Professional Documents
Culture Documents
VIRUS V C N G N G H SINH H C
VIRUS
5.2.3. C c h n h i m b n h v i r u s
V d : T - even phage s dng phn u i b m v o t h n h t b o c h v b m A D N
v o t b o ch. K h i genom virus v o trong t b o n l m thay i c c c h n g t r n h
hot n g ca t b o ch v bt u n h n bn.
C 3 cch nhn
genom
virus:
s dng
cc vt liu ca t bo ch sinh
sn:
Phin m
Phin m genom
>
mARN virus
>f
Protein ca virus
S 5.1. Nhn
120
bn vrus c genom
>
Virus mi
l ARN trong t bo vt
ch
5.2.4. C h u t r n h s i n h s n c a v i r u s k s i n h v i k h u n
C c virus k sinh v i k h u n c g i l bacteriophage, hay v i t g n l phage, t i n g
V i t g i l thc k h u n hay siu v i k h u n ( S V K ) . C 2 k i u chu t r n h sinh sn ca S V K :
lytic v l y s o g n i c .
5.2.4.1. Chu trnh hoi sinh (lytic)
V d , chu trnh lytic S V K T 4 x y ra g m c c giai o n sau:
- S V K T 4 b m v o m n g t b o ch: T 4 n h n b i t t b o ch n h c s t n g n g
gia protein trn si u i ca virus v repceptor c t h m n g n g o i ca v i k h u n
E.coli.
- Genom t h m nhp v o t b o l i phn v protein ca T 4 b n n g o i t b o .
- C c hydrolytic enzym (enzym t h y p h n ) p h n huy A D N ca t b o ch
E.coli.
khun
v siu v khun
hoa
- H u n h c c v i k h u n c c c h chng siu v i k h u n c h i u q u .
- C c virus c n g t i n hoa theo h n g vt qua c c h thng t v ca t b o ch.
- M t s virus c c c p h n g n c n g chung sng v i t b o ch.
121
5.2.4.2.
cycle)
123
124
Chng
PROTEIN V C N G N G H
E N Z Y M
Protein l enzym
/
Xc tc ton b qu
trnh sinh hoa ca t
bo v c th
Protein cu trc
To ra cc cu trc trn mc
phn t nh nhim sc th, lc
lp, ty th, t bo, m, c quan,
prtein vn ng m c v vn
chuyn t bo mu
125
6.1.2. C u t r c c a p r o t e i n
Protein l mt polymer gm nhiu monomer (c tn chung l axit amin) to thnh.
M t si polymer g m m t s axit amin c g i l polypeptid.
Cu trc chung ca axit amin:
NH
I
R c
COOH
Cu trc khc nhau ca cc axit amin l do nhm R quyt nh. Protein c to bi
20 axit amin k h c nhau (bng 6). C c axit a m i n lin k t v i nhau b n g c u n i covalent
(ng hoa tr) g i l cu n i peptid. C u n i n y c to b i p h n n g hoa h c gia
n h m cacboxyl ( C O O H ) ca axit amin n y v i n h m amino ca axit a m i n k h c :
I
H N _c
j
Ri
c(
1li
H
I
-N
H
H
I
1
1
H N _ c (
1
li
Ri
H
C-(OH H
1 li
R
o
-N
H
I
cC-OH
I
R
0
H
I
-N
H
H
I
I
OH H ) _ N
N cC-OH
cc
1 li
R
o
H H
H H
H
I
I
I
I
I
H-N-C-N-C-N-C-OH
l
H
R
R
R
2
+ 2H 0
2
126
Tn axit amin
K hiu
Tn axit amin
K hiu
Alanine
Ma
Leucine
Lu
Arginine
Arg
Lysine
Lys
Asparagine
Asn
Methionine
Mt
Aspartic acid
Asp
Phenylalanine
Phe
Cysteine
Cys
Proline
Pro
Glutamine
Gn
Serine
Ser
Glycine
Gly
Threonine
Thr
Histidine
His
Tryptophan
Trp
Glutamate
Gi
Tyrosine
Tyr
Isoleucine
He
Valine
Vai
Secondary
structurc
Tertiary
s trc tu re
Quatomary
structurc
Poiypptlde chuin
AKKembli.-d stibuniu
-E& ca, 1
1 GI V 1
1 ***J 1
|tf
hi
nn
tef
Aminci acid reKdues
rHelix
(theo Neson
and
Cox,
2000)
22
t h n h n g glucose v
2 2
Q H . A
+-QH.A
Nng
lng
ng hoa
hc:
AG (S 6.2).
A^~B
c,D
Nng lng
t do E' I
E|
Cht tham
gia phn ng
A-B
/
C-D
/
AG
Sn phm
A-C
B-D t
ha cc
cht
129
c g i l g i i h n n n g lng. i u c ngha l c c c h t A B
qu ln,
Sn p h m
S 6.3. Nng
ha cc
cht
l c
ta coi E
A 1
A 1
s l n h n E
A 2
(s
6.3).
T m l i , trong q u trnh phn ng, enzym + c cht to ra t hp enzym
- c
ch
130
E n z y m c t h l m t n g tc ca phn ng l n h n g t r i u l n . V d , enzym
catalase d n g trong c n g nghip dt, p h n t catalase c t h c h u y n hoa 5 X l o = 5
6
c h t / p h t / m g ca enzym ( U / m g protein).
6.2.2. Mt s c tnh quan trng ca enzym
E n z y m c m t s c c thuc t n h c bn d i y :
6.2.2.1. Tnh c th ca enzym
Emyrn ch xc tc phn ng vi cc c cht c
th:
gian
132
p H t 2-14.
C u trc k h n g gian bc ba ca protein r t c m ng v i i u k i n m i trng. H u
ht cc enzym c hot t n h t i a nhit t i u, n h i t t i u t h n g l nhit
bn trong ca t b o m t enzym c sn sinh ( i v i enzym n i b o ) . i v i c c
enzym ngoi b o (enzym c t b o tit ra m i t r n g ) n h i t t i u c t h l nhit
m i trng trong enzym hot n g . T c p h n ng t n g ln c n g v i s t n g
ca nhit cho n k h i t n nhit t i u. N h i t cao h n so v i n h i t t i u c
th l m cho hot t n h ca enzym g i m nhanh v c t h l m enzym p h n r v m t hot
tnh. nhit t h p phn ng x y ra c h m h n n h n g enzym c t h hot n g d i h n .
N h i t t i u cho hot hoa ca a s c c enzym n g i v o khong 3 7 c , trong
khi nhit t i un cho hot hoa ca c c enzym loi v i k h u n a n n g n m trong
khong 70-75C,
M i enzym c p H t i u, s t n g hoc g i m p H so v i p H t i u u l m
gim hot tnh ca enzym. M t enzym c n h g i l c g i tr t h n g m i cao h n
k h i n c khong dao n g t i u ca p H r n g h n , n h v y nhng thay i n h ca
p H k h n g l m thay i l n tc ca phn ng.
<
:
cnh
tranh.
tranh:
CC c h t k m h m enzym
enzym
134
6.2. Mt senzym
Enzym
Enzym ng vt
Catalase
Chymotrypsin
Lipase
Rennet
Trypsin
Enzym thc vt
Actinidin
oe- amylase
p- amylase
Bromelain
p - Glucanase
Ficin
Lipoxygenase
Papain
quan
trng
c ngun
gc ng,
thc
vt
Ngun
Liver (Gan)
Pancreas (Tuyn tu)
Pancreas (Tuyn tuy)
Abomasum (D c ng vt)
Pancreas (Tuyn tuy)
Qu Kiwi
Mch nha
Mch nha
Nha da
Mch nha
Nha cy sung (Fig latex)
u tng
Nha u
135
6.2.5.3.
Mt s enzym
c ngun
gc vi
sinh
phn
136
Bng
truyn
thng
Cc enzym c s dng
TT
Hng ng dng
Cc cht ty ra
sinh hc
Cng nghip
bnh m
Cng nghip
ru bia
Cng nghip sa
Cng nghip dt
Cng nghip da
Cng nghip
dc
137
ngoi
bo (extracellular
enzym):
H u ht c c enzym s d n g quy
138
Enzym
ni bo (intracellular
enzym):
M t s enzym n i b o c n g a n g c sn
SD/kg, chim
cng nghip:
dng
139
6.3.3. M t s l n h vc n g d n g q u a n t r n g ca e n z y m c n g n g h i p
C n g n g h enzym n g g p quan trng trong c n g n g h i p thc p h m n h bia,
b n h m , l m ru vang, sn x u t pho m t , c c cht bt git, c c l o i nc u n g n g h o
n n g lng, c h u y n hoa v l m sch cht t h i , l m sch m i t r n g t v nc... s
dng enzym trong c n g n g h gen to ging m i v c c dc cht.
D i y l m t vi v d v ng dng ca c n g n g h enzym trong c n g n g h i p :
6.3.3.1. Sn xut nc ngt
C c l o i nc g i i k h t syrup t h n g c cha utose v glucose t l n h nhau.
C c nc g i i k h t g i u r u c t o s e c nhu cu n h i u h n so v i glucose t i n h sch, b i
r u c t o s e ngt h n so v i glucose. D o v y , nu c h u y n hoa c glucose t h n h h i c t o s e
th gi tr t h n g m i ca sn p h m s t n g ln n g k .
