Akaryakıt Istasyonları Tezi

T.C.
ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII

SALII VE GVENL GENEL MDRL
YAKIT STASYONLARI ZELNDE PATLAYICI

ORTAMLARIN ARATIRILMASI VE PATLAYICI
ORTAMLARDA SALII VE GVENL
REHBERNN HAZIRLANMASI
Hande Seray TUNCAY

( Sal ve Gvenlii Uzmanlk Tezi)
ANKARA-2014
T.C.
ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII
SALII VE GVENL GENEL MDRL
YAKIT STASYONLARI ZELNDE PATLAYICI

ORTAMLARIN ARATIRILMASI VE PATLAYICI
ORTAMLARDA SALII VE GVENL
REHBERNN HAZIRLANMASI
Hande Seray TUNCAY

( Sal ve Gvenlii Uzmanlk Tezi)
Tez Danman
M. Said AAOULLARI
ANKARA-2014
T.C.
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
Sal ve Gvenlii Genel Mdrl
ONAY
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, Sal ve Gvenlii Genel Mdrl Sal
ve Gvenlii Uzman Yardmcs Hande Seray TUNCAYn, Sal ve Gvenlii Uzman
M. Said AAOULLARI danmanlnda tez bal Yakt stasyonlar zelinde
Patlayc Ortamlarn Aratrlmas ve Patlayc Ortamlarda Sal ve Gvenlii
Rehberinin Hazrlanmas olarak teslim edilen bu tezin tez savunma snav ././2014
tarihinde yaplarak aadaki jri yeleri tarafndan Sal ve Gvenlii Uzmanlk
Tezi olarak kabul edilmitir.
KOMSYON BAKANI
Dr. Serhat AYRIM
Mstear Yrd.
YE
YE
Kasm ZER
Do. Dr. Yasin Dursun SARI
Genel Mdr
retim yesi
YE
YE
Dr. Havva Nurdan Rana GVEN
smail GERM
Genel Mdr Yrd.
Genel Mdr Yrd.
Yukardaki imzalarn ad geen kiilere ait olduunu onaylarm.
Kasm ZER
Genel Mdr
iii
TEEKKR
Tez hazrlk sreci ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Sal ve Genel
Mdrlndeki alma hayatm boyunca kymetli bilgi, deneyim ve desteklerini
esirgemeyen bata Genel Mdrm Sayn Kasm ZER olmak zere, Sal ve Gvenlii
Genel Mdr Yardmcs Sayn smail GERM, Sal ve Gvenlii Genel Mdr
Yardmcs Sayn Dr. H. N. Rana GVEN, Sal ve Gvenlii Genel Mdr Yardmcs
Sayn Ahmet ETN, Gvenlii Daire Bakan Sayn Burhanettin KURTa, tez
danmanm Sal ve Gvenlii Uzman Sayn M. Said AAOULLARIna
teekkrlerimi sunarm. Deerli bilgi ve deneyimleriyle tez almama katk salayan
Mevzuat ube Mdr Sayn smail GLTEKNe, Sal ve Gvenlii Uzman Sayn F.
Glay GEDKLye ve almalarm boyunca her ihtiya duyduumda yanmda olan ailem ve
ok deerli alma arkadalarma teekkr ederim.
iv
ZET
Hande Seray TUNCAY, Patlayc Ortamlarda Salk ve Gvenlik Rehberi,
Sal ve Gvenlii Genel Mdrl, Sal ve Gvenlii Uzmanlk Tezi, Ankara,
2014
Patlayc ortamlarda i sal ve gvenliinin koullarnn salanarak alanlarn
salk ve gvenliinin korunmas amacyla alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas
Hakknda Ynetmelik yaymlanmtr. Sz konusu Ynetmelik 2003 ylndan itibaren Avrupa
Birliinin ilgili direktifleri kapsamnda lkemizde uygulanmaktadr. Patlamadan korunma
dokman ise bu mevzuatn en temel arac olarak n plana kmakta ve iyerlerinde
hazrlanarak kullanmda bulunmas yasal olarak da gerekmektedir. alma kapsamnda
lkemizde bu Ynetmelik hkmlerinin uygulanmas amacyla bir rehber hazrlanmas ve
patlamadan korunma dokmannda yer almas gereken hususlarn somutlatrlmas
amalanmtr. Bu kapsamda gerekletirilen saha almasnda 16 yakt istasyonunda
alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmeliin zorunlu tuttuu yasal
ykmllklere uyumu deerlendirilmi ve grlen eksikliklerin giderilmesi amacyla rehber
almas gerekletirilmitir. Sz konusu iyerlerindeki eksikler tespit edilerek zm
nerileri gelitirilmitir. Ayrca alma kapsamnda hazrlanan rehber; patlayc ortam
oluabilecek iyerlerinde bu alana zel nlemlerin alnmas, patlamadan korunma
dokmannn hazrlanmas ve bu iyerlerinin ihtiyac olan kontrol listelerinin kullanma
sunulmas ve farkndaln artrlmasn salamay amalamaktadr.
Anahtar Kelimeler: Patlamadan korunma dokman, patlama riski, patlayc ortamlar, yakt
istasyonlar
v
ABSTRACT
Hande Seray TUNCAY, Guideline on Health and Safety Protection For
Potentially Explosive Atmospheres, Ministry of Labour and Social Security, Directorate
General of Occupational Health and Safety, Thesis for Occupational Health and Safety
Expertise, Ankara, 2014.
Regulation on protection of workers at risk from potentially explosive atmospheres was
published and entered into force in order to determine the minimum requirements for
improving health and safety conditions of workers in potentially explosive atmospheres. This
regulation has been in force since 2003 as a harmonized European Union Directive. Explosion
protection document is perceived as the key instrument that to be implemented in order to
satisfy the requirements of the regulation. Within the scope of this study a guide is aimed to
present that requirements of the regulation became more tangible and precautions are more
concrete. Since enforcing the regulations of health and safety is a major problem for small and
medium enterprises, the field study was carried out in fuel stations that representing the main
characteristics of small and medium enterprises. As in the scope study, sixteen fuel stations
were assessed in terms of providing legal bonds of the regulation and major problems were
determined as needs analysis to prepare the guideline. The guideline is presented with the
main goal of raising awareness for technical regulation on potentially explosive atmospheres
and help workplaces to carry out the legal requirements. Guideline includes technical
definitions, concepts and precautions, concrete details to prepare explosion protection
document and practical checklists to implement the requirements of the regulation.
Keywords: Explosion protection document, explosive atmospheres, fuel stations, explosion
risk
vi
NDEKLER
KABUL VE ONAY SAYFASI............................................................................................... iii
TEEKKR ............................................................................................................................. V
ZET ......................................................................................................................................... V
ABSTRACT ............................................................................................................................. V
EKLLER LSTES ............................................................................................................. V
GR VE AMA ...................................................................................................................... 1
GENEL BLGLER .................................................................................................................... 3
TEMEL KAVRAMLAR......................................................................................................... 3
PATLAYICI ORTAMLARA DAR MEVZUAT YAPISI..................................................... 9
AKARYAKIT STASYONLARINA DAR GENEL BLG ............................................... 15
GERE VE YNTEMLER ..................................................................................................... 33
BULGULAR ............................................................................................................................ 39
YAKIT STASYONLARINDA GZLEMLENEN Y UYGULAMALAR ...................... 58
TARTIMA .............................................................................................................................. 62
SONULAR ............................................................................................................................. 68
ZM NERLER.............................................................................................................. 74
KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 77
EKLER ..................................................................................................................................... 79
EK.1. YAKIT STASYONLARINDA UYGULANAN KONTROL LSTES ...................... 79
EK.2. PATLAYICI ORTAMLARDA SALII VE GVENL REHBER ................ 81
ZGEM .............................................................................................................................. 82
vii
EKLLER LSTES
ekil 1. Boalma kaynaklar ...................................................................................................... 4
ekil 2 . Tututurucu kaynaklarn iyerlerinde grlme skl ................................................. 6
ekil 3. Dnyada uygulanan elektroteknik standartlarn dalm ............................................ 8
ekil 4. 502 ve 603 kodlarnda 2008-2012 yllar arasnda meydana gelen i kazalar ............ 9
ekil 5. Ara yakt trlerinin tketimi ..................................................................................... 17
ekil 6. Datm lisansna sahip irketlerin Trkiye geneli bayi says ................................... 17
ekil 7. Dispenser vastasyla ara yakt dolumu ..................................................................... 18
ekil 8. stasyonda bulunan mazgallarn konumu .................................................................... 20
ekil 9. Yer alt yakt tanknn bulunduu yerin evrelenmesi ................................................ 21
ekil 10. stasyonda yer alan havalandrma borular ............................................................... 22
ekil 11. Tank dolum esnasnda topraklama ........................................................................... 23
ekil 12. Tank ve ara dolumunun ematik gsterimi ............................................................ 23
ekil 13. Yakt istasyonunda zorunlu olan acil durum butonu ................................................. 26
ekil 14. Yer alt tank az ...................................................................................................... 28
ekil 15. LPG depolama yeri ................................................................................................... 30
ekil 16. LPG depolanmas ve uyar iaretleri ......................................................................... 31
ekil 17. stasyonlarda bulunan mazgallarn konumu .............................................................. 32
ekil 18. Aratrma kapsamnda izlenilen admlar ................................................................... 37
ekil 19. Uygulama yaplan istasyonlarn sat yaplan yakt trne gre dalm ................ 40
ekil 20. 16 istasyonun iletilme trne gre dalm ............................................................ 41
ekil 21. Uygulama yaplan istasyonlarn datm irketlerine gre dalm ......................... 41
ekil 22. stasyonlarn alan saylar ..................................................................................... 42
ekil 23. 16 istasyonun i sal ve gvenlii hizmet alm modeli......................................... 43
ekil 24. 16 istasyondan uygulanan kontrol listesi kapsamnda elde edilen veriler ................ 44
ekil 25. Risk deerlendirme ykmllnn yerine getirilmesi .......................................... 47
ekil 26. Patlama riskinin zel olarak deerlendirilmesi ......................................................... 47
ekil 27. Patlamadan korunma dokman hazrlanmas ........................................................... 48
ekil 28. Patlamadan korunma dokmannn ieriine dair sorular ......................................... 49
ekil 29. Patlamadan korunma dokmannn ieriine dair sorular ......................................... 50
ekil 30. alma izin sistemine dair sorular ve elde edilen veriler ......................................... 51
ekil 31. Kimyasal bilgi formlarnn bulunmas ...................................................................... 52
ekil 32. Patlayc ortamlarda kullanlan ekipmanlarn uygunluu ......................................... 53
ekil 33. alanlarn bilgilendirilmesi ve zel eitime dair sorular ve elde edilen veriler ..... 54
ekil 34. alma talimatlarna dair sorular ve elde edilen veriler ........................................... 55
ekil 35. Tehlikeli yerlerin uygun ekilde iaretlenmesine dair elde edilen veriler ................. 56
ekil 36. Uygun ekilde kapatlm tank alan ......................................................................... 56
ekil 37. Acil durum planlamalarna dair sorular ve elde edilen veriler .................................. 57
ekil 38. Tehlikeli blge ve kuak yaylm snrlarnn varsaymsal olarak tespit edilmesi .... 69
viii
TABLOLAR LSTES
Tablo 1. Yakt istasyonlarna ait tehlike snf [11] .................................................................. 16
Tablo 2. stasyonlarda uygulanan kontrol listesinin ilgili i sal ve gvenlii mevzuat ile
karlatrlmas......................................................................................................................... 35
Tablo 3. Uygulama yaplan 16 istasyonun sat yaplan yakt trne gre dalm ................ 39
Tablo 4. 16 istasyondan elde edilen veriler .............................................................................. 44
ix
SMGELER VE KISALTMALAR
AB
Avrupa Birlii
API
Amerika Petrol Enstits (American Petroleum Institute)
ATEX
Patlayc Ortamlar (Explosive Atmospheres)
CE
Avrupaya Uygunluk (Conformit Europenne)
CEC
Kanada Elektrik Kodu (Canadian Electrical Code)
CENELEC
COCO
CODO
Avrupa Birlii Elektroteknik Standard Komitesi (European

Committee For Electrotechnical Standardization)
irket Mlk-irkete letilen (Company owned, company
operated)
irket Mlk-Bayinin lettii (Company owned, dealer
operated)
DODO
Bayi Mlk- Bayinin lettii (Dealer owned, dealer operated)
EN
Avrupa Normu (European Norm)
EPDK
Enerji Piyasas Dzenleme ve Denetleme Kurulu
IEC
Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (International

Electrotechnical Commission)
TKB
Tefti Kurulu Bakanl
KOB
Kk ve Orta Byklkte letme
LPG
Svlatrlm Petrol Gaz (Liquefied Petroleum Gas)
NEC
Uluslararas Elektrik Kodu (National Electric Code)
OSGB
Ortak Salk ve Gvenlik Birimi
SGK
Sosyal Gvenlik Kurumu
TS
Trk Standard
TSE
Trk Standartlar Enstits
TK
Trkiye statistik Kurumu
GR VE AMA
Tm dnyada sanayinin gelimesi ile bu gelimelere paralel olarak olumsuzluklar da
artmaktadr. Sanayinin gelimesi daha ok enerji ve kimyasaln kullanm gibi koullarn
salanmasyla mmkn olmaktadr. rnein, kimyasal maddelerin iyerlerinde kullanlmas
iyerleri iin alnmas gerekli salk ve gvenlik tedbirlerini zorunlu olarak artrmaktadr.
Hammadde, yar mamul ve mamul madde halinde kimyasal maddelerin stoklarnn kapasiteye
paralel olarak bymesi, endstriyel tesislerde byk yangn ve patlama tehlikeleri
oluturmakta ve nlem alnma mecburiyetini ortaya karmaktadr.
Petrol ve petrol rnleri imalat, kimya sanayi, doalgaz santralleri, metal ve ila
sanayi vb. gibi birok faaliyet alannda normal alma, arza veya bakm/onarm gibi hallerde
patlayc ortam ile kar karya kalnmaktadr. Patlayc ortamlarn olumasnn veya
tutumasnn nlenmesi iin gerekli tedbirler alnmadnda birok faaliyet alannda patlama
ve yangnlar meydana gelebilmekte ve bunlarn sonucunda da can kayplar, yaralanmalar ve
byk maddi zararlar olumaktadr.
lkemizde patlayc ortam oluabilecek iyerleri Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik ve 6331 Sayl Sal ve
Gvenlii Kanununun yaymlanmasyla revize edilen alanlarn Patlayc Ortamlardan
Korunmas Hakknda Ynetmelik (1999/92 AT) hkmleri dorultusunda bu ortamlarda
almalarn gerekletirmektedirler. Bununla birlikte, Avrupa Birliinin ilgili direktifleri
dorultusunda hazrlanan sz konusu iki Ynetmeliin iyerleri tarafndan uygulamas
esnasnda zorluklarla karlalmaktadr.
1
zellikle patlayc ortamlar iin alnacak nlemler, blge snflandrmalarnn

gerekletirilmesi, patlamadan korunma dokmannn nasl hazrlanacana dair yeterli
bilginin bulunmad iyerleri tarafndan belirtilmektedir. Patlayc ortamlara dair iyerlerinde
bilgi ve farkndalk dzeyinin mevzuat almalar dnda yardmc dokmanlar ile de
artrlmas ihtiyac sz konusudur.
Bu almayla iyerlerinde karlalan patlayc ortamlara dair literatr taramas
gerekletirilerek alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmelik
(1999/92 AT) kapsamnda yer alan iyerleri iin, 6331 sayl Kanunun genel nleme
ilkeleriyle uyumlu, patlayc ortamlara kar alnacak salk ve gvenlik nlemlerini ieren bir
rehber hazrlanmas hedeflenmitir.
Bu rehber almasnn, iyerlerinde patlayc ortamlara dair alnacak nlemler,
uyulmas gereken yasal mevzuatlar, patlamadan korunma dokmannn ierii gibi eitli
konulara aklk getirmesi amalanmtr. Rehberin uygulanabilirliinin test edilmesi ve
alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmelik kapsamnda yasal
ykmllklerin yerine getirilmesinde karlalan sorunlarn belirlenmesi iin yakt
istasyonlarnda saha almas gerekletirilmitir. Bu uygulama kapsamnda hazrlanan
kontrol listesinin uygulanmas ve saha almas gerekletirilen iyerlerinin patlayc
ortamlara dair salk ve gvenlik uygulamalar ile ilgili detayl bilgi edinilmesi
hedeflenmitir.
GENEL BLGLER
TEMEL KAVRAMLAR
Tm dnyada olduu gibi lkemizde de patlayc ortamlara dair patlayc ortamlar
(atmosphres explosibles-ATEX ) ifadesi kullanlmaktadr. ATEX Franszca kkenli patlayc
ortamlar/atmosferler anlamna gelen ATmosphere EXplosible kelimelerinin ilk iki harfinin
birlemesiyle oluturulmutur. lkemiz patlayc ortamlara dair Avrupa Birlii mevzuat
sistemini ve standartlarn benimsemitir. Avrupa Birliinin 99/92/AT ile 94/9/EC
Direktifleri ATEX mevzuat olarak da isimlendirilmektedir. 99/92/AT alanlarn Patlayc
Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmelik; 94/9/EC ise Muhtemel Patlayc Ortamda
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik olarak lkemiz mevzuatna
uyumlatrlmtr.
Patlama, yanc zellikte maddenin hava (oksijen kayna) ile ani bir biimde kimyasal
reaksiyona girmesi sonucu yksek miktarda enerjinin aa kmas olaydr. Patlamalara
neden olan yanabilir maddeler gaz, buhar, duman ve toz halinde bulunabilirler. Patlamann
olumasnda ana unsur etkendir; uygun hacimde yanc madde, hava (oksijen) ve
tututurucu kaynak. Patlayc ortamlar, yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlarnn
atmosferik artlar altnda hava ile oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda
tmyle yanabilecek karmlar ihtiva eden ortamlardr.
Patlayc ortamlar iin yanc madde; hava ile yanc sv buhar veya gazn
oluturduu karmdr. Bu karmn konsantrasyonu dk younlukta ya da yksek
younlukta ise patlama veya yanma gereklemeyebilir. Patlayc ortamlar en yksek ve en
dk patlama limitlerinin arasndaki konsantrasyonlarda tepki vermektedir. Toz patlamalar
ise yanc zellikte olan toz paracklarnn tutumas ile meydana gelir. En dk patlama
limiti, alt patlama snr terimi ile ifade edilmekte olup havadaki yanc gaz veya buhar
younluunun gaz ortamn patlamasna yol amad alt snr olarak tanmlanmaktadr. st
patlama snr ise havadaki yanc gaz veya buhar younluunun patlayc olmad st snr
ifade etmektedir.
Patlayc ortamlar, zelliklerine ve oluma sklklarna gre blgelere ayrlmakta olup
bu blgeler genel olarak tehlikeli blge olarak ifade edilmektedir. Tehlikeli blge, iinde
cihazlarn yaplmas, kurulmas ve kullanlmas iin zel tedbirlerin alnmasn gerektirecek
miktarlarda patlayc ortam bulunan veya bulunmas beklenen blgelerdir. Bu blgelerin
olumasnda ortamda bulunan boalma kaynaklar byk etkendir. Boalma kaynaklar,
patlayc gaz ortam oluacak ekilde yanc gaz, buhar veya svnn ortama boalmaya
balad nokta veya yer eklinde ifade edilmektedir [1].
ekil 1. Boalma kaynaklar [1]

Patlamalar ve Yangnlar
lkemizde mevcut potansiyel patlayc ortamlar aada verilmektedir [2].
LPG retim, Dolum ve Datm Tesisleri
Doalgaz Santralleri
Petrol Rafinerileri
Un Deirmenleri
Trafo Merkezleri ve malathaneleri

