Tìm hiểu thuật ngữ Đại hội Đảng CS lần thứ X

Ng« v¨n dô - hång hµ - trÇn xu©n gi¸
(®ång chñ biªn)
T×m hiÓu
mét sè thuËt ng÷ trong
v¨n kiÖn §¹i héi x cña §¶ng
Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

Hµ Néi - 2006
3
§ång chñ biªn
ng« v¨n dô - hång hµ - trÇn xu©n gi¸
Çc céng t¸c viªn

- §inh V¨n ¢n - Vò Nh Kh«i
- Bïi Quèc B¶o - NguyÔn M¹i
- Bïi §×nh B«n - Ng« §øc M¹nh
- NguyÔn C¶nh - NguyÔn V¨n Nam
- Lª §¨ng Doanh - NguyÔn C«ng NghiÖp
- §Æng §øc §¹m - Lª Du Phong
- NguyÔn V¨n §Æng - TrÇn ViÖt Ph¬ng
- Ng« V¨n §iÓm - Lª V¨n Quang
- §inh Xu©n Hµ - TrÇn §¹i Quang
- §ç H÷u Hµo - Cao ViÕt Sinh
- §Æng V¨n HiÕu - Lª §×nh TiÕn
- Lu BÝch Hå - Ng« Do·n VÞnh
- Lª M¹nh Hïng - §øc Vîng
- NguyÔn Quèc Huy
4
5
chñ ®Ò §¹i héi X cña §¶ng
Chñ ®Ò §¹i héi §¶ng lµ t tëng chØ ®¹o ®Þnh híng ho¹t
®éng cña §¶ng, x¸c ®Þnh nhiÖm vô träng t©m trong nhiÖm kú
5 n¨m cña §¹i héi.
Chñ ®Ò §¹i héi X cña §¶ng, còng lµ tiªu ®Ò B¸o ço chÝnh
trÞ t¹i §¹i héi, lµ: "N©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o vµ søc chiÕn
®Êu cña §¶ng, ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc, ®Èy m¹nh
toµn diÖn c«ng cuéc ®æi míi, sím ®a níc ta ra khái t×nh
tr¹ng kÐm ph¸t triÓn".
- N©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o vµ søc chiÕn ®Êu cña §¶ng
cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, ®èi
víi níc ta, c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Òu lín, ®an xen nhau, rÊt
nhiÒu vÊn ®Ò míi ®Æt ra, h¬n lóc nµo hÕt §¶ng ph¶i kiªn
®Þnh sù l·nh ®¹o, ch¨m lo x©y dùng §¶ng, lµm cho §¶ng ngµy
cµng giµu trÝ tuÖ, trong s¹ch, v÷ng m¹nh. §¶ng ph¶i kh«ng
ngõng n©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o vµ søc chiÕn ®Êu, l·nh ®¹o
®Êt níc ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng.
N©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o cña §¶ng lµ n©ng cao n¨ng lùc
®æi míi t duy lý luËn, n¨ng lùc x©y dùng vµ ho¹ch ®Þnh ®êng
lèi, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, n¨ng lùc tæ chøc chØ ®¹o thùc
7
hiÖn; xö lý vµ øng phã cã hiÖu qu¶ ®èi víi çc t×nh huèng
phøc t¹p, bÊt tr¾c n¶y sinh; tæng kÕt lý luËn - thùc tiÔn, t¹o
thèng nhÊt nhËn thøc vµ hµnh ®éng trong §¶ng; l·nh ®¹o hoµn
thiÖn Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa; l·nh ®¹o MÆt
trËn vµ çc ®oµn thÓ nh©n d©n, t¨ng cêng mèi quan hÖ g¾n
bã mËt thiÕt víi nh©n d©n; x©y dùng ®îc mét ®éi ngò çn bé
cã ®ñ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc ®¸p øng yªu cÇu míi.
N©ng cao søc chiÕn ®Êu cña §¶ng lµ lµm cho tõng çn bé,
®¶ng viªn, tõng tæ chøc vµ cÊp uû ®¶ng, nãi chung lµ toµn
§¶ng, ph¶i cã ý chÝ phÊn ®Êu v¬n lªn, hoµn thµnh xuÊt s¾c
nhiÖm vô ®îc giao; thêng xuyªn rÌn luyÖn phÈm chÊt, ®¹o
®øc, kh«ng nÓ nang, nÐ tr¸nh, "dÜ hoµ vi quý"; kiªn quyÕt
®Êu tranh víi nh÷ng hiÖn tîng tiªu cùc, tham nhòng, suy tho¸i ë
ngay trong b¶n th©n mçi ®¶ng viªn, ë trong tæ chøc ®¶ng, c¬
quan n¬i m×nh sinh ho¹t, c«ng t¸c, ë trong §¶ng vµ trong x· héi,
dòng c¶m ®Êu tranh chèng çc t tëng, quan ®iÓm vµ hµnh
®éng sai tr¸i, thï ®Þch.
- Ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc lµ ®éng viªn, ph¸t huy
®Õn møc cao ®é søc m¹nh cña mäi tÇng líp nh©n d©n, cña
khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, cña ®ång bµo trong níc vµ ngêi
ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi, cña ®ång bµo çc d©n téc vµ
çc t«n gi¸o, cña mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng trªn níc ta; gi¶i phãng
mäi tiÒm n¨ng, ph¸t huy mäi nguån lùc, mäi thµnh phÇn kinh
tÕ; ph¸t huy søc m¹nh cña truyÒn thèng, lÞch sö, v¨n ho¸ d©n
téc vµ ý chÝ kiªn cêng cña ngêi ViÖt Nam ®Ó thùc hiÖn b»ng
®îc môc tiªu "d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ,
8
v¨n minh".
- §Èy m¹nh toµn diÖn c«ng cuéc ®æi míi lµ ®æi míi mét
çch m¹nh mÏ vµ ®ång bé h¬n trªn tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi
sèng x· héi; ®æi míi tõ t duy, nhËn thøc ®Õn ho¹t ®éng thùc
tiÔn; tõ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi ®Õn quèc phßng, an
ninh, ®èi ngo¹i; tõ ho¹t ®éng l·nh ®¹o cña §¶ng, qu¶n lý cña
Nhµ níc ®Õn ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc, çc ®oµn thÓ
nh©n d©n, çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi; tõ ho¹t ®éng cña cÊp
Trung ¬ng ®Õn ho¹t ®éng cña ®Þa ph¬ng, c¬ së.
- Sím ®a níc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn lµ môc
tiªu trùc tiÕp cña thêi kú 2006-2010. §¹i héi IX ®· ®Ò ra ChiÕn
lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m (2001-2010) nh»m "®a níc
ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn". §¹i héi X nªu quyÕt t©m
"sím ®a níc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn", hµm ý phÊn
®Êu ®¹t môc tiªu nµy tríc n¨m 2010.
9
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Kh¸i niÖm "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" xuÊt hiÖn trong phong
trµo b¶o vÖ m«i trêng tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp niªn 70, thÕ
kû XX. N¨m 1987, trong B¸o ço "T¬ng lai chung cña chóng ta"
cña Héi ®ång ThÕ giíi vÒ M«i trêng vµ Ph¸t triÓn (WCED)
cña Liªn hîp quèc, "ph¸t triÓn bÒn v÷ng" ®îc ®Þnh nghÜa "lµ
sù ph¸t triÓn ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu cña hiÖn t¹i, nhng
kh«ng g©y trë ng¹i cho viÖc ®¸p øng nhu cÇu cña çc thÕ hÖ
mai sau".
Héi nghÞ Thîng ®Ønh Tr¸i ®Êt vÒ M«i trêng vµ ph¸t triÓn
tæ chøc ë Rio de Janeiro (Braxin) n¨m 1992 ®· ®a ra Ch¬ng
tr×nh nghÞ sù 21 vÒ çc gi¶i ph¸p ph¸t triÓn bÒn v÷ng chung
cho toµn thÕ giíi trong thÕ kû XXI vµ Héi nghÞ Thîng ®Ønh
ThÕ giíi vÒ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng tæ chøc ë Johannesburg
(Céng hoµ Nam Phi) n¨m 2002 ®· x¸c ®Þnh "ph¸t triÓn bÒn
v÷ng" lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã sù kÕt hîp chÆt chÏ, hîp lý vµ
hµi hoµ gi÷a ba mÆt cña sù ph¸t triÓn: ph¸t triÓn kinh tÕ (nhÊt
lµ t¨ng trëng kinh tÕ), ph¸t triÓn x· héi (nhÊt lµ thùc hiÖn tiÕn
bé, c«ng b»ng x· héi, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ gi¶i quyÕt viÖc
lµm) vµ b¶o vÖ m«i trêng (nhÊt lµ xö lý, kh¾c phôc t×nh tr¹ng
10
« nhiÔm, phôc håi vµ c¶i thiÖn chÊt lîng m«i trêng; phßng
chèng ch¸y vµ chÆt ph¸ rõng; khai th¸c hîp lý vµ sö dông tiÕt
kiÖm tµi nguyªn thiªn nhiªn). Tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t
triÓn bÒn v÷ng lµ sù t¨ng trëng kinh tÕ æn ®Þnh; thùc hiÖn tèt
tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi; khai th¸c hîp lý, sö dông tiÕt kiÖm
tµi nguyªn thiªn nhiªn, b¶o vÖ vµ n©ng cao ®îc chÊt lîng m«i
trêng sèng.
ë níc ta môc tiªu tæng qu¸t cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ®¹t
®îc sù ®Çy ®ñ vÒ vËt chÊt, sù giµu cã vÒ tinh thÇn vµ v¨n
ho¸, sù b×nh ®¼ng cña çc c«ng d©n vµ sù ®ång thuËn cña x·
héi, sù hµi hoµ gi÷a con ngêi vµ tù nhiªn. Ph¸t triÓn lµ sù kÕt
hîp chÆt chÏ, hîp lý vµ hµi hoµ gi÷a ba mÆt lµ ph¸t triÓn kinh
tÕ, ph¸t triÓn x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng. G¾n t¨ng trëng kinh
tÕ víi ph¸t triÓn v¨n ho¸; ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi; thùc
hiÖn d©n chñ, tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ lµ ®¹t ®îc sù t¨ng trëng
nhanh, æn ®Þnh cã chÊt lîng, cã hiÖu qu¶ víi c¬ cÊu kinh tÕ
hîp lý, ®¸p øng ®îc yªu cÇu n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n,
tr¸nh ®îc sù suy tho¸i hoÆc sù ®×nh trÖ trong t¬ng lai, tr¸nh
®Ó l¹i g¸nh nÆng nî nÇn lín cho çc thÕ hÖ mai sau.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ x· héi lµ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao
trong viÖc thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, chÕ ®é dinh
dìng vµ chÊt lîng ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n; mäi ngêi ®Òu
cã c¬ héi ®îc häc hµnh vµ cã viÖc lµm, gi¶m t×nh tr¹ng ®ãi
nghÌo vµ h¹n chÕ kho¶ng çch giµu nghÌo gi÷a çc tÇng líp vµ
nhãm x· héi ; gi¶m çc tÖ n¹n x· héi, n©ng cao møc ®é c«ng
11
b»ng vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô gi÷a çc thµnh viªn vµ gi÷a çc
thÕ hÖ trong mét x· héi ; duy tr× vµ ph¸t huy ®îc tÝnh ®a d¹ng
vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é
v¨n minh vÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n.
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vÒ m«i trêng lµ khai th¸c hîp lý, sö
dông tiÕt kiÖm vµ cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn thiªn thiªn; phßng
ngõa, ng¨n chÆn, xö lý vµ kiÓm so¸t cã hiÖu qu¶ « nhiÔm m«i
trêng, b¶o vÖ tèt m«i trêng sèng ; b¶o vÖ ®îc çc vên quèc gia,
khu b¶o tån thiªn thiªn, khu dù tr÷ sinh quyÓn vµ b¶o tån sù ®a
d¹ng sinh häc, kh¾c phôc suy tho¸i vµ c¶i thiÖn chÊt lîng m«i
trêng.
§Ó lµm ®îc nh÷ng viÖc nãi trªn, Nhµ níc x©y dùng vµ
ph¸t triÓn thÓ chÕ, luËt ph¸p, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ, x·
héi vµ b¶o vÖ m«i trêng, t¨ng cêng n¨ng lùc qu¶n lý sù ph¸t
triÓn cña ®Êt níc; huy ®éng toµn d©n tham gia thùc hiÖn vµ
më réng hîp t¸c quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
12
t×nh tr¹ng níc kÐm ph¸t triÓn
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®Ò ra môc tiªu "sím ®a níc
ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn". T×nh tr¹ng níc kÐm ph¸t
triÓn thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm chñ yÕu sau ®©y:
- Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp
Theo tr×nh ®é ph¸t triÓn, Héi nghÞ vÒ Th¬ng m¹i vµ Ph¸t
triÓn cña Liªn hîp quèc (UNCTAD) xÕp çc níc trªn thÕ giíi
thµnh çc nhãm níc kh¸c nhau dùa vµo hai tiªu chÝ: møc thu
nhËp vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi. Møc ®Þnh lîng vÒ thu
nhËp ®Ó xÕp çc níc thay ®æi h»ng n¨m theo t×nh h×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ thÕ giíi vµ gi¸ ®ång ®«la Mü.
Theo hai tiªu chÝ trªn, UNCTAD xÕp çc níc trªn thÕ giíi
vµo ba nhãm:
Nhãm 1: çc níc chËm ph¸t triÓn, hoÆc chËm ph¸t triÓn
nhÊt (tiÕng Anh: "least developed countries"; viÕt t¾t lµ
LDC). §Õn n¨m 2004, cã 50 níc thuéc nhãm nµy (kh«ng cã
ViÖt Nam), trong ®ã cã çc níc ch©u ¸ nh: Nªpan (240 USD/ng-
êi vµ tuæi thä b×nh qu©n 60), Céng hoµ d©n chñ nh©n d©n
Lµo (320 USD/ngêi, 55 tuæi), V¬ng quèc C¨mpuchia (310
USD/ngêi, 54 tuæi), B¨ngla®Ðt (400 USD/ ngêi, 62 tuæi)... Mét
13
sè níc tuy cã thu nhËp cao nh Man®iv¬ b×nh qu©n 2000
USD/ngêi, §¶o Xamoa 1482 USD/ngêi, nhng thuéc nhãm LDC
do yÕu kÐm vÒ ph¸t triÓn x· héi.
