Professional Documents
Culture Documents
r-rla-vivantha-cakravarti-pda-viracit
r-r-sukha-vartan
r-rmad nanda-vndvana-campu-k
prathama stavaka
r-r-ka-caitanya-candro jayati
gurur apyasya r-bhagavn eva r-caitanya, tad jpravasyenaiva gurvantarrayaam | tath hi kath r-caitanyacaritmte[antya 1245-50, 16-66-74] ekad mah-prabhur dvitrapriya-sahacara-sag sva-prad-pravarasyaitat-pitu rivnandasenasya ratha-ytr-daranacchalena sva-carantikam
gatasyvsam gatastena ca sasambhrama vandita-caraakamalas tatra ca vlya-vilsa prapacayanta paca-avara-vayasa
[r-mat-paramnanda-pur-pda-prasdt puruottama-ketrajtatvt purdsanmanameta]1 pitr krita-vandanam lokya
sdhustavya putro jta ity abhinandya kpayaitac chirasi caraa
didhrur vlyveena mukha vydattavantamena kautukena
caraguham svdaymsa, divya-kvya-karttva-aktim
apyalakita sacraymsa, vada vada ka kaetyuvca ca |
tatosau iur utphullamukho brhi brhti pitrdibhi prayujyamnopi
yadi nnujagda, prabhur api vismayam abhnya vivam eva kanma grhayitum aham aakam, na punar enamekam eva ity uvca |
tad r-svarpa-gosvmibhir uktambhagavat svayam eva
svanma-mah-mantram upadiosmi, katha punastam uccair
uccraymi ity evam asya gambhra-hdayam anumyate iti |
paredyavi vatsa ! vada kicit ity ukta eva prabh ghra padyam
eka vavandha[ryatake 1] aravaso kuvalayam akoranam
uraso mahendra-maidma | vndvana-tarun, maanam
akhila harir jayati || tata santuena bhagavat kavi-karapura iti
nma tad dinam rabhya ktavat tad abha-mantrarjam api
hdaiva svayam upadiypi lokartikhypanya samaye r-nthapaita-dvrpi punar asvupadidia iti ||5||
prripsite kvye2 varayitavyasya rasasya prema ca
smastyensvdakna-dv khidyann hanija-pada prapacgocara nija-dhma, praka-vieam ity artha | tadn tatparvr kiyat prkayepi tacchoka-vykulatvena
vaidagdhydyanvikrea tad antika-gamanon mukhatvena ca gata
ity uktam, bhvi kla-dy v | parimala carva-vieavimardotha svda-camatkra-rpa-manohara-gandhavimardothe
parimalo gandhe jana-manohare ity amara | tena kavitay pupamajartvropesvdanya-rasatva dhvanitam | nirlambas
tadsvdaka-tda-rasika-bhakta-madhu-pn virala-practvd iti
bhva ||6||
r-bhagavat prasda-janita-vaicitrk svav sa-vodhayastay
r-bhagavantam eva stotu pratijntetaveti | suhu baddhaiva
1 srmat-paramnandapurdsa-nmnam eta iti dka kha
karalipy nasty |
2 vykye [ga]
| yatra ca sitataryativetni jaladaakalni megha-khai rkhaasya candanasya khaa-bht agarg iva utprekyante ity
artha | punas tem ka-madhya-gatatva ccalya ca
vilokynyathotprekate | pavanenvadhtn clitn sitavastrm acala-khah iva ka-obh-bhty striy, punar
api laghunm eva te pratikaa vistram lokya tatopyanyath
utprekate | kartanyni stra-nirma-yogyni tulikni
krpsabhavnty artha | ataeva vitatya vistrya srytape dattni
arpitni tni pavana-kanyaknm iti, ataeva pavanena pitr
oartham tape svayam eva clyamnnty artha ||37||
ye sita-megha-khan prativimbe, kutra ? tarai-duhitur
yamuny ambhasi, tasy eva yamuny eva saikatmbhari
blukmaya-pulinntarva lakyante ity artha, saikata
sikatmayam ity amara | megha-khan ccalyt prativimbnm
api prabhavac ccalyam lokya anyathotprkateathaveti |
sdayitukm prptukm surasarid-gag garbha-vsa yamuny
garbhe vsam ||38||
vikacn kamaldnm modair gandhair medura, sndra-snigdhas
tu medura, ity amara, satpaccadachtina iti gaue, sanapana iti
pctyeu khto vkas tasya saurabhea dna-gandhir madagandhi, hastin mado dnam ity amara | ataeva andhit vykulkt pupandhay bhramar yena sa, [p 3-2-29] nsik-stanayor
dhmdheo [p 3-2-30] nmuyo ca iti yoga-vibhgt kha
pratya, unmlan nija-kntiketaka-samkka pupandhaya1 iti
kavi-kalpalat, paramam moda gandhamnanda ca ||39||
kdamba kala-hasa, dara at, dalan prasphuan, rjva-koa
evnana yasy s, parg eva raji dra rajaka vasana yasy
s ||40||
y arat kardame r-kapila-devapitari pake ca, prasthite pravrajite
sati, pake gate nae satty artha, kapilasya sva-putrasya, pake
samaya-vieo yasys s, kla-vieotsavayo kaa ity amara | sa
tur yatra vibhge rj iva reje, dpti cakra | kausuma patitakusuma-dalamayam, muktvitna muktmaya candrtapa
vikasit pavanena cal k ka-pupi ||41||
var-hart praded-yatra aradmode upagat jan ittham eva
tarkam, ha tanvanti, varhare kasya sarvato meghvtatvddi nikaavartitva hasta-prpyam iva matv aradmode tu tad
abhvd di dravartitva locanbhym apyagamya parmya
evam utprekyanta ity artha | vyoma eva vkas tasya kh
1 samkki [go]
1 yata [ga]
2 iva [gha]
gucchrdha4 hra-bhedam, hra-bhed yai-bhedd-gucchagucchrdhagostan ity amara, vajulair aokai, pupkaro vasantas
tady ||61||
k vana-latik kati na salasanti ? ||62||
aho nidgha-subhaga, vilasat ka sukha yasmt tath-bhta
ptana kukuma yatra sa, atha kukuma kmra-janmgni-ikha
vara bhlkaptane ity amara, pake vilasan praphulla kaptana
iro yatra sa, iryastu kaptana ity amara, praphullair
mallikkair hasa-bhedair alita obhita, ala-bhae dhtu,
malinair mallikks te ity amara pake, praphullbhir mallikbhi
klita odhita, pala aradbhavadhnya-viea, u-vrhi
pala syt ity amara, pake pal pupa-bheda, akra undra,
kuaja-vka ca, atha kuaja akro vatsaka ity amara, ata-patra
kamala ata-patraka paki-viea ca, atha sycchatapatraka,
drv-gha ity amara, niyatm avyabhicrit dhmy dhmasamham aati gacchati anusandhat te iti yvat, samhrthe yatpratyaya, pake, niyato dhmya phik iti khyta paki-vieo
yatra sa, kaliga-bhga-dhmy ity amara, virocana prahldaputra srya ca, vidhur viu candra ca, pda caraa kiraa ca,
akhaha pra namat jann sukha yasmt sa, pake na
vidyate khaana yasya tath-bhta majjane sukha yatra sa,
kramea hyamna kyamo do vaiguy rtr
cvasara udgama kaa ca yatra sa, sad anukl jagat pr
yatra sa, tath coktam[r-padma-pure] yenrcito haristena
tarpitni jaganty api | rajyanti jantavas tatra sthvar jagam api || iti,
pake, jagat-pra pavana, jagat-pra samraa ity amara,
bhadr r-ravicchinn sampattis tay rasa-vilst grdi-vilst
sukh yasya sa, pake bhadra-r-rasa candana-drava, bhadrar candanosriym ity amara ||63||
kp-prap kpy pnya-likm, yatante tarava iti
prvasyaivnuaga, viramayanti vigatarama kurvanti, vibhaktiviparimena khaga-mga-kulam eva | chy kntir tapbhva ca ||
64||
kharatair atitkair dina-mai-kiraair anuviddhebhyo dina-maipaalebhya samyag udghaito yo dahand iva dhas tasya
nirvapaacaair nirvpanena praastair maimaya-vihra-parvataikhart nisyandamnai iiratarair nijhara-sambandhi-jala-praptai
taleu ||65||
nivaddhair ity artha | carama-bhgo drghataro ye tai kanakamayair vaai varag iti gaue khytai kha-khaair kr
vypt | puna kd ? caturu koeu avasthitena
marakatamaya yanmahgopnas-catuaya tatrvaavdhena
prva-gopnas uparigato kudr, uyantu paalopntagat mahat
jey | ataeva susthitena nicilena kuruvindamaimayena kauikn
koic iti khytn catuayenvaavdh mahvaabh pi iti
khyta rdhvagata dru-khaha ye te, vimaln nnman paala samho yeu te, pake vimala mnn-maimaya
paala chun iti khyta ye te, nistamh nirahakt sthurahit ca, viad nirmal, prakratar asakucit, puragopuri
puradvri, prathr dvrapl dvri ca ||104||
ghan nivi yat drgh bla-hast kea-samh yasya pa
paka ca hasta ca kalprth kact pare ity amara, pake blahasta puccha-prvabhga, bla-hastas tu bladhi ity amara,
mahas tejas ripu chyati chinatti, cho chedane ka-prapyaynta,
pake mahena utsavena nirantara-r-ka-darana-janitena sri
prasaraa-la puccha yasya tat, atitaras ativegena snna-viaye
mita mnayuktam, yad v snna loka-katka-majjanam, ita
prptam, pake atitar syasn gala-kambalas tay namitam,
mahpnam, ativipulam, pake mahat pnam dho yasya tat, dhas
tu klvam pnam ity amara, avaam anadhnam, pake na vidyate
va vandhy yatra, va vandhy ity amara, sad suniyama-yuktam,
pake sad suvrat yatra tatsuvrat sukha-sadohy ity amara,
sakaln kamn dogdhi prayatti tat, pake sakal api kmadugh
yatra tat, sad utphull vatsak kuaja-pupi vak ca yatra tat,
nn-varn mdhurydi-vyajakkar viio nysa
sandarbho yatra tat, pake veta-nla-ptdi-vara-yuktam,
prvatrakta1 sarva-uktvam ekaika-nikurambam apekya jeyam |
atotra nikurambam iti jtpekay eka-vacanam ||105||
kaumudnm itydi2 ukla-prdhnyena, tatra kaumudnm ity
lhdakatva prdhnyenoktam, kailsasya iti vetimn, hara-hsasya
ity anargala-praphullatvam, hir iti mrdavam, uddha-sattvasya
ity aprktatvam, dhvamn iti tcchlnajntam ||106||
sphiketi svacchatva dahatva ca prdhnyonoktam, mahormaya
iti duvravegatvam, syam eva gh rayitavyatvena vartante ye
te, mahdant vhacchg ca, via syt pau-gebhadantayo
ity amara, mah-kakud iti prdhnye rjalige ca vge
kakudostriym ity amara, sad aham eva vidvn ra ity eva vdo
1 prvokta [gha]
2 mity atra [gha]
ye te, pake hamb iti abdamdadatti te, vapra prcrakodigato vuruj iti khyta, surabhiloko goloka ||107||
kh-nagareu nagara-pranteu, gakn catupathnm iti
ah samastrety anennvayt | pacd abhitobhito vartamn ity
anennvayepi na dvityna hi prasakto vacana-atenpi
nivartayitu akyate iti nytt | samay iveti samayabdo
bhujabdavat vanto raavya | mukt spho uktaya,
mauktikn muktn praka lambo yeu, pake mauktikai
prlambamjulambi mlya ysu t, pravlai pragha nivi,
pravlam akurepyastr ity amara, pake pravlamay alind yatra
t, vidruma pusi pravlam ity amara, vipaivitatayo haavartmasamh, aildhityak ailoparigat bhmaya, ghanasra
karpram, layo dhnyni, vaijm iti mlya-gandha-ratna-candanadhnydy upajvinm ||108||
vraja-purasya sambandhi mah-nagara r-man nandarjdhivsam,
paritas tasya caturdiku, abhita parita samay itydin dvity,
vidram pravlkhya-ratnni, viiadrum ca, kujar hastina,
pake vividha-kuja-yuktni, gulm sainya-vie, vrudha ca,
nn-prakreu vrateu tvra ta pravea-statya ye tni, ata
statygamane ity asmt gha, pake vratatyo lat, vaysi yui
pakia ca ||109||
kakud darakaaa kayanrtham ad-gharaam, timitatay
stimitatvena, tima ima rdrbhve dhtu, jarjmbhyate atiayena
prakate, allak gajabhakyo gandha-vka, gaja-bhaky tu
allak iti trikaea, vartula nistala mvttam ity amara, gostan
drk ||110||
anyni varitalakad-vndvanditari kmyavandnty artha |
rasldibhi parivtnti caturtha-lokasthennvaya | kramuko
guvka, parka plaka ||111||
lakuco ahu, kotak ghiytorai iti khyt, jyotsn paoliky ca
kotak ity amara ||112||
atimukto mdhav, vicakili mallik, dyantayos tamla-tulasyor
nirdea sarvem api vk magalamayatva-scaka ||113||
toyayair jalayai parivtni, kdai ? sitetydibhir jalasthapupai, rathgdibhir jalacara-pakibhi ca virjit obhits tarag
ye tai, vpsarasyor mahad alpatvbhy bheda ||114||
ukta-prakra r-nandvaram anatikramya ||115||
dvitya stavaka
dvitye stvake ka-janma-llsthala-dvaye |
pure vhadvane vary samsa-vysata kramt ||
tayor nanda-yaodayo, edhayitu vardhayitum ityeko hetu, tmna
ca grdi-rasai rasayitum iti dvitya | nanvetaddhetu-dvayam
aprakaa-lly yogamy-kalpita-prapacntarvartiu r-gokulaprakeu vartata evetyata haavanitalepti | myikaprapacntarvati-bhrlokepi | atra tvasdhraantu hetutrayam [9malo] tmrmnmudhauracaritai itydin vakyate |
kdamtmnam ? dharaidevy bhla kaam lokya paridnena
paramehin brahma tatrrtha nivedito ya kroday
plana-kart vinus tena vijpitam avatrrtham ity artha | bhla
kdam ? param bhiya lti dadtti tat, syt kaa
kchmbhlam ity amara, ukta-prakra pit-mt-bandhu-kulam
||1||
vieata iti ukta-prakrd aprakaa-llgatdayantu viea ity artha |
nitya-siddhn r-rdh-candrvalydn ts kme abhile
kmita kman ys t, samam eva sahaiva, rutayo
vhadvmandiu prasiddh, tath tenaiva prakrea sveadevar-madana-gople jto manoratho ye te ||2||
1 gokulasya [ga]
ttya stavaka
caturtha stavaka
caturthenastvartau sthairyaccalya-alinau |
khayete iun mtu oka ca sva-viyogaja ||
kiyat vilambeneti ttye msty artha[bh pu 2-7-27]
traimsikasya ca pad akaopavtta iti dvityaskandht | utthn
ior agaparivartana tad arhe karmai ghoevar r-yaod
yoit rem dya tanayam abhiicya anakai yayitv
ghoayoyitm arcana vidadhat mdagdi-ninaddibhis tasya io
rodana-kala nkalaym sety anvaya vraja-yoitm, ksm iva ?
vatsalaty vtsalyasya latnm iva | mut nandas tasy sarvabhtn yaja-rpm, yaja savodhvaro yga ityamara,
utsavasya bhuvi sthne utpattau v utnm iva grathitnm iva
suktn mahn udayo ysu tsm, aho carye, dayymanrata
nirantaram eva rata tsm, aho carye, dayym anrata
nirantaram eva rata hdaya ys tsm, akro vius tatraiva
hdo manasa aya ubhvaho vidhirysm, kau tu pthivyntu kla
samayam ati-kautukena alamalakta kurvatnm | re kdm ?