4
Boya Fabrikalar
Frn ve Elektrostatik Boya Yaplan yerleri
Deri malathaneleri
Ya retimi
Kimya Sanayi
Biyogaz retimi
la Sanayi
yerlerinde meydana gelen patlama ve yangnlara neden olan genel riskler aada
belirtilmitir [3].
Tehlikeli blgede alma izin sisteminin olmamas
Patlayc ortama uygun makine ve ekipman kullanlmamas
Tehlikeli blgelerde uygun havalandrmann salanmamas
retim atklarnn izlenmemesi
Patlamaya ynelik zel risk deerlendirmesinin yaplmamas
Gaz szdrmazlk testlerinin gerekletirilmemesi
Statik yk boalmas
Yangnla mcadele sistemlerinin yetersizlii
Bakm onarm ilemlerinin uygun yaplmamas
Patlamadan korunma dokmannn hazrlanmamas
Aydnlatmann uygunsuzluu
Elektrik tehizatlarnn uygunsuzluu
Kimyasallarn yanl depolanmas ve kullanm

Tefti Kurulu Bakanl (TKB) tarafndan gerekletirilen i kazas tefti
raporlarnda yangn ve patlama olaylarndaki nedenleri aadaki ekilde belirlenmitir [4].
Kimyasallarn kullanm, tanmas ve depolanmas ile ilgili yeterli bilgiye sahip

olunmamas
yerinde kullanlan kimyasaln malzeme gvenlik bilgi formlarnn temin edilmemesi
Makineler ve yanc svlarn uygun ekilde kullanlmamas veya depolanmamas
Birbiri ile reaksiyona girebilecek kimyasallarn ayn alanda depolanmas ya da yanc

ve okside edici kimyasallarn ayn alanda depolanmas
Bo ve dolu kimyasal bidon, f, teneke vb. kaplarn bir arada depolanmas

5
Dier blmelerden yeterince yaltlmam tehlikeli blgeler
Yetersiz bakm ve temizlik almalar
Patlayc ortamlarda gerekli risk deerlendirme almalarnn yaplmam olmas
Patlayc ortam snflandrmasnn (Blge snflandrlmas) yaplmam olmas
Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlmas gereken elektriksel ekipmanlarn alev

szdrmaz ekipman olmamas
Patlayc ortama uygun elektriksel ekipmann seilerek kullanlmamas (Blge ile

elektriksel ekipmann uyumlu olamamas)
Statik elektrik dhil olmak zere tututurma kaynaklarnn belirlenmemi olmas ve

kontrol nlemlerinin yetersizlii
Personelin eitim ve yetersizlii
Gerekli gaz lm ve yangn kontrol sistemlerinin bulunmamas
Yangn hidrant veya dolaplarnn nnde malzeme depolanmas sonucu mdahalede

gecikme
Yangn tatbikatlarnn periyodik olarak yaplmamas
Yanc ve parlayc kimyasal madde kullanlan alanlarda alma talimat ve

prosedrlerinin bulunmamas
Tututurucu kaynaklarn iyerlerinde grlme skl

Elektrik
Sigara
1%
Srtnme
4%
4%
Isnm malzemeler
6%
23%
Scak yzeyler
Ak ate
12%
Kvlcm
Kaynak
7%
18%
Dierleri
Yldrm
7%
Kendiliinden yanma
8%
10%
ekil 2 . Tututurucu kaynaklarn iyerlerinde grlme skl [5]
Patlayc ortam oluumunu ve patlayc ortamn tutumasn nlemek, bunlar mmkn

olmuyorsa patlamann etkisini en aza indirecek tedbirlerin alnmas olas birok i kazasnn
ve patlamann nlenmesi anlamna gelmektedir.
Patlayc ortamlarda genel gvenlik nlemleri uygulanarak allmasnn yan sra
patlama ve yangnlar nlemenin vazgeilmez temel iki art; patlayc limitlerde gaz-hava
karm ile patlama kayna byklklerinin kontrol altnda tutularak ikisinin birden ayn
anda meydana kmalarna srekli olarak engel olunmasdr. Her ne kadar bu unsurlardan
birinin meydana gelmesinin engellenmesi, patlamann teorik olarak nlenebilmesini mmkn
klsa da, uygulamada bu durumun gereklemesi hemen hemen imknsz gibidir. Dolaysyla
patlama ihtimalini en aza indirmek iin patlayc limitlerde gaz-hava karm olumasna
engel olacak tm tedbirlerin alnmasnn yan sra tututurucu kaynak olabilecek her unsurun
ortadan kaldrlmas ve tm cihaz ve elektrik tesisatnn patlamaya kar korumal olarak
yaplmas gerekmektedir. ekil 2de iyerlerinde meydana gelen ve patlamalara neden olan
tututurucu kaynaklarn grlme skln belirtmektedir.
Dnyada lkelerin patlayc ortamlara ynelik olarak asgari koullar dzenleyen
mevzuat yaplarnn yan sra farkl standart ve mevzuat sistemleri de mevcuttur. ekil 3,
uluslararas olarak lkelerin bu konuya dair benimsemi olduklar sistemleri/standartlar
gstermektedir [6].
ekil 3. Dnyada uygulanan elektroteknik standartlarn dalm [6]

Tm dnyada elektrikli aletler iin elektroteknik standartlar iki ana standart grubunda
incelenmektedir.
1. Uluslararas Elektroteknik Komitesi (International Electrotechnical CommissionIEC)/ ATEX/ Elektroteknik Standardizasyonu iin Avrupa Komitesi (European
Committee For Electrotechnical Standardization-CENELEC)
2. Uluslararas Elektrik Kodu (National Electric Code-NEC), Kanada Elektrik Kodu
(Canadian Electrical Code-CEC)
Yukarda yer alan haritada da gsterildii gibi IEC neredeyse tm dnyada kabul edilmi
uluslararas nitelikte bir standarttr. Temelde yukarda yer alan iki standart grubu, edeer
koruma
dzeyleri
sunmasna
ramen
scaklk
snflar
ve
tehlikeli
blgelerin
snflandrlmasnda farkllklar gstermektedir. lkemiz ise Avrupa Birlii (AB) katlm

sreci dorultusunda Mallarn Serbest Dolamna dair 1. Fasl artlarna da uygun olarak
ATEX uygulamalarn kabul etmi ve mevzuatna yanstmtr.
PATLAYICI ORTAMLARA DAR STATSTKLER
Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK) tarafndan her yl yaynlanan istatistik yllklar, i
kazas ve meslek hastalklarna dair eitli istatistikler iermektedir. 5510 sayl Kanun
dorultusunda aktif sigortallarn geirdii i kazalarnn kaza sebeplerine gre dalmna
bakldnda patlama ve yangnlar ierilebilecei kodlar ve balklar aada belirtilmitir.
8
Yanc maddelerin ate almas ve patlamasndan ileri gelen kazalar (502)
Scak bir maddeden, svdan, gazdan, alevden meydana gelen kazalar ( 603)
Sz konusu kodlar dorultusunda son be yllk SGK statistik Yllklar
incelendiinde 603 kodunda yer alan scak bir maddeden, svdan gazdan, alevden meydana
gelen kazalarn, 502 kodunda yer alan yanc maddelerin ate almas ve patlamasndan ileri
gelen kazalardan ok daha fazla olduu grlmektedir[7]. Belirlenen kodlar dnda da yangn
ve patlamalara sebep olan eitli nedenler bulunmaktadr. rnein, elektrik kaynakl kazalarn
bir ksm da patlama ve yangnlara sebep olmaktadr; bununla birlikte bu kod ayrmlar i
kazalar nedenini temel almaktadr. Patlama ve yangnlar ise sonu olarak karmza
kmaktadr ve bu ayrma dair istatistikler tutulmamaktadr.
502 ve 603 kodlarnda 2008-2012 yllar arasnda meydana gelen i kazalar
767
2012
401
1027
Yllar
2011
405
1336
2010
324
603
502
1011
2009
275
1259
2008
273
0
200
400
600
800
kazas saylar
1000
1200
1400
ekil 4. 502 ve 603 kodlarnda 2008-2012 yllar arasnda meydana gelen i kazalar [7]
PATLAYICI ORTAMLARA DAR MEVZUAT YAPISI

lkemizde patlamalar ve yangnlar dhil i kazalarnn nlenmesi amacyla 6331 sayl
Sal ve Gvenlii Kanunu ve bu Kanuna dayanlarak yaymlanm birok ynetmelik
bulunmaktadr. Bu ynetmelikler risk deerlendirmesi, acil durumlar gibi patlayc ortamlar
9
dhil tm iyerlerine ynelik olarak yrrlktedir. Bununla birlikte patlayc ortamlar zelinde
bakldnda lkemizde yrrlkte olan iki dzenleme mevcuttur.
Bunlardan ilki alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmelik,
dieri ise Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmeliktir. Her iki Ynetmelik de AB tarafndan ye lkelerde yrrlkte olan
mevzuatlarla edeer nitelikte olup hem ulusal hem de uluslararas standartlarla uyumludur
[8].
alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmelik
Bu Ynetmelik 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanununun 30
uncu maddesi ile 16/12/1999 tarihli ve 1999/92/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
Direktifine paralel olarak hazrlanmtr. Sz konusu Ynetmelik genel kullanmda 99/92
Atex Direktifi olarak da adlandrlmaktadr ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
tarafndan yrtlmektedir [9].
Bu Ynetmelik, alanlarn salk ve gvenlik ynnden iyerlerinde oluabilecek
patlayc ortamlarn tehlikelerinden korunmalar iin alnmas gereken nlemlere ilikin usul
ve esaslar dzenlemektedir. Ynetmelik 6331 sayl Kanun kapsamnda patlayc ortam
oluma ihtimali olan tm iyerlerinde uygulanmaktadr. Aada yer alan istisnai ilerde ise
bu Ynetmelik hkmleri uygulanmaz.
Hastalara tbbi tedavi uygulamak iin ayrlan yerler ve tbbi tedavi uygulanmas,
1/4/2011 tarihli ve 27892 sayl Resm Gazetede yaymlanan Gaz Yakan Cihazlara
Dair Ynetmelik (2009/142/AT) kapsamnda yer alan cihazlarn kullanlmas,
Patlayc maddelerin ve kimyasal olarak kararsz halde bulunan maddelerin retilmesi,

ilemlerden gemesi, kullanm, depolanmas ve nakledilmesi,
Sondaj yntemiyle maden karma ileri ile yeralt ve yerst maden karma ileri,
Patlayc ortam oluabilecek yerlerde kullanlan her trl tama arac hari,
uluslararas antlamalarn ilgili hkmlerinin uyguland kara, hava ve su yolu tama
aralarnn kullanlmas.
Yukarda yer alan istisnalar, patlayc ortam oluma ihtimali olan iyerleri olarak deil,
srekli olarak patlayc ortam kabul edilen iyerleri olduundan sz konusu mevzuatn dnda
10
tutulmaktadr. Ayrca istisnai olarak belirtilen bu iyerlerine ynelik zel mevzuat

dzenlemeleri de mevcuttur.
Bu
Ynetmelik
hkmleri
dorultusunda
patlama
riskinin
zel
olarak
deerlendirilmesi ve patlamadan korunma dokmannn hazrlanmas gerekmektedir.

Patlamadan korunma dokman, iyerlerinde oluabilecek patlayc ortamlarn tehlikelerinden
alanlarn salk ve gvenliini korumak amacyla hazrlanan, patlama riskinin zel olarak
deerlendirildii dokman ifade etmektedir. Patlayc ortamlara dair nlemler alnrken
aada yer alan ncelik srasna uyulmas gerekmektedir.
1.
Patlayc ortam olumasn nlemek,
2.
Yaplan ilemlerin doas gerei patlayc ortam olumasnn nlenmesi mmkn

deilse patlayc ortamn tutumasn nlemek,
3.
alanlarn salk ve gvenliklerini salayacak ekilde patlamann zararl etkilerini

azaltacak nlemleri almak.
Patlamadan korunma dokmannn
ieriinde patlama riskinin zel
olarak
deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu riskin deerlendirilmesinde ortamda oluan patlayc

ortamn kayna ve bulunma skl, tehlikeli blge snflandrlmas, bu kaynaklarn
zelliklerinin yer ald gvenlik bilgi formlar ve benzeri dokmanlar, ortamda bulunabilecek
tututurucu kaynaklar, bu tututurucu kaynaklarn scaklk snflar, patlayc ortama uygun
olarak seilen ekipman kategorileri, patlamann etkilerini azaltacak nlemler, ateli izinle
alma prosedr ve gerekli organizasyonel, idari ve teknik nlemler yer almaktadr.
Patlamadan
korunma
dokman
hazrlanmasna
dair
yasal
ykmlln
yerine
getirilmesinde iyerlerinin uyumu noktasnda skntlar yaanmaktadr.

Patlamadan Korunma Dokman
Patlamadan korunma dokman, aada yer alan hususlara uygun olmaldr.
Patlamadan korunma dokman tespit edilmi patlama tehlikelerini ve risk

deerlendirme sonularna ve patlamadan korunma hedefine ulamak iin alnmas
gereken makul nlemleri aka gstermelidir.
Sorumluluklar ve gzetim alanlar patlamadan korunma dokmannda aka

dzenlenmi olmaldr. Bu amala, iyerinin organizasyon yaps tanmlanmal ve tm
11
sorumlu kiiler patlamadan korunma dokmannn hazrlanmas almalarnda yer

almaldr.
alma prosesleri, koruyucu nlemlerin kapsam ve amac dokmanda yer almaldr.

Patlama ile ilgili tm riskler tespit edilmeli, potansiyel patlayc ortamn tehlikelerinin
nlenemedii gvenilir olmayan alanlar, potansiyel patlayc ortamn oluma skl ve
ihtimaline
gre
blgelere
ayrlarak
snflandrlmaldr.
Tehlikeli
blgelerin
snflandrlmasnda varsaymsal yaklamlar deil, ilgili standartlarda yer alan

hesaplamalar kullanlmaldr.
Patlamadan korunma dokman, iyerinde, alma prosesinde veya alma

ynteminde nemli deiiklik, genileme veya tadilat yapldnda geerlilii kontrol
edilerek gncelletirilmelidir.
alma prosesleri, i ekipmanlar ve alma ortamna dair tm arzalar ve

bakm/onarm faaliyetleri dikkate alnmaldr. Patlayc ortamlarda kullanlmakta olan
btn ekipmanlar detayl bir ekilde ve belgelenerek deerlendirilmelidir. Elektrikli i
ekipmanlarnn elektrikli olmayan donanmlar ve bileenleri de dikkate alnmaldr.
Koruyucu tehizat ve ekipmanlarda Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat
ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik kapsamnda uygunluk art aranmaldr.
Bu dokmanda iyerinde patlamalara kar alnan teknik ve organizasyonel nlemler

de belirtilmelidir. Patlamadan korunma dokman olutururken birok parametrenin
dikkate alnmas gerektiinden, patlamadan korunma dokmannn patlayc ortam
oluabilecek her bir blm iin zel olarak oluturulmas kolaylk salayabilecektir.
Asl iveren-alt iveren ilikisinin bulunduu iyerlerinde asl iveren, alanlarn

salk ve gvenliklerine ilikin tedbirlerin uygulanmasn koordine etmekle ykml
olup Patlamadan Korunma Dokmannda bu koordinasyonun amacn ve uygulanmas
iin gerekli usul ve tedbirleri belirtir.
Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmelik
Bu Ynetmelik 29/6/2001 tarihli ve 4703 sayl rnlere likin Teknik Mevzuatn
Hazrlanmas ve Uygulanmasna Dair Kanun ile Avrupa Biriliinin 94/9/EC Direktifine

paralel olarak hazrlanmtr.
12
Sz konusu Ynetmelik genel kullanmda 94/9 Atex Direktifi olarak da

adlandrlmaktadr ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan yrtlmektedir [10].
Bu Ynetmelik, muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu
sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk
deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektedir. Aada yer alan istisnai
cihaz, tehizat ve koruyucu sistemler iin ise bu Ynetmelik hkmleri uygulanmaz.
Tbbi bir ortamda kullanlan tbbi cihazlar
Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin

bulunmasndan kaynakland yerde bulunan tehizat ve koruyucu sistemler
Muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu nadiren

oluabilecei ev ortam ve ticari olmayan ortamlarda kullanlan tehizatlar
Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel

koruyucu tehizatlar
zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki

seyyar niteler
Ulam vastalar; yalnzca yolcularn havayolu, karayolu, demiryolu veya su vastas

ile tanmasna ynelik tatlar ve bunlarn rmorklar ile mallarn havayolu, karayolu,
demiryolu veya su vastas ile tanmas iin tasarlanm olan nakil vastalar.
Muhtemel patlayc bir ortamda kullanlacak tatlar, bu Ynetmelik kapsamndan
hari tutulmaz.
Ulusal savunma asndan gerekli olan silah, mhimmat ve sava malzemeleri.

Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmelik kapsamnda kullanlacak ekipmanlar ve koruyucu sistemlerin belgelendirilmeleri

deiik prosedrlere baldr. rnler kullanlacaklar grup ve kategori dorultusunda
belgelendirilmektedir. Ynetmeliin Ek-1 blm tehizat gruplarnn kategoriler halinde
snflandrlmasna dair kriterleri belirlemektedir.
Ynetmeliin Ek-2 blm ise bu kapsamdaki ekipman ve koruyucu tehizatn sahip
olmas gereken salk ve gvenlik gereklerini belirlemektedir.
13
Ayrca, zel kontrol ve bakm artlar, evre artlar, iaretleme, imalat tarafndan
hazrlanmas gereken talimatlar, bu ekipmanlarn yapmnda kullanlan malzemeler ve
tasarm, ekipmanlarn korunmas gereken tehlikeler, sistemle ilgili emniyet gerekleri ve
koruyucu sistemlerin zelliklerine dair hususlar da yer almaktadr.
Patlayc ortam olarak kabul edilen ortamlarda kullanlmas amacyla retilmek istenen
bir rnn ilk nce Ynetmeliin Ek-3nde belirtilen AT Tip inceleme modlne sahip
olmas gerekmektedir. Bu ilemden sonra dier prosedrlerden gerekli olanlardan biri tercih
edilebilir. Dier ekler ise;
Ek 3 AT Tip ncelemesi Modl
Ek 4 retim Kalite Gvencesi Modl
Ek 5 rn Dorulama Modl
Ek 6 Tipe Uygunluk Modl
Ek 7 rn Kalite Gvencesi Modl
Ek 8 retim Kontrol Modl
Ek 9 Birim Dorulama Modl
eklindedir.
rnlerin belgelendirilme ilemlerinde temel kriter, kullanlacaklar snflara gre
belirlenmi olan prosedrlerin uygulanmasdr. Bu sebeple reticiler piyasaya arzn
amaladklar rnn kullanlaca ortama gre risk deerlendirmesi yaparak retime gemek
zorundadr.
reticinin, rnn ve kullanlaca ortama zg hazrlad risk deerlendirmesi,
rnde uygulayaca eylemler ile btn teknik deerleri belirttii bir dosya hazrlamas
gerekmektedir. Bu dosya rn piyasaya sunulduktan sonra dahi 10 yl sreyle saklanmaktadr.
Belirledii standart dorultusunda rnn retilmesi sonrasnda tercih ettii onaylanm
kurulu ile belgelendirme sreci balamaktadr. Onaylanm kurulu ncelikle rnn
Ynetmelik hkmleri dorultusunda retildiini, sonrasnda ise Ynetmeliin ekinde yer
alan rn Kalite Gvencesi, rn Dorulama, rn Kalite Kontrol ya da Tipe Uygunluk
Modlnden reticinin setii modle uygun olarak belgelemelidir. Bu prosedrler
dorultusunda onaylanm kurulu reticinin sorumluluuna da ortak olmu saylr.
14
Bu Ynetmelik kapsamnda patlayc ortamlarda kullanlacak ekipmanlarn zerine

