U..

FEN-EDEBYAT FAKLTES
SOSYAL BLMLER DERGS
Yl: 4, Say: 4, 2003/1

NIETZSCHE FELSEFESNDE HAKKATN

ESTETZE EDLMES
Kutsi KAHVEC*

ZET
Nietzsche felsefesinin zgn yorumlarndan biri, evreni kaotik bir
olu sreci olarak grmesinde ve buna bal olarak perspektivist bilgi anlaynn dorua kartt estetist bir hakikat grn ne kartmasnda
yatmaktadr. Bu balamda Nietzsche modern kabullerin aksine insan hakikat ilikisini sanatsal yarat erevesine katarak genel felsefesinin aktif ve
dinamik yaam retisine paralel biimde yeniden ina eder. Sonuta ortaya
kan ey, estetiin yolunu at bir zgrlk dncesidir.
Anahtar Kelimeler: Akl, Hakikat, Varlk, Ahlak, Estetik, iir, Dil.

ABSTRACT
The Aesthetization of Truth in Nietzsche Philosophy
The genuine interpretation of Nietzsche philosophy lies in comprehending the universe as a process of chaotic formation and, related to this
ideology, proposing a view of an aesthetist truth which reached its peak in
perspectivist comprehension. In this context, Nietzsche shapes the human
and truth connection, contrary to modern acceptance, relation of art, and reconstructs it in parallel with an active and dynamic life principles of the
general philosophy. The result out of this doctrine is the thought of freedom
that gives way to aesthetics.
Key Words: Mind, Truth, Existence, Morality, Aesthetics, Poetry,
Language.
* Atatrk niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Felsefe Blm retim yesi.

33

Fredrch Nietzschenin gelitirdii felsefi dncede akla kar bir

tr isyan sergilendiini gzlemleriz. Aslnda Nietzschenin akla olan isyan,
akln yorumuna kar ok gl bir eletiridir. Ona gre akl nesnel dnya
hakknda yarglarda bulunur. Kendi yarglarna da kendisi tanklk eder. Akl, hem iddia makam ve hem de iddiann kantlaycsdr. Nietzsche iin
byle bir ey sz konusu olamaz. Bu dpedz bir samalktr. Geleneksel
felsefenin akl hem iddia makam ve hem de kantlayc olarak ele alan yaklam, Nietzscheye gre yzyllardan beri insan gereini glgeleyen bir
anlay gndemde tutmutur.
Nietzsche, Putlarn Alacakaranl adl yaptnda akln bu yanl
kullanmn ve yorumunu eletirir. (Nietzsche, 1991: s.27) Akln dnya hakknda yapt betimlemeler anlk ekilmi fotoraflardr. O fotoraflar, srp
giden akkan olan bir olu dnyasn yanstamazlar. Nitekim Nietzsche bu
balamda, geleneksel idealist felsefi anlayn ortaya koyduu numen fenomen ayrmn eletirirken, akln burada dnyann hakikatine ilikin sadece
varsaymda bulunduunu ama bu varsaym somutlatrarak deimez bir
hakikatmi ve genel geer bir olguymu gibi gsterdiini, oysa, akln byle
bir uygulama ve kabule yetkisinin olmadn, iddia eder. O, Putlarn Alacakaranlnda; Bu dnyann grnr olarak zerine kurulduu temeller
onun kendi gerekliini olutururlar, baka bir gereklik tamamen
kantlanamaz bir eydir der. Yine o, gerek dnya denilen eyin varln
bizzat kendi zne ynelik bir saptama olamayaca, gerek dnya ile
varln bizzat kendisi ve olu halinde bulunan bir srecin elikisinin sz
konusu edilmesi gerektii dncesindedir. (Nietzsche, 1991: s.27) Bu dnceler nda denilebilir ki, bizzat varln kendisi hakknda iddial szler
sylemeye, tanmlar yapmaya hakkmz yoktur. Nietzsche asndan varlk
hakkndaki tanmlar, ahlaki anlamda optik bir yanlsamadr. O halde dnya
insann bak asndan greceli bir dnyadr.
Nietzsche asndan byle bir dnyann dnda baka bir dnya aramann hibir anlam yoktur. Baka bir dnya arama giriimi, yaanlan
yaamn kendisini kmseme ya da ondan kuku duyma sonucunda geliir.
Bu ise, aslnda, yaamdan alma giriimidir. Son durumda: baka daha
iyi bir yaamn fantazmagoryasyla yaamdan alrz.(Nietzsche, 1991:
s.27).
Kant idealist felsefenin dnyay gerek ve grnen diye ikiye
ayrmas, Nietzschenin deerlendiriiyle decadence belirtisidir. Yani kmekte olan bir yaamn belirtisidir. (Nietzsche, 1991: s.28)
Nietzsche, geleneksel felsefenin varla ilikin byle bir snflamada
bulunmasnn aslnda insan yaamnn bizzat kendini yok sayan ya da gz
ard eden bir yaklam ierdiine dikkat eker. Burada yle bir soru sorulabilir: Akln kategorize ettii bir varlk tanm, ya da hakikat betimlemesi
34