tvrajayoit tvrasya jayasya mahotkarasya uit nivsabhmim,
adhikarae nih, yad v, tvrea jayena mahat sarvotkarea
uit ktavsm | tanaya kdam ? ktanaya kto nayo ntis tad
dinocitcro1 yatra tam, magalair api abhivdyn namaskartu
yogyn vdyn mdag[-==aspata====] nanditai purajanair
vt | anvte varaa-nye nanda-vraje saukha-samhe rjata iti
ta vraja-rja purasktya daydn sakala-gunm adhirohiy
nirerpay, nireistvadhirohi ity amara | karpra-prd api
valake ukla-vare, laki mlya yasya tasmin ayy-tale |
anakair iti nidr-bhaga-akayeti bhva | sagtcry gnastrdhypakn varyai reha samyag-gtni sagtni te
kala-kalataragai, ll-io r-kasya | kdasya ?
riobhasya rer lakm-samhasypi obh yatas tasya, rephadvayasya latva yamakrtham ||1||
akalkarya khakartum, ayam caryarpa uttnay blako
ntana-dalavat alasa vilasac ca aghritala samudaki snandanayana yath syt tath samyag udakipat utkiptavn | mtaram
avadhpayitu rodanarvairaprayan kas akaa vighaanaabdai krudheva tmkul-cakre ||2||
caryottnaytyuktam caryatva vivoti | tac ca tasya
kasya caraa-yuga akaa-bhagakryrtha
nsihahvatrasyeva hiraya-kaipu-vidrartham, na jtayaiva
khinyam ity hamdulasya kamala-dalasypi malad tiraskrakri y lalitat llitya tay alulitam akhaitam | na ca
vmanvatrasyeva kaha-bhedrtha ttklik vddhi prptam
ity hana vadhitam iti | kdam ? nav navn ddhir yatra tathbhta mtasanam alakro yatra yat | pijalatay aty kulatay,
samutpija-pijalau bham kule ity amara | tath paryavartata yath
anantara sarva eva tad upakatham utsaspurity anvaya | kaakaa iti tad-bhaga-abdnukaraam, tadvat kaur aana purasara
yatra bhavatyevam itastato vyastatay bhagnvayavatvena
paryavartata patitv vaipartyentihat | kda ? vighait
kupydn gha yatra tat, kupyni svara-rajattiriktaksydimayaptrapi ghaa-ghayor vhat tvlpatvbhy bheda |
1 statkulocitcro [ka]
asurdygame tad vadhrtha svajana-planrtha ca aivaryasukhnubhavi-bhaktgame ca tat-prasdrtha nijamahaivaryasphraam, kintu mdhurysvdo yath na vyhanyeta, pratyuta
praaya ghatay nija-sambandhamananasytidrhyena sanarmavismaya-kautuksakty paripuyetaiva, tath nija-knikhila-kntcakravartinn mah-mdhur-vivartavartinn r-rdhikdnm
api sasadi davatra-ea-yydi-ll-vikrrtham apty ala
vistrea | nanu yadi tadnm aivarya spuritam, tad
vmandyavatreu trivikramdirpavat tadvadhnurpa kim iti
nvicakre ? tatrharuciropiteti | rucy ropit nara-drakasyeva ll
yena sa, blaka-vapuaiva tda-duavadhe vismaya-vailakaya
syt, vraja-vsin mdhurysvda-vighta ca na bhaved iti bhva |
nanu dn eka-prayojanaka-krya-ctur sahasaiva tasya katham
abhd iti ? tatrhajna-ghana iti | prayojannantaram apyhaajn
tvartdn bhrmayan blakkrajpanena bhrntn kartum,
tathpi tevapi muktidyitvena daylutvam haaghanodaka, agha
sasra-dukha nudati dr-karotti sa | na ca blatvepi sihablakasyeva asurn prati bhaynakatva-pradaranam ityhaktaprkta-caritra iti | ataeva na carita sacarita uhastarko yatra sa ||
10||
bhra-prakaane mukhya prayojanam hamatkta iti ||11||
bhuvanastha-janai sarvair api it stut, kathacit kaa-sy
upaveaymsa | ekarasam eka-rpa-svarpa1 cid ekarasa tadn
jnaika-vryam, grdau vie vrye gue rge drave rasa ity
amara ||12||
atha s yad kryntara-niyuk tasthu sthitavat tasminn evvasare
tvatykya kopi vty-vivarta vir sd ity anvaya | acchay
nirmalay bhagavad icchay hetun mnasya putrtibharapramasya sratay niviatay avivekenaiva churita mnasa
yasy s | ataeva ta putra vihya bahi sthpayitvpi naiva
cintayitv, h khede, ypida gamita ta ghora samayam avidat
ajnat | kim ca, agand yad praviavat, tadaiva putram api saha
svenaivnta vidat bhramd eva jnat | nanu katha tdnm
eva bhrama ? tatrhamiti prama tay hna prabhvo yasya
tam, tad icch-prabhveaiva vibhramopi janita iti bhva | nanu
vikaavtyay bahisthitasya tasyti-sukumratvena paribhava
sambhavet, tatha nahi na htyhaprabhvantam, aivaryveena
dedpyamnam | yugapad ekaklam eva viprayuktn virahin
nga-ngar samhasya nivsa ity atikautvena bh-bhastry iti
ativitatatvena syanda karaa vidrya uparitodhapatanam iti
yvad ity atibhaynakatvena | vta-dhro sttvikatvenyurveda1 eka-rpa-svarasa [ka,ga]
stre uktatvd-virodha | pitta-kaphayostu rjasatvatmasatvbhym, pake, rajo dhli tamondhakra, arkar sit
karpar ca | prasaradbhi karen hastinn saghtai
ktondhakro yatha, pake, prasaranti kni sukhni yebhyas tathbhtai reu-saghtair iti | eka-bhttmaka pavanamayam ||13||
kda ? urdhordham uparyupari varto bhramis tatra ntya-tm iva
ta-raja-arkar-pr drato bhraairglapit jann tanavo
yena sa | kalpnte prakarea jvaliyan ya phai-pater anantasya
vadana-byhato bahnis tasya dhmair iva kau nirbhidya
uparigata-bhuvanastha-jannandhayan andh-kurvan ||14||
na tatheti | prva yath mtur ake tath na, kintu tadvalnurpa tu
tatnaivety artha | anyathtilghavena sadya evtyuccadennayane
svasya rama sambhaved iti ||15||
andhatamasena ghadhvntena hetunndhatamair atiayndhai
srpya tulya-rpat gateu parita sarvata hatikrake ghtake
sati ta kaja-nayana kamala-netra svasya antakaraya mraya
mah-suro htavn, nayena ntv tda-dnava-vadha-nivandhanatda-cturyamayy nandit bhvana-jan devdayo yena tam |
bhuvana jala tatra jta kamala tadvat nandi aitya-saurabhyasaukumrydi-samddhi-yukta kara-caraa-tala yasya tam apty
atidurtmatvena tasya nirdayatvam uktam | kim ca, suradruhm
asurm antakam | kdnm ? raatala gatnm | chi yme
acha yma, na chencha, gatoncho ye
aurydyymavatm ity artha ||16||
vitodo gatavyatha, prakao brahma-rudrdi-loka-paryanta vtyay
sacryama modoa-saurabhya yasya sa, modena
tadvadhotshamaya-hareoddhura | tena tvartena pae
nivadhyeti tenkaraa kasya | katheti kenkaraa
blydbhtyeva tat-kathasya svayam iti | tata ca tasya mtyur
evetyuktam | analasya jaldin pratkrostti kla-ka iti tasypi
mantrdineti cet mtyur iti, surapurasya purandhrbhi kt y
darane rtir utkath tasy prtaye vtykray nireikay si
iti khytay mgamadena mecakity ymal-kty viavally
mla-laty iva ll yasya tena, anai anair iti ekadaivtipane
sahasaiva tat-pra-tyge sati drato vegata eva tad-vapua patane
svarama padyeteti bhva | crapeam iti [p 3-4-35] ukacrarukeu pia iti amul, cravat pivety artha | vilambya
vilambya nirjagmur iti tena anai anais tadvapuo nipatane sati
nireikayevvataraam api bhagavata sukhenaivbhd iti bhva
||17||
pacama stavaka
jmbhaa rigaa nmakaraa gavyamoaam |
md-bhakaa viva-rpa-darana pacame kramt ||
vrajapura-paramen r-yaod tanaya llayant jmbhamasya
tasya vadana-kamala nirkam dharaydika vilokya paramavismitaivst | tatra jmbhaa-kalasyty alpa-pramatvt tan
madhya eva dharaydi-samasta-padrtha-pratyekvalokanam
asambhavad api dustarkya-bhagavadaivarya-akty eva tadn
tannayana-vttim vianty nirvhitam ity avaseyam | n
manorathnm, vadana-kamala mukha-padmam, ka sukham, alam
atiayena, kurvad iva nirmimam iva, ka sukham api bhyayadiveti
v | tatraiva sajmba-mukha-kamala eva dharaydi-prabhtivastujtam ity artha | tatra kde ? bhuvana-koa prakarea
vibhartti kvip, tasmin | bhuvana-koa-gha ivety atra bhuvana-koapadasya [shitya-darpae 7-8] udeti savit tmrastmra evstmeti
itydivadud deya-prati-nirdeyatvena paunar uktyamadoa | loke
bhava lokya carita tad atikrntvena | atra krikptandivadhaivarya na prema samacukucat | pratyutvardhayat tasminn
aria-pariakay || nanda-bhgydi-hetn tatrbhd yadi
kalpanam | tato nirhetur eveyamaivar aktir gat || vibhutvadarik ka-dehe prakaam eva hi | tathpi
vismitaivsnmatputrasyedam adya kim || na tvaiyajna-sabhrnty
vtsalye ithil1bhavat | na ctra sambhavet kicit prvavat hetukalpanam || tac cpi vastuto gha-premormimayam eva hi | iti
nikampat prma khypit synmuhur muhu || eva ca
premadevy parkrtham gacchaty antarntar | aktir e hare
kintu tay dskt bhavet ||iti ||1||
1 tal [gha]
4-3-23] sattva viuddha vasudeva-abditam iti caturthasndhoktanirukte | prahita preita, kuta ? praka hita yasmt sa,
dna kam, ahas ppn raho vego yatra yasmd v sa,
itybhy kkki-golaka-nyyena yadnm ityetasyobhbhyam
evnvayt | asya yadukula-purohitatva-scaka tem aihikapratrika-hitcaraam uktam | nma prkye, karanm indriym,
traiklika-srvatrika-viaya-vastni yata drgha pava tad ucitakarmahat yasya sa | etenopaniajjyoigamakarmatantrdyabhijatvena nma-karae smarthyam uktam ||
scitam artha spaayativitno vistra, mantr eva tm yasya,
tn vin tasya vyarthatvt | pake, mantre mantraymtm vuddhir
yatno v yasya sa, tm yatno dhtir vuddhi ity amara | adhneti
spaam, pake, adhigata inasya sryasya prdhnyt sarvagrahopalakakasya tattva-grma sacrticrdi1-yathrthya yena
sa, rutayo dvviati, pake, ved catvra | nadnm ina
prabh, ina srye prabhau ity amara, pake, na dno na daridra |
virocana srya tamondhakrojna ca | paramo mahn tapa
kiraa-samho yasya sa, tath prakane bahula ca, garga-pake
parama-mahat tas prake bahula kuladhara, svanmn vaapravartaka iti kevala gargasyaiva vieaam kuladhara-padasya
yamaknurodhd upam-maala-madhyaptitvama-doa | kuladharadharo mervdiparvata, sa iva mahsro mahsthira,
ambhodhara-pakemahnsro dh-sampto yatra sa | gargapakemaham utsava prati saratti sa tath, karmaya | pare
m lakm sampattir yasmd evam-bhta tm yatno gamandivypro yasya sa, prk prathamam, ha-gha-bhvo dhtaghhbhipraya | r-vrajarjenpi may prrthita matputrasya
nma-karaa-saskra na kariyati ity evam eva prathama jtatvt2
| tad anantara tu tat-sammaty tena jtbhiprya evbhd ity artha
||21||
ta garga samsdya sampam gatya, sa vrajdhintha, mbhi
obhbhi sdyamna prpyamna mna sammnana yatra tadyath syd evam abhivdya praamya nibhte vivikte dee ce | hdi
kde ? hara-sampad nitar bhte pue sati | bhvd
munayo d dy eva jagat kimu na punanti, api tu punantyeva,
gado janma-maradi-lakao vydhis taddoa-bahlam, aho
caryam, me bhgya-sampattir iyam agdh | nanhas vividhappn rahaso vegt | ubhavat magala-yuktn yumka
ubhgamanam eva bhga sarva-prpyatvena dyastam |
snn vchat s nn vividh aihika-sukha-bhagavat-prtitad-bhandyabhila-laka kem api na virmyati, mama tu
1 sacrbhicrdi [ga]
2 jpitatvt [gha]
uttam iti eyam eva rihyam, kepti vairalya ca, tena svrasyam
apy atraiva dhvanitam ||28||
pravia iti dhinotty anayo sarvatrnvaya ||29||
mama nma prasiddhi, gargo nma ir
mahdhrotigambhrocapalo nivikra paramam atimnitydik
sarvalo-ghoit khytir ity artha | tatra dhaiya
dhunottyautsukukya-cpalye, pampayata iti pritir atykhya sthy,
romcayatti tad agabhto vismaya, mati vilopayatti unmda ||
30||
tad api pdau dadhmtydiparmaragarbh dhtir api rasaparip-bhagbhvya ll-aktyaiva tasmin samarpiteti jeyam ||
31||
hantety anukampym, tathpi prpta-tda-dhtvapi garge tasmin
prem svakrya tyaktum aaknuvannivodagd evety hasnta iveti
| daihika-sukhasya bahiprakdhikyam, ptavn iti mnasasukhasyntareveti | tata ca jgrad itydika prva-prva dhtilakaam, nidra itydikam uttarottara prema-lakaam iti ||32||
ayena ubhvaha-vidhinonnta svasti-vcana yena sa, dyato
khaayato ubhavo kalyavato, [p 5-2-140] ahaubhamoryus
anayasyopaamanya, nnrtha-niruktyeti t vinevar nma
kasmn manuya-suterpyate ity anayorloka-dy syt | tathaiva
vakyamena ka-adibhir itydin paramitva-rpattparyrtha-vivti vin tatva-dypi anaya syd iti ||33||
deva-sutasyeva uttama vala parkramo yasya sa, asyeti etatsambandhi devana malla-yuddhdi-krana valenaiva pratibhaapratiyoginiena1 bhavati, nnyathety artha | valena dvyati ity
anuktir agre vkhysyamnena valena ramata ityanenaikrthyt
baladeveti hsyocita ceti, etat priya-narma-sakhai kadcidima
krmaya-kautuka-yuddhe parjitya viruddha-lakaay he deva !
