Professional Documents
Culture Documents
F7G
GIAO TRNH
2005
-1-
MC LC
MC LC ............................................................................................................- 1 PHAN I. NHAN GIONG IN VITRO ....................................................................- 3 M AU ..............................................................................................................- 3 CHNG I. NHNG NGUYEN TAC CUA NUOI CAY MO ............................- 5 TRONG CONG TAC VI NHAN GIONG.............................................................- 5 I. GII THIEU CHUNG...................................................................................- 5 II. TAI SINH CAY CON TRONG NUOI CAY MO. ........................................- 6 1. Nhan giong t hat trong ieu kien vo trung. .............................................- 6 2. Nuoi cay phoi............................................................................................- 6 3. Nuoi cay te bao trng................................................................................- 6 III. NHAN GIONG CAY CON BANG BIEN PHAP NUOI CAY MO. ............- 7 1.Giai oan I. Kien lap va on nh mau cay. ................................................- 7 2.Giai oan 2: nhan giong.............................................................................- 9 3.Giai oan 3: hnh thanh re. ........................................................................- 9 4.Giai oan 4. Lam cho cac cay tai sinh thch nghi kh hau........................- 10 IV. S LC LCH S PHAT TRIEN CUA NUOI CAY MO THC VAT.- 11 CHNG II. PHONG TH NGHIEM NUOI CAY MO TE BAO THC VAT. - 15 I. BAO AM IEU KIEN VO TRUNG.........................................................- 15 1. Y ngha cua vo trung trong nuoi cay mo thc vat. ..................................- 15 2. Nguon nhiem tap. ..................................................................................- 15 3. Vo trung dung cu thuy tinh, nut ay va moi trng. ...............................- 15 4. Vo trung mo cay. ....................................................................................- 16 5. Vo trung ni thao tac cay va tu cay vo trung. .........................................- 17 II. CHUAN B MOI TRNG.......................................................................- 17 1. ng. ....................................................................................................- 18 2. Cac muoi khoang a lng. ....................................................................- 18 3. Cac muoi khoang vi lng. .....................................................................- 19 4.Cac vitamin..............................................................................................- 19 5. Cac chat kch thch sinh trng (phytohormone). ...................................- 20 6. Cac chat hu c khac. .............................................................................- 21 7. Chuan b cac dung dch am ac va dung dch lam viec. .......................- 21 8. Van e la chon moi trng....................................................................- 23 III. CHON VA X LY MO CAY. ..................................................................- 23 IV. PHONG TH NGHIEM NUOI CAY MO THC VAT. ...........................- 24 1.Cach bo tr phong th nghiem nuoi cay mo. .............................................- 24 2. Cac thiet b chu yeu cua phong th nghiem nuoi cay mo thc vat. .........- 24 CHNg III. CAC PHNG PHAP NUOI CAY MO ......................................- 26 I. NUOI CAY NH SINH TRNG............................................................- 26 1/ Nuoi cay nh sinh trng cay khoai tay.................................................- 27 2/ Nuoi cay nh sinh trng cay a lan.....................................................- 29 II. NHAN GIONG BANG CON NG PHAT SINH PHOI VO TNH ......- 32 III. NHAN GIONG BANG CACH TAO MO SEO (CALLUS). .....................- 34 IV. NHAN GIONG BANG NUOI CAY LAT MONG....................................- 36 -
-2-
V. NG DUNG KY THUAT VI GHEP TRONG NHAN GIONG. ................- 38 VI. NUOI CAY TUI PHAN ...........................................................................- 41 1.Chon vat lieu khi nguyen.......................................................................- 41 2.Tao cac to hp gen mi bang phng phap lai hu tnh. .........................- 41 3.Nuoi cay tui phan cay lai. ........................................................................- 42 VII. NUOI CAY VA DUNG HP PROTOPLAST THC VAT ................- 45 1. Tach va nuoi cay protoplast thc vat. .................................................- 46 2. Dung hp protoplast................................................................................- 48 VIII. CHUYEN GEN THC VAT .................................................................- 51 1. Agrobacterium. .......................................................................................- 51 2. Chuyen gen nh Agrobacterium.............................................................- 52 PHAN II. NHAN GIONG VO TNH TRONG VM M.............................- 54 CHNG I. YEU TO MOI TRNG CUA NHAN GIONG ...........................- 54 I. CAC YEU TO C BAN VE VI KH HAU CUA MOI TRNG NHAN
GIONG. ..........................................................................................................- 54 1.Anh sang ..................................................................................................- 54 2. Nc va o am........................................................................................- 55 3. Nhiet o. .................................................................................................- 55 4. Kh va trao oi kh. .................................................................................- 55 5. Dinh dng khoang.................................................................................- 55 II. KHAY, CHAU TRONG CAY....................................................................- 56 1.Khay phang ay. ......................................................................................- 56 2. Chau at nung. ........................................................................................- 56 3. Chau plastic. ...........................................................................................- 56 4. Chau si. .................................................................................................- 56 5. Chau giay................................................................................................- 57 6. Tui polyethylene.....................................................................................- 57 7. Khay trong bang go. ...............................................................................- 57 III. QUAN LY CAC YEU TO THO NHNG TRONG NHAN GIONG VA
SAN XUAT CAY GIONG..............................................................................- 57 CHNG II. KY THUAT NHAN GIONG MOT SO CAY PHO BIEN. ...........- 63 I. KCH THCH TAO RE. ..............................................................................- 63 II. S DUNG PHYTOHORMONE KCH THCH CANH CHIET RA RE. ...- 64 III. NHAN GIONG CAY TRONG T RE. ....................................................- 65 IV. NHAN GIONG T VAY CU ...................................................................- 69 V. NHAN GIONG T LA. .............................................................................- 70 VI. NHAN GIONG BANG PHNG PHAP CHIET CANH.........................- 72 VII. NHAN GIONG CAY O QUYEN. ........................................................- 73 VIII. GHEP CANH. ........................................................................................- 74 -
-3-
M AU
Giong la mot khau rat quan trong trong san xuat nong nghiep. Cong tac
giong chu yeu bao gom cac khau thu thap nguon gen, bao quan quy gen, lai tao,
tuyen chon, th nghiem giong va nhan giong.
Nh phng phap nuoi cay mo te bao thc vat nen ngay nay phan ln cac
cong viec nay c thc hien mot cach kha thuan li va nhanh chong.
S hnh thanh va phat trien cua phng phap nuoi cay mo te bao thc vat la
ket qua cua nhng phat hien sau ay trong lnh vc sinh ly thc vat va di truyen hoc
phan t:
1. Tnh toan the (potipotency) cua mo va te bao thc vat cho phep tai sinh
c cay hoan chnh t mo, tham ch t mot te bao nuoi tach ri;
2. Kha nang tao cac cay n boi qua nuoi cay tui phan, t o tao cac dong
ong hp t tuyet oi va nh o rut ngan c chu trnh lai tao;
3. Kha nang hap thu ADN ngoai lai vao te bao thc vat va kha nang
chuyen gen e gay bien oi (transformation) thc vat do ADN ngoai lai nh cong
nghe gen (genetic engineering);
4. Kha nang nuoi cay cac te bao thc vat nh nuoi cay vi sinh vat dan en
kha nang ng dung di truyen phan t vao thc vat bac cao e phuc vu cho cong tac
tao giong;
5. Ky thuat nuoi cay protoplast va kha nang dung hp protoplast, tai sinh
cay hoan chnh t protoplast lai (cybrid);
6. Kha nang loai tr virus bang phng phap nuoi cay nh sinh trng, tao
cac dong vo tnh sach benh cac cay nhan giong vo tnh;
7. Kha nang dung choi nach, cac the choi protocorm vao nhan giong vo
tnh vi toc o cc nhanh mot so cay trong;
8. Kha nang s dung phng phap nuoi cay phoi e khac phuc hien tng
bat thu khi lai xa;
9. Kha nang bao quan cac nguon gen bang nuoi cay trong ong nghiem;
10. Kha nang ton tr cac te bao thc vat song trong thi gian dai va nhiet
o thap ma khong mat tnh toan the cua te bao.
Nuoi cay mo te bao thc vat khong ch gop phan giai quyet mot cach co hieu
qua cong tac giong cay trong ma con m ra mot chan tri mi trong nghien cu di
-4-
truyen thc vat, cac c che sinh tong hp thc vat, sinh ly phat trien, vai tro cua
phytohormone trong i song thc vat va nhieu van e sinh hoc c ban khac.
Nuoi cay mo te bao thc vat con la cong cu e thu nhan cac chat co hoat tnh
sinh hoc (alcaloid, steroid...) qua nuoi cay mo te bao cay thuoc quy mo ln.
-5-
-6-
-7-
Te bao trng nuoi cay rat co hieu qua trong viec cu phoi khi con rat non neu
nh chung cha b tach khoi cay me. ay la ky thuat n gian hn nhieu so vi
nuoi cay phoi. Cac te bao trng co the c kh trung de dang hn va noi chung co
the sinh trng de dang trong moi trng c ban co cha muoi khoang, ng va
oi khi can them mot so phytohormone.
Ky thuat nuoi te bao trng t pho bien va co nhu cau dinh dng khoang thay
oi. oi vi a so cac loai moi trng c ban ve muoi khoang vo c va ng la
quan trong, nhng auxin co the can c s dung e kch thch sinh trng.
III. NHAN GIONG CAY CON BANG BIEN PHAP NUOI CAY MO.
Vi nhan giong phan ln cay trong bao gom 4 giai oan chu yeu c thc
hien tren cac moi trng khac nhau va chu cac bien phap kiem tra khac nhau:
-
Giai oan I: Kien lap, tc tao cac ieu kien can thiet e tai sinh cay con t
mau cay;
Giai oan II: Nhan cay giong
Giai oan III: Tao re;
Giai oan IV: Lam cho cac cay tai sinh thch nghi kh hau.
-8-
tai sinh hn nhieu va e nhan giong chung can phai tm c cac phng phap
thch hp.
Thanh cong trong vi nhan giong cac loai cay go rat phu thuoc vao ac iem
cua cay non dung e nhan giong. Vi nhan giong cay con moc t hat de hn nhieu
so vi nhng cay a trng thanh, va cac chung khac nhau cua cung mot loai cay
trong thng co cac yeu cau ac trng rieng trong vi nhan giong. Noi chung, yeu to
han che trong vi nhan giong la s hnh thanh re ch khong phai la tang sinh trng
bo re a hnh thanh. Cac thao tac nham thu nhan nhng cay giong tre hoa bao gom
s la chon nhng bo phan con tre cua phan goc cay con sinh ra t hat e tao ra
choi bat nh va phoi hp bang cach ghep nhng choi bat nh nay vi cay con sinh
trng t hat.
Muc ch cua vi nhan giong la tao c cay giong tre hoa co ay u kha nang
ra re. S tien bo ve kha nang ra re va song song vi no la nhng bien oi ve sc
khoe va hnh thai cua cay con a c ghi nhan mot so loai cay go.
