Professional Documents
Culture Documents
TRN VN LONG
H NI, NM 2009
I HC QUC GIA H NI
TRNG I HC KHOA HC T NHIN
TRN VN LONG
Chuyn ngnh :
GII TCH
M s : 60 46 01
H NI - NM 2009
MC LC
M u
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6
6
6
7
8
12
43
. . 43
. . 43
. . 49
s 54
Kt lun
61
62
M U
1
1
1
f (x) = f (a)+ f 0 (a)(xa)+ f 00 (a)(xa)2 +...+ f (n) (a)(xa)n +Rn (f ; x)
1!
2!
n!
vi cc phn d dng Lagrange v Cauchy.
(k)
CHNG 1
1.1
1.1.1
a0 gi l h s t do ca a thc.
Tp hp tt c cc a thc vi h s ly trong vnh A c k hiu l
A[x]. Khi A l mt trng th vnh A[x] l mt vnh giao hon c n v.
Cc vnh a thc thng gp l Z[x], Q[x], R[x], C[x].
nh ngha 1.2. Cho hai a thc
1.1.2
Mt s nh l c bn ca gii tch c in
f 0 (c)(b a).
nh l 1.7 (nh l v gi tr trung bnh ca tch phn). Nu hm s f
kh tch trn on [a; b] v m f (x) M vi x [a; b] th tn ti mt s
Zb
f (x)dx = f (c)(b a).
a
Zb
Zb
f (x).g(x)dx =
g(x)dx.
a
Zb
Zb
f (x).g(x)dx = f (c)
a
g(x)dx.
a
1.2
[1].
Ta thng thy trong cc sch gio khoa hin hnh, dng chnh tc ca mt
a thc i s P (x) bc n, n N , (thng c k hiu deg(P (x)) = n)
c dng:
P (x) = p0 xn + p1 xn1 + ... + pn , p0 6= 0.
8
P (x) = b0 + b1 x + b2 x2 + + bn xn .
(1.1)
P (k) (0) = 0, k = n + 1, n + 2, . . .
V th a thc (1.1) thng c vit di dng cng thc (ng nht thc)
Taylor
a1
a2
an
x + x2 + + xn .
(1.2)
1!
2!
n!
Vi cch vit (1.2) ta thu c cng thc tnh h s ak (k = 0, 1, . . . , n) ca
a thc P (x), chnh l gi tr ca o hm cp k ca a thc ti x = 0:
P (x) = a0 +
ak = P (k) (0), k = 0, 1, . . . , n.
T y ta thu c ng nht thc Taylor ti x = 0
P (x) = P (0)+
P 0 (0)
P (2) (0) 2
P (n) (0) n
x+
x + +
x .
1!
2!
n!
Q(x) = a0 +
a1
a2
a10 10
x + x2 + +
x .
1!
2!
10!
Tnh gi tr ca a8 ?
(1.3)
P (x) = P (x0 )+
P (2) (x0 )
P (n) (x0 )
P 0 (x0 )
(x x0 ) +
(x x0 )2 + +
(x x0 )n .
1!
2!
n!
(1.4)
Q(x) = a0 +
a1
a2
a9
(x 10)x + (x 10)2 + + (x 10)9 .
1!
2!
9!
Tnh gi tr ca a7 ?
Cng thc (1.4) cho ta h thc a7 = Q(7) (10).
Trong trng hp a thc bc ty , ta c cc kt qu hon ton tng t.
V d 1.3. Chng minh rng nu a thc P (x) tha mn iu kin deg P (x)
n
X
qk
k=0
k!
(x )k .
10
kin:
T (k) (x0 ) = ak , k = 0, 1, . . . , N 1.
(1.5)
T (x) =
N
1
X
k (x x0 )k .
k=0
T (k) (x0 ) = ak , k = 0, 1, . . . , N 1.
Ln lt ly o hm T (x) n cp th k, k = 0, 1, . . . , N 1 ti x = x0 v
s dng gi thit
T (k) (x0 ) = ak , k = 0, 1, . . . , N 1.
Ta suy ra
ak
, k = 0, 1, . . . , N 1.
k!
Thay gi tr ca k vo biu thc ca T (x), ta thu c
k =
T (x) =
N
1
X
k=0
ak
(x x0 )k .
k!
(1.6)
Vi mi k = 0,1,. . . ,N-1, ta c
(k)
(x) = ak +
N
1
X
j=k+1
aj
(x x0 )jk .
(j k)!
T (k) (x0 ) = ak , k = 0, 1, . . . , N 1.
Cui cng, ta chng minh rng a thc T (x) nhn c t (1.6) l a thc
duy nht tha mn iu kin ca bi ton ni suy Taylor .
Tht vy, nu c a thc T (x), c bc deg T (x) N 1 cng tha mn
iu kin ca bi ton (1.5) th khi , a thc
P (k) (x0 ) = 0, k = 0, 1, . . . , N 1.
Tc l, a thc P (x) l a thc c bc khng qu N 1 m li nhn x0 lm
nghim vi bi khng nh thua N , nn P (x) 0, v do T (x) = T (x).
nh ngha 1.3. a thc
T (x) =
N
1
X
k=0
ak
(x x0 )k
k!
1.3
[1].
Ta xt cng thc khai trin Taylor i vi a thc. Tip theo, trong mc
ny, ta s xc lp cng thc Taylor vi cc phn d khc nhau. Ta nhc li,
khi hm f kh vi ti im x = a th theo nh ngha, ta c
f (a + h) f (a) = f 0 (a)h + o(h).
Nu t a + h = x th h = x a v
P (x) =
n
X
ak
k=0
Khi
P () (a) =
k!
(x a)k .
a
! = a .
!
Nu by gi ta t
a = f () (a), = 0, 1, . . . , n.
th
f () (a) = P () (a).
Nh vy bi ton c gii xong.
Tip theo, ta xt bi ton c lng hiu f (x) Pn (x).
nh ngha 1.4. a thc
Tn (f ; x) =
n
X
f (k) (x0 )
k!
k=0
(x a)k
c gi l a thc Taylor bc n vi tm a ca hm f , kh vi cp n ti im
a.
Ta t
1 (n)
f (a)(xa)n +Rn (f ; x).
n!