tva vala, vala prakayeti loanta valati-prayogea kariyamo yo
hsas tad ucita baladeviti nma ity artha-dvayam | mahpuruatvena siddha-puruatveneti prakaortha | mahat-srardipuruebhyopi mahattveneti vstava2 | ppn samyak-karae
nimitte ||34||
1 pratibhaa-nihena [ga,gha]
2 vstavrtha [ka]
mahea ca | icchant ca putrabhvam iti tath-bhtaivaryadaranepty ata putra-bhvasya prabhvasya prvalya daritam |
tena devaky khalu aivaryabhvenaiva aivarya-bhvo vilpyate,
valavata eva vdhakatva-sambhavditi bhva | yugapad eva ubhayor
varabhva-putrabhvayor ye bhe obhe tayo, evam anena
prakretibharea bhugn rug dvayor eva knticchaghtena
pitety artha | prvabhva vihyeti tasygantukatvena daurvalyt |
carame ity asya svbhvikatvena prvalyd atra samhita [bh pu
10-8-36] r-vaiava-toiy yath tda-tadaivarya-aktir eva tu
svaya v tamligya v tad abha-ll-rasa-sampdanya mtari
kopcchdaka-bhvntarpdanena tath sarvam evsyntar
vidhyate, na kim api bhakayatti tad vacasatypanena ca nijaprabhushyyya vismaydi-dvr mtus tatprema-poya ca viva
daritavat iti ||84||
aha stavaka
bhasphoo dma-vandhorjunamoka phala-kraya |
vndvane praya ca he vistrya varyate ||
sa bla-bhagavn mtara svayam eva kara-pallavena dadhimathanamdadhn vkya manthna-daam dhadhrety
anvaya1 | vidyamneu dadhi-manthanrtham eva tatrgatya
vartamneu mayaivdya mathanya yumbhi kryntara
kriyatm iti niyojiteu mathana-karma-tyjana eva ttparyam |
kryntarenys bahvn dsn tatra tatra sad tat-par sadbhvd evety artha | tatra tat tyjane hetuvidi tdamathanena
tda-navantotkramaajne viaye na vidyate mna sasmno
ye teu | sva-sutalobhyatda-navantotkramaa-yogyatmahcatursu tsu dsu vartamnpi na sambhvit
premacpalyd eveti bhva | nanu janiyama tasys tatra maharama jtvpi ds gaena tata kimity apastam ? tatrha
nijjay jiteu parbhteu macchramam lakya baldet dsya eva
mathiyanti ity akya tatr tay sthtum api na na dyate, yta yteti
muhur muhur visjyanta eva ki kartavya tbhir iti bhva | karapallavena, katham-bhtena ? dmn samyag utkarea yat karaam
karaam avakaraam ca tasya janita paryya punapunarvttis tena hetun pari sarvatobhvena yas tena parirntena
madakraena mattat-rpa-nimittena raanto gujantolayo bhramar
yatra tath-bhta dalita praphulladala yat kamala tasypi
malakri mlinyakri agalaty galat sravat nirbharea
atiayena nieea bharita prita yastt tad-yath syt tath |
alakn kulair kulyamnasya bhlasya bh kntir lalit yatas tat,
pvare kucatae vihro yasys tath-bhty hralaty nolena
1 dadhrety artha [gha]
atra samdadhtina kvacid iti | cit caitanya jnam, nandaniham anubhavam | uktam artham eva viadayan
prastutopayogitvena aktyantara-prdurbhvam haantariti |
bandhana hi bahi partena dmnntarvttasya sambhavati | yasya
antarna vidyate, bahi ca na vidyate, tatra kva v dmn sthtavyam,
ki v tena veanyam | atra antarabhve bahir abhva eva hetur
bahir abhve ca antarbhva iti dvayo paraspara-spekatvena
siddhatvt, kintu sarvem eva vastnm antar bahi ca sada stulya
ubhayatrpi vidyamnatvt, ki ca, prvpara-vibhgavad-vastu
prvato dma dhtv parato vadhyate, yasya na prva na para ca
ta katha vadhnyd iti | atra prva mtar na mattandika
kryam itydi-kkubhi krita-satyy api mtu sva-bandhanavyavasyam lokya kasya kupita-iuthavattsvbhvyena
bandhansammatau jty mat-prabhu k badhnyt iti tatra
vibhutakty svayam eva prdurbhtam, tata ca tathpi bandhananirvandh-nirvtim atiramam ca mtur lokya kasyaiva svapauhitygecchy vibhutakty tatraivntar-bhtamka-tadbhaktayor madhe bhaktasaiva proher valavattva-darant, [bh pu 19-37] svanigamam apahya mat-pratijm ityder iti | tata ca mtu
rama-darana-janita-sneha-paravaatay adhun mama bandhanam
eva mama sukhadam itykry manovttau kpakty
aktyantara-vtti-parbhviny prdurbhtam ity hatat-kpaiveti |
ktin pit, ativiruddham api samdhtum ity artha ||14||
nynaty dvyagula-mtratve rahasya-pradaraka nidnam ha
bhajaj jana-parirama iti | siddha-sdhaka-tratamyena
ramasylpatve tratamya jeyam, tathnusrea kpy api
tratamya jeyam | ramatva ca, loka-prattyaiva jtaratiu
bhakteu ka-sambandhena tasya sukhamayatvenaivnubhavt |
dvbhym iti prathamo bhakta-niha, dvtya ka-niho guas
tbhy hetu-hetumadbhym ity artha1 | tay yaoyad ||15||
nradasya n vikepe ity asmt, nra tayor madirkta-vikepa
dyati pa-vyjena khaayatti tasya, yad v n naye ity asya rpam,
nti-pradasyety artha | tam eva, satyam eva, abhysa nikaam |
praaya-rasanay tanmnasodkhalnta, apacam api nivaddho,
munim api nayakrgra-madhye kipmi || iti bata mama
vaddhasyaiva yanmcakatva-vratam iha na janany srthakatva
prayti | tad upapurabhuvo drgarjunau mocaym,tymad iva
mukundas tat-sampa jihna ||16||
sadasato sthla-skma-tattvayor eka-mlayor eva prakti-puruabhavatvt tulyakraakayor vistro vistti, pake, viapa vistro
1 hetu-hetumad-bhvbhym ity artha [ga]
1 yvat [gha]
1 vndvana [go]
2 akta [gha]
saptama stavaka
1 bhvvadhitva [go]
2 khyt ity asmt para nauk-daa kepa syt ity amara, ity
adhika-pha ga-grantata upalabhyate |
na eveti bhva | vr-garta iti mattatmaye hastinyeva tatphalodaya, na tu manuyamtre kasmicid apti, tena yady apy asau
cird api tathvartiyat, tad api ka-sakhn kicid-bhaya
nbhaviyat, pratyuta tasyaiva sad kabhayd acetana-prayatvam
evsthsyad iti bhva | tena r-kena tai sakhibhir
aniryamnam eva nipiat vegakepea sacrayat, yamasadanam iti tadnntana-ll-parikara-loka-prattyabhipryeoktam,
vastutastu yamopalakitasyga-yogasya sadana-rpa brahmasvarpam ity artha ||13||
idm eva krihananam, ac chakrahananam, surasabhy devasamhasya rasena bhvakri prti-karaala babhva, agha-vakdimah-sura-hananam, agretana tu ki vaktavyam iti bhva | ad
arthe ceti ko kdea | karmaho nipua ||14||
hellasa khelrasa, llasotiayaknti-yukta | samaya vkya |
kdam ? gaganam evgana tasya carama-bhga pacd-bhga
bhajate prpnoti, atakara ua-kiraa sryas tasya kar
kiran mlinyena hetun malinni tm arasni padmni
tanmayam, vatsnm anucaratti tath-bhto bhavan san ||15||
gamyamnditaram agamya carita yasya tasya kasya, llvilasitam, kdam ? lalitam nandnubhavena obhita vapu vaktdra-rot karotti tat, ralayor aikyt, pukala reha vatsatulya-sarvgasya, nija-nija-janan-janair vrajevary saha grmntapatha1 paryantam gatair nija-nija-ghavartma prati nyamn api
valt tato nivartyety artha | mahvalasya daityasya govatsatva kuto
bhayt | tad-vadhe v io akti kveti mene maiva s ||16||
janaka-jananbhy saha rjito dpto janai sarvair eva nirmachita,
premety artha ||17||
paredyavi paradine, sadya parut parryaiama paredyavyadya
prvedyu itydin siddham | chavi ke, yamun-janake srye,
sakala-vatsn sarva-sahacara-vatsnm, kalanay samelanena ||
18||
pliyit sakala-loka-plnm ity anena tda-khelveamayasypi
tasya manasi dugama-samayalavdha-sva-sevvasar aivar aktir
dua-sahrya sahasaiva paryasphurad iti dyotitam |
adaramanalpam, nuta stuto nayo nayo ntir yasya sa | gaayantti
gan gaa-ks tem ina, daivaja-reha iva gaayitv avagatyety
artha | dharai-tale nihito vedha-prakrerpita uttara-cacur
adhacacuryena sa | kim artham iva ? dharatalam utpya
1 grmnupatha [gha]
nanu jalay nryaa eva tava mt pit ceti satyam eva | tena
gopendra-snor mama kimytam ? tatra na kevala tad aitvena
bhavn eva sa iti nyya, kintu tan nma-niruktir api mukhy tvayyeva
dyate ityhanara-nikaryaam itydi | samhrtha-kantasya
nra-abdasya vykhy nara-nikara iti | tasyyanam raya | kena
prakrea ? sakala-deha-bht sarva-jvnm tmatay
paramtmatvena, iti svabhvd eva tadvyabhidhy tan nmnpi sa
nryao bhavn skt praktiparo yoyam tm gopla katha
tvavatro bhmy ha vai iti [uttara-vibhge 24] r-gopla-tpanrete | [bh pu 10-14-55] kamenav avehi tvam tmnam
akhiltmanm iti smte ceti | anantadte iti
paramadhairyalitvenkobhyatay tava kam yutkaiveti bhva |
tath ca [bh pu 10-14-14] nryaas tva na hi itydi ||123||
nanu tarhi [vi pu 1-4-6] po nr iti prokt po vai nara-snava |
ayana tasya t prva tena nryaa smta | iti tat-prasiddhanirukty prktatattvamaya-jalntapyatitvena tad vapua
prktatvam ytam ? tatra na hi na htyhatad api jalasthitam api
tava vapu sat satyam eva, kintu tasya jalagatataiva jalritataiva na
niyat, samastatattvnm raya-bhtasypi jalparicchinnasya tad
vapuo jalriyatvepi jala-paricchinnatva-prattir eva na vstavty
artha | yad v, jala-paricchinnataiva na niyat, api tu
jalparicchinnatpi | atarkaivarye tasmin paricchedparicchedau na
virudhyete ity artha | nanu tad vapu satya ced-vre, tarhi
ekavra vilokypi kim iti ttya-skandha-kathnusrea bhavat
punarna vilokitam ? tatrhaatheti | darandarana hi tava kramea
kpkpayor eva mahim, na tu satysatyatva-jpaka tad eveti
bhva | tath ca [bh pu 10-14-15] tac cejjalastham itydi ||124||
tad vapu prkta-jala-paricchinnatve prattir avstavti1 bhavataiva
svaya dnti-bhavat pradaritam ity haatheti | anyath yadi
vapua prapacritatvam eva syd ity artha, tad jaharamadhyam api adhiktya prasrmt samasta jagat katha
samakalayat samyag apayat ? sarva-jagatm raya-bhtam eva mad
vapur na tu jagadritam iti jpanrtham eva mtara lakktya
jaharastha jagattvay prakaitam iti bhva | kintu vastuta
siddhnta-vicre tu bahisthitam ida jagat asat asarvaklasthyi
navara-svarpam eva, tavodaragata tu na tath satyam, anavarasvarpam eva kraatvd ity artha | tatra hetukevala ghanaciti
tvad vigrahe jaajtasya vimira-vidhir viliptatva-prakra kva | na hi
ghana-caitanye jaa-pralepa sambhaved ity artha | vrajevary tvaj
jaharasya tatrastha-jagata ca vaidharmyenanubhtatvd iti
1 paricchinnatvniyama iti [kha,gha]
kto mtur yaody iva veo yay tasy bhvas tatt tay, sudhmni
obhana-dhmni vaikuhe, samajani samabht | ki vivarit ? ka
vara bhavn dsyatti tad anusreaim ucitasya
varasysambhavt itvena tavaitat pratantrya yuktam eveti
bhva | tath ca [bh pu 10-14-35] e ghoa-nivsinm itydi ||
143||
e tdasya premas tvad st mahim dra eva, smnyato
bhakter eva mahim paramdbhuta ity haatheti | malimlucat
mlinyam, tath ca [bh pu 10-14-36] tvad-rgdaya sten itydi ||
144||
bhagavad-bhaktirasyodghana-cpalyena svasya bhagavattattvavijmmanyat-mtram akya saprarayam haahaheti |
atividagdhadhiya iti viruddha-lakaay leea tu kaparimtm iva vieato dagdhaiva dhs tem iti | tathaiva1
suktina ity atrpyakra-pralea iti na vivadmaha iti tair vivdopi
parama-mrkhateti bhva | gh na tanuma iti bhavat tattvanicaya-cpalya-mtra ktavato mampi tdatva jtam iti bhva
| kintu bhavat-kpay smpratam eva s mama murkhat
apagatetyhamama itydi | apadamanspadam agamya evety
artha | tath ca [bh pu 10-14-38] jnanta eva jnantu itydi ||145||
atha tda-svaycy tenaiva kpayatpi bhagavat kta-maunena
yvad adhikram dhikrikm iti nyayena svasya satya-lokaprasthpanam eva smpratam abhipretam ity anumya sa-llasgarbha-vinaya samayocitam haanumanyatm, anumati kuru,
padav satya-lola ymi | kda ? bhavataiva kta svjay
prayukta yat paramehitspada pada sydi-vyavasyas
tenaivnupadyate anugacchatti tath-bhta |
tentrvasthnnarhatay tda-tvadjsthyitvam eva mama
nika-dsasya yuktam iti bhva | akhilnm eva jagaj jannm
antara vetsi, atastan madhyapatitasya mampi hdaya ki may
svbhilaita muhur vijpyam iti bhva | tenaiva tad adhikrnte
mad abha sampdayitu r-bhagavac cara eva pramam iti
dyotyate | na ca prktasyeva tavtra vismti sambhvyeti
dyotayann haeko mukhya cid eka-raso jna-ghana-rasamaya ity
artha | tath ca [bh pu 10-14-39] anujnhi m ka itydi | atra
[bh pu 10-14-30] tad astu me ntha itydi, [bh pu 10-14-1]
paupgajya iti stvavopakramnurodhenty upayuktatvbhvd iva
[bh pu 10-14-37] prapaca niprapacepi iti, r-ka vi-kulapukara iti padya-dvayrtho na vivta, kintu ekacid eka-raso
nammti padbhym uakita eva |
r-mad-bhgavata-loka-vykhy-cturya-vaddhiym |
1 tath [ga]
1 takkt [ga]
aam stavaka
atha paugaa-kaiora-lle yugapad udgate |
kasya gurubhi kntvargair svdite kramt ||
prvargo vraja-str ka-janma-tithau mahn |
utsava kanduka-kr dhenukasya vadhoame ||
kramnurodhena p prpyo ya krama paripkrama aktau
paripym iti viva, tennuttamy aty uttamy vayovasthy
avasthiti-svkrevirbhvita paugaa yena sa | gaayo
kapolayor uamarat unnatis tasymratama-manda-hasitam eva
savo madhu yatra sa | sa r-ka, aln bhramar khelay
uamarair unnatai kusumair eva kanduka tat-khelpara | rasy
pthivy utsavakara, avakaro mlinyam, hyantto hyann
savatsara-parivatsaredvatsarnuvatsara-vatsarn paca atta avatsaravay | aivarya-pakepi kltta | llnm l re tasy
lvayam ||1||
bla-cpalya blai saha cpalya dhvana-krdandy upayoti |
paddtydi-abdt padaika-dea, udita vkyam | tad tasya tad api
vapur aprvam ivsd ityanvaya | kdam ? adhi-madhudina
vasanta-divaseu, anuparva parvai parvai, prati-granthi ity artha |
karvuritai kirmiryitair navkura-kandalair dalat prasphua
rmayaka ramayatva yasya tath-bhtasya nava-tamlakaambasya viambaka svaromvalydy udgama-obhay
tiraskrakam | pratyagam agasygasya, rag raga-scako yas
taragita-vieas tena y mdhur tasy dhura bahana-samartham
| taragiteti kya artha-kvivantd bhve nih, paugaa-bhktvepi
antargata-kaiora-dharma-scakatve dnta
antarutpadyamnbhy madhupargbhy makaranda-dhlibhy
madhupasya bhramarasya rga bhajate tath-bhta ca,
abhinavasya kumalbhvasya bh kntis tatrvahita svadhnam |
drntika-pake madhu ramabhila, pargas tad ucita-dhrallityopayogin ce, madhupotrga | utpadyamneti vartamnaklatva kaa-ka-vddhi-scaka | nanu tathpi prakaa-
avayyo nhra, drgha ca tat ua ceti drghoam | uddeyaunya gantavya-dea-nicaybhvt saskra-vaenety artha |
evam atra [u n gra-bheda-pra 21] llasodvega-jgarys tnava
jaimtra tu | vaiyagya vydhirunmdo moho mtyur da daa | iti
prvargokt da apy ukteu yath-yoga scit vivicya jey |
yathnta-vighrety atra llas udvega-janaka iti udvega, sannipteti
vydhi, lavalphaleti punarvydhi, ajajaneti jim,
tmretyudvega, graha-grastetyunmda, nirviajaneti tnavam,
avipakveti mter udarkatjpanam | yadi ts bhagavati bhvo
bhagavanniho bhvo vakyamo nbht, mano-madhya evyam
asmbhir nihnavanya, katham api sakhbhyopi na vaktavya iti
nicitobhd ity artha | katham-bhto bhva ? ghdiu javartyo
javena vegena ty gh yasmt | na cyam gantuka, kintu
sahajavart svbhvika, tathpi bh kntis tay vodhyatay
jeyatvena navo navna iva lakyama | tad sahacaryo navendramaimay-lakrdni purata samnya adurity anvaya | kad ?