Avrupaya Uygunluk (Conformit Europenne - CE) iaretinin yan sra rnn
belgelendirme srecinde grev alm olan onaylanm kuruluun numaras, uygunluk iareti,
rnn hangi ortamlarda kullanlabileceinin iareti, gazl ortamda veya tozlu ortamda
kullanlabileceinin belirtilmesi, rnn elektrikli olup olmadnn iareti ve ayrca hangi
gazlara ve tozlara kar da korumaya sahip olduklarnn da belirtilmesi dier bir gerekliliktir.
rnlerin iaretlenmelerinde yine rnn ortam scaklk deerleri ile rnn alr
vaziyetteki durumunda msaade edilebilen rn yzey scaklklarnn ve koruma derecelerinin
de belirtilmeleri gerekmektedir. Koruyucu sistemler ise Ynetmelik hkmlerine gre imal
edilerek CE hari dier iaretlemeleri yaplr. Koruyucu sistemler kendi balarna bamsz bir
fonksiyona sahip olmadklarndan CE iareti ilitirilmeden ana rnle birlikte montaj ilemi
yaplmaktadr.
Yukarda yer alan iki Ynetmelik AB mevzuatnda yer alan direktiflerin lkemiz
ihtiyalar
dorultusunda
ulusal
mevzuatmza
yanstlm
versiyonlar
olarak
deerlendirilebilir. Gerek Gmrk Birlii koullar gerekse AB aday yelii kapsamnda

lkemizde retilen cihaz, ekipman ve tehizatlar AB kurallarna da uygun olarak tesis
edilmektedir. Patlayc ortamlarda almaya ynelik olarak 6331 sayl Kanun temelinde ilgili
dier mevzuatlarn gerektirdii genel i sal ve gvenlii nlemlerinin alnmasnn yan
sra eitli zel nlemlerin de alnarak yerine getirilmesi gerekmektedir.
Gerek edeer AB ATEX Direktifleri gerekse yukarda yer alan iki Ynetmelik
incelendiinde patlayc ortamlara ynelik zel nlemlerin iki bala ayrldn
varsayabiliriz.
Patlayc ortamlara ynelik nlemler kapsamnda bu ortamlarda kullanlan tehizat,

ekipman ve cihazlarn nasl tesis edilmeleri gerektii (94/9 ATEX)
Patlayc ortamlarda alanlarn nasl korunmalar gerektii (99/92 AT)

YAKIT STASYONLARINA DAR GENEL BLG
26.12.2012 tarihli ve 28509 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren
Sal ve Gvenliine likin yeri Tehlike Snflar Teblii dorultusunda benzin, motorin
gibi akaryakt ve svlatrlm petrol gaznn (liquefied petroleum gas-LPG) perakende
ticaretine dair tehlike snf aada belirtilmi olup ok tehlikeli snfta snflandrlmaktadr.
15
Tablo 1. Yakt istasyonlarna ait tehlike snf [11]
47.30
47.30.01
Belirli bir mala tahsis edilmi maazalarda otomotiv yaktnn

perakende ticareti
Belirli bir mala tahsis edilmi maazalarda motorlu kara tat ve
motosiklet yaktnn (benzin, mazot, dizel, biodizel, LPG, CNG vb.)
perakende ticareti
ok
Tehlikeli
lkemiz genelinde yakt istasyonlar akaryakt ve svlatrlm petrol gazlarnn

satlarn gerekletirmektedir. Akaryakt rnleri benzin ve motorin olarak satlmaktadr.
Akaryakt ve svlatrlm petrol gazlarnn satnn yan sra bu istasyonlarda market, oto
ykama, lastik deiimi ve motor ya deiimi gibi eitli hizmetler sunulmaktadr.
Trkiye genelinde toplam 22.259 yakt istasyonu bulunmaktadr. Akaryakt datm
lisans olan firmalar gerek kendi kurumsal yaplar tarafndan gerekse bayi kanallar yolu ile
bu rnlerin satlarn gerekletirmektedir [12].
Akaryakt ve LPG istasyonlar Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnca yrrle konulan
tebliler dorultusunda aada verilen standartlara uyum salamak zorundadr.
TS 12820 Akaryakt stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standard
TS 11939 LPG kmal stasyonlar Emniyet Gereklilikleri

Enerji Piyasas ve Dzenleme Kurulu (EPDK) verileri dorultusunda akaryakt
sektrnde toplam 4 rafineri, 58 datc, 108 depolama tesisi ve 12.457 istasyonlu yakt
bayisi lisansl olarak faaliyet gstermektedir. Svlatrlm petrol gazlarnda ise 72 datc,
81 depolama tesisi ve 9802 otogaz istasyonu lisansl olarak faaliyet gstermektedir [13].
Trkiye statistik Kurumu (TK) 2012 verilerine gre trafie kaytl toplam
17.033.413 adet tatn %50,8ini otomobil, %16,4n kamyonet, %15,6sn motosiklet,
%8,9unu traktr, %4,4n kamyon, %2,3n minibs, %1,4n otobs ve %0,2sini de
zel amal tatlar oluturmaktadr. lkemizde yakt satnn en byk pay, dizel ara
saysndaki arta paralel olarak motorin satlarndan olumaktadr [14].
16
Ara yakt trlerinin tketimi

20
Tketim ( Milyon M3)
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Motorin
LPG
Yakt tr
Benzin
ekil 5. Ara yakt trlerinin tketimi [13]

EPDK tarafndan yllk olarak petrol sektr raporu ile svlatrlm petrol gazlar
sektr raporu yaynlanmaktadr. Bu raporlar dorultusunda lkemizde bulunan datm
irketlerinin istasyonlarnn dalm aada yer alan grafikte verilmitir.
Datm lisansna sahip irketlerin Trkiye geneli bayi says

2269
stasyon says
2000
1500
1325
1026
1000
612 576
500
475 430 425
378 319 316 308
304 290 288 283 267
221 211 181
Datm lisansna sahip irketler
ekil 6. Datm lisansna sahip irketlerin Trkiye geneli bayi says [13]
17
Yakt istasyonlar alanlarnn salk ve gvenliklerini korumak zere birok nlem

almaktadr. Yakt istasyonlarnn aldklar nlemler buralarda bulunan mterilerin ve yakn
civarda bulunan insanlarn korunmas asndan da byk nem tamaktadr.
ekil 7. Dispenser vastasyla ara yakt dolumu

Yakt stasyonlar Gvenlik nlemleri
Akaryakt istasyonlar yaktlarn aralara doldurulmasyla sat ilemlerinin yapld,
bunun yan sra oto lastii, akmlatr, ykama-yalama, ayar ve fren sistemi tamiratlar gibi
kk tamiratlarn yapld ve mterilerin ihtiyalar dorultusunda sat ve servis
hizmetlerinin gerekletirildii yerlerdir. Akaryakt istasyonlar kurulma art olarak Trk
Standard (TS) 12820 Akaryakt stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standardn salamak
zorundadr. Bununla birlikte mevcut istasyonlar iin de eitli uyum maddeleri mevcuttur.
Emniyet gerekliliklerinin belirlendii bu standart, tehlikeli blge snflandrmas ve bu
snflandrmalara uygun ekipman kullanm, toplum gvenlii iin mesafeler gibi birok
hususu zorunlu klarak i sal ve gvenlii koullarnn da dolayl olarak yerine
getirilmesini salamaktadr. lgili mevzuat ve standart gerei EPDK tarafndan verilen
datm lisansna sahip irket ile bayilik szlemesi yaplmadan akaryakt istasyonu
kurulmamal ve iletilmemelidir [15].
Akaryakt istasyonlarnda sat yaplan akaryaktn buharlamas ve eitli yerlerde
birikmesi sonucu patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlar sadece alanlar iin deil,
mteriler ve istasyon etrafndaki yerleimler iin de bir tehdit oluturmaktadr.
stasyonlar mterilerin kulland alanlar dnda alanlar iin de eitli shhi
tesisler, dinlenme yerleri, yemek odalar ve toplant salonlar gibi eitli alanlar iermektedir.
18
Bu alanlar tehlikeli blge olarak snflandrlmamakta olup yine de, patlamalarn

meydana gelmemesi iin tm nlemler alnmaldr. stasyonlarn en az bir giri ve k
bulunmaldr. Bu giri ve klarn genilii en ok 20 m olmaldr. stasyonun, giri ve k
balant yollar arasnda kalan yola olan cephesi ara girii olmayacak ekilde tasarlanmaldr.
Bu i iin ayrlm ve emniyet mesafeleri dnda bulunan otel, motel, restoran ay-kahvemerubat salonu, alveri yeri gibi meknlar dnda akaryakt istasyonunun hibir noktasnda
sigara ve benzeri mamuller iilmemeli, kibrit ve akmak kullanlmamaldr. Hizmet verilen
mterinin grebilecei bir yere dikkat ekici ve okunakl olarak sigara ve benzeri rnlerin
iilmesinin yasak olduunu gsterir iaretler aslmaldr. Yakt alan btn aralarn ve
makinelerin motorlar durdurulmaldr. stasyona yakt alma dndaki amalarla gelen
kiilerin tank ve datm birimi blgesine girileri engellenmelidir. Akaryakt istasyonlarnda
hem alanlarn hem de mterilerin ak ate kullanmas, ttn rnlerini tketmesi ve cep
telefonu kullanmalar yasaktr. Akaryakt istasyonlarnda alanlarn giyinme blmleri ile
dolaplar bulunmaldr. alanlar zellikle ttn rnleri ile cep telefonlarn bu dolaplara
brakmaldrlar. Bununla birlikte iverenin veya vekilinin alanlarn cep telefonlarn
kullanmalarn gerektiren acil durumlar iin istasyon alannn dnda bir alan belirlemesi
gerekmektedir [15].
Btn elektrik tesisat ve elektrikli cihazlar, tesis edildikleri yerler iin uygun olmal
ve ana panolara kaak akm koruma rlesi konulmaldr. Elektrik panolarnn da bulunduu bu
binalardaki elektrik tesisat genel olarak ATEX sertifikal deildir. Bununla birlikte bu
elektrikli aksamlarda veya tesisatlarda meydana gelecek herhangi bir aksakln tututurucu
kaynak haline gelmemesi iin eitli nlemler alnmaldr. rnein elektrik panolarndan
dispenserlere giden kablolarn k noktalar kpkleme gibi eitli zel nlemlerle yaltkan
hale getirilmelidir. Yine bu panolarda kaak akm rlesi kullanlmaldr. Yakt hortumu ve
tabancasnn bir paras olan btn elektrik tesisat ve elektrikli cihazlar Blge 0da kullanm
iin uygun olmaldr. stasyonda uygun bir paratoner sistemi olmal veya istasyonun paratoner
sistemine e deer bir ekilde yangndan korunduu yetkili merciden alnan bir belge ile
belgelenmelidir [15].
Atk yalar (karterden boaltlan yalar vb.) ve istasyonun muhtelif ksmlarnda
oluan svlar (szntlar) lam sistemine ve akarsulara verilmemeli, yere braklmamal,
istasyondan uzaklatrlncaya kadar bina dnda bulunan uygun tank ve kaplarda, ilgili
19
mevzuata gre dier atklardan ayr olarak depolanmal, iaretlenmeli ve lisanslandrlm

tesislere iletilmelidir. stasyonda, oluabilecek yzey sular ve ykama/servis atk sularnn
ayrtrld ya-yakt ayrc, amur keltme sistemleri kullanlmaldr.
Akaryakt istasyonlarnda buharn birikebilecei ukur, menfez, mazgal vb. aklklara
mmkn olduu kadar izin verilmemelidir. Su drenaj gibi eitli amalarla kullanlacak olan
mazgallar ise mmkn olduunca istasyon ve tanka en uzak (rnein giri ve klar)
noktalarda tercih edilmelidir.
ekil 8. stasyonda bulunan mazgallarn konumu
Yer Alt Depolama Tank

stasyonlarda akaryakt sadece yer alt tanklarnda depolanmaktadr. Bu tanklar sabit
tesislerde kullanlmas amalanm ve bunun iin tescil edilmi, zerine dolgu yaplarak,
onay alnm veya tescil edilmi olduu ama iin kullanlan, tek veya ift cidarl, tek blmeli
veya ok blmeli olarak imal edilmi ve zemin seviyesinin altnda bulunan tanklardr. ift
cidarl tanklarn i tank (esas tank) bir d tank ile evrilmi olup tank duvarlar birbirinden
belirli bir mesafede ve fiziki olarak ayr olup i tankta bir sznt olmas halinde bu szntnn
her iki tank arasndaki bolukta koruma altna alnmasn amalamaktadr [15].
20
Yer alt depolama tanklarnn tesis edilmesinde TS 12820 standard tankn bulunmas
gereken zemin zellii, korozyon nlemleri, etrafnda bulunacak toprak ve ta zellikleri ve
zerinin nasl kapatlmas gerektii gibi eitli gvenlik hususlarn detayl olarak
belirtmektedir.
Akaryakt istasyonlarnda yer alt tanklarnn gml olarak bulunduu yerler ve
dolum noktalarnn zerinden ara geii nlenmelidir. Bu amala tankn gml olduu
alann etraf en az 100 cm yksekliinde tel rg veya benzeri koruma bariyeri veya bordrle
evrelenmelidir. Akaryakt istasyonunda, tank bana 50.000 litreyi gememek artyla en
fazla 300.000 litre akaryakt depolanabilir. Bu nedenle byk istasyonlarda her gn veya iki
gnde bir dolum yaplmaktadr. Tanklarn korozyondan korunmas da olduka nemlidir.
Korozyondan koruma metodunun topran ve evrenin korozif yaps ve blgenin korozyonla
ilgili gemii gz nnde bulundurularak bu konuda uzman mhendislerce seilmesi tercih
edilmelidir [15].
ekil 9. Yer alt yakt tanknn bulunduu yerin evrelenmesi
Tanklarn uygun ekilde topraklanmas ve periyodik olarak denetlenmeleri de

gerekmektedir. Yer alt tanklarnn havalandrmalarnn k ucu bina dnda, doldurma
borusu u seviyesinden yksekte ve bitiik zemin seviyesinden en az 3,6 m yukarda
olmaldr. Havalandrma klarnn ve uyarc cihazlarn atmosferik olaylarla kirlenmesi ve
yabanc maddeler ile tkanmas gibi olaylara kar tedbirler alnmaldr. Havalandrma k
azlarnn yeri ve yn yanc nitelikteki buharlarn birikmesinin engellenebilecei,
emniyetsiz olan yerlere ulamayacak, bina aklklarndan girmeyecek veya saak altnda
birikmeyecek ekilde olmaldr.
21
Nefeslik ifadesi ile de belirtilen bu havalandrma borular herhangi bir ekilde

eilmemi ve darbe almam ekilde olmaldr. Tank aklklarna yaplan btn balantlar
sv szdrmaz olmaldr.
ekil 10. stasyonda yer alan havalandrma borular (nefeslik)
Tanka yakt doldurma ve boaltma ilemlerine dair talimatlar hazrlanmaldr.

Tankerler dolum ilemine balamadan nce statik ykten arndrlmal, doldurma ve boaltma
esnasnda tank ile tanker arasnda statik elektrik yk dengesini salayacak balant yaplmal
ve tanker topraklanmaldr. Dolum esnasnda grev alacak operatrn de statik elektrikten
arnmas gerekmektedir. Akaryakt tankerinin topraklama sistemine balanmas ve tm dolum
ilemi boyunca da bu ekilde kalmas gerekmektedir. Dolum esnasnda, mterilerin ve
grevli olmayan alanlarn bu alana girmemesi salanmaldr. Dolum esnasnda sklkla
nefeslikler kontrol edilmelidir. Tank dolumu esnasnda doldurma ilemini yapacak operatrn
tankn mevcut bo hacmini tayin etmeden nce bu ilemi balatlmamaldr. Doldurma ilemi
iin yaplan balantlar szdrmaz olmaldr. Tanktan yakt, tanka basn uygulanarak
alnmamaldr. Scaklk etkisiyle genleme sonucu oluan, tank zerindeki geri basnc almak
iin bir basn alma cihazyla birlikte kapatma vanas ve tek ynl ak vanas tesis
edilmelidir.
22
ekil 11. Tank dolum esnasnda topraklama [16]
Tanklar dolum esnasnda daha fazla tehlikeye ak hale gelmektedir. Tankerin ve

tankn
ekipmanlarnn
belirlenen
tehlike
snfna
uygun
ATEX
ekipman
olmas
gerekmektedir. Yer alt tanklarnn yzeyde bulunan ve dolum esnasnda alan szdrmaz
kapaklarnn ama kapa esnasnda arpma veya darbe nedeniyle kvlcm karmayacak zel
malzemelerden imal edilmi olmas gerekmektedir. Akaryakt tankeri ile yer alt tank
arasnda yer alan borunun emniyetli ayrma tertibatna sahip olmas, dolumu yaplan yaktn
dklme ihtimalini en aza indirmek ve yakt akn durdurmakta byk neme sahiptir. Bu
blmlerde ayrca kesme vanas da bulunmaldr. Tank dolum esnasnda sv seviyesi tank
kapasitesinin % 90na ulatnda duyulabilir iddette sesli ikaz veren bir alarm sistemi veya
sv seviyesi tank kapasitesinin % 95ine ulatnda tanka olan ak otomatik olarak kesen
donanm olmaldr. Bu donanmlar normal veya acil havalandrma sistemlerinin uygun ekilde
almasn engellememeli veya snrlamamaldr [15].
ekil 12. Tank ve ara dolumunun ematik gsterimi [17]