2/ Kh trung mau cay. Cac yeu to gay nhiem trong vi nhan giong bao gom:
a/ Nhiem nam, nam moc, nam men va vi khuan tren be mat mau cay;
b/ Nhiem virus va cac c the tng t virus;
c/ Cac nguon benh ben trong.
Trong mot so trng hp cac yeu to gay nhiem khong ch lam c che sinh
trng va s ra re cua cay con thu nhan c trong vi nhan giong ma con duy tr
tac dung c che nay sau khi trong cay con thu nhan c ra vn m.
Cac yeu to gay nhiem hau nh co mat khap moi ni. e diet tr chung thng
hay s dung cac chat hoa hoc ma thong dung nhat la Calcium hypochloride va
Natrium hypochloride. Nhng chat nay gay tac dung oc cho vi sinh vat gay
nhiem nhng t oc oi vi cay trong c nhan giong trong ong nghiem.
3/ ieu kien sinh ly la s x ly mau cay e viec nuoi cay de thanh cong hn.
Co 3 ieu kien sinh ly quan trong la:
a/ Mau cay lay t nhng cay trong trong cac thung cha nuoi trong nha knh
vi s kiem tra moi trng chat che;
b/ Phai tao c nhng cay giong khoe manh;
c/ X ly phytohormone.
4/ Moi trng nuoi cay. Moi trng nuoi cay thng dung la moi trng na
ran co cha agar hoac cac san pham thng mai tng t, cac muoi khoang dinh
dng a lng va vi lng, nguon nang lng ma chu yeu la ng saccharose va
mot so vitamin can thiet. Ngoai ra, trong phan ln moi trng con co cha cac loai
phytohormone thuoc hai nhom auxin va cytokinin vi ty le thch hp oi vi tng
loai cay. Toc o tai sinh cay con trong cac moi trng nay tuy thuoc vao tng loai
cay trong.
5/ Dch r trong vi nhan giong. Mot hien tng khong mong muon thng xay
ra khi tien hanh vi nhan giong va hien tng dch r t mau cay thoat ra. Gay tac
-9-
hai nhieu nhat la cac hp chat phenol khac nhau. Khi chung b oxy hoa se lam cho
moi trng nga sang mau nau, c che s tai sinh va sinh trng cua cay con. e
han che tac hai cua loai dch r nay can phai co bien phap x ly ma chu yeu la s
dung cac chat chong oxy hoa, ke ca bo sung cac chat hap phu vao moi trng nh
polyvinylpyrrolidone hoac than hoat tnh.
6/ Lam on nh mau cay. Cac mau cay oi hoi phai c cat va cay chuyen
nhieu lan e tao ra nhng cay con ong nhat va sinh trng tot. Phan ln cay mot
nam va cay thao moc c on nh nhanh chong sau mot so lan cay, trong khi o
cay go oi hoi nhieu lan cay hn, tham ch rat kho at c tnh on nh. S kho
khan trong viec lam on nh mau cay thng gan lien vi trang thai sinh trng
cua mau cay: mau cay con non de c on nh hn. Mua vu sinh trng cua mau
cay cung lien quan vi s on nh nay.
- 10 -
a/ Cay chuyen cac ot cay sang moi trng tao re co t le phytohormone thay
oi bang cach giam hoac hoan toan khong cha cytokinin va tang auxin. Ham
lng muoi khoang thng giam i mot na.
b/ Cay chuyen cac ot cay sang moi trng tao re (thng la moi trng
nc) trong mot vai ngay va sau o cay chuyen chung sang moi trng khong cha
auxin e tao re. Mau cay co the c at di anh sang hoac trong toi oi vi vai
loai, trong moi trng co the cha cac yeu to bo sung hu ch, v du phloroglucinol.
Tao re ben ngoai ong nghiem
Nhieu he thong vi nhan giong thng mai hoac thc nghiem tranh tao re
trong ong nghiem bang cach x ly mau cay bang auxin ma at chung trc tiep vao
moi trng tao re trong ieu kien sng mu hoac co o am cao e cho chung ra re.
Phng phap nay khong nhng tao ra s di chuyen tot ep mau cay t moi trng
ong nghiem ra ieu kien ben ngoai ma con giup tiet kiem thiet b nuoi cay. Co hai
cach thc hien:
a/ X ly mau cay bang auxin (thng dung IBA) bang cach nhung nhanh
chung vao dung dch phytohormone va gan chung vao moi trng trong vn m
co o am cao;
b/ X ly mau cay bang auxin t 5 en 15 ngay nh x ly trong ong nghiem
tren agar hoac trong moi trng nc, sau o ra sach agar va at chung vao moi
trng ngoai ong nghiem.
Co s khac biet ro rang ve hnh thai gia s hnh thanh re trong ong nghiem
va ngoai ong nghiem. Cac mau cay ngoai ong nghiem co xu hng tao re bnh
thng hn ca mau cay trong ong nghiem. Sau khi chuyen ra trong vn m
nhng cay tao re trong ong nghiem co the b chet, trong khi nhng cay tao re ngoai
ong nghiem de thch nghi vi ieu kien moi trng h va co t le song sot cao.
Mot kha canh tot cua nhan giong trong ong nghiem la nhieu loai thc vat
thong thng kho ra re bang cach giam canh ngoai ong nghiem lai co the ra re khi
tien hanh vi nghan giong trong ong nghiem. ieu nay chu yeu lien quan vi trang
thai trng thanh cua cay dung lam mau cay, bi v nhng mau cay lay t khu vc
con non cua cay thng de nhan giong hn.
4.Giai oan 4. Lam cho cac cay tai sinh thch nghi kh hau.
Giai oan nay bao gom s di chuyen t ac iem d dng (can cung cap
ng) sang ac iem t dng (co kha nang quang hp) va s thch nghi cua cay
con mi tai sinh vi moi trng ngoai ong nghiem. Gi cho so cay con nay tiep tuc
sinh trng la rat quan trong v s thch nghi vi kh hau va phat trien trong ieu
kien t dng rat phu thuoc vao kha nang sinh trng tiep tuc cua cay con t sau
khi a chung ra khoi ong nghiem. Nhng cay con tai sinh trong ong nghiem can
phai gi trong ieu kien co o am cao e thch nghi dan vi ieu kien moi trng,
ac biet la lam cho chung tranh b mat nc.
- 11 -
Nhng choi con hnh thanh trong qua trnh vi nhan giong co hnh thai la kha
ac biet. Kch thc la va so lp te bao tao ra la thap hn ang ke so vi nhng la
hnh thanh sau khi chuyen cay con ra vn m. Do o am cao trong ong nghiem
tren la khong phat trien lp sap bao ve vi so lng va chat lng can thiet. Ket
qua la nhng la hnh thanh trong vi nhan giong b kho rat nhanh sau khi c rut ra
khoi ong nghiem.
X ly e thuc ay toc o thch nghi vi kh hau.
Trc khi a cay ra khoi ong nghiem:
a/ Lam giam o am (khoang 35%) cua moi trng trong ong nghiem trc khi
a cay con ra ngoai. Cong viec nay co the c thc hien bang cach at chat hut
am vao ong nghiem hoac lam lanh ay ong nghiem. M nap ong nghiem t 5 en
7 ngay trc khi em cay con ra ngoai co the la mot bien phap hieu qua.
b/ Lam tang kha nang tham thau cua moi trng (thng c thc hien bang
cach bo sung them ng saccharose).
c/ S dung cac chat ieu hoa sinh trng trc khi a cay con ra ngoai co the
mang lai cac ket qua kha quan khac nhau.
Sau khi a cay ra khoi ong nghiem:
a/ Giam t t o am la bien phap x ly thong dung nhat e lam cho cay con
thch nghi vi kh hau. o am co the duy tr bang cach x ly sng mu gian on
hoac at cay con trong mang polyethylene. ay la bc rat quan trong trong qua
trnh cho cay lam quen vi kh hau.
b/ Chong thoat hi nc bang cac oc to thc vat. Cong viec nay khong c
s dung rong rai vi muc ch thng nghiep.
- 12 -
nhom B noi tren e kch thch sinh trng mo seo cua cay ca rot va duy tr sinh
trng cua mo seo nay trong thi gian vo han tren moi trng thach.
Nam 1941 Overbeck chng minh tac dung kch thch sinh trng cua nc
da trong nuoi cay phoi cay ho ca (Dacura); va sau o, nam 1948, Steward xac
nhan tac dung cua nc da tren mo seo ca rot. Trong thi gian nay cung vi IAA
mot so auxin khac a c phat hien va tong hp thanh cong, nh NAA va 2,4D.
Nhieu tac gia nhan thay cung vi nc da 2,4D va NAA a giup tao mo seo va
phan chia te bao nhieu thc vat rat kho nuoi cay.
Nam 1954 Skook phat hien mot loai phytohormone au tien thuoc nhom
cytokinin la 6-furfuryllaminopurin (kinetin) t dch thuy phan ADN va tac dung
kch thch sinh trng cua no oi vi mo than cay thuoc la.
Viec phat hien vai tro cua IAA, NAA, 2,4D, va kinnetin cung vi phat hien
vai tro cua nc da va vitamin la nhng bc tien rat quan trong trong qua trnh
phat trien cua nuoi cay mo te bao thc vat. o la tien e ky thuat cho viec xay
dng cac moi trng nuoi cay on nh ve mat hoa hoc e thc hien cac th nghiem
va nghien cu khac nhau, dan en s phat trien nhanh chong cua ky thuat nuoi cay
mo trong giai oan tiep theo.
ac biet quan trong la phat hien cua Skoog va Miller nam 1957 ve anh hng
cua t le cytokinin/auxin trong moi trng nuoi cay oi vi s hnh thanh c quan
cua mo seo thuoc la. Khi t le nay thap mo seo co khuynh hng phat trien re;
ngc lai, khi t le nay cao th mo seo co khuynh hng tao choi. Hien tng nay
c xac nhan nhieu cay khac nhau va ong gop rat ln vao viec ieu khien sinh
trng, phat trien, phat sinh c quan cua mo te bao nuoi cay. Thanh cong cua
Skoog va Miller dan en nhieu phat hien quan trong khac, m au cho giai oan
th ba cua nuoi cay mo thc vat.
Giai oan nay c anh dau bang nhng thanh cong sau ay:
- Tach va nuoi cay thanh cong cac te bao n dang huyen phu va nuoi cay
chung trong thi gian dai (Muir, Hildebrandt va Riker, 1954 1959;, Nickell, 1956;
Bergman, 1960...) Nhieu tac gia a thanh cong trong viec tao c cay hoan chnh
t mot te bao, chng minh cho tnh toan the cua te bao thc vat. Thanh cong nay
m ra nhng trien vong mi trong viec tao ra cac dong te bao ot bien, cac dong te
bao sieu san xuat (over-production) mot san pham th cap nao o va kha nang tan
so ot bien trong di truyen ot bien thc vat bac cao;
- Thanh cong trong nuoi cay tui phan e tao cay n boi (Guha va
Maheswari, 1966 oi vi cay ca oc dc; Bourgin va Nitsch 1967 oi vi cay
thuoc la...). Ngay nay viec tao cay n boi qua nuoi cay tui phan va hat phan a
thanh cong rat nhieu cay va a ong gop vo cung to ln vao viec tang them kien
thc di truyen thc vat va thc tien chon giong.