dusahy asahyycaryy prvargajanyy sthiter ya upacras
tasya sacra-samaye jatay vidagdhatay ta ka-niha bhva
tbhir aprakitam api avagamypi smnykrea jtvpi tasya
vieasyvagataye gatay prptayeva dhiy | tni sarvi kdni ?
kasyga-knter dya manorama sdya bahanti, alam
atiayena karan netra-tvagdndriym anyathbhvakri
aru-romcdimattvakri modita-kuvalayni suvsitabhmaalni, kuvalayni nlotpalni | asrasya tpa yata
drkuruta, o tan-karae ity asya rpam, rasya rasrham,
nepathya bhaam, nma prkye, ruti-pathe ka-nma-carita
calita praviam ity artha | anubhya svdya km api da
rayamsu prpnuvatu jalni vahantr do dr bahirnisaranti asitni iva bahir gacchata prn iva vasitni vsn
dhrayamsu tsu madhye km api mukhym, carkartti yalug
anta-padam ||10||
kitam eva sat ajana kart, jalena laghlatay ativegena stimitam
rdritamjaghlotijava ity amara | apidhvam aparihitam eva sat |
gandhavah nsm, gandhavah drd evead-gandha vahant
sat spht phull csau saras ceti tath-bht sampdaymsa |
atra ns-phullatva-nsravau kga-gandha-sjtynubhavena
jtau | aya sakhjana, m ntiparo na ntija | he sakhi ! sa
prasiddho mal lakaa ity artha | khidyati kheda prpnoti | he
khidyati ! khit sampaddi kvip khida, t yt gacchant
prpnuvat, tasy sambodhane he khidyati ! tat tasmd iva tat
prasiddha tattva tva kathaya | hn gaupair vyhn rrdh-candrvalydnm, anhn dhanydi-kanyn sarv eva
sahacaryas ts bhva-parkae kaava kautuka-va
babhvur ity anvaya | nindita kamaly lakmy api caraa
iti | apalpa sagopanam, apalpastu nihnava ity amara | maivaijm iti tvat-sdharmyavatyo vaya svnubhavenaiva sarva
jnma ity artha | bhva svarpam | ida hd vikra-cihnam, ajas
sknnpalapanyam | any stavy mit sneho yasy, he
panyamit-sakhi ! snehena mayi sarvam eva kathayeti bhva, pana
stutau, imid snehane iti dhtu ||15||
vibhvar rtry vibh knti | ta vin k cakor
kamaparamurkaroti svkarotti tava kntidyitva jvanadyitva ca
kevalam ekasya kasyaiva, nnyasyetyekatriva dnta-dvayattparyam ||16||
iti lalitayokt s rdh havikh-bhva vikh-nakatrasvabhvam, mdhavamso vaikha, vaikhe mdhavo rdha ity
amara | ta jihte gachati prpnotti grahydibhyo ini-vaikhaprimy vikh-nakatra-yogt | bhagy tu vikh tva tasmin
mdhave sagataiva tihasti m sva-sad m jnhti narma
scyate | pake, mdhavasya m obh, tasy sahyin sahyavat
tad anukla-vppra-yukt | atrdruta-carepi r-ke
prathamam asy rga r-mad-ujjvala-nla-maidaritlpalanniha-svarpd eva, tato vakyama-prakrd
balabhtale darandaya sa iti nicaya st | tatas tad anusandhnadhta-cittataynyajana-parilita-tat-prasagaparmarn
nmdijnam iti vivecanyam ||17||
atntena praphullenety artha | tasy sva-svabhva-prakanakarmaha-narmaravat | he bhvini ! sundari ! bhvi bhavitavyam |
rdhbhikhye rdhnmni, tatra vaikha-mse tatsanmn rdhaiva |
nanu k tatra radh ? tatrhardh-vikhayor kaiky ekaparyyatvt | tatra vikh-nakatram eva rdh ucyate ity artha |
leea, rdhay abhikhy obh yasya tasmin r-keabhikhy
nma-obhayo ity amara ||18||
hasmta-madhura yath syt tath s rdh haketi |
kalaty kda kusumam iti prane kalaty kusuma-tulya
tad ity uttaram iva bhavatnm alkam lake prane mampi ki
tdam uttaram ucitam ity artha | mukhena vijita nlka kamala
yay he tath-bhte ! alkena mithy-bhtena vitarkea na
sambhvanya, aya mal lakao jana ||19||
svabhvena ym ka-kle bhaved u itydyukta-laka |
rdhy rdhanya, suht-pakatvd upasarpayety artha |
tathpi tatraivjagma | kd ? tasy rdhym pita prpita
samarpita hdaya svamano yay s | tatra hetuhdaylutay
sauhrdenety artha | etasy mukhyy r-rdhy ||20||
paripakvo ya knurgas tena parabhga saundarya tasya parabhjana-bhva reha-ptratva vyajayant, tmana ity artha |
tata kim ? tatrhavaijayant patk jayantva sarvotkarea
vartamneva | atilok lokam atikrnt lokottar mandrs tair api
vandanya vandanrha tat-sthnyam ity artha | ta-mais
tkarako mai-viea, paripaitu kretu paat mlyatm ||25||
asmad vacasi prmya pradhna-karma-bhtam, netavyat
grhyatm, naya prpaya | tatra prmye tavopdeyat tihatu, na
tu heyatety artha | vigatam lkyam alkatva mithytva yasya
tasmin, mamln sakhn vkye | tvad anurgaratva tatraiva
lagna sat tamanorpa mikya paricinotyevety artha | atra
dntasahajaiva avarohasya kh-jay hnis tygo yasys
tath-bhty api vrudha | adhinidhi nidhi-pracee avaroha
prasaratikh iphvaroha syt ity amara | tata ca sa nidhir api
tenvarohea durvido durjeyo na syt | kuta ? aho carye,
yovaroho lambita san ta kalayati ghnti, ata sa eva ta nidhi
vetti | atra nidhisthnya r-ka-mana karma-bhtam, avarohasthnyas tvad anurga eva ghnti, jnti ca nnya ity anena
tvayykam eva tasypi mana smprata vartata eveti vyajitam |
tavpyayam anurgo ndhunika eva, kintu adruta-carepi tasmin
prg evrabhysd ity api vyajitam ||26||
muditam nanda, uditam udaya-prptam | madhun pihita
madhumiritam iva vigatlkye madli-vkye iti tath nidhir api na sa
tena durvida syd ity anena ca surasam ity artha ||27||
lpa kathaya, lapanendor mukha-candrasya, nana lapana
mukham ity amara ||28||
hasanttivarayiyama-rdhikautsukya-cpalya-smarat | vrajapura-purandara-nandana kmapykasmik rujamsdya kam api
priya-narma-sahacara yad uvca, tanmady sahacaryast
anviyambhya ukbhya vanti smety anvaya | kathambhta sannity apeky prathamata eva kramea samastodanta
vivvat viinaivana-gamanrambhetydin | purasya toraato
bahir dvrt purogre vartamna | puna katham-bhta ? raata
kvaato maimaylakrn dadhna, raa dhvana abde atranta |
ayam iti vuddhy praka-kta tamaguly daraymveti bhva |
puna kda ? bhavatyo sakh varyamnalaka-manapekamena kakasya prvrdhena chinnaarrdheneva hdi
viddha | kdm ? adhivalabhtala valabhtale | adhivalena
adhika-balena bhtena bhayena laghite vykipte1 nayane yatra
tath-bhta yath syt tath sa-cakitam ity artha, itas
1 vypte [kha]
dine sarvsm eva yugapad eva skad darana-sampagamanopyana-pradndikam api ghaitam ity haathaikadeti | tad
mah-mhrambhe ajite r-ke divysanam rhe gopagopga ca pratyeka ta pjaymsur ity anvaya | mah-maho
mahotsavas tastyrambhe | kde ? ara drutam eva bher
bhkrai lampaai pruha-ninadauddhatyavadbhi paahai
pauhai paubhir dakai sva-abdana-cturyavadbhir mardalair
daladbhi prasphuatsvanitair murajairdundubhn ca dasmad
asmakrai camatkrakrio ye nndhvanayas tair eva dhvanite
nndig-dea-gatajann prati vyajite | tata cdhvani pathi
ghoaju vrajavsi-str-purua-smnyn ghoaju svyanpurdi-mdagdi-abda-yuktn samedhamne samyag
vardhamne medhamne paraspara sagamavati paramnande sati |
medh sagame najanta | tata cjite r-ke, prathama kde
? dvija-vabh dvija-rehn sabhbhirudr itena mantrea
ptai salilai pariprit ye sphaika-ghaa-sahasradhr gha
sphaikn ghaa ghaane ilpa-viea-vinysa sahasradh
sahasra-prakra rnti ghnnta dhrayantti somapabdadkrmbha | tath-bhtair ghaair y sahrasra-dhrs
tbhirghaamnenbhiekea magal magala-bhtm agn
lvaya-obh dadhne dhrayati sati | tata crdra-uka-skmaubhra-vastrair gtra-jalpasaraa jeyam, tato vastrdiparidhnam |
pratyudgamanye dhautottarye, tat syd udgamanya yaddhautayor vastrayor yugam ity amara | pratyudgamanyena
pratyutkarajeyena mai-maann mahas knty mahasya
utsavasya srpyea tulyatvena1 mahat aujjvalya yasya tasmin |
tata ca magalnyeva maayas te vandho yatra tath-bhtasya
mai-vandhasya valayopari paricitena haridrkta-strea naddhau
vaddhau drvkurau yatra tasmin | tato gorocanay rocanyat
knty vistta yad vieaka tilaka tena vieata kamanye |
utsavarayasya utsavavegasya utsava utka sava prasava utpattis
ta dadtti tath-bhta moda nando yasys tay ktanrjane
kta-nirmachane | tata ca sarvajane ktni kautukena yautukni
utsave deyni vastni tair yaugapadya tulya-klatva yatra tasmin |
tadn prvapa cdbhvamasahamn sarva eva yugapad eva
yautuknyupjahrarity artha | anantarasnyupakarani ye
tairmodakdibhir hitam arpita sauhitya tptir yatra tasmin | hotye
hitahite, tasmai hitam iti yat, yad v, hitrhe, daditvt ya |
sakaln janyn smnyata snigdha-vandhn tath janyn
vieato vrajevary sakhn premspade, jany snigdh varasya
ye ity amara , jany mtvayasy syt iti dharai | punar api
tmbula-prannantara nrjite tbhir eva ktrtrike ajite rke iti vieyapadam | ra prdurbhtam, iddha dpta maho
yasya tasmin | mahasya utsavasya siddhi-nimitte mittaralatay
1 tulya-rpatay [ka]
navama stavaka
1 garbhe [gha]
1 tattvam [ka]
1 bhava [gha]
2 satt vidyamnoha [ka]
3 dua-garvasya [gha]
4 du [ka]
camatkra sarpa-phaopari ntyvakalanena, nanda r-mukhaphullatnumita-dukhbhvena, samut snanda yath syt tath,
rahas vegenaddhn samddhn, tena tat-kloditena tena satyena
nikaitavena | anurgasya parabhgena utkarea hetun yat para
reha bhgadheya bhgya tena sahita ca tat, ataeva madhura
ceti tad-yath syd evam | rasajbhir jihvbhi, rasajbh rasavijbhi, rabhasena harea ||55||
modamnair hyadbhi, modyamne kriyamnande sati
bhagavati | kde ? vraja-vsaramae, vraja vsena ramayatti
tasmin | vsaramae sryasyoparmamastbhvam, vsarasya
divasasya jarjoam iva jar-prptim iva tamuparma manyamna |
nosmkam adya vsagamana m bhavitum arhati | arvar rtri |
sarvasya rudrasya rtir iva | stavya stavanrham, yato garalnalasya
jvalita jvalanam, dita khaitam | mumudire nandit vabhvu |
anurgiyo vieato mumudira ity anuaga | kuta ? mudirendraruco
mehhottama-tulya-varasya kasya rasyatamam atiaysvdyam
abhilaayatama yad-darana tasya saulabhyatadn
vrabhvt sulabhatva tena labhyamnas tadaiva prpyamo
mnaso vikra eva kraa yasy sotklik utkahaiva kar
vydhi-vieas tasy y kalateti sidhndilajantttal ||56||
kumr vadhn ca prathama-maale sthitir vrajevarshityam anurundhatn mt var ca sagnurodhena
daivd eva phalit | tad vahir dvitya-maale cpar, tvarthe
cakra, aparstu gop anurgi-gop-patismanydaya ity artha |
apar iti prva-arvaretydin sarvanm asaj-vikalpt | tad vhir api
ttya-maale cpa rnti ghnantti dhanupaya sarva-rakak
ity artha | tad-vahi caturthe maale dhenavo gva | ys savidhe
nikae pacame maale sa mah-auryea prasiddho
vividhstradhni gaa samha ||57||
vividhasya citra-caritrasya crim crutva garim gurutva tbhy
kliya-mardanasya ll-kathy anukathanena nirdha gamayatm,
athnantara nidrmayat gacchatm, i gatau atranta | nirvahati
nirvha prpnuvati sati | darana-smyepi ts madhye
candrvalydnm atiayinti prematratamyenotsavatratamyt,
tvarthe cakra | tatrpi rdhy asamordhva-prema-mahimn
sarvtiayimanonetrotsavadyitva chaprvam evkurita premi
paraspara-prema-viaye manoratho yayos tayor adhun tvasau
pallavitatva-pupitatvam avpya sahas phalitopti bhva |
paraspara-didkay sadk sad anurp samyag utkah yady
atiayena samutpann | ng vacusrasvitydin nggama |
kd ? samut sahar samyag utthito v katho yasy s |
cturakika caturvakiveva bhavam, iti adhytmditvt ha | aki-
daama stavaka
daame rdhik prpa ka-pi-kt srajam |
kopi rdhik-pi-kta-pknnabhojanam ||
raaraaka kma-cint, mana eva raths tatraivha, na tu bahi
prakao manoratho ys t, rha-bhvasya jta-prvnurgasypi
tasy r-kasya duravaghasya manasova gham, anojas na tu
ojvas na vuddhivalena, kintu manojasya kandarpasyaiva shyyena
1 pamyate [ka]
svasakhbhya pariveayanty kautukena tatrgatyai sallanaprapaca tad anna ycamnyai svamtre ca sasmita vibhajantys
tasys tat pka-kauala parasparta rvitasya vabhnor
autsukyena tad aparatra kvpi divase tat pakvnnamalakita
bhujnasya sa-camatkra lokottara-camatkratay tad svdam
anubhavas tadnm evhe ! etad anna matsakha-r-vraja-rja cet
kaddid upabhukte1, matpra-koillyatama r-ka ca, tadaiva
me manaso nirvtir iti utpannamanorathasya tasyy samaye
mahotsavrambha iti jeyam ||29||
te tava gurava var-vaurdaya, kt anuj pitgeya
gacchatviti sammatir yais te | nanu tathpi svakartka-vijpana teu
mamocitam ? tatrhanu bho jpana-hetor apeklau apekasamhe viaye klit odhits te tv prati te
manakhkluybhvt tvaj-jpanpekaylam ity artha | he yme !