23
Motorin ve benzin buhar havadan ar olduklar iin yerde ve ulaabilecekleri eitli

ukurlarda toplanmaktadr. TS 12820 standardnn yaymlanmasndan sonra ina edilen
akaryakt istasyonlarnda bodrum katnn bulunmasna kesinlikle izin verilmemektedir.
Bununla birlikte standardn yaymlanmasndan nce ina edilmi istasyonlarda bodrum kat
bulunmas durumunda zel nlemler alnmas gerekmektedir. stasyon sahas veya snrlar
iindeki herhangi bir bina veya yapnn zemin seviyesinin altnda olan ve bu yzden yanc
buharlarn birikip patlama ihtimalinin olabilecei ve bir yangn durumunda mdahalenin ok
g olduu bodrum katlar iin zel nlemler alnmas gerekmektedir. ou zaman akaryakt
istasyonu tarafndan deil yan hizmetlerin verildii eitli baka iyerlerince kullanlmakta
olan bu bodrum katlarda akaryakt buharnn izlenmesi gereken gzlem noktalar
belirlenmelidir.
Bu gzlem noktalarna yerletirilecek sensrlerin doru lm yapabilmeleri iin
etraflarnn ikier metre bo braklmas gerekmektedir. Burada yaplan lm akaryakt
istasyonu tarafndan dzenli olarak izlenmelidir. Bu alanlarn, dzenli olarak havalandrlmas
gerekmektedir. Gaz detektrleri patlayc gaz deriimi patlama snrnn % 25ine ulatnda
alarm verecek ekilde seilmelidir.
Doldurma veya lme az zerindeki ve dier yerlerdeki boru kapaklar kvlcm
karmaz malzemeden yaplm olmal ve kilitli durumda tutulmaldr. 3 m3ten byk
hacimdeki tm ukurlarda patlayc gaz deriimi patlama snrnn % 25ine ulatnda alarm
verecek gaz detektrleri olmaldr. Duvarlar, zeminler ve yapsal destekler kgir, betonarme
veya dier uygun yanmaz malzemeden yaplm olmaldr.
Akaryakt istasyonlarndan szan yaktn dk kottaki bina aklklarna akmasn
nlemek iin, datm birimlerinin altlarna zel pompa alt szdrmazlk haznesi ve/veya
benzer amal baka bir hazne kullanlmaldr. Bir sistem bileeninin ierisinde iletme artlar
altnda yanc buhar-hava karm bulunma ve bu bileenin tutumaya sebep olacak ekilde
arzalanma ihtimali varsa, bileen d ksmna zarar vermeden i patlamaya dayanacak
mukavemette tasarmlanmaldr.
Datm birimlerinde aralara akaryakt doldurulmas esnasnda kullanlan hortum
uzunluu 5,5myi amamaldr.
24
Dispenser olarak da ifade edilen bu datm birimleri zerindeki her doldurma

hortumu zerinde, acil durum annda koparak kopma noktasnn her iki tarafnda da sv
akn kesen, TS EN 13617-2 standardna uygun bir emniyetli ayrma tertibat bulunmaldr.
Bu tertibatn yan sra dispenserlerin yakt giriinde, yangn veya darbe durumunda yakt
giriini kesmek amacyla, her yakt hatt iin TS EN 13617-3 standardna uygun bir kesme
vanas bulunmaldr.
Acil Durum Dzenlemeleri
Acil durumlarda, yangn sndrme ve acil aydnlatma hari, akaryakt sisteminin
elektriini kesen, akaryakt tesisat gidi ve dn hatt zerinde bulunan elektrikli ve/veya
hidrolik kumandal veya hava tahrikli (pnmatik) vanalar kapatarak akaryakt akn
durduran ve sesli uyarda bulunan sistem tehiz edilmelidir.
stasyonda alanlar, bayisi olunan datc veya datc koordinasyonundaki ilgililer
tarafndan, ileri ile ilgili salk, emniyet ve yangna mdahale eitimine tabi tutulmu
olmaldr. Ayrca alarm ve tahliye hususlarnda eitim ve tatbikatlar yaplmaldr. Acil
durumlarda (yangn, patlama, yakt sznts veya salmas) yaplmas gerekenleri gsteren
talimat levhalar, alanlarn grebilecei yerlere aslmaldr.
lgili mevzuata uygun olacak ekilde datm birimi, dolum ve havalandrma
blgelerine bu blgelerdeki tehlikelere kar uyar iaretleri dikkat ekici biimde aslmaldr.
Her akaryakt istasyonunda, her datm birimi adasnn yannda ve her binann ierisinde TS
862-7 EN 3- 7 ye uygun en az 1 adet 6 kglk kuru kimyevi tozlu, ilave olarak istasyon
ierisinde farkl yerlerde ancak doldurma azna 7 mden yakn, 30 mden uzak olmayacak
ekilde 2 adet en az 30 kglk tekerlekli, sndrme kapasitesi uygun kuru kimyevi tozlu
yangn sndrc olmaldr. Ayrca her 6 datm birimi iin ilave 1 adet 30 kglk veya daha
byk, kuru kimyevi tozlu tekerlekli yangn sndrc olmaldr. Yangn sndrcler her
pompadan, datm biriminden, tank doldurma borusu azndan, yalama veya servis
yerinden 30 mden daha uzakta olmamaldr. Seyyar yangn sndrclerin yannda, zellikle
ara ve datm birimi yangnlarnda kullanlmak zere en az 1 adet 2 m x 2 mlik yanmaz
rt bulunmaldr. Yangn sndrcler en az 6 ayda bir kontrol edilmeli ve kontrol tarihleri
cihaz zerindeki etikette yer almaldr [15].
25
ekil 13. Yakt istasyonunda zorunlu olan acil durum butonu
LPG stasyonlar in zel nlemler

Yakt istasyonlar benzin ve motorin gibi akaryaktlarn yan sra LPG sat da
yapmaktadr. Akaryakt istasyonlarnda patlamalara kar alnan tedbirlerin ou LPG
satnn yaplaca durumlarda da geerli olup ilave tedbirler TS 11939 LPG kmal
stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standard ve bu standardn zorunlu kld dier
standartlarda belirtilmektedir.
Bu istasyonlarda LPG yer altnda bulunan sabit tanklarda depolanmakta, sabit depolu
motorlu kara tatlarna datm nitesi (dispenser) ile LPG ikmali yaplmaktadr [18].
LPG ikmal istasyonunda kullanlan dispenserler, hortum takm ve ilgili dier
donanmlar TS EN 14678-1 standardna uygun veya T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanl tarafndan ATEX Onayl olmaldr. Dispenserler en az 20 cm yksekliinde olan
beton kaide zerine monte edilmeli ve dispenser adasnn giri ve k ynlerine ada
kolonunu saracak ekilde yerden en az 50 cm yksekliinde, dispenseri dardan gelecek
darbelerden korumak iin, yeterli mukavemette ve hava akmna engel olmayacak sabit
koruma yaplmaldr. LPG ikmali iin gelen tatlarn ikmal istasyonunda dolum yaparken
duraca alanlar, 15 cm geniliinde sar renkli bir izgi veya reflektrlerle belirlenmeli ve
dier tatlarn bu blgeler dnda durmalar salanmaldr. LPG ikmal istasyonunun
ierisinde sigara iilmemelidir.
26
stasyondaki katodik koruma, paratoner ve topraklama lmleri ylda en az bir defa

yetkili kii veya kurumlara yaptrlmaldr. stasyon zeminin tamam (ieklik/yeil alanlar
hari) dzgn (asfalt, beton, kilit ta) olmal, aralarn giri-k ynleri belli olmal, ara
giri-k iin gerekli emniyet tedbirleri alnm ve aydnlatma yaplm olmaldr.
Motorlu tat dolumu esnasnda kullanlan dispenser tabanca hortumunda, meydana
gelebilecek herhangi bir zorlama karsnda ayrlabilir veya krlabilir balant kullanlmaldr.
Bu balantlar dolum hortumunun belirli bir zorlama karsnda kolay ayrlabilmesi veya
krlabilmesi ve gaz akn iki ynde kesebilecek ekilde olmaldr. Dispenser altnda bulunan
ve dispensere gelen elektrik kablolar, bir muhafaza borusu ile korunmal ve bu borunun
dispenser altndaki u ksm gazn girmesini nleyecek uygun madde ile kapatlmaldr.
Yer Alt Tanklar
LPG ikmal istasyonundaki tanklar yeraltnda tesis edilmelidir. Depolama yeri,
depolama tank dolum yerinde ve dispenserin 5 mden daha yaknnda LPG birikebilecek
herhangi bir kanal ve/veya kanalizasyon girii ve benzeri ukurluklar bulunmamaldr.
LPG ikmal istasyonunda toplam tank su kapasitesi 40 m3ten byk LPG tank
bulundurulmamaldr. Tanklara monte edilen emniyet vanalar tankn st ksmnda olmal ve
tank ierisindeki LPG'nin gaz fazyla dorudan temas halinde olacak ekilde monte
edilmelidir. Emniyet vanasnn az herhangi bir ekilde kapatlmamal ve atmosfere ak
olmaldr. Emniyet vanasnn azna yamur ve toza kar koruyucu balk taklmaldr.
Tankn ve aksamnn evresi, tankn d cidar, tank giri ve k noktalar (tahliye k,
emniyet vanas k, tanka tankerden balantnn yapld ve skld dolum az vb.),
LPG pompa nitesinin en az 1 m uzandan itibaren tel rg veya it ile evrilmi olmaldr
(boru tesisatlar tel it iinde kalmak kayd ile bu kapsamn dndadr). Tel rg veya itin
ykseklii, istasyon kotundan itibaren en az 180 cm yksekliinde olmaldr. Bu alann zt
ynlerinde da alan en az iki kap bulunmal ve kaplar daima kapal olmaldr. Tanklar
birbirinin zerine yerletirilmemelidir. Tank cidarlarnn 3 m yaknna kadar kolay tutuabilen
yanc madde, kuru ot vb. bulundurulmamal ve bu mesafede bu tip kolay tutuabilen
maddelerin olmamas iin gereken tedbirler alnmaldr [18].
27
LPG tankerinden LPG depolama tankna dolum yaplrken, en az bir kii (bu konuda
eitim alm ve LPG Yetkili Personel belgesine sahip tanker ofr veya operatr) ilem
bitinceye ve balantlar zlnceye kadar LPG depolama tank dolum yerinde donanmn
dikkatle gzlenebilmesine imkn salayacak bir yerde bulunmaldr. LPG tankerinin dolum
ilemine balamadan nce statik ykten arndrlmas maksadyla tankerde topraklamay
salayacak dzenleme bulunmaldr. Ayrca l adam butonu olarak da bilinen LPG
tankerinden LPG tanklarnn dolumu esnasnda operatrn dolum mahallini terk etmesini
nlemek iin kullanlan, operatr tarafndan srekli basl tutularak gaz akna imkn veren
ve baslmad takdirde dolumu durduran dzeneinde bulunmas ve dolum esnasnda
operatr tarafndan kullanlmas arttr.
LPG ikmal istasyonuna gelen LPG tankeri, istasyona girmeden nce aracn egzoz
kna alev tutucu taklmaldr. LPG ikmal istasyonuna dolum iin gelen tatn, dolum
esnasnda motoru durdurulmal, elektrik aksam kapatlmal ve el freni ekilmelidir. LPG
tankerinden LPG depolama tankna dolum yapld srada, evrede kvlcm kayna, s
kayna veya alevli stc bulunmamas iin gerekli tedbirler alnmaldr. LPG depolama tank
dolum yerinde Tanker Boaltma Talimat yazl olarak bulunmaldr. Projesinde gsterilen
dolum az haricinde bir yerden tanka dolum yaplmamaldr.
Uygun bir sistemle, LPG ikmal istasyonundaki tanklarn anma su hacimlerinin %
85nin zerinde doldurulmalar otomatik olarak engellenmelidir.
ekil 14. Yer alt tank az

28
Tank ve dispenser arasnda, gidi-dn hatlar zerinde ve tanka yakn bir yerde,
deprem veya toprak kaymas esnasnda meydana gelebilecek tehlikelere kar ayrlabilir veya
krlabilir bir kaplin veya esnek bir balant olmaldr. Tanklarn stnden elektrik enerjisi
nakil hatlarnn gememesi gerekmektedir.
Yer stnde ve yer altnda tesis edilen LPG borular, bu borularn yerletirilmesi,
tesisat, balant paralar, vanalar, szdrmazlk elemanlar ve tesisatta kullanlan dier
elemanlar, dolumun gece yaplmas halinde aydnlatmak iin kullanlacak elektrikli cihazlar
ve tesisat ilgili standartlara uygun olarak ATEX zelliine sahip olmaldr.
Ayrca, bu standartta belirtilenlere ilave olarak dispensere gidi ve dn hatlar
zerinde acil durumlarda sistemi otomatik olarak kapatan vana bulunmaldr [19].
LPG sat yaplan istasyonlarda oluabilecek tehlikeli bir durum karsnda, pompay
durduran, pompann basma hattn ve dispenserin dn hattn otomatik olarak kapatan, sesli
veya sesli ve kl ikaz veren acil durdurma sistemlerinin bulunmas gerekmektedir. Sistem,
tehlikeli durum ortaya knca otomatik olarak ya da acil durdurma butonlarndan birine
baslmas ile tetiklenmelidir.
stasyonda, 1 adet dispenser zerinde veya dispenserin yaknnda, 1 adet idari binada
ve 1 adet tanka ve/veya LPG Depolama Tank dolum yerine 8mden yakn, 30 m'den uzak
olmayacak ekilde uygun, alma alanndan rahat grlebilecek ve ulalabilecek bir noktada
olmak zere en az 3 adet acil durdurma butonu bulunmaldr. Gaz detektrleri TS EN 600791e gre ark szdrmaz Ex-d tip olmaldr. Tank sahasnda; bir tane sabit(zeminden en fazla
20 cm yksekte duran) ve bir tane tanabilir (LPG depolama tank dolum yerine eriebilecek
uzunlukta kabloya sahip) gaz detektr bulunmaldr. Dispenser sahasnda her bir dispenser
iin, en az 1 adet gaz dedektr bulunmaldr. Gaz detektr gaz alglayarak sesli veya kl sesli ikaz vermeli ve acil durdurma sistemini devreye sokmaldr.
29
ekil 15. LPG depolama yeri

Tanklarn yanna konulacak yangn sndrcler, tel rg dnda, tel rgye asl ve
kolay ulalabilecek bir yerde olmaldr. Tesiste alan personel kvlcm meydana
getirmeyen malzemeden imal edilmi i elbisesi ve emniyet ayakkabs ile koruyucu eldiven
giymelidir.
LPG depolama yeri ve LPG depolama tank dolum yeri blgesinde LPG ,"Sigara
ilmez", "Atele Yaklama", Yanc ve Parlayc Madde, Yetkiliden Bakas Giremez,
Cep Telefonunu Kapatnz gibi uyar iaretleri kolay grlebilen yerlere yeterince
konulmaldr. Ayrca dispenser blgesine de sigara iilmesinin, atele yaklamann ve cep
telefonu kullanmnn yasak olduu ve ara motorunun durdurulmas gerektiinin belirtildii
uyar ifadeler aslmaldr.
30
ekil 16. LPG depolanmas ve uyar iaretleri
Yakt Sektrndeki Salk ve Gvenlik Tehlikeleri

Yakt
istasyonlar
alanlarn
Patlayc
Ortamlardan
Korunmas
Hakknda
Ynetmelik kapsamnda yer almaktadr. Bu kapsamda istasyonlarda risk deerlendirme

almasnn yan sra patlama riskinin de zel olarak deerlendirilmesi gerekmektedir.
Patlamadan korunma dokmannn hazrlanmas ve bu kapsamda tehlikeli blge
snflandrmas ile tututurucu kaynaklarn ve zelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir [20].
Yakt istasyonlarnda patlamalara neden olabilecek tehlikeler aada verilmitir.
Yakt depolama tanklarnn yakn evresinde gaz birikmesinin gerekleebilecei

boluklar bulunmas
Tank dolum sahalarnn statik elektrik topraklama nlemlerinin olamamas
Nefesliklerin uygun ekilde yerletirilmemesi
Tank dolum sahasnn evresinin uygun ekilde koruma altna alnmamas
Tank dolum talimatlarnn olmamas
Tanklarda ve dispenserlerde gaz dedektrlerinin eksiklii veya uygunsuzluu
Dispenser ve pompalarn acil durdurma sistemlerinin yetersizlii
stasyon evresinde gaz birikmesine neden olabilecek boluklarn, menfezlerin

bulunmas
Elektrik tesisatnn uygunsuzluu
Elektrikli ekipmanlarn uygunsuzluu
Paratoner bulunmamas
Ateli alma izin sisteminin olmamas

31
Patlama riskinin deerlendirilmemesi
Tehlikeli blge snflandrmasnn uygunsuzluu
Patlamadan korunma nlemlerinin alnmamas
Patlamann muhtemel etkilerinin belirlenmemesi
alanlara uygun shhi ve sosyal tesislerin salanmamas
alanlarn patlayc ortamlara dair bilgi eksiklii
Gvenlik bilgi formlarnn bulunmamas
Acil durum planlamalarnn eksiklii
ekil 17. stasyonlarda bulunan mazgallarn konumu
32
GERE VE YNTEMLER
Patlayc ortamlara dair iyerlerine yasal ykmllklerini yerine getirmede yardmc
olmak amacyla hazrlanacak rehber almas iin ncelikle bu alana dair eitli mevzuatlar
ve standartlar incelenmitir.
ARATIRMANIN AMACI
lkemiz i sal ve gvenlii mevzuatnn uygulanmasnda en ok kk ve orta
byklkte iletmelerde (KOB) zorluklarla karlalmaktadr [8]. Bu kapsamda patlayc
ortama sahip iyerlerinden en ok karlalan ve KOB niteliinde olan yakt istasyonlarnda
gerekletirilen almalarda planlanan rehber kapsamnda yer alan kontrol listesinin
uygulanmas ile bu iyerlerinin patlayc ortamlara dair yaptklar almalarn dzeyi
belirlenmitir. Ek-1 de yer alan kontrol listesi, yakt istasyonlarnda mevzuatla belirlenen
ykmllklerin ne dzeyde yerine getirildiini belirlemek amacyla uygulanmtr.
ARATIRMA HAKKINDA BLG
Ankara genelinde 5 farkl datm irketine ait toplam 16 istasyonda Ek-1de yer alan
kontrol listesi uygulanmtr. Bu kontrol listesi alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas
Hakknda Ynetmeliin bu kapsamdaki iyerleri iin zorunlu kld ykmllklerin
belirlenmesi amacyla hazrlanmtr. Kontrol listesi iyerlerinin kendi uyumluluklarn
kontrol etmek iin de uygulayabilecekleri bir i kontrol adm olarak da deerlendirilebilir.
33
Gerekletirilen uygulamalar esnasnda, istasyonlarn genel i sal ve gvenlii

uygulamalar gzlemsel olarak incelenmi ve bununla birlikte patlamalara kar alm
olduklar nlemlere ynelik detayl alma gerekletirilmitir.
Genel i sal ve gvenlii uygulamalarna dair i sal ve gvenlii hizmet alm
modeli, toplam alan says ve vardiyal alan says, alanlara ait shhi tesislerin
gzlemlenmesi gibi hususlara dikkat edilmitir.
Kontrol listesinde yer alan sorularn teknik ve mevzuata dayal sorular olmas
nedeniyle uygulama aamas iyerinin i gvenlii uzman veya istasyon mdr ile birlikte
gerekletirilmitir. Bununla birlikte tanker operatrleri, pompa grevlileri ve market
alanlar ile de grlmtr.
istasyonda gerekletirilen alma sonrasnda kontrol listesinde baz deiiklikler
gerekletirilmitir. Bu deiiklikler patlamalara kar alnan nlemlerin etkinliinin
artrlmas ve kontrol listesinin uygulanmasnn kolaylatrlmas amacyla yaplmtr.
Gerekletirilen alma ve alnan grler dorultusunda kontrol listesi kullanma uygun hale
getirilmi, teknik terimler azaltlm ve aada yer alan hususlarda sorular eklenmitir.
verenlerin temel sorumluluu olan risk deerlendirmesi ykmllnn eklenmesi
Hizmet alnan alt iverenlerle koordinasyon ykmll
Kontrol listesinde yer alan sorularn bir ksm patlamalara kar nlemlerin
belirlenmesinde nemli bir unsur olan ve 6331 sayl Kanunla birlikte zorunlu klnan risk
deerlendirmesi ve acil durum planlamasna ynelik olmutur. Dier sorularla ise
patlamalarn nlenmesine ynelik ykmllklerin istasyonlarda ne dzeyde uygulandnn
tespit edilmesi ve hazrlanan rehberde bu eksikliklerin nasl giderileceinin belirtilmesi
amalanmtr.
34
Tablo 2. stasyonlarda uygulanan kontrol listesinin ilgili i sal ve gvenlii mevzuat

ile karlatrlmas
lgili i sal ve gvenlii mevzuat
Kontrol Listesi
karl
6331 sayl Kanun ve Sal ve
Risk deerlendirmesi gerekletirildi mi?
Gvenlii
Risk
Deerlendirmesi
Ynetmelii
alanlarn
Patlayc ortam oluabilecek blmler
Ynetmelik Madde 9
kaynak belirlenmi mi? (kimyasal, toz, sis vb.)
Ynetmelik Madde 9
Tehlikeli blge snflandrmas yaplm m?
Patlayc
Ortamlarn
Tehlikelerinden Korunmas Hakknda

Ynetmelik Madde 9
Maddelerle
almalarda
yerinde bulunan kimyasal maddelerin
Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda
gvenlik bilgi formlar mevcut mu?
Ynetmelik -Madde 6 ve Madde 9
yerinde bulunan yanc sv veya gazlarn
alanlarn
patlama limitleri/zellikleri personelce
biliniyor mu?
Ynetmelik Ek-2, 1.1

alanlarn
Ortamlarn
Kimyasal
5
Patlayc
Bu blmlerde patlayc ortama neden olan
alanlarn
4
Ortamlarn
belirlenmi mi?
alanlarn
3
Patlayc
Patlama riski zel olarak deerlendirildi mi?
Patlayc
Patlayc
Ortamlarn
Ortamlarn