- Phat hien cua Cooking (1960) trong viec phan huy vo cellulose cua vach te
bao thc vat, tao ra cac te bao tran (protoplast). Sau o (1970) Nagata vaTakebe
tao lai c vo cellulose cho nhng te bao tran nay va Takabe, Labid Melchers a
- 13 -
nuoi cay va tai sinh cac cay hoan chnh t protoplast. Do protoplast co kha nang
dung hp vi nhau va hap thu cac phan t ln hoac tham ch cac c quan t ben
ngoai nen viec nuoi cay thanh cong protoplast va tai sinh cay hoan chnh t chung
m ra trien vong ng dung thanh cong nay trong cong tac tao giong, chon giong.
Ngay nay hy vong nay a c thc hien, khi nhieu nhom nghien cu khac nhau
tren the gii cong bo lai thanh cong gia loai nh ky thuat protoplast, mot viec
khong the thc hien c bang lai hu tnh co ien. Ve mat ly luan, protoplast la
cong cu khong thay the c e nghien cu hien tng nhiem sac the hoa hp cua
cac te bao khac loai sau khi dung hp va vai tro cua ADN trong cac c quan t va
quan he cua chung vi ADN cua nhan te bao.
- Thanh cong trong cong nghe chuyen gen t nhng nam 1980-1982. Ngi ta
s dung cac plasmid, tc cac phan t ADN vong thng co trong cac te bao vi
khuan e chuyen tai cac gen t protoplast nay en protoplast khac. Bang cach o
ngi ta a a c cac gen ngoai lai vao te bao thc vat. Tiep sau o ngi ta
con s dung cac bien phap khac e chuyen gen trong nuoi cay protoplast nh ky
thuat s dung thiet b xung ien (electroprorator), ky thuat vi tiem (
microinjection), ky thuat sieu am (ultrasonic gen transfer), ky thuat ban gen (gene
gun) ...
- Thanh cong trong cong tac nhan giong va phuc trang giong bang phng
phap nuoi cay nh sinh trng. Ngay t 1969 Morel a nhan thay nh sinh trng
cua cac loai a lan (Cymbidium) khi em nuoi cay se hnh thanh cac protocorm.
Khi chia cat nhng protocorm nay e tiep tuc nuoi cay se hnh thanh nhng
protocorm mi. Khi e trong nhng ieu kien nhat nh, nhng protocorm nay se
tai sinh thanh nhng cay hoan chnh. Hn na, cac te bao nh sinh trng cua
thc vat cha rat t hoac hoan toan khong cha virus, do o, vi phng phap nuoi
cay nh sinh trng Morel co the phuc trang, tao cac dong vo tnh khong b nhiem
virus.
Viec ng dung nuoi cay mo thc vat trong nhan giong c Nozeran nang len
mot mc mi khi ong nhan thay s hoa tre cua cac choi nach cay nho va cay khoai
tay em nuoi cay va cay chuyen nhieu lan trong ong nghiem.
Viec ng dung nuoi cay mo trong nhan giong va phuc trang giong ngay nay
khong con han che mot vai loai cay ma a c thc hien quy mo thng mai
oi vi hang loat cay trong co y ngha kinh te nh chuoi, ca phe, co dau, san, khoai
lang, khoai tay, ma, cay an qua co mui v.v... va a co nhng ong gop to ln cho
nong nghiep the gii.
Ngay nay chung ta ang bc vao giai oan phat trien th t cua nuoi cay mo
te bao thc vat. o la giai oan nuoi cay mo thc vat c ng dung manh me vao
thc tien chon giong, nhan giong, vao viec san xuat cac chat co hoat tnh sinh hoc
va vao nghien cu ly luan di truyen thc vat bac cao. Nhng hieu biet c ban ve
i song cua mo, cua te bao tach ri trong moi trng nhan tao, ve nhu cau cua
chung oi vi nguon carbon, dinh dng khoang, vitamin, phytohormone... nhng
ky thuat c ban e tach, nuoi cay, ieu khien s phan hoa t cac bo phan khac nhau
- 14 -
cua cay trong ... la nhng tien e a c chuan b t nhng giai oan trc. ong
thi, nhieu cong nghe mi, nhieu trang thiet b hien ai a c phat minh e phuc
vu cho viec ng dung cac thanh tu cua nuoi cay mo te bao thc vat vao thc tien
san xuat.
- 15 -
- 16 -
Gan ay ngi ta dung nhieu loai nut ay khac thay the nut bong, nh nut
nha (va ca bnh cay) chu nhiet, nut cao su, nut kim loai rat thuan tien cho viec
kh trung kho hay t.
Moi trng: Noi chung, moi trng c pha che trong ieu kien khong vo
trung va em hap vo trung khi a phan phoi vao cac bnh cay va a ay nut hoac
nap. Thi gian vo trung t 20 en 45 phut 120oC. Sau khi vo trung can phai lam
kho nut bong hoac nap ay. Cac dung dch me dung e pha moi trng (nh dung
dch muoi khoang, vitamin, phytohormone v.v... khong nen pha nhieu (100-200ml)
va can c bao quan trong ngan a cua tu lanh. oi vi cac chat khong chu nhiet,
co the b phan huy nhiet o 120oC can tien hanh loc vo trung (v du loc qua pheu
loc thuy tinh so 5 hay qua cac loai mang loc vo trung) trc khi c a vao moi
trng a hap vo trung.
4. Vo trung mo cay.
Mo cay co the la tat ca cac bo phan khac nhau cua thc vat. Tuy theo s tiep
xuc vi moi trng, cac bo phan nay eu cha nhieu hay t vi khuan va nam. ong
lua non khi con trong be hay mo tht qua thng t nhiem vi sinh vat, ngc lai, la,
than, ac biet la re do nam trong at nen co o nhiem vi sinh vat rat cao. V vay
oi vi cac loai mo cay khac nhau ngi ta kh trung bang cac phng phap khac
nhau.
Phng phap vo trung mo cay thong dung nhat hien nay la dung cac chat hoa
hoc co hoat tnh diet nam diet khuan. Hieu lc diet nam, khuan cua cac chat nay
phu thuoc vao thi gian x ly, nong o va kha nang xam nhap cua chung vao cac
ke ngach loi lom tren be mat mo cay, kha nang ay het cac bot kh bam tren be
mat mo cay. e tang tnh linh ong va kha nang xam nhap cua chat diet khuan,
thong thng ngi ta x ly mo cay trong vong 30 giay trong ru ethylic 70%, sau
o mi x ly dung dch diet khuan. ong thi, ngi ta them cac chat giam sc
cang be mat nh Tween 80, fotoflo, teepol... vao dung dch diet nam khuan.
Cac chat diet nam khuan thng dung va cho ket qua rat tot la calcium
hypochloride 9-10% x ly trong thi gian 5-30 phut, natrium hypochloride 9-10%
x ly trong thi gian 5-30 phut va nc brom 1-2% x ly t 2-10 phut. Ngoai ra,
hydro peroxide 10-12% x ly trong 5-10 phut va chlorua thuy ngan 0,1-1,0% x ly
trong 2-10 phut cung cho ket qua tot oi vi tng loai mo cay.
Trong thi gian x ly mo cay phai ngap hoan toan trong dung dch diet khuan.
Cac bo phan co nhieu bui at, trc khi x ly can c ra sach bang nc may.
Khi x ly xong, mau cay can c ra sach (t nhat 3 lan) bang nc cat vo trung.
Nhng phan tren mo cay b dung dch kh trung lam cho trang ra can c cat bo
trc khi at mo cay len moi trng.
Vo trung mo cay la mot thao tac kho, t khi thanh cong ngay lan au tien. V
vay, can phai kien tr tm cho c nong o va thi gian vo trung thch hp cho tng
loai mo cay.
- 17 -
Cac vitamin,
- 18 -
Cac phytohormone.
Ngoai ra, ngi ta con thng them vao moi trng nuoi cay mot so chat hu
c thanh phan hoa hoc xac nh (aminoacid, EDTA...) hoac khong xac nh (nc
da, nc chiet nam men...)
1. ng.
Trong nuoi cay mo, nguon carbon e mo, te bao thc vat tong hp nen cac
chat hu c giup te bao phan chia, tang sinh khoi cua mo khong phai do quang hp
cung cap ma do ng trong moi trng. Hai dang ng thng s dung nhat la
saccharose va gucose, nhng saccharose c dung pho bien hn.
Tuy theo muc ch nuoi cay, nong o saccharose bien oi t 1-6% (w/v),
thong dung nhat la 2%, tng ng vi 58,4mM.
Trong trng hp nuoi cay te bao quang hp nong o ng co the giam
xuong hoac bohan.
- 19 -
Nguon sat: Nhng moi trng co ien dung sat dang chlorua sat
FeCl2.FeCl3.6H2O, sulphat sat FeSO4.7H2O, Fe2(SO4)3, citrat sat Fe(C4H4O6). Hien
nay hau het cac phong th nghiem eu dung sat dang chelat ket hp vi Na2ethylen diamintetraacetat (EDTA). dang nay sat khong b ket tua va giai phong
dan ra moi trng theo nhu cau cua mo thc vat.
Nong o M
Dang s dung
Mangan (Mn)
MnSO4.4H2O
15 100
Bo (B)
H3BO3
6 100
Kem (Zn)
ZnSO4.7H2O
15 30
ong (Cu)
CuSO4.5H2O
0,04 0,08
Molypden (Mo)
(NH4)6Mo7O24.4H2O, NaMoO4.2H2O
0,007 1,0
Coban (Co)
CoCl2.6H2O
0,1 0,4
Iot (I)
KI
2,5 20,0
4.Cac vitamin.
2).
Cac vitamin sau ay thng c dung trong cac moi trng nuoi cay (bang
Bang 2. Cac vitamin thng c dung trong cac moi trng nuoi cay mo.
Ten vitamin
Myo-inozitol
0,5 1,0
0,05 0,5
10 - 50
Panthotenat canxi
15
- 20 -
15
Biotin
0,1 1,0
Acid folic
0,1 1,0
Cac vitamin thng dung c pha trong hon hp cac dung dch me co nong
o cao gap 500 hoac 1000 lan dung dch lam viec va c bao quan nhiet o di
0oC. Nen chia san dung dch me vitamin ra nhieu lo nho, moi lo u dung cho mot
hoac vai lt moi trng va bao quan trong ngan a tu lanh.
Cac phytohormone thng dung trong nuoi cay mo c trnh bay trong bang
Ten phytohormone
0,2 5,0
0,1 - 5,0
5 20
15
Kinetin (6-Furfurylaminopurine)
0,1 2,0
BA (6-BAP) (6-Benzylaminopurine)
0,1 2,0
2-iP (N6,-Dimethylallylaminopurine)
0,1 2,0
0,1 2,0
Thng ngi ta pha cac dung dch me phytohormone co nong o cao gap
1000 lan dung dch lam viec. Do mot so phytohormone t tan trong nc nen can
phai pha nh sau: Can lng phytohormone u pha 100 ml dung dch me vao mot
ly kho. oi vi 2,4D, NAA, IAA, IBA, GA, trc het them 2 3 ml ru ethylic
90% va lac en khi tan het, sau o them nc cat en 100 ml. oi vi BA va 2-iP
trc het them 2 3 ml nc cat va vai giot HCl 1N, lac cho tan, sau o len the tch
en 100ml.