tena r-vabhnun tvam apydi, atas tvadgamanamanlokyha na lmbe, na gacchmi | slk sakh-sahit eva
alklasya mithylasyam, janyya hitya janyo vara-vadhjti-priyabhty ahiteu ca iti viva ||30||
bh obh, tasy anubhavanam anubhavo yatra tat ||31||
sukham iti kat-padam ||32||
kamanyaty yat kauala tadvat, pkena pacanakriyay pikamala saphalkuru, ait bhokt ||33||
tasya pkasyopakaraa ki cita prastutam, u prane | ciracitni
bahu-dinata eva prastut-ktni, na kevalam adyaiva, ki ca, na kena
kautukena, api tu sarveaiva, racitni kalpitni, karaair indriyair
aniyamyni, anantatvd-vaktu drau grahtum api
samyaktayakynti ts pkotsho vardhita | padrtham uktam
adravya sampannam asampanna vpi vilokya yamanyam iatama
vilokya padrtha viia-lokrhadi-vyavastu lokayantu,
tatropayuktatvena parylocayantu, tamapy ajas ghram eva
kathayantu, tata cdhunaivha tamcinomti bhva ||34||
sakal pkdi-ilpavatya, mna pj, sva-sva-premnurpakaka-kuvalayrpadi-rpa-laka yasya tam ||35||
vabhnu vo nimantritosi kdena ? samupasann v
pugavn bhnava kira yasyatena | ati2gosamddhimattvd
asmat tulyenety artha | mantrito mantri-rpd anucara-samhdghto mantro mantraa yena tena | atas tatpraayya tasya
praaya saphalayitu, praayya kdya ? reyase rehya,
1 yukte [gha]
2 aneka [ka]
artha, mn abhyse kara-kartari rpam, nisambandha sambandhanya eva | nisaho durvra, sthir maryd, sthiti striym avasthne
marydy ca smani iti medin ||76||
varvdn vadhn ca tat-patn vrajeayo |
mnan rasa-puyartha sadaivstyukta-laka ||
ekdaa stavaka
grma-pralamba-vadha-dva-vimocanni
shhnayna-sukhadohaghanoditni |
r-rdhikrata-arannava-veu-gtnyekdae stavaka eva hi varitni ||
atha ghana-rasamaya-samaya eva yogye r-rdh-nava-sagamasudhrasplavana r-kasya vaktu pramatha tad aga-sagatasyautkahyasyaiva tadtanasamayasypi santpakatva yuktam
eveti vyajayan tam eva nidghartu tad ucitya ca sarmasya tasya
ll varayitum rabhateevam iti | anyedyuranyasmin divase tayo
rma-kayor anye vilso yarhi prdur san, tarhi taraikiraetydisthair nirvpyanta itydi-kriy-padai sambandha |
dyumai-pratkayo srya-tulyayo sahodarayor bhrtro,
sahadarayoutprvasya gatau ity asya pcdyaci,
sahodgamavatority artha, yad v, sahas valendarayor analpayor iti
bhvi-pralamba-vadhrtha-rma-parkrama scita | nidghasamaye samyagayamn sagat bh kntis tasy ara prakapustvayuktam, uprjaka-puruyitam ity artha, [p 5-2-111]
kdr annracau iti raca, ara purue akte iti viva,
nakhn pacanti tpayanti nakhampac, [p 3-2-34] mitanakhe ca iti
c, nirjhara-jharayor vhattvlpatvbhy bheda kalp, vripravhe
nirjharo jhara ity amara | striy ca jharety api jhartyapti tak
| vpnm antevsibhi iyai, tbhyodhtyeva lavdhatadyaaity
avidyair ity arthachtrntevsinau iyau ity amara | tad eva
spaayatits vpn taralatara-lahari-km aticacalormi
kaabharasya katiayasya bharea mantharair iti aityamndye
vyajite, bharotiayabhrayo, iti medin | aneke bahn ptavarn kaptana-kusumn ira-pup makaranena tundilai
pair iti mndya-saurabhyeirastu kaptana ity amara |
nidgha-dhasya prabhajanai praama-kartbhi, prabhajanai
pavanai, vitna cdoy iti khyta, vasudhy pthivy
sudhmnasymta-tulyasya surasaraslasya su-svdu-pakvmraphalasya praka-pnaka-rasa eva dir yem te prap, diabdt sitopalpnakarasa ca, prap pnyaalik ity amara ||1||
vikaca-vicakilni praphulla-mallik-pupi, yavasa tam ||2||
yo npa-pargas tenaiva pargata prptodhivsa sugandhkaraa yasys t prvey varyodbhav lakm obhvm ||
56||
nidghatapano grma-klina-sryas tasya tapana tpas tena tapto
jvo jvana yasya tath-bhtasya jvanikarasya jantu-samhasya
samcitam auadham iva rasyatamena raseti-nipuena, [p 4-4-98]
tatra sdhu iti yat | kla eva bhiak vaidyas tena cikitsitam, vicikitsita
sandeha tyaktv, vicits tu saaya ity amara ||57||
vsara-mai srya | taragin nadn pulinny evsthni, tni
jalvtni vkyotprekatemsalatayeti | nistaraga-ragti
k-vradyvta-pradeeu nipratyhakrdanvakasylabhyamntatvt | yad v, vanadva-jvldi-nter
niea-taragatva rag ntidre iti yatra kutrpi ghsa-bhulyt
||58||
carropy arthe ||59||
naicikythair yadi sukha ayitum rebhe, tad tarua-tar-mlam
alakurvan sa ko mallra rgam lapan ruti nidadhe ity anvaya
| naicik-ythai kdai ? prathama tvad ati-saulabhyena hetun
labhyamn ubha-gandhn gandha-t gandhela iti1 pctyakhyta-ghsa-vie lavena llay lavana chedana tatra yo
masamasyamno ravas tenaiva rava dhvanimanto daan dant
ye tai, lavo lee vilse ca iti viva | tacchedadhvanir eva
daanevapyupacryate | tata ca ekataiva bahu-ta-prpty anai
anair caran sacaraa sacras tena sacyamna mntharya
ye tai | tatra ca r-vndvana-sd-guyt sahajenaiva
maakn dan ca daanasya virahea kevala valamn y
rucirat pracura saundarya tasya ciratyai cirasamaya-sthityai
vilasatocchasya nirmalasya puccha-puasyndold eva dolat
cacalena vladhin lalitai | tata ca ka-mtra-sacreaiva janit
y udarambharitodara-prtis tay hetun tdane tabhakaeladh sph-nyat tay bharitay paripritay
hetundhiypita prpito virmbhilo yais tai | tata ca medura
snigdha ca, atha durgatova samantt da pako yatra sa ca,
ataeva durgato nirastovaada khede yasmt sa ca | d navatni tair harita ca ya prako deas tasya madhyamdhyavasthya, do jambla-ampayo ity amara | alasa ca tat
lasan daro vyajyamno yatra tac ca dara at ghramna ca yac
caula sundaram kaam avalokana tena kaadai rkotsavadyibhi | racity kanduka-khely laso raso yasya sa,
ralayor aikyt | khe svarge llastiaya-sphvatyo lasantyo y amara1 gndhela iti [kha]
artha | kenacid apy anya-gopjanenpi nnubhtacar nopalavdhaprv jvl yasya sa | asranirjharai kdai ? tirasmt
tadnntan jaladharasypi dhr yais tair abhiicyamnena sicayena
vastrevtam aga yasy s | sedu prptavat | kathacin
mrchbhage sati paramupya kga-sagd anya pratkra na
vidu, na mnayantty artha | tasya duprpat parmya prarakakam vandham atiithilayant samocayant | kuta ?
daam damrurukurlaya namupa nikaa eva ysyant |
bahirvttim indriy vahir vypra vismra vismtavat |
smraarasyghtena ghan nivi ghr ca yasy s | ghanair
meghair hetubhir ghryambhi sabhukta-kntvan mudritavuddhn sakhn kaam api t tyaktum aaknuvatn ke
dtydi-prakriypi nbhdato yogamyayaiva sarvasdhman iti
vakyati ||67||
lavdh tasya kasynurgavdh yay taynay rdhay saharasantata sahara-vistra yath bhavaty eva santata nirantaram
eva, antareva mano-madhya eva vtsalya-sakhya-dsya-rasa-sevin
tat tad-rasray pitrdn nanddi-rdmdi-raktakdn
saju ju prtis tat-sahitn sva-sva-rasocita-premavatmity
artha | tath-vidha sva-sva-rasopayogi tat tat sukha kadarandau prematratamyena taratamyamna sukha tasya
prako yatas tay svabhva-aktyaiva te premnurodhena
bahirvtti llanvaka-pradna-kandukdi-krveaparicarynumodandim, na vidyate mnastattvato jna yasys tathbhtodr mahat ll yasya sa, atarkodracarya ity artha ||68||
atha tan navasagamasagamakatvena var-samasyaivtiyogyat
dyotayan punar api tad vilsa varayatiatheti | sahacarair
upacaryamo vijahrety anvaya | ghana-samaye meghgamakle
samya gayamna samgaccha mnanya saubhaga ye teu
divaseu mai-gaair gav kntn vardhana yasya tasya
govardhanasyopatyaksu nikaa-bhmiu tyaksu tsu, akajantatyadabda-rpam | paur sagandha-tn gauravea purutay
prcuryea hetun surabhiu sugandhsu surabhiu dhenuu
carantu satu | csu ye manndr kamalrgdayas tebhya
syandamn karantm iva rucidhr kntidhr dharantti tathbht y dhrdhara1jalan megha-va-jaln y dhrs t
dharanti ye gandhailgartt sugandha-ilmaya-vivari te
tath-bht saras il eva sihsanni tatra ktsana | tata
sahacarair hsyamna, katham-bhtai ? sphaika-gaa-aileu
yni ailajni iljatni tatra nianm upavin jaladanikar karea karadhta-drgha-lakuena v yat karaam
karaa tatra jata-kautukais tatas tad udarato dara ad
1 jaladhara [gha]
tasya gamaka scaka vilakaa lakaa yatr tath-bhte ubhakae magala-samaye kta kaa svbhisrotsavo yena tasya rkasya tasy r-rdhy ca manas manasaiveti he priye tatra
kuja-mandiredybhistya bhavaty bhavitavyam iti dhnrhm eva
rdh prati kasya saketa | tathaiva ta pratyasy api sa jeya |
dhynenaiva kta sa, na tu prakaam iti tu viveko dyayor api nstti
jeyam | sakhydnm api rdhsagamrtha dtyakriy tad anurgakathana vakras tat-sammaty-nayana tad dakathanam
itydikam api dhynenaiva tathaivbhd iti jeyam | anyath
tasybhisras tasys tadn tbhir niidhyetaiveti bhva | etac ca
sarvam anurgijana-mtr svecchkta-dhnasypi satyatvapradaranrtham iti | makaraketanasya premtmaka-kandarpasya
cetanay savid paricyita kta-paricayam, yata paricyita
pradarita ca, c pj-nimanayo ||80||
asr syane karae sati, pada-biharae gamane vartmao vittiny vartma-jna-rahit ||81||
tvarayati sampa-gamanrtha tvar kurvati sati, samutkahe
samyag utkahyvaty api hdaye ||82||
adyaiva kevalam ekavram eva nija-spara-sukha-mtram amumai
vitareti prrthan m paramanyedyurasyntika kadpi tv prahima
iti sa-apatham uktv dayvati ! rdhe asya vykulat vkya kaa
prasda itydi cu-prasabha-rabhasay hahavegena, rabhas
abdavantopi koe da | aparicit y ratar surata-sampattis
tat-kartke sagamendarya tvm avagantu hrr lajjaiva sakh
tasy sanniyogam uttamj vyatanuta, sgkra vismtavat |
aya bhvaratariyam etmaha na paricinomi, tathpi et
matsakhyas tat-sagamrtham eva m prahivanti, tasmd aha
smprata mad anukl lajjm eva sakhtvena vomi, tan
nideenaiva ratariyamandtya svavmyam vikaromti ||83||
gantumanso nirgantukmys tasy pau kena dte sati tasya
sparavat prehasya spara-sukham anubhya tasy
manassthitau cet yadi sph asri prpt, tad nirgam-aktau svahasta-rodham eva hetu jpayantys tasy m yteti he sakhya !
mm asya haste nikipya m bahir gacchateti yo manonulpo
manasaiva puna punar bhaa tasya piunai scakai, anulpo
muhur bhs ity amara | prptvsatayaiveti ka-kartka-hastarodhe tasy sva-doa-pidhyin sphm anumyeti bhva | tathpi
kicid vmyashyyya bhavanasya dvryeva, na tvanta ||84||
locane sva-netre mukulayati mudrayatii nu-pracchyo ity
kronujayor evbhidhnt ntmanepadam | uoti, na tu prativakti |
sspati nirgama-akay vma-pin dhta-dakia-hasty eva
prpnuvattisdhvasena hetun sdhu yath syt tathsadbhis trsajanyatvd abhadrair mithy-bhtair vbhikobhair lalit marditm |
ataevnyattir anadhnat tad vad apy utkahm adhikaha
kahe ktovalambo yay tm | alam aty artham | vm manoj
lakm obh yasya tena bhuja-maalena | kdena ? javasya
vegasya layo milana yatra tena | rasdnandajyd aparamanyat na
vivide, na jyate sma ||89||
svamamnasya sukha yanta khaayantya | manasi bhava
manase hita v mnasyam, mna parima tad attayparimitay
sammnanay sva-sakoca rvayitv gamayitv, ru gatau
tlavydir api ||90||
tava vara-mitrasysya naitrkaraena kartr tva cito vyptacita
channe triu iti medin | kamalin-vndrik reha-kamalni
reha-sundarya ca | vndraka-nga-kujarai pjyamnam iti
samsa | mitrasya sryasya sakhyu ca | mameya sakh rdh | me
iti jty eka-vacanam | durrdh dusdhy, kuta ? amedur
avacaskaratvt kahorety artha | tata s tad uraso vahir vubhay
vmyvikrea yadi svamtmna bhaymsa, tad kena
prasabhena hahena tasy kapola-cumbandni ktnty anvaya |
prsa kuntanmstra-bheda | sabhena sadptin, graha-vieea
surata-tantrokta-ve-civukdi-dhti-vieea | aeea samprena |
na jta patrm akur bhago yatra tni | pake, patrkura
kalpa-bheda | mugdh-lakaa-nyikym atibhrutva-svabhvy
prathama-sambhogasya tathaucityt, tasy madhy-pragalbhayor iva
sambhoga-ghatv-sahiutvt | kajjala-obhy glnikari, pake,
aglnikari | samakatay pratyakatayaiva, avakarair doair
agamagamyamgamer a karmay api bhulyt | yad v, avakarn
na gacchati na prpnotti tath | pake, samyag akato yvakargopi
yatra tat | lchana kalaka cihna ca | adhare daanasya stanayor
na khar yat pada cihna tasya padav paddhati |
sadmodakarai kamalair yat pjanam, pake, sadmoda yat karakamala tena pjana sparas tenaiva janita parabhga obh
yasya tat | aku anapant, pake, acchinn muktval yeu te |
romalat-parilana standha rabhya romval-vartman karaclanam | ktnti kta ca kt ca kta ca ktni, napusakamanapusakena itydin napusakatvam ||91||
neti netti ratrambhe | kaketi kicid asahiut-vyajanya |
utsavetydi rata-madhye utse prasravae vhita ca tat adara analpa
yath syt tath sravac ceti tat | utsa prasravaam ity amara |
pake, utsavena ratotsavenhitam arpitam | adarsraman alpsra tad
vat tad-yuktam, kaaka girinitambo valaya ca | prati-parirambha
r-rdh-kartrka, mduspanda itydi ratopnte | mduspando
manda-gati, jtastambhabhva ca | daragharmaklla ad-gharma-
sambandhinya iti ka-pakapti-kal-padasyrtha | sarvad citrabhsvar citrakntimayya iti sarvadait ity asyrthacitra kirmrakalmaavalait ca karvure ity amara | svarebhya ajdibhya
gat kal madhursphua-dhvanaya iva te yath sarvad citrabhsvar obhante, tath neti | ka-vartmag kasya
vartmagminyas tasmai sva-sambhogadnrtham iti bhva | kavartm vahnis tatra gamanam | adya kathams vravtibhva ||
114||
vrajarjasya tanaye ke ramartha y raddh tay vaddh |
vrajasthetivrajasya rjatam, rajatasya vikra samho v tasya naye
grahae ||115||
he vcle ! vc vkyena, tad-vaidagdhyam ||116||
aparasmd aparasmd ahno vilakaa lakaa yasya tat ||117||
aina khaa maulau yasya tat | kdam ? pratha candraekharatvena khytam | avara kepas tena vihnam,
avaryakepanirvda ity amara | prathamena varena akrea
vihnam iti vstavortha ||118||
s devat, adhun idnm ||119||
abhinava-vayasi kaiore bhirnija-vayasybhi shbhysamsdya
nikaa prpya sdyamna vyajyamna yadi cakra, tad kopy
anirvcyo vividho vicakra, vikro romcdyanubhvobhd ity artha
| katham-bhta ? kulaj-sambandhin kuldnm
anapekaykayam modam nanda karotti sa | kuldinairapekyd eva samyagayamna sakoco yatra sa | eva
candrvaler yathyam uktas tathnysm api jtavya ity ha
sakaleti | sakaln sarvsm eva kal-sahita-kamala-mukhn ca ||
120||
upa-saharatisa r-ko rasikn gopnm urasi svaya ca
rasika, smaramate kma-tantra-mate ramate sma, aramata | yata
kal-kalpe kovida paita ||121||
tatra kla-vibhgam hatasmin jalada-samaye, -tihadgu gurujanntika tihati tihanti gvo yasmin ta klam abhivypya, prtar
ity artha | yatas tihad-guru-gauravas tihanti gur mtpitrdn gauravi svallana pradna sammnandi-lakani yatra
sa | dina dina prati-dina tath yatgavam, yatya gacchantyo
gvo yatra tasminn yatgavam, tihadgu-prabhtitvt sdhutvam |
yatym uttarakle yati-drgh v y rlakms t gacchantti
tath te ca bandhu-nikar ca tai sama sahyti gham, yatis tu
striy dairghye crgmi-klayo iti medin | tena madhyhnaniithdau ramaam iti ||122||
nija-sevy uparame sati parame dukhe jte khe ke
bhagamivdurdattavanta ||123||
tata ca nija-sev-samaye sanne sati | kde ? asannevire sa
r-ko may iha vndvane sevanya sva-samddhy
santoaya ity utkahayotkam utka ka sukha yatra tathbhta mano yasy seva arad-vadh sam upasasda | kd ?
