julije knifer

meandar,

1963.

17

jea denegri

jedan prilog
tumaenju
slikarstva
julija knifera

julije knifer
meandar, 1960.

18
K n i f e r o v o s u d j e l o v a n j e na v a n o j k r i t i k o j i z l o b i
O l t r e l ' i n f o r m a l e , k o j u su 1963. u S a n M a r i n u
o r g a n i z i r a l i G . C. A r g a n , P. R e s t a n y i V . A g u l i e r a - C e r n i , p r u i l o j e n e k e i n d i k a t i v n e p o d a t k e za stil
sku k l a s i f i k a c i j u n j e g o v a s l i k a r s t v a i p o m o g l o j e
odreivanju njegova mjesta u aktualnim plastikim
g i b a n j i m a . A r g a n o v a i n t e r p r e t a c i j a p r a v a c a to su
se j a v i l i n a k o n i n f o r m e l a n i j e p o d r a z u m i j e v a l a r e
valorizaciju onih formi koje je informel uinio ne
o d r i v i m a sa s e m a n t i k o g i e k s p r e s i v n o g stanovita
(tu se p r i j e s v e g a m i s l i l o na p o s t k u b i s t i k u g e o m e
t r i j s k u a p s t r a k c i j u i s l i k a r s t v o tzv. a p s t r a k t n o g

p e j z a i z m a ) , v e se z a s n i v a l a na i s t i c a n j u
onih
u s m j e r e n j a k o j a su se j a v i l a k a o r e a k c i j a n a m o
m e n t k r i z e o b l i k a i o t v a r a l a se k a o a l t e r n a t i v n e
perspektive prerastanja informela u dijapazonu koji
su s a i n j a v a l i p o p - a r t i n o v i r e a l i z a m na p l a n u
o b n o v e p r e d m e t n o g z n a e n j a , te v i z u e l n a i k i n e
tika istraivanja i n o v a a p s t r a k c i j a na
planu
o b n o v e formalne organizacije plastikih jezika. U
d u h u o v e p o s t a v k e b i l o j e u s l u a j u K n i f e r o v a sli
k a r s t v a o d m a h u o e n o da j e r i j e o n o v o m t i p u g e o m e t r i z m a to n e slijedi p r i n c i p e p o s t m o n d r i j a n o v ske r e d u k t i v n e m e t o d e p o k o j o j se d o g e o m e t r i j s k e

julije knifer
meandar, 1960.

19
strukture dolazi apstrahiranjem
opisnih
oznaka
p r e d m e t n e f o r m e , v e se n a p r o t i v , p o d r a z u m i j e v a
jui rasap svake h o m o g e n e formalne j e z g r e u inform e l u , p o l a z i o d t a b u l e rase, o d j e d n o g e l e m e n t a r
n o g entiteta linije, b e s k o n a n o p o n o v l j i v o g r i t m a
ili m o n o h r o m n e p o v r i n e ( k a k o j e tada p i s a o E.
Castellani) s c i l j e m da se p o n o v o d o e d o j a s n o o d
reene i stabilne dimenzije d u h o v n o g
znaenja
slike. N a v e d e n a i z l o b a u S a n M a r i n u , na k o j o j j e
d o l a d o izraaja m n o g o s t r u k o s t teza to u s v o j o j
osnovi sadre n o v u strukturalnu organizaciju g e o
metrijske forme, nije mogla, z b o g v r e m e n s k e bli

zine r e g i s t r i r a n i h p o j a v a , p r u i t i p o s v e p r e c i z n u
stilsku a r g u m e n t a c i j u za s v e i z l a g a n e o b l i k e , t a k o
da j e i K n i f e r o v a p o z i c i j a u t o m t r e n u t k u ostala
n e r a s v i j e t l j e n a u s v o j o j sutinskoj j e z i k o j o z n a c i .
D a n a s se m e u t i m , p o t o j e g r a n a n j e s t a n o v i t a
unutar o p e g geometrijskog karaktera forme dolo
d o v r l o u d a l j e n i h p o l a r i t e t a , j a s n o v i d i da K n i f e r
nije i m a o b i t n i h s r o d n o s t i s e k s p e r i m e n t a l n o m l i n i
j o m o r t o d o k s n i h n o v i h t e n d e n c i j a b e z o b z i r a na
to to j e s u d j e l o v a o na n j i h o v i m p r v i m i z l o b a m a ,
v e j e p r i p a d a o struji i s k l j u i v o p i k t u r a l n e o b n o v e
o r g a n i z a c i j e slike ( k o j u su na i z l o b i u S a n M a r i n u

julije

knifer

meandar, 1961.

