SATRANTA BAARI VE YETENEK

.
Yetenek tm spor dallarnda baar iin son derece nemlidir. Satran baarsnda da
yetenein pay yksektir. Ancak unutmamak gerekir ki sadece yetenek ile baar salamak
olanakszdr.
Baar iin yetenein dnda olmas gereken baz unsurlar vardr. Satran oyununun
ocuk eitimindeki olumlu etkileri, sosyal hayatn paylalmasna katklar, evre ile iletiim
kurmann bir arac olmas, sorun zme becerisi kazandrmas, zaman kullanma yetisini
artrmas ve entelektel bir ura olmas nedeniyle bu sporu tercih eden tm ocuklar baarl
kabul etmek gerekir.
Baary sadece saylarla ifade etme alkanl, insanolunun kendini yanl
koullandrmasnn bir sonucudur. Oysa yararl her ura bir baar nedenidir. Bu nedenle
satran oynayan her ocuu baarl olarak kabul etmek mmkndr.
Her eye ramen bu spora balayan ocuklar bir sre sonra en iyiler arasnda yer
almak isterler. Zirveye uzanma arzusu pek ok insan iin kar konulmaz drtdr. Ama
zirvede herkes iin yer yoktur.
O halde satranta baar iin gerekli unsurlar nelerdir:
Satranta baar denilince olmas gereken baz unsurlar vardr. Satran oyununda baar
iin bilgi, yetenek ve yatknlk gereklidir. Baar merdivenine bilgi ile klr. Yetenek ile
ilerlenir. Yukarlara kldka yatknln nemi belirir. Zirvede ise sadece yatknlara yer
vardr.

Psikolojik Yatknlk

SATRANTA
BAARI

Bilgi
Sevgi
almak (Hafzann gelitirilmesi)
Yarmalara hazrlanmak
(Zihinsel ve fiziksel hazrlanmak)

Satran Yetenei
Sezgi
Kombinezonlar grme becerisi
Varyant analizi

retmenlerinin baar iin aramalar gereken asl unsur yetenek ve yatknlktr.

Balangta bilgi ile alnan mesafenin fazlal retmenleri yanltabilir. Bilgi sonradan
kazanlan bir deerdir. Buna karlk yetenek ve yatknlk ksmen artrlsa bile byk lde
doutan sahip olunan bir zelliktir. Satran retmenlerinin renci seimlerinde bu
zellikleri gz nnde bulundurmalar gereklidir. Satranca olan yetenek ve yatknlk hemen
anlalmaz. retmenler ancak uygun bir sre iinde sporcularnn yetenek ve yatknlklar
ile ilgili salkl bir deerlendirme yapabilirler.

1-BLG

Satran ile ilgili her trl bilgi deerlidir. Ama satranta baar iin satran teorisi olarak
adlandrdmz al, oyun ortas ve oyun sonu bilgisi nemlidir. Bu bilgiye ulamak iin :

A-Sevmek: Sevgi her trl baarnn ilk admdr. Baarnn kaplarn aan anahtardr. Sevgisiz
baar nadir olup, kalcl yoktur. Srdrlebilir bir baar iin sevgi arttr.
Sevgiye uzanan yol, tanma ile balar, ilgi ile devam eder. Bu nedenle, ocuun satran ile
tanmas ve satranca olan ilgisinin salanmas, ocuun satranc sevmesinde belirleyici rol oynar.
Bir satran retmeni oyuncusunun baarl olmasn istiyorsa yapaca ilk i ocua
satranc sevdirmek olmaldr. Bu nedenle nce kendisi satranc sevmelidir. Sevilmeyen bir dersin
sevdirilmesi kolay deildir. Satranc seven bir ocuk daha ok alr, daha ok turnuvalara katlr,
yetenekleri daha abuk ortaya kar. Satranc sevdirmenin zel bir forml yoktur, fakat yaplmas
gerekenler ve uyulmas gereken baz prensipler vardr. Satran retmeni, satran eitimine
ciddiyetle yaklamal, bunun zor ve sorumluluk isteyen bir grev olduunu unutmamaldr.
B-almak: Yzyllardan beri satran oyunlarnn kayt altna alnabilme zellii satran

teorisini oluturmutur. Oynanan oyunlarn daha sonra yaplan analizleri sonucu yanllardan arnp,
en doruya ulama arzusu satranca bilimsel nitelik kazandrmtr.