(1.7)
Cng thc (1.7) c gi l cng thc Taylor (dng y ) ca hm f (x).
Nu a = 0 th (1.7) c gi l cng thc Maclaurin.
Biu thc Rn (f ; x) c gi l phn d ca cng thc Taylor. Vi nhng
iu kin khc nhau t ra i vi hm f, phn d s c biu din bi cc
cng thc khc nhau. Li gii ca bi ton c lng hiu f (x) Pn (x) cng
chnh l c lng cc biu thc phn d ny.
f (x) = Tn (f ; x)+Rn (f ; x) = f (a)+f 0 (a)(xa)+...+
13
B 1.1. Nu hm c o hm n cp n ti im a v
(x)
0(x a).
(x a)n
Chng minh. Ta chng minh bng phng php qui np. Vi n = 1 ta c
(a) = 0 (a) v
(x)
(x) (a)
=
0 (a) = 0(x a)
xa
xa
tc l (x) = o((x a)). Gi s b ng vi n no , tc l vi iu
kin
0 (x)
(x)
=
0(x a).
(x a)n
(x a)n
Theo nh l Lagrange, ta c
(x)
(x) (a) 0 ()(x a)
0 ()
=
=
=
(x a)n+1
(x a)n+1
(x a)n+1
( a)n
a
xa
n
.
0 ()
a
0(x
a),
0
<
< 1.
( a)n
xa
Nh vy, (x) = o((x a))(n+1) khi x a v b c chng minh.
14
f (x) =
n
X
f (k) (a)
k!
k=0
(1.8)
(x) = f (x)
n
X
f (k) (a)
k!
k=0
(1.9)
T (1.9) ta d dng thy rng (a) = 0 (a) = ... = (n) (a) = 0. Do theo
b 1.1, ta thu c (x) = 0((x)), x a v h thc (1.9) c chng
minh.
Cng thc (1.8) ch cho ta dng iu ca f (x) Tn (f ; x) vi nhng gi tr x
gn a. c th s dng a thc Tn (f ; x) lm cng c xp x hm f (x)
cn phi a ra nhng dng khc i vi phn d Rn (f ; x).
Nu hm f c thm nhng hn ch cht hn so vi nh l (2.1) th ta thu
c nh l Taylor ton cc sau y.
nh l 1.11 (Taylor). Gi s f : (a, b) R kh vi lin tc cp n trn
khong (a, b) v c o hm cp n + 1 ti mi im ca khong (a, b) c th
tr ra im x0 (a, b). Khi , gia im x0 v im x (a, b) bt k, tn
ti im , sao cho
f (x) =
n
X
f (k) (x0 )
k=0
k!
(x x0 )k + Rn+1 (f ; x)
(1.10)
trong
1
Rn+1 (f ; x) =
n!p
x x0
x
p
15
(1.11)
n
X
f (k) (t)
k!
k=0
(x t)k
(x t)p
, x0 t x,
n!p
(1.12)
n
X
f (k) (x0 )
k=0
k!
(x x0 )p
(x x0 )
= 0.
n!p
k
(1.13)
f (n+1) ()
(x )p1
n
h () =
(x ) +
= 0.
n!
n!
0
(1.14)
f 0 (t) f 00 (t)
f 00 (t)
f (n) (t)
h (t) = f (t) +
(x t) +
2(x t) ... +
(x t)n1
1!
1!
2!
n!
(n+1)
(x t)p1
f
(t)
n
(x t) +
. (1.15)
n!
n!
0
(1.14) ta c
= f (n+1) ()(x )np+1 .
(1.16)
Bng cch chn cc gi tr p > 0 hon ton xc nh, ta thu c nhng
trng hp ring i vi phn d Rn+1 (f ; x). Ta xt nhng trng hp quan
trng nht khi p = n + 1 v p = 1.
Khi p = n + 1 th t (1.11) ta thu c phn d ca cng thc Taylor di
dng Lagrange
f (n+1) ()
Rn+1 (f ; x) =
(x x0 )n+1 , = x0 + (x x0 ), 0 < < 1. (1.17)
(n + 1)!
16
f (n+1) (x0 + (x x0 ))
Rn+1 (f ; x) =
(x x0 )n+1 (1 )n , 0 < < 1 (1.18)
n!
trong = x0 + (x x0 ).
Nhn xt 1.2. Cng thc Maclaurin vi cc phn d (1.17) v (1.18) c
dng tng ng
Rn+1 (f ; x) =
Rn+1 (f ; x) =
f (n+1) (x)
(n+1)! (1
17
CHNG 2
2.1
2.1.1
T (k) (x0 ) = ak , k = 0, 1, . . . , N 1.
(2.1)
18
(2.2)
Ri (x0 , x1 , . . . , xi1 , x) =
Zti1
Zx Zt1
...
x0 x1
xi1
a2
2
1 = a1 a2 x1
Do
N (x) = a0 + a1 (x x0 ) + a2
(x x1 )2 (x0 x1 )2
.
2
2
T :
(2.3)
0, 1, 2, .., n) ta c:
N (i) (x) = ai + ai+1 R(xi , x) + + an Rni (xi , xi+1 , . . . , xn1 , x).
T suy ra
2.1.2
Rn+1 (x0 , x1 , . . . , xn , x) =
Zx Zt1
Ztn
...
x0 x1
Gii.
t
Zx Zt1
Ztn
...
x0 x1
Zx Ztk+1
...
xk xk+1
21
Ztn
dtn+1 dtn ...dtk+1 .
xn
Do , ta c:
(k)
Qn+1 (xk ) = 0.
Suy ra:
(k)
Qn+1 (xk ) = 0, k = 0, 1, 2, . . . , n.
Nn Q(x) l a thc tha mn yu cu ca bi ton.
By gi ta chng minh tnh duy nht. Gi s tn ti a thc Qn+1 (x) c
bc deg Qn+1 (x) n + 1 cng tha mn iu kin ca bi ton 2.4 th khi
, a thc P (x) = Qn+1 (x) Qn+1 (x) cng c bc deg(P (x)) n v tha
mn iu kin
P (i) (xi ) = 0, i = 0, 1, 2, . . . , n.