Nhãm 2: çc níc ®ang ph¸t triÓn. N¨m 2003, theo Ng©n
hµng ThÕ giíi, çc níc thuéc nhãm nµy lµ nh÷ng níc cã møc thu
nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi tõ 765 ®Õn 9.385 USD/ngêi. Nhãm
nµy l¹i ®îc chia thµnh nh÷ng nhãm nhá:
- Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp thÊp lµ çc níc cã
thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi n¨m 2003 díi 765 USD/ngêi.
(Thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña ViÖt Nam n¨m 2003 lµ
480 USD/ngêi).
- Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp trung b×nh lµ çc n-
íc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi tõ 766 ®Õn 9.385 USD/ng-
êi, gåm nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp trung b×nh thÊp
vµ nh÷ng níc cã thu nhËp trung b×nh cao. Çc níc cã thu nhËp
trung b×nh thÊp lµ nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi n¨m 2003 tõ 766 ®Õn 3.035 USD/ngêi, nh:
Trung Quèc 1.100 USD/ngêi, In®«nªxia 810 USD/ngêi, Philipin
1.080 USD/ngêi, Th¸i Lan 2.190 USD/ngêi... Çc níc cã thu
nhËp trung b×nh cao lµ nh÷ng níc cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu
ngêi tõ 3.036 ®Õn 9.385 USD/ngêi nh Malaixia 3.780 USD/ng-
êi...
- Çc níc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp cao lµ nh÷ng níc cã
thu nhËp trªn 9.386 USD/ngêi, nh Brun©y, Çc TiÓu v¬ng quèc
ArËp thèng nhÊt... Çc níc nµy mÆc dï cã møc thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi cao nhng kh«ng ®îc gäi lµ níc (®·) c«ng
14
nghiÖp ho¸ v× tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, møc thu nhËp cao
chñ yÕu dùa vµo khai th¸c tµi nguyªn dÇu má.
Nhãm 3: çc níc (®·) c«ng nghiÖp ho¸ hoÆc çc níc kinh
tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn. Çc níc ë nhãm nµy, ngoµi chØ tiªu thu
nhËp cao trªn 9.386 USD/ngêi, cßn ph¶i ®¹t çc chØ tiªu kh¸c
vÒ ph¸t triÓn c«ng nghÖ, kinh tÕ - x· héi, kh¶ n¨ng viÖn trî níc
ngoµi v.v.. Nhãm níc nµy hiÖn ®îc tËp hîp trong Tæ chøc Hîp
t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD), gåm çc níc: ¸o, Na Uy,
Lócx¨mbua, BØ, Hµ Lan, Cana®a, §an M¹ch, T©y Ban Nha,
Thuþ §iÓn, Thuþ SÜ, Anh, Hoa Kú, Bå §µo Nha, PhÇn Lan,
Ph¸p, §øc, Hy L¹p, Grinlen, Ailen, Italia, NhËt B¶n, ¤xtr©ylia,
Niu Dil©n, Mªhic«, Céng hoµ SÐc, Hµn Quèc, Ba Lan,
Xl«vakia. Çc níc ®ã cßn lµ nh÷ng níc cã hç trî ph¸t triÓn
chÝnh thøc (ODA) cho çc níc nghÌo trªn thÕ giíi.
Ngoµi ba nhãm níc trªn, sau khi Liªn X« sôp ®æ, cßn cã sù
ph©n lo¹i thªm nhãm níc "cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi", chñ
yÕu gåm çc níc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u tríc ®©y.
HiÖn nay, UNCTAD xÕp ViÖt Nam vµo nhãm çc níc
®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp thÊp (Nhãm 2). Tõ n¨m 1993, níc
ta b¾t ®Çu tÝnh tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) theo gi¸ hiÖn
hµnh vµ chuyÓn ®æi theo tû gi¸ víi ®ång USD, GDP b×nh
qu©n ®Çu ngêi cña níc ta n¨m 1990 kho¶ng 124 USD/ngêi,
trong nhãm níc chËm ph¸t triÓn nhÊt... Víi thùc tr¹ng trªn,
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000 do §¹i héi VII
cña §¶ng n¨m 1991 th«ng qua, x¸c ®Þnh môc tiªu ®a níc ta ra
15
khái t×nh tr¹ng níc nghÌo.
Trong çc v¨n kiÖn quèc tÕ, nh HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i
song ph¬ng ViÖt Nam - Hoa Kú, ghi: "ViÖt Nam lµ níc ®ang
ph¸t triÓn cã thu nhËp thÊp".
Theo dù kiÕn, GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi cña ViÖt Nam
n¨m 2010 íc ®¹t kho¶ng 1.050 - 1.100 USD; lóc ®ã níc ta sÏ vît
qua ngìng "níc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp thÊp". (Theo quy íc
quèc tÕ, vµo n¨m 2010, níc cã thu nhËp thÊp lµ nh÷ng níc GDP
b×nh qu©n ®¹t díi 900 USD/ngêi).
- ChØ sè ph¸t triÓn con ngêi thÊp
§Ó ®¸nh gi¸ vµ xÕp h¹ng tr×nh ®é ph¸t triÓn cña çc níc,
ngêi ta sö dông hÖ tiªu chÝ ph¸t triÓn con ngêi (tiÕng Anh viÕt
t¾t lµ HDI) gåm mét tiªu chÝ vÒ thu nhËp quèc d©n ®Çu ngêi
vµ hai tiªu chÝ vÒ n¨ng lùc con ngêi: gi¸o dôc vµ tuæi thä. Theo
quy íc quèc tÕ, chØ sè HDI mang gi¸ trÞ tõ 0 ®Õn 1 gåm : chØ
sè tr×nh ®é häc vÊn, chØ sè thu nhËp, chØ sè tuæi thä. Cã n¬i,
cßn sö dông thªm hai tiªu chÝ: m«i trêng tù nhiªn s¹ch vµ hÖ
thèng an sinh x· héi. ChØ sè häc vÊn cã gi¸ trÞ b»ng 1, khi
100% sè ngêi lín (trªn 15 tuæi) biÕt ®äc, biÕt viÕt; b»ng 0, khi
0% sè ngêi lín (trªn 15 tuæi) biÕt ®äc, biÕt viÕt. ChØ sè tuæi
thä cã gi¸ trÞ b»ng 1, khi tuæi thä b×nh qu©n lµ 85 tuæi;b»ng
0,khi tuæi thä b×nh qu©n chØ ®¹t 25 tuæi. ChØ sè thu nhËp
b»ng 1, khi GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi ®¹t 40.000 USD (theo
søc mua t¬ng ®¬ng); b»ng 0, khi GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi
chØ ®¹t 160 USD/n¨m.
16
HDI cña ViÖt Nam
Thø bËc so víi çc níc ChØ sè
N¨m1 ChØ sè HDI
tham gia xÕp h¹ng gi¸o dôc
1990 0, 608 74/130 níc
1995 0,539 120/174 níc 0,78
2000 0,671 108/174 níc 0,83
2004 0,691 112/177 níc 0,82
2005 0,704 108/177 níc 0,82
(Nguån: B¸o ço ph¸t triÓn cña UNDP)
§iÒu ®¸ng lu ý lµ nhiÒu níc cã GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi

cao h¬n ViÖt Nam, nh In®«nªxia, Ai CËp, Goatªmala, Namibia,
Gab«ng, Nam Phi, song do çc chØ sè vÒ tuæi thä vµ gi¸o dôc
®Òu thÊp, nªn xÕp ë thø h¹ng thÊp h¬n ViÖt Nam vÒ chØ sè
ph¸t triÓn con ngêi.
N¨m 2005, ë ViÖt Nam, GDP/ ®Çu ngêi kho¶ng 640 USD;
tuæi thä tõ 68 tuæi (1999) lªn 71,3 tuæi (2005); tr×nh ®é häc
vÊn tÝnh theo sè líp trªn ®Çu ngêi tõ 3-4 líp (tríc 1990) lªn 7-8
líp.
- KÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi kÐm ph¸t triÓn
§ã lµ t×nh tr¹ng yÕu kÐm, thiÕu thèn vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng
kinh tÕ nh hÖ thèng giao th«ng ®êng bé, ®êng s«ng, ®êng s¾t,
®êng biÓn, ®êng kh«ng, s©n bay, c¶ng biÓn, c¶ng s«ng, cÇu
1
. §©y lµ n¨m ph¸t hµnh b¸o ço, cßn chØ sè ph¸t triÓn con ngêi lµ
cña hai n¨m tríc ®ã. ThÝ dô, chØ sè 0,704 nªu trong BiÓu lµ HDI cña
ViÖt Nam n¨m 2003.
17
cèng, nhµ ga, bÕn xe... hÖ thèng c«ng tr×nh thuû lîi, ®iÖn, cÊp
níc vµ tho¸t níc, bu chÝnh - viÔn th«ng, m¹ng internet, th«ng
tin; yÕu kÐm, thiÕu thèn vÒ kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi nh hÖ
thèng c¬ së gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao; hÖ thèng
luËt ph¸p, c¬ chÕ chÝnh s¸ch; hÖ thèng ®« thÞ víi kÕt cÊu h¹
tÇng ®« thÞ; hÖ thèng b¶o vÖ m«i trêng, xö lý chÊt th¶i sinh
ho¹t vµ s¶n xuÊt...
18
Tæng s¶n phÈm trong níc (GDP)
vµ GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi
Tæng s¶n phÈm trong níc lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp
ph¶n ¸nh gi¸ trÞ míi cña hµng hãa vµ dÞch vô ®îc t¹o ra cña
toµn bé nÒn kinh tÕ trong mét n¨m. Dùa vµo ph©n tÝch luång
chu chuyÓn thu nhËp vµ chi tiªu trong nÒn kinh tÕ, çc nhµ
kinh tÕ ®· chØ ra mèi quan hÖ ®¼ng thøc gi÷a tæng s¶n
phÈm trong níc víi tæng thu nhËp tõ s¶n xuÊt vµ tæng chi tiªu
trong nÒn kinh tÕ. Çc ®¼ng thøc nµy lµ c¬ së lý luËn cña ba
ph¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu GDP: ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt - b»ng
tæng gi¸ trÞ t¨ng thªm cña çc ngµnh kinh tÕ céng víi thuÕ
nhËp khÈu hµng hãa vµ dÞch vô; ph¬ng ph¸p thu nhËp - b»ng
tæng cña çc yÕu tè: thu nhËp cña ngêi lao ®éng tõ s¶n xuÊt,
thuÕ s¶n xuÊt, khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt
vµ thÆng d; vµ ph¬ng ph¸p sö dông - b»ng tæng cña tiªu dïng
cuèi cïng, tÝch lòy tµi s¶n vµ chªnh lÖch xuÊt nhËp khÈu hµng
hãa vµ dÞch vô.
Tæng s¶n phÈm trong níc ®îc tÝnh theo gi¸ thùc tÕ vµ
theo gi¸ so s¸nh.
V× GDP lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp cña tÇm vÜ m« nªn
19
ph¬ng ph¸p luËn mang tÝnh chuÈn mùc quèc tÕ dïng trong
tÝnh to¸n vµ ®èi tîng thu thËp th«ng tin chØ cho phÐp tÝnh
GDP mét çch chÝnh x¸c cho toµn bé nÒn kinh tÕ. Tuy vËy,
®Ó phôc vô cho nhu cÇu qu¶n lý vµ lËp chÝnh s¸ch kinh tÕ -
x· héi ë tÇm vÜ m« còng nh ®èi víi cÊp tØnh vµ thµnh phè
trùc thuéc Trung ¬ng, hiÖn nay ë ViÖt Nam Tæng côc Thèng kª
trùc tiÕp tÝnh chØ tiªu GDP cña toµn bé nÒn kinh tÕ, çc Côc
Thèng kª tØnh, thµnh phè trùc tiÕp tÝnh GDP cña ®Þa ph¬ng.
Do tÝnh n¨ng ®éng vµ ®a d¹ng cña çc doanh nghiÖp
tham gia ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ, nhiÒu doanh
nghiÖp ®¨ng ký s¶n xuÊt kinh doanh ë mét tØnh/thµnh phè nh-
ng cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë nhiÒu ®Þa ph¬ng kh¸c nhau trong
c¶ níc. Thùc tr¹ng nµy cïng víi chÕ ®é h¹ch to¸n, kÕ to¸n hiÖn
hµnh kh«ng cho phÐp tÝnh GDP cña tØnh vµ thµnh phè mét
çch chÝnh x¸c (bá sãt hoÆc trïng l¾p). Trong lÜnh vùc dÞch
vô, nhiÒu ho¹t ®éng diÔn ra trªn c¶ níc nhng kh«ng thÓ cã
nguån th«ng tin chi tiÕt theo tØnh, thµnh phè nh: ho¹t ®éng
quèc phßng, ngo¹i giao...; v× vËy, hiÖn nay, céng GDP cña çc
tØnh vµ thµnh phè do çc Côc Thèng kª ®Þa ph¬ng tÝnh sÏ
kh«ng khíp víi GDP cña c¶ nÒn kinh tÕ do Tæng côc Thèng kª
tÝnh.
GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi lµ chØ tiªu kinh tÕ ph¶n ¸nh
mét çch tæng quan møc sèng d©n c vµ ®îc tÝnh b»ng tû lÖ
gi÷a tæng s¶n phÈm trong níc víi tæng d©n sè trung b×nh trong
n¨m. Tæng s¶n phÈm trong níc b×nh qu©n ®Çu ngêi cã thÓ
tÝnh theo gi¸ thùc tÕ, gi¸ so s¸nh, tÝnh theo néi tÖ hoÆc theo
ngo¹i tÖ.