Bir satran oyuncusunun gemite oynanm tm oyunlar bilme olana yoktur. Ama baar
arayan oyuncu, satran teorisinin temel bilgilerini bilmek zorundadr. Satran teorisi oyuncuya
salam bir stratejik yap oluturmasn salar. Al tuzaklarndan korur. Zaman kazandrr. Kazan
planlarn gsterir. Oyun sonu tekniini retir.
almak ile satran teorisinin hafzamza yerlemesi amalanr. Satran almalar sonucu
belleimize aktarlan al, oyun ortas ve oyun sonu ile bilgiler ne lde fazla ise ve biz
bunlardan azami lde yararlanabiliyorsak gl bir hafzadan sz edebiliriz. Bir satran
oyuncusunun baars iin hafza son derece nemlidir. Baknz SATRANTA HAFIZA

C-Yarmalara katlmak : Satranta baarnn dier bir art da turnuvalarda oynamaktr.

Yarmalar bilginin kullanlabilirliinin lld alanlardr. Pek ok oyuncu bilgisini tahtaya
yanstamamaktadr. Yarmalara katlmak, bilginin kullanlabilirliini artrr. Turnuvalara katlan
oyuncunun oyun tecrbesi artar. Oyun disiplini geliir. Kural bilgisi pekiir. Oyun pratii ilerler.
Tm bunlar bilginin ilevini artrarak tahtaya daha kolay aktarlmasn salar.
Yarmalara katlmak kadar yarmalara hazrlanmak nemlidir. Baar iin yarmalara
sadece zihinsel olarak deil ayn zamanda fiziksel olarak ta hazrlanmak gerekir. Satran oyuncusu
iin dayankllk son derece nemelidir. stenen dzeyde dayankl olmayan sporcularda oyunun
ilerleyen blmnde veya yarmann ilerleyen malarnda yorgunluk belirtileri gzlenir. Fiziksel
kapasitede azalma gzlenir. Fiziksel kapasitedeki azalma bir sre sonra zihinsel ve psikolojik
performansn dmesine neden olur. Fiziksel adan gl olan oyuncunun zgveni artar, turnuva
srasnda kendini daha iyi hisseder.
zellikle malara hazrlanmak, malardan sonra oynanan bir oyunun analizlerini yapmak
nemlidir. Kiinin kendi oyunlarn analiz etmek dier oyunlar analiz etmekten daha yararldr.
nk bu analizlerin kalcl fazladr.Baknz ZEL ANTRENMAN
http://www.olgunkulac.com/yazilar/zel_Antrenman.pdf

2-YETENEK
Yetenek nedir?
Sportif balamda yetenek kavram , belli bir alanda normalin zerinde zelliklere sahip kii
olarak deerlendirilir.
Satran baarsnda dier bir unsur da yetenektir. Yetenek tek bana fazla bir ey ifade
etmez. Emile ZOLAnn deyiiyle Yetenek yoksa sanat olunmaz, ama almadka yetenek de
ie yaramaz. Satranta da yetenek nemlidir. Ancak almadka sadece yetenekle baar elde
etmek olanakszdr. Yetenek ncekilerden farkl olarak elde edilen deil, sahip olunan bir zelliktir.
Tm spor dallarnda olduu gibi satranta yetenein yeri ve nemi tartlr. (*)Yaplan bir
aratrmada satran oyuncularna yetenein yeri var mdr? diye sorulmu, oyuncularn %83 Evet
eklinde cevap vermilerdir. Herkesin byk usta olabileceine veya ilk ona girebileceine
inanmak; ile ilgili sorusuna % 32.7 Evet, % 51.63 Hayr diye cevaplamlardr. Bu sonuca gre
katlmclarn ou ancak yetenekli oyuncularn ilk ona girebileceklerini dnmektedirler.
Dier bir soruda ise satranta yetenei oluturan zelliklerin hangileri olduu sorulmu.
Denekler yetenek alanlar olarak yksek motivasyona sahip olmak, konsantre olabilmek ve gl
hafzaya sahip olmak diye belirtmilerdir.