Bao quan dung dch me phytohormone trong lo kn (rieng IAA trong lo mau
nau), cat gi trong tu lanh, 2,4D, NAA tng oi ben, co the bao quan nh vay
trong mot nam. 2-iP, IBA, kinetin, GA bao quan c t 2 en 3 thang. IAA can
pha lai hang thang e am bao hoat tnh.
Can chu y, phytohormone co the tac ong len mo nuoi cay nong o rat thap,
v vay can dung pipet rieng cho tng loai phytohormone va chu y ra can than cac
dung cu thuy tinh a dung e ng va pha che cac phytohormone nong o cao.
Tr IAA va GA, cac phytohormone con lai c coi la ben vng trong qua
trnh hap vo trung.
- 21 -
Hoa chat
Nong o (g/l)
EDTA
0,8
Fe2(SO4)3
0,38
NH4NO3
82,5
KNO3
95,0
H3PO3
1,24
KH2PO4
34,00
KI
0,166
Na2MoO4.2H2O
0,050
So ml dung dch me
can cho 1000ml
dung dch lam viec
28
20
- 22 -
CoCl2.6H2O
0,005
MgSO4.7H2O
74,00
MnSO4.4H2O
4,46
ZnSO4.7H2O
1,72
CuSO4.5H2O
0,005
CaCl2.2H2O
88,00
Thiamine.HCl
0,02
NAA
0,10
Kinetin
0,40
0,5
Sau o, e pha 1 lt moi trng lam viec can thc hien cac ong tac sau:
-
Cho khoang 800ml nc cat vao mot cai bnh co dunh tch 2 lt;
Dung pipet cho 28ml dung dch me A, 20ml dung dch me B, 5ml moi
dung dch me C, D,E, F, 1 ml dung dch me G va 0,5ml dung dch me H.
Trong khi tron lan cac dung dch can luon luon khuay eu;
Chia hon hp dung dch nay vao cac ong nghiem hay bnh non khi con
ang nong trong khi aga-aga cha ong lai.
Hoa chat
Nong o (g/l)
Ca(NO3)2.4H2O
3,0
Na2SO4
2,0
KNO3
0,80
KCl
0,65
NaH2PO4.2H2O
0,19
MgSO4.7 H2O
75,0
MnSO4.4H2O
0,50
So ml dung dch me
can cho 1000ml
dung dch lam viec
100
10
- 23 -
ZnSO4.7H2O
0,30
H3PO3
0,15
KI
0,075
CuSO4.5H2O
0,001
Na2MoO4.2H2O
0,025
Fe2(SO4)3
0.25
10
Thiamine.HCl
0,01
10
Pyridoxine.HCl
0,01
10
- 24 -
au nghien cu nhan giong vo tnh mot cay nao o ngi ta thng dung choi nach
hoac mo phan sinh ngon.
Can chu y rang tuy mang mot lng thong tin di truyen nh nhau, cac mo
khac nhau tren cung mot cay co the cho cac mo seo phat trien hoan toan khac nhau
vi kha nang tai sinh choi, re hay toan cay rat khac nhau. V vay, khi bat au mot
chng trnh s dung phng phap nuoi cay mo e chon giong va nhan giong mot
cay nao o, trc het can th nghiem tm hieu phan ng cua cac bo phan khac nhau
cua cay trong nuoi cay cac nong o phytohormone khac nhau. V du, oi vi cay
ma, ket qua nghien cu cua nhieu tac gia cho thay la non ang con boc trong be
va ong hoa non la mo cay thch hp hn ca cho viec tao mo seo va tai sinh cay
hoan chnh.
Sau khi cay, mo cay can c at trong cac ieu kien nhiet o va anh sang on
nh phu hp vi nhu cau cua tng loai mo cay nh cac may ieu hoa t ong.
5
6
10
2. Cac thiet b chu yeu cua phong th nghiem nuoi cay mo thc vat.
Mot phong th nghiem nuoi cay mo thc vat can co cac trang thiet b chu yeu
sau ay:
- 25 -
Rat can
PHONG RA VA NC CAT:
+ May cat nc mot lan 12-20l/h
+Giay o pH
+ May khuay t
+ Can ky thuat
PHONG SANG
+ cac gian en huynh quang 3000-4000 + May lac ngang khoang 100 vong/phut
lux
+ Cac dung cu nuoi cay te bao n
+ May ieu hoa nhiet o
- 26 -
- 27 -
moi nach la eu co choi nach. Choi nach thc chat co cau tao khong khac
nh sinh trng cua than. Do hien tng c che u the ngon nen choi nach khong
phat trien, nhng khi c anh thc va bat au sinh trng chung co cau tao giong
nh nh sinh trng ngon.
Qua trnh tong hp ADN cua virus thc vat khong xay ra trong nh sinh
trng do mot c che hien nay khong ro. V vay mo nh sinh trng la mo duy
nhat sach virus trong mot cay nhiem virus. Do o trong ky thuat nuoi cay mo te bao
nh sinh trng c s dung e tai sinh nhng cay con sach virus.
Do vung mo phan sinh qua nho, ky thuat tach nh sinh trng c thc hien
di knh lup. Cac nh sinh trng kch thc 0,1 0,15 mm se tao ra c 100%
so cay con sach benh va t le nay giam dan en kch thc 1 mm. Mat khac, mau
cay cang nho cang kho tai sinh cay con va kha nang song sot cua mau cay cang
giam. V vay, noi chung, kch thc tng oi thng s dung la dai t 0,25 en 1,0
mm. X ly nhiet (Thermotherapy) cac cay trc khi t o lay nh sinh trng co
the lam tang kha nang loai tr virus. Mot so hoa chat loai tr virus, nh ribavirein,
c bo sung vao moi trng nuoi cay se lam tang kha nang tai sinh cay con sach
virus.
Khi a tao c cay con co u re, no co the c s dung lam nguyen lieu e
tao dong sach benh phuc vu san xuat.
Cay con nhan giong t nh sinh trng c s dung rat co hieu qua oi vi
nhieu loai cay thao moc. Cac vat lieu thu c t chng trnh nay a tr thanh
hng san xuat cay giong rat quan trong oi vi nhieu loai cay thng pham nh
cam chng, cuc, hoa lan, phong l, khoai tay, khoai lang, san, chuoi va nhieu cay
khac. Chng trnh nay phc tap hn oi vi cac loai cay go. oi vi nhom cay
nay phng phap vi ghep la mot giai phap thay the. Cai thien cac phng phap vi
nhan giong cay go co the lam m rong tnh hieu qua cua viec nhan giong nhom
cay nay.
Chung ta hay lam quen vi ky thuat nuoi cay nh sinh trng qua viec nuoi
cay nh sinh trng cay khoai tay va cay a lan Cymbidium.
- 28 -
Sau 3-4 tuan chuyen ly co cay vao ieu kien chieu sang 3000-4000 lux vi
che o chieu sang 16h/ngay, nhiet o khong kh 36oC ban ngay va 33oC ban em.
Sau o 2 tuan cat bo ngon mam e thuc cac choi nach phat trien. Sau khi x ly
nhiet 6 tuan, lay phan ngon choi nach e tach nh sinh trng. Cat bo bt la va at
choi tren mot t giay loc am trong mot hop long e tranh b heo. Khong can thiet
phai vo trung choi nach trc khi lam thao tac tach nh sinh trng, nhng can
tach trong ieu kien vo trung va dung cu tach phai c vo trung bang con va nc
cat vo trung. Di knh lup co o phong ai X 25 dung kim nhon e gat bo cac la
ngoai, e lo nh sinh trng vi hai la nguyen thuy. Dung mot manh dao cao gan
len au mot que sat e cat lay mo nh sinh trng co chieu dai khoang 0,6mm.
Dung kim nhon a nh sinh trng len mat moi trng thach, gi 23oC trong
ieu kien chieu sang16 gi/ngay em. Sau vai tuan, khi cay a ln c 3 cm va co
re, co the chuyen qua moi trng mi. Khi cay co nhieu la, cat oan va nhan len
nhieu cay, ong thi a chan oan virus tren cac cay ch th nh Gompherena
globa (virus X), Chenopodium amaraticolor (virus S va X), Solanum demisum
(virus Y).
Moi trng dung e cay nh sinh trng cua khoai tay la moi trng MS co
bo sung 0,5mg/l IAA, 0,1mg/l GA va 100mg/l inozitol. Neu thay cay khoai tay kho
ra re, can them 10mg than hoat tnh vao mot ong nghiem trc khi vo trung. Dung
ong nghiem nho 12 x 100mm, moi ong nghiem 3,5ml moi trng.
Sau khi a chac chan khong con virus trong cay khoai tay, cac ong nghiem
c a vao nhan giong va bao quan.
Khi a co c cac dong khoai tay khong cha virus, van e at ra la phai
duy tr, bao ve c cac dong nay khong b tai nhiem. Phng phap duy nhat co the
duy tr c giong khoai tay sach benh trong ieu kien nc ta la bao quan trong
ong nghiem bang phng phap nuoi cay mo. Hn the na, nhan giong khoai tay
bang phng phap nuoi cay mo la phng phap nhan giong cc nhanh. Toan bo quy
trnh nhan giong khoai tay bang phng phap nuoi cay mo phuc vu san xuat bao
gom cac bc sau ay:
Bc 1: Nhan giong trong ong nghiem; Tuy theo dien tch gieo trong, moi ha
cb can 50 ong nghiem.
Bc 2: Khay me: cat va cam cac oan than cay khoai tay t ong nghiem tren
cat am trong mot khay go 40 x 60 cm.Moi oan than co mot la, mot choi nach.
Khoang cach cam 3 x 3 cm. Che nang, gi am 7 ngay au. Khi oan than ra re ti
dung dch NPK loang moi ngay mot lan. Thng xuyen phun thuoc phong tr sau,
benh. Sau mot thang cat ngon e nhan tiep tren at nh mo ta bc 3. Sau khi
cat ngon 5-7 ngay, cac choi nach bat len cung c cat tiep e nhan tren at. Khay
me c s dung lien tiep tren 12 thang e cat choi ngon.
Bc 3: Nhan tren luong ma: Ngon chnh va cac choi thu tren luong cat c
cam vao at am giau dinh dng (ty le 3 phan at, 1 phan phan a hoai) goi la
luong ma khoai tay. Hon hp at phan can c vo trung s bo e tr sau benh va
- 29 -
Chon cay lan co nhieu ac iem tot ap ng c muc tieu kinh doanh;
- Lay te bao phan sinh t cac ot cay, choi ngu va nhng choi phat hoa con
non. Nhng ot cay la tot nhat cho viec nhan giong.
