You are on page 1of 5

6/24/2015

Situacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativovenezolano

RevCubanadeInvestigacionesBiomdicas.201534(1)
COMUNICACINBREVE

Situacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativo
venezolano

CurrentstatusofresearchintheVenezuelaneducationsystem

MSc.JosLuisCoronaLisboa
UniversidadNacionalExperimentalFranciscodeMiranda.Venezuela.

RESUMEN
Elensayoreflexivotuvocomopropsito,reconstruiryanalizar,lasituacinactualdelprocesode
investigacincientficaenelcontextoeducativovenezolano.Seofreciunarealidadcrticasobrela
aprehensinycomprensinencuantoainvestigacinserefiereylosdistintosfactoresquehan
influidodemaneraimportanteensuorientacin,ascomo,laproblemticainmersadentrodela
misma,basadoenunanlisisdocumentaldetrabajoscientficosvenezolanosylibrospublicados
respectoaltemapartedesdelaciencia,hastaelescenarioinvestigativodeVenezuela.Se
concluy,quesedebeconcientizareinternalizarlaimportanciadeestimularlaformacinde
investigadoresenelsubsistemadeeducacinsecundariayuniversidades,comprometidosconla
sociedad.
Palabrasclave:sistemaeducativo,investigacin,Venezuela.

ABSTRACT
Thepresentreflectionassayisaimedatreconstructingandanalyzingthecurrentstatusofscientific
researchintheVenezuelaneducationalcontext.Acriticalviewispresentedoftheprocessof
knowledgeacquisitionandunderstandingintheframeworkofresearch,thevariousfactors
influencingitsorientation,andtheproblemsaffectingitsdevelopment,basedondocumentanalysis
ofVenezuelanscientificstudiesandbooksonthesubject,rangingfromscienceingeneralto
researchconductedinthecountry.Itisconcludedthatsensitizationactionsshouldbeperformed
aimedtoraiseawarenessoftheimportanceofencouragingthetrainingofresearcherscommitted
tosocietyaspartofsecondaryanduniversityeducation.
Keywords:educationalsystem,research,Venezuela.

http://bvs.sld.cu/revistas/ibi/vol34_1_15/ibi08115.htm

1/5

6/24/2015

Situacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativovenezolano

INTRODUCCIN
Elconocimientocientfico,eslabasefundamentalparagenerarnuevasperspectivasobjetivas
respectoalarealidadquevivimos.Sonlasuniversidades,lasprincipalesprotagnicaenel
desarrollodelascondicionesidneasparaincentivarlacuriosidadylaproduccindetalento
humanocapazdecambiarparadigmastradicionales,pornuevosenfoquestecnolgicosysociales,
enunapocaenqueelconocimientoesunadelasprincipalesfuentesdeliberacin.
Enestesentido,lasmximascasasdeestudiovenezolanasdebenasignaralainvestigacin,el
papelestratgicoyprincipalquelecorrespondeenlaproduccindenuevoconocimiento.Es
lamentable,quelaburocracia,lafaltadeincentivosalarialyeldivorcioparcialentrelaspolticas
delEstadoylasinstitucionesdeeducacinprimaria,secundariayuniversidades,hanmermadoen
loconsiderable,laformacindenuevosinvestigadores,aunadoalpocointersindividualdel
docenteparallevaracabodichatarea.1Sobrelabasedeloantesplanteado,elpropsitodeeste
ensayo,esargumentaryanalizarlasituacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativo
venezolano.
CONTEXTOACTUALYPROBLEMTICADELAINVESTIGACINENVENEZUELA
Desdeelpuntodevistaconceptualyprocedimental,lainvestigacin,eselartedellevaracaboun
procesominuciosobienplanteado,seutilizalosmtodosgeneralesdelaciencia(anlisis,sntesise
interpretacin),conlafinalidaddeaportarnuevosconocimientosydescubrimientos,enunrea
especficadelasciencias,yasean,experimentalesosociales,ensusdistintosmatices.No
obstante,slopodemoshablardeciencia,silamismarepresentaunbeneficioparalasociedad,sin
menoscabodelaportesurgidodedichainvestigacincientfica,esdecir,noimportasilas
derivacionesdelprocesoinvestigativoseanonomagnficasodeslumbrantes.
EnVenezuela,lainvestigacineducativaesreciente(unaproximadode60aos).Ensusinicios,
duranteladcadadeloscincuentas,lainvestigacineducativaestuvoasociadaalreadela
planificacineducativa,orientndoseenloprincipalalestudiodelasnecesidadesdelsistema
educativo(controlyevaluacin).Luego,seincluylasistematizacindelosdistintosprocesosde
educacin(objetivos,propsitos,tcnicasyrecursos)entodosloscomponentesdelsistema
educativo.Sinembargo,estesistematradicional,nosatisfacalasexpectativasyrequerimientos
delsistema,hastallegaralaactualplanificacinporcompetencias,tambinllamadaplande
gestindeaprendizajes.2,3
Estanuevaformadeplanificacinporcompetencias,buscaundesempeocomplejoqueintegrade
maneradinmicalastresdimensionesdelsaber(saberconocer,saberhacerysaberser)
aplicadosaactividadesyalaresolucindeproblemasdelmundoreal,demanerainterconectada
conlascaractersticasdelcontextosocial,conelqueinteractaelestudiante,centradoenel
aprendizajeylagestindenuevosconocimientos,sinnecesidaddeentrarenunaesferaesttica,
comoocurreenlaplanificacineducativatradicional.3
Enestamismadcada,ocurrenunaseriedecambiosdesdeelpuntodevistainvestigativo.Secrea
laAsociacinVenezolanaparaelAvancedelaCiencia(ASOVAC),conformadaporungrupo
reducidodeinvestigadoresprovenientesdelasuniversidadesvenezolanas.Estaasociacin,
favorecilaconformacindecomunidadescientficasatravs,delaconcentracindeesfuerzos
colectivosentornoalaactividadinvestigativa,encontraposicinalosesfuerzosindividualesde
algunosdocentesuniversitarios.4
Asimismo,en1952,seformaelInstitutodeInvestigacionesMdicasFundacinLuisRochepara
resolverproblemasnacionalesolocalesdelamedicinanacional.Igual,sefundaelInstituto
http://bvs.sld.cu/revistas/ibi/vol34_1_15/ibi08115.htm