20
Tèc ®é t¨ng trëng GDP lµ møc t¨ng trëng GDP cña n¨m
nµy so víi n¨m tríc ®ã, cña trung b×nh n¨m trong mét thêi kú, lµ
chØ tiªu ph¶n ¸nh møc thay ®æi vÒ quy m« gi¸ trÞ hµng hãa vµ
dÞch vô míi s¶n xuÊt ra cña nÒn kinh tÕ cña mét thêi ®iÓm
nµy so víi mét thêi ®iÓm tríc ®ã theo thêi gian vµ ®îc biÓu
thÞ b»ng sè phÇn tr¨m hay sè lÇn. Tèc ®é t¨ng trëng GDP ®îc
tÝnh b»ng çch so s¸nh lîng t¨ng tuyÖt ®èi cña GDP theo gi¸ so
s¸nh gi÷a hai n¨m hoÆc hai thêi kú víi GDP theo gi¸ so s¸nh cña
thêi kú ®îc chän lµm gèc so s¸nh. Nh vËy, tèc ®é t¨ng trëng
GDP ®· lo¹i trõ biÕn ®éng cña yÕu tè gi¸ c¶. Tïy theo môc
®Ých nghiªn cøu, çc nhµ thèng kª thêng tÝnh ba lo¹i tèc ®é
t¨ng trëng GDP: tèc ®é t¨ng trëng liªn hoµn, tèc ®é t¨ng trëng
®Þnh gèc vµ tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n.
Tèc ®é t¨ng trëng GDP liªn hoµn ph¶n ¸nh møc t¨ng hoÆc
gi¶m tæng s¶n phÈm trong níc cña kú nghiªn cøu so víi kú tríc.
Tèc ®é t¨ng trëng GDP ®Þnh gèc ph¶n ¸nh møc t¨ng hoÆc
gi¶m tæng s¶n phÈm trong níc cña kú nghiªn cøu so víi kú gèc.
Tèc ®é t¨ng trëng GDP b×nh qu©n ph¶n ¸nh møc t¨ng
hoÆc gi¶m ®iÓn h×nh trong mét thêi kú dµi cña tæng s¶n
phÈm trong níc.
21
Kinh tÕ vÜ m«
Kinh tÕ vÜ m« lµ ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh vÒ kinh tÕ

cÊp quèc gia hay nÒn kinh tÕ quèc gia. Cã thÓ hiÓu kinh tÕ
vÜ m« lµ tæng thÓ nÒn kinh tÕ quèc d©n tÝnh vÒ mÆt tæng
lîng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®îc s¶n xuÊt ra, tæng thu nhËp, tæng
møc sö dông çc nguån lùc s¶n xuÊt vµ møc gi¸ c¶ chung.
Kinh tÕ vÜ m« hµm chøa nh÷ng vÊn ®Ò tr¶i suèt toµn bé
nÒn kinh tÕ, nh: çc lo¹i thÞ trêng; çc khu vùc s¶n xuÊt; çc
quan hÖ c©n ®èi b¶n chÊt quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng vµ biÕn
®æi cña toµn bé nÒn kinh tÕ, nh çc quan hÖ tÝch luü - tiªu
dïng, çc quan hÖ vÒ vèn, ®Çu t, quan hÖ xuÊt - nhËp khÈu, çn
c©n thanh to¸n...
Môc tiªu kinh tÕ vÜ m« lµ: æn ®Þnh kinh tÕ, t¨ng trëng
kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. æn ®Þnh kinh tÕ lµ kÕt qu¶ trùc
tiÕp cña viÖc gi¶i quyÕt tèt çc vÊn ®Ò ng¾n h¹n nh c¬ cÊu
kinh tÕ, ®Çu t, l¹m ph¸t, suy tho¸i, thÊt nghiÖp. T¨ng trëng
kinh tÕ ®ßi hái gi¶i quyÕt tèt çc vÊn ®Ò dµi h¹n liªn quan
®Õn ph¸t triÓn. C«ng b»ng x· héi lµ vÊn ®Ò cña luËt ph¸p,
ph©n phèi, võa mang tÝnh kinh tÕ l¹i võa mang tÝnh chÝnh
trÞ, x· héi. Çc môc tiªu kinh tÕ vÜ m« thêng ®îc cô thÓ ho¸
22
thµnh çc chØ tiªu cô thÓ cho tõng thêi kú, bao gåm: tæng s¶n
phÈm trong níc (GDP), GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi, tèc ®é t¨ng
trëng GDP, tû lÖ l¹m ph¸t, tû lÖ thÊt nghiÖp, tû gi¸ hèi ®o¸i,
tæng lîng tiÒn cung øng, l·i suÊt, çn c©n v·ng lai, chi thu
ng©n s¸ch...
Çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« thêng ®îc ChÝnh phñ sö
dông nh nh÷ng c«ng cô thùc hiÖn çc môc tiªu kinh tÕ vÜ m«,
nh: chÝnh s¸ch tµi kho¸, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch thu
nhËp, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i, chÝnh s¸ch ®Çu t...
Th«ng qua viÖc vËn hµnh çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«,
ChÝnh phñ sö dông çc c«ng cô tiÒn tÖ, thuÕ kho¸ vµ chi tiªu
chÝnh phñ ®Ó cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m tèc ®é t¨ng trëng kinh
tÕ, lo¹i bá nh÷ng biÕn ®éng qu¸ møc cña l¹m ph¸t vµ thÊt
nghiÖp, hoÆc kiÒm chÕ thÆng d hay th©m hôt th¬ng m¹i qu¸
lín..., h×nh thµnh çc c©n ®èi tÝch cùc ë tÇm vÜ m«.
V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng trong phÇn ®¸nh gi¸ 5 n¨m
2001-2005 cã ghi "kinh tÕ vÜ m« c¬ b¶n æn ®Þnh" chñ yÕu lµ
nãi vÒ çc c©n ®èi vÜ m« nh: c©n ®èi gi÷a tÝch luü vµ tiªu
dïng; c©n ®èi ng©n s¸ch vµ tiÒm lùc tµi chÝnh quèc gia;
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, çn c©n thanh to¸n quèc tÕ; quan hÖ cung
cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô... cña nÒn kinh tÕ.
23
Çc c©n ®èi vÜ m« cña nÒn kinh tÕ
Çc c©n ®èi vÜ m« cña nÒn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng çc

chØ tiªu ®îc thÓ hiÖn díi d¹ng çc c©n ®èi tæng hîp gåm hai
phÇn: thu vµ chi hay nguån vµ sö dông, ph¶n ¸nh sù vËn ®éng
trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n cña çc hiÖn tîng
vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ, sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a çc yÕu tè trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm vËt chÊt vµ s¶n phÈm dÞch vô,
kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc
d©n vµ cña tõng ngµnh kinh tÕ, thÓ hiÖn h¹ch to¸n çc nguån
thu chi trong lÜnh vùc tµi chÝnh, ®Çu t x· héi, çc nguån thu
chi ®èi víi níc ngoµi...
Çc c©n ®èi vÜ m« trong nÒn kinh tÕ ®îc xem xÐt mét
çch tæng thÓ trong çc mèi quan hÖ cña nÒn kinh tÕ nh mèi
quan hÖ gi÷a çc ngµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ sö dông s¶n
phÈm, mèi quan hÖ gi÷a tÝch luü tµi s¶n vµ tiªu dïng cuèi cïng
cña d©n c, mèi quan hÖ gi÷a kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ nhu cÇu tiªu
dïng, gi÷a s¶n xuÊt víi xuÊt khÈu, gi÷a nhu cÇu tÝch luü tµi s¶n
trong níc víi kh¶ n¨ng ®i vay, ®Çu t vµ viÖn trî tõ níc ngoµi...
C©n ®èi (çn c©n) thanh to¸n quèc tÕ ph¶n ¸nh quan hÖ
giao dÞch kinh tÕ cña mét níc víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi
24
trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Çc giao dÞch kinh tÕ ®ã bao
gåm nh÷ng giao dÞch vÒ hµng ho¸, dÞch vô, thu nhËp, tµi s¶n
vµ nh÷ng kho¶n chuyÓn giao mét chiÒu. Ch¼ng h¹n, c©n ®èi
thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam trong 5 n¨m 2001 - 2005 nh
sau: çn c©n th¬ng m¹i trong 5 n¨m th©m hôt kho¶ng 6,7 tû
USD; thÆng d çn c©n chuyÓn tiÒn chÝnh thøc vµ t nh©n 5
n¨m ®¹t 11,7 tû USD; çn c©n thanh to¸n v·ng lai (gåm çn c©n
ngo¹i th¬ng, çn c©n thanh to¸n dÞch vô vµ thu nhËp ®Çu t,
çn c©n chuyÓn tiÒn chÝnh thøc vµ t nh©n) th©m hôt kho¶ng
3 tû USD; çn c©n vèn thÆng d 11 tû USD. TÝnh chung, çn
c©n thanh to¸n quèc tÕ tæng thÓ 5 n¨m qua thÆng d kho¶ng
4,5 tû USD.
C©n ®èi tÝch luü - tiªu dïng lµ quan hÖ gi÷a tÝch luü vµ
tiªu dïng trong qu¸ tr×nh sö dông tæng s¶n phÈm trong níc
(GDP). C©n ®èi tÝch luü - tiªu dïng trong 5 n¨m 2001 - 2005
cña níc ta nh sau: Tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) ®îc t¹o ra
trong 5 n¨m 2001 - 2005 kho¶ng 3.184 ngh×n tû ®ång, gi¸ trÞ
xuÊt khÈu trong 5 n¨m lµ 1.073 ngh×n tû ®ång. Tæng quü tiªu
dïng 5 n¨m lµ 2.267 ngh×n tû ®ång, b»ng kho¶ng 71% GDP.
Tæng quü tÝch luü trong 5 n¨m lµ 1.110 ngh×n tû ®ång, b»ng
kho¶ng 35% GDP.
C©n ®èi thu - chi ng©n s¸ch nhµ níc thÓ hiÖn mèi quan
hÖ gi÷a thu vµ chi ng©n s¸ch. Çc kho¶n thu trong nÒn kinh tÕ
vµo ng©n s¸ch nhµ níc bao gåm thu tõ thuÕ vµ phÝ çc lo¹i,
thu vÒ giao quyÒn sö dông ®Êt, thu b¸n nhµ, thu vay nî, viÖn
trî kh«ng hoµn l¹i... Çc kho¶n chi trong ng©n s¸ch nhµ níc bao
25
gåm: chi ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n, chi cÊp vèn lu ®éng, chi dù
tr÷, chi trî gi¸ mÆt hµng chÝnh s¸ch, chi hµnh chÝnh sù
nghiÖp... C©n ®èi thu - chi ng©n s¸ch nhµ níc còng ph¶n ¸nh
kho¶n béi chi ng©n s¸ch nhµ níc vµ çc kho¶n ph¶i bï ®¾p
b»ng çch vay trong níc hoÆc vay níc ngoµi.
B¶o ®¶m vèn ®Çu t cho ph¸t triÓn, bao gåm phÇn nguån
vµ phÇn sö dông. PhÇn nguån ph¶n ¸nh ho¹t ®éng huy ®éng
vèn ®Çu t tõ çc nguån nh ng©n s¸ch nhµ níc, tÝn dông, doanh
nghiÖp, d©n c, ®Çu t níc ngoµi. PhÇn sö dông ph¶n ¸nh viÖc
ph©n bæ vèn ®Çu t theo tõng ngµnh, lÜnh vùc. C©n ®èi vèn
®Çu t trong 5 n¨m 2001-2005: tæng nguån vèn ®Çu t toµn x·
héi trong 5 n¨m 2001 - 2005 theo gi¸ n¨m 2005 ®¹t kho¶ng
1.338 ngh×n tû ®ång, t¬ng ®¬ng víi 84,6 tû USD, b»ng 37,5%
GDP, trong ®ã nguån vèn trong níc chiÕm kho¶ng 70%, nguån
vèn níc ngoµi chiÕm kho¶ng 30%.
C©n ®èi xuÊt - nhËp khÈu thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a
tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña quèc gia trong
tõng thêi kú, th«ng qua ®ã x¸c ®Þnh çc kho¶n xuÊt siªu vµ
nhËp siªu cña níc ®ã. C©n ®èi xuÊt nhËp khÈu cña níc ta trong
5 n¨m 2001 - 2005: tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ 5 n¨m
®¹t 110,6 tû USD, tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n lµ 17,5%/n¨m;
tæng kim ng¹ch nhËp khÈu hµng ho¸ ®¹t kho¶ng 130 tû USD,
tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n ®¹t kho¶ng 18,7%/n¨m; tæng sè
nhËp siªu 5 n¨m lµ 19,4 tû USD, b»ng 17,6% tæng kim ng¹ch
xuÊt khÈu, tuy cßn cao nhng vÉn trong tÇm kiÓm so¸t cña Nhµ
níc.
26
Kinh tÕ tri thøc
LÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi ®· tr¶i qua nhiÒu bíc
ngoÆt lín: Çch ®©y kho¶ng 7 - 8 ngµn n¨m, víi sù ph¸t minh
çi cµy vµ kü thuËt tíi tiªu, con ngêi tõ chç lÖ thuéc gÇn nh
hoµn toµn vµo tù nhiªn ®· bíc sang nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp,
chÕ ®é phong kiÕn ra ®êi. Çch ®©y kho¶ng hai thÕ kû, çch
m¹ng kü thuËt lÇn thø nhÊt dÉn tíi sù chuyÓn ho¸ tõ kinh tÕ
n«ng nghiÖp sang kinh tÕ c«ng nghiÖp, chÕ ®é phong kiÕn
bÞ thay thÕ b»ng chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. HiÖn nay, do t¸c
®éng cña çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, nÒn
kinh tÕ c«ng nghiÖp ®ang chuyÓn sang kinh tÕ tri thøc hay
kinh tÕ dùa trªn tri thøc.
Çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i thêng ®îc gäi
lµ çch m¹ng tri thøc ®ang t¹o ra nh÷ng thay ®æi to lín, s©u
s¾c trong s¶n xuÊt kinh doanh, trong tiªu thô, lèi sèng, çch tæ
chøc qu¶n lý vµ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi loµi ngêi.
Sù ph¸t triÓn nh¶y vät cña lùc lîng s¶n xuÊt tõ dùa chñ yÕu
vµo nguån lùc vËt chÊt sang dùa chñ yÕu vµo n¨ng lùc trÝ tuÖ
cña con ngêi, lµ mét ®Æc trng c¬ b¶n cña thêi ®¹i ngµy nay.
Çc nÒn kinh tÕ truyÒn thèng dï Ýt hay nhiÒu ®Òu ph¶i dùa
27
vµo tri thøc. Nhng çi kh¸c biÖt trong thêi ®¹i çch m¹ng tri thøc
ngµy nay lµ tri thøc ®· trë thµnh mét yÕu tè cña s¶n xuÊt, quan
träng h¬n c¶ tµi nguyªn vµ vèn. Trong kinh tÕ tri thøc ®Ých
thùc th× mäi lÜnh vùc kinh tÕ, kh«ng chØ lµ çc ngµnh c«ng
nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ cao, ®Òu trë thµnh ngµnh kinh tÕ
dùa vµo tri thøc.