C n g ngh x l bng enzym l con n g ch y u trong sn x u t cht n g t h i n
nay, bao g m c c l o i syrup t n g sucrose v t i n h b t c cha h n hp ca glucose,
maltose, r u c t o s e v c c n g k h c . Syrup g i u fructose t t i n h b t n g l cht ngt
chnh M .
Syrup giu uctose c sn x u t t vt l i u t i n h bt r t i n , trong s d n g 4 loi
enzym tham gia c h n h v o q u trnh. M t s c c enzym c s d n g trong sn xut
cht ngt:
a-amylase: T h y p h n c c lin k t oe-1,4 trong m c h polymer ca glucose to ra cc
mch p h n t ngn h n g i l dextrin.
T i p theo l c c enzym k h c n h P-amylase, amyloglucosidase, pullulanase v cui
c n g l glucose isomerase.
T i n h bt thu n h n c trong dung dch nc c cha k h o n g 3 3 % cht t i n h b t sau
k h i n g c p l y d u b o v protein, x l tinh bt bng oc-amylase- m t enzym
c ngun gc t Bacllus
licheni/ormis.
6.3.3.2.
S dng
enzym
dt
C su n h m enzym k h c nhau:
- Oxidoreductase
- Transferase
- Hydrolase
- Lyase
- Isomerase
- Ligase
H u ht c c enzym s dng trong c n g n g h i p dt thuc n h m 3: hydrolase. C n g
thc hoa hc chung v i s tham gia x c tc ca hydrolase n h sau:
A - X + H 0 - > X - O H + H A , trong A v X l hai t h n h phn ca c cht
2
dt v cht ty ra
gm:
oryzea.
Sinh vt c enzym hu ch
To cADN
Thit k v tng hp mi
oligonucleotid
tiu ng dng
ca k thut
gm:
- L m t n g b n ca enzym v l m n c t h t h c h n g h i v i c c i u k i n m i
t r n g thay i .
- L m thay i p H v nhit t i u trong hot hoa ca enzym.
- L m thay i tnh c th ca m t enzym, l m cho enzym n y c t h x c tc
chuyn hoa c c c cht k h c nhau.
K thut
gen c th tc ng ln enzym
theo cc hng
sau:
enzym:
143
Chng
7.1. S L C V L C H s H N H T H N H C N G N G H V I S I N H
Con n g i ng dng v i sinh vt trong sn x u t r u , b n h m , bia v c h b i n
thc phm... t h n g n g h n n m v trc. T u y v y , khoa hc v c n g n g h i p v i sinh ch
bt u khong 150 n m trc. Lecuvenhoek l n g i u tin quan st t h y v i sinh vt
vo khong n m 1677. Schwan (1837) p h t h i n t h y vai t r ca n m men trong sn
xut ru v vic b sung n m men l m t h c y nhanh q u t r n h l n men. N m
1857, Pasteur c n g b k t q u n g h i n cu ln men sn x u t axit lactic. N m 1857 c
th c coi l n m ra i c s khoa hc ca v i sinh c n g n g h i p . N m 1860, Pasteur
t h n g b o m i trng n h n to u tin cho n u i c y v i sinh v t v s d n g m i
trng n y cho n g h i n cu ln men ru. N m sau , t h n g qua n g h i n c u sinh trng
v sinh l ca n m men trong sn x u t ru, n g cho t h y vai t r ca 0 trong q u
trnh ln men. N m 1878, Lister x y dng t h n h c n g p h n g p h p pha l o n g
2
p h n l p c c chng v i sinh vt thun chng (ln men axit lactic). Sau Robert K o c h
( n m 1881) h o n t h i n k thut p h n l p v n h n d n g v i sinh v t t r n m i
thch cng. N m 1897, Buchner chng m i n h rng q u t r n h ln men c t h
trong m i trng k h n g c t b o m ch c dch n m men. Theo n g c c e n z y m
l tc n h n trc t i p ca s ln men ru. N m 1917, D'Herelle m t m t
sinh ca v i k h u n v t tn cho n l Bacteriophage. Bacteriophage l u n l u n
v i k h u n v actinomycetes s dng trong q u trnh ln men.
trng
x y ra
protein
loi k
e doa
k h o n g d tiu.
144
vt ng dng
c th tm tt nh
sau:
7.1. Mt s sn phm
ca cng nghip
vi
sinh
Tn c th ca cc sn phm
Amino axit
Khng sinh
Nc ung c cn
Enzym
p- polyhydroxybutyrate,...
Cht gia v
Kh gas
C0 , H , kh metan,...
Axt hu c
Dung mi hu c
10
Vitamin
11
steroid, gibberellin,...
12
Protein ti t hp
13
Thc phm
12
Sinh khi t bo
15
145
7.3. C N G N G H I P L N M E N V I S I N H V T
7.3.1. V t l i u c a c n g n g h i p v i s i n h
Quang hp cung c p ton b v t l i u v n n g lng cho t n t i ca s sng t r n tri
t . Theo M i n E. Smith (1996) quang hp to ra sinh k h i v i c t n h k h o n g 120 t
t n cht k h trn m t t v 50 t t n t i d n g , trong lignocellulose c h i m
khong 50%. K h o n g 4 4 % sinh k h i trn tri t do r n g to ra, trong k h i t n g sinh
k h i c y trng n n g nghip cung c p l n g thc n u i d n g c n h n l o i t n h ra ch
c h i m khong 6% tng sinh k h i ca tri t . T h g i i h u c do quang h p t o ra l
ngun vt l i u v t n ca c n g nghip v i sinh. T u y n h i n , c c c h t h u c v sinh k h i
t h n g t n t i c c dng thc k h c nhau ( n h sinh k h i xanh, sinh k h i h a g...) v
k h p h n tn, k h thu gom trong k h i c n g ngh c h b i n c n a n g n n g p h t t r i n .
Sn lng c c sn p h m n n g nghip v l m nghip h n g n m g m n g cc, ng,
c , tinh b t t h v c h b i n , v t l i u g , hoa cht... c t h h i n b n g 7.2 cho thy
n h i u sn p h m k h c nhau ca quang hp n nay v n c h a c s d n g , n h t l cc
cht t h i n n g nghip.
Sinh k h i ca n n g nghip, t h y sn v rng l t i m n n g k i n h t to l n ca nhiu
quc gia, nht l c c nc k h u vc nhit i v c n n h i t i . T u y n h i n , n h n g sinh
k h i t i m t n g c n c h a c khai t h c v t h i u c c p h n g t i n c n g n g h .
Bng
7.2. Sn lng
mt s sn phm
Chng loi
1. Nng sn
2. Vt liu
3. Hoa cht
nng
nghip
hng
nm (Theo
FAO)
Sn lng (Tn/nm)
Sn phm
Ng cc
ng
Sn
1,5 t m
Giy
Cc loi du thc vt
Cao su t nhin
146
nhin:
1 4
kg C 0
c c n h m i n m v
k h o n g 6% ca sinh k h i s l c e l l u o s e t n g n g v i 22 t t n / n m . T n h ra
trn p h m v i t o n c u c y trng sn x u t ra khoang 24 t n cellulse trn u n g i
m i n m . N g i ta cho r n g cellulose s tr t h n h n g u n v t l i u c h lc ca c n g
n g h i p sinh hc.
147
Cc sn phm
ph ca nng
nghip:
C n g nghip C N S H s s d n g d n g n h i u sn p h m n n g n g h i p n h n g , t i n h
bt, du b o . . . n h l c cht c h b i n . C c cht t h i n n g n g h i p c k h a i t h c v
s d n g c h a n h i u v h i n l i tng n g h i n cu. C c p h t h i n n g l m n g h i p g m
n h i u l o i n h t h n l c y n g cc, rau hoa q u c n l i sau k h i t h u h o c h , c h t p h t h i
u t n g , s v q u da, t r u , li n g , b ht c p h , b m a , g n g , p h t h i l m
nghip n h m n ca, c n h l sau k h i thu g . . . M c tiu quan t r n g ca C N S H l p h i
n n g cao q u n l v s d n g cht t h i c h u y n hoa c h n g t h n h c c sn p h m p h thu
ng thi trnh gy n h i m m i trng.
7.3.2. Chng ging vi sinh cng nghip
T h n h c n g ca q u trnh ln men c n g n g h i p p h thuc c h y u v o c h n g ging
v i sinh chn l c . M t chng g i n g v i sinh c n g n g h i p p h i c c c c t n h c b n sau:
. Phi thun nht ( g m c c c t h h o n t o n g i n g nhau)
2. Phi sch b n h ( k h n g b n h i m thc k h u n t h phage)
3. Phi n nh v d i t r u y n : C c chng c n g n g h i p t h n g c t o ra t cc
chng d i bng g y t b i n hoc c h u y n gen (trong t r n g hp sn x u t vacxin ti t
hp, hoc sinh d c ) . Trong i u k i n sn x u t c c c h n g n y d x y ra c c t b i n
ngc ( t b i n c h u y n chng sn x u t t h n h c h n g d i ) v i t n s t b i n cao cc
chng k m n nh v d i t r u y n . M t k h c , ngay c c c chng c n i n h d i truyn
cao th t b i n ngc v n c x y ra n h m t t t y u . D o v y , v i c t u y n c h n , bo t n
v c i t i n g i n g p h i l vic t h n g x u y n . y , vai t r ca c c n h d i t r u y n v sinh
hoa v i sinh l r t quan trng.