20
najbolje tumaili Morris Louis, Noland i Dorazio),
o b n o v e koja j e u svojoj osnovnoj ideji
nastojala
odrati daljnju m o g u n o s t apstraktnog slikarstva
to j e u p r a v o u toj p o s t i n f o r m e l n o j situaciji b i l o
izloeno snanoj reakciji n o v e p r e d m e t n e ikonogra
fije u p o p - a r t u i n o v o j f i g u r a c i j i . P o k a z a l o se,
m e u t i m , da j e o v a u p o e t k u p r i l i n o i z o l i r a n a
struja i s p o l j i l a m n o g o vitalnosti, t a k o da j e p o s l j e d
njih godina uoljiva snana ekspanzija j e d n o g n o
v o g tipa g e o m e t r i z m a ( k o j i j e , da se z a d r i m o s a m o
na p o j a v a m a u a m e r i k o m s l i k a r s t v u , d o i v i o m n o
g o s t r u k e p o l a r i z a c i j e i d o b i o razliita t e o r i j s k a tu

maenja, u Post Painterly Abstration Clementa

Greenberga,
Cool
painting Irvinga
Standlera
i S i s t e m i c p a i n t i n g L a w r e n c e a A l l o w a y a ) , to nas
n a v o d i na z a k l j u a k da taj k a r a k t e r e k s p r e s i j e
predstavlja dominantni smjer apstraktnog slikar
stva p o s l i j e 1960. g o d i n e . U r e g i s t r i r a n j u tih p o j a v a
na e v r o p s k o m t e r e n u , k o j e su se o s o b i t o e k s p a n
zivno ispoljile m e u mlaim engleskim (Riley,
Denny, Sedgley, Jarrey, W a u x , H o y l a n d i drugi)
i n j e m a k i m slikarima (Fruhtrunk, Pfahler, Quinte,
G a u l , O e h m i d r u g i ) , n a i i e m o i na m j e s t o J u l i j a
K n i f e r a , i to n e k a o j e d n o g o d p r a t i l a c a v e k a o

Julije knifer
meandar, 1962.

21
j e d n o g o d aktivnih uesnika u samoj matici ovih
g i b a n j a : n a i m e , n j e g o v i p r v i m e a n d r i n a s t a l i su
j o 1960, d a k l e u v r i j e m e k a d s e j o nisu n a s l u i
vale dananje konture n o v e geometrijske apstrak
c i j e , a n j e g o v a d a l j n j a r a z r a d a tada z a p o e t o g p l a s t i k o g p r o b l e m a o t k r i l a j e na s a m o s t a l n o j i z l o b i
u Gradskoj galeriji suvremene umjetnosti u Z a
g r e b u , u s i j e n j u 1966., p r a v e d i m e n z i j e j e d n o g s l o
e n o g i u j e d n o k o n c e n t r i r a n o g i n d i v i d u a l n o g staja
lita. S v e to n a v o d i m e na z a k l j u a k da u K n i f e r o v u
djelu, koje j e tako esto bilo o c j e n j i v a n o kao mar
ginalna pojava u s u v r e m e n o m hrvatskom
slikar

stvu, t r e b a z a p r a v o v i d j e t i j e d a n o d o n i h r i j e t k i h
doprinosa koje je jugoslavenska umjetnost posljed
n j e g d e c e n i j a dala o p i m k r e t a n j i m a a k t u a l n i h p l a s t i k i h j e z i k a , i s t i u i p r i t o m da u i r e m s t i l s k o m
kompleksu, k o j e m u pripada, n j e g o v o slikarstvo za
uzima ne samo vremenski rano v e i problemski
izvorno mjesto.
P o e c i K n i f e r o v a s l i k a r s k o g p u t a o b i l j e e n i su stu
dijem nekih osnovnih kubistikih i puristikih prin
cipa, a p o v l a e n j e m r a d i k a l n i h z a k l j u a k a iz tih

julije knifer
meandar

22
p o u k a o n o k o 1957.1958. ulazi u p o d r u j e g e o m e
trijske a p s t r a k c i j e v r l o s t r o g i h f o r m a l n i h o z n a k a :
redukcija u p o t r e b e b o j a i ortogonalni sistem d i o b e
s l i k a n o g p o l j a , k a r a k t e r i s t i n i za k a s n i j e m e a n
d r e , v e se o v d j e o t k r i v a j u u s v o j i m p r v i m j a s n i m
n a g o v j e t a j i m a . T r e b a istai d a j e taj K n i f e r o v a f i
nitet p r e m a g e o m e t r i j s k o j o r g a n i z a c i j i p l o h e n a s t a o
izvan utjecaja eksatovske klasike ranog Picelja,
nasuprot
ijoj racionalnoj harmonizaciji odnosa
p r a v i l n i h l i k o v a u p r o s t o r u o n tei t r a e n j u j e d n o g
tada j o u v i j e k n e o d r e e n o g u n u t a r n j e g i n t e n z i t e t a
u grai krajnje saete f o r m a l n e cjeline. U daljnjoj