2/5

6/24/2015

Situacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativovenezolano

VenezolanodeNeurologaeInvestigacionesCerebrales(IVNIC),lideradoporelDr.Humberto
FernndezMorn.stediopasoalacreacinen1959delInstitutoVenezolanodeInvestigaciones
Cientficas(IVIC),concarcterdeInstitutoautnomo,basadoenelprincipiode
multidisciplinariedadyadscritoalMinisteriodeSanidadyAsistenciaSocialdeesapoca.Eneste
mismocontexto,seapruebalaLeydeUniversidades,ascomo,losConsejosdeDesarrollo
CientficosyHumansticos(CDCH),dandoinicioaprogramasdebecasylainstauracindevarios
centroseinstitutosdeinvestigacin,comoloeselCentrodeEstudiosdelDesarrollo(CENDES)en
1961,convirtindoseenelactualFondoNacionaldeInvestigacionesCientficasyTecnolgicas
(FONACIT).
Sinembargo,dichasinstitucionesseencuentranadscritasalMinisteriodelPoderPopularparala
EducacinUniversitaria,CienciayTecnologa(MPPEUCT).Estasituacinesdelicada,yaqueel
MPPE,tienedentrodesuspropsitos,elfortalecimientodelainvestigacinentodoslos
subsistemasquelocomponen(inicial,primariaysecundaria).Eslamentable,quesueleversecon
frecuenciaenmuchasinstitucionesdeeducacininicial,primaria,secundariayuniversidades
venezolanas,profesoresquenorealizanactividadesdeinvestigacinesunodelostrespilares
fundamentalesdeunprofesionaldelaeducacin:docencia,investigacinyextensin.Entonces,
cabelasiguientepreguntacmoformarunfuturoinvestigador,sieldocentenorealiza
investigaciones?esunatristerealidad,noesnecesarioestaradscritoaunalneadeinvestigacin
enlainstitucindondelaboramos,parapoderrealizarlasmismas.Tenemosqueserconscientesde
lagranresponsabilidadquetenemosyelvalordeasumirlasparadaruncambiosignificativoa
nuestrarealidadeducativa.
Apartirdelosaos90,seapreciunaugeimportanteenelcampodelainvestigacineducativa,
dandopasoalaresolucindeproblemaspormediodeestudiosdetipocuantitativoycualitativo.5A
pesardeello,ennuestrasinstitucionesuniversitariasexisteunaclaradisociacinencuantoalos
mtodosdeinvestigacin.Enlasuniversidadesexperimentales,empleanelmtodocualitativo
comorequisitoparalarealizacindetesisdegradoyenlasuniversidadesautnomas,elmtodo
cuantitativooelmtodosociocrtico(mixto),locual,esunerrorideolgico,polticoy
paradigmticoquedebedesaparecerporcompletodenuestrasmximascasasdeestudio.
Noobstante,laproblemticadelainvestigacineducativaenVenezuela,vamsalldelusode
cualquiermtododeinvestigarocreacindecentrosdeinvestigacin,dichoconflictolorepresenta
lapocaproduccincientficaeintersporpublicarenlascasasdeestudio(escuelassecundariasy
universidades).6Lacarenciadeinvestigadoresenelpas,esuntemaquecobracadada,mayor
vigenciaeimportancia.Lascrticassealanalaeducacinuniversitariacomolaresponsabledeno
formarbuenosinvestigadores.Apesardeello,Rivas7creequelarazdelproblemanoesla
universidad,sinolaformacinquelosestudiantesrecibenenlosprimerosnivelesdesueducacin
(primariaysecundaria),laescuelanoformaparalainvestigacin,aldescuidarlaenseanzadela
lecturaylaescrituracomolasherramientasbsicasdeuninvestigador.
Elinvestigador,esunproductohbridodeunaformacinimpulsadayejecutadaporlaspolticasdel
Estado,apoyadasporunalegislacinenmateriaeducacionalespecficaydesarrolladapordiversas
institucionesentodossusnivelesysubsistemas,quedebenestarbiendotadasparacumplirconlos
finespropuestosenlaley.Porlotanto,elxitooelfracasoenlaformacindeprofesionales
investigadoresencualquierreadelasciencias,dependerengranpartedelaasertividad,rapidez
ylaeficienciaconlaqueseapliquendichasleyes.8Enestemismoordendeideas,seconcibela
ideadequeelinvestigadorsehace,semoldeayseforma.Porello,sedebeeducarparala
investigacin,porlainvestigacinyparalaformacindeinvestigadorescapacitados,queden
respuestatil,completayoportunaalaresolucindeconflictosexperimentalesysociales.Eneste
sentido,tenemosresponsabilidadtodoslosactoresquehacemosvidaenelquehacereducativo:
personalacadmico,directivosyestudiantes.
Tambin,esbiensabidoeldistanciamientoentreelEstadoylasinstitucioneseducativas
venezolanas,quienesensugranmayora,carecendeinfraestructurapropia,laboratorios,entre
otros,parallevaracaboactividadesdeextensineinvestigacin,aunadoaldetrimentosalarial,
http://bvs.sld.cu/revistas/ibi/vol34_1_15/ibi08115.htm