4. Chng g i n g p h i c k h n n g sn sinh c 2 l o i t b o ( t b o sinh d n g vegetative v t b o b o t - spore). C c loi ch c k h n n g sn sinh t b o d n g si m y c e l l i u m r t t c s d n g trong q u t r n h l n men c n g n g h i p .
5. Chng g i n g p h i sinh trng m n h m sau giai o n g i n g .
6. Chng ging ch sn x u t sn p h m c gi tr, k h n g sn sinh c c sn p h m ph
c c tnh.
7. Sn p h m ca chng g i n g p h i c sn x u t trong t h i gian n g n , k h o n g 72
gi.
8. Chng ging c t h bo qun c lu s d n g trong n h i u chu k sn x u t .
9. K h n n g ly n h i m p h i t h p n h t trong i u k i n sn x u t t i u
7.3.3. Ln men cng nghip
C n g n g h i p l n men l q u trnh c h u y n hoa c c cht h u c, c h y u l c c v t
l i u ca c c n g n h n n g l m n g h i p v t h y sn v i s tham gia ca c c v i sinh vt
t h n h thc n n h pho m t , sa chua, nc m m , tng, x du, nc g i i k h t c c l o i ,
ru bia, k h n g sinh, sinh dc... M t s sn p h m ca c n g n g h ln m e n c l i t k
bng 7.2.
148
Bng
7.2. Cc sn phm
ca cng nghip
ln
men
Tn sn phm
Ngnh ngh
Hoa hu c
Cc sinh dc
Nng lng
Thc n
Cc cht hot tnh sinh hc l protein, thc n chn nui, vacxin gia sc,
gia cm, cc cht b sung cho thc n chn nui, cc hormon sinh trng,
phn bn, thuc su bnh vi sinh, nm cng sinh r cy mycorrhizal...
c sn x u t v i c n g ngh v i sinh t i u.
7.4. MT S NGUYN L TRONG SINH TRNG CA VI SINH VT
Sinh trng ca v i sinh vt c b i u h i n sinh k h i hoc s t b o v i sinh sn
sinh ra trong m t n v t h i gian. T c sinh trng ca v i sinh vt ph thuc v o m t
s y u t c h n h sau:
- c i m d i t r u y n ca c c chng v i sinh. c i m n y c t h c c i to bng
t b i n thc n g h i m v k thut gen.
- Cung c p c c cht dinh d n g cn t h i t cho t b o .
- C c y u t m i trng n h p H , nhit , t h n g k h . . .
149
- R t k p t h i c c c h t c n b hoc c t , hoc sn p h m ra k h i m i t r n g
nui cy.
Sinh k h i v t h n h phn ca sinh k h i c t h o c bng c c p h n g t i n n h t h i t
b o mt t b o , h m lng A D N hoc protein, k h i lng ti, k h i l n g k h . . .
M t ch s quan trng n h gi sinh trng ca v i sinh l t h i gian t n g g p i sinh
k h i hoc l thi gian cn s t b o t n g ln g p i . Ch s n y p h thuc v o n h i u
y u t, trong c k c h thc v tnh phc tp ca t b o . T h i gian n y k h c nhau
c c sinh vt k h c nhau: v i k h u n l 0,25 - 1 h, n m men - 2 h, n m m c 2 - 6,5 h,
t b o thc vt 20 - 70 h v n g v t 15 - 48 h.
T r n thc t, hu n h k h n g t n t i y u t sinh trng t i u lin tc. D o v y , s
sinh trng ca t b o s ph thuc v o c c y u t hn c h , v d i u k i n d i n h d n g ,
s l m cho sinh trng b c c h hoc ngng l i .
N u i trng v i sinh v t trong c c n i ln men (bioreactor) c t i n h n h theo 4
c c h : l n u i c y tng t (batch culture), n u i c y b n lin tc, n u i c y lin tc v
n u i c y tnh. N u i c y bioreactor c t h l n u i tnh hoc k h u y t r n , n u i c y y m k h
hoc c oxy, n u i c y l n g , b n l n g hoc trn gi t h cng. V i sinh v t c t h c t
do hoc b gn c nh v o b m t ca c c m n g .
7.4.1. Nui cy tng t (batch culture)
Trong n u i c y batch, dung tch m i trng c c n h , trong q u t r n h sinh
trng c c cht dinh d n g b h p thu, sn p h m g m sinh k h i hoc c c sinh c h t c
tch l y . M i trng dinh d n g do v y s thay i lin tc v s t c n g v o q u trnh
trao i cht ca t b o . C u i c n g sinh trng s d n g l i do c n k i t d i n h d n g , do
tch l y c t v cht t h i , do m t t b o q u cao. C c pha sinh t r n g trong nui
c y batch g m pha lag - l giai o n c h a t h y c b i u h i n thay i trong sinh trng,
y l giai o n t h c h ng v chun b. T i p theo l pha t n g c h u y n t i p (transient
acceleration), t i p n l pha t n g trng nhanh theo c p s n h n (exponental). Sau v i
sinh vt t r i qua giai o n sinh trng c h m l i pha t n g c h m l i (deceleration), tip
n pha n nh (stationary) v c u i c n g l pha k t t h c ) . T r o n g n u i c y batch, c n g
nghip hu ht q u trnh ln men sn x u t s d n g l i trc k h i bt u pha cht, v k h i
s x y ra suy g i m trao i cht v t h y p h n t b o . Q u trnh sn x u t sinh k h i sau
k h i t t i u, t b o s thc h i n c h u y n hoa to sn p h m c u i c n g (v d trong
sn xut axit amin, enzym) hoc p h n g i i c c cht n h i m trong x l m i trng.
N h i u sn p h m quan trng n h k h n g sinh c to ra t i u trong giai o n pha n
nh trong n u i c y batch.
Tuy n h i n , c nhng p h n g p h p k o di n u i c y batch n h m t n g n n g sut sn
p h m bng c c h t h m c cht v o m i trng:
- T h m c c t h n h phn dinh d n g m c v o m i trng m t c c h t t v d
t h m c c cht cacbonhydrate v do t n g k h i lng n u i trng. P h n g p h p n y
c s dng trong sn x u t c n g nghip n m men b n h m .
150
- T h m d i n h d n g v o m i trng n g t h i rt bt m t t h t c h t n g n g m i
t r n g c s d n g . P h n g p h p n y d n g trong n u i c y t b o n g vt.
7.4.2. Phng php nui cy lin tc
K h c v i n u i c y batch n h trn, n u i c y lin tc cho p h p sinh k h i sinh trng
mc k h t h n g bng v i r t t dao n g v dinh d n g , c c hot cht, s lng t b o v
sinh k h i . P h n g p h p n y thc h i n bng c c h t h m c h t d i n h d n g m i v o m i
trng giai o n p h t t r i n m n h n h t (exponental phase) k m theo r t bt m i
trng v t b o n u i . P h n g p h p n u i c y l i n tc cho p h p c c c t h sng sinh
trng trong i u k i n n n h trong m t m i t r n g k h n g thay i , trong t l
t n g sinh k h i v m i t r n g n n h . T r n g hp n y m i t r n g m i c a v o
bioreactor v i tc n n h v s rt ra c c sn p h m c n g c thc h i n v i tc
tng t ( m i t r n g s d n g , c c p h l i u v c t h sng) l m cho t h t c h ca m i
trng n u i c y trong bioreator k h n g thay i . C c y u t m i t r n g n h p H ,
nng c c cht d i n h d n g v c c cht trao i (metabolites) c g i n nh trong
nui cy lin tc. Trong sn x u t c n g nghip, p h n g p h p n u i c y lin tc c ng
dng k h n g n h i u , c h y u sn x u t protein n b o v etanol hoc trong x l cht
thi m i trng.
7.4.3. Thit b Bioreator/Fermenter
7.4.3.1. Yu cu i vi h thng thit b ln men (bioreactorlfermenter)
- T o i u k i n t i u cho sinh trng v trao i cht t b o n u i n h m t n
n n g sut t i a ca sn p h m mong m u n .
- Bo m h thng bioreator k h n g b ly n h i m c c v i sinh v t k h n g mong m u n .
- T r n h c c n i v i sinh (nht l c c v i sinh vt c h u y n gen) t h o t ra m i trng
ngoi.
C 2 l o i Bioreator k h c nhau v i c c y u cu c c h l y k h c nhau:
- H thng n u i c y k h n g tuyt i v t r n g (non aseptic system) trong k h n g
i h i thun chng tuyt i ca chng nui H thng n y c s dng trong sn
xut bia.
- H thng v t r n g tuyt i l cn t h i t cho sn x u t k h n g sinh, vitamin,
polysacharid, vacxin v c c sinh dc k h c . . .
N h n g n g u y n l c u trc c bn ca Bioreactor h u n h k h n g thay i n h i u
trong m y chc n m qua. Tuy v y , n h i u c i t i n k thut m i c p dng t i u
hoa q u trnh sn x u t v i nhng y u cu ch y u sau:
- C c chng v i sinh p h i tng i n nh v m t d i t r u y n v g i n g p h i l u n c
t u y n c h n chng t h o i hoa.
151
152
Giai on phng
th nghim:
chn ging, n h n g i n g v i v i c s d n g c c t h i t b
sn xut
cng
nghip:
153
Chng
V CHN
NUI
dch
vn
cn
no...