+ Chuan b mo e nuoi cay.
- Cat cac nh sinh trng, boc cac la bao, ra sach phan than con lai;
- Kh trung bang cac chat diet nam khuan thng dung nh calcium
hypochloride 9-10%, natrium hypochloride 9-10% trong 5-30 phut va nc brom 12% t 2-10 phut. Ngoai ra, hydro peroxide 10-12% trong 5-10 phut va chlorua thuy
ngan 0,1-1,0% trong 2-10 phut cung cho ket qua tot oi vi tng loai mo cay.
-
Boc nhe nhang cac la non en khi nhn thay mam nho ben trong;
Dung dao nhon lay mam a vao moi trng nuoi cay.
Tat ca cac thao tac tren eu phai tien hanh trong ieu kien vo trung.
- 30 -
- 31 -
trng manh nen can bon phan am vi ty le cao hn lan va kali. Tot nhat la bon
phan NPK vi ty le 30-10-10 nam ngay mot lan vao mua nang va 10-15 ngay mot
lan vao mua ma.
giai oan cay ln can phai cung cap dinh dng am bao cho cay sinh
trng va phat trien manh. Neu che o dinh dng va cham soc khong tot se anh
hng ln en s ra hoa va chat lng hoa.
Moi giong lan, moi loai lan co nhng yeu cau cham soc khac nhau. Nhng oi
vi giai oan nay co the ap dung che o phan bon nh sau:
C 5 ngay ti phan mot lan:
Lan 1 dung loai phan 20-20-20 va vi lng hoac pha che NPK theo ty le tren;
Lan 2 dung nc tieu ngi hoac phan heo, phan bo, bot ca.
-
6-30-30 va vi lng;
6-30-20 va vi lng;
Hoac pha che cac loai phan N-P-K theo cac t le tren.
Tren c s nghien cu sinh hoc phat trien cua Cymbidium ngi ta a ghi
nhan c rang t thang 6 en thang 8 bat au hnh thanh c quan sinh san. e
thuc ay s phat trien cua c quan nay can bon nhieu cac loai phan phospho va
kem, ong thi can nang cao nhiet o cua moi trng.
Mot phat hien ly thu khac la e tang so lng hoa can tao ra pH-stress vao 10
ngay th hai cua thang bay bang cach trong vong mot tuan can thay oi pH moi
trng 1,5-2,0 n v bang cach bon cacbonat canxi 0,8%. Sau o giam t t pH
cua moi trng cung vi tang cng ot ngot viec bon phospho cho cay. Viec tao
pH-stress e kch thch cay ra nhieu hoa ch em lai ket qua tot neu am bao che
o dinh dng cho cay nh a gii thieu tren.
- 32 -
- 33 -
+ Giai oan 1: Chon cay giong co vat lieu nuoi cay thch hp: Viec chon
nguon vat lieu nuoi cay la quyet nh quan trong nhat va oi hoi s phan tch chu
ao kha nang tao phoi cua cac nguon mau cay khac nhau trong cay lam giong. Giai
oan nay bao gom cac cong viec tao callus, tao huyen phu te bao hoac tao
protoplast bang cac phng phap mo ta trong giao trnh nay.
+ Giai oan 2: Cam ng kha nang tao phoi trong cac te bao nuoi cay. Viec
cam ng la rat can thiet oi vi nhom te bao va mau cay khong co kha nang tao
phoi. S cam ng c thc hien bang cach chuyen cac te bao can cam ng sang
moi trng c ban co nong o auxin cao. Loai auxin co hieu qua nhat la 2,4-D
hoac hon hp sa da vi nong o thap cua NAA. Sau mot hoac hai tuan mot so te
bao tien phoi co the xuat hien. Nhng khoi te bao va tien phoi ln co the c tach
ra da vao s khac biet ve kch thc e chuyen sang moi trng phan hoa. Nhng
te bao nho hn co the c cay chuyen e tiep tuc san xuat phoi vo tnh.
+ Giai oan 3:Phan hoa va s thanh thuc cua phoi vo tnh. Sau khi cam ng
kha nang tao phoi vo tnh trong moi trng cha auxin, khoi te bao tien phoi c
chuyen sang moi trng c ban co ham lng nit cao va khong cha auxin. Phoi
vo tnh xuat hien t cac te bao n trong khoi te bao nuoi cay, phat trien tnh phan
cc va tiep theo la qua trnh giong nh tao phoi bnh thng. S phat trien co the
thay oi ve toc o va mc o xuat hien cac bieu hien khong bnh thng vi cac
phoi th cap hnh thanh tren phoi s cap. Tnh ong bo va s phat trien bnh thng
co the at c bang cach ly tam theo ty trong e tach cac khoi tien phoi theo cac
kch thc khac nhau. Bo sung acid abscisic vao moi trng se lam tang tnh ong
nhat va ay manh s phat trien bnh thng cua phoi.
+ Giai oan 4: Tao cay con. Cac phoi vo tnh thanh thuc co kch thc bnh
thng co the c at len moi trng thach khong co bat ky loai auxin nao nhng
cha cytokinin nong o thap e tai sinh cay con hoan chnh.
+ Giai oan 5:a cay con ra vn m. Sau khi la va re a hnh thanh cay
con can c a ra vn m va cham soc nh moi cay con khac.
Mot s tien bo ang ke a c thc hien nh sang che va s dung cac bnh
phan ng kch thc ln e tai sinh phoi tng t nh cac thiet b len men hoac
thiet b nuoi cay so lng ln vi sinh vat va te bao e tao ra cac san pham cong
nghiep hoac dc lieu
Chung ta se lam quen vi phng phap nhan giong bang cach tao phoi vo tnh
trong ong nghiem qua v du oi vi cay ca phe.
Cac phoi vo tnh ca phe co mau trang, ban au hnh cau nho, sau o bien oi
thanh dang tim, thuy loi, va cuoi cung la s xuat hien hai la so xanh va he re. S
phat trien cua phoi vo tnh ca phe rat giong vi s phat trien cua phoi hu tnh t
hat.
Phng phap nhan giong ca phe bang cach tao phoi vo tnh trong ong nghiem
c thc hien nh sau:
- 34 -
La ca phe t cac cay nuoi cay in vitro c cat thanh cac manh co kch thc
1cm , khong cha gan chnh. at nhng mau la nay len tren moi trng MS,
vitamin Morel, 30g/l saccharose, 10% nc da, 10mg/l BA ,0,1mg/l IBA va 40
mg/l adenine.
2
Sau 50 60 ngay mep cat xung quanh cac manh la xuat hien cac om trang
hnh cau nho li ti. Cac lat cat cua cac khoi cau nay vi 200-300 te bao nhn di
knh hien vi co the thay ro chung gom cac te bao ac trng cho phoi (te bao chat
am ac, khong co khong bao,nhan to).
Cac phoi hnh cau co kch thc t 1 2 mm c cay vao moi trng nhan
phoi vi 5mg/l BA, 0,1mg/l IBA va 40ng/l adenine.
Neu nhan phoi tren moi trng ran vi 8g/l aga, so lng phoi tang len
khoang 2,5 lan sau mot thang nuoi cay.
Neu nhan phoi trong moi trng long tren may lac 50 vong/phut so lng
phoi tang 7 8 lan sau mot thang nuoi cay.
Cac phoi phat trien re va la so se c cay chuyen sang moi trng nhan
giong khong co chat sinh trng. Sau 50 60 ngay, khi cay co 5 6 cap la co the
a ra vn m.
Do s phat trien cua phoi vo tnh giong het nh phoi hu tnh nen a co nhieu
cong trnh nghien cu tao hat nhan tao t phoi vo tnh. Thanh tu cua cong nghe
nay se cung cap cho san xuat nong nghiep mot so lng hat giong thuan chung vo
cung to ln trong mot thi gian ngan, ong thi se cho phep nha nong gieo thang
hat trong vn m hay tren ong ruong, giam nhe c chi ph nhan giong trong
ong nghiem va chi ph van chuyen. Cho en nay mot so cong ty a quoc gia a a
thanh cong hat nhan tao cua mot so giong rau lai ra th trng.
oi vi cay ca phe, cac nha khoa hoc tai Trung tam Cong nghe sinh hoc TP.
Ho Ch Minh a thanh cong bc au trong viec tao hat nhan tao t phoi vo tnh
cua ca phe lai Arabusta bang cach boc phoi bang alginate trong dung dch
CaCl2.2H2O. Mot tnh chat quy gia cua alginate la de dang tao gen. Tuy nhien v
gel alginate co tnh a nc nen sau khi dung no lam vo boc th can phai boc tiep
ben ngoai mot lp vo k nc e hat de bao quan. Lp k nc nay c phu bang
chitosan von cung co tnh tng hp sinh hoc nh alginate. Vi ien tch dng cua
mnh, chitosan khi c s dung lam lp vo ngoai se lam cho vo boc mem khi co
mat cua nc. Tnh ben vng cua lp vo boc co the c tang cng bang cach
trung hoa so ien tch dng d tha cua chitosan.
- 35 -
chuyen lien tuc vi khoang cach ba hoac bon tuan t cac am te bao nho lay t
khoi callus nay co the duy tr callus trong thi gian dai.
Moi trng nuoi cay pho bien la moi trng MS cha mot to hp can bang
cac hp chat vo c c pha bo sung vi moi trng Linsmaier va Skoog co thanh
phan hu c can oi. Ca hai moi trng nay eu giau nguyen to a lng, ac biet
la nit, bao gom cac ion nitrate NO3- va ion ammon NH4+, saccharose va cac
vitamin. e bat au phan chia te bao va tao callus tiep theo oi hoi phai cung cap
cytokinin va auxin cho moi trng vi t le thch hp. Auxin vi nong o trung bnh
va cao la yeu to sinh trng au tien c s dung e tao callus. Cac auxin chu
yeu c s dung la IAA, NAA va 2,4-D theo trat t tang dan tnh hieu qua.
Cytokinin (nh kinetin hoac benzyladenine) c cung cap vi nong o thap hn
neu chung co qua t trong mau cay.
Mac du khoi callus co be ngoai nh mot khoi te bao ong nhat, nhng tren
thc te cau truc cua chung tng oi phc tap ve cac ban chat hnh thai, sinh ly va
di truyen. Sinh trng cua chung tuan thu ng cong logarit ien hnh:
- Toc o phan chia te bao ban au rat cham, oi hoi phai co auxin;
- Phase phan chia te bao rat nhanh cung vi sinh tong hp nhanh chong
ADN, ARN va protein;
-
Cuoi cung la phase phan hoa thanh cac nhom te bao nhu mo va te bao mo
dan.
Phan chia te bao khong xay ra vi toan bo khoi te bao nuoi cay ma ch xay ra
ban au khoi te bao sinh trng nam tai lp te bao mat ngoai. Bo phan ben trong
cua callus van duy tr trang thai khong phan chia va duy tr ac iem sinh ly, di
truyen khac vi khoi te bao mat ngoai. Toc o phan chia cua lp te bao ben ngoai
giam xuong va tren khoi callus xuat hien cac u nho do s phan chia te bao b han
che nhng khu vc te bao nhat nh. Nh vay, s bien ong ve tuoi va kieu te
bao co the xay ra ben trong khoi callus nuoi cay. Cac te bao ben trong gia hn, cac
te bao ben ngoai tre hn va van duy tr kha nang sinh trng.
