rng hp, di ngn ca cc i tng lin quan. Nhng vn nh th thuc v
mt lnh vc c gi l Tp hc (Topology1 ). Trong nhng vn thuc loi ny,
chuyn mt mnh t rng hay hp, vung hay mo chng quan trng g. (Th c l
khng!) V th, nhng ngi bun t, bun bt ng sn ch nn hc Tp. Nu
nh v t m m h c hc, h th no cng c quyt rng cc nh Tp hc l
nhng k in, hm hp.
Cao m khot lun nh th khng kho d dn n t bin, m m, ri d sinh
ra ni nhm. trnh chuyn , ta hy bt u bng mt vi v d. i khi, vi v
d thc cht c th ra mt l thuyt, c khi cn ra c mt ngnh hc.
Leonhard Euler (1707 - 1783), nh ton hc v i ngi Thu S, c xem l
cha ca ngnh Tp hc, v ng l ngi u tin nghin cu hai bi ton sau y.
1. Bi ton v by chic cu
Konigsberg l mt thnh ph c thuc Vng quc Ph v nc c cho n 1945. Sau i
chin Th gii II, n thuc Lin X (c) ri Nga, v c gi l Kaliningrad. Ch c rt t du
tch ca Konigsberg cn st li ngy nay Kaliningrad.
thnh ph Konigsberg, c 7 chic cu. Chng ni hoc l hai b sng, hoc mt b sng v
mt trong hai c lao, hoc ni hai c lao . Xem bn sau y:
47
Khng c bng chng no cn li chng t rng Euler ti Konigsberg. Tuy nhin, nm 1735
ng chng minh rng mong mun tm mt cch i qua c 7 chic cu mt ln, khng lp li
l khng th thc hin c.
Chng ta th tm hiu li gii ca Euler cho bi ton 7 cy cu. Trn bn Konigsberg hy thay
mi b sng, mi c lao bng mt im, gi l nh, thay mi chic cu bng mt ng ni cc
nh, gi l cnh. Hnh thu c gi l mt th. Bi ton v 7 ci cu Konigsberg thc cht
l chuyn c gng v bng mt nt th sau y:
Bi ton ny rt quen thuc vi tr em qua tr chi v hnh bng mt nt. C ai thu thiu thi
li chng tng au u vi cu v ci phong b ch bng mt nt?
48
Cc mt, cnh, v nh ca a din bin thnh cc mt (cong), cnh (cong), v nh trn mt cu.
Nh th, nh l trn ca Euler v bn cht l mt nh l v mt cu: Trong mi cch phn mt
cu thnh cc hnh a gic cong, s mt tr s cnh cng s nh u bng 2. Hn na, mi
hnh thu c t mt cu bng mt php bin i lin tc (tng t nh co dn mng cao su) u
nghim ng nh l ny.
Chng ta va t c mt bc tin quan trng trong cch ngh: Bi ton ca Euler ban u xt
rt nhiu i tng, l bt c a din li no. Rt cuc, n l mt bi ton v ch mt i tng
duy nht, l mt cu.
t c bc tin l do chng ta s dng lp lun v cc bin i kiu co dn cao su.
Ngi ta gi l cc php bin i tp.
51
54
CC BI TON ON BI
ng Nguyn c Tin
(i hc Trento, Italy)
Sn khu bng sng trong ting h reo vang di.
V nh o thut hin ra, sang sng ni.
Cc bn, cc bn ca ti i, tr o thut bi hay nht m nay ang ch i. y,
hy chn 5 l bi ngu nhin. Chn no, bn ti i, ngu nhin cng c hay suy
t cn trng u cng chng sao.
Chn i no, tht kn o khi mi con mt th gian.
La chn xong hy giao cho ngi tr l ca ti nhng l bi ca bn. Ri anh ta s
a li bn l trong s cho ti.
Xem no, tng l mt:
By bch, m c, tm chung, cui cng l ba r.
Gi trn tay ngi tr l ch cn li mt, duy nht mt l m thi. Mt l bi m ch
anh ta v ngi la chn bit l g.
Nhng con mt ca nh o thut, c c thu tm can.
Bn ti i, chnh l gi bch!
1. Nm l bi ca Fitch Cheney
Tip ni nhng s trc, chuyn mc gii tr k ny trn trng gii thiu vi c gi mt lot cc
bi ton , v k ny l cc bi ton on bi. Nh thng l, chng ti bt u chuyn mc
bng bi ton kinh in nht v bi ton khi u ca ln ny l bi ton nm l bi ca Fitch
Cheney. Bi ton ln u tin c in trong quyn Math Miracle ca tc gi Wallace Lee vo
nm 1950. Trong quyn ny, tc gi ghi nhn tc gi bi ton l William Fitch Cheney (1894
- 1974), vn c gi mt cch thn mt l Fitch - nh o thut. Theo tc gi, tr o thut ny
c Fitch sng to vo khong nhng nm 1920 v chng ti mn chi tit ny vit li
thnh li ta cho chuyn mc k ny. n gin hn cho vic tip cn bi ton, chng ti pht
biu li bi ton dng ton nh sau:
1 l t xc nh
2. Bi ton 55 l bi
Trong lot 3 bi ton tip theo, chng ti s trch chn gii thiu t tc gi quen thuc ca chuyn
mc ton hc gii tr, Stan Wagon qua cc bi ton s 922, 1219, v 1223.
V y, bi ton 922, bi ton 55 l bi:
C 55 l bi, c gn cc s khc nhau t 1 n 55 v t ngu nhin, p mt, thnh vng
trn. C mi ln ta s c lt mt l bi v xem s trn . Tm chin thut lt bi t nht
sao cho tm c 1 l bi chc chn c gi tr ln hn l bi bn tri v bn phi ca n.
f0; 1g
f1; 2g
f2; 4g
f4; 7g
f7; 12g
f12; 20g.
3. Bi ton 1219
Bi ton ny c Stan Wagon pht biu nh l mt bi ton v cai ngc, y chng ti pht
biu li vi dng tr chi on bi, nh sau:
A v B tham gia mt tr chi vi lut nh sau:
A v B c mi vo mt phng ring ch gi ra tham gia tr chi.
u tin, ngi dn tr s mi A ra v cho A xem mt b bi chun 52 l c xp nga
mt thnh mt hng. Sau khi xem xong, A c quyn chn 2 l bi bt k, nu mun v i
ch 2 l ny. Sau , ngi dn tr lt p li ton b cc l bi (gi nguyn th t) li v mi
B ra. Ngi dn tr s ni tn mt l bi T ty , v cho php B lt cc l bi ln tm ra l
bi T ny. Nu sau ti a 26 ln lt bi B tm c l bi T , h chin thng tr chi. Ngc
li, nu sau 26 ln lt bi m B khng tm ra l T , h tht bi.
A v B trong qu trnh chi khng c c bt c trao i g vi nhau, v h ch c trao
i chin thut vi nhau trc khi chi. Hy ch ra chin thut cho A v B h lun c th
thng tr chi.
S 26 trong bi l mt trong nhng gi quan trng trong vic tm ra chin thut. Trong phn
ny, chng ti gii thiu mt chin thut da trn chu trnh nh sau:
- u tin A v B ngm nh nh s cc l bi t 1 n 52. Khi B c ngi dn tr cho bit l
cn tm l l bi T , B s m l v tr T . Nu l ng l l T , B tm ra v dng. Ngc li,
nu l c gi tr f .T / T , B s m tip l bi v tr f .T / tng ng v tip tc nh vy
cho n khi gp T .
- Mt chui cc l bi nh vy (bt u t mt v tr x, sau m tip v tr f .x/ trn l bi ti x
v tip tc cho n khi gp l x), c gi l mt chu trnh. V v ton b b bi ch c 52 l,
nn ch c th tn ti nhiu nht mt chu trnh c di hn 52=2 D 26. Do vy, chin thut ca
A l tm ra chu trnh di hn 26, nu c, v i ch 2 l bi ct ngn chu trnh ny thnh 2 chu
trnh khng vt qu 26.
- Vic "ct" chu trnh ca A thc hin kh n gin nh sau: khng mt tnh tng qut, gi s
chu trnh di hn 26 l 1 2 3 N (ngha l f .1/ D 2; f .2/ D 3; : : : ; f .N / D 1),
lc ny ta ch n gin hon i v tr l th 26 v l th N th ta s c 2 chu trnh ngn hn l
1 2 3 N v 27 28 26.
Mt cu hi kh hn c chng ti xem nh mt bi tp dnh cho c gi l vi cch lm nh
chin thut trn, k vng B tm ra l bi T ngu nhin bt k trong s 52 l bi E.52/ l
bao nhiu? V tng qut vi n l bi th k vng E.n/ l bao nhiu? V d ta c E.2/ D 1,
E.3/ D 11=9.
58
4. Bi ton 1223
Bi ton cui cng m chng ti gii thiu chuyn mc ln ny l mt pht trin ca bi ton
trc, pht biu nh sau:
A v B tham gia mt tr chi vi lut nh sau:
A v B c mi vo mt phng ring ch gi ra tham gia tr chi.
u tin, ngi dn tr s mi A ra v cho A xem 5 l bi, nh s t 1 n 5 v c xp
nga mt thnh mt hng. Sau khi xem xong, A c quyn chn 2 l bi bt k, nu mun v
i ch 2 l ny. Sau , ngi dn tr lt p li ton b cc l bi (gi nguyn th t) li v
mi B ra. Ngi dn tr s ni ngu nhin mt s nguyn T ty trong khong t 1 n 5
v yu cu B tm l bi c s tng ng trong s cc l bi ang lt p. Nu sau ng 1 ln
lt bi B tm c l bi T , h chin thng tr chi. Ngc li, h tht bi.
A v B trong qu trnh chi khng c c bt c trao i g vi nhau, v h ch c trao
i chin thut vi nhau trc khi chi. Hy ch ra chin thut cho A v B kh nng chin
thng tr chi l cao nht.
60
1. M u
nh l Brokard [1] ni v tam gic c c cc nh l giao im ca cc cp ng thng to
bi mt t gic ni tip v nhn tm ngoi tip ca t gic y l trc tm. Bn thn Brokard cng
l mt trong nhng vin ngc qu v c nhiu ng dng trong cc cuc thi hc sinh gii cc
nc. Sau y ti xin trnh by li mt cch chng minh nh l ny thng qua mt b c kh
nhiu ng dng nh sau:
nh l Brokard. Cho t gic li ABCD khng l hnh thang ni tip ng trn tm O.
Gi E; F; G ln lt l giao im ca AB v CD, AD v BC , AC v BD. Khi O l trc
tm ca tam gic EF G. Li gii sau c rt ra t tng ca thy Thanh Sn v vn
giao im ca cc tip tuyn trong mt ng trn.
Ta c b sau:
B 1. Gi H; I; J; K; L; M theo th t l giao im ca cc cp ng thng .dA I dB /;
.dA I dC /; .dA I dD /; .dB I dC /; .dB I dD /; .dC I dD /1 . Khi cc b im .I I EI LI F /, .F I M I GI H /,
.EI KI GI J / thng hng.
Chng minh. Do vai tr ca E v F l bnh ng trn ng thng IL nn ta c th gi s E
nm trn on thng IL. Gi E l giao im ca AB v IL. p dng nh l Menelaus cho tam
gic IHL vi ct tuyn ABE c:
EI BL AH
EI
:
:
D 1 hay
D
EL BH AI
EL
AI
BL
CI
D
DL
AI
BL
tin cho vic chng minh, ta quy c dK l tip tuyn ti K ca ng trn i qua K.
61
Chng minh. Ta c BOCK v AODJ l nhng t gic ni tip. Mt khc do t gic ABCD
ni tip nn:
F C :FB D FD:FA
Nn F nm trn trc ng phng ca .BOCK/ v .AODJ / nn OF ? KJ . p dng b d
c EG ? OF .
Tng t F G ? OE. Do O l trc tm ca tam gic EF G.
Vy ta c iu phi chng minh.