N h vy h i n nay n h n l o i v n p h i i m t v i c c nguy c d i y :
- Cc bnh t r u y n n h i m do n m , v i k h u n , virus g y ra, trong n g u y c v i trng
k h n g thuc cha bnh n g y c n g cao. M t s b n h virus m i x u t h i n n h H I V ,
Hebolla, SARS c h a r n g u y n n h n v c h a c k h n g sinh p h n g nga. M t s tc
n h n g y bnh b i n i nhanh c h n g r t k h c b i n p h p tr l i u k p t h i . V i s xut
h i n ca k thut gen, m t s c c v i sinh vt nht l c c virus c t h c t h i t k t kh
d d n g trong c c p h n g t h n g h i m v c t h c p h n g t h c h v o m i t r n g mt
c c h v tnh hoc c dng t m . K h n n g c h i n tranh v i t r n g "v k h sinh hc" hoc
"khng b sinh hc" c h a c l o i tr.
- Cc bnh b m sinh hoc d i t r u y n do c c t c n h n t b i n tch l y n g y cng
nhiu trong m i trng sng: n h i m hoa hc m i t r n g v thc p h m , thng tng
o z n v cng bc x tia cc t m ca m t t r i t n g . T n h trng x u n g c p ca m i
trng tng song h n h v i s p h t t r i n ca c n g n g h i p v t h a n g e doa tnh n
nh d i truyn ca h gen ca con n g i v a dng sinh hc. C c b n h ung th, t i m
mch, b o ph, alzheimer ( m t tr nh)... V n l sc p t h n g x u y n i v i x h i loi
n g i v l nhng bi t o n h c b a nht ca C n g n g h sinh hc.
- C n g v i vic c i t h i n i u k i n sng v v sinh, t u i t h ca d n s t cao, t l
n g i cao t u i n g y c n g t n g ln nht l c c nc g i u n h N h t bn, T y u , M .
Cc bnh lo khoa nht l suy g i m tr n h n g i gi l m t th trng n g y c n g l n
ca C n g ngh sinh hc.
Trc tnh h n h c n g n g h sinh hc y hc c u t p h t t r i n n g y c n g m n h
v tr t h n h m t h n g u t siu l i nhun ca n h i u C n g ty siu quc gia. C c c h
p h m m i da trn c n g n g h sinh hc x u t h i n gn n h h n g n g y t r n t h t r n g .
Trong g m :
- C c c h p h m cha bnh (hormon, c c k h n g sinh, c c protein hot t n h k h c
nhau....).
154
- C h n o n sm c c bnh d i truyn.
- Vacxin.
- C h n o n m i n dch v t h A D N x c nh t c n h n g y b n h .
- C h n tr bng l i u p h p gen.
8.1. DC CHT V DC CHT SINH HC (Pharmaceuticals and Biopharmaceutiacal)
Dc cht c th c tng hp trc tip bng con ng hoa hc hoc c to ra
t c c q u trnh sinh hc.
8.1.1. Khng sinh (antibotics)
Pht m i n h v i ca Alexander F l e m i n g n m 1928 v i vic t m ra m t loi n m c
k h n n g sinh ra k h n g sinh c tn l Penicillium
notatum m m n m t k n g u y n
m i ca y hc, trong c c b n h t r u y n n h i m do v i k h u n d n d n c k i m sot.
Thuc k h n g sinh l c c hp cht k h n g v i t r n g c sn sinh ra b i c c v i sinh vt
c s dng trong cha bnh hoc k i m sot m i trng ly n h i m bnh dch. T r n
4000 l o i hp cht k h n g sinh c khoa hc p h n l p , k h o n g 50 cht c
thng m i hoa trn quy m l n (bng 8.1). M t s hp cht k h n g sinh k h n g c s
dng t h n g m i do c t n h ca c h n g i v i con n g i , n g vt, hoc gi t h n h sn
xut q u cao.
K h n g sinh c bt u s dng rng ri trong cha bnh t khong n m 1945 v i
s ra i ca c n g n g h i p penicillin. T chng l o i thuc k h n g sinh, p h tc dng
ca thuc k h n g sinh n g y c n g c m rng trong cha b n h cho n g i v n g vt.
N g o i ra, m t s k h n g sinh c t h g i p t n g trng v t n u i v gia c m , k i m sot bnh
cy trng v p h n g tr c n t r n g g y h i .
Bng
sinh
Vi sinh vt sn sinh ra
streptomyces sp.
Phm vi hot ng
Chng ung th
Bacitracin
Bacillus s.
Chng vi khun
Bleomycin
Streptomyces
Cephalosporin
Acremonium s.
Chng vi khun
Chloramphenicol
Cephalosporium s.
Chng vi khun
Daunorubicin
streptomyces
Fumagillin
Aspergillus s.
Bnh do amip gy nn
Griseoulvin
Penicillium s.
Chng nm
Mitomycin c
streptomyces
s.
Chng ung th
Natamycin
streptomyces
s.
Nisin
streptoccocus
s.
Penicillin G
Penicillium s.
Chng vi khun
Riamycin
Nocardia s.
Chng lao
streptomycin
streptomyces
Tetracylin
Streptomyces s.
s.
s.
s.
Chng ung th
Chng vi khun
Chng vi khun, chng amip
155
Chlamidia,
Mycoplasma.
N g c l i m t so
nhn
thuc
ca cc vi sinh
vt gy bnh
l ph
bin d n n nhng i
h i i m i t h n g x u y n ca n g n h c n g n g h i p k h n g sinh, k h n n g k h n g thuc ca
v i k h u n t n g ln do t b i n d i t r u y n c t h c h u y n t loi v i k h u n n y sang loi
k h c . V d , bnh Gonorrhoea (A.venereal
disease) k h n g v i p e n i c i l l i n l do c c y u t
khng
sinh
trong
chn
nui
v bo qun
thc
n cng
kh
ln: B
156
ti t hp nga bnh
l mm
long mng
(Foot
and mouth
disease):
Bnh g y ra b i m t l o i virus r t d ly n h i m b , c u v c c n g v t k h c .
Bnh n y b l o i tr Bc M , n h n g v n a n g g y t n tht l n n h i u nc a n g
p h t t r i n . V a c x i n t r u y n thng c sn x u t t c c virus b l m y u . T u y n h i n
c c virus n y c t h phc h i v g y b n h m t s trng hp C h u u . V a c x i n l
m m long m n g ti t hp l o i tr k h n n g ly bnh v k h n g p h i bo q u n nhit
thp, n h v y r t d s d n g c c nc n g h o .
N g o i hai vacxin ti t hp v a n g c s dng p h n g b n h g i d i l n v
bnh l m m long m n g , n g i ta a n g n g h i n cu c h to h n g chc l o i v a c x i n c h n
n u i k h c cho p h n g bnh tiu chy v c c bnh n g h hp. M t vi l o i v a c x i n c
t h c t i m v o trng l m cho g con c m i n dch trc k h i n . N g o i c c vacxin
chng bnh v i k h u n v virus, h i n nay c c n h khoa hc p h t t r i n c c c vacxin
chng k sinh t r n g , N e w Zealand v c n n g d n phi huy b tht c c con c u
158
- L m sch c c sn p h m c n g nghip;
- Pht h i n c c vt p h n t ( nng thp) trong thc n , n n g n g h i p v c n g
nghip.
8.1.4. Mt s sinh dc cha bnh to c t k ngh gen
Insulin:
n g i c tc dng t n g sc k h n g ca n g i i v i b n h virus. I n t e r e r o n n g i l
m t glycoprotein c k h n n g t n g c n g k h n g i v i c c b n h virus v k m h m
bnh ung th. H i n t i n g i ta t m thy n h i u l o i interferon k h c nhau c c loi
n g vt k h c nhau. Interferon n g i k h c interferon chut. C c m k h c nhau ca c n g
m t loi cng c k h n n g sn sinh c c interferon k h c nhau.
Trc y , Phn L a n n g i ta sn x u t ra i n t e r e r o n t t b o b c h cu m u
(leukocytes) v i lng sn x u t ra r t hn ch. H i n nay, c hai p h n g p h p sn xut
i n t e r e r o n a n g c s dng:
- Interferon sn x u t bng t b o si ( i b r o b l a s t s ) n g i v c coi l n g u n sinh
dc an t o n nht. '
- I n t e r e r o n ti t hp t h n g qua c h u y n gen m hoa interferon t fbroblast n g i
sang v i k h u n .
Lymphokines:
y l c c protein do t b o m u l y m p h o ( m t l o i t b o trong h
bnh t r u y n
nhim
v bnh ung
th. Interleukin-2 l
mt
G n y , n h i u v t n u i v c y trng c c y t r u y n gen ca n g i . C c c t h
sng c h u y n gen n h v y a n g c n g h i n cu s d n g n h l c c Bioreactors trong
sn x u t dc cht.
N g o i ra, m t s sinh dc cha bnh to ra bng k thut gen c m t bng
8.2.
Bng
TT
Tn sinh dc
s dng
trong
cha
Lnh vc cha tr ch yu
tr
bnh
Nm thng mi ha
Insulin
Bnh i ng
1982
Sinh trng km
1985
a. Interteron
1985
Ghp c quan
1986
1986
1987
Erythropoietin
Bnh thiu mu
1988
lnterleukin-2
Bnh ung th
1989
8.2. C C S N P H M S I N H D C P H C v C H N N U I
Bnh vt n u i cho n nay v n l nhng v n nan g i i t ra cho loi n g i . C c
bnh n h bnh b i n C h u u, bnh l m m long m n g gia s c , b n h c m g a n g
lan rng C h u a n g g y l o lng cho t o n x h i . c b i t nguy h i m l c c bnh n y
c t h ly n h i m sang n g i , trong k h i tc n h n g y bnh t h n g c nhng thay i d i
truyn k h k i m sot.