vikasad-vadana-srasa mukha-padma yasy s, pake, vikasad
vadan sras pakio yasy s | s iti cheda, rasd anurgd iva
vimalo nirmala kasya sukhasysro yasy s, pake, rasa varva jala prpy eva vn pakio malanti dhrayantti tath-bht
ksr sarsi yasy s, mala malla dhrae pacdyac | kasya
jalasyrrpye sati sra-ne v sati smantita smant-bhto
jamblo pako yasy s, avlai prauhair modair medur snigdh
has eva hasaka pda-kaako yasy s, kala kjita ye te
sras eva srasana kci yasy s ||124||
uttama-lokasya bhgavata lok yasi, niay a-sthnyay
nitas tejita iva, niita-kuta-tni tejite ity amara | saptacchada
chittana iti khyta, atapan iti pcttye ca khyta | dyaur eva
rama tapasvin sat dyotate | kad ? varbhavensrea srasya
sarasataiva sargat tasypasrae vitate vistte sati, grdau vie
vrye gue rge drave rasa ity amara | vta-rgocita
paridhnyam habalhakatatr megha-rer eva sita-skmavastratatr vitat-ktya vistrya | balhakatat kathambht ?
gatamna-krury pramad iva kramea hrasanti hrsavanti kamalni
muha-rodhaka-mlinyni jalni ca ys t, sukha-ira-jaleu kam iti
viva, salila kamalam jalam ity amara ||125||
taragin nadn hata yad udakasya prcurya tasmd dhetor
apy akulyn kudra-nadtvam aprptnm, kulylp ktrim sarit
ity amara | pulina-vthaya kulyn reaya iva asthn samha
iva, kkasa kulyam asthi ca ity amara pulinn vetimn kadcid
allatva vyajyateti punar anyathotprekateki veti ||126||
sulalit lekh re cacu-caraa-kalpit rekh v ye te
lekhn ca devnm api, diviado lekh ity amara | anukla kle
kle caratm, madakal matt kala-has ca sr reh
sras ca saraso manoratho ye te, ratha-cara cakravk ca
nikatvd aprpta-viea kurar daya ca tem, kahvo vaka,
kraavas tad-bheda | nirmaln kamaldn hallakasya
nya-ieyopadee pealo daka | ataeva taralatar lalitatarag ikara-nikarasya nieabharea mantharo manda-gati |
siddh api bhva-siddho ka-kntvtva-rpo yo bhvas tasya siddhinimitte sdhakbhimnajua, amn aparim ju prtir ys t
||177||
dvdaa stavaka
dvdae yasya sagynacu rry kumrik |
sa ts paridhnya-vssyapy aharaddhari ||
tda sakalpa gopanthatanaya patirno bhyt ity ukta-lakaa,
sa eva lat, loet paramparita-rpea sakalpalataiva samyak
kalpalat vchitrtha-sahaktvt, tasy kusumair
bhviphaladyotakair lakaa-vieyai suhu manohar
prptvsatay stimita-cittatvena lokair lakyamnm ity artha |
kusuma-sumana iti punar uktavadbhslakroyam | tad ahareviti
kla-karmai dvity | viia-patilbhena kula-bln kulakanyakn samucita a sukham iti vicrayantau satnau hdaye
akul autkahya-lakaa-kla-grhiya ca t bl prptaprapthama-kaiorvasth ceti ts mt-pitarau janan-janakau m
tpitarau ntiayena tpavantau vabhvatur ity anvaya |
matvarthakei-pratyayntt tarap pratyaya | prayai praprptaye, pratra karma-samptau iti dhto ||1||
ki ca, ts pratyeka mtr janany mtrdhikena parimdhikena
snehena prati-siddhnm apy addh nma raddh var vdhyate
smaiva, atiayenvardhata eva | mtr kara-vibhy vitte mne
paricchade iti medin | tat-pratiedha-vkyam haparametydi | te
tava tanuvratat dehalat vratasya tkat taj janita dukha
sohum asmpratam ayogy, ataeva smpratam idnm etd
nija-tat-prauhi-laka muda hara sahate iti karmaya,
tdam utsham adhyavasyam, utshasena uccai shasena
dadhaty dhrayanty tvay dukara karma katha kariyate ?
dukarate hetukarmahat-nyatay vrate tava karmahat na
lakyate ity artha | tatrpy ananyatay prva-prvbhir avratasyncarad iti bhva | ataevnadhikriy ||2||
tata ca ts tan nicaya-drhya-jnnantaram, um gaur umy
dhava akaro mdhavo lakm-knta, kamal lakm kamalsano
brahm, bata anukampym, upayoginaivedydvity artha | crya
upade | kda ? vc veddi-mantra-vkyena1 ryo vija ||3||
iti ts mt nigadite bhite vidite jte sati t putryopi cu |
katham ? sve ytparyasya yat paryavasn patibhvena rka-saga-prpti-rpa tasya yo vitarkas tan nirsya pratyuttara1 veddi-vkyena [ka]
trayodaa stavaka
cakre bhaktrthn bhaktn cicceda ccyuta |
trayodae vydht sya pramad pramadkul ||
gavnanusandhna gavm anusandhnbhvam, anu lak-ktya,
kapita-bahu-klo vastra-haradi-llveena gocraam api vismtya
ypita-bahu-lkaa ity artha | aklesamaye
sagavaprvhndvapy apanata milita sahacar sage
sagatvar sagamal tvar yasya tat taynanditena sodarea
bhrtr baladevena nandita ||1||
sodara baladevam, soya r-ka, vayasya-vien sakhi-bhedn
| kdn ? vayasi vieam aprptn, tulya-vayaskn ity artha |
rabhase hare, astoka analpa | urava pradhncira vypyava
kira keli-yuddhdau yasya he tath-bhta ! rucira sundara ! ao iti
vieya-padam | sakala-saubhagam eva r-yukta dma ml yasya
he tda ! praaya eva vasu dhana tenaiva balate he tath-bhta !
prema-yaas nivahe samhe arjuna ! he ukla-vara ity artha,
balako dhavalorjuna ity amara | aga iti sambodhane | praaya eva
girideva parvata-mukhyas tasya prastha-rpa prastha
snurastriyau ity amara | manoratha eva rathas tasya vartha
kavaca ptti tath, vartho ratha-guptau syd vartha varmavemano iti viva ||2||
vidrumai pravlair aviini kialayni ye te salay iva
parasparleavanta iva, yad v, patra-cpalya-bhramara-jhakrakokilarvai ca ntya-gta-vdyagata-tla-dhnia iva, layo vine
salee smye taurye trikasya ca iti viva | sarvpadbhyastryanta
iti mla-vibhujditvt ka, samyak parivt dia khamka ca
sahita yath syt tathotthybhy utthya sarvato guru-viprgniveddibhopi samulsita samudbhsitam | prabhvahulat premaobh-bhulyam ||70||
r-klokanam eva kanat-kanaka dpyamna-suvara tad eva
nidhis tasya lbhenyamnam gacchanta mnasollsa bhajanta iti
ts tatha-bht api | samujhita-jvany pratinirodhavat santyaktapry vilokena tdvety artha | ihalokena t dvety artha |
ihaloke asy samn tuly samn mnany kcinn asti | yato navagopurato navna-puradvrt puratograta eva tena r-kena
saheya viharati | kintu asmkam api nirodham ullaghya skt ta
davatnm apy agrata eva vaya tu bahuklnantaram eva ta
prpsyma iti bhva | tena kdena ? anavagocarktena nednm
api militena, kintu pratijanmaiveti bhva ||71||
svasmin yo bhvas tasya svabhva nisarga jntti sa, dvijasutanor viprapatnys tanutyga-rp y samaj krtis tasy sama
sdhu yath syt tath, yaj jna kcit tatra niruddhpi bhaviyaty
avayam ity abhyhavaena v srvajya-akty v sahas sphuraa
tena komala-hdaya | sarvai prakarea stuta prastuta yadbhojana tatrpti hetos tasy anukl rucyanusri klarahitparimey y ratita-ragi prema-nad tasy ragi
ragavat svecchmur-ktya, tadta ca vilasan rgo yatra tde
nijga-sage nimitte samyag upayogavat t sayogin
sambhvya prpta-sayog nirdhrya, tata parameva sustha-citta
sanniti bhva | parame uttame odana-bhojanasya modanenumodane
jte sati | modanet bhavan haragrh san | sahaja-surasa
svabhvata susvdu tadodanam atirasam atirga yath syt tath
svdyam abht | ts yaja-patnnm atiaynurgea rasavattay
rasa-vaiiyena, yad v tsvatirgea rasikatay kasyaiva ||72||
sahacara-sabhay saha kdy | sabhay bh kntis tat-sahitay,
sagdhi saha-bhojanam, ahnya ghram, para ca1 tad ahaceti
parhnatas tasmai parhnya | samabhihra ekkaraam | muralrava
eva vyja chala yasys tay sudhay jayyotkara-prpty artha
lavdha-vasudhay pthivym apy avatrayety artha | khagn
mg ca mgay-sambandhiny vguray jlenaiva tarubhir
latikbhi ctiknt dia evgans tsm ageu nn-vikra
makaranda-mukuldi-vyjenru-pulakdikam ity artha ||73||
tirtyag ua-vandhe prekolat calat kaikirtas tavakenokagucchena nav navn kal ilpa-vieo yasya tda vahir varha
mayra-puccha dinakarasya kiraai klntasya karotpalasyntar
niryannabhyantarato nirgacchan ya kijalkas tasya leena churita ca
1 paratatva ca [gha]
caturdaa stavaka
caturdae vaurbheje srvaja jarat-vraje |
vrajendra-snu kntbhis tene tena madhtsavam ||
grma-var-arat-prva-hemant varit kramt |
tat talll ca iiro nprasiddher iha stuta ||
vndvane sad sattvt prdhnyt keli-vardhant |
madhusttkaraymse tan mahn alpa-varanai ||
lalit-kalpa samcna-vea | khagdn viraha-dukhasya nodya
drkaraya | bhdeva-bhr vipra-tanaya, ati pnvau puagrva sakaln sarvem eva saubhgya-lakmy sampua
bhinatti sva-saubhgyariya crayatti tat, yad v, sakalam eva
saubhgya-lakym sampa bhinatti udghya pradarayatti tat
puabhedana pattanam | bata hare | uttamasthavirbhi r-kapreyasn varbhi ||1||
nijagade ukta | jagati madhye ek mukhy lalit ramy medh
dhravat vuddhir yasya tath-bhtam | ataeva edhamn
vardhamn pratibh yasya he tath-bhta ! tata ca pratibhayarahita nisdhvasam, dhiy vuddhes ta-sarpa bhaa-bhtam,
tasi alakre ||2||
mahjyoti atitejasvin, jyotia ca gama ca tau, jyotia
jyautiacpi iti dvirpakot | dhiyo vuddhes tau varakt
vairasyakri iva, tuvaras tu kayostr ity amara, tvarasya
bhvastauvaram | anayo strayo, ko naya k nti ||3||
1 kramea [ka]
2 akta [ka]
1 vartmoddea [kha]
pacadaa stavaka
devendra-parva-mada-khaana-kd-girndraparvtigarva-bharata kta-goha-raka |
siddhair nuta svajana-vismayabht sureai
stutvbhyaicyata sa pacadae gavendra ||
bhra-rjtmaja katith kiyatn vasantotsava-sambandhinn
purastithr vpya trbhi saha kalnidhir ivbhir hnhdibhi
sundarbh rarja rjate sma | di-abdt tat tat-parivr
svanarma-sakhnm api grahaam | anvilsena anvilo nirmala sa
r obh yatas tena | asa dptau | ataeva nvikta vaimukhyam
oaa stavaka
rutv kehta tta keave tat-pura gate |
oae gopikmoho gopn brahma-daranam ||
atha bhagavatiratirasavat vraja-bhuv jann paramnandena
kiyatsu divaseu yatsu gacchatsu satsu kadcid-ghodho dvdaplana-ktdaratay niea eva amanasya svasra yamun
sntum avajaghe | bhagavati kayham-bhte ? kathakajann kath
yatra tath-bhtbhi kathbhi ki harasypi hara itivat modasypi
modakri hri vicitri caritri yni tai caritrthktni, ralayor
aikyt, gatrthktni tad itara-kath-ravani yena tasmin,
ravaendriyasya ktrthat-kri guva lti ghnti tasmin, ll
netrnta-carady aga-bhagya, hitni govardhana-dhradikarmi, mna dara | lakmy keli-kal-samhatopi paramasagop parama-rahasy ramany ramy gopa-raman yaaprad kelayo yasmin, alike lale vilasattara kmra-vieaka
kukuma-tilaka yasya tasmin, vieea keara-kusumair vakulapupai sumanoja ken kalpo bhaa yasya tasmin |
atyayotikrama | govardhana-dhty ca kntivarvin y dhtir
dhrat tay ca | goc g kntimacat prpnuvat | dhiya vuddhi
odhayatti tasy dhodhikym | tasy dvdasy darataylpatay
hetun sattvarastvaryukto ni-ee rtre caramayma eva, [ha bha
vi 13-250 tama-loka-dhta-sknda-vacanam] kalrdh dvda
dv niithd rdhvam eva hi | madhynhn kriy sarv
kartavy ambhu-sant || iti smte | ania nirantaram eveea
nieea sgopgatayetni ktni suktni yais tai | prakaitasvasram iti snna-kriy-vieaam | tatra dvdaprnurodhensuraklepi me jale praveo nsamajasa iti svavalaprakaana svasagis tatra samutshayitum iti jeyam | avahita
svadhna ||1||
tata snne sama samajaso ya samayas tasynyathbhvena jtapratim utpanna-krodh pratightena jalvaghta-mtreaiva kiptacetasa pracetaso varuasya pure sdantty ajatva jann kandan
udvejak prasahya balad ap patyurvarasybhysa nikaam
abhi bhikhyena samyak akaena samiti sagaty anayanta ||2||
tatrasth klasthits taasth iva udsn iva tat-pratkrakte
saha-gamansambhavc ca tathtvenotprekanta eva, na tu vastutas
taasth iti | bhramam aniakmayam apahaniyatti tam |
hantaritydi-vieaa-catuayena dua-nigraha-iaplana-dnavtsalya-vaddhatryakatva-laka gu prastutopayogina ukta |
phi phtydi dvitva bhayena | manoddhatair garvoddhatai | atra
ayatm gacchatu ||3||
satpa-daa stavaka
jayatyatula-mdhurya vari viva-hari |
lakm-santarpi rsa-kr gop-prakari ||
ubhru-veu-ninada-pramadbhisrakubhidna-virahdhi-vida-vca |
knta-prasdana-vihra-tirohitni
varyani satpa-daake stvake kramea ||
atha vanasmna snmanta smanta-tulya vartma ritya
bhagavn pradoe samaye svayogamym akhileu kryeu tad
upayogiu niyojya rantu mana cakra ity anvaya | tatra catvri
prayojanni cakra-dvayennuagikatva-mukhyatvbhy dvio dvio
vibhajya kramea nivadhnti, anantarea nichidrea niviena
niravadhin v madena madakalo mattor ya kandarpas tasya
darpadamanya yath aha parame mahaivaryavn ima
mohaymi iti prkta-jagadaivarya-mattasya caturmukhasya mada
cidnanda-ghana-nijcintyamahaivaryvikrea vyakhaayat,
tathaiva aham eva gra-rasamayo dh-lalito vivam eva mohaymi
ityttamada kandarpam api nija-rsdi-vilsa-dranena [bh pu 1032-2] iti brahmam iva tam api samohyaiva garvaparvatdavarohaymsaivety artha | nij muralikaiva liknukampitasakh tasy sat tay v tt ght y ik tasy parka
paraye prkmyya, parhi paricaryy prkmyenveae
sahajam eka parva granthir utsava ca yasy yata ca, nma graha
nma ghtv nmnydiigraho iti amul ||115||
nma prkye, nma sajym ||116||
nanvasdhutva muraly katham iti cet, tad vacanenaiva tadytam,
pratyakatopy upalabhyate cety huchidrair iti | eva ca sad
vaabhritydin varito guas tu via-kumbhapayo-mukhatva 1nyyena doyaiveti dyotitam ||117||
iva-abda evrthe, nava-cchidrkr mrti tanu svayam eva
kautukavad upagat prptm ||118||
turya-daym uttarakhym apar api rasasredik gopya
kharasyadys tka-vegy upeky hnim avadhrya yadi
vikasan mukhyo babhvus tad sopi svtmrma svtmna
ramayanneva rmottamst ramayitum rebhe | kdya ? mukhy
y utkah tasy anucar-bht tad anugmin y sarasat
vkcturya-nih tayaiva sa-ttparya yath syt tath, paryavasito