Ynetmelik Madde 6
yerinde kullanlan ekipman tehlikeli blge

snflarna uygun mudur? ( EX/ATEX)
alanlarn
Patlayc

Ynetmelik Ek-2, 2.4-2,5
35
Ortamlarn

ile karlatrlmas (Devam)
alanlarn
9
Tututurucu kaynaklar belirlenmi mi?
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Madde 5, Madde 6
10
alanlarn
Tututurucu kaynaklarn oluma skl
Ynetmelik Ek-1
11 mevcut ise scaklk snflandrlmas yaplm

m?
13
Ortamlarn
belirlenmi mi?
Eer tututurucu kaynak olarak scak yzey
12
Patlayc
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Madde 5, Madde 6, Ek-2,
2.4
Ateli almalara dair alma izin prosedr

var m?
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Ek-2, 1.2
Bakm onarm veya arza durumlarnda zel

nlemler uygulanyor mu?
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Ek-2, 2.5
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn
14 Patlamaya kar zel nlemler uygulanyor mu? Tehlikelerinden Korunmas Hakknda

Ynetmelik Ek-1,1
alanlarn
15 Patlamann muhtemel etkileri belirlenmi mi?
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Madde 5
16
Tehlikeli yerler salk ve gvenlik iaretleri ile

iaretlenmi mi?
19
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Madde 9, Ek-2,2.6, Ek-4
yerlerinde Acil Durumlar Hakknda
17 Acil durum plan mevcut mu?
18
alanlarn
Ynetmelik
Acil durumda grevlendirilen personel
belirlenmi mi?
Ynetmelik
eitilmi mi?
Ynetmelik
36

ile karlatrlmas (Devam)
20
21
22
Patlama ve yangnlarla ilgili olarak alanlara

zel eitim verilmi mi?
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Ek-2, 1.1
alanlar iin alma talimatlar hazrlanm

m?
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Ek-2, 1.2
Alt iverenler mevcut ise onlarn alanlarna

ilikin alma talimatlar hazrlanm m?
alanlarn
Patlayc
Ortamlarn

Ynetmelik Madde 8
yerlerinin genel i sal ve gvenlii mevzuatnn yan sra teknik dzenleme

niteliinde olan alanlarn Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Korunmas Hakknda
Ynetmelik dorultusunda ykmllklerini yerine getirebilmeleri amacyla bir rehber
hazrlanmas iin gzlemler gerekletirilmitir. stasyonlar, hem patlayc ortama sahip kk
iletmeler olmas hem de ykmllklere uyum konusunda zorluklarla karlamalar
nedeniyle dikkat edilmesi gereken iyerleridir.
alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmeliin kontrol listesine
dntrlmesi
Patlayc ortama sahip KOB niteliinde iyerlerinin belirlenmesi
3 yakt istasyonunda kontrol listesinin uygulanarak revize edilmesi
Toplam 16 istasyonda uygulama gerekletirilmesi
Sonularn analiz edilerek hazrlanacak rehbere dair ihtiya analizi yaplmas
Patlayc ortamlarda salk ve gvenlik rehberinin hazrlanmas

ekil 18. Aratrma kapsamnda izlenilen admlar
37
stasyonlarda gerekletirilen uygulamalarda istasyonlarn iyi uygulama rnekleri

belirlenmitir. Gzlemler sonucu elde edilen bulgularla patlayc ortamlara ynelik alg dzeyi
konusunda bilgi edinilmi ve bu dorultuda rehber blmlerinin belirlenmesi kolaylamtr.
Aratrma kapsamnda izlenilen admlar ekil 18de gsterilmektedir.
38
BULGULAR
Uygulama yaplan istasyonlarn bir ksm akaryakt (benzin ve motorin) ve LPG bir
ksm ise sadece akaryakt sat yapmaktadr. Tablo 3 uygulama yaplan 16 istasyonun yakt
trne gre dalmn gstermektedir.
Tablo 3. Uygulama yaplan 16 istasyonun sat yaplan yakt trne gre dalm
Sat Yaplan
Yakt Tr
stasyon
stasyon #1
LPG ve Akaryakt
stasyon #2
LPG ve Akaryakt
stasyon #3
Akaryakt
stasyon #4
LPG ve Akaryakt
stasyon #5
LPG ve Akaryakt
stasyon #6
LPG ve Akaryakt
stasyon #7
LPG ve Akaryakt
stasyon #8
LPG ve Akaryakt
stasyon #9
LPG ve Akaryakt
stasyon #10
LPG ve Akaryakt
stasyon #11
LPG ve Akaryakt
stasyon #12
Akaryakt
stasyon #13
LPG ve Akaryakt
stasyon #14
LPG ve Akaryakt
stasyon #15
LPG ve Akaryakt
stasyon #16
LPG ve Akaryakt
39
16 stasyonun sat yaplan yakt trne gre dalm

13%
LPG ve Akaryakt
Akaryakt
87%
ekil 19. Uygulama yaplan istasyonlarn sat yaplan yakt trne gre dalm
Yakt istasyonlar akaryakt veya LPG datm lisansna sahip irketlerden bayilik
alarak veya datm lisansna sahip irketler tarafndan iletilmektedir. Dnyada irket mlkirkete iletilen (company owned-company operated / COCO) ve irket mlk-bayinin
ilettii (company owned- dealer operated / CODO) olarak ayrlan yakt istasyonu iletme
modelleri mevcuttur. lkemizde ise istasyonlarn yzde 99u istasyon sahiplerinin kendi
maldr. Yani Trkiyede sistem bayi mlk- bayinin ilettii (dealer owned-dealer operated
/DODO) eklindedir. 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu bir datm irketinin kendine ait
istasyonlarda (COCO) toplam satlarnn (CODO ve DODO) yzde 15ini geemeyeceini
gvence altna almtr.
Dnya uygulamalarndan farkl olarak lkemizde ekillenen bu
sistemin i sal ve gvenlii uygulamalarna yansmas mevcuttur.

Yakt istasyonlarnn iletmeleri datm irketlerinin kurumsal yaplar tarafndan
bizzat-COCO veya bayiler-DODO tarafndan gerekletirilmektedir. Kurumsal yaplar
akaryakt veya LPG datm lisansna sahip olan tzel kiilikleri ifade etmektedir. Bayilik ise
datm lisansna sahip irketlerin belirli koullar salayan ahs veya irketlere sat yetkisini
salamasyla gereklemektedir. Bu iki farkl iletme biimi i sal ve gvenlii
uygulamalarna da yansmaktadr.
40
satasyonlarn iletilme durumuna gre dalm
4; 25%
Datm irketlerince
letilen stasyonlar
Bayiler Tarafndan
letilen stasyonlar
12; 75%
ekil 20. 16 istasyonun iletilme trne gre dalm
ekil 20de grld zere uygulamann gerekletirildii 16 istasyondan 4 (%25) COCO

modeli ile iletilen istasyonlar iken 12 tanesi DODO modeli ile iletilmektedir.
ekil 21de grld zere kontrol listesinin uyguland 16 istasyon 5 farkl datm
irketine aittir.
ekil 21. Uygulama yaplan istasyonlarn datm irketlerine gre dalm
41
16 istasyonun alan saylar 14 ile 24 arasnda deiim gstermektedir. alan

saylar iyerinin sat potansiyeline gre deimektedir. Sat potansiyelini dolaysyla alan
saysn etkileyen temel unsurlar;
Akaryaktn yan sra LPG satnn da olmas
stasyonun lokasyonu
Datm irketinin tercih edilmesi
stasyonun bykl ( dispenser says)
Yan hizmetlerin dzeyi
Kampanyalar
eklindedir.
ekil 22. stasyonlarn alan saylar

stasyonlarn almalarnda Trk Standartlar Enstits (TSE) zorunluluklarnn yasal
ykmllk haline getirilmesi dolayl olarak birok i sal ve gvenlii nleminin
alnmasn da salamaktadr.
42
Gzlem yaplan yakt sat istasyonlar ok tehlikeli snfta ve ellinin altnda alan
bulunduran iyerleridir ve i sal ve gvenlii hizmetlerini ortak salk ve gvenlik
birimlerinden (OSGB) temin etmektedir. Bununla birlikte patlamaya ynelik zel nlemler ve
patlamadan korunma dokmannn hazrlanmas iin gzlem yaplan iyerlerinin bir ksmnn
danmanlk hizmeti de ald belirlenmitir (ekil 23).
16 istasyonun i sal ve gvenlii hizmet alm modeli
4; 25%
OSGB ve Danmanlk
OSGB
12; 75%
ekil 23. 16 istasyonun i sal ve gvenlii hizmet alm modeli

Uygulanan kontrol listesi 22 sorudan olumaktadr. 16 istasyonda yaplan gzlem
sonucu elde edilen veriler ekil 24 ve Tablo 4te gsterilmektedir.
43
stasyonlardan kontrol listesi dorultusunda elde edilen veriler

25
22
22
22
22
20
16
15
Soru says
14
14
13
13
12
13
12
13
12
12
11 11
Evet
10
10
10 10
10
9
Hayr
8
6
stasyonlar
ekil 24. 16 istasyondan uygulanan kontrol listesi kapsamnda elde edilen veriler
Tablo 4. 16 istasyondan elde edilen veriler

Hayr
1
Evet
15
Patlayc ortam oluabilecek blmler belirlenmi mi?

Evet
Hayr
9
7
Bu blmlerde patlayc ortama neden olan kaynak belirlenmi
mi?
Evet
Hayr
11
5
44
Tablo 4. 16 istasyondan elde edilen veriler (Devam)

Hayr
4
Evet
12
yerinde bulunan kimyasal maddelerin gvenlik bilgi formlar

mevcut mu?
Evet
Hayr
13
3
yerinde bulunan yanc sv veya
limitleri/zellikleri personelce biliniyor mu?
Evet
Hayr
5
11
gazlarn
patlama

Hayr
10
Evet
6
yerinde kullanlan ekipman tehlikeli blge snflarna uygun

mudur? (ATEX)
Evet
Hayr
16
0
Hayr
6
Evet
10
Tututurucu kaynaklarn oluma skl belirlenmi mi?

Hayr
12
Evet
4
Scak yzeylerin scaklk snflandrlmas yaplm m?

Hayr
12
Evet
4
Ateli almalara dair alma izin prosedr var m?

Hayr
7
Evet
9
Bakm onarm veya arza durumlarnda zel nlemler uygulanyor

mu?
Evet
Hayr
6
10
Patlamaya kar zel nlemler uygulanyor mu?
Hayr
10
Evet
6
45
Tablo 4. 16 istasyondan elde edilen veriler (Devam)

Patlamann muhtemel etkileri belirlenmi mi?
Hayr
12
Evet
4
Tehlikeli yerler salk ve gvenlik iaretleri ile iaretlenmi mi?

Hayr
2
Evet
14
Acil durum plan mevcut mu?
Hayr
0
Evet
16
Acil durumda grevlendirilen personel belirlenmi mi?

Hayr
0
Evet
16
Acil durumda grevlendirilen personel eitilmi mi?

Hayr
4
Evet
12
Patlama ve yangnlarla ilgili olarak alanlara zel eitim

verilmi mi?
Evet
Hayr
7
9
alanlar iin alma talimatlar hazrlanm m?
Hayr
2
Evet
14
Alt iverenler mevcut ise onlarn alanlarna ilikin alma

talimatlar hazrlanm m?
Evet
Hayr
8
8
46

Hayr
Evet
1; 6%
15; 94%
ekil 25. Risk deerlendirme ykmllnn yerine getirilmesi

Gzlem yaplan yakt istasyonlarnn tamam OSGB lerden hizmet almaktadr ve bu
durum 16 istasyondan 15inin risk deerlendirmesini gerekletirmi olmasn salamtr.

Evet
Hayr
6; 37%
10; 63%
ekil 26. Patlama riskinin zel olarak deerlendirilmesi

Risk deerlendirmesi ykmllnn yerine getirilmesinin yan sra patlayc
ortamlara sahip iyerlerinde patlama riskinin de zel olarak deerlendirilmesi alanlarn
47
Patlayc
Ortamlarn
Tehlikesinden
Korunmas
Hakknda
Ynetmelik
hkmleri
dorultusunda gerekmektedir. Gzlem yaplan istasyonlarn 6snda bu risk zel olarak

deerlendirilmi olmakla beraber 10 istasyonda bu alma gerekletirilmemitir.
Patlamadan korunma dokman hazrlanm m?

Evet
Hayr
5; 31%
11; 69%
ekil 27. Patlamadan korunma dokman hazrlanmas

stasyonlardan 11i patlamadan korunma dokmann hazrlamtr. Bununla birlikte 5
iyerinde ise bu dokman bulunmamaktadr. Patlamadan korunma dokman patlayc ortam
oluma ihtimali bulunan iyerlerinde hazrlanmas yasal olarak zorunlu olan bir dokmandr.
Patlamalarn nlenmesine dair genel ilkeler dorultusunda ncelikle patlayc
ortamlarn olumasnn engellenmesi, bu ortamlarn engellenmesi mmkn deilse
tutumasnn engellenmesi ve bu durumlarn kanlmaz olduu durumlarda da patlamann
muhtemel etkilerinin belirlenmesi ve bu dorultuda nlemlerin gelitirilmesi gerekmektedir.
Bu hususlar dorultusunda patlamadan korunma dokmannn ieriinde bulunmas gereken
en temel hususlar;
Tehlikeli blge snflandrmas
Tututurucu kaynaklarn belirlenmesi
Patlamann muhtemel etkilerinin belirlenmesi
eklindedir [1].
48
Patlamadan korunma dokmann hazrlayan 11 istasyon bu dokmann temel

gerekleri zerinden deerlendirildiinde tehlikeli blge snflandrmasn dokman hazrlayan
tm istasyonlar gerekletirmitir. Bununla birlikte bu istasyonlardan 3 tututurucu
kaynaklar belirlememiken 8i belirlemitir. Patlamann muhtemel etkileri ise 4 istasyonda
belirlenmiken 7 istasyonda bu alma gerekletirilmemitir (ekil 28).
Patlamadan korunma dokmannn ieriine dair elde edilen veriler

12
11
10
8
stasyon says
7
Evet
Hayr
4
4
3
2
0
Tehlikeli blge
snflandrmas yaplm
m?
Tututurucu kaynaklar
belirlenmi mi?
Patlamann muhtemel
etkileri belirlenmi mi?
Kontrol listesi sorular
ekil 28. Patlamadan korunma dokmannn ieriine dair sorular
Patlamadan
korunma
dokmannn
mevzuatlar
gerei
resmi
bir
format
bulunmamaktadr. Bu nedenle ieriinde yer alacak blmlerin belirlenmesinde alanlarn

Patlayc Ortamlarn Korunmas Hakknda Ynetmeliin ieriinden faydalanlmas
gerekmektedir. Dokman kapsamnda ekil 28de yer alan sorular en temel husus olmakla
birlikte ilgili mevzuat dorultusunda patlayc ortamlarn belirlenmesinde tututurucu
kaynaklarn oluma sklnn belirlenmesi ve nlemlerin gelitirilmesi de gerekmektedir.
49
Tututurucu kaynaklara dair elde edilen veriler

14
12
12
12
stasyon says
10
8
Evet
Hayr
6
4
4
2
0
Tututurucu kaynaklarn oluma skl Scak yzeylerin scaklk snflandrlmas
belirlenmi mi?
yaplm m?
ekil 29. Patlamadan korunma dokmannn ieriine dair sorular

ekil 29da yer ald zere gzlem yaplan 16 istasyondan sadece 4nde tututurucu
kaynaklarn
oluma
skl
belirlenmiken
kalan
12
istasyonda
bu
alma
gerekletirilmemitir. Ayn ekilde tututurucu kaynaklarn belirlenmesinin yan sra ak

ateten sonra en etkin tututurucu kaynaklar arasnda yer alan scak yzeylerin scaklk
snflandrmasnn yaplmas da gerekmektedir. Belirlenen tehlikeli blge snflarnda
kullanlacak ekipmanlarn seilmesinde scaklk snflarnn da nemi bulunmaktadr. Yine
gzlem yaplan 16 istasyondan sadece 4nn bu almay gerekletirerek scaklk
snflarnn belirlendii gzlemlenmitir.
50
alma izin sistemine dair elde edilen veriler

12
10
stasyon says
10
8
9
7
6
Evet
Hayr
4
2
0
Ateli almalara dair alma izin
prosedr var m?
Bakm onarm veya arza durumlarnda

zel nlemler uygulanyor mu?
ekil 30. alma izin sistemine dair sorular ve elde edilen veriler
alanlarn Patlayc Ortamlarn Tehlikesinden Korunmas Hakknda Ynetmelik

hkmleri dorultusunda iyerinde bir alma izin prosedr bulunmas ve bakm onarm
veya arza durumlarnn da zel olarak dikkate alnmas ve talimat hazrlanmas
gerekmektedir. Gzlemlenen 16 istasyonun 9unda ateli alma izin prosedr olduu
7sinde ise olmad belirlenmitir. Gzlemlenen istasyonlarn 6snda sz konusu hususlar
iin talimatlar bulunmakta iken 10 istasyonda bu talimatlar bulunmamaktadr.
Muhtemel patlayc ortam olarak snflandrlan yakt istasyonlarnda Kimyasal
Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik gereince
gvenlik bilgi formlarnn bulunmas gerekmektedir. zellikle patlayc zellikteki benzin,
motorin, LPG gibi maddelerin yan sra cam suyu, motor ya, antifiriz gibi yan rnlerin de
gvenlik bilgi formlar nem arz etmektedir.
51
yerinde bulunan kimyasal maddelerin gvenlik bilgi formlar mevcut mu?