Theo b o c o ca V n p h n g n h gi c n g ngh ca Quc h i M (Congress o f f i c e
of technology assessment) m i n m n g n h n n g lng nc n y p h i t n khong 17 t
la chi p h cho c c b n h vt n u i .
C c n h khoa hc n g h i n cu to ra h n g lot c c sn p h m C N S H chn
o n , i u tr, n g n nga bnh n g vt. L n h vc m C N S H c ng d n g su rng
l chn o n bnh.
8.2.1. Chn on bnh bng khng th n dng
M t s bnh n g vt r t k h chn o n , b c s t h y p h i c h vi g i n vi
n g y m i c k t q u k h n g nh bnh t c c p h n g t h n g h i m . T r o n g k h i c h i h
thng d n g cha bnh hoc a ra c c b i n p h p c t h k h n g chc chn. S dng
CNSH, n g i ta c t h thc h i n vic chn o n nhanh, c h n h x c i v i n h i u bnh
p h b i n v t n u i . Trong m t s trng hp b c s c t h c h n o n bnh ngay trang
t r i v c l i u p h p cha tr kp t h i , c h n h x c ngay l p tc. N h i u c h n o n l o i n y
c thc h i n b i s dng c c k h n g t h n d n g . M t trong c c ng d n g ca k
thut n d n g l c h n o n bnh Brucellosis - bnh do v i k h u n b sa. V i k h u n g y
161
8.2.3. C c l o i p r o t e i n t n g t r n g p h c v c h n n u i
M t l o i protein t n h i n Somattropin hay l c c h o r m o n sinh t r n g c t h g i p
cho n g vt n u i c h u y n hoa thc n t h n h tht nc v sa. S d n g k thut gen c c
n h khoa hc to ra chng v i k h u n c k h n n g sn x u t s o m a t o t r o p n quy m
c n g nghip. T h m , m t lng r t n h cht n y v o thc n li t n g n g k h i u q u
chuyn hoa thc n, tit k i m c c h i ph, Somatotropin (PST) l n c t h t n g cht
lng tht l m thc n cho con n g i . PST n n g k t q u thc n l n 15 - 2 0 % i v i
ln, l m g i m m . L n c n u i b sung PST c t l nc cao, g i m m v cholesterol,
c l i cho sc khoe n g i tiu n g .
M t protein t n g trng k h c l bovine somatotropin (BST) c s d n g trong c h n
n u i b sa, l m g i m chi p h c h n n u i ca n n g d n . T h m lng n h BST v o thc n
l m t n g sn lng sa l n 10-20%, d n n chi p h thc n g i m .
Cc th n g h i m n h gi d lng PST v BST trong tht v sa ca c c n g vt
c n u i b sung bng 2 cht n y cho thy h m lng PST v BST n g vt t h
nghim k h n g cao h n so v i i chng. Gc t h n g h i m k h c ch ra rng c c protein
ny k h n g nh h n g n c t h con n g i . M t protcin phc v c h n n u i k h c l y u
t tng sinh h o r m o n sinh trng (growth hormon releasing a c t o r - G H R F ) , y u t
G H R F l m t n g h m lng hormon sinh trng n g v t nui*
in 3i n oi) ri ov pn L 3
8.3. N G V T C H U Y N G E N S N X U T S I N H D C V H O A C H T T R O N G
SA
l!j
8.3. Mt sprotein
Cc protein sn phm
ca gen ngi
Promoter c hiu
tuyn sa
sa
ng vt
chuyn gen
b-lactoglobin cu
Cu
Alpha-1-antitrypsin
b-lactoglobin cu
Cu
Antithrombin IM
casein b
Tissue plasminogen
activator
Acidic protein sa
chut
Lactoerrin
a-S-casein b
Protein c
Aciditic protein sa
chut
Ln
hp t v
phi
bn ng
vt
L m t h n o n h n bn c con vt n u i x u t sc a n g t u i t r n g t h n h , v d
n h n c n h i u con b c ging v i c c c t n h d i t r u y n g i n g h t v i m t con c
ging q u h i m nhp n i ?
C c n h khoa hc A n h , lan W i l m u t v K e i t h Campbell V i n Roslin v m t c n g
ty CNSH thuc t h n h p h Edinburgh, n h n bn t h n h c n g n g v t t r n g t h n h
166
167
Cu ci mt en Sct-len
hch t bo trng
t bung trng
.oi b nhn n bi
ang vi thao tc di
inh hin vi
Nui trong
6 ngy
Nui trong
,6 ngy
Tch cc t bo
sinh dng (2n)
t tuyn sa
Dung hp mng t bo
bng xung in
Cy vo
t cung
* . . * Dolly
S 8.1. Phng
R.L.1999)
pht
trin
Hot ha non bo
v nui cy phi
(trong iu kin in vitro)
169
R.L.999)
Chng
B N H
170
toxin
protease
ectin
c tc dng km hm tng hp
amylase
cp
171
trng
b. Gen vip3A
(a)
Agrotisesilon
Lepdopteran.
c. Cc gen sn sinh cc yu t km hm
protease
L n h vc n y c n g h i n cu m n h m t i i hc D u r h a m ( A n h ) . N g i ta t c h
ra c gen k m h m trypsin (cpTI) t u hoa lan, gen PoT(II) t khoai ty, gen O C - I t
la, gen c u t u t n g , gen NaPI t thuc l c k h n n g k m h m enzym c n t r n g
v s dng c h n g b i n np to c y k h n g su c c c y trng sau:
- Thuc l k h n g su Heliothis viressceus
- Khoai ty, c chua k h n g su Lacanobita
olerceus
- L a k h n g su c t h n (Sesami
v Chilo
- D u ty k h n g Oiorhncus
- Rau d i p k h n g Teloggryllus
- C i du k h n g Coleopteraus
. Cc gen tng hp
ineareuss
suppresssais)
sulcatus
commodus
sp.
lectin
t lu n g i ta b i t c y c t h to ra c c lectin c vai tr bo v r t c h i u
qu. Lectin l i n k t v i glycoprotein trong ng tiu h a ca c n t r n g v n g vt g y
ra c c tc h i v sinh trng v sc khoe ca n g vt. L i u lng v t h n h phn g y
c ca lectin i v i c t h l k h c nhau v ph thuc v o k h n n g lin k t ca lectin
v i glycoprotein ca t h n h ng tiu hoa v c c i u k i n b n trong ng tiu hoa ca c n
trng v n g vt.
C c gen t n g hp lectin t c h ra t c y u c s dng b i n np v o thuc l.
C c gen k h c n h GNP, P H A a n g c n g h i n cu c h u y n v o c c i tng c y
trng k h c nhau.
e. Cc gen tng hp cc cht km hm
amylase
khc
cht t h c p . C c c h t trao i t h c p g y c c h i u v i c n t r n g , n h n g t g y
h i n n g v t c x n g sng. C c gen n g vai t r trong sinh t n g h p c c c h t
trao i t h c p a n g c n g h i n cu b i n n p v o c y t r n g n h m t o g i n g
khng cn trng.
.\vy\uioobKVjJL d 2HOM
9.2.3. C c h t c d n g c a c c gen k h n g t u y n t r n g v m t s t h n h t u t c
t r o n g b i n n p c c gen n y c c c y t r n g
T u y n t r n g l nhng sinh vt c k h n n g k sinh thc vt. C h i p h thuc bao v
thc vt k i m s o t t u y n t r n g trn th trng t h g i i v o k h o n g 5,8 t S D / n m .
T n g thit h i t o n cu do t u y n t r n g c tnh v o k h o n g 100 t S D / n m , bao g m
chi p h thuc p h n g tr v tht thu n n g sut (Sasser & Freckman, 1987). M t s protein
c t h c s d n g c h i u q u chng l i c n t r n g n h l c c cht k m h m
protease t u y n t r n g (Protease Inhibitors, c p l l , lectin G N A , . . . ) . N g i ta a n g c h u y n
c c gen k h n g v o c c c y trng to ra c y c h u y n gen k h n g t u y n t r n g . C c c n g
ty a n g mong i to ra c c c c y ng cc, c y rau, c c i n g c h u y n gen v o
n m 2002.
N g i ta cng s d n g gen m cho c c k h n g t h n n g cao k h n n g k h n g t u y n
t r n g , cng n h s dng c c gen m cho c c protein l m r i l o n c c chc n n g trao i
cht v c c chc n n g sinh l cn t h i t bng s dng c c c u t r c antisense hoc c c gen
m cho tng hp c c sn p h m g y c cho t b o v p h huy t b o t u y n t r n g k h i n
x m nhp. C c gen c lin quan n k h n g t u y n t r n g bao g m : cc gen t n g hp
leetin, c c protein k m h m c c enzym k h c v c c n g o i c t Bt c h i u v i c n
t r n g . N m 2007, c c n h khoa hc t h i t k t h n h c n g R N A i g n c k h n n g sinh
ra c c A R N ngn ( s i R N A ) c k h n n g g y bt hot m t s gen chc n n g ca t u y n
t r n g v tiu d i t c h n g .
' Jv s n b f a n u
9.2.4. C c h t c d n g c a c c gen k h n g n m v m t s t h n h t u t c t r o n g
b i n n p c c gen n y c c c y t r n g
Khong
10% c y b n g ca t h g i i s b m t i n u k h n g c c c c h t k i m tra
nm
174
J s i rn o ^ l IM!'