nirdhrita sita nirmala smita-leo ybhis t | avahitthay
durapahnuvasya smitasya leo nikrnta eva paricitas tasya
ttparyam api tbhir avagatam ity artha | tata ca vyakty
avahitthy rakaam anucitam iti matv hasitenetydi
mahasrasyena vacas ceti mama vkka-kautuka-vilasita
bhavatbhi samyag evdya nirvhitam itydi-prakrakea | nanu
ts madhye madhye kaypi tasya riras prathama kim iti
tarkayitum aakyateti ? tatrhaatiaya koir utkaro yasys tathbhtam atimadbhir apy atarkyo yo mado mattat tenaiva tarkyam
riras yasya sa | yadi madas tarkayitu akyeta, tad tat-kraabht riraspi sukhenety artha | tbhis tu parama-vuddhimatbhir
api svnurgonmattatayaiva sa na tarkita iti bhva | ayitu gantum,
prvra samudra, mrebhena kma-hastin ||119||
patribhi pakibhi ||120||
tasya tbhi saha vijihr katham-bht ? smara-samare kmasagrme sama ka-tulya eva raso ys t ca tbhi
cintmaya r-kbha-sampdayitrya ca yramayas ts
rati-para-bhga prema-saundarya para reha bhgadheya
bhgya tad evdheya yasy s | kdbhi ? rydi-doa-rahit
ca t, pratyuta hitatar ca, pratyutatarm itaretara-sauhdena
hdaylutam ceti tbhis tatra kraa tu vykhyta-purvam eva |
mrchotthit iveti ts okena tsvat kla moha-paryantada
1 mukha-khala [kha, gha]
prpya sthit iveti bhva | tadaiva samutpann iveti tatopyagretanamtyuda ca | dehntaram iti tadnntanas tada nanda ca
tasmin janmani kadpi tbhir na lavdha iveti bhva | atra hetu
amteti ||121||
saplita iti tbhi samantdvarat, dhar pth dhro yasya sa
bhmiha ity artha | dhrdharo megha ||122||
gurut pakim ||123||
agamo dujeyoya ubhva-vidhir yasys tay yogamyay
smsdyamn srajanir itka-janma yay tasy rajanau vanavihre samucit vea-bh veena oa-kalptmakena saha bh
dvdabharatmik bhvaymse, cakre ity artha ||124||
karanikarea hetun, kaladhautasyarajatasya janena dhauta iva ||125||
stavaken caulai obhanai ||126||
patrapy lallakram ||127||
ts ca madhye kikirtam okam apar reh kcit |
sarvatrktety anennvaya ||128||
prr ipsitatasya prravdhum iasyepsitetarato llntard-vilakaa
lakaa yasya tasya ||129||
nirvila sa sthitir yasya tasmin, nirvaraa yasth syt tath,
raat kjat mada-kaln mattn kala-kahn kokiln
rolambn bhg lambamn y kala-jhakra-mdhur tasy
dhursu | madana-madena kma-mattatay namant dhr ys
t ||130||
aklasmararae uddhata-dhl-praprair iva tdai pargai prantham apy adh, smarararambhe prathamam cchdaymsu ||
131||
tat-pakyai ka-pakyaih ukdibhi ||132||
prvam li-vnda jitavati ke pacd rdhikm api jetukme sati
tadaiva tasy kakair nirjite sati reu cakuju, tad-ga
rikdaya ca ||133||
leea, punnga kam ||134||
dayitasya kasykalpo bh | prabharantya iti kntasya
rirasauddhatyam lakya vmyeneti bhva | viikha-ikharai
argrai | dayite ke utthpayati sati duspara-kusuma-prpaaprayojanam ieeti bhva | tatrape jallate sma ||135||
adaa stavaka
viraha-vidhurats tasya pcch drumlau
tad anuktir atha r-pda-lakmvaloka |
priya-virahita-rdh-ceita sarrvarmvalivalita-vilpodae varanyam ||
antarhitam antakaraa-hitam, yad v, antarhdaye dhtam api
kam antarhita ktntardhnam | bhva sauhrddis tasya
nayena nty sditbhy prptbhy parihsa-hsbhy peala
undara yath syt tath, alantyo gacchantya yantolpayantya ||
1||
bhlaya obh-niketam, jaghlm ativegavat kku prakaaynt
prakaayitum iti taastha-paka-vipakm uktir jey | vayea
vegena nibhta-vihrrtham modita mano yasys tay ||2||
nidratay ajagame sthire kla-sarpe uddm vandhana-rahit
dmanak damanaka-sambandhin mleti dhr ys tath-bht
janat jana-samh iva | vihita-tirobhvepi tasmin mah-dukha
dtum upakrntepty artha | kaypi saha kta-kuja-llotsavviti jt
eva tattva tat tasmt tvam eva uddia | ki tat ? kva gatvsau
bandhurlabhya ? ity huhe ageti | gamana vinaiva ita eva
taddia kathayeti bhva | tvdn bandhu ||35||
trui-pallava-pupa-cihnavanta yamuntrasya panthnamaya
darayaty eva, kevala tac chakayaiva spaa mukhena na vaktti
tenaiva path yayur ity hupuna kiyad iti ||36||
tatolavdhottars trtha-vsinas tapasvina puru prya kahor
eva bhavantti svabhva-komal sriyas tu tath-bht na nna
bhaviyantty abhipryehuayi vipineti | ena r-kam ||37||
et kil tat-sadharmiya evety alam etbhir iti sthirajtayo na
visrambhay iti carajti praum upacakramur ity hupunar iti |
kta sukta-ata yais tn anusartu la yasya tat, hri
sammohana naohara harer manohri htam ||38||
sandhunn dhti tyajantty artha ||39||
karasparena nagn vk tosakr, tava darana ca karuay
dg anta-lakmy kurvann eva sthvara-jagamn sukha dyakopi
kevalam asmkam eva dukhadyty huh iti khede | druay
rty cittahr sahaja sauhda yti prpnotti s tath ||40||
jtn mlatn vane ynt ka-vartmatopi vahnitopi |
bhvukena kemea, niakatayaivety artha | niviatarair anokahair
vkair gahana durgam, gahana durgaknanayor api iti medin ||
41||
avakalayya anubhya ||42||
rasle mre sallaso lsasvn, pake, rase alas vypra-rahit
llas yasya sa | arasiko rka ity artha | ssyoktir iyam | yad v,
rase viaye alas nipand magnety artha ||43||
arlbhta kuil-bhtam | asa kathaya | tam anu taym ity
artha | s hasa-putr | tvm iti tat-prokyrtham ity artha ||44||
vanana yc | yay di nivtya gacchantm iti svagamaneneya
dia darayatyevety abhipretavatya iti bhva | manaso dukha
nirsa drcakra, upetya nikaa prpya ||45||
abhyre nikae ||
vana-mliky sakt saurabha-rpa rahasya sudravpa
stram ivbhyasya svavaktya pupandhayn pupjvn api
bhramarnandhn racayan sva-gandhonmattn kurvan vahati | vanamliky katham-bhty ? r-gtrasya gandhena surabhe ||47||
vihyasi ke | svagatam artham, atraiva ko vartate, tad agasaurabhautsukyam eva hetur iti ||48||
navnm api yavasnm akhari komalatvd atkni ikhary
agri te iva-sparena sukha-sparena mahy pthivy
utpulakatm akya | katham-bhtm ? mahy mahanym
daraym ity artha, kathaya ka itydin tau het na hy atra
sambhavata iti dyotitam | atra vmane sva-svmisambandhd dsyabhva, varhe knta-bhva, tathpy adhun tanor mahimaiva
mahyn ity artha1 ||49||
te tava dhanyat caramacara jagama sthvara ca dhinoti tayor iva
prthivatvt dhanyatbhimna-prasakter iti bhva | asya kasya ||
50||
anay dharay sahaiva sa vartata iti jnma evety ala praty
uttarpekayeti parmur ityata haivety evam iti |
cararavindayor nakhar eva glva candrs te sudhdhorar
amta-pravhn | aravindy candr iti na te tat-prtuklya
kurvanti, tad upsak ivety caryam ||51||
yadyta gehditydibhir ukt tadya-sambhoga-virahayor
avstavatva-vstavatva-parmaramay umadasya prathamvasth
madhyamvasth tveva pranetyanenokta-laka pkvasth ca
tadtmyamay vakam tathntarvartti gadyena
prathamvasthnantara nirdi ca jey | pkvasthy upakame
rambhe sati koham iti tadtmya-tarago yadi ragotkarakr tat
tal ll-sktkrt tad-viraha-dukhpalpc ca sukhado yadi
babhva, tad tad ved eva llnukre k natar reju ? api tu
sarv eva ity anvaya | ceta-siddhe jna-siddhe cetasi
satatasphuraam eva kraa yasys tath-bht y kntasya
kasyvirbhti saiva bhti sampattis tadvat koham
ityatidhana-tndhasya yath dhanatdtmya bhavati, tath
mitigamya parimeyas tad itaroparimeyas tdtmya-taraga |
sadbhva sat bhvan tasya bhva satt vala yasya tasminn
avalepa-rahite prasagntarlipte, ataeva parahite | ruta ptanvadhde, avalokita govardhana-dhrades tbhy cakitacamatkrau trastdbhtatve tayo krae ||52||
sajtya-jty sajtyajtau bhav sakal smagr yatra tad-yath
vastra-harady anukarae, ptanvadhdy anukre tu sajtya1 mahn ity artha [kha]
nanu t api yath tyakts tath tvam api tyakt aikadharmypdanrtham iti cenmaiva vdr ity haekkinm iti |
shasam iti ts dukha-dnamtrrtham eva mama tu vadhrtham
eva phaalato vyavasyvagater iti bhva | tatra hetu svasya
mahnurgavattva dainyd apalapya vhyam eva hetvantaram ha
anyonyeti | na dukha pacabhi saha iti nyyt kathite hi vspa iti
paraspara-kathane parasparasntvanam api syd iti bhva ||129||
nanu saundarya-mdhurya-dhaiya-gmbhrydy akhila-gua-nikya
kya kim iti sahasaiva jihsastyata hadhig iti | ymina vin
dhik-kty api yminy svaguodgrotidhikkra iti, tata kicid
uttam padmin nijea vin sva-guam anuydgrayantm lakya
svamate tad-dvayasya sattaiva dhikkrspadam ity hadhig jvitam
iti | bhukta priyeeti tad-bhoga vin gun vaiphalyt, tath sati
kyasypi vaiyarthyam iti bhva ||130||
sarasamasatnvile srasyamrdavbhy nirdaepty artha |
nidghasya grmartor nidghadhmn sryam | mne tad
abhiprya-janebhiyoga udyamas tena saha nayant uparamant y
avasth daam daety artha | tasy avasthnena sannatay mln
cetan yasy s | gurutaro mrcchvistro yasys tay vynae
vriyata, mrcch moha-samucchryayo ||131||
vso navahir iyya, kintu antareva kicic calati smety artha | tatra
hetu-dvayampremetydi | ayam arthasvso yadi vahi prasare
eva, tad aho priyatamenopekity apy asy jvanam astti lokanindto lajj syt, yadi cntarapi na prasaret tad mayi nty matpriyatamo mad-viyoga-oka-pd prpsyatti tad-dukhamagaayitvaiva sva-dukh-sahiutay prn ahamatyajam iti
svasya premavattvabhvanay prma pravdata prasiddher bhya
syd iti ||132||
tat-klocitopacra ca svayam eva prvartatety havallya iti | tatra
vallydn tray tat tad utprekaypi bhavet, srag tu
shajikam eveti bheda ||133||
gandhasra-salila candana-drava ||134||
tat-parijaneubhvina tacchoknubhva tadn tatraty lat eva
prathamam abhyanaiurity hakialayeti ||135||
tata ca t mga-nayan akasmd eva ntidre nayanntaistm
ekkin gocar-ktya punar api saerate smety anvaya |
saudminm iti saundarya varitam, kaumudti mdhuryam,
trailokyeti tbhym asamordhvatvam | dharayety anargha-mah-ratna-
rayrayibhva ca | tatra hetu-pradaranrtha sarva-bhvatvasthyi-ratitvbhym aibhva, sarva-bhvn vibhvnubhvasttvika-sacri svaratva-rutitvbhy sarva-sampraguavatvatad-guaikadeavattve | rasditva-kavittvbhy prakyaprakaka-bhvo nitya-sayoga ca | rpakditvopamtvbhy
vypakabhva cakoratva-sudhkaratvbhy poya-poaka-bhva |
dntoya tasy sakhrlakyety avasyate |
vihatatvodynatvbhym ky-karakabhva | taastha-pakapratipakn apy lakyyam upanyasta | nalintvakamalkaratvbhymdhrydhrakabhva | suht-pakn
lakyya paraspara-snigdhatay | kcid ity atra vjandikartryo
vparuddha-kahyo nija-sakhya eva jey | ce kcanetya
candrval ||142||
asmn vihyety api vkya prya prati-paka-taastha-pakm
eva uddha-saurhrdya-prakanamayam ||143||
na kaid iti vipaka-sakh-vitarkyama-tad doa-vraa-par
suht-pak vkyam ||144||
eteneti vayas nynn pryo dhanydikanynm ukti ||145||
vaiasa kaam | kcid anyeti tajjtya-premnubhvin prakhareya
ymaiva | santpayanttydin tpana-hldanyor maraa-jvanayo
ca viruddha-dharmatvam, tatrpi yauya-padyam ity avicintyatvam ||
146||
s rdh, anm aneka-prayatnena premaiva hema tadvartayitu
la yasys t m puapkam ms iti-khytm udghya ts
tathtvena pratyyyety artha | sakala samastavttam | vismita
vismaya-yuktam, vismita vigatasmita ca mukha ys t |
gaveayitum anveum | nijamana karma jvara veayitu
vypayitum | gaveaena pratyuta jvara-vddhir eva bhaviyatti t
na jnantti bhva ||147||
manaskrea cintay ropits tasya gu eva, na tu do ybhis t |
kala-komaletyditraya rodana-kriy-vieaam1 ||148||
hdayam iva srabhga ivety artha | matntare ca anuvaranasmarthye ca, pake asya varayitu | r-uke vaiysakis tasya
kathitam [bh pu 10-31-1] jayati tedhikam itydi tad anusrea |
tatrpi r-uka-kathitnusrea uko yath sva-phayit-vacanam
anukathayati, arthdika kim api na vetti, tathaiva mayety artha ||
149||
1 kriy-vieaam [kha]
ekonavia stavaka
ekana-vie gopn vilpa ka-daranam |
nn-bhva-prakaana sa-pranottara-kautukam ||
svnta-svnta-prntare klnta-klntsantpokt pnthat saracayya |
armspo dhanva-dharm sa mene
t sandarytmnam nanda-sindhum ||
prathama ts vilpasya svarpa nirpayati tribhi | tad rodana
rutiramya kara-sukhada sausvaryt, hdaya-dhaka
santpamayatvt ||1||
gnam iveti tstu na gnatvennusandadhur itya artha ||2||
tarhi katha tasya gnyamnatvam ? ata haviraha itydi |
svardy eva tad anuvartitvt tulya-dhkh satyasta svanam
anubhejire, tad anta-praviynuvadantyas ta gnkra cakrur ity
artha ||3||
ya vrajam, indir lakm | tatreti vrajavsijana-mtra eva tad
rabhya sukha-pre vtte saty api ayam asml lakao jana eva
katha dukhti bhva ||4||
ukta-nyyena jaye prptavye, pratyuta parbhava-prptir evskkam
abht | nanu mat-prtiklycaraa-hetukaiva spystm iti cet,
satyam tat tu na sveu vaya lakayma ity huanurgiam iti |
tava nirdayatve ca sambhavet, tad api na lakita-prvam ity hu
kpnidhe iti | na kevalam anyajanev iva, asmsv api kp-nidhitvamtram, yato he priyeti | nanu tarhi kena prakreaitad-dukha
amayeyamata hudyo bhaveti | nanu bhvan-bharata sad
sarvatra payathaiva mm ? ata hucakum iti ||5||
nanv atra vana evsmi, bhavatya eva mmanviya valt kim iti na
payanttyata huanuknanam iti | dyat dyatva prpta
san | anena jayati priyeti padyatrayea [bh pu 10-31-1] jayati
tedhika janman vraja iti manustam ||6||
nanu ki may prva vipraktam, yato bhavatn etat kaa
samajani ? ity ata huniiteneti | viniktnasti tava srvadika
lam evaitad iti vartamnaklatvam, yoitm iti na hi yoitsu
arakepa ucita iti bhva | nanu bho nti-tantropaderyor
yoitsveva kaka-aro nikeptum ucito vidagdhasya nnyeu ?