Nhn xt. Vic chng minh cc b im thng hng nh th gip hng gii quyt c sng
sa hn v a bi ton tr v vi mt tnh cht quen thuc v s vung gc gia ng ni tm
v trc ng phng ca hai ng trn. Vi bi ton th v nh vy ta s xt n nhng m rng
v ng dng quan trng ca n trong cc bi ton quen thuc v thi hc sinh gii ca mt s
nc.
2. Khai thc nh l
Trong b trn ta thu c ba b im thng hng v c nhng tnh cht kh p. Mt tnh cht
c suy ra trc tip ca b d ny c a vo bi hnh trong k thi China MO 1997. Ta
xt bi ton
62
1 \
\
\ C OHD
\ D 90
\
MH C C TH
C C THD
MH
T D
2
\
KAC
[ D ABC
\
NCA
Nhn xt. Mt bi ton khng qu kh nhng vn tip tc p dng b quen thuc ny. Song
ta tip tc pht hin mt tnh cht kh hay y, .AKNC /; .AONM /; .KOCM / u nhn
G l giao im ca hai ng cho. iu ny d dng thu c thng qua khi nim tm ng
phng ca ba ng trn. Vy ta c th chng minh nh l Brokard bng kt qu ny hay
khng? Ta cng quay li vi nh l th v ny:
Nhn xt. Bi ton trn kho lo vn dng mt vin ngc qu trong t gic ton phn, t
a ta n mt tnh cht khc na ca nh l Brokard:
Tnh cht 3. Trc tm G ca tam gic OEF nm trn ng thng Steiner ca t gic ton phn
67
Chng minh. p dng nh l Pascal cho lc gic suy bin thnh t gic AABC CD ta c
M; N; P thng hng. p dng nh l Pascal cho lc gic suy bin thnh t gic ABBCDD ta
c M; N; Q thng hng. Tm li ta c M; N; P; Q thng hng.
Ta c iu phi chng minh.
T b trn ta c tip h qu nh sau
H qu. Cho conic C tip xc cc cnh AB; BC; CD; DA ca t gic ABCD theo th t ti
M; N; P; Q. Khi AC; BD; MP; NQ ng quy.
R rng b trn l mt m rng p ca b nu u bi i vi ellipse, parabol hay
hyperbol. Trong trng hp l ellipse, ch cn thc hin mt php co thnh hnh trn th ta li c
ngay nhng ng dng mi m na. B tip theo chnh l m rng ca B 2:
Gi A1 A2 A3 A4 l t gic khng l hnh thang ni tip trong mt conic C v M1 ; M2 ; M3 ln lt
l giao im ca A1 A2 v A3 A4 , A2 A3 v A4 A1 , A3 A1 v A2 A4 . Gi N1 ; N2 ; N3 ; P1 ; P2 ; P3
l giao im ca tip tuyn ca conic ti A1 v A2 , A1 v A4 , A1 v A3 , A3 v A4 , A2 v
A3 , A2 v A4 . Gi U1 ; U2 l tip im ca hai tip tuyn ca conic i qua M1 . nh ngha
tng t V1 ; V2 i vi M2 v W1 ; W2 i vi M3 . B 1 cho ta ba b im thng hng
l .M2 I M3 I N1 I P1 /; .M3 I M1 I N2 I P2 /, .M1 I M2 I N3 I P3 /. Ln lt gi ba ng thng y l
m1 ; m2 ; m3 .
70
Chng minh. Trong mt phng x nh tn ti php chiu ' bin conic C thnh ng trn C 0 .
Nh ta bit, php chiu ' bo ton s thng hng ca cc b im nn thng qua php bin
hnh ny ta c ngay B 2 v theo cc b im im .M2 I M3 I U1 I U2 /; .M1 I M3 I V1 I V2 /;
.M1 I M2 I W1 I W2 / thng hng.
Ta c iu phi chng minh.
Mt kt qu p li c chng minh. Gi O l tm ca conic C, t kt qu ny ta xt tam gic
OM1 M2 sau:
71
3. ng dng
Bi ton 7 (Trng h Bc Trung B 2015 - Ngy 2). Cho tam gic nhn ABC c ng
cao AH , trc tm K. ng thng BK ct ng trn ng knh AC ti D; E (BD < BE).
ng thng CK ct ng trn ng knh AB ti F; G (CF < C G). ng trn ngoi tip
tam gic DHF ct BC ti im th hai l P .
a) Chng minh rng cc im G; H; P; E cng thuc mt ng trn.
b) Chng minh rng cc ng thng BF; CD; PK ng quy.
Bi ton 8. Cho t gic li ABCD khng l hnh thang ni tip ng trn tm O. Gi E; F; G
ln lt l giao im ca AB v CD, AD v BC , AC v BD. Gi X; Y theo th t l trung
im ca AC; BD. Ko di XY ct EF ti Z. Ko di GZ ct ng trn ngoi tip tam gic
OFE ti Q. ng trn ng knh GQ ct ng trn ngoi tip tam gic OFE ti K khc
Q. Gi H l im Miquel ca t gic ton phn ABCDEF . Chng minh rng ng trn
ngoi tip cc tam gic KQG v KZH tip xc nhau.
Bi ton 9 (L B Khnh Trnh). Cho tam gic ABC ni tip .O/ c B; C c nh, A chy
trn cung nh BC . M; N l trung im AB; AC . Ly P trn ng thng MN tha mn
\
\ C ACB
[ D BAC
[ . ng trn .ABP / ct AC ti E, .ACP / ct AB ti F .
BP
C C ABC
Chng minh rng .AFE/ i qua mt im c nh.
Bi ton 10 (L B Khnh Trnh). Cho tam gic ABC ni tip .O/, trung tuyn AI ct .O/
ti D. AB ct CD ti E. AC ct BD ti F . .ABF / ct .ACE/ ti K. .O1 /; .O2 / l cc ng
trn i qua B tip xc vi AC ti A v i qua C tip xuc vi AB ti A. Chng minh ba ng
trn .O1 /; .O2 / v .OK/ c mt im chung.
Bi ton 11. Cho tam gic ABC ni tip .O/, im P nm trong tam gic sao cho AP vung
gc BC . ng trn ng knh AP ct ng thng AC; AB ln lt ti E; F v ct .O/ ti
im G khc A. Chng minh rng BE; CF; GP ng quy.
Bi ton 11 c th xem [6].
Bi ton 12 (USA TST 2012). Cho tam gic ABC nhn, ng cao AA1 ; BB1 , C C1 . Gi A2
l giao im ca BC v B1 C1 . nh ngha B2 ; C2 tng t. Gi D; E; F theo th t l trung
im ca BC; CA; AB. Chng minh rng ng thng vung gc k t D ti AA2 , E ti BB2
v F ti C C2 ng quy.
Bi ton 13. Cho t gic ABCD ni tip .O/. Gi E; F ln lt l giao im ca AB v CD,
AD v BC . Gi M; N theo th t l trung im ca AC; BD. Gi H; K ln lt l trc tm
ca tam gic MEF v tam gic NEF . Chng minh rng HNKM l hnh bnh hnh.
72
73
74
AT
CT
a BT
b
,
D
:
c DT
d
B
M
A
T
Q
I
AV
CV
a BV
b
,
D . T suy ra .AC; T V / D
c DV
d
B
M
A
T
Q
I
a
. p dng nh l Menelaus cho 4ABC ta c
c
CV
M , N , V thng hng. Tng t suy ra P , Q, V thng hng. Vy tnh cht trn cng c chng
minh.
Chng minh. Ly V trn AC sao cho
AV
X
E
76
Y C 2 D AY 2
EC 2 D
AD D EC nn AX 2
AB D DC
XA2 C C Y 2
YE 2
AY 2
EC 2 :
XC 2 D AY 2
Y C 2.
CX 2 D XA2 C AC 2 CX 2 .AY 2 C AC 2
! !
! !
D 2AX AC 2AY AC
! !
D 2AC YX
C Y 2/
nh l 5. AB D
NQ IA:IB
: r2 :
2
B
M
A
B'
A'
N
Q
I
nh l 6.
IB 2
ID 2
D
.
AB:BC
CD:DA
77
N
Q
I
IC:ID NQ
AB
IA:IB
:
suy
ra
. Tng t
D
r2
2
CD
IC:ID
2
2
2
BC
IB:IC
AB BC
IB
IB
ID
D
suy ra
D
hay
D
.
AD
IA:ID
CD AD
ID 2
AB:BC
CD:DA
Chng minh. T nh l 5, ta c CD D
nh l 7. IA:IC C IB:ID D
AB BC CD DA
B
M
P'
N
Q
I
M'
nh l 8. IA:IC D
.a C c/:r
sin C
2
:
78
N
Q
I
AB BC CD DA: sin
C
:
2
B
M
A
N
Q
I
.a C b C c C d / r
AB:BC:CD:DA
sin C
2
p
C
D .a C b C c C d / r D AB BC CD DA: sin
. Ta c iu phi
2
2. Mt s bi tp p dng
Bi ton 1. 4ABC cn ngoi tip ng trn .I /. Ly E thuc AB, F thuc AC sao cho EF
l tip tuyn ca ng trn .I / v EF k BC . ED vung gc vi BC ti D. Gi H l giao
im ca BI vi ng thng qua F vung gc vi BC . Chng minh rng DH vung gc vi
EC .
79
H
I
B
X=Y
P
Q
A
S
I
80
FC
CE D FQ C QC
CR
RE D F S
EP D FA C AS
AP
EA D FA
EA
.
8
1
< FX D .FE C FA
2
Mt khc
1
: F Y D .FE C F C
2
chng minh.
EA/
nn, FX D F Y suy ra X Y . Vy bi ton c
CE/
Nhn xt. Ngoi ra, nu k ta thy trn hnh v cng c hai tam gic c ng trn ni tip
tip xc nhau l 4ABC , 4ADC (Tng t l cp tam gic 4ABD, 4CBD).
Trong bi ton, ta rng F C CE D FA EA chnh l nh l Pithot m rng cho t gic
lm ngoi tip ng trn. p dng nh l trn ta c th chng minh c bi ton sau.
Bi ton 3. Cho t gic ABCD va ngoi tip va ni tip. ng trn ni tip tip xc vi
AB, CD ti X , Y . ng thng vung gc vi AB, CD ti A, D ct nhau ti U ; ti X , Y ct
nhau ti V ; ti B, C ct nhau ti W . Chng minh rng U , V , W thng hng.
81
E
U
B
F
A
Bi ton 4 (ng thng Newton ca t gic ngoi tip). Cho t gic ABCD ngoi tip
ng trn .I / th trung im hai ng cho AC , BD v I thng hng.
82
B
M
I
: SMAB C SM CD D SABCD
2
8
1
I2
P
N
I1
K
S
T NI D 90
D AIB ( do I l tm ng trn bng tip gc T ca 4TAB ). Suy
2
IB
NB
NC
ra 4IAB4NIB ( g.g ) do
D
D
. Tng t, ta c 4I NC 4DIC ( g.g )
IA
NI
NI
IC
NC
IC
IB
suy ra
D
. T , ta c
D
nn IA:IC D IB:ID. Vy bi ton c chng
ID
NI
ID
IA
minh.
K
F
N
ADC < 180 v ABD C ACB D ACD C ADB. Chng minh rng mt trong hai
ng cho ca t gic ABCD i qua trung im ng cho cn li.
B
C
D
Chng minh. ng trn ngoi tip 4ABC ct BD ti E. D dng nhn thy DAE D
DA
DE
DE
DC
DCE. p dng nh l sin, ta c
D
D
D
.
sin AED
sin DAE
sin DCE
sin DEC
DA
sin AED
sin ACB
AB
Suy ra
D
D
D
. Li c t gic ABCD ngoi tip ng trn
DC
sin DEC
sin BAC
BC
DA
BC C DA CD
do AB D BC C DA CD. Nn
D
.
DC
BC
Hay .BC CD/.DA CD/ D 0 suy ra BC D CD hoc CD D DA.