yerine Nietzsche, yaamn kendisini bizzat hakikat olarak m grmektedir.

Bu soruya olumlayc yant olarak bir anlamda evet diyebiliriz.
lgintir bu balamda Nietzsche, insann bizzat kendisine, kendi dinamiklerine ve yeteneklerine atfta bulunarak bizzat yaamn kendisinin
yceltilmesini ve olumlanmasn ister. Bu yzden o, dnyaya, Hristiyan
bak tarzna ve Kanta saldrr. Nietzsche, Deccal Hristiyanla Lanet
adl yaptnda bu konuya u szleriyle iaret eder: Hakiki Dnya kavram,
ahlakn dnyann z olduu kavram (yanllar iinde bu en berbat iki yanl), imdi bulandrlm kurnaz bir skepsis sayesinde, yeniden, kantlanabilir klnm olmasa da, artk rtlemez klnmt.... Akl, akln hakk,
ulaamyordu oraya.... Gereklik grntelik haline sokulmu; batan
aa yalandan bir dnya, varlklarn dnyas, gereklik haline sokulmutu....
Kantn baars, salt bir Tanrbilimci baarsdr. Kant, Luther gibi, Leibniz
gibi, kendi bana doru gidemeyen Alman drstlnn yeni bir yavalatcsyd. (Nietzsche, 1985: s.21)
Nietzsche, insan balamnda, Kant bak asnn grn diye
ifade ettii eyin ancak deerlendirmeye alnabileceini ne srer. Bu yaklam akln kendisini, yaamn devingenliine yakr biimde yorumlama
giriimidir. Nietzschenin itiraz, kendi yorumunu tek doru akl yorumu
sanmak bir yana, gerei olup bitenin kendisi olarak gren anlaya karyd.
Nietzschenin amac, bir duygu ve eylem dolaymszl, insan kltr ile tutkulu arzular olan bir insan doas arasnda bir uyum var etmek ve
bu uyumu ilemektir. Nietzschenin bu ynelimini metinlerinden karmak
kolaydr. rnein; Nietzschenin Ahlakn Soykt adl yaptn dikkatli
bir ekilde okumayan birisi, onun baskc bir Hristiyan ahlaknn insan yaam zerindeki kt etkileriyle ilgili bir tez sunduunu dnmeye ynlenecektir. Bu teze gre Hristiyanlk insan doasyla temelden atmaktadr;
buna karn insanlar doal biimde davranmay renmelidirler. Salkl bir
kltr ancak o zaman ortaya kacaktr. Burada Nietzscheyi, ada kltr
eletirel olarak zmleyen biri olarak grrz. Bize, mevcut ahlakn doa
kart olduunu syleyen, doaya dnten dem vuran ve en tuhaf ve en
ciddi sorunlar iinde bile yaam olumlamay tavsiye eden biri olarak grnr. Nietzschenin doaya ynelik bu arlar, yaama vgler dzmesi,
dolaysz ve karmakolmayan bir davran tarzn savunduunu ortaya koyar. Ama doa ya da yaam ne demektir?. Doal ya da yaam olumlayan bir ahlakn ierii ne olacaktr?. Aslnda Nietzsche, bize bu konularda
hibir ierik sunmaz, zaten bunu yapmak istemez de; nk o, tam da doal bir ahlak olduu anlayn reddetmektedir. (Megill, 1998: s.63)
Nietzschenin deneyimi yirminci yzyln sonunda bat kltr iinde yaayan birok kiinin de deneyimidir. nsan eylemi ve dncesinin daha
nceleri bilinmeyen katmanlarna inmeye alan Freuddan sonra, insan
35