S tai sinh cay con t callus phu thuoc nhieu vao t le cytokinin/auxin bo sung
vao moi trng nuoi cay. Neu t le nay cao se tao choi la chnh, neu ngc lai re se
hnh thanh, neu t le nay can bang se va tao choi va tao re. Tren c s nguyen
tac chung nay can phai chon t le hai nhom phytohormon nay thch hp cho tng
loai cay trong.
Callus co tiem nang bo ch oi vi cac phng phap nhan giong thng mai
do co toc o tai sinh cay con cao quy mo cong nghiep. Tuy nhien, trong thc te
cac phng phap nay cha c s dung mot cach trc tiep do trong qua trnh nhan
giong rat thng xay ra hien tng sai lech di truyen va bien oi kieu hnh. V vay,
kieu he thong nuoi cay nay chu yeu c s dung e tao ra cac genotype mi. S
- 36 -
bien oi tnh di truyen xay ra trong thc vat c tao ra t khoi te bao hoac callus
c goi la s bien oi dong vo tnh (somaclonal variation). Nhng bien oi nay co
the xay ra mot cach t nhien hoac c tao ra bang cach x ly cac tac nhan gay ot
bien hoac bang cac ky thuat cong nghe gen ac biet.
Tuy nhien, oi vi hang loat cay trong viec nhan giong thong qua tao mo seo
em lai ket qua rat tot. Co the tm hieu ky thuat nay qua v du oi vi cay ma
ng.
Lay phan ngon ma 3 4 thang tuoi, boc bo cac be gia va x ly vo trung mau
bang hypochlorit canxi 5% trong 20 phut. Cat phan la non thanh tng manh co kch
thc 0,5 x 2 cm va cay vao moi trng MS co bo sung 2,4D. Sau 2 tuan mo seo se
hnh thanh.
Khi a co mo seo, em cay chuyen e mo seo at kch thc 15 16 mm.
Chon cac mo seo kho va chat chuyen sang moi trng MS co bo sung IBA va BA,
at di anh sang huynh quang 2000-3000 lux. Sau 1 tuan cac iem xanh xuat hien
va sau 3 4 tuan cay ma con hnh thanh, cao 2 3 cm, e nhanh rat manh tao
thanh cum choi.
Khi a co cum choi, cay chuyen nhieu lan vao moi trng MS co bo sung
phoi hp gia BA vi IBA hoac NAA vi kinetin. Choi ma tiep tuc e nhanh
manh; mot so choi vn cao thanh cay ma con. Tach nhng cay nay cay sang moi
trng tao re va tiep tuc chia cac cum choi e cay chuyen nhieu lan.
- 37 -
trng MS. Tat ca cac moi trng a lng nay eu can c bo sung vi lng
Heller, vitamin Morel, 100mg/l inositol, 20g/l saccharose va 10g/l agar. ieu kien
thuan li nhat cho tai sinh va sinh trng cua cay Lys trong ong nghiem la nhiet o
18 20oC va che o chieu sang 2500 3000 lux 16 gi moi ngay.
- 38 -
Sau khi cay khoang 15 ngay mau cay chuyen dan sang mau luc va tren mau
cay bat au xuat hien cac khoi u. Nhng khoi u nay ln dan, sau khoang 30 ngay t
chung hnh thanh cac cu dang hanh li ti va cuoi cung nhng cu nay phat trien thanh
cay hoan chnh. Trong nhieu trng hp cac te bao cua khoi u phat trien thanh cac
cum choi. Co the tach va cay chuyen nhieu lan nhng cum choi nay e tao ra mot
so lng ln cay con. Trong trng hp nay e tang kha nang nhan cum choi can
bo sung vao moi trng dinh dng 2,0mg/l 2,4D hoac mot trong cac to hp
phytohormone sau ay: 1/ 1,0mg/l 2,4D + 15% V dch chiet chuoi xanh; 2/ 1,0mg/l
2,4D + 0,5mg/l BAP; 3/ 2,0mg/l NAA + 0,5mg/l BAP.
Hnh 3.S o quy trnh nhan giong Lys trong ong nghiem
e thuc ay sinh trng cay con, cac cum choi nen c cay chuyen sang moi
trng a lng MS + vi lng Heller + vitamin Morel va mot trong 4 loai
phytohormone sau ay: 1/ 0,1mg/l 2,4D; 2/ 0,5mg/l NAA; 3/ 1,0mg/l BAP; 4/ 5% V
dch chiet chuoi xanh.
Viec cay chuyen cung co the thc hien vi cac vay hanh lay t cac cay con
tai sinh trong ong nghiem.
Sau khoang 2 thang co the thu c cac cay con hoan chnh e em ra trong
ngoai vn m tren moi trng giau mun e lay cu giong cap mot. Nhng cay con
nay can c trong trong ieu kien che nang 50%, hang ngay ti dung dch Knop
50% va ap dung che o phong tr sau benh thch hp. Sau mot so the he trong
ngoai ong se thu c cac cu u ln dung e san xuat hoa thng pham.
S o quy trnh nhan giong Lys trong ong nghiem c trnh bay trong hnh 3.
- 39 -
goc cay hoang da vi u iem nang suat va pham chat cua canh ghep. Tuy
nhien,trong khi ghep theo ky thuat truyen thong do thi gian trong goc ghep keo
dai va kch thc mat ghep qua ln nen cac benh virus rat de lay truyen.
e khac phuc nhc iem tren,ky thuat ghep nh sinh trng (shoot apex
grafting), hay goi tat la vi ghep (micrografting) c th nghiem va mang lai ket
qua tot.
Ve nguyen tac, vi ghep la nuoi cay nh sinh trng nhng thong qua dinh
dng t nhien cua goc ghep. nh sinh trng lam mat ghep co kch thc 0,2
0,5 mm c tach t bup non ang sinh trng manh cua cay me trng thanh; goc
ghep la mam gia mi nay t hat cua giong hoang dai. Toan bo cay ghep c nuoi
dng trong ieu kien ong nghiem vo trung. Nhng cay ghep thu c bang
phng phap nay hoan toan sach benh va mang ac iem di truyen cua cay me cho
mat ghep.
Phng phap vi ghep oi vi cac loai cay co muoi (bi, cam, chanh, quyt...)
c tien hanh nh sau:
a/ Gieo hat lay cay mam lam goc ghep:
Tach hat t qua chn, ra sach va e kho trong phong 24 gi. Cat gi trong tu
lanh 4oC e dung dan. Khi gieo boc vo trau, vo lua, kh trung 5-10 phut bang
dung dch HgCl2 0,1%, gieo tren moi trng khoang MS cha 2% saccharose,0,8%
aga; e mau cay trong toi 25oC . Sau 10 ngay cay mam dai 5-8 cm c chon lam
goc ghep.
b/ Tach nh sinh trng lam mat ghep:
Chon cay me trng thanh co nang suat va pham chat tot. Hai bup non dai 1,5
3,0 cm, cho vao lo hoac tui nilon kn em ve phong th nghiem. Cat bo bt la, kh
trung bang hypochlorit natri 0,5% trong 5 phut. Dung kim nhon gat bo nhng la
non, sau o dung li dao cao be nhon e tach nh sinh trng kch thc khoang
0,5mm, e nguyen tren li dao e chuyen vao v tr ghep.
c/ Tien hanh ghep:
Dung dao cao cat bo au re, than tru tren la mam, e lai phan re chng 23cm va phan than chng 2cm. Co 3 cach ghep:
- Ghep len mat cat: at mat ghep trc tiep len be mat lat cat, tren vong tng
tang;
- Ghep ch T ngc: Dung au nhon li dao cat lo ghep hnh ch T ngc,
chan ch T la mat cat e de boc lo vung tng tang; at mat ghep sao cho mat cat
cua no tiep xuc vi tng tang;
- 40 -
- Ghep ham ech: Khoet tren than mam cach mat cat 5mm mot vet lom hnh
ham ech, chieu sau vet lom bang be day lp vo. at mat ghep vao ay ham ech
(hnh 4).
Hnh 4. V tr mat ghep trong 3 kieu vi ghep
d/ Nuoi cay ghep:
Cay ghep c at vao ong nghiem ln (25 x 200 mm) cha 6ml moi trng
MS long co cha 7,5% ng. e cay khong cham vao thanh ong nghiem, dung
mot manh giay sac ky 4,5 x 4,4 cm gap thanh hnh ln song e lam gia cho
mau. Nuoi mau 25oC, chieu sang 16 gi/ngay. Trong mot tuan mat ghep a at
kch thc 1,5 2,0 mm va sau 4 tuan choi ghep a co kch thc 15 20 mm; re
cua goc ghep cung moc them re phu. Cay ghep co the em trong ra at trong vn
m.
ieu quan trong oi vi ky thuat vi ghep la tao c s tiep xuc gia mat
ghep va te bao tng tang. Ch 2 3 ngay sau khi ghep co the quan sat thay mot
vong mo seo phat sinh t tng tang. o la ieu kien e mat ghep va goc ghep lien
ket vi nhau.
Th nghiem cho thay:
-
- Mac du mat ghep ln co ty le thanh cong cao, song e am bao tnh sach
benh virus khong nen dung mat ghep ln hn 0,5mm.
Cung can chu y la trong nach la mam cua goc ghep co cac choi ngu, bnh
thng b u the ngon c che. Khi ghep ta kh ngon nen nhng choi ngu nay c
anh thc rat nhanh, lam c che s phat trien cua mat ghep. e tranh tnh trang nay
can kh mat ngu bang cach khoet vao than khi kh la mam e loai tr mat ngu.
Choi phu cung co the phat sinh t tng tang cua mat cat tren goc ghep. Can
loai bo chung ngay khi phat hien e tao ieu kien cho choi ghep phat trien nhanh.
- 41 -
Cay ghep trong ong nghiem co bo re t nhien rat khoe v vay rat de song khi
a trong ra ngoai at. Can lu y ra sach dung dch nuoi giau ng e bo re
khong b nam. at phan lam bau nen kh trung e tranh lay nhiem benh. Nhng
cay ghep nay se la nguyen lieu au dong nen can trong chung nhng khu vc
cach ly tot.