Khi BC D CD th AB D DA. Do vy AC l trung trc ca BD hay AC i qua trung im
ca BD. Chng minh tng t vi trng hp CD D DA. Vy bi ton c chng minh.
c bit, trong IMO Shortlist cng tng xut hin nhiu bi ton lin quan n t gic ngoi tip
v mt s bi ton sau l in hnh.
85
A
I1
H
E
I3
M
F
I2
Nhn xt. Trong qu trnh tm hiu, ti nhn thy bi ton s 5 trong thi VN TST 2015 c
coi l m rng t bi ton trn.
Bi ton. 4ABC nhn v c im P nm trong tam gic sao cho APB D AP C D v
> 180
BAC . ng trn ngoi tip 4APB ct AC E, ng trn ngoi tip 4AP C
ct AB F . Q l im nm trong 4AEF sao cho AQE D AQF . Gi D l im i xng
vi Q qua EF , phn gic EDF ct AP ti T .
a) Chng minh rng DET D ABC ; DF T D ACB.
b) ng thng PA ct cc ng thng DE, DF ln lt ti M , N . Gi I , J ln lt l tm
ng trn ni tip cc 4PEM , 4PF N v K l tm ng trn ngoi tip 4DIJ . ng
thng DT ct .K/ ti H . Chng minh rng HK i qua tm ng trn ni tip ca 4DMN .
Bi ton 9 (IMO Shortlist 2007). Cho im P nm trn cnh AB ca t gic ABCD. Gi .I /,
.I1 /, .I2 / ln lt l ng trn ni tip 4CPD, 4APD, 4CPB. Bit rng ng trn .I /
tip xc vi ng trn .I1 /, .I2 / ti K, L. Gi E, F ln lt l giao im ca AC , BD v
AK, BL. Chng minh rng E, I , F thng hng.
86
I1
I2
B
N
Chng minh. Gi M , N l giao im ca hai tip tuyn chung ngoi ca .I /, .I1 / v .I /, .I2 /.
AD C DP AP
DP C DC P C
CP C BC BP
DC C CP
D
v
D
2
2
2
2
AD C CP D AP C CD
nn
hay t gic AP CD, BPDC ngoi tip ng trn.
BP C CD D DP C BC
Ta c
DP
p dng nh l Monge & dAlembert cho b ba ng trn .I /, .I1 /, .AP CD/ v .I /, .I2 /,
.BPDC / th M; A; C v N; B; D. Tng t, p dng nh l Monge & dAlembert cho b ba
ng trn .I /, .I1 /, .I2 / suy ra KL, AB, MN ng quy. Ta tip tc p dng nh l Desargues
cho 4KAM v 4LBN ; suy ra E, I , F thng hng. Vy ta c iu phi chng minh.
Bi ton 10 (Sharygin Geometry Olympiad 2014). Cho t gic ABCD ngoi tip ng trn
.I /. ng trn .I / tip xc BC; DA ti E; F sao cho AB; EF; CD ng quy. ng trn
ngoi tip tam gic AED v BF C ln lt ct .I / ti im th 2 ln lt l E1 ,F1 . Chng
minh rng EF k E1 F1 .
87
E
C
E1
G
M
F1
H
I
A
MF D ME:ME1
(do M l tm ng phng ca .I /; .AED/; .AID/ ). Suy
ME:ME1 D MA:MD
Ta c
2
Bi ton 11. T gic ABCD ngoi tip ng trn .I /. Ly M i xng A qua BD. Gi DM
ct BC ti E, BM ct DC ti F . Chng minh rng t gic CEMF ngoi tip ng trn.
88
K
E
I
DK
BK
Chng minh. Gi CI ct BD ti K nn CK l phn gic BCD suy ra
D
. Gi
BC
DC
1
phn gic gc MBC giao CI ti J1 suy ra IBJ1 D ABM D ABD D MBD do
2
IK J1 K
BK 2
IBK D CBJ1 D MBJ1 . T ta c
D.
/ . Gi phn gic CDM
IC J1 C
BC
IK J2 K
J1 K
DK 2
J2 K
ct CI ti J2 .Tng t, ta c
D.
/ . T nhng iu trn, suy ra
D
IC J2 C
DC
J1 C
J2 C
hay J1 J2 J . Nn CJ , FJ , EJ MJ ln lt l phn gic ca F CE, CFM , CEM ,
FME do vy J tm ng trn ni tip t gic CEMF . Vy bi ton c chng minh.
Bi ton sau y tham kho [4] l mt ng dng ca cc nh l t 6 n 9 v cc cng thc lin
quan n cc yu t trong mt t gic ngoi tip.
Bi ton 12. Cho t gic ABCD ngoi tip ng trn .I / khng c 2 cp cnh no song song.
Chng minh rng I l trng tm ca ABCD khi v ch khi IA:IC D IB:ID.
B
M E
A
N
Q
H
F
I
P G
Chng minh. Trc tin, ta chng minh chiu thun ca bi ton ngha l nu I l trng tm
t gic ABCD th IA:IC D IB:ID t AM D AQ D a, BM D BN D b, CN D CP D c,
ja d j
jb cj
DP D DQ D d suy ra QH D
; NF D
.
2
2
Gi E, F , G, H ln lt l trung im ca AB, BC , CD, DA. Ta c I l trng tm t gic
ABCD nn I l trung im HF suy ra HQ D NF hay ja d j D jb cj.Trng hp 1:
89
3. Bi tp t luyn
Bi ton 13. (Sharygin Geometry Olympiad 2014). Cho I l tm ng trn ni tip t gic
ABCD. Tip tuyn ti A v C ca ng trn ngoi tip 4AIC ct nhau ti X . Hai tip tuyn
ti B v D ca ng trn ngoi tip 4BID ct nhau ti Y . Chng minh rng X , Y , I thng
hng.
Bi ton 14. Cho t gic ABCD ngoi tip ng trn .I /. Gi H1 , H2 , H3 , H4 ln lt l
trc tm 4IAB, 4IBC , 4ICD, 4IDA. Chng minh rng H1 , H2 , H3 , H4 thng hng.
Bi ton 15. Cho t gic ABCD ni tip. Mt ng trn bt k i qua C , D giao AC , AD,
BC , BD ti A1 , A2 , B1 , B2 . Mt ng trn khc i qua A, B giao CA, CB, DA, DB ti C1 ,
C2 , D1 , D2 . Chng minh rng tn ti mt ng trn tip xc vi A1 A2 , B1 B2 , C1 C2 , D1 D2 .
Bi ton 16. Cho hai ng trn .O1 / v .O2 / tip xc trong vi .O/ ti A, B. T A k tip
tuyn At1 , At2 ti .O2 /, t B k tip tuyn Bz1 , Bz2 ti .O1 /. Gi At1 ct Bz1 ti X , At2 ct
Bz2 ti Y . Chng minh rng AXBY ngoi tip ng trn.
Bi ton 17. Cho t gic ABCD ngoi tip ng trn. ng trung trc ca DA, AB, BC ,
CD ln lt ct trung trc ca AB, BC , CD, DA ti X , Y , Z, T . Chng minh rng t gic
X Y ZT ngoi tip ng trn.
Bi ton 18. Cho 4ABC , ly D, E thuc BC . Gi .I1 /, .I2 /, .I3 /, .I4 / ln lt l ng trn
ni tip 4ABD, 4ACE, 4ABE, 4ADC . Chng minh rng tip tuyn chung ngoi khc BC
ca .I1 /, .I2 /, .I3 /, .I4 / ct nhau trn BC .
4. Li kt
Ti xin gi li cm n chn thnh nht ti thy Trn Quang Hng gio vin trng THPT
chuyn KHTN, H Ni, v anh Ng Quang Dng hc sinh lp 12A2 Ton trng THPT
chuyn KHTN, H Ni, c k bn tho v a ra nhng li gp qu bu, xc ng ti
liu c hon chnh hn. Mc d c gng ht sc nhng ti liu cn c nhiu thiu st, ti
rt mong nhn c s gp ph bnh ca bn c chuyn c hon thin hn.
91
92
MT S NG DNG CA CC V I CC
Trn Quang Hng (Trng THPT Chuyn KHTN, H Ni)
Nguyn Tin Dng (i hc Ngoi thng, H Ni)
1. M u
Khi nim im lin hp xut pht t vic ta chia iu ha on thng bi mt ng trn ngha
l khi cho ng trn ct on thng ti hai im th hai im lin hp iu ha vi hai u
mt on thng. Khi nim v cc v i cc c nh ngha thng qua khi nim v im lin
hp, iu c ngha l n gn cht vi cc khi nim v hng iu ha v chm iu ha. Tuy
nhin trong mt s bi ton vic dng cc i cc thc s l cn thit m vic s dng cc khi
nim iu ha thng thng khng th thay th c, hoc nu c mun thay th th li dn n
s rm r trong trnh by. Do chng ti vit bi ny vi mc ch tng kt li nhng chnh
trong cch s dng cng c cc i cc. Mt khc chng ti cng mun a ra mt s v d xc
thc cho thy cn thit phi dng cc i cc ch khng mun s dng khi nim ny mt cch
hnh thc theo kiu dng cng c m khng dng cng c.
2. Tm tt l thuyt
Trong mc ny ti s tm tt li mt s chnh t vic nh ngha cc i cc cho ti mt s
tnh cht hay dng gii ton. Cc v i cc c nhiu cch nh ngha nhng vi ng trn,
nh ngha sau theo chng ti l hay nht. Cch nh ngha ny c tham kho trong [3]. Cc
khi nim cc v i cc cng cc vn lin quan khc cc bn c th tham kho [1,2]. Ta bt
u t khi nim im lin hp
nh ngha 3. Cho ng trn .O/ hai im A; B gi l lin hp vi .O/ nu ng trn ng
knh AB trc giao vi .O/.
Khi nim cc v i cc c nh ngha thng qua khi nim im lin hp nh sau
nh ngha 4. Cho ng trn .O/ v im P . Tp hp tt c cc im lin hp vi P l mt
ng thng vung gc vi OP . ng thng gi l ng i cc ca P i vi .O/. im
P gi l cc ca ng thng i vi .O/.
nh l sau c th coi l nh l c bn nht ca cc khi nim v cc v i cc
93
3. Mt s nh l ng dng
nh l sau tham kho [4]
nh l 3 (nh l Salmon). Cho ng trn .O/ v P; Q l hai im bt k. Gi K; L l
ln lt l hnh chiu ca P; Q ln ng i cc ca Q; P i vi .O/. Chng minh rng
OP
PK
D
.
OQ
QL
V
O
Q
L
94
B
A
Q
P
G
O
A
Y
D
K
Z
H
E X
W
Chng minh. Gi Y Z; ZX; XY ct BC; CA; AB ti U; V; W , theo nh l Desargues ta cn
chng minh U; V; W thng hng, mt khc khi p dng nh l Menelaus cho tam gic trung
bnh th U; V; W thng hng khi v ch khi trung im ca AU; BV; C W thng hng. Ta li
d thy trc tm H ca tam gic ABC c cng phng tch vi cc ng trn ng knh
AU; BV; C W nn mun ch ra trung im ca AU; BV; C W thng hng ta ch cn chng minh
cc ng trn ng knh AU; BV; C W ng trc. Do Y; Z ln lt l cc ca CA; AB nn A
l cc ca Y Z. T hnh chiu D ca A ln Y Z chnh l nghch o ca A qua .K/. Tng t
ta c E; F . D thy D; E; F u nm trn cc ng trn ng knh AU; BV; C W mt khc
theo tnh cht nghch o th KD:KA D KE:KB D KF:KC nn K c cng phng tch vi
cc ng trn ny, iu c ngha KH chnh l trc ng phng ca cc ng trn ng
knh AU; BV; C W , ta hon thnh chng minh.
im ng quy c gi l tm thu x ca tam gic ABC v ng trn .K/. Hai tam gic
ABC v X Y Z c gi l hai tam gic lin hp i vi ng trn .K/. nh l trn cng l
mt tnh cht quan trng ca cc v i cc c ng dng nhiu trong cc bi ton v tam gic.