Khi , ta suy ra P (x) 0, v do Qn+1 (x) = Qn+1 (x).
f.
nh ngha 2.2. Vi cc gi thit nh nh ngha 2.1, ta t:
f (x) = Pn (f ; x) + Rn+1 (f ; x)
trong , Rn+1 (f ; x) c xc nh bi:
Zx Zt1
Ztn
...
Rn+1 (f ; x) =
x0 x1
(2.5)
xn
Chng minh.
Ta c:
Zx
f (x) = f (x0 ) +
x0
Zx
f 0 (x1 ) +
= f (x0 ) +
f 0 (x1 )dt1 +
x0
x1
x0
Zx
Zt1
Zx Zt1
x0 x1
Zx Zt1
x0 x1
Zx Zt1
x0 x1
f 00 (x2 ) +
Zt2
x2
Zx Zt1 Zt2
x0 x1 x2
= f (x0 )+f 0 (x1 )R1 (x0 ; x)+f 00 (x2 )R2 (x0 ; x1 ; x)+ +f (n) (xn )Rn (x0 ; x1 ; ...; xn1 ; x)
Zx Zt1 Zt2 Ztn
... f (n+1) (tn+1 )dtn+1 dtn ...dt2 dt1 = Pn (f ; x) + Rn+1 (f ; x).
+
x0 x1 x2
xn
23
T ta c
f (x) := Pn (f ; x) + Rn+1 (f ; x)
vi
Zx Zt1
Rn+1 (f ; x) =
Ztn
...
x0 x1
xn
nh l c chng minh.
Nhn xt 2.2. Biu thc (2.5) cho ta cng thc xc nh phn d Rn+1 (f ; x)
trong khai trin Taylor- Gontcharov ca hm f (x). Cu hi t ra l phn
d ca khai trin Taylor- Gontcharov c th nh gi c ging nh khai
trin Taylor khng? V nu c th nh gi c dng tng t nh dng
Lagrange v dng Cauchy khng? Trong phn tip theo, ta s i nghin cu
vn .
2.2
Ri (x0 , x1 , . . . , xi1 , x) =
...
x0 x1
Zx Zt1
Rn+1 (f ; x) =
Zti1
Zx Zt1
Ztn
...
x0 x1
xi1
xn
D thy:
Zx
(Ri 1)(x) =
ds.
xi
24
Zx Zt1
(R0 R1 R2 ...Rn f )(x) =
Ztn
...
x0 x1
c bit:
Zx Zt1
(R0 R1 R2 ...Rn )(x) =
Ztn
...
x0 x1
xn
(2.6)
(2.8)
Chng minh.
i) Ta c:
Zx0
Zx
(Rk f )(x) =
f (s)ds =
xk
f (s)ds +
xk
f (s)ds
x0
Zxk
Zx
f (s)ds
Zx
x0
Zx
(Ri Rk f )(x) =
Zx Z t
Zxk
(Rk f )(t)dt = f (s)ds f (s)ds dt
xi
xi
Zx Z t
x0
Zxk
Zx
f (s)dsdt
=
xi x0
x0
dt
xi
f (s)ds
x0
25
(R0n+1 f )(x)
n
X
k=1
(R0 R1 R2 ...Rn+1 f )(x) = (R0 R1 R2 ...Rn1 ) [(Rn R0 f )(x) (Rn )(x)(R0 f )(xn+1 )]
=
n
X
k=1
n+1
X
(R0n+2 f )(x)
k=1
Vy:
(R0n+1 f )(x)
n
X
k=1
(R0k f )(x)
Zx
=
(x s)k1
f (s)ds, k = 1, 2, . . . .
(k 1)!
x0
Chng minh.
Ta chng minh qui np theo k . D thy vi k = 1 th (2.9) lun ng.
Gi s (2.9) ng vi k = n, tc l ta c:
(R0n f )(x)
Zx
=
(x s)n1
f (s)ds.
(n 1)!
x0
26
(2.9)
Zx
Zs
(x s)
(x s)
f (s)ds =
n!
n!
x0
Z
Zx
n1
x
(x s)
f (t)dt (s)ds
f (t)dtx0 +
(n 1)!
x0
Zx
=0+
(x s)n1
(n 1)!
x0
Zs
x0
x0
x0
Zs
f (t)dt)(x)
x0
Zx
(R0 R1 R2 ...Rn f )(x) =
(x s)n
f (s)ds
n!
x0
n
X
Rk (x0 , x1 , . . . , xk1 , x)
k=1
Zxk
(xk s)nk
f (s)ds.
(n k)!
(2.10)
x0
(x x0 )k+1
= f ()
, k = 0, 1, 2....
(k + 1)!
(R0k+1 f )(x)
Zx
=
(x s)k
f (s)ds.
k!
x0
Zx
(x s)k
(x x0 )k+1
ds = f ()
.
k!
(k + 1)!
x0
(x x0 )n+1
(R0 R1 R2 ...Rn f )(x) = f ()
(n + 1)!
n
X
Rk (x0 , x1 , . . . , xk1 , x)
k=1
f (k )
(xk x0 )nk+1
(n k + 1)!
(2.11)
nm gia x0 , x cn k nm gia x0 , xk .
Chng minh.
T ng thc (2.10) ta c
(x s)
f (s)ds
n!
x0
n
X
Zxk
R (x0 , x1 , . . . , xk1 , x)
k=1
(xk s)nk
f (s)ds.
(n k)!
x0
T cc kt qu trn, ta c nh gi phn d trong khai trin Taylor Gontcharov di dng Lagrange v Cauchy nh sau.
iu phi chng minh.
2.2.1
Rn+1 (f ; x) =
f (n+1) ()
(x x0 )n+1
(n + 1)!
n
X
f (n+1) (k ) k
R (x0 , x1 , . . . , xk1 , x)(xk x0 )nk+1 .
(n k + 1)!
(2.12)
k=1
28
f (n+1) ()
Rn+1 (f ; x) =
(x x0 )n+1
(n + 1)!
s trng vi cng thc phn d di dng Lagrange ca khai trin Taylor ti
im x0 (1.17)
2.2.2
(1 )k (x x0 )k+1
, k = 0, 1, 2, . . . .
= f (x0 + (x x0 ))
k!
(R0k+1 f )(x)
Chng minh.