Satranca yetenekli ocuklar:

Satranca yetenekli ocuklarn zellikleri;

Derslere kar hazr bulunuluk dzeyi yksektir.
rencinin derse girerken sahip olduu duygu ve dncelerdir. Yetenekli ocuklar satran dersini
severler. Dersin bitmesini istemezler. Derslere kar ilgisi fazladr. Bu ilgi ders iinde de devam
eder.
Anlatlanlar daha kolay ve daha hzl anlarlar.
Sorulara daha hzl ve doru cevap verirler.
Edindii bilgileri genelletirebilirler.
rnek: Balang dzeyinde kale ile bir kenarda mat renen ocuk dier kenarlarda da mat
yapmasn bilir. Daha ileri dzeyde, beyaz fil ve at matn renen ocuk siyah fil ve at ile mat
yapmasn bilir.
renme hzlar gittike ykselir.
rnek: retmen bir konuyu anlattktan sonra verdii rnekler yetenekli ocuklar tarafndan
kolay anlalr.
Baarszlklar onun iin motivasyon unsuru olur.
Baarsz olduu anlarda bahane bulma, vazgeme dncesi yerine eksikliini giderip baarl
olma arzusu egemendir.
Yaratc zelliklere sahiptir.
Satranc yeni renen bir ocuun yaratc olmas dnlemez. ocuun oyun bilgisi arttka
bu konuda yetenei varsa yaratc hamleler yapmas beklenebilir. Yaratclk farkl dnmeyi
gerektirir. Bu yetenei ortaya karmak retmene der.
rnek : Veziri piyon tarafndan istenen bir oyuncu vezirini kamak yerine en iyi bir hamleyi
bulma aray iinde olmaldr. Bu hamlenin ne olduu konuma gre deiir. Muhtemelen veziri
kamak en iyi hamle olabilir. Burada retmenlere den grev bu tr konumlarda bile veziri
kama artlandrmas yerine en iyi hamleyi arama alkanln kazandrmak olmaldr.
Bu zellikler tm spor dallarndaki yetenekli sporcularda gzlenen ortak zelliklerdir. Ancak
satran sporunda bu zelliklere ilave olarak satran yetenei alanda daha belirgin olarak kendini
gsterir.

A-Sezgi :
Somut verilerle doruluu ortaya konulamayan ama yaplrsa olumlu sonular verecei
inanlan bir duygudur. Yetenekli insanlarn baarsnda bu duygunun varl ve sonularnn
kesinlii etkilidir. Baknz SATRANTA SEZG

B-Kombinezonlar grme becerisi:

Kombinezon konumlar deiik motiflerin birbirine eklenmesi ile oluan daha karmak
yaplardr. Usta oyuncular bu karmak yap ardndaki basit yaplar grebilirler. yi bir oyuncu
dncesi ve sezgisiyle bu kombinezonu grp buna gre oynamaldr.
Oyunun belli bir annda taraflardan biri iin kazan konumu oluabilir. Kazanca giden yol
bir kombinezonla da balayabilir. Satran oyuncularna burada bir kombinezon var dediimiz
zaman pek ok oyuncu bu kombinezonu grp, oynayabilir. Oyun iinde byle bir mdahale
olamayaca iin nemli olan dardan hibir uyar olmadan, konumda kombinezon olduunu grp
oynamaktr. Konumda var olan bir kombinezonu grmek bir yetenektir.
Kombinezonlar grme becerisisin ardnda oyuncunun hafzasndaki motif ile tahtadaki
konum arasnda ba kurabilmesine baldr. Satran yetenein en nemli zellii bu ba
kurabilmektir. Ancak unutmamak gerekir ki bu benzerlik birebir olmaz, nemli olan tahtadaki
konum ile zihindeki konum arasndaki benzerlikleri bulmak gerekirse tahtadaki konumu zihindeki
konum haline getirebilmektir.
Aadaki iki konum birbirinden ok farkl gzkmektedir. Usta bir oyuncu bu iki konum
arasnda ba kurabilir. Benzemeyen unsurlar ise birka hamle ile benzer hale getirilebilir. Usta
oyuncularn zellii grnrde birbirlerine benzemeyen iki konum arasnda daha derinlerde yatan
benzerlii bulmak ve gerekirse benzerlii oluturmaktr.