Ba bi ton sau c th coi l h qu trc tip ca bi ton trn
H Qu 3.0.4. Cho tam gic ABC v ng trn .K/ bt k. Chng minh rng i cc ca
A; B; C vi .K/ ct BC; CA; AB theo ba im thng hng.
H Qu 3.0.5. Cho tam gic ABC v P bt k. D; E; F l hnh chiu ca P ln BC; CA; AB.
Trn PD; PE; PF ln lt ly cc im X; Y; Z sao cho PD:PX D PE:P Y D PF :P Z.
Chng minh rng AX; BY; C Z ng quy.
96
A
G
H
F
X
K
M
B
S
O
F
R
N
C
P
Q
Y
Z
Chng minh. Gi s lc gic ABCDEF ngoi tip ng trn .O/. Cc tip im ca .O/
vi AB; BC; CD; DE; DF; FA l M; N; P; Q; R; S . Thy ngay giao im ca cc cp ng
thng MN v RQ, NP v SR, PQ v SM ln lt l cc ca cc ng thng BE; CF v
AD i vi ng trn .O/. Theo nh l Pascal cc im ny thng hng nn AD; BE; CF
ng quy.
Mt cch ngc li khi cng nhn nh l Brianchon ta hon ton c th chng minh nh l
Pascal bng cc i cc bng cch dng ra cc tip tuyn i vi ng trn ct nhau to ra lc
gic ngoi tip
nh l 8 (nh l Pascal). Chng minh rng giao im ca cc cnh i trong mt lc gic
ni tip thng hng.
98
A
N
F
O
S
E
B
P
C
D
Y
Z
Chng minh. Xt lc gic ABCDEF ni tip ng trn .O/ ta cn chng minh giao im
X; Y; Z theo th t ca cc cp ng thng AB v DE, BC v FE, CD v FA thng hng.
Gi tip tuyn ti A; B; C; D; E; F ca .O/ ct nhau ln lt to thnh lc gic MNPQRS
ngoi tip nh hnh v. D thy X; Y; Z ln lt l cc ca cc ng thng MQ; PS v NR.
Theo nh l Brianchon th MQ; PS v NR ng quy nn X; Y; Z thng hng.
Lc gic trong hai nh l trn c th suy bin khng nht thit phi li nh hnh minh ha v
chng ta cng nn hiu mt linh hot cc khi nim "ng cho chnh" v "cnh i" ca lc
gic trong pht biu nh l.
Mc d khi t hai chng minh ny cnh nhau chng tng chng nh khng c ngha v dng
nh l ny chng minh nh l kia, nhng khng phi vy. Trong hnh hc s cp chng ta
bit nhiu cch khc chng minh nh l Pascal v Brianchon khi chng ta hon ton c th
dng nh l ny chng minh nh l kia thng qua phng php s dng cng c cc v i
cc nh trn. Tuy nhin mc ch chnh ca chng ti khi trnh by hai chng minh ny cnh
nhau lm ni bt s i ngu ca hai nh l kinh in l Pascal v Brianchon thng qua hai
khi nim i ngu quan trng khc ca hnh hc x nh l cc v i cc.
Nh vy cng vi nh l c bn ca La Hire th cc nh l ca Salmon, Brokard, Conway,
Steinbart, Brianchon v Pascal cng l cc nh l rt quan trng gn lin vi hnh hc x nh v
c trnh by mt cch thng nht trong bi vit ny thng qua cc khi nim v nh l ca
cc v i cc. Mt khc mi nh l trn u l cc nh l ln m nhng khai thc cng nh
tng qut chng c cp v vit nhiu n mc kh c th lit k ra ht, do vi mt
bi vit nh chng ti ch mun gii thiu cc nh l cng vi mt ci nhn thng nht di khi
nim cc v i cc ch khng c tham vng i su vo mt nh l no.
99
4. Mt s v d
Cc bi ton v d chng ti ngh trong mc ny mang hi hng ch o l cc bi ton thi
Olympic ch khng phi l cc bi ton thuc v i tng nghin cu chuyn su. Trong mt
s bi ton chng ti s s dng cc nh l phn trc nhng chng ti cng khng c tham
vng dng ht tt c cc nh l, v mi nh l cn c nhng ng dng chuyn su m mt
bi vit di cng cha th vit ht.
Bi ton u tin tham kho [19]
Bi ton 1. Cho tam gic ABC vi ng trn ni tip .I /. P l im bt k. PA; PB; P C ct
BC; CA; AB ti K; L; N . Gi X; Y; Z ln lt l cc ca cc ng thng LN; NK; KL i
vi .I /. Chng minh rng AX; BY; C Z ln lt ct BC; CA; AB ti ba im thng hng trn
mt ng thng v ng thng ny tip xc vi .I /.
X
A
V
W
N
E
Q
L
F
I
Y
Chng minh. Gi AX; BY; C Z ln lt ct BC; CA; AB ti U; V; W . Trc ht ta s chng
minh YB; C Z ng quy vi EF , t ta d thy V W tip xc .I /. Tng t th U W; U V
tip xc .I / nn U; V; W thng hng trn ng thng tip xc .I /, tht vy. Gi DE; DF
ln lt ct KL; KN ti S; T do AD; BE; CF ng quy v AK; BL; CN cng ng quy nn
D.KA; EF / D 1 D K.DA; LN / do A; S; T thng hng. V B; Y ln lt l cc ca
DF; NK nn T l cc ca BY . Tng t S l cc ca C Z. Mt khc A l cc ca EF . V
A; S; T thng hng nn d thy BY; C Z v EF ng quy. Vy l iu phi chng minh.
Bi ton sau tham kho [18]
100
Q
N
Ka
X
Kb
Kc
I O
M
Ka
X
B
N
Chng minh. Gi .Kb /; .Kc / tip xc .O/ ti P; Q. Theo tnh cht quen thuc th PI i
qua trung im N cung AC cha B v QI i qua trung im M ca cung AB cha C .
ng thng qua I vung gc AI ct PQ ti X . D thy AI ? MN nn XI k MN , do
XIQ D NMI D IPQ. Do XI 2 D XP:XQ. Ta d thy tm ngoi tip ca tam gic
BIC l giao ca AI vi .O/ nn XI l tip tuyn ca .BIC / nn XI 2 l phng tch ca X
i vi .BIC / mt khc XP:XQ l phng tch ca X i vi .O/. Do X nm trn trc ng
phng ca .O/ v .BIC / chnh l BC . T vic BC l tip tuyn chung ca .Kb /; .Kc / cn
P; Q cng l cc tm v t ngoi ca .Kb /; .Kc / vi .O/ nn theo nh l Dlambert giao im
X ca PQ v BC phi l tm v t ngoi ca .Kb /; .Kc / nn Kb Kc i qua X. Theo gi thit D
l cc ca Kb Kc vi .Ka / m Kb Kc i qua X nn D v X lin hp vi .Ka /. Li d thy A v
X cng lin hp vi .Ka / nn AD l ng i cc ca X i vi .Ka /. Tng t vi BE; CF .
Theo chng minh bi trc th cc ng i cc ny ng quy.
Chng ta i tip ti bi ton sau l thi chn i tuyn KHTN vng 2 nm 2011-2012 ngy th
nht do tc gi xut
Bi ton 4. Cho tam gic khng cn ABC . ng trn ni tip .I / ca tam gic ABC tip
xc vi BC; CA; AB ln lt ti D; E; F . AD giao EF ti J . M; N di chuyn trn ng trn
.I / sao cho M; J; N thng hng v M nm v pha na mt phng cha C b AD, N nm v
pha na mt phng cha B b AD. Gi s DM; DN ln lt ct AC; AB ti P; Q.
S
A
E
P
F N
J
M
E
F V
U
P
L
B
S
K
W
103
R
BD
Q
L
S J
K
T
I
C
A
N E
S
F
B D
M
P
Bi ton 8. Cho tam gic ABC c ng trn ni tip .I /. M; N; P thuc cc cnh BC; CA; AB
sao cho AM; BN; CP ng quy. K cc tip tuyn MX; N Y; PZ ca .I /. Chng minh AX; BY; C Z
ng quy.
105
N'
F
P
Z
Y'
X
M'
X'
YN
I
Z'
M D
P'
Chng minh. Ly M 0 ; N 0 ; P 0 trn BC; CA; AB sao cho .BC; MM 0 / D .CA; N N 0 / D .AB; PP 0 / D
M 0B N 0C P 0A
MB NC PA
1 . Ch rng AM; BN; CP ng quy ta c 0 0 0 D
D1
MC NA PB
M C NA PB
nn M 0 ; N 0 ; P 0 thng hng. D; E; F l tip im ca .I / vi BC; CA; AB. K cc tip
tuyn M 0 X 0 ; N 0 Y 0 ; C 0 P 0 ca .I / th theo bi ton 6 ta thy AX 0 ; BY 0 ; C Z 0 cng chnh l
AX ; BY; C Z. DX 0 ; EY 0 ; F Z 0 c cc cc i vi .I / tng ng l M 0 ; N 0 ; P 0 thng hng nn
chng ng quy. p dng nh l Steinbart ta c AX 0 ; BY 0 ; C Z 0 ng quy hay AX; BY; C Z
ng quy.
K
A
L
S
Q
R
I
B
K
A
E
N
F
B
M
I
C
S
R
F
M T
Q
I
C
Bi ton 11. Cho tam gic ABC c ng trn ni tip .I /. D; E; F l trung im BC; CA; AB.
i cc ca D i vi .O/ ct EF ti X. Y; Z c nh ngha tng t. Chng minh rng
X; Y; Z thng hng.
108
Z
Ib
Ic
F
M
I
K
B
L
Y
Ia
Chng minh. Cc i cc ca D; E; F i vi .I / ct nhau to thnh tam gic H; K; L. E; F
cng lin hp H i vi .I / nn EF l i cc ca H i vi .I /. Theo bi ton 8 th H l trc
tm tam gic IBC . Tng t K; L l trc tm cc tam gic ICA; IAB. Gi Ia ; Ib ; Ic l tm
bng tip gc A; B; C ca tam gic ABC . D thy H; K; L i xng vi Ia ; Ib ; Ic qua D; E; F .
Ch rng hai tam gic Ia BC; Ia Ib Ic ng dng nn Ia D l ng i trung ca tam gic
Ia Ib Ic . T d thy DH; EK; FL ng quy ti M l im Lemoine ca tam gic Ia Ib Ic cng
l im Mittenpunkt ca tam gic ABC . X thuc i cc ca D; H i vi .I / nn D; H cng
lin hp X i vi .I /. Do DH l i cc ca X i vi .I / nn X lin hp M i vi .I /.
Tng t Y; Z cng lin hp M i vi .I /. Vy X; Y; Z cng thuc i cc ca M i vi
.I /.
S kin DH; EK; FL ng quy c th c suy ra trc tip bng vic s dng nh l Conway
cho tam gic HKL v ng trn .I / vi ch D; E; F l cc ca KL; LH; HK i vi .I /.
Bng vic s dng bi ton 8, qua lng knh cc v i cc chng ta c th gii quyt d dng
bi ton trong [14]. Ta i ti bi ton sau
109
M
A
P
F
Z
E
V
I
R
U
X D
N
Chng minh. Gi ng trn .I / ni tip tam gic ABC tip xc vi BC; CA; AB ti X; Y; Z.
DL; EM; F N tip xc .I / ti U; V; W . XU; Y V; ZW ct nhau to thnh tam gic PQR. T
bi ton 8 d thy P; Q; R l cc ca EF ; FD; DE i vi .I / v cng l trc tm cc tam gic
IBC; ICA; IAB. Ch rng PX; QY; RZ ng quy ti I , p dng b trn cho tam gic
PQR v ng trn .I / ta c P U; QV; RW ng quy. Xt cc i cc vi .I /. L thuc cc i
cc EF; DU ca P; U nn L lin hp vi P; U . Do P U l i cc ca L. Lp lun tng t
QV; RW l i cc ca M; N . P U; QV; RW ng quy nn cc cc tng ng L; M; N thng
hng.