doasnn doall hakknda ne sylenebilir ki? Buna gre doal olan

nerede biter ve kltrel, yapay olan nerede balar? Yani eylerin doasnda
kiinin bir davran brne tercih etmesinin zemini kaybolmutur, denmektedir. (Nietzsche, 1997: s.108) O halde farkl davran tarzlar arasnda nasl
seim yaplr? Nietzschenin yant, bu seimin nihai olarak estetik zemin
zerinde yaplddr. Sanatnn zgr yaratcl fikri bu seimde tayin
edici bir rol oynar. Nietzsche, her eyden ok verili olana, sanatsallktan
uzak bir biimde teslim olmaktan nefret eder. Bu neden byledir?
nk Nietzsche bakmndan yaam, ahlaktan nce gelir. Ahlak yaamn ok gerisine derse, arayta bulunan ve canl dile getirimi arayan
kimse hayal krklna urar ve azalan gcnn farknda olmaya balar.
Bylesi bir durumda insan, olaylarn yeniden bir btnln aramaya koyulur. nsann bu arama ilemi psikolojik motiflerle olur, yeni bir
inan sistemi ina eder. Teolojik meditasyon yoluyla sonunda gerek varolutan sonsuzca stn olan Tanrsal tarzlara kendisini verir. Bu, toplumsal
yaaya uygulandnda, genel uruna, bireyin feda ediliidir. Gerekte
byle bir genellik yoktur. Aslnda olup biten udur: nsan verilmi bir ahlak
sistemi iinde kendi deerine inanr, sonra da bunu kaybeder, kaybettiini
fark ettiinde ise bunu toplum iinde aramaya koyulur. (Coar, 2001: s.17)
Bylesi bir ruhsal durum iinde bu dnya bir aldanma olarak grnr ve
hakikatin te dnyada olduuna inanlr. Ama bu uzun sre ie yaramaz.
nk bilin geliir ve yle bir arlkla gelir ki, bireye gerek dnyann,
sakl br dnyadan ok daha fazla ey verebileceini gsterir. Bu, btn
metafizik dnyalarn ykldr ve Nihilizme son eklini verir. imdi akn
amalardan syrlm olan ve kendi kendisine kalan dnya tek gerekliktir. O
btn ahlak yorumlarndan ve deerlendirmelerinden bamszdr.
(Nietzsche, 1968: 12 A, s.27)
Bundan sonra artk yaamn deeri amallk, birlik, hakikat gibi kategorilerle aklanamaz. Bunlar hayal gcnn yaratmlar olurlar.
(Nietzsche, 1968: 12 B, s.28)
Nietszchenin hakikatin neliine dair yaklam, ada Nietszche
yorumcularn tek bir dzlemde buluturamamtr. Onun hakikati deerlendirii kendinden sonraki Nietszche uzmanlarnn farkl yorumlarda ve yaklamlarda bulunmalarna yol amtr. Bunlardan nemli grdmz Stewen
Galt Crowell ile Philip Huglynin yaklamlarn bu konu erevesinde ksaca deerlendirmeye alacaz.
Diyebiliriz ki, Nietzschenin geleneksel felsefenin kabullendii hakikate saldrs filozofun kiiliinde bir yeniden deerlendirmeyle sonulanr. Hakikatin a, retorik dzeyinde, hakikat dln tapncs olur.
Nietzschenin konumu, hakikat kavramna ynlendirilmi herhangi bir felse36