T ng thc (2.9) ta c
(R0k+1 f )(x)
Zx
=
(x s)k
f (s)ds.
k!
x0
(x s)k
f (s).
x0 sx
k!
(x s)k
M (x) = sup
f (s).
k!
x0 sx
m(x) = inf
Suy ra
(R0k+1 f )(x)
m(x)
M (x).
x x0
Theo nh l Bonzano - Cauchy tn ti : 0 < < 1 sao cho = x0 + (x
x0 ) tha mn
(R0k+1 f )(x) (x )k
=
f ().
x x0
k!
29
Tc l
(R0k+1 f )(x)
((x x0 (x x0 ))k
=
f ((x + (x x0 )) (x x0 )
k!
(1 )k (x x0 )k+1
.
= f ((x + (x x0 ))
k!
Vy
(1 )k (x x0 )k+1
, k = 0, 1, 2, . . . .
= f ((x + (x x0 ))
k!
(pcm).
T (2.8) v vi cch nh gi tng t nh nh l 2.4, ta c ngay h qu
sau
(R0k+1 f )(x)
(1 )n (x x0 )n+1
(R0 R1 R2 ...Rn f )(x) = f (x0 + (x x0 ))
n!
n
X
k=1
(1 k )nk
(xk x0 )nk+1
(n k)!
(2.13)
Rn+1 (f ; x) = f
n
X
(n+1)
(1 )n (x x0 )n+1
(x0 + (x x0 ))
n!
(1 k )nk
(xk x0 )nk+1
R (x0 , x1 , . . . , xk1 , x)f
(x0 + k (xk x0 ))
(n k)!
k=1
(2.14)
trong 0 < , k < 1, k = 0, 1, 2, . . . , n.
(Phn d dng Cauchy)
k
(n+1)
30
Rn+1 (f ; x) = f
(n+1)
(1 )n (x x0 )n+1
(x0 + (x x0 ))
;0 < < 1
n!
2.3
f (x) =
n
X
f (k) (x0 )
k=0
k!
(x x0 )k + Rn+1 (f ; x)
f (n+1) ()
Rn+1 (f ; x) =
(x x0 )n+1 , = x0 + (x x0 ), 0 < < 1.
(n + 1)!
Cu hi t ra l: Khi x x0 th c dn ti mt gi tr xc nh no
hay khng? gii quyt vn ny, trc ht ta i xt mt s trng hp
ring.
i) Khai trin Taylor bc 1 ca hm f (x) ti im x = x0 c dng
f (x) = f (x0 ) + f 0 x0 + 1 (x x0 ) (x x0 )
T
f (x) f (x0 )
f 0 x0 + 1 (x x0 ) =
.
x x0
(2.15)
f 0 x0 + 1 (x x0 ) = f 0 (x0 ) + f 00 ().1 (x x0 )
(2.16)
Mt khc ta li c
1 t (2.16) ta c
f 0 x0 + 1 (x x0 ) f 0 (x0 )
1 =
.
f 00 ().(x x0 )
31
(2.17)
Kt hp vi (2.15) ta c
(2.18)
0
0
f 0 (x) f 0 (x0 )
lim 1 = lim
xx0
xx0 2f 00 ().(x x0 ) + (x x0 )2 f (3) (). 0
1
f 00 (x)
= .
= lim
xx0 2f 00 () + (x x0 ) 4f (3) (). 0 + (x x0 ) f (4) ()( 0 )2 + f (3) ()( 00 )
2
Vy
1
lim 1 = .
xx0
2
ii)Khai trin Taylor bc 2 ca hm f (x) ti im x = x0 c dng:
00
x
+
(x
x
)
f
0
2
0
(x x0 )2 .
f (x) = f (x0 ) + f 0 (x0 )(x x0 ) +
2!
T
f 00 x0 + 2 (x x0 ) =
h
i
0
2! f (x) f (x0 ) f (x0 )(x x0 )
(x x0 )2
(2.19)
Mt khc
f 00 x0 + 2 (x x0 ) = f 00 (x0 ) + f (3) ()2 (x x0 )
(2.20)
2 t (2.20) ta c
f 00 x0 + 2 (x x0 ) f 00 (x0 )
1 =
.
f (3) ().(x x0 )
Kt hp vi (2.19) ta c
h
i
0
2! f (x) f (x0 ) f (x0 )(x x0 ) f 00 (x0 )(x x0 )2
2 =
.
f (3) ().(x x0 )3
32
(2.21)
(2.22)
lim 2 = lim
xx0
V khi x x0 th x0 nn suy ra
1
lim 2 = .
xx0
3
L lun tng t , ta c bi ton sau y
Bi ton 2.5. Trong khai trin Taylor ca hm s f (x) ti im x = x0
f (x) =
n1 (k)
X
f (x0 )
k=0
k!
(x x0 )k + Rn (f ; x)
vi phn d
f (n) ()
Rn (f ; x) =
(x x0 )n , = x0 + n (x x0 ), 0 < < 1.
n!
Ta lun c
lim n =
xx0
1
.
n+1
33
trong
f x0 + 1 (x x0 )
00
R2 (f ; x) =
2!
(x x0 )2 R(x0 , x)
Zx1
f 00 (s)ds.
x0
T ta c
Zx1
h
i
00
0
00
f x0 +1 (xx0 ) = f (x)f (x0 )f (x1 )(xx0 )+(xx0 ) f (s)ds
2!
.
(x x0 )2
x0
Mt khc, ta li c
00
f x0 + 1 (x x0 ) = f 00 (x0 ) + f (3) ()1 (x x0 )
trong nm gia x0 v x0 + 1 (x x0 ) v khi x x0 th x0 . Khi
00
x0 + 1 (x x0 ) f 00 (x0 )
1 =
f (3) ()(x x0 )
h
i
Rx1 00
0
2! f (x) f (x0 ) f (x1 )(x x0 ) + (x x0 ) f (s)ds f 00 (x0 )(x x0 )2
=
f (3) ()(x x0
x0
)3
Suy ra
lim 1 =
xx0
h
i
Rx1 00
0
2! f (x) f (x0 ) f (x1 )(x x0 ) + (x x0 ) f (s)ds f 00 (x0 )(x x0 )2
lim
f (3) ()(x x0
xx0
= lim
xx0
x0
)3
h
i
0
0
0
2! f (x) f (x0 ) f (x1 )(x x0 ) + (x x0 ) f (x1 ) f (x0 )
f 00 (x0 )(x x0 )2
h
!