Hafzadaki kazan konumu:

Her oyuncunun zihninde buna
benzer saysz motif vardr.
1. Kf8 #

Tahtadaki konum:
Hafzadaki konumdan temel fark ahn konumu ve f
dikeyinin kapal olmas; zm tahtadaki konumu
hafzadaki konum haline getirmek.
ALEKHNE -RESHEVSKY
1.Kxb8+ xb8 2.Vxe5+!! 10 2...fxe5 3.Kf8 #
Alekhine yapt hamleler ile tahtadaki konumu
hafzadaki konuma dntryor.

Hafzadaki ayn motif ile ilgili dier

bir kombinezon rnei:
BJELN-LPNYSKY
1...Kb3 2.Vc1 [2.Vxb3 Va1+ 3.Vd1
Vc3+ 4.Vd2 Vxd2#] 2...Vc3+ 3.d1
Kb1 4.Vxb1 Vd2#

Taktik konumlar kazanca evirebilmemiz iin hafzamzda geni bir bilgi birikimi ve bu
bilgi ile tahtadaki konum arasnda ba kurma zelliinin olmas gerekir. Kombinezon altrmalar
yapmak bunun iin ok yararldr.

Hafzadaki kazan konumu:

1.Fe6+ h8 2. Kg8 #

C-Varyantlarn hesaplanmas:

NEJ-PETROSYAN, 1960
Konumun hafzadaki konumdan (kalptan)
farkl gibi gzkse de yetenekli bir oyuncu
aradaki benzerlikleri bulup iki konum
arasnda ba kurabilir.
1.Vg8+ xg8 2.Fe6+ h8 3.Kg8#

Varyantlar, olabildiince sonuna kadar doru ve hzl analiz ederler. Analiz ile ilgili
sorular net bir ekilde aklarlar. Analizleri tahtada deil zihinlerinde baaryla yaparlar. yi bir
hafzaya sahiptirler. Konumsal hafzann geliimi belirgindir.
Deiik devam yollarnn analizini yapmak iin, analitik dnce yapsna, iyi bir muhakeme
gcne, oluabilecek her bir konumu aklda tutacak iyi bir hafzaya ve tm bunlar oyun boyunca
srdrebilecek gl bir iradeye sahip olmak gerekir. Bu nedenlerden dolay varyant
hesaplamasnn iyi yaplmas bir yetenek iidir.
Daha ayrntl bilgi iin baknz SATRANTA HAFIZA (3. Analiz sonucunda zihinde
oluan konumlarn hafzamzda tutulmasnn oyunumuza katks )

Yetenek seiminde hangi yntemler uygulanr?