Evet
Hayr
3; 19%
13; 81%
ekil 31. Kimyasal bilgi formlarnn bulunmas
Gzlem yaplan 16 istasyondan 13nde bu formlar dosya haline getirilerek bir

nshas ofis blmnde bir nshas da market blmnde bulundurulmaktadr (ekil 30) .
stasyonlarda ziyareti ve mterilerin srekli bulunmas bu kimyasallardan onlarnda
etkilenmelerine neden olabilmektedir ve acil bir durum ile karlaldnda hem mteri veya
ziyaretiye hem de mdehaleye gelen salk ekiplerine iletilmek iin bu formlarn market
blmnde de bulundurulmas iyi bir uygulamadr. Bu formlarda sz konusu kimyasallarn
reticisine ait bilgilerin yan sra aada verilen bilgiler de yer almaktadr [21].
Bileimi/erii Hakknda Bilgi
Tehlikelerin Tantm
lk Yardm Tedbirleri
Yangnla Mcadele Tedbirleri
Kaza Sonucu Yaylmaya Kar Tedbirler
Elleleme ve Depolama
Maruziyet Kontrolleri/Kiisel Korunma
Fiziksel ve Kimyasal zellikler
Kararllk ve Tepkime
Toksikolojik Bilgi
52
Ekolojik Bilgi
Bertaraf Bilgileri
Tamaclk Bilgileri
Mevzuat Bilgileri
Bu bilgilerden fiziksel ve kimyasal zellikler patlayc ortam oluturabilecek bu
maddelerin alt ve st patlama limitlerinin bilinmesi asndan nemlidir. Kararllk ve tepkime

bilgisi ise bu maddelerin hangi maddelerle tepkimeye girebilecei ve hibrid karm oluturma
potansiyelinin bilinmesi asndan dikkat edilmesi gereken bir husustur. Depolamaya dair
bilgiler de patlayc ortamlarn olumasnn engellenmesi asndan depolama koullar ve
ihtiya duyulabilecek havalandrma koullarnn belirlenmesinde zellikle dikkat edilmesi
gereken hususlar arasnda yer almaktadr.
Gzlem yaplan tm istasyonlarda patlayc ortamlara uygun, ATEX sertifikal
ekipman kullanld belirlenmitir.
yerinde kullanlan ekipman tehlikeli blge snflarna uygun

mudur? (ATEX)
Evet
Hayr
0%
100%
ekil 32. Patlayc ortamlarda kullanlan ekipmanlarn uygunluu

Yakt istasyonlar Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnca yrrle konulan
tebliler dorultusunda kurulmakta ve iletilmektedir. Sz konusu standartlar aada
verilmektedir.
TS 12820 Akaryakt stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standard
TS 11939 LPG kmal stasyonlar Emniyet Gereklilikleri

53
Bu standartlar yakt istasyonlarnda belirlenen tehlike snf dorultusunda uygun

ATEX sertifikal ekipmanlarn kullanlmas zorunluluunu getirmektedir. Bu standartlara
uyum istasyonunun al ve iletmesi iin yasal zorunluluk olduundan tm istasyonlar bu
koullar salamaktadr. zellikle pompa, vana, flan, dispenser gibi birok ekipmann ATEX
sertifikalar mevcuttur. Ekipmanlarn bu zellii dorultusunda herhangi bir yangn
durumunda bu ekipmanlar dardaki alevi ekipman iine almamakta ve yangnn ilerlemesine
veya bymesine neden olmamaktadr. Ayn ekilde ekipmannn kendi ierisinde
oluabilecek bir alevin de dar kmasn engelleyebilmektedirler.
Patlayc ortamlara dair teknik nlemlerin alnmasnn yan sra organizasyonel ve
idari nlemlerin de alnmas gerekmektedir. alanlara verilecek olan temel i sal ve
gvenlii eitiminin yan sra ilgili mevzuat gerei alanlara patlama ve yangnlarla ilgili
olarak zel eitimler verilmesi gerekmektedir. ekil 33de de yer ald zere gzlem yaplan
16 istasyondan 7sinde bu eitimlerin verilmi olduu, bununla birlikte 9 istasyonda bu
eitimlerin tamamlanmad gzlemlenmitir. stasyonlarda zellikle n sahada alan
personellerin iyerlerinde sat yaplan sv veya gazlarn patlama zelliklerine dair bilgi
sahibi olmalar gerekmektedir. Gzlem yaplan istasyonlardan 5inin personelleri bu
kapsamda bilgi sahibiyken 11 istasyonda bu alanlarn bilgi dzeyinin yeterli olmad
belirlenmitir.
Eitim ve bilgilendirmeye dair elde edilen veriler
12
11
stasyon says
10
8
6
7
5
Evet
Hayr
4
2
0
Patlama ve yangnlarla ilgili olarak
patlama limitleri/zellikleri personelce
alanlara zel eitim verilmi mi?
biliniyor mu?
ekil 33. alanlarn bilgilendirilmesi ve zel eitime dair sorular ve elde edilen veriler
54
Yakt sektr eleman sirklasyonuna ak bir sektrdr. Bu srekli eleman

deiikliinin i sal ve gvenliine etkisi olumsuz olarak yansmaktadr [22]. rnein,
iverenler alanlarn temel i sal ve gvenlii eitimlerini salasa dahi zel eitimlerin
verilmesinden kanmaktadrlar. Baz istasyonlar ise bu zel eitimleri salamak iin
bilgisayar ve internet destekli eitimler gerekletirmektedirler. stasyonlar ok tehlikeli
snfta yer aldndan mesleki eitim almadan alanlarn ie balamamas da gerekmektedir.
alanlara yapacaklar iler dorultusunda uygun talimatlarn iverenler tarafndan
hazrlanmas gerekmektedir. Gzlem yaplan 16 istasyondan 14nde alma talimatlarnn
bulunduu ve uyguland gzlemlenmitir (ekil 34).
alma talimatlarna dair elde edilen veriler

16
14
14
stasyon says
12
10
8
8
Evet
Hayr
6
4
2
0
alanlar iin alma talimatlar
hazrlanm m?
Alt iverenler mevcut ise onlarn

alanlarna ilikin alma talimatlar
hazrlanm m?
ekil 34. alma talimatlarna dair sorular ve elde edilen veriler
Yakt istasyonlarnn tank temizlii, bakm onarm, sat kampanya tantmlar vb

eitli aamalarnda alt iverenlerden hizmet almlar sz konusudur. Bu durumlar iin alt
iverenlerin alanlarna ynelik de iyerlerinde mevcut tehlikeleri belirten alma
talimatlarnn hazrlanmas gerekmektedir. Gzlemlenen 16 istasyondan 8inde alt iveren
talimatlarnn hazrland kalan 8inde ise bu talimatlarn mevcut olmad gzlemlenmitir.
55
Tehlikeli yerler salk ve gvenlik iaretleri ile iaretlenmi mi?

Evet
Hayr
2; 13%
14; 87%
ekil 35. Tehlikeli yerlerin uygun ekilde iaretlenmesine dair elde edilen veriler
yerinde alanlarn salk ve gvenliini tehlikeye atabilecek miktarda patlayc
ortam oluabilecek yerlerin giriine uygun iaretlerin yerletirilmesi gerekmektedir. Gzlem
yaplan istasyonlardan 14nn bu iaretlemeleri uygun ekilde yapt gzlemlenmekle
beraber, 2 istasyonun bu uygulamay gerekletirmedii grlmtr. stasyonlarda salk ve
gvenlik iaretlerinin yan sra muhtemel patlayc ortam oluabilecek yer alt tank
vb.blmlerin uygun ekilde ayrlmas ve mterilerin yaya veya tatla bu alanlara
girmelerinin engellenmesi gerekmektedir.
ekil 36. Uygun ekilde kapatlm tank alan

56
ekil 36te gsterildii gibi yer alt tanklarnn bulunduu yerlerin uygun ekilde
grsel iaretlerle evrilmesi veya sesli ikazlarn kullanlmas ve gerekli nlemlerin alnmas
gerekmektedir.
Yakt istasyonlar iin acil durum plan hazrlanmas hem i sal ve gvenlii
mevzuat, hem tabi olunan ulusal standart hem de EPDK mevzuat asndan zorunlu
tutulduu iin bu plan tm istasyonlarda hazrlanmtr. Tamam OSGBlerden hizmet
almakta olan bu istasyonlar acil durum plan kapsamnda hazrlanan kroki, grevli dalm ile
acil irtibat telefonlarnn bulunduu emalar iyerlerinde alanlarn yemek yedii alanlara
ya da soyunma dolaplarnn olduu blmlere asarak kullanl duruma getirmitir.
Acil durum planlamalarna dair elde edilen veriler

18
16
16
16
stasyon says
14
12
12
10
8
Evet
4
2
0
Hayr
Acil durum plan mevcut

Acil durumda
Acil durumda
mu?
grevlendirilen personel grevlendirilen personel
belirlenmi mi?
eitilmi mi?
ekil 37. Acil durum planlamalarna dair sorular ve elde edilen veriler
Bununla birlikte gzlem yaplan istasyonlarn 4 tanesi acil durum grevlilerine
grevlendirildikleri alanda eitim salamamtr. Eleman sirklasyonunun sk olduu baz
istasyonlar bu eitimlerin verilmesinin zor olduunu belirtmitir. Grevlendirilen kiilere
verilecek olan eitimler arasnda yer alan ilkyardm eitiminin dier eitimlere oranla daha
etkin olarak saland gzlemlenmitir. Arama kurtarma, yangnla mcadele konularnda ise
eitim verme ykmllnn yeterince yerine getirilemedii gzlemlenmektedir (ekil 37).
57
YAKIT STASYONLARINDA GZLEMLENEN Y UYGULAMALAR

Gzlem yaplan 3 istasyonda alanlar, bilgisayar destekli eitim ile uygulamal 1 gnlk
eitim tamamlanmadan ie balatlmamaktadrlar. Bilgisayar destekli eitimin grsel ve
uygulamal olmas salanmtr. Bununla birlikte bilgisayar kullanmay bilmeyen alanlara
iin bir grevli destek olmaktadr.
alanlar ile birlikte aylk olarak acil durum senaryolar gerekletirilmektedir. Acil
durumlara dair tek sayfalk bir tatbikat raporu hazrlanmtr. Yakt istasyonlarnda rnek acil
durumlar arasnda yangnla mcadele, soygun, ara kazas ve deprem yer almaktadr.
Gerekleecek tatbikat istasyon mdr sorumluluunda alanlarn bilmedii bir zamanda
gereklemektedir. Tatbikat raporu;
Olayn ilk anda rapor edilmesi
Meydana gelen acil durumun belirlenmesi
Acil durum aksiyonlarnn gerekletirilmesi
aamalarn iermektedir.
Meydana gelen acil durumun cinsinin belirlenmesi sonrasnda formun ilgili blmne
geilmekte ve tatbikat kapsamnda alanlar deerlendirilmektedir. Bu deerlendirmede
tatbikat yaplan acil durum eidine gre eitli aksiyonlar deerlendirilmekte ve hazrlanan
form ile tatbikatn baars llmektedir. Bu aksiyonlara rnekler Tablo 5te belirtilmitir.
Tablo 5. Baz yakt istasyonlarnda acil durum tatbikatlarnda deerlendirilen hususlar
Yangnla Mcadele
Soyguncuya
akn durdurmas
konulmamas
stasyon
baslmas
personelinin Akaryakt
almas
gerekletirmesi
szmasnn
kumla bastrlmas
ait
Emniyet
istasyon
gleri
ve
yetkililerine
haber verilmesi
58
aracn
plakasnn belirlenmesi
gerekletirilmesi
arlmas
fiziki
stasyondan k yapan
soyguncuya
mdahalesi
En ksa srede itfaiyenin
Soyguncunun
gzlemlenmesi
edilmesi
kar
zelliklerinin
Yangn varsa mdahale
stasyona giri kn lkyardm

durdurulmas
Soygun
Pompacnn annda yakt Acil durdurma butonuna
baarl yangn sndrme
Trafik Kazas
Uygulama yaplan istasyonlardan iki tanesi patlama riski ve muhtemel etkilerinin

belilenmesi ve nlemlerin gelitirilmesi sonrasnda istasyon alann paylaan dier
iyerleri ve komu iyerlerini bilgilendirilmektedir. zellikle istasyon ierisinde yer alan
iyerlerinin yaktlarn tutumas, acil durum ve riskli durumlarda yaplmas gerekenler
konusunda bilgilendirilmesi salanmaktadr. Komu iyerlerine yaplan almalara dair
bilgiler verilmekte ve acil durum prosedrleri anlatlmaktadr.
stasyonlarn bir ksmnda konumu gerei alt kat veya bodrum katlara sahip olmalar
durumunda zel almalar gerekletirilmektedir. stasyonlardan yan bir yol ile ulalan
alt katlarda ara bakm servislerinin grld gzlemlenmitir. Yakt buhar doas ve
havadan ar olmas nedeniyle bodrum katlara doru inme ve buralarda toplanma
eilimindedir. Patlayc ortamlarn olutuu ve tututurucu kaynaklarn da yaplan iler
gerei bulunduu bu blmler istasyon mdrleri tarafndan sklkla kontrol
edilmektedir. Bu kapsamda bodrum katlarnda yakt buharnn tespit edilebilecei
sensrler yerden en fazla bir metre yksekte ve nlerinde 2 metre boluk olacak ekilde
buharn izleyecei yol
boyunca konumlandrlmtr. Ara bakm istasyonunda
alanlara bu kapsamda eitim verilmi ve gzlemsel olarak koku vb yollarla riskli bir
durum tespitinde yaplmas gerekenler belirtilmitir. Bodrumda yer alan iyerlerinin zel
olarak srekli havalandrlmas ve kontrol salanmaktadr. Bayram tatilleri vb. uzun
sreler boyunca bu blmlerin kapal kalmas sonucu yakt buhar birikmesi ihtimaline
kar eitilmi bir istasyon alan ile birlikte bu iyerinin nce denetlenmesi ve uygun
bulunmas halinde almalarn balamas salanmaktadr.
Tehlikeli blgelerin belirlenmesinde ulusal standartlardan faydalanlmakla beraber petrol
ve petrokimya sektrnde kullanlmakta olan API - IP Code 15 standartlarnn da
kullanm gerekletirilmektedir. Bu standartlar belirlenen tehlikeli blgelerin kuak
yaylm snrlarnn tespitinde kolaylk salamaktadr.
stasyonlarda deme sonras market blmnden kan ara sahiplerinin deme filerine
bakarak kmas nedeniyle trafik kazalar yaanmaktadr. Bu kazalarn nne geilmesi
amacyla market nnde yaya yolu ayrm yaplm ve srcleri uyaran iaretler
konulmutur.
Datm irketlerinin bir ksm tarafndan istasyonlarn i sal ve gvenlii
deneyimlerini aktarabilecekleri yazlm portallar hayata geirilmitir.
59
Bu kapsamda Trkiye geneline ve bayilere de ak olan bu portallarda bir istasyonda

gerekleen bir i kazas, ramak kala veya riskli bir durum iin gelitirilen nlem bu
portala resimlerle desteklenerek yklenebilmekte ve dier istasyonlarnda bu faaliyetlere
ulamas salanmaktadr.
Yer alt tanklarnn menhollerinin hareket etmesi ve yerine yerletirilmesinde darbe
kaynakl kvlcm meydana gelme ihtimali sz konusudur. Baz istasyonlarda kvlcm
yaratmayacak zel malzemeden imal edilmi menhollerin kullanld gzlemlenmitir.
zel tank dolum talimatlarnn uygulanmakta olduu istasyonlarda, hem tank
operatrnn hem de istasyon mdrnn bu aamada grev ald gzlemlenmitir.
Dzenli olarak nefesliklerin operatrce kontrol edilmesi, tank etrafnn evrilmesi,
topraklama nlemleri sadece operatr ve tank iin deil, numune alnan kaplarn da
topraklamas gerekletirilmektedir.
Baz istasyonlarda su tahliyesi, tank temizlii gibi i sal ve gvenlii nlemlerinin
yakt kalitesini de artrd belirlenmi olup bu nlemlerin faydasnn sadece i sal ve
gvenliine deil sata da katk salayan bir unsur olmas bu faaliyetlerin destelenmesini
salamaktadr.
Gzlem yaplan baz istasyonlarda patlamadan korunma dokmannn dzenli olarak
kontrol edilip deiikliklerin ilendii, iyerinde meydana gelen deiikliklerin
yanstld tespit edilmitir. Patlamadan korunma dokmannda zellikle yaz aylarnda
scakln
ok
artmas
nedeniyle scak
yzeylerin
kontrol
altnda tutulmas,
havalandrmann kontrol ve sreklilii gibi zel nlemlerin belirtildii gzlemlenmitir.

Ayrca tank dolumu esnasnda muhtemel buharlamalar ve santlarn olaca yerler
modellenmi ve bu blgeler de snflandrlmtr. Yer alt tanknn dolumu esnasnda
lm borusu ile kontroln yan sra tank ve tankerde yer alan otomasyon sistemleri ile
de tankn dolum dzeyi kontrol edilmektedir.
Birka
istasyonda
muhtemel
rzgar
dorultusu
ve
rzgarsz
hava
koullar
modellemelerde dikkate alnmtr.

Gzlem yaplan baz istasyonlarn iyerinde yer alan maddelerin malzeme gvenlik ve
bilgi formlarn tek bir dosya haline getirerek hem market hem ofis hem de saha
blmnde bulunmasn salamas iyi bir uygulamadr. Bu uygulama ile acil bir durumda
malzeme gvenlik ve bilgi formunda belirtilen hususlarn gerekletirilmesi ve salk
grevlilerine de formun bir nshasnn kolaylkla verilebilmesi amalanmtr.
60
Baz istasyonlarn malzeme gvenlik bilgi formlarnn alanlar tarafndan kullanmnn

olduka zor olduu belirtilmitir. Bu istasyonlar bu formlarn kullanmn salamak
amacyla formlarn nasl kullanlacana dair eitim vermenin yan sra n saha
alanlarnn kolayca kullanabilmesi iin bu formlarn nemli blmlerini zetleyerek
dinlenme yeri ve soyunma odalarnn duvarlarna poster eklinde ast ve bu ekilde
etkisinin artrlmasn amalad iyi bir uygulama olarak gzlemlenmitir.
Baz datm irketleri gerek eitimler gerekse eitli uygulamalarla personellerine belirli
yetkinlikler kazandrmakta, sosyal imkanlar, prim vb uygulamalar ile personel
sirklasyonunun nne geebilmektedir.
61
TARTIMA
Yakt sat sektrnde patlayc ortamlara dair nlemlerin uygulanma dzeyine dair
gerekletirilen saha almas sonucunda eitli veriler elde edilmitir. TKB tarafndan yakt
sat sektrne ynelik olarak i sal ve gvenlii teftileri gerekletirilmektedir. Yakt
sektrne ynelik olarak gerekletirilen bu teftilere ait sektr raporu incelendiinde genel i
sal ve gvenlii nlemlerinin yan sra patlayc ortamlara dair bu istasyonlarda aada
yer alan hususlar da denetlenmitir [23].
1. Akaryakt tank evresinde boluklarn mevcudiyeti
2. stasyon sahasnda gaz ve buhar birikebilecek boluk, kanal vb ukurlarn mevcudiyeti
3. Nefeslik/ havalandrma borusunun uygunluu
4. Statik elektrik nlemleri
5. Elektrik tesisatnn uygunluu
6. Elektrikli ekipmanlarn uygunluu
7. Blge snflandrmasnn gerekletirilmesi
8. alma izin prosedr
9. TS 12820 Akaryakt stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standard uygunluu
10. TS 11939 LPG kmal stasyonlar Emniyet Gereklilikleri uygunluu
11. Acil durdurma sistemlerinin uygunluu
62
TKB tarafndan gerekletirilen bu denetimlerde alanlarn Patlayc Ortamlarn

Tehlikelerinden
Korunmas
Hakknda
Ynetmelik
gereince
patlamadan
korunma
dokmannn mevcudiyetine dair soru yneltilmedii ancak tehlikeli blge snflandrmas ile
elektrikli ekipmanlar, statik elektrik gibi tututurucu kaynaklara dair hususlarn ele alnd
grlmektedir. Ayrca ilgili mevzuat gereince bu almalarn en temelinde yer alan patlama
riskinin deerlendirilmesi aamasna dair ise herhangi bir husus yer almad grlmektedir.
Bu tez almas kapsamnda hazrlanan kontrol listesinde ise patlayc ortam oluabilecek
iyerlerinin ykml olduu hususlar belirtilmitir. TKB tarafndan gerekletirilen bu
denetimlerde i sal ve gvenlii mevzuatnn yan sra iyerinin uymakla zorunlu olduu
standartlara dair de denetimlerin gerekletirilmesi iyi bir uygulamadr. Sz konusu
standartlar yakt istasyonlar asndan gerekli birok i sal ve gvenlii nlemi ve
istasyonun evresinde yer alan eitli yaam yerlerine uzakl ile ilgili hkmler iermektedir
ve bu hususlarn da denetlenmesi olduka nemlidir. Bununla birlikte patlayc ortam zelinde
ilgili mevzuat gereince denetlenecek hususlarn daha detayl olarak belirlenmesi faydal
olacaktr. Gerekletirilen denetlemelerde patlamadan korunma dokmannn mevcut olup
olmamas temel alnmal ve bu dokman kapsamnda bulunmas gereken hususlar
deerlendirilerek dokmann nitelii de sorgulanmaldr. rnein bu dokman kapsamnda
temel olarak bulunmas gereken hususlar dorultusunda patlamalarn muhtemel etkileri
olduka nemlidir. Bu alma kapsamnda hazrlanan kontrol listesinin ilgili mevzuatn
iyerlerinde uygulanmasnda tm ykmllklerin yerine getirilmesi asndan fayda
salayabilecei dnlmektedir[23].
Bununla birlikte TKB tarafndan yakt istasyonlarna kyasla daha byk lekli olan
iyerlerine ynelik gerekletirilen denetimlerde patlamadan korunma dokmanna dair
hususlarn daha detayl olarak yer ald gzlemlenirken yakt istasyonlarnda bu hususlarn
yer almad gzlemlenmektedir. Tez almas kapsamnda hazrlanan rehberin ve bu
kapsamda iyerlerinin kendi i uygunluklarn denetleyebilecekleri kontrol listesinin patlayc
ortama dair gerekletirilecek denetimler asndan standart bir yaklamn gelitirilmesi
amacyla da kullanlmas mmkndr [24].
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan taslak olarak hazrlanan ve gre
sunulan patlamadan korunma dokman tasla incelenmitir. Bu taslak dokman iyerlerinin
belirli bir format dhilinde i ve ilemleri gerekletirmeleri asndan kullanldr.
63
Bununla birlikte patlayc ortam olarak snflandrlan iyerleri kk bir boyahaneden