.
!
f (3) ()(x x0 )3
i
2 f (x) f (x1 ) + f (x1 ) f (x0 ) f (x0 )(x x0 )
0
= lim
00
xx0
= lim
xx0
h
i
00
00
2 f (x) f (x0 )
= lim
xx0
2f (3) (x)
.
= lim
xx0 3.2f (3) () + o(x x0 )
V khi x x0 th x0 nn t ta c
1
lim 1 = .
xx0
3
ii) Trong trng hp tng qut, ta c
Bi ton 2.6. Trong khai trin Taylor - Gontcharov ca hm s f (x) theo
cc mc ni suy x0 , x1 , . . . , xn
f (x) = Pn (f ; x) + Rn+1 (f ; x)
vi
f (n+1) (x0 + n (x x0 ))
(x x0 )n+1
Rn+1 (f ; x) =
(n + 1)!
n
X
f (n+1) (k ) k
k nm gia x0 v xk , k = 1, 2, . . . , n,
ta lun c
lim n =
xx0
1
.
n+2
Gii.
Khai trin Taylor-Gontcharov ca hm f (x) theo cc mc ni suy x0 , x1 , . . . , xn
c dng
f (x) = Pn (f ; x) + Rn+1 (f ; x)
=
n
X
k=0
n
X
k=1
Li c
(i)
f (x) =
n
X
k=i
35
n
X
k=i
Do
(i)
f (x0 ) =
n
X
k=i
n
X
k=i
f (x0 )
n
X
k=i
n
X
k=i
f (x) = Pn (f ; x) + Rn+1 (f ; x) =
n
X
k=0
vi phn d
Rn+1 (f ; x) =
n
X
k=1
f (n+1)
x0 + n (x x0 )
n+1
(xx0 )
(n + 1)!
n
X
Suy ra
(n+1)
f
x0 + n (x x0 ) =
X
(n + 1)! h
f (x)
ak Rk (x0 , x1 , ..., xk1 , x)
n+1
(x x0 )
k=0
n
X
k=1
Mt khc
(n+1)
x0 + n (x x0 ) = f (n+1) (x0 ) + f (n+2) ().n (x x0 )
36
(n+1)
x0 + n (x x0 ) f (n+1) (x0 )
n =
f (n+2) ()(x x0 )
n
h
X
ak Rk (x0 , x1 , ..., xk1 , x)+
= (n + 1)! f (x)
k=0
n
X
k=1
(n+1)
n+1
(x0 )(x x0 )
i.h
(n+2)
(n+2)
()(x x0 )
i
.
Suy ra
n
h
X
ak Rk (x0 , x1 , ..., xk1 , x)+
lim n = lim (n + 1)! f (x)
xx0
xx0
n
X
k=0
k
k=1
(n+1)
(n+1)
(x0 )(x x0 )
i.h
(n+2)
(n+2)
()(x x0 )
0
nn p dng qui tc LHospital ta c
0
n
h
X
0
lim n = lim (n + 1)! f (x)
ak Rk1 (x0 , x1 , ..., xk1 , x)+
Gii hn ny c dng v nh
xx0
xx0
n
X
k=1
k1
k=1
(n + 1)f
(n+1)
(x0 )(x x0 )
i.h
(n + 2)f
(n+2)
(n+1)
()(x x0 )
n+2
+ o(x x0 )
0
Nhng theo (2.23) th gii hn trn vn c dng v nh , tip tc p dng
0
qui tc LHospital lin tip n + 1 ln ta c
h
i
(n+1)
(n+1)
(n + 1)! f
(x) f
(x0 )
lim n = lim
xx0
xx0 (n + 2)!f (n+2) ()(x x0 ) + o(x x0 )2
(n + 1)!f (n+2) (x)
= lim
xx0 (n + 2)!f (n+2) () + o(x x0 )
37
1
.
n+2
Vy
lim n =
xx0
1
.
n+2
2.4
2.4.1
P (x, y) =
n
X
ij (x x0 )i (y y0 )j , i + j = 0, 1, 2, ..., n, i, j N.
i+j=0
38
Ln lt ly o hm P (x, y) n cp th k, k = i + j = 0, 1, 2, ..., n ti
(x, y) = (x0 , y0 ), ta c
i+j P
(x0 , y0 ) = ij i!j!, i + j = k, k = 0, 1, 2, ..., n.
xi y j
S dng gi thit
i+j P
(x0 , y0 ) = aij , i + j = k, k = 0, 1, 2, ..., n.
xi y j
Ta suy ra
aij
, i + j = k, k = 0, 1, 2, ..., n.
i!j!
Thay gi tr ca ij vo biu thc ca P (x, y), ta thu c
ij =
n
X
aij
P (x, y) =
(x x0 )i (y y0 )j , i + j = 0, 1, 2, ..., n, i, j N. (2.24)
i!j!
i+j=0
2.4.2
i+j N
(xi , yj ) = aij , i + j = k, k = 0, 1, 2, ..., n.
xi y j
Gii. Trc ht, ta nhc li k hiu dng trong phn trc.
Vi mi i = 1, 2, 3, . . . , n, ta k hiu
Ri (x0 , x1 , . . . , xi1 , x) =
Zti1
Zx Zt1
...
x0 x1
39
xi1
N (x, y) = ax + by + c
N
(x1 ; y0 ) = a = a10
x
(x0 ; y1 ) = b = a01
y
2N
(x2 ; y0 ) = 2a = a20
2N
(x0 ; y2 ) = 2c = a02
2N
(x1 ; y1 ) = b = a11 .
xy
T ta c
N (x; y) = a00 + a10 (x x0 ) + a01 (y y0 ) + a20
40
(x x1 )2 (x0 x1 )2
+
2
2
(y y1 )2 (y0 y1 )2
+a02
+ a11 (x x0 )(y y0 )
2
2
h
i h
= a00 + a10 R(x0 , x) + a01 R(y0 , y) + a20 R2 (x0 , x1 , x) + a11 R(x0 , x)R(y0 , y)
i
2
+a02 R (y0 , y1 , y) .
h
i
2
2
+ a20 R (x0 , x1 , x) + a11 R(x0 , x)R(y0 , y) + a02 R (y0 , y1 , y)
h
+ a30 R3 (x0 , x1 , x2 , x) + a21 R2 (x0 , x1 , x)R(y0 , y) + a12 R(x0 , x)R2 (y0 , y1 , y)+
i
+a30 R (y0 , y1 , y2 , y) .