fi eletiride ortak olan bir sorunu ortaya karr. Bu eletiri hangi kriter tarafndan deerlendirilecektir? Eer hakikat kavram bir illzyon (yanlg) olarak reddediliyorsa, felsefi bir iddia olarak hangi beklentilerle biz bu reddetmenin kendisine yaklaabiliriz.
Nietzschenin dncesi insan ruhunun retimlerini yz ifadesinde
deerlendirmenin reddi zerine kurulmutur.Nietzschenin hakikate radikal
saldrs, zerimizdeki Tiran kltrnn ve onun ardllarnn maskesini drmekte yatmaktadr. Fakat eletirinin hedefi hakikat kavram olduunda,
hemen eletirinin kendisini ilgilendiren refleksiv bir soruyla kar karya
kalyoruz: O hakikat m? Crowelle gre aslnda Nietzschenin hakikat
dlaolan hayranl, onun kendi slubunun nasl deerlendirilebileceini
grmemize olanak salamas asndan anlalmaldr. nk Nietszchenin
bu refleksiv probleme kar tepkisi paradoksal bir yap ortaya karr.
(Crowell, 1987: s.3) Crowellin yukardaki yaklamna kar Hugly,
Nietzsche, hakikata dnk eletirileriyle neyi amalam olabilir diye sormaktadr. Bununla ilgili olaslk vardr: Birincisi, hibir eyin gerek olmadna dayanan hakikatsizlik anlay kurma aray iinde olabilir. kinci konu, hakikatn belirli kavramlatrmalarn kendi felsefi hakikat kavramlatrmasyla ikame etmek istemi olabilir. nc olarak da, Nietzsche hakikate ilikin btn felsefi kavramlar reddetme aray iinde olabilir ve bu
durum, bu sayede felsefeyi bu tr kavramlar ve bir hakikat kavram gereksiniminden zgr klma araydr. Bu nc yaklam Nietzsche yorumcularndan Philip Hugly tercih eder grnmektedir. (Hugly, 1987: s.19)
Nietzschenin hibir eyin doru olmadna dair yaklam aslnda temelsiz
deildir. Fakat bu gr hakikat nosyonundan bamsz bir geerlilik aklamas salamak iin mthi mcadelelerle de kar karya kalr.
Nietzschenin gerekliin uygun ifadesi olarak hakikatin metafizik nosyonuna olan semiyotik eletirisinden yola klarak, iirsel iletiim biimleriyle
felsefesinin niteliinin yannda eletiri snrlarnda ortaya kan bir hakikat
konseptine bavurulmakla, bu balamda, refleksiv sorunun ortaya kard
hakikatin yokluunun kendisinin de bir hakikat iermedii paradoksu alabilir. (Hugly, 1987: s.20)
Nietzschenin hakikati yok saymasnn oluturduu boluk, onun estetik alana yapt vurgu ve sanatn insan yaamndaki olumlayc etkisiyle
giderilmeye allr.
Nietzsche balamnda dnya bir metin gibi ele alnr. Dnyann okunmasnda salt bir doruya ulalamaz. Hibir ekilde doru bir yorum
yoktur, ya da yle bir nerme; tek doru olan bir yorum vardr, bana
pratikte yanl grnyor... Saysz durumlarda aratrlan ey doru olmayabilir, doru olan da her zaman kesinlik tamaz.... Szn ksas yal

37

filoloun dedii gibi; hibir tek mutlu eden yorum yoktur. (Nietzsche,
1969: s.80)
yi okumann sanat olarak filoloji, yalnzca bize hatalar elemede
yardm eder, varln nihai snrn amaz. Hibir ey sorumlu olduumuz
grevden bizi, yani varl sorun yapmaktan ve yorumlarmz risk etmekten
azade deildir. O halde hakikat iin yarar (utility) kurban ederek, kat okuma trn gerektiren hakikat ve yaamn sahip olduu deer (value) tarafndan belirlenen bir hakikat vardr diyebiliriz. (Granier, 1979: s.190) Ama
grld gibi bu hakikat orada kendinde olan bir hakikat olmayacaktr.
Nietzsche, kavramlardan oluan bir yapya verilecek statnn ancak
estetik yap iinde olabileceini dnr. Ona gre, insan bilgisi znde
estetik bir yapya sahiptir ve estetik anlamda yaratc bir insan itkisinin araclyla ortaya kar. Bu balamda sanatn felsefede ne kmasn
Schellingin felsefesinde de gryoruz. Hem Nietzsche hem de Schelling,
estetik olana ncelik vermilerdir. Schelling iin sanat, felsefenin doruk noktasdr. nk gereklie dair dolaymsz bir vukuf edinme imkan yalnzca
sanat tarafndan salanr. Oysa Nietzschenin estetie ncelik vermesinin
nedeni, Schellingin vard sonucun tam tersine, gereklie dair bir vukufu
bize kazandramamasdr. Nietzsche, gerekliin elde edilmesiyle ilgili batan beri olumsuz dnr ve bu yaklamnda da zaten, gerekliin elde edilmesine ilikin bir iddiay barndrmaz. Aksine Nietzsche iin sanat tamamen bir yanlsama alandr. Sanat, bu nedenle mantk ve diyalektiin farknda olmadklar yanlsamann yannda yer alr. Nietzscheye gre, insan gereklie hibir biimde ulaamaz. nsann rasyonel bir varlk olmas da tartmaldr ve onun pek vlen soyutlamalarnn klk deitirmi metaforlardan baka bir ey olmad ortaya kmtr. nsann kulland dil ise mantksal doruluu deil, kendisinin doutan gelen estetik yaratm yeteneini
cisimletirir.
Bu balamda Schelling, bir eyi kavramsal olarak yaplandrmann,
onu ideal olarak ortaya koyma sonucunda olutuunu ifade eder. Schellinge
gre, zne ile nesne estetik sezginin birletirici gc tarafndan bir araya
getirilir. nk sanat yapt bir znenin karsnda duran bir nesnedir. zne
ise sanat felsefesi bakmndan filozoftur. zne yani filozof, nesnesini, yani
sanat yaptn aydnlatmak iin karsna alr. (Soykan, 1995: s.106) Burada zne ile nesne arasnda dorudan bir iliki vardr. Oysa Nietzschede znede nesnenin yeterli hibir ifadesi yoktur. nk zne ile nesne arasnda
birbirinden mutlak olarak ayr iki alan arasnda hibir nedensellik, kesinlik,
ifade ilikisi yoktur. Olsa olsa estetik bir iliki vardr. Bununla son derece
farkl bir yabanc dile yaplan imal bir aktarm, kekemece bir eviriyi kastediyorum, ifadesiyle Nietzsche, bilgi anlaynda sergiledii zihin ve varl38