110
B'
C'
A
C1
B1
B2
C2
E'
A2
F'
B0
A0
I
C0
D'
B
A1
A'
F
I G
M
B
J
D
Chng minh. Gi .I / l ng trn ni tip tam gic ABC . H l trc tm tam gic IBC . Theo
bi ton 8 H l cc ca EF vy H v X lin hp vi .I / vy ng i cc ca X l ng
thng qua H vung gc vi IX. Gi M l tm ni tip tam gic DEF v K l tm bng tip
gc A ca tam gic ABC . D thy IK l ng knh ca ng trn ngoi tip tam gic IBC
nn K v H i xng nhau qua D. Gi J i xng I qua M . D thy DM k IA. T theo
tnh cht ng trung bnh hnh thang th HJ k IA ? IX. Ni cch khc ng i cc ca
X lun i qua J . Tng t th cc ng i cc ca Y; Z cng i qua J . Vy X; Y; Z thng
hng v J chnh l cc ca ng thng qua X; Y; Z. D thy I; G; M; J thng hng nn ng
thng qua X; Y; Z vung gc vi IG.
Trong k thi Romanian Masters In Mathematics nm 2012 c bi ton hnh hc hay c vit li
nh sau
112
O
K
I
Y
l
H
Z
S
Q
A
B
R
K
T
O
D
Bi ton 17. Cho tam gic ABC ni tip .O/ c ng trn ni tip .I / tip xc vi BC; CA; AB
ti A0 ; B0 ; C0 . A1 l im chnh gia cung BAC ca .O/. Ly A2 trn IA1 sao cho A0 A2 k IA.
Ly A3 trn B0 C0 sao cho A2 A3 ? IA1 . B3 ; C3 c nh ngha tng t. Chng minh rng
A3 ; B3 ; C3 cng nm trn ng thng vung gc vi OI .
Chng minh. IA1 i qua tip im X ca ng trn A - mixtilinear ca tam gic ABC vi
.O/. ng thng qua I vung gc vi IA ct BC ti A4 . Theo tnh cht quen thuc XA4 l
phn gic ngoi ca BXC nn XA4 ? XI . Xt cc i cc vi .I /. D thy A0 A2 ? IA4 l
i cc ca A4 nn A2 lin hp vi A4 . Do XA4 ? IA2 l i cc ca A2 nn X lin hp
vi A2 . V th A2 A3 ? IX l i cc ca X nn X lin hp vi A3 . A3 thuc i cc B0 C0
ca A nn A lin hp vi A3 . T AX l i cc ca A3 i vi .I /. AX i qua tm v t
ngoi S ca .O/; .I / nn A3 lin hp vi S. Lp lun tng t B3 ; C3 u lin hp vi S . Vy
A3 ; B3 ; C3 nm trn i cc ca S vung gc vi OI .
114
A1
A
C0
B0
O
I
A3
S
A2
B
A0
A4
X
Kt thc cc v d, chng ti cng c i li mun chia s. Cc v i cc l mt khi nim quan
trng trong hnh hc x nh cng l mt cng c quan trng trong vic gii ton hnh hc s cp.
Trong mt bi vit nh khng th no din t ht nhng bi ton s dng cng c ny. nh l
c bn trong phn ny l nh l La Hire c s dng nhiu nhng bn cnh nhng nh l
ln ca phn ny nh nh l Salmon, nh l Brokard, nh l Conway cng mi ch gii thiu
qua cng vi cch chng minh ch bi vit cn cha cp c ti nhng ng dng ht sc
phong ph ca cc nh l ny. Mt khc nhng ng dng ln ca cc i cc gn lin vi t
gic ngoi tip, lc gic cng cha c cp ti trong bi vit. Do bi vit ny mi l mt
ci nhn lt qua mt s bi ton ng dng hay ca cc i cc ch cha i su khai thc c th.
Mi bi ton trong chuyn ny cn c rt nhiu khai thc m c th vit thnh mt chuyn
ring. V mt bn cht cc i cc xut pht t khi nim im lin hp v hng iu ha v n
c pht trin ln nhng vn gi c tnh n gin nn c ng dng rt ln. Nu trong mt bi
ton ln trnh dng cc i cc, ngi gii hon ton c th lm thm mt cng on na
chng minh mt cch tr hnh cc tnh cht ca cc i cc v bn thn cc tnh cht rt n
gin. Tuy nhin r rng l iu ny khng c li v v mt s phm s gy ra kh hiu, do
chng ti vn lun khuyn khch cc bn, nht l cc em hc sinh thi Olympic vn nn dng v
ngh theo hng ny nu thy tin li.
5. Mt s bi ton luyn tp
Bi ton 18. Cho tam gic ABC c ng trn ni tip .I /. Gi H; K; L ln lt l trc tm
tam gic IBC; ICA; IAB. Chng minh rng AH; BK; CL ln lt ct BC; CA; AB theo ba
im thng hng trn mt ng thng tip xc .I /.
Bi ton 19. Cho tam gic ABC nhn ni tip ng trn .O/ c ng cao AD; BE; CF ct
nhau ti H . M l trung im BC . MH ct EF ti N . Tia ND ct .O/ ti P . Chng minh
115
117
118
1. M u
Trong hnh hc s cp, nh l Menelaus l mt nh l ni ting lin quan n bi ton chng
minh thng hng ca cc im. nh l ny c chng minh bng nh l Thales. Di y, ta
s a ra cch chng minh bng phng php ta .
Quy c trong bi vit, ta Descartes ca im M l .xM ; yM /.
nh l 1 (nh l Mnlaus). Cc im A1 , B1 , C1 ln lt chia cc on thng BC , CA, AB
theo t s , ,
, trong , ,
2 R. Ba im A1 , B1 , C1 thng hng khi v ch khi
D 1.
Chng minh. Chiu thun. Gi s ba im A1 , B1 , C1 thng hng v l ng thng i
qua ba im . Trong h trc ta Oxy, ng thng c phng trnh ax C by C
c D
t f .x/ D axC by C c. im A1 chia BC theo t s nn ta ca A1 l
x0 v x
yC
B
C yB
A1
I
: V A1 2 nn
1
1
a
dn n D
xB xC
yB yC
Cb
C c D 0;
1
1
f .xB /
:
f .xC /
f .xC /
f .xA /
I
D
: T , ta c ngay
D 1:
f .xA /
f .xB /
Chiu o. Gi s ng thng MN ct ng thng AB ti P 0 v gi s P 0 chia on AB
theo t s
0 : Theo chiu thun th
0 D 1 m
D 1 nn
D
0 ; tc l P 0 P: Suy ra
M; N; P thng hng.
Mt cch tng t, ta cng c D
xA / C axA3 C cxA C d
hay
.x
xA /2 .x C 2xA / D 0:
Phng trnh trn c hai nghim xA ; 2xA nn honh ca im A0 l xA0 D 2xA : Mt cch
tng t, ta cng c xB 0 D 2xB ; xC 0 D 2xC : Suy ra xA0 C xB 0 C xC 0 D 2.xA C xB C xC /:
T y, p dng b 1 ta thy ngay A0 , B 0 , C 0 thng hng khi v ch khi A, B, C thng
hng.
Tip theo, ta s xt mt m rng ca mnh 1.
Mnh 2 (M rng mnh 1). Khi b D 0; xt hai ng thng d1 , d2 : Gi s di ct K ti ba
im Ai , Bi , Ci vi i D 1; 2. Khi , giao im ca cc ng thng A1 A2 , B1 B2 , C1 C2 vi
ng cong K thng hng.
120
2.2. ng cong bc ba bt k
trn, ta trnh by mt s tnh cht ca ng cong bc ba c phng trnh quen thuc. Phn
ny s cp n ng cong bc ba bt k, m trong ta Descartes, phng trnh c cho
di dng hm n:
ax3 x 3 C ay3 y 3 C ax2y x 2 y C axy2 xy 2 C bx2 x 2 C by2 y 2 C bxy xy C cx x C cy y C d D 0
Trong cc h s ax3 , ay3 , ax2y , axy2 , bx2 , by2 , bxy , cx , cy , d l cc s thc v ax3 , ay3 , ax2y ,
axy2 khng ng thi bng 0.
Ni n ng cong bc 3 th ta c mt kt qu rt ni ting:
nh l 3 (nh l Cayley-Bacharach). Hai ng cong bc 3 ct nhau ti 9 im (theo nh l
Bezout, hai ng cong bc m, n ct nhau ti m n im). Mt ng cong bc 3 khc i qua 8
trong s 9 im th cng i qua im th 9.
nh l Cayley-Bacharach [1] c th c suy bin: thay ng cong bc 3 bi hp ca 3 ng
thng, hay hp ca 1 conic v 1 ng thng,... Do , mt trong nhng ng dng ca nh
l ny l chng minh 3 im thng hng, hay 6 im thuc mt conic. Chng hn nh nh l
ny mang n mt chng minh ngn gn cho mnh 2 trong 2.1: 2 ng cong bc 3 l K
v A1 ; A2 ; A3 [ B1 ; B2 ; B3 [ C1 ; C2 ; C3 c 9 giao im l Ai , Bi , Ci vi i D 1; 2; 3. Khi
ng bc 3 suy bin A1 ; B1 ; C1 [ A2 ; B2 ; C2 [ A3 ; B3 i qua 8 trong s 9 im trn nn cng
s cha im C3 . iu ny ngha l A3 , B3 , C3 thng hng.
H qu. Cc im A, B, C , D, P , P1 , P2 thuc ng cong bc ba K. 6 im A, B, C , D, P1 ,
P2 thuc mt conic khi v ch khi giao im khc A, B, C , D ca AB, CD vi K v P thng
hng.
123
124
1. Gii thiu
Vic tm cch biu din mt s nguyn dng di dng tng cc s chnh phng c rt
nhiu i tng quan tm, t nhng ngi yu ton cho n nhng nh ton hc.
Vo nm 1632, Albert Girard l ngi u tin a ra nhn nh: mt s nguyn t l ng d
vi 1 mod 4 l tng ca hai s chnh phng, iu ny c cng b vo nm 1634, sau ci
cht ca ng. Fermat c cho l ngi u tin a ra li gii cho bi ton, v n c a vo
mt l th ca ng gi Marin Mersenne vo ngy 25 thng 12 nm 1640.
Tuy nhin, trong bc th, Fermat khng a ra chng minh cho khng nh ca mnh. Li gii
u tin c tm ra bi Euler vo nm 1747, khi ng 40 tui. Mt cch t nhin, nh l Fermat
v tng hai s chnh phng dn n cu hi: Tm gi tr nh nht ca n sao cho mi s nguyn
dng u c th biu din bng tng ca khng qu n s chnh phng". y l trng hp
ring ca bi ton Waring khi k D 2.
Trong chuyn , ta s chng minh n D 4 v ch ra nhng s nguyn dng no c th biu din
di dng tng ca hai hoc ba s chnh phng.
Trong mc 2, ta chng minh mt s nguyn t c th biu din di dng tng ca hai s chnh
phng khi v ch khi n khng ng d vi 3 mod 4 v tr li cu hi: "Nhng s nguyn dng
no c th biu din c di dng tng ca hai s chnh phng?"
Trong mc 3, ta s chng minh mi s nguyn t u c th biu din c di dng tng ca
bn s chnh phng qua chng minh mi s nguyn dng u c th biu din c di
dng tng ca bn s chnh phng.
125
p 1
2
yp
.mod p/
nh l 2.1 (nh l Fermat v tng hai s chnh phng). S nguyn t p c th biu din
c di dng tng hai s chnh phng khi v ch khi p 6 3 .mod 4/.
Chng minh. Gi s p D 4k C 3 biu din c di dng tng hai s chnh phng x; y. Theo
b 2, x chia ht cho p v y chia ht cho p. Suy ra p chia ht cho p 2 . V l.
Nu p D 2 th p D 12 C 12 .