Yetenek seiminde temelde iki yntem uygulanr. Bunlardan birincisi doal seim dieri ise
bilimsel seim yntemidir. Doal seim ynteminde kii ya setii spor dalna katlr yada baarl
olamad bir daldan baka bir spor dalna ynelip orada baarl olur. Bilimsel seim ynteminde
ise bilimsel testlerle kiilerin kendileri iin en uygun spor dallar belirlenir ve onlara ynlendirilir.
Yetenek seiminde hangi ltler kullanlr?
Sporcu seiminde ve geliiminde, aadaki n artlarn, her spor dalna zg biimde belirlenmesi
ve belirlenen bulgularn nda gerekli almalarn yaplmas gerekmektedir. Bunlar:
(**)Yetenein belirlenmesinde etkili olan faktrler unlardr.
Antropometrik n artlar : Sporcunun; boyu, kilosu, vcut yaps,vcudunun arlk
merkezi vb. zellikleri
Kondisyonel n artlar : Sporcunun; genel ve zel dayankll,statik ve dinamik kuvveti,
srat, reaksiyon yetenei, beceri ve hareketlilik gibi zellikleri.
Tekno-motorik zellikler : Sporcunun; denge yetenei, yer mesafe ve tempo hissi, topa
yatknl, ritmik ve akclk gibi zellikleri.
renim yetenei : Sporcunun alglama, gzlem ve analiz etme zellikleri
Performans iin n artlar :Sporcunun, yklenmelere dayanabilme zellii, antrenman
istei, baarya ulama arzusu gibi zellikleri
Zihinsel (Kognitif) Yetenekler : Dikkat, motorik aklclk (oyun anlay), yaratclk,
inisiyatif kullanabilme yetenei, taktik yetenek gibi zellikler.
Sosyal Faktrler : Liderlik, sorumluluk tama, takm anlay gibi zellikler
Psikolojik n artlar : Salam psikolojik yap, msabakaya hazr olma, strese
dayanabilme, zoru baarma istei gibi zellikler.
rnein:
Pek ok spor dalnda antropometrik zellikler n plandadr. Halter sporu yapacak ocuklarn
kemik yapsnn ksa ve kaln olmas tercih edilir. Basketbol iin ise uzun kemik yaps olanlar
tercih nedenidir. Ritmik jimnastik iin omuz ve kala lleri nemlidir.
Boyu ksa kemik yaps kaln bir ocuun babas bize gelip, ocuu iin hangi sporu
yapmasnn uygun olabileceini sorarsa ona halter sporunu nerebiliriz. Bunun tersi olarak uzun
boylu, bir ocuk iin basketbol sporunu nerebiliriz. nk halter ve pek ok spor dalnda
antropometrik zellikler sz konusudur ve bu zellikler dardan bakldnda belli olur.
Satranca ait zellikleri hemen grmek olas deildir. nk satran iin nemli olan
zellikler zihinsel ve kiilik zelliklerdir, ve bu zellikler ancak zaman iinde anlalr. Peki satran
sporunu kime nereceiz. Satran sporu iin ocuklarda hangi zellikleri arayacaz.
Satran bir zihin sporu olmas nedeniyle bu sporda zihinsel ve renim yetenei ile ilgili n
artlar daha nemlidir. Satranca yetenekli olan ocuklarn balangta anlama, renme, kavrama
gibi zihinsel zellikler nemlidir. Ardndan hzl ve doru analiz yapabilmesi, sabrl olmas,
gerilim altnda bile doru dnebilmesi ve sezgilerin doruluu gibi kiilik zelliklere sahip
olmas onun satranca yetenei olduunun gstergeleridir.
Baz ocuklar satranc ok severler, ok alrlar. Sadece alma ile alnan yolun fazlal
onlarn yetenekli olduklarn gstermez. Satran retmenlerinin yanlglarndan biri de budur.

3-PSKOLOJK YATKINLIK
Bir kiinin satran oyununu sevmesi, almas turnuvalarda oynayarak tecrbesini artrmas
o kiinin satran konusunda ilerlemesini salar. stelik bu kiinin yetenei de varsa bir yere
gelmesi olasdr. Ama daha stn bir baarya ulaabilmesi iin balangta fazla nemi olmayan,
ancak ustalk merdivenlerine trmandka nemi anlalan bir zellie daha ihtiya vardr. Bu
zellik psikolojik yatknlktr. Eer kiinin psikolojik yaps, st dzey bir baarya uygun deilse
bu oyuncu zirveye uzanan yolun bir yerinde taklp kalr.
Satran psikolojik olarak; hzl dnp, abuk hareket edebilen, d uyaranlardan
etkilenmeyen ama en nemlisi de gerilim altnda bile panie kaplmayp doru hamleleri bulup
oynayabilen, kararl ve kendine gvenen oyuncular ister. Bu zelliklere sahip ocuklar bu spora
daha yatkndr. renci seiminde bu tercih nemlidir. Psikolojik yapnn baary bu kadar
belirledii baka bir spor dal daha yoktur. Bunun byle olmas da doaldr. nk psikolojik
yapdaki sorun, zellikle ve ncelikle beyinsel aktiviteyi olumsuz etkiler. Beyinsel aktivitenin zirve
sporu olan satranta, oyuncunun psikolojik sorunlardan etkilenmemesi mmkn deildir.
Satran psikolojisini cmlede zetlemek mmkndr.
1-Satranta psikolojinin baardaki nemini bilin.
2-Oyuncularn psikolojilerini olabildiince satranca uygun hale getirin.
3-st dzey baar beklentisi varsa oyuncu seiminde psikolojik olarak satranca uygun olanlar
tercih edin.
Dr. Olgun KULA
(*) Dr. Robert Howard
(**) Sporda Yetenek Seimi ve lkeleri Prof. Dr. Yaar SEVM