Vj\')
H 'r \\'A ' 't -"-l
..:
,
g y bnh. M i quan h g i i gen m t q u trnh nhn b i t i h i d u h i u c n g u n
gc t tc n h n g y bnh ( y u t g y n h i m - elicitor) v m t h thng t h c m d u h i u
n h n gy n h i m A v r - 9 t n m Cladosporium
ulvum
v gen k h n g t n g ng cf-9 c
b o n m v c t c d n g k i m c h m n h m s x m n h i m ca n m g y bnh. H a i l o i
enzym n y c to ra trong v n g o i t b o . N g i ta chuyn c c gen sinh tng hp 2
enzym ny v o c c c y trng k h c nhau. C n g ty M o g e n t c h c c c gen n y t
thuc l v a c h n g v o c chua v nhn c c c c y c chua b i n np gen c k h
n n g k h n g r t cao v i n m Fusarium
b. Cc protein
khng nm
thionin,
deensin
cercospora
s, Esyiphe
v protein
gy bt hot
sp.
ribosom
v cc
protein
khc
sativus
c tc dng k h n g n m Alternaria
longiper.
175
solani.
N g i ta c n g
chng
cc mi gii truyn
bnh: c h i n lc n y g m c c b i n p h p bo v
virus c sn cy
trng
bnh
gene):
gen
177
Chng
10
TRNG
T R T
10.1. T M Q U A N T R N G C A N G N H T R N G T R T
H n g n m sn p h m quang hp ca thc vt t k h o n g 120.000 t r i u t n t r n mt
t v 50.000 t r i u t n d i i d n g , trong 4 4 % sinh k h i do c y r n g t o ra.
Sinh k h i do c c c y n n g n g h i p to ra ch c h i m 6% v l n n tng cho s sinh t n
ca x h i loi n g i , v i trn 3.025 t r i u t n l n g thc, thc p h m c t o ra h n g
n m . N g o i ra, n g u y n l i u g (khong 1.600
t r i u t n ) , v n p (35 t S D ) , g i y
Bng
trng
trt
trt
Ht ging
Cy ging
Phn bn
Thuc tr su bnh
Cc yu t mi trng (t ai, vi sinh vt t), tc nhn gy bnh, sinh
vt gy hi khc nh chut, cn trng...
Yu t u ra
CNSH phc v u ra
10.2.1. C n g n g h gen v c n g n g h t b o t o g i n g c y t r n g
a. Thnh tu ca k thut di truyn to ging cy
trng
Xy dng
h thng
gen:
ngh
tch ri cy hoa
ti sinh
cy t nui
cy in vitro cc
ht
tho:
cng trong
t bo ni nh th nh
to v nui cy t bo trng,
iu kin in
t bo hp
t,
vitro:
182
10.2. Phng
php
to ging
tam bi mt s cy
Cy trng
trng
Kt qu
Cy rng:
- Acacia nilotica
- Populus tremuloides
Ni nh ht non
Ni nh ht non
tu mi trong
trng
nhanh
ging
cy
trng:
ci thin
quan trng
trong
cng ngh
nhn
ging
bng cy
m:
tng
vitro
thay th chiu
sng nhn
to chng
php
nhng
gim
chi ph
ging.
theo chu k lm
tng
m.
vitro.
ging
hng
lot bng
cng
Bioreactor
nghip
nhn
v ht nhn
to l thnh
tu ni bt
ca
ging:
cho
hng
lot c y
Amorphophalus,
Spathiphllum,
trng
khc n h n h n
Colocasia,
Pinellia
Hippeastrum,
nhanh Liium,
Giadious,
Dioscorea,
Anthurium,
Asparagus,
Dieffenbachia,
ging
cng nghip
mt s cy trng
Phng php
nui cy
Loi cy
s dng
Kt qu
Bioreactor
Ti liu tham kho
Khoai ty
8 lt Bioreactor
Akita and
Takayama 1988
C rt
8 lt Bioreactor
Onishiet ai 1994
C ngt
stevia
rebaudiana
500 lt Bioreactor
cha 300 lt mi
trng.
Takaama and
Akita 1994
Cy l nhn
(Coniers)
Phi v tnh c
cc cht d tr
nh cht bo v
protein tng t
nh phi ht bnh
thng
Attree and
Fowke,1993
Cy da
10 lt Bioreactor
Anomynous 1995.
C ph
c. canephora
arabusta
Bioreactor
Ducosetal 1993
( G i i t h n g Nobel). Borlaug to ra h n g
ngh
trng
la:
ca ngh trng
la:
la:
t:
hin
cc gen bo v thc
vt chng
su bnh
nghip
hi: H i n nay p h t h i n ra
hin
cc gen km hm
qu trnh
ngn
chn
ngy.
ca qu,
c c gen k m h m sinh t n g
tng u th lai
cy trng
u th
lai:
188
Ng
lai
lai
Hin
tng
u th lai cc cy trng
ng dng
CNSH
nhn
c kh nng
ging
nhn
nhanh
bng
con
ng
nhanh:
M t v d i n h n h l c y m a : N g i ta lai to c c g i n g m a v i nhau t m ra
ging lai c t i m n n g n n g sut cao, m t s ging l a i t n n g sut trn 200,0 tn/ha,
n h H a w a i i b n h q u n thu hoch 11,9 t n n g / h a / n m , c k h i t 24,2 t n
n g / h a / n m . H i u sut thu h i n g trn m a Australia t v o l o i cao n h t t h
g i i v i t l m a / n g khong 1/7-8, t h m c h l 1/6. M t s g i n g c h m lng
n g trn 17% trng lng m a c y .
Sau k h i to ra g i n g m a m i n g i ta n h n g i n g nhanh bng n u i c y m , v d ,
ch sau 4 n m tnh Q u n g T y , T r u n g Quc n h n c 33.000 ha g i n g m a m i Q u
n g 11 bng c y m (sn x u t 2,0 t c y ) , trong k h i bng p h n g p h p t r u y n thng
phi m t 10 n m m i n h n c d i n tch t n g t. Ch v i n g n m a g i n g K 8 4 - 2 0 0
nhp n i t T h i Lan, v i quy trnh c n g ngh c y m ca V i n D i t r u y n N n g nghip,
C n g ty n g H i p Hoa, L o n g A n n h n g i n g trng cho 5330 ha m a g i n g m i
(tng n g v i 300 t r i u c y ging). G i n g K 8 4 - 2 0 0 c h m lng n g v n n g
sut cao h n hn c c ging c, n g t h i l i t h c h hp v i v n g t p h n m n ca M i n
Ty Nam b.
;5
'!
- C c c h p h m t v i k h u n n h Bt (Baclus
thuringiensis)
- C c c h p h m t v i k h u n h u n h quang Pseudomonas
sinh vt h i c y trong t .
tr su, m u i . . .
/uorescent
tr n m v v i
enteritidis.
v Metarhiiium
tr su r m t h n g , t r c o c o
tr bnh k h v n h i la n g , tr bnh l c r h i
Tnh
s dng thuc
bo v thc
vt:
vn mi trng
do thuc
BVTV
hoa hc gy
ra:
v gii php
mi
trng:
B c cha ra thnh
cc
loi
c tn l Javelin cha
Sprodoptera.
cha c c protein C r y l I I A g y c i v i
Coleoptera.
israelensis.
Cc k thut
ca
CNSH
to ch phm
BVTV
mi v to ging
mi mang
gen c
B
- Cc chng Bt chn lc theo p h n g p h p t r u y n thng.
191
n h m t o ra c h n g
c p h B V T V rng.
- C c c y c h u y n gen ( G M O ) mang gen k h n g su ca Bt.
V d s d n g Bacillus
thuringiensis
trn c c c y rau c
armigera
v Plutella
xylostella
10.4. Cc cn trng
gy hi chnh
cc cy rau quan
trng
Cn trng
Tn khoa hc
Tn chung
Khoai ty
C chua
Cy ci
Su t, Bm trng bp ci, rp
bp ci, rp xanh, bm, u
trng hi li bp ci.
Nhn, su c thn u.
j b
Rp bng, rui c qu bu b,
b cnh cng hi b , rp, b
ra.
Ng ngt
192
10.2.4. C n g n g h p h n h u c v s i n h v s i n h h c p h c v t r n g t r t
nh
hng
ca phn
bn hoa hc v vn sc khoe
v mi trng
sinh
thi:
5-25%
v phn
hu c vi
sinh:
nng pht
phn
bn hu c vi
sinh:
thi
H n g n g y c c t h n h p h l n ca V i t N a m t h i ra k h o n g 9.100 m
nghip:
V i t N a m l m t nc n n g n g h i p v i 8 0 % d n s sng bng n g h n n g do vy
p h t h i n n g n g h i p sau thu hoch l r t l n v r t t h c h hp cho v i c l m p h n . Ph
thi n n g nghip bao g m r m r, l c y , c y v v lc u , v t r u , li t h n n g , x
da, v q u c ph...
Ph thi cng
nghip:
ph:
194
1996.