3
(2.25)
0i+jn
i+j P
(xi , yj ) = 0, i + j = k, k = 0, 1, 2, ..., n.
xi y j
41
42
CHNG 3
MT S BI TON P DNG
3.1
3.1.1
f (n+1) (x)
(1 )n xn+1 , 0 < < 1 (dng Cauchy).
Rn+1 (f ; x) =
(n + 1)!
Sau y ta xt khai trin Maclaurin i vi mt s hm s cp v a ra cc
nh gi v phn d ca n cng nh mt s ng dng khc.
x2
xn
e =1+x+
+ +
+ Rn (x),
2!
n!
1
Rn (x) =
ex xn+1 , 0 < < 1.
(n + 1)!
x
Ta c
|x|n+1 x
|Rn (x)|
e 0(n ), x R
(n + 1)!
00
f
Do
(2n+1)
(3)
(0) = 1, ..., f
(2n)
= 0,
(0) = sin 2n
2
i
(0) = sin (2n + 1)
= (1)n .
2
h
x3 x5
(1)n1 x2n1
sin x = x
+
... +
+ R2n+1 (x),
3!
5!
(2n 1)!
sin x + (2n + 1) 2 x2n+1
R2n+1 (x) =
, 0 < < 1.
(2n + 1)!
(3.1)
Suy ra
|R2n+1 (x)|
|x|2n+1
0(n ), x R.
(2n + 1)!
Rn (x) =
(1)n+1 xn
,0 < < 1
n(1 + x)n
(dng Lagrange);
n+1
Rn (x) = (1)
xn
(1 + x)
44
1
1 + x
n1
,0 < < 1
(dng Cauchy).
Gi s 0 x 1. Khi , p dng cng thc phn d dng Lagrange ta c
1 n
|x| 0(n ).
n
Trong trng hp 1 < x < 0, cng thc phn d dng Lagrange khng
cho ta kt lun v dng iu ca Rn (v y ch bit 0 < < 1 v
= (x, n)). S dng cng thc phn d dng Cauchy ta c
|Rn (x)|
|x|n
0(n ), 0 < |x| < 1,
1 |x|
1
< 1. Trong trng hp x > 1, Rn (x) 9 0 khi n .
1 + x
thy r iu ny ta t
v rng 0 <
S(x) = x
x2
xn1
+ (1)n
.
2
n1
Khi
n+1 x
.
n
Vi x > 1 v n v phi ca ng thc trn khng dn n 0. Do
, Rn (x) khng dn n 0 khi n v khng tha mn tiu chun tn
ti gii hn Cauchy.
Nh vy phn d Rn (x) ca cng thc Taylor i vi hm ln(1 + x) ch
dn n 0 vi 1 < x < 1.
Xt hm f (x) = (1 + x)m . i vi hm ny ta ch cn xt m R\N. Ta
c
f (n) (x) = m(m 1)...(m n + 1)(1 + x)mn ,
f (n) (0) = m(m 1)...(m n + 1).
Cng thc Taylor theo cc ly tha ca x c dng
(1+x)m = 1+mx+
m(m 1) 2
m(m 1)...(m n + 1) n1
x + +
x +Rn (x).
2!
(n 1)!
45
Rn =
m(m 1)...(m n + 1) n
x (1 + x)mn .
n!
V di dng Cauchy
m(m 1)...(m n + 1) n
x (1 + x)m1
Rn =
(n 1)!
1
1 + x
n1
.
|Rn |
Tht vy, ta t
Un =
m(m 1)...(m n + 1) n
x .
(n 1)!
Khi ,
|Un+1 | |m n|
=
|x|.
|Un |
n+1
Suy ra
|m n|
|x||Un |.
n+1
|m n|
Vi n ln, v phi nh hn 1 v
1 khi n v 0 x < 1.
n+1
Do dy (Un ) c gii hn u no . Chuyn qua gii hn ng thc trn
khi n , ta thu c |u| = |x|.|u| hay u = 0. Do Rn 0(n )
vi 0 x < 1.
Vi 1 < x < 0 th t cng thc phn d di dng Cauchy ta c
|Un+1 | =
|Rn | C
=1
1 + x
1
v vi m 1 > 0 th
(1 + x)m1 2m1 .
46
(3.2)
Khi m 1 < 0
(1 + x)m1 <
1
.
(1 |x|)1m
Ta c
1
theo cng thc Maclaurin n s
2x + 3
1
=
2x + 3
1
2
3(1 + x)
3
X
1
=
(1)k xk + o(xn ).
1+x
k=0
Ta c
k
X
1
k 2
=
(1) k+1 xk + o(xn ).
2x + 3
3
k=0
4
ln(5 4x) = ln 5 + ln 1 x .
5
Theo cng thc khai trin trn, ta thu c
k
n
X
1 4
ln(5 4x) = ln 5
xk + o(xn ).
k 5
k=0
47
V d 3.7. Xt hm s
f (x) = ln
3+x
.
2x
f (x) =
n
X
ak (x x0 )k + o((x x0 )n )
k=0
g(x) =
n
X
bk (x x0 )k + o((x x0 )n ).
k=0
Th
f (x) + g(x) =
n
X
k=0
T ng thc
3
x
x
f (x) = ln + ln 1 +
ln 1
2
3
2
suy ra
3 X1
f (x) = ln +
2
k
k=0
1
(1)k1
+
2k
3k
xk + o(xn ).
V d 3.8. Xt hm s
f (x) =
x2 + 5
.
x2 + x 12
f (x) = 1
3
2
2
3
+
=1
x+4 x3
4 1 + x4
3 1 x3
n
n
k
3X
2 X xk
kx
=1
+ o(xn )
(1) k
k
4
4
3
3
k=0
k=0
n
X
5
3(1)k+1
2
= +
k+1 xk + o(xn ).
k+1
12
4
3
k=0
48
3.1.2
Tnh gii hn hm s.