n saysz kategorilerinin birbiriyle rtmediini bir kere daha vurgular. O,

hakikat kavramnn insann varolu paradoksunu tam anlamyla ortaya koyamadn, bu abann ancak insann estetik gereklii hakknda bir eyler
sylediini belirtir. (Megill, 1998: s.70)
Nietzschenin estetie felsefesinde merkezi bir yer vermesinin temelinde, estetiin yaratcl konusu gelir. O, srekli olarak sanaty yceltir.
nk g ve mutlulukla dolup taan sanat gereklii dnme uratr,
varoluun sunduu kaba malzemeyi kendi suretinde yaratlm bir eye dntrr. (Megill, 1998: s.70 Nietzsche, 1968: s.421) Sanat hibir eyi
olduu gibi grmez; daha dolu, daha yaln, daha gl grr. (Nietzsche,
1968: s.422)
Nietzsche, bu yaklamyla, romantiklerin, iirle felsefenin yeniden
birlemesi temasn ele alarak deerlendirir. Felsefenin iirle birleimi sonucunda, iirin felsefeye egemen bir konumda bulunmas, felsefenin usuz
bucaksz iir okyanusunda kayboluu anlamna gelir. Nietzsche, en Bilim
adl yaptnda felsefenin iirsel bir dil kazanarak, sanatsal enerjilerin ve pratik yaam bilgeliinin, bilimsel dnceyle bir araya geleceini ve hepsinin
birleerek gnmz bilim, tp, hukuk, ve sanatn fersah fersah aacak organik bir birlik oluturacan hayal eder. (Nietzsche, 1974: s.113) Ama
Nietzsche, en Bilimde bu olaslk hakknda kendisinin dorudan doruya
katkda bulunamayacan ve bunun gereklemesini, uzak bir olaslk olarak
grr. Ancak, en Bilimden bir yl sonra kaleme ald Byle Buyurdu
Zerdt adl yaptnda, bu deerlendirmesine katkda bulunacak bir almada bulunur. Burada felsefe, sanata dnmtr ve Nietzsche, sanat
filozof roln oynamaktadr.
Nietzschenin estetie duyduu bu ilginin ve sanat felsefesinin merkezine koymasnn ardnda, romantiklerin dolaymszla ballklarn ne
karma giriimi vardr. Dolaymszlk onun da felsefesinde nemlice vurguda bulunduu konudur. nk akl duygular olduu gibi yanstamaz. nsan
bilgisi olarak ortaya konulan ey, aslnda akln ikincil bir ilevle duygularn
ynlenmesini merulatrma giriimidir. Burada akl sadece bir yzeydir.
Duygular yanstmak yle dursun, srekli deiken ve yaratc olan insann
bu zelliinin yalnzca anlk fotoraf karelerini verir. Bu ise, insan gereini
btnyle yanstan bir ey deildir. O halde yaayan ve duyan bir canl varlk olarak insann btn istek, itki ve duyumlarn yanstacak bir iletiime
ihtiya vardr. Bu iletiim geleneksel felsefenin ortaya koyduu donuk dil ile
olamaz. nsann bu eilimlerini farkl bir iletiim aracyla ortaya koymas
gerekir. Ancak Nietzsche, dilin eksik yapsna ramen ondan baka bir aletin
olmadnn da farkndadr. O halde yaplacak i, dili inceltmek ve
dolaymszl ifade edecek bir ara haline getirmektir. Bu ise ancak romantiklerin dili kullandklar gibi olur. Bu balamda sanat, bu giriimi gerekle39