1000 kiinin istihdam edildii boya fabrikasna kadar farkllk gsterebilmektedir. Bakanlk
tarafndan yaynlanan format ilgili mevzuatn zorunlu tuttuu birok hususu iermemektedir.
Patlamadan korunma dokman teknik bir alma gerektirmektedir ve ayn ii ayn
ekipmanlarla gerekletiren birok iyeri iin bile iyerlerinin fiziki yaplar, havalandrma
biimleri gibi etkenler nedeniyle ok farkl sonular elde edilmesi ve dokmanlarn farkl
niteliklerde
olmas
mmkndr.
Taslak
dokman
patlama
riskinin
zel
olarak
deerlendirmesi hususuna deinmemekte ve gzlem yaplan istasyonlarn bir ksmnn

gerekletirdii yaz ve k hava koullarnn patlama ve buhar basnlar zerindeki etkilerine
dair blmler iermemektedir. 6331 sayl Kanunla getirilen nleyici yaklam ve i sal ve
gvenlii mevzuatnda nceden kullanlm olan tzklerin kaldrlmas i sal ve
gvenlii alannda alan profesyonelleri daha fazla aratrmaya yneltmitir. Bu kapsamda
uygulamann gerekletii istasyonlarn bir blmnde Bakanln yaynlad formattan ok
daha kapsaml ve kullanl ekilde hazrlanm patlamadan korunma dokmanlar mevcuttur.
Bununla birlikte bu dokmanlarn hazrlanmasna ynelik olarak format belirlenmesinden
ziyade literatr ile desteklenmi rehberlerin daha kullanl olaca dnlmektedir.
Hazrlanan rehber ve kontrol listeleri tm iyerlerine ynelik kullanlabilecek nitelikte
olmakla birlikte zel tehlikelere sahip zel iyerlerinde bu almalarn zel olarak
gerekletirilmesi de uygun olacaktr.
Tez kapsamnda gzlem yaplan istasyonlarda tehlikeli blge snflandrmasnn ilgili
standartlar kapsamnda belirlendii bununla birlikte kuak yaylm snrlarnn belirlenmesi
aamasnda ounun varsaymsal yaklamlar kullandklar grlmektedir. Bununla birlikte
Dumitra ve ark. tarafndan da belirtildii zere bu almalarn somut hesaplamalara
dayandrlmas olduka nem tamaktadr. lkemizde yakt sektr kuak yaylm
snrlarnn belirlenmesi aamalarnda API olarak bilinen Amerikan Petrol Enstits
standartlarn kullanmaktadr. API standartlar belirlenmesi gereken mesafeleri ilgili
standartlarda vermektedir. Bu dorultuda kullanm rahatl salamas nedeniyle de sektr
tarafndan uygulanmaktadr [25].
Temelde AB standartlar, ulusal standartlarmz ve Amerika standartlar bu
hesaplamalarla paraleldir. Dumitra ve ark. tarafndan patlayc ortamlara sahip iyerlerinde
zellikle patlamann muhtemel etkilerinin belirlenmesi, patlama riskinin zel olarak
64
deerlendirilmesi, ateli alma izni ve alt iveren koordinasyonu hususlarnda grlen

eksikliklerin i kazalar ve patlamalara neden olabildii belirtilmektedir. Bu tez kapsamnda
sahada gerekletirilen almalarda bu hususlarla rtmektedir. Bu dorultuda hazrlanan
rehbere ilgili blmler zellikle eklenmitir [25].
Kang ve ark. tarafndan gerekletirilen almada belirttii zere yakt istasyonlarnda
yer alt depolama tanklarnn tehlikeli blge snflandrmasnn yaplmas byk nem
tamaktadr. Bu tanklar sadece alanlara deil, iyerine, topluma ve evreye de tehdit
oluturabilmektedir. Gerekletirdikleri almada tank blgelerinin snflandrlmasnn risk
deerlendirmesi ile badatrlmasnn belirlenecek nlemler asndan nemine vurgu
yapmlardr. Snflandrmann patlamann etkilerinin belirlenmesindeki nemi nedeniyle bir
model gelitirilmitir. Bu modelde tanklarda depolanan akaryaktlarn toksik, yanc, patlayc
ve korozyona sebep olmas zellikleri dorultusunda patlama etkileri ve tehlikeli blge
snflar belirlenmitir. Bu tez almas kapsamnda da patlamann muhtemel etkilerinin
patlamadan korunma dokman kapsamnda belirlenmesi ve alnacak nlemlerin etkinliinde
gz nnde bulundurulmas gerektii vurgulanmaktadr. Bununla birlikte Kang ve ark.
tarafndan gerekletirilen almada evresel etkiler de nemle vurgulanmaktayken, tez
kapsamnda gerekletirilen alma alanlarn Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden
Korunmas Hakknda Ynetmelik snrlar ierisinde yer aldndan evresel faktrlere
deinilmemektedir [26].
Yakt istasyonlar dahil patlayc ortam olarak snflandrlabilecek iyerlerinde tehlikeli
blgelerin belirlenmesi sreci komplike bir sretir. ATEX direktiflerinin uygulamaya
gemesi patlayc ortamlara sahip kk iyerlerinin yan sra byk lekte yaylm gsteren
iyerlerine daha byk sorumluluklar getirmitir. Tesisin bymesi ve komplike hale gelmesi
tehlikeli blge snflandrmas aamasnda byk zorluklar getirmektedir.
Bu kapsamda
eitli yazlm programlarnn kullanlmas da mmkndr. Mevcut yazlm programlar

hesaplamalarn temel alnd TS EN 60079-10 standartlar veya petrokimya endstrisinde
yaygn kullanm bulunan Amerika Petrol Enstits (American Petroleum Institute-API)
standartlarn baz almaktadr. Bununla birlikte bu programlarn zellikle patlama etkilerinin
belirlenmesi ve kuak yaylm snrlarnn belirlenmesinde baarl sonular verdii
Markowski nin almasnda belirtilmektedir. exLOPA (explosion layers of protection) isimli
program bu tez almas kapsamnda hazrlanan ve uygulanan kontrol listesi admlarna
paralel olarak tututurucu kaynaklarn oluma skl ve patlayc ortamlarn kalclnn
65
belirlenmesine dair zel blmler iermektedir. Yazlmn temel ald tututurucu kaynaklar
rehber almas kapsamnda belirtilen kaynaklara paraleldir [27].
Programn nemli bir zellii ise muhtemel patlamalar ve tehlikeli blgeler iin hangi
aamada hangi nlemlerin gelitirilebileceine dair neriler getirmektedir. Bu nerilerden
bazlar;
Elektrostatik kontrol
Yangn alglama sistemi
Bastrma sistemleri
Havalandrmann yeniden dzenlenmesi
zolasyon
Kullanlan kimyasallarn konsantrasyonlarnn azaltlmas
eklindedir.
exLOPA yazlm ATEX direktiflerinin uygulamasnn gerekletirilmesinde kolaylk
salamaktadr. zellikle potansiyel patlayc ortamlarda alanlarn korunmasna ynelik
gerekletirilecek patlama riskinin deerlendirilmesi aamasnda yar kantitatif senaryolarn
oluturulmas ile her durumun gz nnde bulundurulmasn salamaktadr. Tez almas
kapsamnda hazrlanan rehber exLOPA gibi kullanlacak yazlmlarn ihtiya duyduu temel
bilgilerin belirlenmesi iin iyerlerine kolaylk salayabilecektir [27].
zkl gerekletirdii almasnda patlayc ortamlarn teftiinde sk grlen eksikleri
belirtmitir. Bu eksiklikler;
Tehlikeli blgede alma izin sisteminin olmamas
Patlayc ortama uygun makine ve ekipman kullanlmamas
Tehlikeli blgelerde uygun havalandrmann salanmamas
Patlama risk deerlendirmesinin yaplmamas
Gaz szdrmazlk testlerinin gerekletirilmemesi
Statik yk boalmas
Yangnla mcadele sistemlerinin yetersizlii
Bakm onarm ilemlerinin uygun yaplmamas
Aydnlatmann uygunsuzluu
Elektrik tehizatlarnn uygunsuzluu

66
Kimyasallarn yanl depolanmas ve kullanm
eklindedir. zkl bu almada belirttii eksikliklerin ilgili AB mevzuatlarnn ulusal

uygulamada hayata geirilmesi aamasnda yetersiz kaldn belirtmektedir [28].
ABde olduu gibi ulusal lekte de balaycl bulunmayan ama iyerleri iin
uygulama kolayl salayabilecek olan rehberlerin kullanma gemesinin nemini
vurgulamtr. yerlerinin genel i sal ve gvenlii nlemleri konusunda bir bilin
seviyesini salayabilmesine ramen patlayc ortamlar gibi daha komplike alanlarda yardmc
dokmanlara olan ihtiyac ortaya kmaktadr. Tez almas kapsamnda hazrlanana rehber
ile ABde uygulamas olan ve patlayc ortamlara sahip en kk iyerinden en byk iyerine
kadar kullanmnn mmkn olabilecei rehber bu iyerlerinin yasal ykmllklerini yerine
getirmede katk salayabilecektir. zkl almasnda zellikle Byk Endstriyel Kazalarn
Kontrol Hakknda Ynetmelik kapsamnda yer alan iyerlerine ynelik de rehber ihtiyacn
vurgulamtr [28].
67
SONULAR
Ek-1de yer alan kontrol listesinin yakt istasyonlarnda uygulanmas ile sektre dair
baz sonular elde edilmitir. Patlayc ortamlara ynelik en temel nlem olan patlamadan
korunma dokmannn gzlem yaplan 16 iyerinden 11inde hazrland gzlemlenmitir
(ekil 27). Bununla birlikte sz konusu dokmanlarn ierik anlamnda olduka yetersiz
olduu ve temel hususlarn bu dokmanlarda yer almad da belirlenmitir.
Bu hususlardan ilki patlama riskinin zel olarak deerlendirilmesidir. Risk
deerlendirmesinde iyerindeki risklerin belirlenmesi ve nlenmesi kapsamnda almalar
gerekletirilmi olsa dahi, patlama riskinin zel olarak deerlendirilmesi gerekmektedir.
Patlama riskinin zel olarak deerlendirilmesinde;
Patlayc ortamlarn oluma potansiyeli ve oluma skl
Tututurucu kaynaklarn mevcudiyeti ve oluma skl
Patlama sonrasnda meydana gelebilecek sonular
temel alnmal ve alanlarn salk ve gvenliinin korunmas iin nlemler belirlenmelidir.

Tamam OSGBlerden hizmet almakta olan bu istasyonlarn patlamaya zel risklerin
deerlendirilmesi ykmlln %37 (ekil 26) orannda yerine getirebilmesinde
OSGBlerin bu hususta yeterli yetkinlie sahip olmamas da byk bir etkendir.
Patlamadan
korunma
dokman
hazrlanan
iyerlerinde
dokmann
ierii
incelendiinde varsaymsal olarak tehlikeli blge snflar ile tututurucu kaynaklarn

ounlukla belirlendii gzlemlenmektedir. Patlamadan korunma dokman zerinde yaplan
bu gzlemlerde birok istasyonda bu dokmann sabit ablonlar zerinden hazrland
gzlemlenmitir.
Dokman
hazrlayan
istasyonlarn
tamamnn
tehlikeli
blge
snflandrmasn gerekletirmesinde kurulu aamasnda uyum salamakla zorunlu

bulunduklar TS 12820 ve TS 11939 standartlarnn ieriinde belirli yerler iin kabul
edilmesi gereken blgeleri belirtmi olmas gelmektedir [25].
68
ekil 38. Tehlikeli blge ve kuak yaylm snrlarnn varsaymsal olarak tespit
edilmesi[29]
Patlamalarn nlenmesi temel ama olmakla birlikte, meydana gelmesi durumunda

muhtemel etkilerinin bilinmesi ve bu dorultuda etkilerinin asgari dzeyde tutulmas da
byk nem arz etmektedir. Patlamadan korunma dokmann hazrlayan 11 istasyonun
sadece 4 tanesi patlamann muhtemel etkilerini belirlemi ve bu kapsamda yaplmas
gerekenleri belirtmitir (ekil 28). Bununla birlikte bu adm patlamadan korunma
dokmannn temel bir blmdr. Patlamadan korunma dokmannda bu aamay
gerekletiren 4 istasyon ise OSGB ler dnda sadece bu konu zelinde danmanlk destei
almaktadr. Patlamann muhtemel etkileri bilinmeden alnacak nlemler sadece kat stnde
yer alacak ve uygulamada gereklemesi salanamayacaktr. lgili ulusal standartlar
dorultusunda yeni alacak istasyonlarn okul, park, hastane, yerleim yeri vb yerlere
mesafesi belirlenmitir.
Bununla birlikte bu standartlar ncesinde ruhsat alm istasyonlarda bu uygunluk
aranmamaktadr ve istasyonlarn bir blm yerleim yerleri ile i iedir. Bu nedenle
patlamann muhtemel etkilerinin belirlenmesi sadece alanlarn salk ve gvenliinin
korunmas iin deil, toplum iin de olduka nemlidir.
Gzlem yaplan 16 istasyonun 4 datm irketlerinin kurumsal yaplar tarafndan
iletilmektedir (ekil 20). Kurumsal yaplarn ilettii istasyonlarn i sal ve gvenlii
koullar ynnden dierlerine gre ok daha iyi durumda olduu gzlemlenmi ve bu veriler
69
bulgulara da yansmtr. Bununla birlikte datm irketlerinin gerekletirdii uygulamalar

bayi kanallarna yanstamad da ortaya kmaktadr.
Patlayc ortamlara ynelik alnacak nlemlerin maddi arl bayiler tarafndan
olduka fazla grlmekte iken kurumsal olarak datm irketlerince iletilen istasyonlarda bu
maliyetlerin fayda analizi ile dorulanp yerine getirildii grlmtr.
6331 sayl Kanunun getirdii ykmllkler OSGB ler tarafndan btn olarak deil
her biri ayr ayr sreler olarak grlmektedir. Risk deerlendirmesi yaplmas, acil durum
plan hazrlanmas gibi aamalarn birbiriyle etkileimli olarak gerekletirilmesi gerekirken
bu sreler ayr bir sat unsuru olarak grlmektedir. Uygulamann gerekletirildii
istasyonlarn %94nde risk deerlendirmesi gerekletirilmitir (ekil 25).
Yine bu
istasyonlarn tamamnda ilgili ulusal standartlar ve EPDK mevzuatnda da yer bulan bir
ykmllk olmas nedeniyle acil durum plan ile acil durum grevlilerinin belirlenmesi
sreci gerekletirilmitir. Bununla birlikte istasyonlarn %25inde acil durum grevlilerinin
eitimlerinin tamamlanmad gzlemlenmektedir. OSGBlerin sunduu bu temel hizmetlerin
yerine getirilmesine ramen iyerlerine i sal ve gvenlii asndan tm hizmetleri
sunmakla ykml olan bu birimlerin patlamadan korunma aamasnda yetersiz kald
grlmektedir. Teknik alan ynetmelikleri konusunda hem iverenlerin hem de OSGBlerin
yeterince bilgi sahibi olmamas bu aamada nemli bir etkendir. alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlnn da 6331 sayl Kanun ve ilgili tantm ve bilgilendirme toplantlarnda risk
deerlendirmesi ve acil durum ykmllkleri zerine younlamas bu alanda bilgi
seviyesinin artmasn ve ykmllklerin yerine getirilmesini salamtr. Bununla birlikte
alan ynetmeliklerinin de ayn ekilde tantlp, bu konularda da farkndaln yaratlmas
gerekmektedir.
Patlamadan korunma dokmannn ykmllklerin yerine getirilmesi amacyla
srekli kullanmda olan gncel bir dokman olarak kullanlmas olduka nemlidir. Bu
kapsamda bu dokmann nemli hususlar arasnda tututurucu kaynaklarn oluma sklnn
belirlenmesi
ve
zellikle
scak
yzeylerin
scaklk
snflandrmasnn
yaplmas
bulunmaktadr. Bu hususlar dorultusunda bulgular incelendiinde (ekil 29) bu iki hususun

16 istasyondan sadece 4nde gerekletirildii ve bu drt istasyonun da datm irketleri
tarafnda bizzat iletilen ve OSGB hizmetinin yan sra danmanlk hizmeti de alan
70
istasyonlar olduu grlmektedir. Bu husus OSGB lerin i sal ve gvenlii mevzuatnn

genel ykmllklerini iyerlerinde salamaya altn bununla birlikte zel alanlara
ynelik yeterlilik salayamadklarn dorulamaktadr.
zkl nda [4] almasnda belirttii zere patlamalarn nedenleri incelendiinde
patlayc ortamlara sahip bu iyerlerinde alma izin prosedrnn uygulanmamas da yer
almaktadr. Bu durum ilgili mevzuat dorultusunda da yasal bir ykmllktr. Gzlem
yaplan istasyonlarn 9unda ateli alma izin prosedrleri bulunmakta iken 7sinde
bulunmad grlmtr (ekil 30). Bu oran olduka yksektir. Hem yasal ykmlln
yerine getirilmemesi hem de ok temel bir tututurucu kaynak olan ateli almalarn
patlayc
ortamlara
sahip
iyerlerinde
izin
sistemi
ve
talimatlar
dorultusunda
gerekletirilmesi gerekmektedir. Ayn ekilde bakm onarm veya arza durumlarnda

gerekletirilecek faaliyetlerde kaynak almas gibi eitli ilemler nedeniyle tututurucu
kaynaklarn ortaya kmas sz konusu olabilmektedir. Ayrca bu durumlar patlayc ortam
oluma skln etkilemekte ve tehlikeli blge snfnn deimesine neden olabilmektedir. Bu
nedenlerle bakm onarm veya arza durumlarnda hazrlanan talimatlar dorultusunda
almalarn yrtlmesi gerekmektedir.
Bakm onarm ve arza durumlar da zellikle
tehlikeli blge snflandrmasnda dikkat edilmesi gereken temel bir husustur. Normal iletme
koullarnda tehlikeli olmayan bir blm bakm onarm aamasnda veya arza durumunda
boalma ve sznt nedeniyle tehlikeli hale gelebilmektedir. Bu almalarn yakt
istasyonlarnda zellikle baka iverenler tarafndan alt iveren-asl iveren ilikisi kurularak
gerekletirildii grlmektedir. stasyonlarn 6snda bu aamada zel nlemlerin
uyguland; bununla birlikte 10 istasyonda bu hususlarn dikkate alnmad gzlemlenmitir.
Bakm onarm ve arza durumlar iin zel nelmler ve talimatlar gelitirilmesi olduka
nemlidir ve bu hususlara dair blmlere de rehberde yer verilmitir. Bu amala hazrlanan
rehberde ateli alma izni iin bir taslak form da oluturulmutur.
stasyonlarda gerekletirilen en riskli almalar tank temizlii, bakm onarm ve
tank dolumu olarak belirlenebilir. Tank dolum aamas iin zel talimatlarn gelitirilmesi
zorunludur. Tank blmlerinin yeryz ile bulutuu tank kapaklarnn olduu yerler her
zaman evrilmeli ve zerine ara park edilmesine izin verilmemelidir. Gzlem yaplan
istasyonlarn yerleim alan dar olanlarnda bu durumun salanamad ve tank kapaklarnn
st blmlerinin hem gei yolu olarak kullanld hem de zerine ara park edildii
71
grlmtr. Gzlem yaplan istasyonlarda zellikle topraklama talimatlar konusunda