Nh thy trn, khai trin Taylor cho ta cng thc n gin v cng
rt tng qut xc nh phn chnh ca hm s. Do , tm gii hn,
ngi ta thng dng cng thc khai trin Taylor ti mt cp no .
sin(sin x) x 3 1 x2
.
lim
x0
x5
Gii. V mu s l a thc x5 nn ta cn khai trin t s thnh a thc
Taylor vi chnh xc n o(x5 ) khi x 0.
V sin x x khi x 0 nn o(x5 ) = o(sin5 x) khi x 0.
Theo cng thc Taylor, ta c
x3
x5
sin x = x
+
+ o(x5 )
6
120
v
sin3 x sin5 x
+
+ o(sin5 x), x 0.
sin(sin x) = sin x
6
120
Khi
3
x3
x5
5
sin x = x
+
+ o(x )
6
120
3
x5
x3
x3
5
(x) = +
+ o(x ) .
6
120
6
Suy ra
x9
x6
5
3
= o(x ), (x)
= o(x5 ) khi x 0.
x (x)
36
216
Tip theo, ta s chng minh rng
2
sin5 x = x5 + o(x5 ), x 0.
Tht vy, v
(x)
x3
, x 0.
6
nn
sin5 x = x5 + o(x5 ), x 0.
49
Nh vy, khi x 0 ta c
x3 x5
sin(sin x) = x
+
+ o(x5 ).
3
10
Tng t
p
1
1
3
x 1 x2 = x(1 x2 x4 + o(x4 ))
3
9
1
1
= x x3 x5 + o(x5 )), x 0.
3
9
Do
p
19
3
sin(sin x) x 1 x2 = x5 + o(x5 ).
90
Vy nn
sin(sin x) x 3 1 x2
19 o(x5 )
19
=
lim
=
lim
+
.
x0 90
x0
x5
x5
90
V d 3.10. Tnh gii hn
lim
x0
1 + 2 tan x ex + x2
.
arcsin x sin x
x3
sin x = x
+ o(x3 )
6
v
arcsin x = x +
x3
+ o(x3 ), x 0
6
nn mu s c dng
x3
arcsin x sin x =
+ o(x3 ), x 0.
3
T , ta cn khai trin t s vi chnh xc n o(x3 ). Ta c
x2 x3
e =1+x+
+
+ o(x3 ), x 0,
2!
3!
x
1
1
1
1 + t = 1 + t t2 + t3 + o(t3 ), t 0.
2
8
16
50
x3
tan x = x +
+ o(x3 ), x 0.
3
Vy nn
1
1
1
1 + 2 tan x = 1 + (2 tan x) (2 tan x)2 + (2 tan x)3 + o(tan3 x)
2
8
16
x3 x2 x3
+
+ o(x3 )
=1+x+
3
2
2
2
x
5
=1+x
+ x3 + o(x3 ), x 0.
2
6
Khi t s c khai trin l
2
1 + 2 tan x ex + x2 = x3 + o(x3 ), x 0
3
T suy ra
lim
x0
2 3
x + o(x3 )
1 + 2 tan x ex + x2
3
= lim
= 2.
x0 1 3
arcsin x sin x
3
x + o(x )
3
tan(tan x) sin(sin x)
.
x0
tan x sin x
lim
x3
tan x = x +
+ o(x3 ), x 0,
3
x3
+ o(x3 ), x 0.
6
Khi , theo tnh cht ca khai trin Taylor i vi hm hp ta c
sin x = x
x3
tan(tan x) = tan(x +
+ o(x3 ))
3
3
3
x3
1
x
=x+
+ o(x3 ) +
x+
+ o(x3 )
3
3
3
2
= x + x3 + o(x3 ), x 0,
3
x3
sin(sin x) = sin(x
+ o(x3 ))
6
51
3
3
x3
1
x
=x
+ o(x3 )
x
+ o(x3 )
6
6
6
1
= x x3 + o(x3 ), x 0.
3
Vy nn
tan(tan x) sin(sin x)
x0
tan x sin x
x3 + o(x3 )
= lim 3
= 2.
x0 x
+ o(x3 )
2
V d 3.12. Tnh gii hn
1
1
lim
x0 x2
sin2 x
lim
0
Gii. Gii hn cn tm c dng . Ta bin i v dng nh
0
sau
1
1
lim
x0 x2
sin2 x
2
sin x x2
= lim
x0
x2 sin2 x
!
3
[x x6 + o(x3 )]2 x2
= lim
x0
x2 [x + o(x)]2
!
4
x3 + o(x4 )
1
= lim
=
2
2
2
x0
x [x + o(x )]
3
Vy
lim
x0
1
1
x2 sin2 x
=
1
3
1
x
x
lim+
a arctan
b arctan
(a > 0, b > 0).
x0 x x
a
b
0
Gii. Gii hn cho c dng 0.. Ta a v dng bng php
0
i bin.
t x = t th t2 = x v khi x 0+ th t 0+ . Ta c
r
r
1
x
x
lim+
a arctan
b arctan
x0 x x
a
b
52
a arctan
t
a
b arctan
t
b
.
t3
V mu s l a thc bc ba nn ta cn khai trin Taylor t s chnh xc
n 0(t3 ). Khi t 0+ th
"
#
r
3
3
t
t
t3
t
a arctan
= a + t3 3 a + o( 3 ) = t +
+ o(t3 ), t 0+ ,
a
3a
a
3 a
= lim
t0
r
b arctan
Khi
t
=
b
"
3
t
t
t3
+ o(t3 ), t 0+ .
b + t3 3 b + o( 3 ) = t +
3b
b
3 b
r
x
x
lim+
a arctan
b arctan
x0 x x
a
b
t3
t3
+ o(t3 ) t + 3b
+ o(t3 )
t + 3a
= lim
t0
t3
ab 3
3
ab
3a t + o(t )
=
.
= lim
3
t0
t
3ab
1
Vy
r
r
1
ab
x
x
=
lim+
a arctan
b arctan
.
x0 x x
a
b
3ab
x0
x0
vi
x0
rng
cot x3 =
1
1
=
, x 0.
tan x3
x3 + o(x3 )
53
xex = x + x2 + o(x2 ), x 0.
t2
cos t = 1 + o(t3 ), t 0.