Nu p D 4k C 1 th 1 l s chnh phng modulo p ([5]), tn ti a 2 N tha mn a2
1 .mod p/.
p
p , xt .1 C q/2 s c dng x C ay vi x D 0; 1; : : : ; q v y D 0; 1; : : : ; q.
t q D
Do .q C 1/2 > p, tn ti .x1 ; y1 / .x2 ; y2 / tha mn x1 C ay1 x2 C ay2 .mod p/ nn
.x1 x2 /2 .y1 y2 /2 .mod p/.
p
p
V .x1 x2 / q < p v .y1 y2 / q < p, ta c c .x1 x2 /2 C .y1 y2 /2 D p.
nh l 2.1 c chng minh.
By gi, chng ta xem xt : Nhng s t nhin no c th biu din c di dng tng ca
hai s chnh phng?".
B 2.2. Tch ca hai s, vi mi s l tng ca mt s chnh phng, cng l s chnh phng.
Chng minh. Gi s m D a2 C b 2 v n D c 2 C d 2 , suy ra mn D .ac C bd /2 C .ad bc/2
Y
Y
nh l 2.2. t n D 2r
pisi
qit i vi pi 1 .mod 4/ v qi 3 .mod 4/, n c th biu
din c di dng tng hai s chnh phng khi v ch khi ti chn vi mi i
126
n j n 2 N; n D x 2 C y 2
Y s
Gi s ti chn vi mi i . Do 2 2 D; pi 2 D, b 2.2 ch ra rng m 2 D vi m D 2r
pi 1 .
Y t
Tn ti x;
E y 2 N tha mn x 2 C y2 D m. Do ti chn vi mi i nn
qi i D h2 . V vy,
n D .xh/2 C .yh/2 .
nh l 2.2 c chng minh.
B 3.1. t D D n j n D x 2 C y 2 C z 2 C t 2 I n; x; y; z; t 2 N . Nu m; n 2 D th mn 2
D.
Chng minh. Gi s m D a2 C b 2 C c 2 C d 2 v n D e 2 C f 2 C g 2 C h2
mn D .aeCbf CcgCdh/2 C.af
de/2
Suy ra mn 2 D.
v B D
y2
p
1 ; y D 0; 1; : : : ;
2
2
Hin nhin, mi phn t ca A u phn bit theo modulo p, mi
phn
t
ca
B
cng
vy.
Ta
li
p 1
c: jAj C jBj D p C 1. Suy ra tn ti x; y 2 0; 1; : : : ;
sao cho x 2 y 2 1 .mod p/
2
nn kp D x 2 C y 2 C 12 C 02 ) kp 2 D
127
p2
p2
C
< p 2 nn k < p.
4
4
.x C y/2
.x y/2
.z C t/2
.z t/2
m
m
C
C
C
D p)
2M
4
4
4
4
2
2
iu ny mu thun bi m l phn t nh nht trong M .
Trng hp 2: Nu x; y chn v z; t l
xCy x y zCt z t
;
;
;
2Z
2
2
2
2
ay C dz
Z D cx
dy
T D dx C cy
ct ab
az C bt ca
bz
ab C dc C cd 0 .mod m/
db
at da C cb
ac C bd 0 .mod m/
bc
ad 0 .mod m/
q
Xt li nguyn: L D .x; y; z/ 2 Z3 j x y .mod m/; y bz .mod 2q/ . C th tch n
v l 2mq trong R3 v mi vec-t .x; y; z/ 2 L u tha mn:
2qx 2 C y 2 C mz 2
x 2 C y 2 .mod m/ 0 .mod m/
Ln ny, ta xt li nguyn L D .x; y; z/ 2 Z3 j x y .mod m/; y bz .mod q/ v hnh
ellipsoid E: qX 2 C Y 2 C mZ 2 2mq.
Sau mt vi bc tng t, ta thu c: tn ti vec-t khc khng .x; y; z/ 2 L \ E: qx 2 C y 2 C
mz 2 D q m. Vic chng minh rng mi s nguyn t p tha mn p > 2 v p .y 2 C mz 2 / D
y 2 C mz 2
2n C 1 u ng d 1 mod 4 l tng t. Cui cng, ta vn c th biu din
di
q
dng tng ca hai s chnh phng v kt thc bi ton.
Trong c hai trng hp, m u c th biu din c di dng tng ca ba s chnh phng.
nh l 4.1 c gii quyt trit .
Qua chuyn ny, ta khng ch bit n=4 l s nguyn nh nht tha mn mi s nguyn dng
u c th biu din c bng tng ca n s chnh phng m cn bit c nhngY
s noY
c th
r
si
biu din c di dng tng ca hai hoc ba s chnh phng. C th, n D 2
pi
qit i
vi pi 1 .mod 4/ v qi 3 .mod 4/ c th biu din c bng tng ca hai s chnh
phng khi v ch khi ti chn vi mi i ; m c th biu din c bng tng ca ba s chnh
phng khi v ch khi m khng c dng 4a .8n C 7/.
5. Bi ton Waring
Vo th k 18, Waring, mt nh ton hc li lc ngi Anh a ra nhn xt rng mi s nguyn
dng c th biu din bi tng ca 9 lp phng ng v tng ca 19 ly tha bc 4. ng m
rng gi thuyt ca mnh: Vi k l s nguyn dng cho trc, lun tn ti m (ph thuc vo k)
sao cho mi s nguyn dng c th biu din c bng tng ca m ly tha bc k. y chnh
l bi ton Waring tng qut.
Vo nm 1906, David Hilbert, mt nh ton hc ni ting ngi c chng minh thnh cng
gi thuyt trn nhng li gii v cng phc tp.
Gi g.k/ l s m nh nht, c ngha mi s nguyn dng u c th biu din di dng tng
ca g.k/ ly tha bc k v tn ti t nht mt s nguyn dng khng th biu din di dng
tng ca (g.k/ 1) ly tha bc k. Trong chuyn , ta thnh cng trong vic chng minh
g.2/ D 4. Gn y, ngi ta
minh c g.3/ D 9; g.4/ D 19; g.5/ D 37 v nu
chng
3 k
k 471600000 th g.k/ D . / C 2k 2.
2
Vn cn kh nhiu cu hi m xung quanh hm g.k/ rt ng c quan tm v khm ph. C
th xem [9] bit thm chi tit v bi ton Waring.
131
in
Arithmetic
of
Georgia.
[4] H. Davenport, the geometry of number, Mathematical Gazette vol 31 (1947) (206-210)
[5] Titu Andreescu and Dorin Andrica, 2009. Number Theory: Structures, Examples, and
Problems (179-188).
[6] Titu Andreescu and Gabriel Dospinescu, 2008. Problem from the Books (49-67)
[7] Micheal Wong. Representing integers as sum of squares. University of Chicago: Department
of Mathematics.
[8] N. c. Ankeny, 1957. Sums of three squares. Proceedings of the AMS 8 (316-319)
[9] Hardy, Wright, 1954. An Introduction to the Theory of Numbers. Oxford.
[10] Phan Huy Khai, 2004. Cac bai toan co ban cua so hoc (Number theorys elementary
problems) (255-282).
132
MT S DNG TON
V BT PHNG TRNH HM
Trnh o Chin
(Trng Cao ng S Phm Gia Lai)
Cc bi ton v gii bt phng trnh hm thng l nhng bi ton kh. Trong nhng nm gn
y, cc dng ton loi ny i khi xut hin trong cc thi chn hc sinh gii cc cp v
Olympic Ton quc t. Chng hn Bi ton 3, trong IMO 2011:
Gi s f W R ! R l mt hm gi tr thc xc nh trn tp cc s thc v tha mn
f .x C y/ yf .x/ C f .f .x//
vi mi s thc x v y: Chng minh rng f .x/ D 0 vi mi x 0:
Bi vit ny cp n phng php gii mt lp cc bt phng trnh hm dng c bn. y
l mt trong nhng phng php c th tham kho tm ti li gii cho mt bi ton v bt
phng trnh hm.
a > 0:
x
2
x
x
f2
0;
2
2
Nu f .x0 / D 0, th
8x 2 U:
x0
2 x0
C
f
:
0 D f .x0 / D f
2
2
x
x 2
0
0
D 0: Quy np, ta c f n D 0 vi mi s nguyn dng n. Tuy nhin, t ii)
Do f
2
2
suy ra rng rng f .x/ > 0 vi mi x 2 U v x gn 0. Do iu trn l mu thun. Vy
x
8x 2 U:
f .x/ > 0;
f .x/ D f .h/
1f .x/ hf .x/:
Do
f .x C h/ f .x/
f .x/:
h
Mt khc, cng t i) v ii), vi h > 0 nh, ta c
f .x/ D f .x C h
h/ f .x C h/f . h/ .1
h/f .x C h/:
Suy ra
.1
h/f .x C h/:
Do
hf .x/ .1
h/f .x C h/
f .x/;
hay
f .x C h/
h
f .x/
f .x/
:
1 h
f .x C h/
h
f .x/
f .x/
:
1 h
f .x/ D .f .h/
1/f .x/:
Do
f .x C h/ f .x/
g.h/ g.0/
f .x/:
h
h
Mt khc, cng t i) v ii), vi h > 0 nh, ta c
f .x/ D f .x C h
f .x/
g. h/ 1
g. h/ g.0/
f .x/ D
f .x/:
g. h/
hg. h/
g.0/
h
f .x/
f .x C h/
h
f .x/
g. h/ g.0/
f .x/:
g. h/
F .x/
v g.x/ D e
G.x/
; ta c pcm.
8x; y 2 U;
8x; y 2 U;
f .x C h/
h
f .x/ .g.h/
f .x/
g.h/
f .x/ C
f .h/
g.x/:
h
Mt khc, ta c
f .x/ D f .x C h
h/ f .x C h/g. h/ C f . h/g.x C h/
hay
g. h/.f .x/
f .x/ C f . h/g.x C h/
f .x/
.g. h/
g.0/
h
f .x/ C
f .h/
f .x C h/ f .x/
g.x/
h
h
g. h/ g.0/
f . h/
f .x/ C
g.x C h/:
hg. h/
hg. h/
f 0 .x/ D lim
139
f .x/
T , vi x 2 U , ta c
f .x/ 0
f 0 .x/ kf .x/
kf .x/ kf .x/
D
D
D 0:
kx
kx
e
e
e kx
f .x/
D 0; suy ra rng C D 0. Vy
x!0
x
f .x/
D 0.
f .x/ 0 l hm s duy nht tha mn yu cu, vi iu kin lim
x!0
x
Do f .x/ D C e kx (C l hng s). Hn na, t lim
8x; y 2 R:
b
Q, th tp A tr mt trong R.
a
2) Nu
b
2 Q, th tn ti d > 0 sao cho A D fkd j k 2 Zg.
a
b
Q, th f tha mn h bt ng thc hm
a
f .a C x/ C f .x/;
f .b C x/ C f .x/;
8x 2 R
.1/
.