3/5

6/24/2015

Situacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativovenezolano

quedesmotivalaaccindocente.Sinembargo,lainvestigacinnoenriqueceyseconsidera
pertinenteseguirdandoaportesatravsdelainvestigacin,yaseaexperimentalosocial,e
incentivaralosestudiantes,paraqueseantilesalasociedaddondesedesenvuelven.La
investigacin,juegaunpapelestratgicoyacadmicodentrodelasinstitucionesdeeducacin,por
serunaactividadgeneradoradeconocimientosylaformacindeindividuoscrticosyreflexivos,
encargadosdeinterpretarycambiarlarealidad.Adems,debuscarnuevasalternativasdesolucin
aladiversidaddelosproblemassociales.

CONSIDERACIONESFINALES
Segnloexpuesto,sedebeconcientizareinternalizarcrticamentelasituacinquesevivedesdeel
puntodevistainvestigativoenelpastomandoloscorrectivosnecesariosypolticasasertivas,que
fomentenensumximaexpresinlainvestigacincientfica,comobasefundamentalparael
avancedelaciencia,tecnologaeinnovacin,enbeneficiodenuestrasociedad.

REFERENCIASBIBLIOGRFICAS
1.PolancoY.Launiversidadvenezolanaylaformacindeinvestigadores.RevistaCienciasdela
Educacin.20032(22):18598.
2.MartnezA.RetrospectivadelprocesodeinvestigacineducativaenVenezuela.RevistaFACES.
2008(14):110.
3.SalcedoA.Investigacineducativa.VenezuelaenLatinoamricasigloXXI.1raEdicin.Editorial
delCentrodeInvestigacionesEducativas(CIES).Caracas,Venezuela.2011:240.
4.PereiraL,SurezW,HernndezJ.Problemasdelainvestigacinenlasuniversidades
venezolanas.RevistaEspacios.2008(25):2541.
5.FernndezA.Laformacindelinvestigadorvenezolano.Untrnsitoalaluzdelpensamiento
complejo.RevistaEducere.2009(45):299304.
6.HurtadoJ.Retosyalternativasenlaformacindeinvestigadores.DocenciaUniversitaria.2002
(1):12933.
7.RivasB.Lacarenciadeinvestigadoresysurelacinconlasdeficienciasenlaformacinparala
lecturaylaescritura.RevistaUniversitariadeInvestigacinyDilogoAcadmico.20128(2):406.
8.QueroV.Cmoformarundocenteinvestigador?Educare.2008:12(1):18.

Recibido:12denoviembrede2014.
Aprobado:15dediciembrede2015.

JosLuisCoronaLisboa.UniversidadNacionalExperimentalFranciscodeMiranda.Venezuela.
http://bvs.sld.cu/revistas/ibi/vol34_1_15/ibi08115.htm

4/5

6/24/2015

Situacinactualdelainvestigacinenelsistemaeducativovenezolano

Correoelectrnico:joseluiscoronalisboa@gmail.com

http://bvs.sld.cu/revistas/ibi/vol34_1_15/ibi08115.htm

5/5

You might also like