satyam, tva kautukenopahasasi, asmkantu pra-tyga ity hu
tad ayam iti | nosmkamaya ki naiva vadh ? api tu vadha eva |
1 jvita [kha]
via stavaka
hallaka-bhramaa-hastaka-tla-rga
vdya-svarodghana-nartana-tad-virmam |
sagdhi punar naanaratyamalmbukhelmdhvka-pna-ayana vivtni vie ||
atha yadi rama-ratmasabh lapita-sudh-rasena sabhjit sat |
vijayate sma, tad anantara tasya vapue sphvat ca babhva, tad
tena kntena sa dayit-samja kim api nijagade ity anvaya |
praebhyopi priyasya r-kasynana-candra-galitena | pra-priy
ka-pra-tuly | jayate tiraskurvate ||1||
kenacid api naena yannviktam, aakter iti bhva | na cbhtacaratvena nirmlatvd aprmya akanyam ity ha
ubharateneti | ninyita nitarm abhinyitam | hallakatayeti yad
uktamvahu-str-kartka ntya hallakama iti smtam iti | na
vilasya doasya sa sthitir yatra sa csau lsya-viea ceti tam |
ramayn man mlyvayavn yni yasi lghs te
patk-nikara iva kanaka-mi-ml-tulykra ity artha ||2||
sthyat vivasyatm | ati-praka yath syt tath ka
karaena drkto mada khinya-bhgo yasya tath-bht-kta
ghana-srasra reha-karpramaya yat kedra ketra tatsadam | srita vistrita raho yena tdena rmayakena ||3||
smeti yamakrthaman adhikrtham | hdayam kampate ||4||
alantu prpnuvantu, nae vyptam ||5||
lasyamna kmyamna praaya premaiva sudhbhiekas tatsambandhi-saliln nirgama nivrayitu lam asyeti | anena ts
tac ca cakra-bhrami-nyam antar vahir nla-mai-maala-dvayanirmpakam iva jtam ity hahrasvvarta iti | antarasth
madhyasthit rdhik kanaka-mai-kaikm iva sarati,
maalbhvena parikrmyati | drghvarta iti puna ca vhan
maalbhvena ts nikaepi bhrmyati | eva ca yugapad eva
nla-mai-maala-dvaybhva ity aticitrat, praka-bheda-svkre
s na syd iti lghava-kalti-kaualam evtra vyavasthpitam, tac
cntarmadale bhramanantaram api tadya-maykhaparidhis
tadkro yvan na viramati, tvad eva vahir madale
paribhramyaivntar maale tatra praviyaiva punar bhramaa
tasyaivam eva vahir maale punar apti parmyam ||17||
tauryatrika ntya-gta-vdyam, upatasthe upasthitam, tatrgatam ity
artha ||18||
tath sati t adhihtryo devat hastdhyya-devatm anughya
gna-devat rga-rgi-gaa-devatdi ca svayam gatm
anujaghur ity anvaya | nitarm amnm aparimitm nanda-vttim |
lalita-patkm itydiu patkdayordhacrandrnt sayutsayutantya-bhedena trividheu hastakeva-sayuta-hastaka-bhed
sagta-trato jey | yad uktamnartane rakti-janaka
padrthkti-kraka |padetarguli-nysa-vieao hastaka smta
|| iti hastaka-smnya-lakaam, yatraika-hastata crstha-praka
syd asayuta ity asayuta-hastaka-lakaam, hasta-dvaya-yuter
artha-prake sayuto bhavet iti sayukta-hastaka-lakaam,
hastbhy vipra-yuktbhy kriyay ntya-hastaka iti ntyahastaka-lakaam | atra sayuta-ntya-hastak anullikhit api
viuddha-sahasrahast ity anenopa-lakayiyante | dhanik dhanina,
anyat spaam | pake, lalita patko hastaka-bhedo yatra tm,
kucitguhaka samyak tarjan-mlam rit | patko yatra suhitaprsrita-karguli || iti satripatk satri yjikn patktulym, pake, tripatkena sahitm, tripatka patkastu vakritnm
ikguli iti | hassyena lulit mardit mdul-kt ca, tarjanmadhyamguh-militgr pare puna | aguli virale cordhve
hassyo hastakastu sa || iti | kartay mukhasya obheva obh
yasys tm, pake, kartar-mukha-nm hastaka, tarjan-madhyame
bhinne vatritnmik puna | patkasya yad sa syt katar-mukhahastaka || iti | paleti spaam | tarjany anmikguh vakr
madhy prasrit | patkasya yad tu syc chka-tuaka-hastaka ||
iti | sandaa sti khyt, pake, hastaka-bheda, tarjanya
guhakau caiva militgrlpa-kucitau | viralordhv pargulya
sandaa satu kathyate || khaak vdya-bheda, pake
khaakmukho hastaka, vakrite madhyamgulyau viralordhve pare
puna | tarjanyaguhakau cgre militau khaak mukha || iti |
madhukareti spaam, dhanur latgramlitgulka padma-koaka
iti | hituiko vylagrh, patko nimna-madhyo ya sa tu syd
1 ataeva [kha]
eka-via stavaka
holkely anurga-nikara-prod-gna-kauthale
rsrmadht-virmaramae rme sarme harau |
va-cauryam anu prahsana-paau jalpaty analpa vaau
daivd gata-akha-cam avadh-datraika-vie hari ||
rad rsa-llm upavarya td vsant holk-llm
anuvarayatiatheti | holk nma khel yadi kadcana phalgundimse vavale prvartata, tad sa ko veu-pi kuthal hal ca
sva-svnurgavatjanena pthak pthag upagyamnau vilasatur ity
anvaya | lokcrasya cravea crutayopapanna maham utsava
ltti tath s, mahasttsava-tejaso iti nnrtha-snta-varga | vrajamaale kaiy pratikaabhav prtar madhyhna-pradoanithdi-kla-niyamopi tatra nstti bhva | javalayena ghrayogena vavale, yadi praval babhva | anuvndvanam ahi
vndvana-bhmi lakktya sud maale pealatay
saundaryena cturyea v alat pracat vaidagdhyena mugdhe
manohare kautukam eva pya tasya yvasya dravasya
maalepenaiva cikkae | svar grm grmasya samhasya
mrchany ca cchane gatau atidakatay akatnandau
anupahata-harau | avaas too ye tat tay sahacarair api
sahtimahattvt prvalyc ca haro ye, na vabhta, ataeva
rutijtija ca tat, ati-kauala ceti tat, vayasi madhye enat etadbhavika sukha yath syt tath, vikasat prakamnam ||22||
vigata-carca ! he gata-vicra ! carc sakhy vicra ity amara |
takamate ! he krura-vuddhe ||23,24||
yd d dy asya kusumsavasya tad kutajat
kbhipryajttva jyate, td d dadara ka |
tarulatdnm api sttvika-vikra mad-gnotthpita darayitv
pratipaa ca rdh ktv lalit jayeti netra-sajay uktavn iti
bhva ||25,26||
he kumana ! kuvuddhe ! ku pthvmanad analpam eva
durvidagdho virasayati, sa tu bhn eveti bhva | sarvam eva dyta
prati sarvasminn eva dyte ity artha ||27||
gndhra-grme sandhpit samyag dhrit y garimadhur
gauravdhikya tena dht khait gandharva-katk gna-vidy
yena tad iti | lapad iti kriy-vieaam | pake, garimadhur
gndhra-abha-madhyama-svartiaya | tri sthnni
rohavaroha-samkhyni rdhvdho-madhyni | nn-vidhagamaka gamayati vyajayatti tat ||28||
spaam ||29||
sakala-kalmta-maalo vardhita-prema-samudra | padminn
mudr mud r dna tatra paita, pake, spaam | rjate
ymala-candra ||30||
ctkura-kta-ekhara kusumkara-priya-khela | rama-maipakapto rjate vndvana-priya || kokila-pake, vtkurasya ktaparypta-ekharo yata, yadbhakartha tasya tad uparivartitvt |
rama-maaya sabhuktgan, kusumkaro vasanta, vanapriya kokila ca ||31||
s mural, ysbhvenyatnena ||32||
dvipadik-khaam eva gyati smeti | carcarik-gnsmarthyam eva
parjaya-vyajakam iti bhva | te lalit-sagta-vidye ||33,34||
paysy ity ekasy sagta-vidyy vacanam ||35||
amno vikdrutim gat santo yad ambhovaman, tad ambha
karmajtas tambha sad y laliteya kahinatm alambhayat, tay
kahinatay vedayo vyatenire, prakit nirmit ity artha |
adhnasyyat tasyprdhnasyaiva hratm mananti |
janayat ubhayato vegena svapalyana-vegena phadhvi kavegena ca bhaga prati yatamna vali-bhuja kka bald varae
yena iva, mrae vinatsto gara iva vinatn vinamrm
samyak suhu toakara sukhady, asta-kalyasya gataubhasyticrimay aticruty prathama khytam | pratha
visttam nanda ta prasiddham ||44||
saju ju prtis tat-sahitnm | sdyamnam antar akhacgamena viramam | ujjvalayann iti punar adhika-snehadneneti agdhayan nityati-vilsa-rasa-vyati nav-kurvann iti |
tatra nija-prayatna-vieepti prema-vilsa-vie darit | utsava
samujjmbhayann ati-prakayan | anusandhyamn mural yena tat
tay alkatay mithypavdenaiva tva ca urkta mural-caurya
yay sa asti ||45||
savynam uttaryam ||46||
na cet, yadi nphrty artha, tad kaustubhena sahitasya kahahrasya hro haraa kriyateiti paa kriyatm iti bhva ||47||
valvalepato balhakrata, avalvale str-samhe viaye,
apatodayati payatti he tath-bhta ! yad v, apatoda gata-vyatha
niakety artha ||48||
anenas nirdoea, anena vayasyena te tava vyhti k kutsit alk
||49||
tena kusumsavenety udite sati puna ka ce | tena kim-bhtena ?
pratibhay no ditena na khaitena pratibh-yuktenaivety artha |
vidysvaytaym ati-nipuety artha | sa-cakite kitave itarlakyabhvatvena dhurte ca netre yatra tad yath syt tath ||50||
sakocasya a kalya kraymsa | sakoco yasy pravalitobhd
ity artha | tenaiva kimytam tyata hacaurasyeti | avao garta,
gartvaau bhuvi vabhre ity amara | samay madhye,
samayntikam adhyyo ity amara | ahasopardhasya raho vega
| aramatiayena ||51||
duravanam vmyavad eva namr-kartum aaky lya sakhyo
yasya sa, tath svaya tu komalaman | jigravi smeti tasy
kamalintvam, tasya ca bhramaratvam, spati smety artha |
smayena madennavahitam avadhnam eva nsti yasy s csau
navena hita-saubhgya-garverhit pjit ceti s | tath ttalya
mnotiayena pratihpyamna kaln kalpo yay s, tala
pratihym | vidagdha-bhvena-vaidagdhyena vabh reh ||
52||
dv-via stavaka
dvviatitame dola-maaloparimadita |
ka sva-preyas-hara-vari samakhelayat ||
lll ll-re, lvayavatbhir gopbhi ||1||
sama tulyaklam eva, ropit iveti sama-pramatva svatasiddhatva ca vyajitam | kn khgrai sama yath syt
tath, parivakteva lekhyit re-bhya sthit, nyantar
nyavak ||2||