2!
Suy ra
x2
cos xe = 1
x3 + o(x3 ), x 0.
2
x2 x3
ln(1 x) = x +
+
+ o(x3 ), x 0.
2
3
x
Ta thu c
2
f (x) 1 = x3 + o(x3 ), x 0
3
32 x3 + o(x3 )
2
=
lim 3
3
x0 x + o(x )
3
Vy
3
x0
3.2
2
2
(x 3)2 9
= 1 + 5
.
2
2
Hay
5
f (x) = x2 15x 1.
2
54
2
87
1135
f (x) = x3 x2 + 84x
.
3
6
6
V d 3.17. Vi hm f (x) = ex , x R ta c f (n) (x) = ex , x R vi cc
mc ni suy x0 = 0; x1 = 1; x2 = 2 ta c
Zx
P2 (x) = 1 + e
0
dt1 + e2
Zx Zt1
0
dt2 dt1 = 1 + ex + e2
(x 1)2 1
.
2
2
e = 1 + ex + e
(x 1)2 1
+ R3 (f ; x).
2
2
Trong , phn d R3 (f ; x) c xc nh bi
R3 (f ; x) =
f (3) ()
f (3) (1 ) 1
(x x0 )3
R (x0 , x)(x1 x0 )2
3!
2!
e
e 1
f (3) (2 ) 2
R (x0 , x1 , x)(x2 x0 ) = x3 x e2 (x 1)2 1 .
1!
6
2
Trong , nm gia x v 0; 1 (0; 1), 2 (0; 2).
; x3 = . Ta c
3
2
55
Mt khc
1 0
2 00
3
f( ) = ; f ( ) =
; f ( ) = ; f ( ) = 0.
6
2
4
2
3
2
2
Do , phn d trong khai trin Taylor-Gontcharov n bc 3 ca hm s
f (x) = sin x l
f (4) ()
f (4) (1 ) 3
R4 (f ; x) =
(x )4
4!
6
3! 1728
Zx
f (4) (2 ) 2
dt
.
2!
36
f (4) (3 )
.
1!
3
Zx Zt1
dt2 dt1
Zx Zt1 Zt2
dt3 .dt2 .dt1
sin
4 sin 1 3
sin 2 2
2
2
=
(x )
(x )
.
(x )
4!
6
3! 1728
6
2! 72
4
144
3
sin 3 1
.
(x )3
(x )
.
1! 3 6
3
288
4
1296
Trong , nm gia x v ; 1 ( ; ), 2 ( ; ); 3 ( ; ).
6
6 4
6 3
6 2
V d 3.19. Cho N (x) l a thc c bc deg N (x) 3 v tho mn cc
iu kin
|N (k) (k)| 1 , k = 0, 1, 2, 3.
Chng minh rng
|N (x)|
11
x [0, 3].
2
i = 1, 2, 3, 4 , ta c
N (x) = N (0) + N 0 (1)R(0, x) + N (2)R2 (0, 1, x) + N (3) (3)R3 (0, 1, 2, x),
trong
Z
R(0, x) =
R2 (0, 1, x) =
dt = x,
0
x Z t1
dtdt1 =
0
56
x
(x 2),
2!
x Z t1
t2
R (0, 1, 2, x) =
dtdt2 dt1 =
0
x
(x 3)2 .
3!
Khi
x
x
N (x) = N (0) + N 0 (1)x + N (2) (x 2) + N (3) (3) (x 3)2 .
2!
3!
T gi thit bi ton ta suy ra
x
x
2
|N (x)| 1 + |x| + (x 2) + (x 3)
2!
3!
x
x
1 + x + (x 2) + (x 3)2 .
2!
3!
t
x
x
(x 2) + (x 3)2
2!
3!
1
1
3
= x3 x2 + x + 1.
6
2
2
f (x) = 1 + x +
f (x) f (3) =
11
.
2
Vy
11
.
2
V d 3.20. Cho N (x) l a thc c bc deg N (x) 5 c dng
|N (x)|
N (x) = a5 x5 + a4 x4 + a3 x3 + a2 x2 + a1 x + a0
v tho mn cc iu kin
R4 (0, 1, 2, 3, x) =
R5 (0, 1, 2, 3, 4, x) =
x
(x 4)3 ,
4!
x
(x 5)4 .
5!
Suy ra
58
Rn+1 (f ; x) =
f (n+1) ()
(x x0 )n+1
(n + 1)!
n
X
f (n+1) (k ) k
R (x0 , x1 , . . . , xk1 , x)(x x0 )nk+1 .
(n k + 1)!
k=1
Mt khc:
Zx Zt1 Ztk1
k
...
dtk dtk1 ...dt1
R (x0 , x1 , . . . , xk1 , x) =
x0 x1
xk1
Zb Zt1 Ztk1
1
...
dtk dtk1 ...dt1 = (b a)k .
k!
a
Do
n
M (b a)(n+1) X
1
M
+
. (b a)k (b a)nk+1
Rn+1 (f ; x)
(n + 1)!
(n k + 1)! k!
k=1
"
= M (b a)(n+1)
1
+
(n + 1)!
"
n
X
k=1
n
X
1
k!(n k + 1)!
1
1
n
n
+
(n + 1)!
!
n
+
1
!
2
k=1 2
#
"
n
1
n
.
+ n
= M (b a)(n+1)
(n + 1)!
!
n
+
1
!
2
2
M (b a)(n+1)
59
V n Z nn n = 2p + i, (i = 0, 1). Khi ta c
h
i
1
2p + i
2p+i+1
+
.
Rn+1 (f ; x) M (b a)
(2p + i + 1)! p!(p + i + 1)!
Trng hp 1. Nu i = 0, ta c
h (b a)2p+1 (b a)p (b a)2p i
2
+
.
0(p ).
Rn+1 (f ; x) M
(2p + 1)!
p!
(p + 1)
Trng hp 2. Nu i = 1, ta c
h (b a)2p+2 (b a)p (b a)2 (2p + 1) i
2
+
.
0(p ).
Rn+1 (f ; x) M
(2p + 2)!
p!
(p + 1)(p + 2)
Vy Rn+1 (f ; x) 0 khi n .
60
KT LUN
61
62