etapi s v o g r a z v i t k a u t o k u 1959. ta s k l o n o s t s p i r i tualizaciji p l a s t i k e t e m e o d v e l a j e K n i f e r a u b l i

zinu pojedinih iskustava suprematizma
Kazimira
Maljevia; tim e d o d i r o m n j e g o v o slikarstvo p o
p r i m i t i n e k a , i n i se, o s n o v n a i k o n s t a n t n a o b i l j e j a :
K n i f e r o v p l a s t i k i g o v o r istih g e o m e t r i j s k i h o b l i k a
n e e biti z a s n o v a n n a p o s t a v k a m a o b j e k t i v n e k o n
struktivistike terminologije v e e, u p r a v o su
protno od svake namjere u smislu racionalne
e g z a k t n o s t i , n e p r e s t a n o teiti i s k a z i v a n j u
krajnje
subjektivizirane i gotovo mistine vjere. M e a n
d a r , znak i j i m se r a z l i i t i m f o r m a l n i m m o d a l i t e -

julije knifer
meandar, 1966.

23

24
t i m a K n i f e r n e p r e k i d n o i z r a a v a p o s l i j e 1960., i m a ,
naime, svoje idejne temelje u suprematistikim ele
m e n t i m a k v a d r a t a , k r u g a i k r i a i, s l i n o n j i m a , o n
ne predstavlja samostalnu i objektivnu mjeru p r o
stora v e stoji k a o m e d i j u m j e t n i k o v a i s t o g o s j e
a n j a d u e . A l i za r a z l i k u o d M a l j e v i e v e a p s t r a k
cije p r e d m e t a , K n i f e r o v znak tumai, rekao bih,
apstrakciju pokreta. Meandar je, naime, u K n i f e r o v u s l i k a r s t v u s h v a e n k a o z n a k p o k r e t a fiksira
n o g u n j e g o v o j idealnoj predodbi, odnosno, tanije,
k a k o j e to s u g e r i r a o Z v o n i m i r M r k o n j i , k a o z n a k
j e d n e k o n a n e m j e r e k r e t a n j a , najzad, j e d n e m o
gunosti kretanja. U pravocrtnim
amplitudama
m e a n d r a p o k r e t j e d a n k a o isti d i j a g r a m sa u n a
prijed uvjetovanim ritmikim tokom, kao dijagram
koji ocrtava strogi determinizam smjera p r o t j e c a
nja, s t r o g u p r e d o d r e e n o s t p u t a n j e u k o j o j j e d o
k i n u t a s v a k a m o g u n o s t s k r e t a n j a ili n a p u t a n j a
j e d n o m o d a b r a n o g i z a d a n o g toka. T a k o definiran,
osloboen svih konkretnih oznaka u fenomenima
realnosti, p r i k a z p o k r e t a d o v e d e n j e u K n i f e r o v u
s l i k a r s t v u d o biti s a m o g p o j m a p o k r e t a , d o o n e
temeljne ideje o pokretu, o kretanju, o konstantnom
o b n a v l j a n j u i t r a j a n j u b i t k a . U isto v r i j e m e , ta
strogo odreena struktura znaka m e a n d r a podra
zumijeva odvijanje toka pokreta u p r o d u e n o m
t o k u v r e m e n a , to j e s u g e r i r a n o p l a s t i k o m i n j e n i
c o m da m e a n d a r u b i t i n e p o s j e d u j e ni p o e t n i
ni z a v r n i p u n k t v e j e f o r m a , s a m o u v j e t n o p r e
kinuta u nuno o g r a n i e n o m kadru slike, shvaena
k a o i s j e a k j e d n o g o t v o r e n o g k o n t i n u i t e t a , k a o fra
g m e n t j e d n e potencijalno beskrajne putanje. T i m
povezivanjem ideje pokreta s idejom vremena K n i
f e r se (pribliava d i j a l e k t i k o m t u m a e n j u realnosti,
t u m a e n j u u k o j e m se s v i f a k t o r i k o j i g r a d e m i s a
onu p o d l o g u o v e umjetnosti meusobno uvjetuju
i sjedinjuju u j e d n o m v r l o s u b j e k t i v n o m i isto d u
h o v n o m naziranju nekih opih uvjetnosti c j e l o k u p
noga ivotnog procesa.
M a d a j e z a d r a l o tu d i m e n z i j u o s o b n e u n u t a r n j e
osjeajnosti koju duguje transcendentalizmu M a l j e v i e v e u m j e t n o s t i , K n i f e r o v o se s l i k a r s t v o na p l a n u
formalne organizacije jezika odvojilo od morfolo
kog nasljea suprematizma i posjeduje rjenik
plastikih
termina blizak karakteru suvremene
n o v e apstrakcije. Usvajajui princip lapidarnog,
u p r a v o minimalistikog inventara plastikih p o
dataka, K n i f e r j e organizaciju svojih m e a n d a r a
d a o v r l o s t r o g i m k o d e k s o m u k o j e m u s e ni u j e d n o m
e l e m e n t u n e n a p u t a t e r e n iste v i z u e l n e k o m u n i
k a c i j e i k o d k o j e g a p u n o a z n a e n j a slike i z b i j a iz
s a m e f o r m e a n e iz n e k i h n a k n a d n i h i z v a n p l a s t i k i h
i n t e n c i j a . U t o m smislu, n j e g o v o s l i k a r s t v o k a r a k t e
rizira maksimalna preglednost o s n o v n e k o m p o z i c i o n e strukture i jasna itljivost formi i planova,
osjeaj jedinstva i odmjerenosti ritmikih tokova,