195
Bng
10.5. Vn nng
vn nng nghip
nghip
v gii php
cng
ngh
10.3.2. C N S H t r n g t r t t h a m gia v o m t s c h n g t r n h k i n h t x h i l n
T m l i , C N S H phc v trng t r t l m t t n g hoa ca n h i u n g n h khoa h c - c n g
ngh. S p h t t r i n n g b c c n g n h khoa hc c n g n g h c lin quan v v i c quy
hoch c c khu c n g n g h i p lin h o n trng trt, c h b i n , bo qun, x u t k h u l r t c n
thit. N h nc cn phi t r vai t r quy hoch, t chc, n h h n g , x y d n g k
hoch pht t r i n tng t h , p h t t r i n v n g , v n g t h trng, c c h n h s c h k h u y n k h c h
u tin c n g ngh m i , c n g n g h sch, bo h i m r i ro... k u g i u t v n , k
thut ca m i tng l p x h i trong nc v c c t chc nc n g o i . T r c m t c n quy
hoch pht t r i n c c V i n v p h n g t h n g h i m u m i ca n g n h n y v q u y hoch
khu C n g nghip C N S H trng t r t , n g t h i t r i n khai m t s c c d n c t h rt
kinh n g h i m .
196
Tn chng trinh
1. Chng trnh xut khu la
go
3. Chng trnh ma ng
197
Chng
l i
CNG N G H SINH HC VA V N M I
SINH THI V NNG
TRNG
LNG
ngi
cho
sch cc tc nhn
gy ung
th:
sinh dc
v m n g n h y
thuc
nhm
198
nghip vo nhng n m 1850 con n g i tiu t h n n g lng hoa thch v thi ra lng
kh C 0 ngy m t t n g . S gia t n g n y c t h t t i mc h n 560 ppm vo nhng n m
2
cui t h k X X I . L n g k h C 0
s l n g u y n n h n gy ra s
trong k h quyn
199
chy
200
Q u trnh c h y ca c c cht hu c:
Cc cht hu c (Than , du m , k h t , sinh k h i , q u trnh h h p ca sinh
gii...) + 0
(Dng k h )
Qu trnh
xy
ra:
hoang d , c c v i sinh v t d d n g k h c , . . .
C h n g ta c t h n i r n g tri t d u trong l n g n t t c n h n g t i n n n g
lng cho s sinh t n v p h t t r i n v n m i n h n h n l o i . l d u m , k h t , than ,
... c c k h u r n g g i bt n g n . . . m n g n gc ca c c n g u n n n g lng c h n h l sn
p h m quang hp t c h l y c t n h s n g m t t r i qua h n g t r m t r i u n m lch s
p h t t r i n ca tri t . N h n l o i n g y nay v i h n 6 t n g i (thc c h t con n g i v
t h g i i n g vt, m t p h n v i sinh v t l c c n h m y t i u t h n n g lng) v c c
p h n g t i n do n to ra a n g tiu huy n g u n n n g lng mc k h n g t h ti sinh
kp, g y ra:
- S cn n g u n n n g lng
- T h n k h v H i u ng n h k n h
- N h i t n g y m t n n g ln
- Bin ng thi tit
- V n l n g thc
N u lng o x y trong m u ca c h n g ta g i m x u n g m t c h t v lng C 0
ch t n g
m t m i . C h n g ta h y tng tng n m t n g y n o n h n l o i h n g t n g i s
phi ngng m t ln t r i p d n g k h . N h n l o i c t h s p h i i u v i m t cuc
chin tranh sinh thi trong t n g lai, trong h n g t r i u n g i s p h i tranh g i n h nhau
nhng mnh t cn c i v nhng ngun nc ngt t i.
D o v y , q u trnh " c h y " to t h n k h ca gung m y c n g n g h i p n g ngha v i
"cht", "tiu huy", nhng "thm hoa x h i " .
b. Qu trnh quang
hp
hoa
n n g lng ca mt t r i n u i d n g tri t :
H 0 + C0
2
1
X,
- > C H , A + 0 (Dng kh)
nh sng mt i
"t,
i\
to
/
L c l p
2
1
Quang hp to ra:
+ K h o n g 170 t t n c c cht hu c / 1 n m ,
+ L n g thc: n u i d n g trn 6 t n g i , h n g chc t con v t n u i t r n tri t .
+ D n g k h : T thn k h C O v nc, d i n h s n g m t t r i to ra c c c h t hu
z
c v d n g k h ( 0 ) .
2
hp v sn
phm:
+ 6 H 0 = C H 0 , trong phn
2
202
>
G i m h i u ng n h k n h
1 2
- Cung c p 6 p h n t 0
- T o ra p h n t n g
tri t .
T t c than , du la, k h t , m a m n g v sinh k h i trn tri t u l k t q u
ca quang hp trong q u k h v h i n t i .
C c g i n g c y trng n n g sut cao c t h h p thu 70 t n C 0 / 1 ha.
2
a. Cc phng
hp
nng
lng
sch
+ O" = E + H 0
2
hp:
n n g lng m t t r i . C c ging n g
203
C y C , C v n n g sut c y trng:
3
N n g sut c y C3
N n g sut c y Q
L a : 17 tn/ha
N g : 25.tn/ha
L c : 7 tn/ha
M a : 300 tn/ha
+ ci bin cy trng
bng k thut
gen:
xanh
thc
vt:
lm gim hiu
ng n h k n h , n g t h i to ra d n g k h n u i d n g tri t . D o v y , to ra t h m xanh
thc vt l m t c h i n lc t o n cu.
" C n g ngh sinh hc xanh" n h n ging thc v t c t h to ra v v n c y xanh t
n u i c y m t b o sng thc vt i n vitro v to ra c c h thng canh t c m i .
nc ta, c n g ngh t b o thc vt p h i m nhn chc n n g to g i n g v n h n
bn thc vt q u i m c n g nghip v t h i t l p c c h thng g i t h trng c y ngay c
trn n n b t n g . N h n ging ph xanh 5 t r i u hecta r n g , p h xanh 14 t r i u hecta t
trng i n i trc l m t trong c c s m n h trc m t ca c n g n g h sinh hc thc vt.
Kt lun v nhng
bi
hc:
T t m n h n v tinh c h n g ta t h y tri t a n g c h y . C n g n g h i p c n g l n , c n g
thiu huy v n h i m n h i u . T h m xanh thc vt ca i t a n g l m du i m c h y
l n . Cng t t m n h n v tinh, c h n g ta t h y V i t N a m ca c h n g ta m i ch bt u
pht t r i n c n g nghip, bu t r i c n du d n g h n v c h a c n n c n g n g h i p l n .
l u t h ca m t quc gia v p h i bo t n v p h t t r i n u t h .
Vy trit hc xy dng d nc ca chng
ta l g ?
C c c n g trnh k i n t r c v i ca n h n l o i t t r c n m 2000 n h K i m t t h p
A i Cp; T c m t h n h , V n l trng t h n h T r u n g Q u c ; T h p E i f f e l v Cung i n
L o u v r e P h p ; Cung i n Ermitage n c Nga; Toa t h n h Vatican Italy. T t c u
c x y d n g trn n n , x i m n g , st t h p v v n g son k i m l o i . N h n g nhng
k i n t r c v i ca n h n l o i trong t n g l a i , k t sau n m 2000 chc chn s p h i l
c c k i n t r c m u xanh, k i n trc a d n g sinh hc. s l n h n g k i n t r c m i phn
n h t h i i . Nc ta p h i cnh tranh v i c c d n tc k h c bng k i n t r c m u xanh.
s l n h n g c n g trnh k h n g l mang t m c q u c gia v quc t . D o v y , c h n g ta p h i
n g h i n cu t h i t k t n g t h m u xanh ca nc ta, t h i t k n t n l n g x chun b
cho m t h sinh thi xanh t m c t h i d i .
o l sng ca thi i chng
ta l
gi?
- T r n g m t c y xanh l l m m t i u t h i n , v u n p m i m u xanh ca t nc
c h n g ta.
- N h nc ta p h i sm x y d n g v thc h i n c h i n lc p h t b i n xanh.
11.4. LM SCH SINH HC (BIOREMEDATON)
L m s c h s i n h h c ( B i o r e m e d i a t i o n ) l q u t r n h s d n g c c c t h sinh vt, c h
y u l c c loi v i sinh v t t h c y nhanh q u t r n h p h n g i i c c hp cht t n h i n
hoc c c v t l i u k h n g m o n g m u n k h c do con n g i to ra.
N g u y n tc c b n ca l m sch sinh hc l l m p h n g i c c c h p h m h u c g y
n h i m m i t r n g t h n h c c hp cht h u c n g i n h n n h C 0 , nc, m u i c c
2
l o i v c c sn p h m v h i k h c .
P h n g i i h u c l m t q u t r n h v t l , hoa hc, sinh hc x y ra n g m i trng
t n h i n , trong c t h sng trong nhng i u k i n t h c h hp thc h i n v i c p h n g i i
c c vt l i u hoc c h t t h i h u c , to ra C 0 , nc, n h i t v cht m n .
2
vic p h n g i i c h t t h i h u c x y ra m t c c h t i u c n t o ra n h n g i u k i n
t i u cho hot n g ca c c v i sinh vt, v d m ca c h t t h i p h i k h o n g 45- 6 5 % .
P h n g i i h u c c t h l:
P h n g i i a k h (aerobic process): i h i c h m lng o x y t h c h hp cho c c hot
n g ca sinh v t h i u k h .
P h n g i i k k h (Anaerobic process): k h n g i h i c o x y cho c c hot n g ca
sinh v t k k h .
Q u t r n h p h n g i i g m 3 g i a i o n sau:
G i a i o n g i l mesophilic (Hay l giai o n nhit trung b n h ) . G i a i o n n y
k o d i m t vi n g y .