Nh vËy, cã thÓ hiÓu kinh tÕ tri thøc lµ kinh tÕ dùa chñ
yÕu vµo tri thøc, çc ho¹t ®éng kinh tÕ ®îc thùc hiÖn dùa trªn
nÒn t¶ng tri thøc; tri thøc chiÕm tØ träng lín trong gi¸ trÞ s¶n
phÈm x· héi.
Nh÷ng ®Æc trng chñ yÕu cña kinh tÕ tri thøc:
1. Tri thøc trë thµnh nh©n tè chñ yÕu nhÊt cña nÒn kinh
tÕ
Trong kinh tÕ tri thøc, cña c¶i t¹o ra dùa vµo tri thøc nhiÒu
h¬n lµ dùa vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ søc lao ®éng c¬ b¾p,
tuy nhiªn vèn vµ çc nguån lùc kh¸c vÉn lµ nh÷ng yÕu tè rÊt c¬
b¶n, kh«ng thÓ xem nhÑ. Kinh tÕ tri thøc ®îc ®Æc trng tríc hÕt
bëi sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng ph¸t triÓn ngµy
cµng m¹nh çc ngµnh kinh tÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao dùa nhiÒu
vµo tri thøc: ®ã lµ çc ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ th«ng tin,
c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao, çc ngµnh dÞch vô dùa vµo xö lý
th«ng tin, tµi chÝnh ng©n hµng, gi¸o dôc ®µo t¹o, nghiªn cøu
ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ øng dông trùc tiÕp ®Ó lµm ra s¶n
phÈm... Do vËy, tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm t¨ng nhanh, nhng tæng
tiªu hao nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, vËt liÖu,... hÇu nh kh«ng t¨ng
mÊy, sè lîng ngêi lao ®éng trong khu vùc s¶n xuÊt vËt phÈm
28
hµng ho¸ cã xu híng ngµy cµng Ýt ®i, trong khi sè ngêi lµm
viÖc ë çc v¨n phßng hiÖn ®¹i ®a chøc n¨ng vµ lµm c«ng viÖc
xö lý th«ng tin ngµy cµng t¨ng vµ sÏ chiÕm tû lÖ rÊt lín trong c¬
cÊu tæng thÓ cña lùc lîng lao ®éng x· héi.
2. Kinh tÕ tri thøc cã tèc ®é ho¹t ®éng nhanh vµ ®æi míi
nhanh
Trong nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh
tranh chñ yÕu lµ b»ng çch tèi u ho¸, tøc lµ hoµn thiÖn çi ®·
cã ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt; cßn trong kinh tÕ tri thøc th×
quyÕt ®Þnh n¨ng lùc c¹nh tranh chñ yÕu lµ sù s¸ng t¹o ra çi
míi cã chÊt lîng cao h¬n, thêi gian ®i tíi ngêi tiªu dïng nhanh
h¬n. Kinh tÕ ph¸t triÓn lµ do s¸ng t¹o, kh«ng ngõng ®æi míi
c«ng nghÖ, ®æi míi s¶n phÈm. Vßng ®êi c«ng nghÖ vµ vßng
®êi s¶n phÈm tõ lóc míi n¶y sinh, ph¸t triÓn, chÝn muåi ®Õn
tiªu vong ngµy cµng rót ng¾n; tèc ®é ®æi míi cña çc doanh
nghiÖp vµ cña toµn bé nÒn kinh tÕ ngµy cµng nhanh. Do ®ã,
kinh tÕ tri thøc cã tèc ®é ho¹t ®éng rÊt nhanh, lµm viÖc vµ
kinh doanh theo tèc ®é cña t duy. Trong kinh tÕ tri thøc, s¸ng
t¹o trë thµnh ®éng lùc trùc tiÕp cña sù ph¸t triÓn.
Çc doanh nghiÖp lu«n lu«n ®æi míi: sè doanh nghiÖp míi
dùa vµo s¸ng chÕ, c«ng nghÖ míi, s¶n phÈm míi, nhÊt lµ
doanh nghiÖp khoa häc hay doanh nghiÖp s¸ng t¹o t¨ng lªn rÊt
nhanh; sè doanh nghiÖp kh«ng ®æi míi bÞ ph¸ s¶n rÊt nhiÒu;
sè chç lµm viÖc cò mÊt ®i nhiÒu, nhng sè chç lµm viÖc míi
®îc t¹o ra cßn nhiÒu h¬n vµ tæng sè chç lµm viÖc kh«ng
ngõng t¨ng lªn.
29
Nh thÕ, kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ cã rÊt nhiÒu biÕn
®éng vµ cã c¶ nhiÒu rñi ro. Cã ngêi gäi kinh tÕ tri thøc lµ nÒn
"kinh tÕ rñi ro", "kinh tÕ m¹o hiÓm" (d¸m chÊp nhËn m¹o
hiÓm ®Çu t vµo s¶n phÈm míi, lÜnh vùc míi ®Ó ph¸t triÓn).
3. M¹ng th«ng tin trë thµnh c¬ së h¹ tÇng quan träng nhÊt
Nhê cã m¹ng th«ng tin, tri thøc ®îc qu¶ng b¸ réng r·i ®Õn
mäi ngêi; m¹ng g¾n kÕt mäi ngêi, mäi tæ chøc víi nhau, rót
ng¾n thêi gian, xo¸ kho¶ng çch kh«ng gian; çc ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh trë nªn s«i ®éng, nhanh nh¹y, s¶n xuÊt g¾n
chÆt víi thÞ trêng; tæ chøc qu¶n lý cã hiÖu lùc h¬n, thóc ®Èy
ph¸t triÓn d©n chñ, c«ng khai, minh b¹ch. M¹ng th«ng tin trë
thµnh c¬ së h¹ tÇng quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ. NhiÒu
ngêi gäi kinh tÕ tri thøc lµ "kinh tÕ th«ng tin". Cã x· héi th«ng
tin míi cã kinh tÕ tri thøc.
4. Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ häc tËp
Mäi ngêi cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó häc tËp suèt ®êi, kh«ng
ngõng ph¸t triÓn tri thøc, n©ng cao kü n¨ng, ph¸t triÓn søc s¸ng
t¹o, thÝch nghi víi sù ph¸t triÓn, thóc ®Èy ®æi míi. X· héi häc tËp
lµ nÒn t¶ng cña kinh tÕ tri thøc.
5. Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ, ph¸t triÓn kinh
tÕ tri thøc cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng, ph¸t
triÓn th¬ng m¹i thÕ giíi vµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ nh÷ng qu¸
tr×nh ®i liÒn nhau, t¸c ®éng qua l¹i vµ thóc ®Èy nhau ph¸t triÓn.
Sù s¶n sinh ra, truyÒn b¸, sö dông tri thøc kh«ng thÓ chØ n»m
trong biªn giíi quèc gia. Kinh tÕ tri thøc ra ®êi trong ®iÒu kiÖn
30
nÒn kinh tÕ thÕ giíi toµn cÇu ho¸; bÊt cø ngµnh s¶n xuÊt, dÞch
vô nµo còng ®Òu dùa vµo nguån cung øng tõ nhiÒu níc vµ ®îc
tiªu thô trªn toµn thÕ giíi. Ngêi ta thêng gäi kinh tÕ tri thøc lµ nÒn
kinh tÕ toµn cÇu ho¸ nèi m¹ng, hay lµ nÒn kinh tÕ toµn cÇu dùa
vµo tri thøc.
6. Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Trong kinh tÕ tri thøc, çc c«ng nghÖ míi ®îc sö dông phæ
biÕn, nhÊt lµ çc c«ng nghÖ s¹ch, tiªu hao Ýt nguyªn liÖu, n¨ng l-
îng, l¹i cã c«ng nghÖ m«i trêng ®Ó b¶o vÖ, c¶i thiÖn m«i trêng,
cho nªn kinh tÕ tri thøc Ýt g©y h¹i cho m«i trêng, b¶o vÖ ®îc thiªn
nhiªn. Nhê tr×nh ®é d©n trÝ cao, nhê sö dông mét çch phæ biÕn
çc tri thøc míi trong mäi ho¹t ®éng, tõ quy ho¹ch, chiÕn lîc, kÕ
ho¹ch ®Õn çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, tæ chøc qu¶n lý,
®êi sèng h»ng ngµy, mäi ngêi lu«n cã ý thøc g×n gi÷, b¶o vÖ çc
gi¸ trÞ cña thiªn nhiªn, cña truyÒn thèng v¨n ho¸, biÕt kÕt hîp hµi
hoµ lîi Ých tríc m¾t víi lîi Ých l©u dµi, b¶o ®¶m ®îc yªu cÇu
ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Çc níc ph¸t triÓn ®i tíi kinh tÕ tri thøc lµ mét qu¸ tr×nh tù
nhiªn, phï hîp quy luËt. Çc níc ®i sau míi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸ kh«ng thÓ chuyÓn ngay sang kinh tÕ tri thøc víi
®Çy ®ñ c¬ cÊu, ®Æc trng, çch thøc ho¹t ®éng cña nã, nhng cã
c¬ héi n¾m b¾t, tiÕp thu nh÷ng tri thøc míi (vÒ c«ng nghÖ, tæ
chøc qu¶n lý, s¶n xuÊt kinh doanh), chuyÓn híng chÝnh s¸ch sang
dùa nhiÒu h¬n vµo tri thøc, ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ®Ó ®Èy
nhanh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. §èi víi çc níc ®ang ph¸t triÓn, ph¸t
triÓn kinh tÕ tri thøc thùc chÊt lµ gia t¨ng sö dông tri thøc ®Ó rót
31
ng¾n qu¸ tr×nh ph¸t triÓn.
Kinh tÕ tri thøc lµ c¬ héi lín ®Ó çc níc ®i sau rót ng¾n
kho¶ng çch víi çc níc ph¸t triÓn, nÕu cã ®ñ n¨ng lùc néi sinh
vµ biÕt çch héi nhËp víi nÒn kinh tÕ toµn cÇu. Nhng kinh tÕ
tri thøc còng sÏ lµ th¸ch thøc to lín rÊt khã vît qua, tríc hÕt lµ
kho¶ng çch tri thøc. Trong xu thÕ chung çc nÒn kinh tÕ ®Òu
híng tíi kinh tÕ tri thøc, kho¶ng çch gi÷a çc níc sÏ ngµy cµng
do·ng ra, mÆc dï céng ®ång thÕ giíi cã nhiÒu cè g¾ng ®Ó
kh¾c phôc kho¶ng çch ®ã.
NhËn thøc vÒ néi hµm, vÞ trÝ vµ ý nghÜa cña kinh tÕ tri
thøc, NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "§Èy
m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ
tri thøc".
32
Chñ ®éng vµ tÝch cùc
héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
Tõ hai thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû XX ®Õn nay, çc nÒn
kinh tÕ quèc gia ngµy cµng phô thuéc vµo nhau vµ h×nh thµnh
hµng lo¹t çc thÓ chÕ kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ. Xu híng vËn
®éng nµy t¹o nªn qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa. Toµn cÇu ho¸ lµ xu
thÕ kh¸ch quan, lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng theo híng më réng çc
ho¹t ®éng kinh tÕ trong ph¹m vi mét quèc gia sang ph¹m vi khu
vùc hoÆc toµn thÕ giíi. Toµn cÇu hãa tríc hÕt lµ vÒ thÞ trêng,
b¾t nguån tõ toµn cÇu hãa vÒ th«ng tin vµ cuèi cïng lµ çc qu¸
tr×nh kinh tÕ. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, mét quèc gia cã chñ
quyÒn kh«ng cßn lµ lùc lîng duy nhÊt ®a ra chÕ ®é, chÝnh
s¸ch kinh tÕ ngay t¹i níc m×nh mµ lµ sù tån t¹i ®ång thêi cña
bèn lùc lîng lµ: quèc gia d©n téc cã chñ quyÒn; çc khèi kinh
tÕ khu vùc; çc thÓ chÕ kinh tÕ quèc tÕ vµ çc c«ng ty xuyªn
quèc gia.
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng g¾n kÕt
nÒn kinh tÕ cña mét níc vµo çc tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ khu
vùc hoÆc toµn cÇu; trong ®ã, çc thµnh viªn quan hÖ víi nhau
theo nh÷ng quy ®Þnh chung nh: Liªn minh ch©u ¢u, AFTA, Tæ
33
chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO).... Tríc kia, kh¸i niÖm héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ ®îc hiÓu ®¬n thuÇn lµ nh÷ng ho¹t ®éng gi¶m
thuÕ, më cöa thÞ trêng. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ngµy nay ®-
îc hiÓu lµ viÖc mét quèc gia thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ më,
tham gia çc ®Þnh chÕ kinh tÕ, tµi chÝnh quèc tÕ, thùc hiÖn
tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ th¬ng m¹i, ®Çu t... nh»m môc tiªu më
cöa thÞ trêng cho hµng hãa vµ dÞch vô, lo¹i bá çc rµo c¶n ®èi
víi trao ®æi th¬ng m¹i.
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· t¹o c¬ héi cho níc ta ph¸t
triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng nhng còng ®Æt níc ta tríc nhiÒu
th¸ch thøc lín.