a
b
2) Nu 2 Q, th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc f W R ! R ca h phng trnh
a
hm tng ng
f .a C x/ D C f .x/;
f .b C x/ D C f .x/;
8x 2 R
.2/
d C f0 .0/:
a
f .nb C x/ n C f .x/;
8m; n 2 N; x 2 R:
8m; n 2 N; x 2 R:
8t 2 A; x 2 R;
.3/
lim tn D x0
x!C1
x:
T bt ng thc (3), ta c
f .tn C x/ ptn C f .x/;
8n 2 N:
x/ C f .x/;
8x 2 R:
t trong (3), ta dc
8t 2 A; x 2 R:
t /;
lim tn D x
n!C1
x0 :
Th th, ta c
f .x/ ptn C f .x
8n 2 N:
tn /;
x0 / C f .x0 /;
8x 2 R:
Do , ta c
f .x/ D p.x/ C .f .x0 /
px0 /;
8x 2 R:
8m; n 2 N; x 2 R:
.4/
kd C f .x/;
a
8k 2 Z; x 2 R:
d C f .x/;
a
142
8x 2 R:
f1 .x/ WD d C f0 .x d /;
a
x 2 .d; 2d :
d C fn .x
a
Tng t, gi s
f 1 .x/ WD
d /;
d C f0 .x C d /;
a
x 2 d; 0/:
Gi s rng ta c nh ngha
f n .x/ WD nd; . n C 1/d / ! R .n 2 N /:
Th th, ta nh ngha
f
.nC1/ .x/
WD
d C f n .x C d /;
a
x 2 .n C 1/d;
nd /; n 2 N:
b
2) Nu 2 Q, th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc f W R ! R ca h phng trnh
a
hm tng ng
f .a C x/ D f .x/; f .b C x/ D f .x/; x 2 R
.6/
log
a d
f .nb C x/ n f .x/;
8m; n 2 N; x 2 R:
t 2 A; x 2 R
.7/
lim tn D x0
x:
n!C1
T bt ng thc (7), ta c
f .tn C x/ e ptn f .x/;
n 2 N:
x/
x 2 R:
f .x/;
t trong (7), ta dc
t /;
t 2 A; x 2 R:
lim tn D x
n!C1
x0 :
Th th, ta c
f .x/ e ptn f .x
tn /;
n 2 N:
x0 /
f .x0 /;
x 2 R:
Do , ta c
f .x/ D e p.x/ .f .x0 /
px0 /;
x 2 R:
D
;
log a
log b
log b
Q, th f tha mn h bt ng thc hm
log a
f .ax/ C f .x/;
f .bx/ C f .x/;
x 2 I;
.8/
th
i) Trng hp I D .0; 1/: f .x/ D p log x C f .1/, x > 0,
ii) Trng hp I D . 1; 0/: f .x/ D p log. x/ C f . 1/, x < 0, trong p WD
.
log a
log b
2 Q, th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc f W I ! R ca h phng
log a
trnh hm tng ng
2) Nu
f .ax/ D C f .x/;
f .bx/ D C f .x/;
x2I
.9/
log d C f0 .1/:
log a
m; n 2 N; x > 0:
D
, ta c th vit bt ng thc ny di dng
log a
log b
f .am b n x/ p log.am b n / C f .x/;
m; n 2 N; x > 0;
hay
f .tx/ p log t C f .x/;
t 2 M; x > 0;
.10/
lim tn D
n!C1
x0
:
x
n 2 N:
x0
C f .x/;
x
x
trong (10), v chn mt dy .tn / sao cho
t
tn 2 M .n 2 N/;
Th th, ta c
f .x/ p log
x > 0:
lim tn D
n!C1
x
C f .x0 /;
x0
x
:
x0
x > 0:
Do , ta c
f .x/ D f .x0 /
p log x0 C p log x;
x > 0:
x < 0;
.
log a
D
.
log a
log b
log b
Q, th f tha mn h bt ng thc hm
log a
f .ax/ f .x/;
f .bx/ f .x/;
x 2 I;
.11/
th
i) Trng hp I D .0; 1/: f .x/ D f .1/x p , x > 0,
ii) Trng hp I D . 1; 0/: f .x/ D f . 1/. x/p , x < 0, trong p WD
log
.
log a
log b
2 Q, th tn ti duy nht mt nghim hm lin tc f W I ! R .I D .0; 1/
log a
hoc I D . 1; 0// ca h phng trnh hm tng ng
2) Nu
f .ax/ D f .x/;
f .bx/ D f .x/;
x 2 I;
.12/
f0 .d / D f0 .1/d log a :
Hn na, nu f0 l n iu nghim ngt, th n trng vi hm f trn on 1; d .
Chng minh. 1) i) Gi s I D .0; 1/. T (11), chng minh tng t nh cc phn trn, ta c
f .am b n x/ m n f .x/;
t p WD
m; n 2 N; x > 0:
log
log
D
, ta c th vit bt ng thc ny di dng
log a
log b
f .am b n x/ .am b n /p f .x/;
m; n 2 N; x > 0;
hay
f .tx/ t p f .x/;
t 2 M; x > 0;
.13/
lim tn D
n!C1
x0
:
x
T bt ng thc (13), ta c
f .tn x/ tn p f .x/;
n 2 N:
x
trong (13), v chn mt dy .tn / sao cho
t
tn 2 M .n 2 N/;
Th th, ta c
f .x/
x
x0
lim tn D
n!C1
x
:
x0
p
f .x0 /;
x > 0:
x < 0;
f .0/ D 0:
Tht vy, bi mt trong hai gi thit < 1 < hoc < 1 < v, hn na, f .0/.1
v f .0/.1 / 0, ta suy ra f .0/ D 0. T Ch ny, ta c
/ 0
Ch 3.
log
.
log a
log
.
log a
log
.
log a
< f .1/x
f .x/ D 0
khi x D 0;
log
.
log a
149
150
LI GII THIU
Chuyn mc ny c ly cm hng t bi vit ca thy Nguyn Duy Lin v bi
ton s 6 trong k thi IMO 2001 vi 5 cch gii khc nhau. Mc ny s dnh vit
v nhng bi ton hay, li gii p v nhng cu chuyn th v xung quanh nhng
bi ton v li gii .
Tn ca chuyn mc c mn t tn ca mt nhm nhng ngi yu ton trn
Facebook do anh Nguyn Vn Li sng lp Bi ton hay Li gii p am m
ton hc. Chuyn mc ghi nhn cc c ca bn c v s chn ng mi k 1; 2
bi ton.
Nh chng ta u bit, Euler gii thiu mt cng thc ni ting trong tam gic, th hin mi
lin h gia bn knh ca ng trn ngoi tip v ni tip cng khong cch gia hai tm ng
trn ny trong mt tam gic. l
d 2 D R2
2Rr
vi .O; R/; .I; r/ ln lt l ng trn ngoi tip, ni tip ca mt tam gic no v d D OI:
Cn Nicolaus Fuss, hc tr v cng l bn ca L.Euler gii thiu mt cng thc khc, tng
t nhng hnh thc p khng km trong t gic lng tm, tc l t gic va ni tip c trong
ng trn ny v ngoi tip c mt ng trn khc.
Bi ton 1. Trong mt t gic ABCD ngoi tip ng trn .I; r/ v ni tip c ng trn
.O; R/ th
1
.R
d/
1
2
.R C d /
1
:
r2
151
EF 2
D 2.d 2 C R2 /:
2
d 2:
1
1
1
F I 2 C EI 2
2.R2 C d 2 /
D
C
D
D
r2
AI 2
CI2
.R2 d 2 /2
.R2 d 2 /2
.R C d /2 C .R d /2
1
1
D
C
:
D
2
2
.R C d /
.R d /2
.R2 d 2 /
152
p
T y, ta cn c th chng minh c rng trong t gic lng tm, ta lun c R r 2.
Tht vy,
1
1
2
1
D
C
q
2
2
2
r
.R C d /
.R d /
.R C d /2 .R
d /2
2
R2
d2
2
R2
p
nn R r 2. ng thc xy ra khi d D 0 v ta d dng chng minh c lc , ABCD phi
l hnh vung.
nh l ny cng cho ta bit v tr ca hai ng trn .I; r/ v .O; R/ th no tn ti mt t
gic ngoi tip .I / v ni tip .O/:
153
154
EUCLID V C S CA HNH HC
Ng Bo Chu, Richard Fitzpatrickn
C. TIU S EUCLID[3]
Ngi ta khng bit nhiu v cuc i ca Euclid. T in Tiu s Khoa hc (Dictionary of
Scientific Biography) m u bi vit di v Euclid bng nhng li ny: Mc d Euclid l nh
ton hc tr danh nht mi thi i, l ngi m tn tui ng ngha vi hnh hc cho n
tn th k 20, nhng ch c hai s kin v cuc i ng c bit n, m ngay c nhng s kin
ny cng cha phi l khng cn tranh ci. Nhng s kin ny c suy din hay n on
da vo vic tham kho cc tc phm c i. u tin l ng sng thi sau Plato (mt vo nm
347 TCN) v trc Archimedes (sinh nm 287 TCN). Th n l ng lm vic Alexandria.
ng khng phi l Euclid Megara, l mt ngi bn ca Plato, l ngi vn b nhm vi ng.
Heath[4] cho bit kh nng kh d nht l Euclid (tc gi ca C s ca hnh hc) tip nhn gio
dc v ton ti Athen t cc hc tr ca Plato bi v hu ht nhng nh hnh hc c th dy ng
u xut thn t trng , v cc nh ton hc m C s ca hnh hc ca Euclid da vo u
sng v dy Athen. Nu chng ta ng vi nhng iu ny th chng ta xc nh rng Euclid
sng sau nm 347 TCN.
Quan im cho rng ng sinh trc Archimede l da vo mt ch mc tham kho dn n tc
phm V hnh cu v hnh tr ca Archimede. Tuy nhin, ch mc tham kho by gi b
cho l c chn vo sau ny.
Mc d vy, mt s ngi vn gi quan im l ch c th hi chc chn rng ng sng trc
hoc cng thi vi Appollonius (l ngi sng vo khong nm 200 TCN). Mt cht bng chng
cho chuyn ny cng l bng chng cho vic ng lm vic Alexandria l mt tham kho t
Pappus (khong nm 320 CN). Pappus nhn xt v Apollonius rng Apollonius sng kh lu
vi cc hc tr ca Euclid Alexandria, v nh th m ng c c thi quen t quy khoa hc
nh vy. Nu chng ta tin Pappus trong chuyn ny th chng ta phi t Euclid vo thi gian
trc nm 200 TCN.
Heath cng rt ra t nhn xt ca Pappus rng Euclid dy v m mt ngi trng Alexandria.
Tuy nhin, nhng ngi khc phn bc rng cho d r rng l ng c hc tr Alexandria th
iu cng khng chng minh c l ng lm vic . D g i na, chnh Apollinius
tham kho Euclid trong li gii thiu ca Quyn I b Cc ng conic. Bi v Apollonious sinh
vo khong nm 262 TCN cho nn Euclid s phi trc 200 TCN.
y l tt c nhng g chng ta bit v cuc i ca Euclid. Th cn tc phm? Heath trch
Proclus (410-485 CN) nh sau:
Euclid bin son C s ca hnh hc t vic tp hp cc nh l ca Euxodus, hon chnh
nhiu nh l ca Theaeterus, v cng chng minh mt cch khng th chi ci c nhng nh
l vn ch c chng minh mt cch lng lo bi cc bc tin bi.
T in Tiu s Khoa hc ni rng:
Danh ting lng ly ca Euclid nm b C s ca hnh hc, trong ng vit mi ba quyn
v li mt nh hng to ln ln t duy ca con ngi mnh m hn bt c tc phm no
khc ngoi tr Kinh thnh. Bi l do , ng c bit n trong thi c i nh l Ngi vit
nn C s ca hnh hc v i khi ch n gin l Nh hnh hc. tng c cc C s ca
158
159
160
1. S lc tiu s
L Vn Thim sinh ngy 29 thng 3 nm 1918 ti lng Trung L, c Th, H Tnh. Trung L l
mt lng c, thnh lp cch y khong 600 nm trn vng t trng, quanh nm b e do v
nn hn hn, lt li. Dn Trung L thun nng, ngho v hiu hc. T th k XV c ng Trn
Tc Tin s (Khoa Bnh Thn, 1496). H L Trung L ni ting v truyn thng Nho hc
v yu nc. C thn sinh ra L Vn Thim l ng L Vn Nhiu .1869 1929/, nhiu ni vit
l Nhiu (theo cch pht m ca ngi H Tnh), u c nhn Khoa Canh T .1900/: Mu thn
ca c C L Vn Nhiu, tc b ni ca L Vn Thim, l b Phan Th i, ch rut nh yu
nc Phan nh Phng. Ch rut ca L Vn Thim l ng L Vn Hun, u Gii nguyn Khoa
Bnh Ng .1906/; tham gia phong tro yu nc Duy Tn hi, ri Tn Vit ng, v t st trong
nh lao Vinh nm 1929:
C nhn L Vn Nhiu
C L Vn Nhiu tuy t nhng khng ra lm quan, m li qu nh dy hc, bc thuc,
phng dng cha m, nui dy con ci. C sinh c 13 ngi con, 8 ngi con trai, 5 ngi con
gi. Ngi anh c ca L Vn Thim l L Vn K u Tin s nm K Mi .1919/ trong khoa
thi cui cng ca Triu Nguyn. Vy l c C Nhiu c mt ngi con u Tin s cui cng
ca nn Hn hc, v mt ngi con u Tin s u tin ca nn Ty hc nc nh! Anh th hai
161
Sinh ra trong mt gia nh giu truyn thng yu nc, anh thanh nin L Vn Thim sm nui
trong mnh hoi bo hc tp phng s T quc. Nm 1941; L Vn Thim thi vo trng
Ecole Normale Suprieure Ph dUlm ca Paris (trong ting Vit, ngi ta thng dch l
Trng Cao ng s phm, mt tn gi d b hiu nhm). l trng i hc danh gi nht
nc Php, ni o to nhng nh khoa hc ni ting nht. Thi vo Ecole Normale l mt
vinh d ln i vi bt k hc sinh no ca nc Php. Tt nghip Ecole Normale, L Vn Thim
tip tc lm lun n Tin s ti Thu S, ri lun n Tin s quc gia ti Php. ng tng hc
vi nhng ngi thy gii nht thi , nh Nevanlinna, Teichmuler, Valiron, v nghin cu mt
lnh vc thi s nht thi by gi: L thuyt phn phi gi tr cc hm phn hnh. ng bo v
lun n Tin s quc gia nm 1949 vi nhng kt qu m ngy nay tr thnh kinh in.