- 42 -
Tui phan nuoi cay ch cho cay n boi khi cha hat phan nhng giai oan
phat trien thch hp. cay lua giai oan phat trien cua tui phan thch hp cho nuoi
cay tng ng vi luc khoang cach gia tai la ong va la th hai khoang 3 5 cm.
boc vo la ong luc nay se thay au vo hat lua co mau xanh la ma nhat; cac tui phan
ben trong vo mau vang nhat va chiem hn 1/3 chieu dai hat lua. Dung nhng gie
lua gia bong lua, ni cac tui phan phat trien tng oi ong eu, e lam mau vat
nuoi cay.
ong lua sau khi a chon c boc trong bao nilon kn e gi am va e
10 C trong toi t 48 en 72 gi trc khi nuoi cay. Khac vi nhng nu hoa thong
thng c kh trung bang dung dch hypochlorit canxi 1 5% trong 5 15 phut,
lua do bong c boc kn trong la ong, t b nhiem ban nen ch can ra nc va
lau qua ong bang con 70o. Boc vo be la ong, chon nhng gie lua thch hp va kh
trung chung trong dung dch hypochlorit canxi 2% trong 5 phut la u. Co the dung
nhng chat kh trung khac nh HgCl2 0,2%, H2O2 va tang hieu qua kh trung bang
nhng chat co hoat tnh be mat nh tween-80, fotoflo, teepol, nong o 0,2%. Moi
trng va dung cu nuoi cay c kh trung trong noi hap. Tat ca cac cong viec tren
eu c thc hien trong buong cay vo trung.
o
Sau khi kh trung hoa lua c ra ky 5 7 lan bang nc cat vo trung. Dung
keo cong cat au va mot canh cua vo hoa lua cho lo ro cac tui phan va at nhe len
moi trng thach nghieng trong ong nghiem. Chu y tranh lam ton thng cac tui
phan e khong lam giam kha nang phat sinh mo seo va han che gay nhiem. Sau khi
cay dung parafin dan kn nap ong nghiem. Nen dung loai ong nghiem 25 x 100mm
co nap thuy tinh e co the cay khoang 18 tui phan trong mot ong nghiem. Moi
trng thch hp nhat cho viec tao mo seo lua la moi trng N6 cai tien vi thanh
phan nh trnh bay trong bang 3.
Tuy theo yeu cau cua tng loai cay, ngi ta chon nhng ieu kien nuoi cay
thch hp. Thong thng cac tui phan c nuoi nhiet o 24 27oC, anh sang
2000 lux vi chu ky chieu sang 14h/ngay. lua cung nh nhng loai tao cay qua
mo seo, noi chung, thi ky tao mo seo co the nuoi trong toi, nhng qua giai oan tai
sinh cay t mo seo nhat thiet phai c chieu sang ay u. Thong thng ngi ta
s dung en anh sang trang cng o 2000lux, chu ky chieu sang 9h/ngay.
- 43 -
Bang 3. Moi trng N6 cai tien dung e tao mo seo t tuu phan lua.
Thanh phan
a lng
Nong o (mg/l)
KNO3
(NH4)2SO4
KH2SO4
MgSO4.7H2O
CaCl2.2H2O
FeSO4.7H2O
Na2EDTA
2830
463
400
185
166
557
745
Vi lng
MnSO4.4H2O
H3BO3
ZnSO4.7H2O
KI
4,4
1,6
1,5
0,8
Thanh phan
Vitamine
Glycine
Thiamine HCl (B1)
Pyridoxin HCl (B6)
Acid nicotinic (PP)
Cac chat hu c
Dch chiet nam men
Saccharose
Agar
Than hoat tnh
Phytohormone
IAA
Kinetin
NAA
pH = 5,8
Nong o (mg/l)
2,0
1,0
0,5
0,5
1g/l
50g/l
9g/l
1g/l
0,5
1,0
8,0
Sau 3 5 ngay nuoi cay hat phan nuoi cay phat trien theo hai hng sau ay:
- Phan ln cac hat phan tiep tuc phat trien va phan chia bnh thng, tao
thanh 2 nhan sinh dng va sinh san. Nhan sinh dng to, nhan sinh san nho, nam
sat vach te bao.
- Mot so t hat phan phat trien va va phan chia thanh hai nhan bang nhau; sau
5 7 ngay chung tiep tuc phan chia e tao nen 4 8 nhan; vao khoang 10 ngay sau
cac tien phoi dang cau co kch thc ln vi 32 nhan c hnh thanh.
Sau khi cay c 20 30 ngay t mot so tui phan xuat hien cac mo seo hnh
cau nho mau trang. Chung pha v tui phan va thng phat trien rat nhanh. Mo seo
at 0,5 1,0 mm (tng ng 10 15 ngay tuoi) em cay chuyen sang cac bnh tam
giac cha 60ml moi trng tai sinh vi thanh phan gom khoang a lng, vi lng
va vitamin N6, 1g/l dch chiet nam men,30g/l saccharose, 9g/l agar, 1g/l than hoat
tnh,0,2mg/l IAA, 1mg/l kinetin, pH = 5,8.
Tren moi trng tai sinh kch thc cac mo tang kha nhanh. Sau vai tuan tren
mot so mo xuat hien nhng iem xanh, t chung hnh thanh nhng choi va t o
phat trien thanh cay, ong thi nhng re trang xuat hien an sau vao moi trng
thach.
Mot mo co the cho nhieu cay. Nhng mo khong cho cay sau mot thi gian se
en dan roi chet. Khi cay cao khoang 8 10 cm co the cay chuyen sang moi trng
White tiep tuc nuoi them mot thi gian na trc khi chuyen ra trong ngoai vn
m. Thi gian nay cay tang trng nhanh nen moi cay c trong vao mot ong
nghiem 25 x 200mm vi cng o chieu sang cao hn (3000 lux). Nhng cay nho
hn c nuoi tiep trong moi trng tai sinh.
- 44 -
Cay con cao 15 20cm c chuyen ra vn m trong trong cac chau at,
trong nhng ngay au che bt anh nang e cay quen dan vi ieu kien t nhien.
Khong phai tat ca cac cay t nuoi cay tui phan eu la n boi. Ve hnh thai co
the phat hien cay n boi theo mot vai tnh trang cua chung nh cay thap, la nho,
mau nhat hn cay nh boi. Theo doi va kiem tra nhiem sac the cac cay con t tui
phan thay t le gia boi t nhien cua chung kha cao, ch khoang 20 50% la cay n
boi. Thng co the thu c cac cay lua co mc boi the khac nhau (t 1n en 4n).
S gia boi t nhien khong ch xay ra te bao mo seo ma ca te bao soma cua cay
con mi tai sinh, tham ch xuat hien ca nhng cay kham vi nhng am te bao vi
mc boi the khac nhau. V vay can thiet phai kiem tra va phat hien kp thi cay n
boi e co bien phap nh boi hoa.
+ Phng phap kiem tra mc boi the.
Cac cay con sau khi a ra chau 20 30 ngay co chng 10 15 nhanh. Lay
ngau nhien moi cay 2 3 nhanh, cat bo het cac be la ngoai, ch lay mot oan non
trong cung va anh dau th t cho tng cay.
Mau c co nh theo Carnua (75ml con tuyet oi + 25ml acid acetic am
ac) t 6 en 12 gi. Ra mau bang dung dch carmin 2% hoac carbon fuchsin theo
Kao. Dung dch carbon fuchsin c pha nh sau:
Dung dch A: Hoa 3g fuchsin basic trong 100ml con 70o.
Dung dch B: 1ml dung dch A + 90ml phenol 5%.
Dung dch C: 45ml ddB + 6ml acid acetic + 6ml formaldehyde 37%.
Ep mau trong acid acetic 45%; kiem tra mc boi the di knh hien vi.
+ Phng phap nh boi hoa.
Cay lua n boi sau khi kiem tra nhiem sac the c x ly colchicin 2% trong
24 gi e tao cay nh boi ong hp t bang mot trong cac phng phap tien hanh
nh sau:
- Nho, ra va ngam re lua trong dung dch colchicin khi cay bat au e nhanh
manh, sau o ra sach va cay lai.
- Cat bo phan tren cay lua (sat tren ong non) va bao cho cat cua phan di
bang bong tam dung dch colchicin.
- Dung dao lam rach nhe t tren xuong mot oan doc theo than khoang 2cm
ngay tren ngon bong lua cha tro thanh mot khe nho va at vao o mot mieng bong
tam dung dch colchicin.
- oi vi hai phng phap sau e tranh bay hi nhanh co the pha colchicin
trong dung dch 2% glycerin.
Cay n boi do ch cha 1 trong 2 nhiem sac the cua moi cap nen meios b roi
loan, tao nen nhng giao t khong co sc song cay ch co toan hat lep co kch
thc xap x 1/2 hat lua bnh thng. Nhng cay a qua x ly colchicin va ca mot
- 45 -
so cay tuy khong qua x ly colchicin nhng nh nh boi hoa t nhien co the cho
nhng bong hoac nhng hat chac nh lua bnh thng. Ngoai ra con co the thu c
nhng the kham, tren o ngoai cac nhanh n boi (la chu yeu) con co ca nhng
nhanh nh boi cho t 2 en 10 hat chac tren moi bong. Co nhng cay cho toan bong
va hat chac. Nhng hat nay co sc nay mam rat cao va c ky hieu la hat H0. Do
thu c nh nuoi cay tui phan lai, chung chnh la tien than cua nhng dong n
boi kep mang trong mnh nhieu to hp gen khac nhau t cac cay bo me, trong o
co nhng to hp co y ngha kinh te va ca tnh ong hp t rat cao do a qua n
boi.
Moi hat lai la khi thuy cua mot dong lai H0, t chung co the tao cac dong
n boi kep H1 bang cach lai cac dong cua 2 to hp lai H0 khac nhau.
Ky thuat tach, nuoi cay va tai sinh protoplast cac cay co gia tr kinh te;
Dung hp protoplast e tao cac the lai vo tnh va tai sinh cac the lai thanh
cac cay hoan chnh;
- 46 -
S dung protoplast cho cac nghien cu di truyen (nh chuyen cac gen la
hoac cac c quan t vao protoplast.
Kh trung mau (oi vi cac cay nuoi trong trong ieu kien vo trung th
khong can);
Cat mau;
X ly enzyme;
Lam sach protoplast va a vao moi trng nuoi cay.
Nguyen lieu:
Cay thuoc la c nuoi in vitro tren moi trng MS cha vitamin Morel,20g/l
saccharose, 8g/l agar. Chon nhng la phat trien ay u cua nhng cay 20 30 ngay
tuoi (5 6 la).
X ly enzyme.
Nuoi protoplast.
4ml huyen phu protoplast c nuoi trong a Petri 60 vi moi trng K1 cai
tien co cha 0,1mg/l 2,4D, 0,2mg/l BA va 1mg/l NAA sao cho am bao mat o
protoplast at 2000/ml moi trng. Bao paraphin va at trong toi trong hop gi am.
Sau 4-5 ngay vo cellulose hnh thanh lai va protoplast bat au phan chia. Sau
10 ngay hnh thanh cum co t 4-10 te bao. Them vao moi a Petri 2ml moi trng
- 47 -
K2 (nong o NAA giam xuong 0,2mg/l, ng giam xuong 100g/l). Sau o hut
1,5ml dch te bao gieo tren mat a thach cha moi trng K3 (K2 co them thach
7g/l).
Sau 5 ngay quan sat bang knh hien vi tren mat thach hnh thanh cac cum te
bao ln. Cat lp thach o thanh tng mieng0,5 x 0,5 cm at tren moi trng tao mo
seo (Moi trng MS cha 1mg/l 2,4D, 0,5mg/l kinetin), nuoi tren a Petri at trong
toi.