NghÞ quyÕt §¹i héi IX cña §¶ng ®Ò ra: "Chñ ®éng héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ". NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng cã
®iÓm míi lµ ®· bæ sung tõ "tÝch cùc" thµnh: "Chñ ®éng vµ
tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ". "Chñ ®éng" lµ ta tù quyÕt
®Þnh ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nãi chung, chñ tr¬ng,
chÝnh s¸ch héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ nãi riªng; lµ n¾m v÷ng
çc quy luËt, tÝnh tÊt yÕu cña sù vËn ®éng kinh tÕ toµn cÇu,
ph¸t huy ®Çy ®ñ n¨ng lùc néi sinh cña ®Êt níc, x¸c ®Þnh lé
tr×nh, néi dung, quy m«, bíc ®i héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; ®a
ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ çc quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, kh«ng
chØ tËp trung vµo mét thÞ trêng, mét s¶n phÈm; chñ ®éng thùc
hiÖn çc cam kÕt song ph¬ng, ®a ph¬ng vµ chñ ®éng vËn
dông çc "luËt ch¬i" cña çc thÓ chÕ kinh tÕ - th¬ng m¹i quèc
tÕ trªn c¬ së b¶o ®¶m lîi Ých tèi cao cña ®Êt níc võa hîp t¸c
võa ®Êu tranh, kh«ng bÞ ®éng vµ còng kh«ng tù ph¸t, nãng
34
véi, chñ quan, duy ý chÝ; cã s¸ng kiÕn, biÕt ph©n tÝch, chñ
®éng lùa chän ®èi t¸c vµ ph¬ng thøc kinh doanh, dù b¸o ®îc
nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n khi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
"TÝch cùc" lµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ víi tinh thÇn
m¹nh mÏ h¬n, khÈn tr¬ng h¬n, toµn diÖn vµ s©u réng h¬n so
víi giai ®o¹n tríc; kh«ng chÇn chõ, do dù mµ ®Èy m¹nh ®æi
míi bªn trong, tõ ph¬ng thøc l·nh ®¹o, qu¶n lý ®Õn ho¹t ®éng
thùc tiÔn, tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng, doanh nghiÖp;
khÈn tr¬ng x©y dùng vµ thùc hiÖn chiÕn lîc, lé tr×nh, kÕ
ho¹ch héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; tÝch cùc tranh thñ vèn ®Çu
t níc ngoµi ®ång thêi m¹nh d¹n ®Çu t ra níc ngoµi; ®Èy nhanh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ
- x· héi, hoµn chØnh hÖ thèng luËt ph¸p, n©ng cao n¨ng lùc
c¹nh tranh cña çc doanh nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ; m¹nh d¹n më
réng, ®a d¹ng ho¸ çc ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ tham gia
çc thÓ chÕ, ®Þnh chÕ kinh tÕ quèc tÕ, thùc hiÖn çc cam
kÕt quèc tÕ. "TÝch cùc" cßn lµ kh«ng duy tr× qu¸ l©u çc
chÝnh s¸ch b¶o hé cña Nhµ níc, kh¾c phôc nhanh t×nh tr¹ng
tr× trÖ vµ t©m lý tr«ng chê, û l¹i ë sù bao cÊp cña Nhµ n íc.
TÝch cùc nhng v÷ng ch¾c, cã sù chuÈn bÞ cÇn thiÕt vÒ
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ cÊu qu¶n lý, hÖ thèng luËt
ph¸p, cã th«ng tin cËp nhËt vµ dù b¸o t×nh h×nh t¬ng ®èi
chÝnh x¸c, cã ®éi ngò çn bé hiÓu biÕt vÒ thÞ trêng, ®èi t¸c,
tinh th«ng nghiÖp vô kinh doanh, héi nhËp kinh tÕ.
35
X©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ
X©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ t¹o ®iÒu kiÖn cho héi
nhËp kinh tÕ quèc tÕ thµnh c«ng. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
thµnh c«ng gãp phÇn x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. §éc
lËp vÒ kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ biÖt lËp, khÐp kÝn, tù cung tù cÊp,
tù s¶n xuÊt mäi thø ®Êt níc cÇn b»ng bÊt cø gi¸ nµo. Tù chñ
kh«ng ph¶i lµ tù quyÕt ®Þnh mét çch cøng nh¾c vµ tuyÖt ®èi,
kh«ng tÝnh ®Õn tËp qu¸n cña çc thÓ chÕ kinh tÕ - tµi chÝnh
quèc tÕ, kh«ng thùc hiÖn ®óng çc cam kÕt quèc tÕ, kh«ng quan
t©m ®Õn lîi Ých cña çc ®èi t¸c, bÊt chÊp luËt ph¸p vµ th«ng lÖ
quèc tÕ.
§éc lËp tù chñ vÒ kinh tÕ ®Æt trong mèi quan hÖ chÆt
chÏ víi ®éc lËp tù chñ vÒ chÝnh trÞ vµ çc mÆt kh¸c ®Ó t¹o
thµnh søc m¹nh ®éc lËp tù chñ ®Çy ®ñ cña ®Êt níc, kh«ng bÞ
chi phèi, lÖ thuéc vµo bªn ngoµi vÒ ®êng lèi, chÝnh s¸ch ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi; héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trªn c¬ së b¶o
®¶m chñ quyÒn quèc gia vµ lîi Ých cña d©n téc.
§éc lËp tù chñ vÒ kinh tÕ ph¶i cã thùc lùc kinh tÕ ®ñ m¹nh,
huy ®éng ®îc nguån vèn lín trong níc kÕt hîp víi nguån vèn bªn
ngoµi ®¸ng kÓ. NÒn kinh tÕ ph¶i cã søc c¹nh tranh cao vµ cã mét
c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý g¾n víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Ph¸t triÓn
36
m¹nh mét sè ngµnh, lÜnh vùc vµ s¶n phÈm kinh tÕ chñ yÕu cã
vai trß quan träng hµng ®Çu, cã hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cao
nh c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu
míi, luyÖn kim, ho¸ dÇu, than, kho¸ng s¶n, c¬ khÝ chÕ t¹o, c«ng
nghiÖp quèc phßng... X©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi
ngµy cµng ®Çy ®ñ, hiÖn ®¹i, ®ång bé b»ng çc nguån lùc, tríc
hÕt lµ nguån lùc tõ Nhµ níc, ®¸p øng tèt nh÷ng yªu cÇu ngµy
cµng lín cña s¶n xuÊt, ®êi sèng nh©n d©n vµ cña chÝnh héi nhËp
kinh tÕ quèc tÕ. VËn dông, ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ
hiÖn ®¹i; x©y dùng n¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ,
lµm chñ vµ thÝch nghi nhanh víi c«ng nghÖ míi, cã kh¶ n¨ng tù
s¸ng t¹o ra c«ng nghÖ míi cña ViÖt Nam.
Gi÷ v÷ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, x©y dùng, hoµn thiÖn
thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ph¸t
triÓn çc thµnh phÇn kinh tÕ, çc lo¹i thÞ trêng; t¨ng nhanh dù
tr÷ ngo¹i tÖ, kiÓm so¸t chÆt chÏ nî níc ngoµi; cã mét hÖ thèng
luËt ph¸p hoµn chØnh, mét m¹ng líi an sinh x· héi kh¶ thi, mét
chiÕn lîc quèc gia vÒ b¶o vÖ m«i trêng.
B¶o ®¶m an ninh l¬ng thùc quèc gia, an toµn n¨ng lîng, an
toµn tµi chÝnh - tiÒn tÖ, an toµn m«i trêng; b¶o ®¶m cho ®Êt
níc ph¸t triÓn nhanh, hiÖu qu¶, bÒn v÷ng trong bÊt cø t×nh
huèng nµo, lóc thuËn lîi còng nh lóc khã kh¨n, gÆp rñi ro.
37
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ thêng ®îc nãi gän lµ c¬ cÊu kinh
tÕ. C¬ cÊu kinh tÕ lµ ph¹m trï kinh tÕ, lµ thuéc tÝnh cña hÖ
thèng kinh tÕ, thÓ hiÖn tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn hÖ
thèng kinh tÕ cña mét quèc gia, mµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña
nã lµ tû träng cña çc bé phËn hîp thµnh, cßn b¶n chÊt cña c¬
cÊu kinh tÕ lµ quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a çc bé phËn hîp thµnh.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ viÖc chuyÓn c¬ cÊu kinh
tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c, mµ tr¹ng th¸i Êy ®îc
quyÕt ®Þnh bëi çc bé phËn hîp thµnh vµ kiÓu kÕt cÊu. Mçi
tr¹ng th¸i ®îc thÓ hiÖn tríc hÕt qua tû träng cña mçi bé phËn
cÊu thµnh nªn hÖ thèng, råi thÓ hiÖn qua tÝnh v÷ng ch¾c cña
hÖ thèng vµ chÊt lîng ph¸t triÓn cña hÖ thèng kinh tÕ.
Nh÷ng tiªu chÝ c¬ b¶n ph¶n ¸nh sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ vÜ m« bao gåm: tû träng cña çc phÇn tö c¬ cÊu cña
hÖ thèng (theo GDP, lao ®éng) vµ çc chØ tiªu chÊt lîng
(nh n¨ng suÊt lao ®éng, tiªu hao ®iÖn n¨ng trªn mét ®ång
GDP, tû lÖ hé ®ãi nghÌo, tû lÖ ngêi thÊt nghiÖp...).
C¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ thêng ®îc xem xÐt trªn çc ph¬ng
38
diÖn: c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu vïng (c¬ cÊu l·nh thæ), c¬ cÊu lao
®éng vµ c¬ cÊu thµnh phÇn.
Theo tinh thÇn NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng, c¬ cÊu
kinh tÕ níc ta tiÕp tôc chuyÓn dÞch theo híng c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
Môc tiªu phÊn ®Êu vÒ c¬ cÊu ngµnh trong GDP n¨m 2010
lµ: khu vùc n«ng nghiÖp gi¶m tõ 20,9% n¨m 2005 xuèng cßn
kho¶ng 15-16%; c«ng nghiÖp vµ x©y dùng t¨ng tõ 41% n¨m
2005 lªn 43-44%, dÞch vô t¨ng tõ 38,1% n¨m 2005 lªn 40-41%.
C¬ cÊu kinh tÕ vïng chuyÓn dÞch theo híng ph¸t huy lîi
thÕ so s¸nh cña tõng vïng. Ba vïng kinh tÕ träng ®iÓm ë miÒn
B¾c, miÒn Trung vµ miÒn Nam ®îc x©y dùng thµnh nh÷ng
trung t©m lín vÒ c«ng nghiÖp, cã c«ng nghÖ cao, trung t©m
tµi chÝnh, ng©n hµng, viÔn th«ng, trung t©m ®µo t¹o vµ y tÕ
chÊt lîng cao, trung t©m dÞch vô vËn t¶i vµ giao th«ng quèc
tÕ. Çc vïng khã kh¨n, nhÊt lµ çc vïng s©u, vïng xa, biªn giíi,
h¶i ®¶o, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè ®îc trî gióp nhiÒu
h¬n vÒ nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn. Çc vïng B¾c Trung Bé,
duyªn h¶i miÒn Trung, vïng trung du, miÒn nói B¾c Bé vµ
T©y Nguyªn, vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ vïng ®ång b»ng
s«ng Cöu Long ®Òu cã chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi nhanh vµ tÝch cùc. Thñ ®« Hµ Néi vµ thµnh phè Hå
ChÝ Minh lµ nh÷ng trung t©m lín vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh,
ng©n hµng, c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao, th¬ng m¹i, du lÞch,
hîp t¸c quèc tÕ...
C¬ cÊu lao ®éng chuyÓn dÞch tÝch cùc theo híng tØ träng
39
lao ®éng cña ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô trong
tæng sè lao ®éng x· héi t¨ng m¹nh, tØ träng lao ®éng n«ng
nghiÖp gi¶m m¹nh, chiÕm díi 50% lao ®éng x· héi vµo n¨m
2010.
C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ chuyÓn dÞch theo híng ph¸t
huy m¹nh mÏ tiÒm n¨ng cña çc thµnh phÇn kinh tÕ, çc lo¹i
h×nh tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Kinh tÕ nhµ níc ®îc s¾p
xÕp l¹i vµ ®æi míi, träng t©m lµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp
nhµ níc. Kinh tÕ tËp thÓ tiÕp tôc ®îc ®æi míi vµ ph¸t triÓn cã
hiÖu qu¶. Kinh tÕ t nh©n cã vai trß quan träng, lµ mét trong
nh÷ng ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ, ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh
vµ n¨ng ®éng. Kinh tÕ cã vèn ®Çu t níc ngoµi t¨ng trëng víi tèc
®é cao. §ang h×nh thµnh mét hÖ thèng doanh nghiÖp ViÖt
Nam nhiÒu vÒ sè lîng, cã søc c¹nh tranh cao, cã th¬ng hiÖu uy
tÝn, trong ®ã chñ lùc lµ mét sè tËp ®oµn kinh tÕ lín dùa trªn
h×nh thøc cæ phÇn.
40
níc c«ng nghiÖp
theo híng hiÖn ®¹i
NghÞ quyÕt §¹i héi X ®Ò ra nhiÖm vô "...t¹o nÒn t¶ng

®Ó ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng
nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i".
Cho ®Õn nay, çc tæ chøc quèc tÕ cha cã mét ®Þnh nghÜa
thèng nhÊt thÕ nµo lµ mét níc c«ng nghiÖp. Çch tiÕp cËn cña
çc tæ chøc quèc tÕ còng kh«ng gièng nhau vµ cßn ®ang tranh
luËn vÒ çc kh¸i niÖm: "níc c«ng nghiÖp", "níc ph¸t triÓn", "n-
íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn", "níc c«ng nghiÖp míi", "níc hËu
c«ng nghiÖp"... Cßn vÒ nh÷ng tiªu chÝ víi møc ®Þnh lîng cña
mét níc ViÖt Nam c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i vµo n¨m
2020 th× cha cã ë níc ta, nhng ®ang cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn
cøu kh¸ c«ng phu ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng tiªu chÝ cô thÓ, ®ßi hái
mét sè thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó hoµn thµnh.
NghÞ quyÕt §¹i héi VIII cña §¶ng ghi: "Môc tiªu cña c«ng
nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ x©y dùng níc ta thµnh mét níc c«ng
nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp
lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng,
41
an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n
minh".
NghÞ quyÕt §¹i héi ®Þnh híng, tõ nay ®Õn n¨m 2020, môc
tiªu phÊn ®Êu lµ:
"Lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn lóc ®ã sÏ ®¹t tr×nh ®é t¬ng ®èi
hiÖn ®¹i, phÇn lín lao ®éng thñ c«ng ®îc thay thÕ b»ng lao
®éng sö dông m¸y mãc, ®iÖn khÝ ho¸ c¬ b¶n ®îc thùc hiÖn
trong c¶ níc, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt
kinh doanh cao h¬n nhiÒu so víi hiÖn nay. GDP t¨ng tõ 8 ®Õn
10 lÇn so víi n¨m 1990. Trong c¬ cÊu kinh tÕ, tuy n«ng nghiÖp
tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh, song c«ng nghiÖp vµ dÞch vô sÏ
chiÕm tØ träng rÊt lín trong GDP vµ trong lao ®éng x· héi.
Khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ
vËn dông ®îc nhiÒu thµnh tùu míi nhÊt cña cuéc çch m¹ng
khoa häc vµ c«ng nghÖ. Khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n cã kh¶
n¨ng lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng h×nh th¸i ý thøc x· héi míi.
Sù ph¸t triÓn cña khoa häc ®ñ søc cung cÊp luËn cø cho viÖc
ho¹ch ®Þnh çc chÝnh s¸ch, chiÕn lîc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn.
VÒ quan hÖ s¶n xuÊt, chÕ ®é së h÷u, c¬ chÕ qu¶n lý vµ
chÕ ®é ph©n phèi g¾n kÕt víi nhau, ph¸t huy ®îc çc nguån
lùc, t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ, thùc
hiÖn c«ng b»ng x· héi.
Kinh tÕ nhµ níc thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o vµ cïng víi
kinh tÕ hîp t¸c x· trë thµnh nÒn t¶ng trong nÒn kinh tÕ. Kinh
tÕ ç thÓ, tiÓu chñ, kinh tÕ t b¶n t nh©n chiÕm tØ träng ®¸ng
kÓ...
42
VÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸, nh©n d©n cã cuéc sèng
no ®ñ, cã nhµ ë t¬ng ®èi tèt, cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ ®i l¹i,
häc hµnh, ch÷a bÖnh, cã møc hëng thô v¨n ho¸ kh¸. Quan hÖ x·
héi lµnh m¹nh, lèi sèng v¨n minh, gia ®×nh h¹nh phóc".
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ghi: "...rót ng¾n qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, coi kinh tÕ tri
thøc lµ yÕu tè quan träng cña nÒn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸,
hiÖn ®¹i ho¸. Ph¸t triÓn m¹nh çc ngµnh vµ s¶n phÈm kinh tÕ
cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao dùa nhiÒu vµo tri thøc; kÕt hîp viÖc sö
dông nguån vèn tri thøc cña con ngêi ViÖt Nam víi tri thøc míi
nhÊt cña nh©n lo¹i. Coi träng c¶ sè lîng vµ chÊt lîng t¨ng trëng
kinh tÕ trong mçi bíc ph¸t triÓn cña ®Êt níc, ë tõng vïng, tõng
®Þa ph¬ng, trong tõng dù ¸n kinh tÕ - x· héi".
VÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, NghÞ quyÕt §¹i héi X
cña §¶ng chØ râ: §Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸
n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, gi¶i quyÕt ®ång bé çc vÊn ®Ò
n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n; Ph¸t triÓn nhanh h¬n
c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô; Ph¸t triÓn kinh tÕ vïng; Ph¸t
triÓn kinh tÕ biÓn; ChuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng, c¬ cÊu c«ng
nghÖ; b¶o vÖ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn quèc gia, c¶i
thiÖn m«i trêng tù nhiªn.
Nh vËy, cã thÓ bíc ®Çu quan niÖm trªn nh÷ng nÐt lín vÒ
mét níc ViÖt Nam c¬ b¶n trë thµnh níc c«ng nghiÖp theo híng
hiÖn ®¹i nh sau:
43
- Lùc lîng s¶n xuÊt ®¹t tr×nh ®é t¬ng ®èi hiÖn ®¹i. N¨ng
suÊt, chÊt lîng lao ®éng vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ t¨ng
kh¸. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc g¾n víi ph¸t triÓn
kinh tÕ tri thøc, ¸p dông thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ hiÖn
®¹i, cã ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý nhµ níc hiÖn ®¹i. N¨ng lùc
khoa häc vµ c«ng nghÖ ®¹t tr×nh ®é cao trong khu vùc. Tæng
GDP/ n¨m vµ GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi/ n¨m t¨ng víi tèc ®é
nhanh, liªn tôc. C¬ cÊu kinh tÕ hiÖn ®¹i, tØ träng c«ng
nghiÖp vµ dÞch vô trong GDP t¨ng nhanh h¬n tØ träng n«ng
nghiÖp. C«ng nghiÖp chÕ biÕn chiÕm phÇn lín tæng gi¸ trÞ
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. XuÊt khÈu hµng chÕ t¸c chiÕm tØ lÖ
cao trong tæng xuÊt khÈu hµng ho¸, tØ lÖ xuÊt khÈu hµng
c«ng nghÖ cao ngµy cµng lín trong tæng xuÊt khÈu hµng chÕ
t¸c. C¬ së vËt chÊt kü thuËt, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ vµ x·
héi hiÖn ®¹i, hÖ thèng dÞch vô cã chÊt lîng cao. Níc ta trë
thµnh mét quèc gia m¹nh vÒ kinh tÕ biÓn trong khu vùc.
Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n
xuÊt.
- Ph¸t triÓn x· héi bÒn v÷ng. Tèc ®é t¨ng d©n sè gi¶m,
GDP/ ngêi ®¹t møc trung b×nh cña khèi ASEAN. HÖ thèng an
sinh x· héi ®îc b¶o ®¶m. ChØ sè ph¸t triÓn con ngêi ë thø h¹ng
cao cña thÕ giíi (thu nhËp, tr×nh ®é häc vÊn, tuæi thä). Nguån
nh©n lùc ®îc ®µo t¹o cã kü n¨ng vµ chÊt lîng tèt. X· héi æn
®Þnh. NÕp sèng x· héi lµnh m¹nh, v¨n minh. Quèc phßng, an
ninh ®îc b¶o ®¶m.
- Møc ®é héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ s©u vµ æn ®Þnh. Gi¸
44
trÞ vµ tèc ®é xuÊt khÈu hµng ho¸, dÞch vô, thu hót vèn FDI
t¨ng nhanh.
- M«i trêng sinh th¸i ®îc b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn. Çc tµi
nguyªn quèc gia, nhÊt lµ ®Êt, rõng, kho¸ng s¶n, dÇu khÝ... ®îc
qu¶n lý tèt. Çc chÊt th¶i trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ë c¶ thµnh
thÞ vµ n«ng th«n ®îc xö lý theo c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
45
TËp ®oµn kinh tÕ
TËp ®oµn kinh tÕ lµ mét tæ hîp hay mét nhãm çc c«ng ty
cã t çch ph¸p nh©n ë nhiÒu tÇng nÊc kh¸c nhau (bao gåm c«ng
ty mÑ, c«ng ty con, c«ng ty ch¸u vµ çc doanh nghiÖp liªn kÕt
kh¸c) ho¹t ®éng trong mét ngµnh hay mét sè ngµnh, cã quan hÖ
liªn kÕt víi nhau trªn c¬ së lîi Ých. Trong c¬ cÊu cña tËp ®oµn
kinh tÕ thêng cã mét hoÆc mét sè c«ng ty mÑ n¾m quyÒn chi
phèi ho¹t ®éng cña c«ng ty con vÒ tµi chÝnh vµ chiÕn lîc ph¸t
triÓn.
Nh vËy, b¶n th©n tËp ®oµn kinh tÕ kh«ng cã t çch ph¸p
nh©n, c«ng ty mÑ vµ mçi doanh nghiÖp thµnh viªn lµ çc ph¸p
nh©n ®éc lËp. Çc c«ng ty thµnh viªn cã t çch ph¸p nh©n, h¹ch
to¸n ®éc lËp víi c«ng ty mÑ. Tuy nhiªn, hiÖn nay, trong thùc tÕ
thµnh lËp çc tËp ®oµn kinh tÕ, nhiÒu trêng hîp tªn c«ng ty
mÑ lÊy trïng tªn cña tËp ®oµn, do ®ã, dÔ dÉn ®Õn sù lÇm t-
ëng tËp ®oµn kinh tÕ cã t çch ph¸p nh©n.
§Æc ®iÓm chung cña çc tËp ®oµn kinh tÕ lµ quy m« lín
híng vµo môc tiªu t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ tèi ®a ho¸ lîi
nhuËn trong tËp ®oµn; ho¹t ®éng kinh doanh ®a ngµnh, nhng
cã ngµnh kinh doanh chñ ®¹o; cã c¬ cÊu së h÷u ®a d¹ng; liªn
46
kÕt néi bé chñ yÕu th«ng qua quan hÖ ®Çu t, gãp vèn. Çc
c«ng ty con cã thÓ ®Çu t vèn vµo çc c«ng ty ë cÊp thø ba,
thËm chÝ ®Çu t ngîc trë l¹i c«ng ty mÑ (thêng rÊt Ýt x¶y ra).
ViÖc h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ cho phÐp ph¸t huy lîi
thÕ cña kinh tÕ quy m« lín; khai th¸c u thÕ vÒ th¬ng hiÖu,
ho¹t ®éng xóc tiÕn, hÖ thèng dÞch vô ®Çu vµo, ®Çu ra vµ
dÞch vô chung cña c¶ tËp ®oµn. Mèi liªn kÕt trong tËp ®oµn
t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çc doanh nghiÖp thµnh viªn tËp
®oµn thèng nhÊt ph¬ng híng, chiÕn lîc trong ph¸t triÓn kinh
doanh vµ c¹nh tranh víi çc tËp ®oµn kinh tÕ kh¸c, ®Æc biÖt
lµ çc tËp ®oµn xuyªn quèc gia. Nhê u thÕ cña liªn kÕt tËp
®oµn nªn søc m¹nh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña tõng
doanh nghiÖp thµnh viªn trong tËp ®oµn ®îc t¨ng cêng, cho
phÐp huy ®éng ®îc çc nguån lùc vËt chÊt, lao ®éng vµ nguån
vèn trong x· héi vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o ra sù hç
trî cho viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt. TËp ®oµn kinh tÕ
cã thÓ l¹m dông vÞ thÕ ®éc quyÒn trong kinh doanh, thèng
lÜnh thÞ trêng, v× vËy cÇn cã chÝnh s¸ch vµ çc biÖn ph¸p phï
hîp ®Ó kiÓm so¸t ®éc quyÒn kinh doanh, b¶o ®¶m m«i trêng
c¹nh tranh lµnh m¹nh.
ë níc ta, chñ tr¬ng h×nh thµnh tËp ®oµn kinh tÕ ®îc b¾t
®Çu tõ Héi nghÞ Trung ¬ng 7, kho¸ VII, víi ®Þnh híng "h×nh
thµnh mét sè tæ chøc kinh tÕ lín víi môc ®Ých tÝch tô, tËp
trung cao vÒ vèn, ®ñ søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng thÕ giíi". Thñ
tíng ChÝnh phñ ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh 91/TTg ngµy 7-3-
1994 vÒ "thÝ ®iÓm thµnh lËp mét sè tæng c«ng ty theo m«
47
h×nh tËp ®oµn kinh doanh". NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ¬ng
3, khãa IX vÒ tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng
cao hiÖu qu¶ doanh nghiÖp nhµ níc ®· kh¼ng ®Þnh "h×nh
thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së çc tæng c«ng ty
nhµ níc, cã sù tham gia cña çc thµnh phÇn kinh tÕ, kinh doanh
®a ngµnh, trong ®ã cã ngµnh kinh doanh chÝnh, chuyªn m«n
ho¸ cao vµ gi÷ vai trß chi phèi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n,
cã quy m« rÊt lín vÒ vèn... ThÝ ®iÓm h×nh thµnh tËp ®oµn
kinh tÕ trong mét sè lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn, cã thÕ m¹nh, cã
kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ®Ó c¹nh tranh vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
cã hiÖu qu¶...".
V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng chØ râ: "Thóc ®Èy viÖc h×nh
thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh, tÇm cì khu vùc, cã sù
tham gia cæ phÇn cña Nhµ níc, cña t nh©n trong vµ ngoµi níc".
HiÖn nay, mét sè tæng c«ng ty lín ®· ®îc tæ chøc thµnh
tËp ®oµn nh TËp ®oµn Than vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam, TËp
®oµn DÖt - May ViÖt Nam, TËp ®oµn Bu chÝnh ViÔn th«ng
ViÖt Nam, TËp ®oµn C«ng nghiÖp tµu thuû ViÖt Nam.
48
N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia
N¨ng lùc c¹nh tranh nãi chung ®îc ®Þnh nghÜa trªn ba cÊp
®é kh¸c nhau: n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia, n¨ng lùc c¹nh tranh
doanh nghiÖp vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, dÞch vô.
Mét nÒn kinh tÕ cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao ph¶i cã nhiÒu
doanh nghiÖp cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao, víi nhiÒu s¶n phÈm
vµ dÞch vô cã lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ trêng.
N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia ®îc x¸c ®Þnh lµ n¨ng lùc cña
mét nÒn kinh tÕ t¨ng trëng bÒn v÷ng, thu hót ®Çu t tèt, b¶o
®¶m æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n.