tirecek en iyi alandr. Nietzsche, Tragedyann Douu adl yaptnda sanatla

hakikat ilikisini ciddiye alan ilk kiinin kendisi olduunu belirtir. (Wollf,
1915: s.45)
Nietzsche, sanata, insan yaamn acmasz gerekliklerinden korumann bir tarz olarak bakar. (Megill, 1998: s.82) Nietzscheye gre, insan
gereklie hibir biimde ulaamaz. Rasyonel bir varlk olduu da tartmaldr. Yine onun pek vlen soyutlamalarnn, klk deitirmi metaforlardan
baka bir ey olmad bilinmektedir. Bu balamda kulland dil, mantksal
doruluktansa, estetik yaratm yeteneini gzetir.
Foucault, Nietzschenin insan ve Tanry kendi dilinin i-uzamnda
ldrdn sylediinde, Nietzschenin projesine hkmeden estetik kendine-yeterlilii grrz. Aslnda Nietzschenin sknts, insann btnyle
dnyaya atlml iinde, mutlak manada bir hakikati elde etmesinin, onun
sahip olduu donanmla mmkn olmadn gstererek, dnyada insann
kendini var edecek bir eilim grmesinin zorunluluu zerine vurguda bulunmasdr. (Foucault, 1994: s.399 vd.)
Bu balamda insan kendine yetecek bir eilimi bak asn ve kendi gerekliini oluturacak yani yaratc bir alan kendisi iin var etmek zorundadr. te bu nedenle Nietzsche yzyllardan beri akln nderliinde kabul edilen hakikat anlaynn yerine, estetik alanda insann kendisinin retici
olduu bir yanlsamaya dayal, yani oyun olan bir hakikati elde etme giriiminde bulunur. Sonu olarak, Nietzsche, byle dnse de, yaamn dayatt doal zorunluluklardan kanmak, Nietzschenin estetik dnyasnn iinde
yaamak mmkn grnmemektedir. Byle bir dnya, insann toplumsal
yaam iin zorunlu olan yaplardan btnyle yoksundur. zellikle sanatnn zgrln dizginlememe adna, insanln doal ve toplumsal gereksinimlerini grmezden gelemeyiz.

KAYNAKA
Crowell, Steven Gault (1987). Nietszches View of Truth International
Studies in Philosophy. Binghampton: The State University of New
York.
Coar, Metin (2001). Nietzsche, Kavramada Yeni Bir Yol. Ankara: Metu
Press.
Foucault, Michel (1994). Kelimeler ve eyler. (ev: M. Ali Klbay). Ankara: mge Kitabevi Yaynlar.
Granier, Jean (1979). Perspektivism and Interpretation The New Nietszche
Comtemprorary Styles of Interpretation. (Edited and Introduced By
David B. Allison). USA: A Delta Book.
40

Hugly, Philip (1987). Crowell on Nietzsche on Truth International Studies

in Philosophy. Binghampton: The State University of New York.
Megill, Allan (1998). Arln Peygamberleri. (ev: Tuncay Birkan). Ankara: Bilim-Sanat Yaynlar.
Nietzsche, Fredrich (1969). Selected Letters of Fredrch Nietszche. (Trans:
By Christopher Middleton University Press.
Nietzsche, Fredrich (1974). Gay Science. (Trans: Walter Kaufmann). New
York: Vintage Books, Random House.
Nietzsche, Fredrich (1985). The Will to Power. (Trans: Walter Kaufmann).
New York: Vintage Books, Random House.
Nietzsche, Fredrich (1985). Deccal, Hristiyanla Lanet. (ev: Oru
Aruoba). stanbul: Hil Yaynlar.
Nietzsche, Fredrich (1991). Putlarn Alacakaranl. (ev: Hseyin Kaytan). stanbul : Akyz Yaynlar.
Nietzsche, Fredrich (1997). yinin ve Ktnn tesinde. (ev: Ahmet nam). Ankara: Gndoan Yaynlar.
Soykan, mer Naci (1995). Kuram Eylem Birlii Olarak Sanat. stanbul:
Kabalc Yaynlar.
Wollf, Abraham (1915) The Philosophy of Nietszche. Thoemmes Press.

41