G i a i o n 2 (Thermophilic) hay l giai o n nhit cao, c t h k o d i vi n g y
n vi t h n g .
G i a i o n 3: G i a i o n n g u i hay c h i .
205
vt
kh
nng
phn
huy
polychlorinated
biphenyls
(PCBs)
(vi
khun
cn l m sch lu h n n h i u so v i v i k h u n c h u y n gen. N h m v i k h u n A l c a n i v o r a x
cng c k h n n g p h n h y c c c h p h m d u m .
N g i ta cng p h n l p c c c gen g i l mergene t c c l o i v i k h u n c k h
n n g chng chu t h y n g n , c c gen n y chu t r c h n h i m p h n g i i c c h p c h t h u c
c cha t h y n g n . N g i ta c n g p h n l p c c c tod-gene t v i k h u n p h n g i i
toluene v thit k c gen t o d C l c k h n n g sn sinh c c e n z y m p h n g i i toluene
v c h u y n c gen n y v o chng v i k h u n K F 7 0 7 . C h n g n y c k h n n g p h n
huy manh i v i trichloroethylene ( T C E ) . Chng K F 7 0 7 c n g c k h n n g sinh t r n g
trn toluene hoc benzen.
X l n h i m c n g n g h i p :
M t s cht t h c n g n g h i p nguy h i c t h g y c c b n h h i m n g h o n h ung th,
v d methylene chloride. C c v i sinh v t n g vai t r l c c cht x c t c sinh hc c t h
tiu hoa c c cht n y , b i n c h n g t h n h H 0 , C 0
2
v m u i . M t s v i khun, v d
cng nghip
giy:
stearthermophilus
c p h n l p t
hot
hoa p = 9 v nhit 6 5 c .
Nc t h i giu sulphite t c n g n g h i p g i y c cha k h o n g 6 0 % ligno-sulphate,
36% n g v h n hp c c cht h u c k h c , l o i nc t h i n y c t h c x l bng
n m men (Candida
albicans).
N m men s d n g n g v sinh t r n g , to ra g n t n
c t h i t k gen p h n g i i
arhiius
c t h h p t h 30-130 m g C a d i m i / g sinh k h i k h .
aureginos
c kh nng
c k h n n g h p t h bc. C c c n g ty m i trng M
Sesbania,
Algac,
Azotobacter,
Mycorrhizae
209
B. megaterium,
Aspergilus.
c s dng r n g ri nht tr s u . T h u c tr su v i
210
- N h n g t h n h p h tiu d n g khng l v i h n g t r i u t n h ng k h i m i n g y .
- C c ngun n n g lng cn k i t , gi c c c l o i d u m t n g h n g n g y . Cnh tranh
ngun du m to ra nhng m u t h u n gay gt v n h n g cuc n g n h cuc chin
du m Trung n g , v sp ca T h p i n g y 11/9/2001 v cuc c h i n M e , cuc
ng t h k gia Israel v Palestine g i n h g i t m n h t sa mc cn c i vng
Trung n g . S i k h t v hoang d v n a n g c n r t n h i u n i v i nhng v tn st
tp t h v nhng kho v k h n g y c n g y ln.
- H n g n g h n t la a n g b ra m i n m t i p tc n g h i n cu c c p h n g t i n
huy dit l n nhau.
- C c virus m i g y bnh nguy h i m i v n a n g t i p tc x u t h i n . N h i u virus v
vi sinh vt c th c tng hp, c ti t hp tr n n nguy h i h n m t c c h hu
hoc v trong c c p h n g t h n g h i m .
V n m i trng, v n n n g lng v t n g l a i n n v n m i n h ca tri t ch c
th g i i quyt c trn c s thng nht l tr v h n h n g t r n quy m ton cu v
m i quc gia.
211
TI LIU T H A M K H O
CHNH
1.
2.
N n g V n h , 2005. C n g n g h t b o thc v t ng d n g . N X B N n g N g h i p .
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Campbell N e i l
Cummings.
9.
Coutre L . A . and Stinchcomb D . T., 1996. Anti-gene therapy: The use o f ribozyms to
inhibit gene u n c t i o n . Trends Genet. 12: 510-515.
6* e d i t i o n . B e r a m i n
17. Hartmann Hudson T., Kester Dale E., Davies Fred T. and Geneve Robert L . , 2004.
Plant Propagation: Principles and Practices. 6* edition. Prentice H a u o f I n d i a Private
Limited.
18. Haseltine W . A , 1997. Discovering genes f o r new m e i c i n e s . Scientific A m e r i c a n ,
March.
19. Hood E.E., Gelvin S.B., Melchers s., Hoekema . , 1993. N e w A g r o b a c t e r i u m helper
plasmids f o r gene t r a n s e r to plants. Transgenic Research 2: 2008-218.
212
n d
edition. N e w Y o r k : W . H .
22. Koncz c , Nemeth K . , Redei G.P., Schell J., 1992. T - D N A insertional mutagenesis
in Arabidopsis. Plant molecular biology 20: 963-976.
23. L e w i n B., 1997. Genes V I . O x o r d University Press, N e w Y o r k .
24. Lodish H . , Berk, A . , Zipursky S.L., Matsudaira p., Baltimore D . and Darnell J.,
1999. Molecular Cell Biology, 4 edition. W . H . Freeman and Company, W o r t h
Publishers
lh
30. Sambrook j . , Fritsch E.F., and Maniatis T., 1989. M o l e c u l a r cloning: A laboratory
Manual, 2 edition. Cold spring Habor Laboratory Press. Cold Spring Habor, New
York.
n d
31. Smith p. J.and Smith C.J. eds., 1999. D N A Recombination and Repair. N e w Y o r k :
O x f o r d University Press.
32. Staudt L . M . and B r o w n P.O., 2000. Genomic views o f the i m m u n e system. A n n u a l
Review o f I m m u n o l o g y 18: 829
33. Struhl K . , 1995. Yeast transcriptional regulatory mechanisms. A n n u a l Review o f
Genetics 29: 6 5 1 .
34. T w y m a n Richard M . , 2003. Advanced M o l e c u l a r B i o l o g y . V i v a books Private
Limited.
35. Watson.J.D. G i l m a n M . , W i t k o w w s k i J. and Z o l l e r M . , 1992. Recombinant D N A ,
2 ed. N e w Y o r k : W . H . Freeman and Company, W o r t h Publishers.
nd
Develops.
213
MC LC
M U
.2.3. C c n g n h c n g n g h sinh hc ng d n g
11
11
l i
1.3.3. M t v i ng dng ca C N S H
16
17
17
18
20
22
25
26
2.2. . K h n n g p h n b o v p h n hoa
26
28
2.2.3. T b o l k h o lu t r t h n g t i n v l n v t i n hoa
29
30
214
30
30
31
32
32
33
33
34
34
34
34
35
2.5. N u i cy m v t b o thc vt
35
35
38
58
70
3.2. D n g chy ca t h n g t i n d i t r u y n
72
73
73
74
75
3.5. i u k h i n b i u h i n ca gen
75
76
76
3.5.3. H i u h n h gen
79
3.6. t b i n gen
89
92
93
95
215
C h n g 4. C N G N G H A D N T I T H P
4. . V i r u s , v i k h u n v k h n n g c h u y n t i vt l i u d i t r u y n
97
4.1.1. V i k h u n
97
99
100
4.1.4. Cosmids
loi
4. . 5 . Siu v i k h u n n si
loi
102
4.2. . C c enzym ct g i i hn c th ca A D N
102
103
103
4.3. C n g n g h A D N ti t hp
104
4.3. . T h n o l m t A D N ti t hp
104
104
4.3.3. C c bc to A D N ti t hp
104
109
4.4. . a-Interferon ti t hp
109
4.4.2. y-Interferon ti t hp n g i
lo
110
110
111
111
112
112
4.7. T h v i n A D N
113
4.7. . P h n l o i t h v i n A D N
113
114
115
4.7.4. T o A D N m i (probe)
115
4.8. D n Genom n g i
116
116
118
119
216
119
119
120
121
122
5.3.1. Virus b i l i t
122
123
123
124
125
6.1.1. V a i tr ca protein
125
126
127
128
131
132
133
135
136
6.3.1. M t s ng d n g t r u y n thng v t n h h n h p h t t r i n ca c n g n g h
enzym
136
138
140
141
144
144
146
146
148
148
149
150
7.4.2. P h n g p h p n u i c y lin tc
151
7.4.3. T h i t b Bioreator/Fermenter
151
152
217
C h n g 8. C N G N G H S I N H H C Y D U C V C H N N U I
155
155
8.1.2. V a c x i n v k h n g t h n d n g
156
8.1.3. K h n g t h n d n g
159
160
161
161
162
163
163
8.4. L i u p h p gen
164
8.5. N h n ging n g v t u t h l a i v n h n bn n g v t t r n g t h n h
166
170
171
9.2.1. C c h tc d n g
171
9.2.2. M t s t h n h tu t c
172
174
174
176
177
178
178
179
185
190
193
194
195
10.3.1. N h n g t h c h thc l n c c v n g sn x u t n n g n g h i p nc ta v m t
s g i i p h p c n g ngh
195
196
198
198
11.2. n h i m k h n g k h
199
200
200
202
205
11.5. Cc g i i p h p c i t h i n m i trng k h c
209
209
209
210
11.6. K t l u n
210
219
63-630
NN-2007
1018/21-08