kao i aktivnost optikog uinka slike ostvarena g e taltikom dvoznanou percipiranja f o r m e i fona,
odnosno pozitivnog i negativnog motiva. Potpuno
d o k i n u e b o j e i s v o e n j e t o n s k e s k a l e na d v a
o s n o v n a k o n t r a s t n a p o l a r i t e t a na p u n u c r n i n u
i p o t p u n o istu b j e l i n u j e d n a j e o d b i t n i h k o m
p o n e n t i n j e g o v a p l a s t i k o g sistema, a p o m o u t o g a
drastinog kontrapunkta, izmeu ijih graninih
taaka n e postoji m o g u n o s t u b l a e n o g tonskog
stupnjevanja, slikar iskoritavanjem
najelementar
nijih p l a s t i k i h i n j e n i c a p r o n a l a z i i n s t r u m e n t e e f i
kasne vizuelne komunikacije. T o o d b a c i v a n j e svih
onih elemenata koji ne pridonose izravnoj vizuelnoj
f u n k c i j i s l i k e i k o j i u m j e s t o iste d u h o v n e k o n t e m
placije prizivaju sugestiju p o j a v a u l n e realnosti
z b i v a l o se k o d K n i f e r a , s l i n o k a o i k o d A d R e i n hardta, u u p r a v o dramatinoj katarzi u k o j o j j e
formalni repertoar svjesno i radikalno suavan bez
o b z i r a na to to b i taj z a h v a t m o g a o v o d i t i n e m i
n o v n o m ogranienju plastikih tema i njihovih zna
enja. P o p u t Reinhardta, k o j i j e usprkos s v i m p r o
mjenama stilova u a m e r i k o m slikarstvu posljed
n j e g d e c e n i j a u p o r n o inzistirao na s v o j o j p o z n a t o j
dogmi umjetnosti kao umjetnosti (Art-as-Art,
v i d i A r t i n t e r n a t i o n a l , 10, 1962.), i k o j i j e s v i m z a
h t j e v i m a za s o c i j a l n o m i i d e o l o k o m f u n k c i o n a l
nou u m j e t n i k o g djela u realnosti s u v r e m e n e c i v i
l i z a c i j e s t o i k i s u p r o t s t a v l j a o , k a o i n k a r n a c i j u sta
bilnosti individualnog duha, s v o j a velika p o t p u n o
ujednaena crna platna, tako j e i K n i f e r svjesno
ustrajao na u v j e r e n j u o s a m o s v o j o j o s o b n o j u n u
t a r n j o j istini i, u m j e s t o r a z m a h a p r e m a s l o b o d i t r a
enja, o n j e s m i s a o s v o g i z r a a v a n j a n a l a z i o u t e
koj i e s t o m u k o t r p n o j b o r b i sa s a m o j e d n i m ali
potpuno individualiziranim plastikim m o t i v o m . T o
je Knifera dovelo do prividne standardizacije for
m a l n o g r e p e r t o a r a s l i k e , to n j e g o v o d j e l o i n i m o
n o t o n i m (po tradicionalnim m j e r i l i m a
suenja)
i doista s p o r i m u e v o l u t i v n i m m i j e n a m a , ali u j e d n o
i krajnje h o m o g e n i m i u njegovoj misaonoj i u nje
govoj plastikoj osnovi. T i m o s n o v n i m osobinama
s v o j e u m j e t n o s t i , k o j o j , istina, n e i p o g o d u j e i n t e n
zitet u v i j e k n o v i h o t k r i a u o p o j d u h o v n o j k l i m i
v r e m e n a , K n i f e r se p r i d r u u j e o n o j p o r o d i c i m e d i
t a t i v n i h asketa k o j i , s l i j e d e i v e l i k e e t i k e p r i m j e r e
jednog Maljevia i Mondriana, jednog Albersa
i Reinhardta, vjeruju u umjetnost iste duhovnosti
i koji u traenju m i r n o e , sabranosti i jezgrovitosti
misli esto dostiu m j e r u temeljitih i stabilnih
rezultata.