DiÔn ®µn Kinh tÕ thÕ giíi (WEF) sö dông 8 nhãm tiªu chÝ sau
®©y ®Ó ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia:
- Møc ®é më cöa cña nÒn kinh tÕ. WEF sö dông çc tiªu
chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é héi nhËp cña nÒn kinh tÕ vµo nÒn kinh
tÕ thÕ giíi vµ møc ®é tù do ho¸ ngo¹i th¬ng vµ ®Çu t, nh: thuÕ
quan vµ hµng rµo phi thuÕ quan; møc ®é u tiªn cho xuÊt khÈu,
tÝn dông xuÊt khÈu vµ b¶o hiÓm; chÝnh s¸ch tû gi¸; ®Çu t trùc
tiÕp níc ngoµi;
- Vai trß cña Nhµ níc, bao gåm møc ®é can thiÖp cña
chÝnh phñ vµo kinh doanh; tÝnh c«ng khai, minh b¹ch cña çc
49
quy ®Þnh; møc ®é quan liªu cña bé m¸y; n¨ng lùc nh©n viªn
c«ng vô; chÊt lîng çc dÞch vô c«ng; g¸nh nÆng thuÕ vµ trèn
thuÕ; quy m« chÝnh phñ vµ chi tiªu chÝnh phñ; chÝnh s¸ch tµi
kho¸...;
- Vai trß cña çc thÞ trêng tµi chÝnh trong nç lùc hç trî ph¸t
triÓn vµ tiªu dïng; hiÖu qu¶ cña çc tæ chøc trung gian tµi
chÝnh trong viÖc chuyÓn tiÕt kiÖm thµnh vèn ®Çu t; møc ®é
rñi ro tµi chÝnh vµ ph©n lo¹i tÝn dông quèc gia; ®Çu t...;
- M«i trêng c«ng nghÖ, thÓ hiÖn qua t×nh h×nh nghiªn cøu
vµ øng dông (R&D), tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ kiÕn thøc tÝch
luü ®îc...;
- KÕt cÊu h¹ tÇng th«ng qua çc chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ hÖ
thèng giao th«ng, m¹ng viÔn th«ng, bÕn b·i, kho tµng vµ çc
®iÒu kiÖn ph©n phèi...;
- ChÊt lîng qu¶n trÞ kinh doanh, gåm chiÕn lîc c¹nh tranh,
qu¶n trÞ s¶n phÈm, qu¶n trÞ chÊt lîng, qu¶n trÞ tµi chÝnh, qu¶n
trÞ nh©n lùc vµ kh¶ n¨ng tiÕp thÞ;
- HiÖu qu¶ vµ tÝnh linh ho¹t cña thÞ trêng lao ®éng, thÓ
hiÖn qua çc chØ sè vÒ tay nghÒ vµ n¨ng suÊt, chÊt lîng nguån
nh©n lùc, ®µo t¹o nghÒ; tÝnh linh ho¹t trong quy chÕ ®iÒu
tiÕt, hiÖu qu¶ cña çc ch¬ng tr×nh x· héi; çc quan hÖ nghÒ
nghiÖp (b·i c«ng, søc m¹nh ®µm ph¸n cña tËp thÓ lao ®éng...);
- M«i trêng ph¸p lý bao gåm tÝnh ®óng ®¾n cña çc quy
®Þnh ph¸p lý; tÝnh ®ång bé vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng luËt
ph¸p, nhÊt lµ çc chØ sè ®¸nh gi¸ vÒ chÝnh s¸ch kiÓm so¸t
®éc quyÒn; vÊn ®Ò b¶o hé quyÒn së h÷u vµ møc ®é rñi ro bÞ
50
tíc ®o¹t c¬ héi kinh doanh, hiÖu lùc thi hµnh çc hîp ®ång th-
¬ng m¹i, tho¶ thuËn víi chÝnh phñ; çc c«ng cô ph¸p lý khiÕu
kiÖn çc c¬ quan hµnh chÝnh, c¶nh s¸t vµ phßng chèng téi
ph¹m...
Hµng n¨m, WEF sö dông çc tiªu chÝ c¬ b¶n trªn ®©y ®Ó
thùc hiÖn kh¶o s¸t kho¶ng 40.000 c«ng ty trªn toµn cÇu ®Ó
xÕp lo¹i n¨ng lùc c¹nh tr¹nh quèc gia. Trong thùc tÕ, viÖc xÕp
h¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña çc quèc gia ®îc nhiÒu tæ chøc
nghiªn cøu thùc hiÖn, theo ph¬ng ph¸p luËn t¬ng tù nh nhau nh-
ng c¬ së d÷ liÖu vµ träng sè cña çc chØ sè kh¸c nhau, ph¶n ¸nh
nh÷ng quan ®iÓm häc thuËt nhÊt ®Þnh, nªn kÕt qu¶ ®¸nh gi¸
cã thÓ chØ trïng hîp vÒ xu thÕ, song thø bËc cô thÓ kh«ng
hoµn toµn gièng nhau mµ cã thÓ cã nh÷ng xª dÞch nhÊt ®Þnh.
VÞ trÝ xÕp h¹ng cña mét níc ë vµo mét thêi ®iÓm nµo ®ã
kh«ng chØ phô thuéc vµo nç lùc cña tõng níc mµ cßn ph¶n ¸nh
t¬ng quan so s¸nh nç lùc ®ã víi c¶i çch cña çc níc kh¸c ®îc
xÕp h¹ng. V× vËy, cã thÓ mét níc cã tiÕn bé nhng vÉn bÞ tôt
h¹ng v× çc níc kh¸c cßn cã tiÕn bé nhanh h¬n. Çc nhµ ®Çu t
quèc tÕ rÊt quan t©m ®Õn çch xÕp h¹ng vµ çc chØ sè vÒ
n¨ng lùc c¹nh tranh nµy ®Ó tham kh¶o trong qu¸ tr×nh quyÕt
®Þnh ®Çu t.
N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia cña ViÖt Nam ®îc çc tæ chøc
quèc tÕ b¾t ®Çu xÕp h¹ng tõ n¨m 1997 khi hä cã ®îc nh÷ng sè
liÖu vµ tû lÖ tr¶ lêi tèi thiÓu cña çc doanh nghiÖp ®îc pháng
vÊn.
N¨m 2005, xÕp h¹ng cña ViÖt Nam lµ 81 trªn 117 nÒn
51
kinh tÕ, trong khi Th¸i Lan xÕp thø 36 vµ Trung Quèc xÕp thø
49. Trong çc nhãm chØ tiªu, ViÖt Nam cã thø h¹ng cao ë çc
nhãm chØ tiªu vÒ kinh tÕ vÜ m«, song çc nhãm chØ tiªu vÒ
çc thÓ chÕ c«ng, chi phÝ kinh doanh vÒ thêi gian vµ tiÒn b¹c
vµ çc chØ tiªu vÒ khoa häc c«ng nghÖ ®îc ®¸nh gi¸ thÊp vµ
chËm cã c¶i tiÕn trong thùc tÕ.
Çc nghiªn cøu vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña çc s¶n phÈm vµ
dÞch vô còng nh vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña çc doanh nghiÖp
cña ViÖt Nam còng cho thÊy n¨ng lùc c¹nh tranh cña ta cßn
thÊp vµ cha æn ®Þnh. Lîi thÕ vÒ lao ®éng còng bÞ gi¶m dÇn
do tû lÖ vµ chÊt lîng ®µo t¹o cßn thÊp vµ thiÕu nh÷ng lao
®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao. Çc s¶n phÈm vµ dÞch vô
cña ViÖt Nam ®ang bÞ c¹nh tranh rÊt gay g¾t, ®ßi hái cã
nh÷ng nç lùc lín ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m« ®Ó gi÷ v÷ng vÞ
trÝ, thÞ phÇn vµ tiÕn tíi cã c¶i thiÖn trong xÕp h¹ng.
52
ChÕ ®é, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch kinh tÕ
Theo nghÜa hÑp, chÕ ®é kinh tÕ lµ mét hÖ thèng quy t¾c

hµnh vi kiÓm so¸t con ngêi trong çc ho¹t ®éng kinh tÕ, nh: chÕ
®é chi phÝ giao dÞch (tiÒn tÖ, thÞ trêng, hµng giao hÑn ngµy);
chÕ ®é gi¶i quyÕt çc rñi ro gi÷a nh÷ng ngêi së h÷u çc yÕu tè
(nh hîp ®ång, chÕ ®é ph©n chia, c«ng ty, b¶o hiÓm...); chÕ ®é
liªn quan ®Õn quyÒn ç nh©n (quyÒn vÒ tµi s¶n, nguån gèc...);
chÕ ®é x¸c lËp khung s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm vµ dÞch
vô c«ng céng (trêng häc, tr¹m thÝ nghiÖm n«ng nghiÖp v.v..).
Theo nghÜa réng, chÕ ®é kinh tÕ lµ hÖ thèng quan hÖ
kinh tÕ ®îc x©y dùng trªn nÒn mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt
nhÊt ®Þnh, thÓ hiÖn tÝnh chÊt vµ h×nh thøc së h÷u ®èi víi t
liÖu s¶n xuÊt, çc nguyªn t¾c s¶n xuÊt, ph©n phèi vµ tiªu dïng
s¶n phÈm, tæ chøc qu¶n lý nÒn kinh tÕ. Nãi çch kh¸c, chÕ ®é
kinh tÕ lµ quy t¾c tæ chøc vµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ - x·
héi do tÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Loµi ngêi
®· tr¶i qua ba lo¹i chÕ ®é kinh tÕ - x· héi dùa trªn së h÷u t
nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt: x· héi n« lÖ, x· héi phong kiÕn vµ x·
héi t b¶n chñ nghÜa. Cã ba lo¹i chÕ ®é kinh tÕ - x· héi dùa trªn
nÒn t¶ng c«ng h÷u: x· héi nguyªn thuû, x· héi x· héi chñ nghÜa
53
vµ x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Khi sö dông kh¸i niÖm chÕ ®é
kinh tÕ víi ý nghÜa nh trªn th× nã cã nghÜa nh ph¬ng thøc s¶n
xuÊt x· héi, hoÆc nh h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi.
Tõ c¬ chÕ, gèc tõ tiÕng Hy L¹p, cã nghÜa lµ cÊu t¹o vµ
nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¸y mãc. Giíi sinh vËt häc vµ giíi y
häc dïng kh¸i niÖm c¬ chÕ ®Ó biÓu thÞ ph¬ng thøc liªn hÖ t¸c
dông vµ ®iÒu tiÕt qua l¹i gi÷a çc c¬ quan trong c¬ thÓ cã sù
thay ®æi sinh lý hoÆc bÖnh lý. C¬ chÕ kinh tÕ biÓu thÞ quan
hÖ chÕ íc vµ chøc n¨ng cña mèi liªn hÖ vµ t¸c dông qua l¹i lÉn
nhau gi÷a çc yÕu tè cÊu thµnh mét thÓ chÕ kinh tÕ nhÊt
®Þnh. C¬ chÕ kinh tÕ ph¸t huy t¸c dông trong vËn hµnh thÓ
chÕ kinh tÕ, nªn cßn ®îc gäi lµ c¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ.
ë tÇm vÜ m«, c¬ chÕ kinh tÕ chÝnh lµ hÖ thèng çc quy
t¾c b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng kinh tÕ th«ng suèt. V× vËy, khi
kh¶o s¸t c¬ chÕ kinh tÕ, kh«ng chØ chó ý c¬ chÕ vËn hµnh
cña yÕu tè cÊu thµnh cña nã, mµ cßn ph¶i chó ý nhiÒu h¬n
®Õn mèi liªn hÖ vµ t¸c dông cña çc yÕu tè cÊu thµnh trong
tæng thÓ vËn hµnh kinh tÕ.
Nh vËy, kh¸i niÖm c¬ chÕ kinh tÕ bao hµm ba néi dung:
c¬ chÕ kinh tÕ gåm çc chÕ ®Þnh ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh kinh
tÕ; c¬ chÕ kinh tÕ ph¸t huy t¸c dông qua sù t¬ng t¸c gi÷a çc
yÕu tè cÊu thµnh; c¬ chÕ kinh tÕ vËn hµnh vµ ph¸t huy t¸c
dông theo mét ph¬ng thøc nhÊt ®Þnh, cã quy luËt.
C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ çc quy t¾c ®iÒu chØnh çc
hµnh vi, ho¹t ®éng kinh tÕ cña çc ç nh©n vµ tæ chøc kinh tÕ;
54
lµ hÖ thèng çc biÖn ph¸p, h×nh thøc, çch thøc tæ chøc, ®iÒu
khiÓn nh»m duy tr× çc mèi quan hÖ kinh tÕ ph¸t triÓn phï hîp
víi nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan theo môc tiªu ®· x¸c
®Þnh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña tõng giai ®o¹n
ph¸t triÓn.
C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn hiÖu
qu¶ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n; do vËy, hiÖu qu¶
kinh tÕ x· héi lµ mét trong nh÷ng tiªu chuÈn quan träng ®¸nh
gi¸ tÝnh ®óng ®¾n cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ.
C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cã thÓ ®îc xem xÐt ë nhiÒu gãc
®é kh¸c nhau: trong hÖ thèng kinh tÕ vÜ m« tån t¹i kh¸i niÖm
c¬ chÕ thÞ trêng vµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung, c¬ chÕ ®iÒu
tiÕt vÜ m«; tÇm vi m« tån t¹i c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt...
C¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung cã ®Æc trng c¬ b¶n lµ mäi
ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi ®Òu theo mét kÕ ho¹ch thèng nhÊt tõ
trung t©m, nhÊn m¹nh quan ®iÓm hiÖn vËt, kh«ng coi träng
çc quy luËt kinh tÕ, xem nhÑ h¹ch to¸n kinh doanh.
C¬ chÕ thÞ trêng lµ toµn bé nh÷ng h×nh thøc vµ ph¬ng
ph¸p ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ theo çc quy luËt cña nÒn kinh tÕ
thÞ trêng, nhÊn m¹nh çc quan hÖ tiÒn tÖ, gi¸ trÞ, h¹ch to¸n
kinh tÕ; nhÊn m¹nh tÝnh n¨ng ®éng vµ quyÒn tù quyÕt cña
çc ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së.
ChÝnh s¸ch kinh tÕ lµ s¸ch lîc vµ biÖn ph¸p do ChÝnh phñ
sö dông ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ph¸t
triÓn ®Êt níc. ë tÇm vÜ m«, ChÝnh phñ thêng cã chÝnh s¸ch
®Ó æn ®Þnh gi¸ c¶, c©n b»ng thanh to¸n, b¶o ®¶m viÖc lµm,
55
t¨ng trëng kinh tÕ, sö dông cã hiÖu qu¶ çc tµi nguyªn, c¶i
thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. ë tÇm vi m«, cã chÝnh s¸ch khu
vùc, chÝnh s¸ch c¹nh tranh vµ chÝnh s¸ch nh©n lùc. Nh vËy,
chÝnh s¸ch do chÝnh phñ çc níc lËp ra bao gåm hai thµnh tè
c¬ b¶n: ®Þnh híng chñ tr¬ng vµ çc gi¶i ph¸p triÓn khai ®Ó
thùc hiÖn çc chñ tr¬ng.
Cã bèn yªu cÇu ®Æc biÖt quan träng trong viÖc x¸c lËp
vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ: chÆt chÏ, minh b¹ch,
bÒn v÷ng vµ vÒ tæ chøc. Yªu cÇu chÆt chÏ ®ßi hái çc quyÕt
®Þnh chÝnh s¸ch cÇn ®îc h×nh thµnh nhÊt qu¸n vÒ néi dung,
cã ®ñ nguån tµi chÝnh b¶o ®¶m cho viÖc triÓn khai çc néi
dung chÝnh s¸ch ®ã. Yªu cÇu minh b¹ch ®ßi hái çc chÝnh
s¸ch ban hµnh ph¶i râ rµng vÒ néi dung vµ ph¬ng thøc triÓn
khai; mäi ®èi tîng liªn quan ®îc tiÕp cËn b×nh ®¼ng vÒ néi
dung vµ çch thô hëng. Yªu cÇu bÒn v÷ng ®ßi hái chÝnh s¸ch
ban hµnh ®¹t mét chu kú sèng dµi, tr¸nh t×nh tr¹ng néi dung
chÝnh s¸ch ®i ngîc l¹i çc chñ tr¬ng chÝnh trÞ hoÆc çc gi¶i
ph¸p chÝnh s¸ch ®i ngîc l¹i t tëng chÝnh s¸ch. Yªu cÇu cuèi
cïng ®ßi hái sù ®ång bé cña néi dung chÝnh s¸ch víi tæ chøc bé
m¸y lµm chÝnh s¸ch.