nlemlerin alnd ve hem tanklarda hem de dolum yerlerinde topraklama tesisatlarnn
bulunduu grlmtr. Tank operatrlerine bu konuda zel eitim salama zorunluluu
bulunduundan ilgili talimatlar takip etmektedirler.
zellikle nefesliklerin dolum esnasnda gzlemlenmesi de istasyon sorumlular
tarafndan gerekletirilmelidir. Gzlemlenen istasyonlarn bir ksmnn nefesliklerinin dik
durumda olmad ve ularnn sarard belirlenmitir. Bu durum dolum esnasnda talimatlara
uygun allmad ve yaktn bu blmlerden tatn gstermektedir.
Malzeme gvenlik bilgi formlarnn iyerlerinde Trke olarak bulundurulmas
gerekmektedir. stasyonlar benzin, motorin, motor ya, dizel, cam suyu vb eitli maddelerin
bulunduu yerlerdir. Gzlem yaplan istasyonlarda bu ykmlln ounlukla yerine
getirildii grlmekle beraber 3 istasyonda bu formlarn bulunmad grlmtr (ekil 31).
Patlamadan korunma dokmannn hazrlanmas aamasnda iyerinde bulunan kimyasallara
ait gvenlik bilgi formlarnn dokmann ekinde yer almas da nerilen bir iyi uygulamadr.
Gzlem yaplan istasyonlarn tamam ATEX hkmlerine uygun sertifkalandrlm
ekipmanlar kullanmaktadr (ekil 32). Bu husus ilgili ulusal standartlar tarafndan zorunlu
tutulduundan iyerleri tarafndan bu ykmllk yerine getirilmektedir.
Teknik nlemlerin yannda organizasyonel nlemlerde yakt istasyonlar iin byk
nem tamaktadr. Patlayc ortamlara sahip olan iyerlerinin her trl teknik nlemi
almasnn yan sra alanlarn eitimi ve farkndal da nem tamaktadr.
Yakt istasyonlarnda alanlarn rnein, sigara, cep telefonu kullanmamas
gerektii, risk deerlendirmesi kapsamnda dikkat etmesi gereken hususlar, patlama ve yangn
durumunda yaplmas gerekenler alanlara verilecek zel eitimlerle salanabilecektir.
yerinde bulunan yanc sv ve gazlarn temel baz zelliklerinin alanlarca
bilinmesi nemlidir. Bu maddelerin yanc, patlayc veya toksik nitelikte olduu,
etkileimlerinin olmas durumunda ne yaplmas gerektii ve nasl depolanaca gibi temel
bilgiler alanlarca bilinmelidir. stasyonlardan sadece 5inde alanlarn bu konuda bilgi
sahibi olduu bununla birlikte 11inde ise alanlarn bu maddelere ait temel zellikleri
72
bilmedii ortaya kmtr. Yine ayn ekilde patlayc ortamlara sahip iyerlerinde alanlara
bu hususlarda zel eitim verilmesi gerekirken sadece 7sinde bu eitimlerin verildii ortaya
kmtr (ekil 33). Bu durum hem yasal ykmlln yerine getirilmemesi hem de
alanlarn farkndalnn olmamas sebebiyle olduka riskli bir durumdur.
stasyonlarda alanlarn mesleki eitim alma zorunluluu bulunmakla beraber
iveren tarafnda iyeri zelindeki patlama nlemlerine dair eitim verilmesi de ilgili mevzuat
gereince zorunlu tutulmutur. Eitim orannn az olmasnda istasyonlarda eleman
sirklasyonunun olduka fazla olmas byk bir etken olarak belirtilmitir. verenler
alanlarn bu sektr geici i olarak grmesi ve srekliliklerinin olmamas sebebiyle eitim
yatrmlarndan kanmaktadr.
73
ZM NERLER
Gerekletirilen bu tez almas ve saha uygulamalar dorultusunda belirlenen
zm nerileri aada sralanmtr.
1. Elde edilen sonular, gzlem yaplan istasyonlarn tamamnda hizmet sunmakta olan
OSGBlerin de patlamadan korunma dokmannn hazrlanmasna dair almalar
gerekletiremediini ya da bu almalarn gerekletirilmesine dair ivereni
ynlendirmediini ortaya koymaktadr.
2. OSGBlerin i sal ve gvenlii mevzuatnn getirdii risk deerlendirmesi, acil
durum ynetmelii gibi ne kan ykmllklerin yan sra patlamadan korunma,
kimyasallarla alma, biyolojik etkenler vb alan ynetmelikleri konusunda da
kurumsal kapasitelerini artrmalar gerekmektedir.
3. Datm irketleri tarafndan iletilen istasyonlarn i sal ve gvenlii ve patlama
nlemlerine yaklamlar bayi iletmelerine kyasla ok daha iyi durumdadr. Datm
irketleri tarafndan bizzat iletilen istasyonlardaki i sal ve gvenlii yaklamlar
bayilere de yanstlmaldr.
4. Yakt sektr bata olmak zere alan sirklasyonunun fazla olduu sektrler iin
eitim konusunda pratiklii artrarak alanlarn alg dzeyini artrabilecek metotlar
gelitirilmelidir. rnein bilgisayar destekli eitimin iyerinde verilmesi, eitimlerin
yazl materyallere dntrlmesi gibi.
5. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn 6331 sayl Kanunun yan sra patlamadan
korunmaya ynelik tantm ve bilgilendirici seminerlerle iverenler ve alanda alan
profesyonelleri desteklemesi gerekmektedir. Yine ayn ekilde Bakanln alan
74
ynetmeliklerine de zel nlem verip uygulama rehberleri ile desteklemesi

gerekmektedir.
6. Gerekletirilen i sal ve gvenlii teftilerinde patlamadan korunma dokmannn
mevcudiyetinin yan sra ieriine de zel olarak dikkat edilmesi olduka nemlidir.
Bu dokmanda sadece blge snflandrmalar ile tututurucu kaynaklarn yer
almasnn yetersiz olduu, yasal ykmllkler dorultusunda patlamann muhtemel
etkilerinin belirlenmesi, patlama riskinin zel olarak gerekletirilmesi, tututurucu
kaynaklarn sklnn belirlenmesi gibi ok temel hususlarnda belirtilmesi ve
denetlenmesi gerekmektedir.
7. Patlamadan korunma dokman, sadece yasal ykmlln yerine getirilmesi iin bir
ablon olarak kalmamal patlamalarn nlenmesi amacyla etkin olarak kullanlmaldr.
8. Gvenlii Uzmanl ve yeri Hekimlii Temel Eitimlerinin halen uygulamada
olan mfredatnda Yanc, Parlayc ve Patlayc Ortamlar konulu ders bulunmakta
ve ders kapsamnda patlayc maddeler alt bal bulunmaktadr. Alt balk olarak
belirtilen patlayc maddeler ders bal mevzuatn kapsam dndadr. Ders
balnn patlayc ortamlar olarak deitirilmesi uygun olacaktr. Bu ders
kapsamnda patlamadan korunma dokman ve ieriine dair alt balk eklenmesi
gerekmektedir.
9. alanlarn Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Korunmas Hakknda Ynetmelik
ile Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmelik terminoloji bakmndan uyumlu hale getirilerek iki ynetmeliin
birbirinin tamamlaycs halinde kullanlmasnn salanmas gerekmektedir.
10. zellikle tehlikeli blge snflandrmasnda temel olarak kullanlan TS EN 60079
serisi standartlarn ngilizce olanlarnn Trke olarak kullanma sunulmas
gerekmektedir.
11. TSE tarafndan hazrlanp Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnca mecburi standart
haline getirilen TS 11939-Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) kmal stasyonu
Karayolu Tatlar in Emniyet Kurallar ve TS 12820-Akaryakt stasyonlar
Emniyet Kurallar standartlarnn uygulanmasnda zellikle akaryakt sat ve LPG
sat ve servis hizmetlerinin birlikte yrtld ortak istasyonlarda glklerle
karlald gzlemlenmi olup, sz konusu standartlarn hem birbirleri hem de ilgili
dier mevzuatlar arasndaki uyumsuzluklarn giderilmesi gerekmektedir.
75
12. Yakt istasyonlarnda TSE standartlarna uyum zorunluluu ve EPDK mevzuatna

uyumsuzluun ise istasyon kapatma ve idari para cezalar ile cezalandrlmas
istasyonlarn bu mevzuatlar eksiksiz yerine getirmesini salamaktadr. Bununla
birlikte alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnca yaymlanan ve yrtlen
alanlarn Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Korunmas Hakknda Ynetmelik
kapsamndaki
ykmllklerin
yerine
getirilmesinde
skntlar
yaand
belirlenmitir. Bu kapsamda farkndaln artrlmas iin alma ve Sosyal Gvenlik

Bakanl
tarafndan
eitim
ve
seminerlerin
gerekletirilmesi,
teftilerin
sklatrlmas ve yakt istasyonlarnda iveren dernekleri ile ibirlii yaplmas faydal

olacaktr.
13. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn tantm faaliyetleri ve farkndalk artrma
almalarnda 6331 sayl Kanun ve genel dzenlemelerinin yannda teknik
ynetmelikler konusunda da faaliyetler gerekletirmesi gerekmektedir.
14. OSGB lerin alanlarn Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Korunmas Hakknda
Ynetmelik kapsamnda yetkinliklerinin artrlmas gerekmektedir.
15. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn patlamadan korunma dokmannda
bulunmas gereken hususlar belirleyecek ekilde alanlarn Patlayc Ortamlarn
Tehlikelerinden Korunmas Hakknda Ynetmelik kapsamnda mevzuat deiiklii
veya destekleyici ikincil dokmanlar kullanma sunmas gerekmektedir.
76
KAYNAKLAR
[1] Non-binding Guide of Good Practice for implementing of the European Parliament and
Council Directive 1999/92/EC on minimum requirements for improving the safety and health
protection of workers potentially at risk from explosive atmospheres, European Commission
DG Employment and Social Affairs Health, Safety and Hygiene at Work-2003: 2-46.
[2] Aydn, S., 94/9 ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve Belgelendirme, 2012.
[3] Terziolu, N., Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim, 2012.
[4] zkl, ., Industrial Injuries within Fire and Explosion Investigations and Reports of
Labor Inspection Board.
[5] Crowl, Daniel A., Understanding Explosions, New York: CCPS, 2003.
[6] Hazardous Location Guide, Appleton 2010.
[7] SGK statistik Yllklar, 2008-2012.
[8] Trkiye AB lerleme ve Genileme Stratejisi Raporu-2012.
[9] alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas Hakknda Ynetmelik, SGB, 2013
[10] Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
Ynetmelik, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl, 2006.
[11] Sal ve Gvenliine likin yeri Tehlike Snflar Teblii,2013.
[12] Petrol Sanayi Dernei 2012 Sektr Raporu,2013.
[13] EPDK Petrol Piyasas Sektr Raporu, 2012.
[14] TK 2012 Enerji satistikleri, 2013.
[15] TS 12820 Akaryakt stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standard.
[16] Explosion Protection Theory and Practice, Phoenix Contact.
[17] Potentially Explosive Atmosphere Guide EU Directive European Industrial Gases
Association, 2005.
[18] TS 11939 LPG kmal stasyonlar Emniyet Gereklilikleri Standard.
[19] Explosion Protection, Yokogawa Electric Corporation, 2004.
[20] Area Classficiation For Gas Extraction, Utilisation and Combustion, Industry Code of
Practice, ESA, ICoP2, Edition 1, 2005.
[21] Kimyasal Maddelerle almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda Ynetmelik,
SGB, 2013.
[22] Explosion Protection In Small And Medium-Sized Enterprises, Austrian Federal
Ministry of Labour, Social Affairs and Consumer Protection, 2012.
77
[23] Svlatrlm Petrol Gazlar ve Akaryakt Sat ve Servis stasyonlarnda Sal ve

Gvenlii Proje Denetimi Deerlerndirme Raporu, TKB, 2005.
[24] Boya retimi Yaplan yerlerinde Sal ve Gvenlii Proje Denetimi
Deerlendirme Raporu, TKB , 2005.
[25] Dumitra, T., Practical Aspects Regarding the Explosion Prevention and Protection
Against Explosions Activity, 2010.
[26] Kang, J., Liang, W., ve ark., A new risk evaluation method for oil storage tank zones
based on the theory of two types of hazards, 2014.
[27] Markowski, A.S., exLOPA for explosion risks assessment, 2007.
[28] zkl, ., ATEX Direktifleri erevesinde Zone Snflandrmas ve Haritalandrma,
2011.
[29] International Electrotecnic Comite [evrimii] www.iecex.com/comittee_documents.htm
[Eriildi: 10 Ocak 2014]
78
EKLER
EK.1. Yakt stasyonlarnda Uygulanan Kontrol Listesi
Evet
Kontrol Listesi
1
2
3
4
5

Patlayc ortam oluabilecek blmler
belirlenmi mi?
Bu blmlerde patlayc ortama neden olan
kaynak belirlenmi mi? (kimyasal, toz, sis vb.)
yerinde
bulunan
kimyasal
maddelerin
gvenlik bilgi formlar mevcut mu?

patlama
limitleri/zellikleri
personelce
biliniyor mu?
7
8
9
10

yerinde kullanlan ekipman tehlikeli blge
snflarna uygun mudur? ( EX/ATEX)
Tututurucu
kaynaklarn
oluma
skl
belirlenmi mi?
Eer tututurucu kaynak olarak scak yzey
11 mevcut ise scaklk snflandrlmas yaplm

m?
12
13
Ateli almalara dair alma izin prosedr

var m?
Bakm onarm veya arza durumlarnda zel
nlemler uygulanyor mu?
14 Patlamaya kar zel nlemler uygulanyor mu?

15 Patlamann muhtemel etkileri belirlenmi mi?
79
Hayr
Aklama
16
Tehlikeli yerler salk ve gvenlik iaretleri ile

iaretlenmi mi?
17 Acil durum plan mevcut mu?

18
19
20
21
22

belirlenmi mi?
eitilmi mi?
Patlama ve yangnlarla ilgili olarak alanlara
zel eitim verilmi mi?
alanlar iin alma talimatlar hazrlanm
m?
Alt iverenler mevcut ise onlarn alanlarna
ilikin alma talimatlar hazrlanm m?
80
EK.2. Patlayc Ortamlarda Sal ve Gvenlii Rehberi
81
ZGEM
Kiisel Bilgiler:
Ad Soyad: Hande Seray TUNCAY
Doum Yeri ve Tarihi: Elbistan / 29.05.1986
E-Posta: htastekin@csgb.gov.tr
Eitim Bilgileri:
Lise: Fethiye Kemal Mumcu Anadolu Lisesi
Lisans: Maden Mhendislii / Orta Dou Tenik niversitesi (2004-2009)
Yksek Lisans : Linyit Madenciliinde Srdrlebilir Kalknma
Prensiplerinin Uygulanmas/ Orta Dou Tenik niversitesi (2010-Devam)
Yabanc Dil:
ngilizce (leri seviye-okuma, yazma, konuma)
Franszca (Balang seviye)
Bilgisayar Bilgisi:
MS Office Uygulamalar, Cad-Key, Surpac, Micromine
Tecrbeleri:
1) MTB Enerji Danmanlk orum-Mecitz kmr arama projesi, fizibilite almalar,
evresel uygunluk raporlamas (08.2009- 12.2010)
2) alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Sal ve Gvenlii Genel Mdrl (2011 - )
Kurs ve Eitim Bilgileri:
1) Risk Deerlendirmesi / SG Ynetim Sistemleri / Ergonomi / Eiticilerin Eitimi
(2011 / DGUV Academy / Dresden)
2) Eiticilerin Eitimi (45 saat) (2011 / Abant-Bolu)
82

Akaryakıt Istasyonları Tezi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akaryakıt Istasyonları Tezi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ALIMA VE SOSYAL GVENLK BAKANLII

YAKIT STASYONLARI ZELNDE PATLAYICI

Hande Seray TUNCAY

YAKIT STASYONLARI ZELNDE PATLAYICI

Hande Seray TUNCAY

Do. Dr. Yasin Dursun SARI

Dr. Havva Nurdan Rana GVEN

Genel Mdr Yrd.

Genel Mdr Yrd.

Yukardaki imzalarn ad geen kiilere ait olduunu onaylarm.

Amerika Petrol Enstits (American Petroleum Institute)

Patlayc Ortamlar (Explosive Atmospheres)

Avrupaya Uygunluk (Conformit Europenne)

Kanada Elektrik Kodu (Canadian Electrical Code)

Avrupa Birlii Elektroteknik Standard Komitesi (European

Bayi Mlk- Bayinin lettii (Dealer owned, dealer operated)

Avrupa Normu (European Norm)

Enerji Piyasas Dzenleme ve Denetleme Kurulu

Uluslararas Elektroteknik Komisyonu (International

Tefti Kurulu Bakanl

Kk ve Orta Byklkte letme

Svlatrlm Petrol Gaz (Liquefied Petroleum Gas)

Uluslararas Elektrik Kodu (National Electric Code)

Ortak Salk ve Gvenlik Birimi

Sosyal Gvenlik Kurumu

Trk Standartlar Enstits

Trkiye statistik Kurumu

zellikle patlayc ortamlar iin alnacak nlemler, blge snflandrmalarnn

ekil 1. Boalma kaynaklar [1]

LPG retim, Dolum ve Datm Tesisleri

Trafo Merkezleri ve malathaneleri

Frn ve Elektrostatik Boya Yaplan yerleri

Tehlikeli blgede alma izin sisteminin olmamas

Patlayc ortama uygun makine ve ekipman kullanlmamas

Tehlikeli blgelerde uygun havalandrmann salanmamas

retim atklarnn izlenmemesi

Patlamaya ynelik zel risk deerlendirmesinin yaplmamas

Gaz szdrmazlk testlerinin gerekletirilmemesi

Yangnla mcadele sistemlerinin yetersizlii

Bakm onarm ilemlerinin uygun yaplmamas

Patlamadan korunma dokmannn hazrlanmamas

Elektrik tehizatlarnn uygunsuzluu

Kimyasallarn yanl depolanmas ve kullanm

raporlarnda yangn ve patlama olaylarndaki nedenleri aadaki ekilde belirlenmitir [4].

Kimyasallarn kullanm, tanmas ve depolanmas ile ilgili yeterli bilgiye sahip

yerinde kullanlan kimyasaln malzeme gvenlik bilgi formlarnn temin edilmemesi

Makineler ve yanc svlarn uygun ekilde kullanlmamas veya depolanmamas

Birbiri ile reaksiyona girebilecek kimyasallarn ayn alanda depolanmas ya da yanc

Bo ve dolu kimyasal bidon, f, teneke vb. kaplarn bir arada depolanmas

Dier blmelerden yeterince yaltlmam tehlikeli blgeler

Yetersiz bakm ve temizlik almalar

Patlayc ortamlarda gerekli risk deerlendirme almalarnn yaplmam olmas

Patlayc ortam snflandrmasnn (Blge snflandrlmas) yaplmam olmas

Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlmas gereken elektriksel ekipmanlarn alev

Patlayc ortama uygun elektriksel ekipmann seilerek kullanlmamas (Blge ile

Statik elektrik dhil olmak zere tututurma kaynaklarnn belirlenmemi olmas ve

Personelin eitim ve yetersizlii

Gerekli gaz lm ve yangn kontrol sistemlerinin bulunmamas

Yangn hidrant veya dolaplarnn nnde malzeme depolanmas sonucu mdahalede

Yangn tatbikatlarnn periyodik olarak yaplmamas

Yanc ve parlayc kimyasal madde kullanlan alanlarda alma talimat ve

Tututurucu kaynaklarn iyerlerinde grlme skl