Sau 15 ngay cay chuyen, tren mat thach hnh thanh cac cum mo seo ln mau
trang. Cay chuyen sang moi trng tao choi (moi trng khoang MS, vitamin Kao,
50mg/l ng, 7g/l thach,2mg/l BA, 0,5mg/l IAA). Cac bnh choi c chieu sang
2.000 lux. 8 gi/ngay. Sau 10 ngay am mo seo chuyen thanh mau xanh hoan toan
va xuat hien choi sau 15 ngay. Sau o chuyen sang moi trng tao re (khoang MS,
ng 20g/l). Re hnh thanh sau 10 ngay.
b/ Tach protoplast t mo tht la khoai lang (Ipomoea batatas)
Nguyen lieu:
Te bao n la khoai lang c tach bang cach nghien mo la trong coi Potter.
Do la khoai lang co cac te bao mo dau vach kha day va co o ben cao oi vi tac
ong c gii, viec tao huyen phu te bao n t mo la khong co g kho khan. Cac te
bao n nay c nuoi tren moi trng Lin va Staba vi nong o BA 0,1mg/l, 2,4D
0,1mg/l, saccharose 100g/l. Chon nhng te bao ang phan chia lan th nhat e tach
protoplast.
Cho vao moi a Petri co te bao n nuoi tren mat thach 3ml hon hp enzyme
a loc qua milipore gom cellulase Onozuka R10 2%, pectinase hoac
maceroenzyme 1%, manitol 0,6M, pH 5,8. Dung que cay gat nhe te bao ra khoi
mat thach va chuyen toan bo dch enzyme cha te bao sang a Petri khac, e trong
toi nhiet o 28oC trong thi gian 24 gi, thnh thoang lac nhe.
Sau khi x ly enzyme rot tat ca dch enzyme cha protoplast vao ong nghiem
ly tam 1 x 12 cm, ly tam 400 vong/phut cho protoplast lang xuong ay. Dung pipet
hut bo dch enzyme, sau o ra protoplast bang cach ly tam mot lan vi manitol
0,6M va mot lan vi moi trng nuoi cay. Protoplast c treo trong moi trng
long vi mat o 3.105 protoplast trong 1ml. Lay 0,5ml protoplast nuoi tren mat
thach trong a Petri cha 2ml moi trng LS co 20g/l saccharose va manitol 0,6M.
Gan parafin gi am va at trong toi 28oC.
Tren moi trng LS sau 10 ngay nuoi cay phan ln protoplast song khoe
manh va co thay oi hnh dang, chng to te bao a hnh thanh va bat au phan chia.
Viec ket hp phng phap c hoc e tach te bao n va x ly enzyme cho phep thu
nhan mot so lng ln protoplast khoe manh.
c/ Tach protoplast t mo la lua Oryza sativa.
- 48 -
Nguyen lieu.
Ngam hat lua 2 3 ngay cho nay mam, sau o gieo vao chau at. Chon
nhng cay ma 13 20 ngay tuoi lam nguyen lieu.
2. Dung hp protoplast.
S ket hp hai protoplast lam mot c goi la dung hp (fusion) hay lai vo
tnh. Hien tng nay c Power va Cocking phat hien nam 1971 trong cac th
nghiem dung hp cung loai va khac loai cac protoplast tach t chop re cay ngo va
cay yen mach. T o tiep tuc co nhieu cong trnh nghien cu thanh cong trong viec
dung hp protoplast cua nhieu loai khac nhau song vi tan so thap.
Nam 1974 Kao va Michaylus a phat hien polyethylen glycol (PEG) gay ra
s ket dnh dung hp tot protoplast thc vat va tm ra c cac ieu kien e at
c tan so dung hp cao.
Trong nhng nam gan ay cac phong th nghiem hien ai con dung phng
phap dung hp bang ien (electrofusion) e tien hanh dung hp protoplast nhieu
loai cay. Ngi ta dung mot thiet b xung ien (electroprorator) e lam tang tang so
dung hp cua protoplast khi cho no i qua cc cua may xung ien. Bang phng
phap nay a nhan c cac cay lai vo tnh gia Solanum melongena L. va Solanum
torvum Sw., gia cac giong khoai tay nh boi BF 15 (H1), Aminca (H6) va Cardinal
(H3).
Chung ta se lam quen vi phng phap dung hp protoplast vi dong thuoc la
bach tang SRA va dong thuoc la xanh Nicotiana tabacum Nia 63 khong co hoat tnh
nitrat reductase.
Dong Nicotiana tabacum Nia 63 la mot dong ot bien b hong phan
apoenzyme cua nitrat reductase nen khong co kha nang kh nitrat va do o khong
the hap thu nit nitrat ma ch hap thu c nit dang amon. Ve hnh thai, dong Nia
63 ch ton tai dang mo seo, khong co kha nang tai sinh cay hoan chnh.
- 49 -
Phep lai c tien hanh gia dong Nia 63 vi dong bach tang SRA (b hong
c che tong hp diep luc) e tao cay lai mau kham xanh co kha nang hap thu nit
nitrat (hnh 5).
Qua trnh lai c tien hanh nh sau:
1/ Nguyen lieu;
- Cay thuoc la bach tang SRA c nuoi tren moi trng MS co cha 2mg/l
BA, 0,5ml/ NAA, 20g/l saccharose, 8g/l agar, pH = 5,6 trong ieu kien anh sang
yeu, 15 ngay cay chuyen mot lan.
X
Protoplast dong Nia 63 khong co hoat tnh
nitratreductase
- 50 -
Nho nhe nhang 1 giot PEG len nh moi giot dch cha protoplast sao cho lp
protoplast dnh chat vao ay a va khong b bong len.
U protoplast trong dch PEG 30 phut nhiet o trong phong.
Them mot cach nhe nhang 2 lan cach nhau 15 phut, moi lan 0,5 ml dung dch
2 e lam tang kha nang ket dnh cua protoplast. Sau o ra sach protoplast 5 lan,
moi lan 2ml moi trng nuoi cay bang cach dung pipet Pasteur hut nhe dch ra ra.
Sau khi a ra sach PEG, cho vao moi a 2ml moi trng nuoi cay co cha am
amon e cho te bao phuc hoi sau qua trnh tach va dung hp (neu cho ngay vao moi
trng ch co am nitrat vao moi trng th ca te bao dong Nia 63 von khong co
kha nang kh nitrat va te bao lai eu se chet).
Sau 3 4 ngay te bao bat au phan chia. Cay chuyen sang moi trng K1a
ch co am nitrat. Tren moi trng am nitrat cac te bao dong Nia 63 se chet dan.
Sau 10 ngay nuoi cay cac te bao phan chia thanh cum te bao. Cay chuyen
sang moi trng K2a (giong moi trng K1a nhng ng giam xuong 100g/l, 2,4D
0,1mg/l, BA 0,2mg/l va NAA 0,2mg/l. Sau 10 15 ngay quan sat thay hnh thanh
cum te bao to. Cay chuyen sang moi trng tao mo seo (MS ch co am nitrat, IAA
1mg/l, kinetin 0,5mg/l, thach 8g/l saccharose 30g/l.
Sau 15 ngay cay chuyen, e cac bnh mo seo di anh sang 2000 lux. Co hai
loai te bao mo seo: mot loai mo mau xanh nhat, mot loai mau trang vang. Tiep tuc
cay chuyen 3 4 lan tren moi trng am nitrat th cac mo xanh dong Nia 63 b
chet, trong khi o cac mo mau trang vang phat trien rat manh.
- 51 -
Cay chuyen cac mo seo trang vang tren moi trng tao choi cha BA 2mg/l/
IAA 0,5mg/l, at di anh sang 2000 lux. Sau 15 ngay choi xuat hien. Gia nhng
choi hoan toan trang thay xuat hien nhieu choi mau vang la kham xanh (chiem t le
choi trang).
Chon cac choi co la kham xanh cay tren moi trng khong co chat sinh trng
e cho cay ra re.
Viec lai vo tnh thanh cong bang ky thuat dung hp protoplast se m ng
cho viec ng dung ky thuat nay trong tao giong cay trong.
1. Agrobacterium.
Viec chuyen gen a c thc hien bang nhieu cach khac nhau, tuy nhien, a
so c thc hien bang he thong chuyen gen Agrobacterium.
Agrobacterium tumefaciens la loai vi khuan hnh que, gram am, co nhieu
trong at, thuoc ho Rhizobiaceae, co kha nang gay u thc vat, con A. Rhizogenes
gay benh re toc (hairy root).
Agrobacterium tumefaciens co mot plasmid dai 120-150 kb, quyet nh ac
tnh gay u, c goi la plasmid Ti (tumer inducing). A. rhizogenes cung co plasmid
vi kch thc tng t, kch thch tao re toc, c goi la plasmid Ri. (root
inducing). Mot phan ADN cua plasmid Ti hoac Ri goi la ADN. T, tc ADN van
chuyen, c gan vao bo gen cua bo gen thc vat, lam xuat hien khoi u hoac re toc.
Nh ac tnh nay ngi ta s dung cac plasmid Ti va Ri lam cac vect chuyen gen
e thay oi cac tnh trang di truyen thc vat theo y muon. Plasmid Ti hoac Ri co
cha mot hoac nhieu gen la c a tr lai vao Agrobacterium tumefaciens roi vi
khuan nay se chuyen va gan chung vao bo gen te bao thc vat.
- 52 -
- 53 -
dung cac khang sinh ac hieu nh carnebicilin, cefotaxin. Cac nguyen lieu thc
vat sau o c chuyen en moi trng tai sinh. Cac cay tai sinh c nuoi trong
vn m va c trong ra at. Viec chuyen gen c xac nh thanh cong nh he
thong gen anh dau gan kem nh gen khang vi khang sinh, gen ma hoa cho mot
enzyme co phan ng mau khi bieu hien, gen ma hoa cho luciferase, mot enzyme
cua om om giup cac mo chuyen gen phat sang trong toi v.v
Gen anh dau c s dung nhieu nhat la gen ma hoa cho enzyme -glucuronidase (c goi la gen GUS A). Enzyme nay t co thc vat trong ieu kien t
nhien. Neu a c gen GUS vao bo gen cua thc vat va gen nay c bieu hien
th trong mo thc vat se xuat hien enzyme -glucuronidase. No se xuc tac cho mot
phan ng mau ac trng (xanh da tri) vi c chat X-gluc (5-bromo-4-chloro-3indolyl--D-galactopyranoside). Plasmid pBI 121 do hang Chonetech Laboratories
(My) ban ra dang a c chuyen vao Agrobacterium tumefasiens (chung LBA
4404) co cha gen GUS A va c dung nhieu e chng minh s chuyen gen a
thanh cong tren mot oi tng thc vat nhat nh. e a cac gen co y ngha kinh
te nh gen ma hoa vo protein cua virus, gen oc to cua Bacillus thuringensis v.v
co the gan gen o vao pBI 121 va dung gen GUS e kiem tra.