Nh nhng kt qu xut sc trong nghin cu khoa hc, nm 1949; L Vn Thim nhn c
mt gh gio s ti trng i hc Zurich, Thu S. ng l ngi Vit Nam u tin nhn chc
gio s mt i hc danh ting ca Chu u.
162
i D1
.1/
.2/
a2C[1
4. Thay li kt lun
Kh c th ni ht trong mt bi vit ngn tt c nhng g m Gio s L Vn Thim lm v
s pht trin mt nn Khoa hc Vit nam. Trong tp sch L Vn Thim cc cng trnh khoa
hc, c gi s tm thy nhiu bi vit ca nhng ngi tng hc, tng cng tc vi Gio s
L Vn Thim. Hy vng qua nhng bi vit , c gi hiu r hn v Nh Khoa hc, Nh Gio,
ngi Tr thc, ngi chin s L Vn Thim.
170
171
172
CC VN C IN V HIN I
Trn Nam Dng - i hc Khoa hc T nhin - HQG TP.HCM
LI GII THIU
Chuyn mc ny dnh cho cc vn c in v hin i c trnh by di
dng cc bi ton xu chui. c th l chui cc bi gii bi ton ng chu,
1
2
1
chng minh ng thc Euler k diu 1 C 2 C 2 C D
; mt chui bi ton
2
3
6
vn tr ... Cch trnh by xut pht t nhng vn n gin, d hiu, nhng khi
nim mi s c nh ngha lun trong bi c th c tng i c lp. V mi
mt chui bi s nu ra nhng vn nht nh, c th l gii quyt mt bi ton
kinh in hay nu ra nhng gi thuyt mi, nhng vn mi. Li gii v tho lun
v cc bi ton s c ng s N C 3:
Trong s ny, chng ti xin gii thiu vi bn c cc bi ton trong thi tt
nghip ca Php do GS Nguyn Tin Dng gii thiu v c hai bn L Phc L,
Hunh Cng Bng dch. Ngoi ra chng ti s ng tm tt li gii cc bi ton
ng s 4:
173
1/3 :
.2p C 1/ .2k
1/ C
p
X
.2j
1/3 :
j Dk
3) Chng minh rng tn ti 288 s s1 ; s2 ; : : : ; s288 thuc S1 sao cho si i .mod 288/ vi
mi i D 1; 2; 3; : : : ; 288:
Tip theo, ta c nh b s .s1 ; s2 ; : : : ; s288 / nu v t m l s ln nht trong chng.
4) Gi n l s nguyn dng tha mn 288n m v xt cp s cng nguyn dng
u1 ; u2 ; : : : ; un c cng sai l 288: Chng minh rng cc s nguyn thuc on m C u1 ; 288n C u1
u c th biu din c di dng si C uj , trong 1 i 288 v 1 j n:
5) Cho bit rng vi mi s thc x, ta c ng nht thc sau
.2x C 12/3 C .2x C 4/3 C .2x C 2/3
.2x C 10/3
.2x C 8/3
.2x/3 D 288:
1/ C
p
X
.2j
1/3 :
j Dk
Hy tr li nhng cu hi sau:
1) Cho a; b; m l cc s thc dng. Chng minh rng Dm ct ng trn c bn knh R > 0
c tm t ti .a; b/ khi v ch khi
p
jb maj R 1 C m2 :
2) T suy ra rng nu m l s v t th Dm s vng phi mt gc cy.
3) Gi s m D
b
vi a; b l cc s nguyn dng v nguyn t cng nhau:
a
2i
3
1) a) Chng t rng j 3 D 1 v 1 C j C j 2 D 0:
b) Trong mt phng phc, ba im biu din 1; j; j 2 to thnh tam gic c c im g?
c) Chng minh rng nu a; b; c l cc s thc tha mn a C bj C cj 2 D 0 th a D b D c:
Cho mt con xc sc ng cht c 6 mt (c nh s t 1 n 6). K hiu F l bin
ngu nhin ch s xut hin khi tung con xc sc v Z l bin ngu nhin j F :
2) Chng minh rng ta lun c Z 2 1; j; j 2 v
1
P .Z D 1/ D P .Z D j / D P .Z D j 2 / D :
3
Xt s nguyn n 1 v tung con xc sc n ln c lp vi nhau. K hiu Fk l kt qu ca
ln tung th k v t Zk D j Fk . t Sn D Z1 C Z2 C C Zn v pn D P .Sn D 0/.
Gi Un ; Vn ; Wn ln lt l cc bin ngu nhin ch s cc s k 2 1I n m
Zk D 1; Zk D j; Zk D j 2 :
3) a) Tnh Un C Vn C Wn .
b) Chng minh rng
Sn D Un C j Vn C j 2 Wn :
c) Chng minh rng nu Sn D 0 th Un D Vn D Wn .
d) T chng minh rng nu n khng chia ht cho 3 th pn D 0:
177
2m
2m
:
m
d) T suy ra
p3m D 3
3m
3m 2m
:
m
m
n!C1
Chia on thng
Bi ton c xut bi A.K.Tolpygo, K.K.Kokhas v A.Mogileva cho Hi
ngh ma h, cuc thi gia cc thnh ph nm 2014:
s ny chng ti xin c gii thiu li gii cho cc bi ton c ng
s 4 ca tp ch, tin cho vic theo di ca c gi chng ti xin c ng li
phn bi.
1. Dn nhp
Chn s ; trn on 0; 1 ta nh du cc im fg; f2g; f3g; : : : ; f.n
1/g:
p
;
q
ta s gi s rng p < q: Nh vy, cho d bng bao nhiu, khng c hai im no trng nhau.
Trong sut bi ny, nu nh khng ni iu ngc li, ta s gi s rng v t. Nu nh D
Cc bi ton
T l gia on di nht v on ngn nht ta k hiu l L D L.; n/:
A1. Gi s D
p
l s hu t. Chng minh rng tn ti n sao cho L.n/ D 1:
q
1:
(d1 ) Nu a <
Tht vy:
(a) Trong trng hp th nht, cc on thng lc u v sau vn th, c di l:
a; b; a C b:
180
1 D 0:
L
L
1 D L; t y
2C
113
th khai trin ny c dng
248
5C
7C
1
3
Khi s bc 2 s xut hin cch k; trong k l mu s ca phn s thnh phn ca lin phn
s, tc l cc phn s
1
36
1
5
1
1; ;
D ; :::
D ;
1
1
2 2C 5
11 2 C 1
79
5C
7
p
; p < q < 1000000;
q
1C
3C
1
1
C
5C
12
Hy tm tt cc cc s bc 2 nm gia 1 v 100:
188
K thi chn i tuyn Vit Nam tham d Olympic Ton quc t (vit tt l IMO) 2016 din ra
trong 2 ngy 24, 25 thng 3. thi gm 6 bi ton, mi ngy 3 bi lm trong 4 gi 30 pht. Cc
bi ton thuc 4 phn mn i s, Hnh hc, S hc v T hp vi mc kh d khc nhau. C
th phn b cc bi ton nh sau.
Bi 1: S hc.
Bi 2: Nm gia t hp v i s.
Bi 3: Hnh hc.
Bi 4: Hnh hc.
Bi 5: T hp v i s.
Bi 6: i s.
Nm nay, c tng s 50 th sinh tham gia k thi ny, gm V Xun Trung, hc sinh lp 12 trng
THPT chuyn Thi Bnh, tnh Thi Bnh, l th sinh c HCV ti IMO 2015 cng 49 hc sinh
c t 27,5 im tr ln ti k thi HSG quc gia din ra vo u nm nay. Di y l thi
y .
1. thi
Bi 1.1. Tm a; n nguyn dng vi a > 2 mi c nguyn t ca an
2016
nguyn t ca a3
1:
1 cng u l c
nj 1000:
Tm gi tr ln nht ca K.
Bi 1.3. Cho tam gic ABC ni tip ng trn .O/ c B; C c nh v A chuyn ng trn
cung BC ca .O/. Cc phn gic AD; BE; CF giao nhau ti I . ng trn qua D tip xc
vi OA ti A ct .O/ ti G. GE; GF giao .O/ ln th hai ti M; N . BM giao CN ti H:
189
C b 2 2n
C : : : C bn 20 :
2n
2k
1
j !.Si / vi mi i D 1; n:
1
2. Nhn xt chung.
V kh th bi 6 l kh nht do l mt bi ton ly t tng ca ton cao cp em xung (c
th l i s tuyn tnh). gii bi ton ny, hc sinh phi va bt c hng i quy np, t
tng trc giao ha Gram-Schmidt (hay t tng tng t) va phi c k nng x l k thut
rt tt. Bi th hai l bi 3b vi mt cu hnh rt ri theo dng hnh chng hnh.
Cc bi ton cn li v c bn c kh ngang nhau, lm c hay khng l ty thuc vo gu
ca cc th sinh. Bi s hc l mt bi ton c tng kh c m li gii ch yu da vo b
.am 1; an 1/ D a.m;n/ 1. l cha k nu dng n nh l Zsigmondy th bi ton gn
nh hin nhin.
Bi t hp s 2 cng l mt bi m kt qu c th on c d dng. Bi hnh s 4 l mt bi
ton kh p v va sc, mang tnh phn loi cao. Bi 5 li tip tc l mt bi ton thun ty k
thut. Ch l bi s 2 v bi s 5 tuy khng kh nhng trnh by cht ch th kh hn bi s
1 nhiu.
C l chnh v l do nn mc d v l thuyt th s hc sinh lm c 4 bi, 4 bi ri l kh
nhiu nhng thc t th ch c 3 bn c s im 27 tr ln (tc l coi nh lm c 4 bi tr ln)
v im chun vo i tuyn ch l 23.5, tc l 3 bi ++. y cng l iu cc th sinh phi
ht sc rt kinh nghim. Lm c bi th lun phi trnh by cho tht chc.
3. Kt qu i tuyn
Thng tin v i tuyn c cng b vo tun va qua nh sau:
H tn
Trng, lp
im
o V Quang
V Xun Trung
Hong Anh Dng
Phm Nguyn Mnh
L Nht Hong
V c Ti
30.5
29
27
24,5
23,5
23,5
K thi IMO nm nay s c t chc ti Hong Kong, t ngy 06/7 n ngy 16/7/2016. Xin chc
cc th sinh c thi gian n tp, chun b tht tt v c kt qu cao nht ti k thi ny.
Ghi ch: Ban bin tp c tham kho t thng tin t trang c nhn trn facebook.com ca
thy Nguyn Khc Minh v thi t bi vit ca bn Nguyn Vn Linh trn mathscope.org.
191