Mét c¬ chÕ lËp vµ ®iÒu phèi chÝnh s¸ch ho¹t ®éng tèt
ph¶i thùc hiÖn hiÖu qu¶ Ýt nhÊt n¨m nhiÖm vô sau: thiÕt lËp
®îc mét hÖ thèng thu thËp, xö lý th«ng tin hiÖu qu¶; hÖ thèng
nµy cã thÓ c¶nh b¸o sím cho chÝnh phñ çc th«ng tin vÒ vÊn
®Ò cÇn quyÕt ®Þnh; cã c¬ chÕ b¶o ®¶m tham kh¶o ®Çy ®ñ
ý kiÕn cña mäi c¬ quan vµ ban, ngµnh cã liªn quan tíi vÊn ®Ò
56
chÝnh s¸ch; tæ chøc çc ph©n tÝch hç trî vµ xem xÐt thËn
träng çc kh¶ n¨ng lùa chän chÝnh s¸ch; so¹n th¶o vµ phæ biÕn
çc quyÕt ®Þnh; gi¸m s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ theo dâi s¸t
çc bíc tiÕn triÓn tiÕp theo.
Qu¸ tr×nh x¸c lËp chÝnh s¸ch gåm nh÷ng bíc c¬ b¶n: nhËn
biÕt vÊn ®Ò chÝnh s¸ch; quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch vµ lËp kÕ
ho¹ch s¬ bé; x¸c lËp v¨n b¶n chÝnh s¸ch (®Þnh d¹ng vµ so¹n th¶o
v¨n b¶n, kiÓm tra, rµ so¸t vµ hÖ thèng ho¸ çc v¨n b¶n, phª
chuÈn); tæ chøc thùc hiÖn (®iÒu chØnh tæ chøc bé m¸y, tæ
chøc phèi thuéc, kiÓm tra, kiÓm so¸t, gi¸m s¸t ®iÒu chØnh m©u
thuÉn, tæ chøc th«ng tin, bè trÝ tµi chÝnh, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶
chÝnh s¸ch).
57
KÕt cÊu h¹ tÇng
KÕt cÊu h¹ tÇng lµ toµn bé hÖ thèng c¬ së vËt chÊt - kü

thuËt nÒn t¶ng b¶o ®¶m cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi vµ
b¶o vÖ m«i trêng.
Tïy theo çch tiÕp cËn mµ kÕt cÊu h¹ tÇng ®îc ph©n lo¹i
nh sau:
TiÕp cËn theo c«ng dông trùc tiÕp, cã kÕt cÊu h¹ tÇng
kinh tÕ vµ kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi. KÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ lµ
toµn bé c¬ së h¹ tÇng b¶o ®¶m trùc tiÕp cho ph¸t triÓn kinh tÕ,
quèc phßng, an ninh, gåm m¹ng líi giao th«ng vËn t¶i; m¹ng líi
cÊp tho¸t níc, ®iÖn, khÝ; m¹ng líi bu chÝnh - viÔn th«ng,
th«ng tin liªn l¹c, hÖ thèng thuû lîi... KÕt cÊu h¹ tÇng x· héi lµ
toµn bé c¬ së h¹ tÇng b¶o ®¶m trùc tiÕp cho ph¸t triÓn x· héi
gåm: nhµ ë, çc c¬ së trêng häc, y tÕ, v¨n ho¸; c¬ së nghiªn cøu
khoa häc; c«ng tr×nh c«ng céng; c¬ së vµ c«ng tr×nh b¶o vÖ
m«i trêng...
TiÕp cËn theo ý nghÜa vËt chÊt vµ phi vËt chÊt, cã kÕt
cÊu h¹ tÇng cøng vµ kÕt cÊu h¹ tÇng mÒm: kÕt cÊu h¹ tÇng
cøng lµ toµn bé c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt b¶o ®¶m ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi, quèc phßng, an ninh. KÕt cÊu h¹ tÇng mÒm lµ toµn
58
bé c¬ së luËt ph¸p, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, th«ng tin g¾n víi trÝ
tuÖ con ngêi, b¶o ®¶m ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, quèc phßng,
an ninh.
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng lµ hÖ thèng nh÷ng
môc tiªu, chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n, cã tÝnh chÊt dµi h¹n
vÒ ph¸t triÓn m¹ng líi kÕt cÊu h¹ tÇng (gåm c¶ kÕt cÊu h¹
tÇng kinh tÕ vµ kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi), b¶o ®¶m thùc thi
nh÷ng môc tiªu chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n-
íc.
Quy ho¹ch ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng lµ cô thÓ ho¸ chiÕn
lîc ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng: luËn chøng, lùa chän ph¬ng ¸n
ph¸t triÓn vµ ph©n bè m¹ng líi kÕt cÊu h¹ tÇng trªn çc vïng
l·nh thæ trong giai ®o¹n tõ 10 ®Õn 20 n¨m trë lªn; c©n ®èi
tæng thÓ gi÷a çc môc tiªu vµ çc ®iÒu kiÖn thùc hiÖn ®Ó
lµm c¬ së cho viÖc lËp çc kÕ ho¹ch bao gåm: luËn chøng vÒ
nhu cÇu ph¸t triÓn vµ ph©n bè kÕt cÊu h¹ tÇng xuÊt ph¸t tõ
môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; ®¸nh gi¸, dù b¸o çc yÕu tè
ph¸t triÓn; ®Æc biÖt chó träng yÕu tè thÞ trêng vµ n¨ng lùc
c¹nh tranh trong bèi c¶nh héi nhËp, yÕu tè tiÕn bé khoa häc kü
thuËt; luËn chøng çc ph¬ng ¸n ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng trªn
ph¹m vi c¶ níc vµ çc vïng l·nh thæ; luËn chøng çc gi¶i ph¸p vµ
tæ chøc thùc hiÖn, çc c«ng tr×nh ®Çu t vµ thø tù u tiªn.
59
Doanh nghiÖp cæ phÇn
Doanh nghiÖp cæ phÇn lµ doanh nghiÖp tæ chøc díi h×nh

thøc c«ng ty cæ phÇn, cã çc ®Æc trng sau ®©y:
- Vèn ®iÒu lÖ (lµ sè vèn do çc cæ ®«ng gãp vµo c«ng ty
vµ ®îc ghi vµo ®iÒu lÖ) ®îc chia thµnh nhiÒu phÇn b»ng
nhau gäi lµ cæ phÇn;
- Ngêi së h÷u cæ phÇn gäi lµ cæ ®«ng, cã thÓ lµ tæ chøc
hoÆc ç nh©n; sè lîng cæ ®«ng trong c«ng ty cæ phÇn tèi
thiÓu lµ ba (theo quy ®Þnh cña LuËt Doanh nghiÖp) vµ kh«ng
h¹n chÕ sè lîng tèi ®a;
- Cæ ®«ng chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ çc kho¶n nî vµ
nghÜa vô tµi s¶n kh¸c cña doanh nghiÖp trong ph¹m vi sè vèn
®· gãp vµo doanh nghiÖp;
- Cæ ®«ng cã quyÒn tù do chuyÓn nhîng cæ phÇn cña
m×nh cho ngêi kh¸c (trõ mét sè trêng hîp cæ ®«ng së h÷u cæ
phÇn u ®·i biÓu quyÕt, cæ ®«ng s¸ng lËp trong thêi h¹n 3 n¨m
kÓ tõ khi c«ng ty thµnh lËp).
- C¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý cña c«ng ty cæ phÇn gåm cã §¹i
héi ®ång cæ ®«ng, Héi ®ång qu¶n trÞ, Gi¸m ®èc hoÆc Tæng
gi¸m ®èc; trong ®ã: §¹i héi ®ång cæ ®«ng lµ c¬ quan quyÕt
60
®Þnh cao nhÊt cña c«ng ty cæ phÇn; Héi ®ång qu¶n trÞ lµ c¬
quan qu¶n lý c«ng ty; Gi¸m ®èc hoÆc Tæng gi¸m ®èc lµ ngêi
®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh doanh hµng ngµy cña c«ng ty.
- C«ng ty cæ phÇn cã Ban kiÓm so¸t do §¹i héi ®ång cæ
®«ng bÇu ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng kiÓm tra, kiÓm so¸t, gi¸m
s¸t ho¹t ®éng cña bé m¸y qu¶n lý, ®iÒu hµnh c«ng ty, ho¹t
®éng cña doanh nghiÖp theo ®iÒu lÖ c«ng ty vµ quy ®Þnh
cña ph¸p luËt nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña çc cæ ®«ng vµ c«ng
ty.
- C«ng ty cæ phÇn cã quyÒn ph¸t hµnh çc lo¹i chøng
kho¸n ®Ó huy ®éng vèn.
Trªn thÕ giíi sè lîng c«ng ty cæ phÇn cßn chiÕm tû träng
khiªm tèn so víi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, nhng l¹i lµ lo¹i
h×nh doanh nghiÖp phæ biÕn nhÊt trong sè çc doanh nghiÖp
cã quy m« lín vµ cã tÝnh x· héi ho¸ cao do nh÷ng u thÕ nh: kh¶
n¨ng huy ®éng vèn lín trong x· héi; t¸ch b¹ch chñ së h÷u (cæ
®«ng) víi c«ng ty còng nh bé m¸y qu¶n lý c«ng ty lµm cho viÖc
gia nhËp hay rót khái t çch cæ ®«ng cña çc chñ së h÷u kh«ng
¶nh hëng ®Õn sù tån t¹i cña c«ng ty; gi¶m rñi ro cho çc chñ së
h÷u; thu hót sù tham gia ®Çu t cña ®«ng ®¶o çc tÇng líp d©n
c, çc chñ thÓ chñ së h÷u kh¸c nhau...
ë ViÖt Nam, doanh nghiÖp cæ phÇn ®îc h×nh thµnh theo
çc çch nh thµnh lËp míi (çc thÓ nh©n, ph¸p nh©n cïng nhau
gãp vèn thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn); cæ phÇn ho¸ - chuyÓn
®æi c«ng ty nhµ níc thµnh c«ng ty cæ phÇn; chuyÓn ®æi
doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi (liªn doanh hoÆc 100%
61
vèn ®Çu t níc ngoµi) thµnh c«ng ty cæ phÇn; chuyÓn c«ng ty
tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hoÆc doanh nghiÖp t nh©n thµnh c«ng ty
cæ phÇn. §Õn cuèi n¨m 2005, cã trªn 3.000 doanh nghiÖp cæ
phÇn ®îc h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp
nhµ níc (nay gäi lµ c«ng ty nhµ níc).
62
Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc
ThuËt ng÷ "Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc" ®· ®îc
sö dông kh¸ phæ biÕn. Theo LuËt Doanh nghiÖp nhµ níc n¨m
2003 th× doanh nghiÖp nhµ níc bao gåm c¶ doanh nghiÖp mµ
Nhµ níc n¾m gi÷ trªn 50% vèn ®iÒu lÖ, mµ nh÷ng doanh
nghiÖp nµy ®ang ®îc tæ chøc díi h×nh thøc C«ng ty. V× vËy,
cã thÓ sö dông thuËt ng÷ "Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ
nuíc" hoÆc thuËt ng÷ "Cæ phÇn hãa c«ng ty nhµ níc".
Theo §iÒu 3 cña LuËt Doanh nghiÖp nhµ níc n¨m 2003
th× C«ng ty nhµ níc lµ doanh nghiÖp do Nhµ níc së h÷u toµn
bé vèn ®iÒu lÖ, thµnh lËp, tæ chøc qu¶n lý, ®¨ng ký ho¹t ®éng
theo quy ®Þnh cña LuËt nµy. C«ng ty nhµ níc ®îc tæ chøc díi
h×nh thøc c«ng ty nhµ níc ®éc lËp, tæng c«ng ty nhµ níc.
- C«ng ty cæ phÇn nhµ níc lµ c«ng ty cæ phÇn mµ toµn bé
cæ ®«ng lµ çc c«ng ty nhµ níc hoÆc tæ chøc ®îc Nhµ níc uû
quyÒn gãp vèn, ®îc tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña
LuËt Doanh nghiÖp.
- Doanh nghiÖp cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi cña Nhµ níc
lµ doanh nghiÖp mµ cæ phÇn hoÆc vèn gãp cña Nhµ níc
chiÕm trªn 50% vèn ®iÒu lÖ, Nhµ níc gi÷ quyÒn chi phèi ®èi
63
víi doanh nghiÖp ®ã.
- Doanh nghiÖp cã mét phÇn vèn cña Nhµ níc lµ doanh
nghiÖp mµ phÇn vèn gãp cña Nhµ níc trong vèn ®iÒu lÖ
chiÕm tõ 50% trë xuèng.
- C«ng ty nhµ níc gi÷ quyÒn chi phèi doanh nghiÖp kh¸c
lµ c«ng ty së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn
gãp chiÕm trªn 50% vèn ®iÒu lÖ cña doanh nghiÖp kh¸c, gi÷
quyÒn chi phèi ®èi víi doanh nghiÖp ®ã.
V× vËy, cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®îc hiÓu lµ
qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi së h÷u doanh nghiÖp nhµ níc tõ doanh
nghiÖp mµ Nhµ níc n¾m gi÷ 100% vèn ®iÒu lÖ ho¹t ®éng
theo LuËt Doanh nghiÖp nhµ níc sang doanh nghiÖp ®a së
h÷u, trong ®ã cã së h÷u cña ngêi lao ®éng trong doanh
nghiÖp, ho¹t ®éng díi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn theo LuËt
Doanh nghiÖp.
ViÖc cæ phÇn ho¸ ph¶i b¶o ®¶m hµi hoµ lîi Ých cña Nhµ
níc, doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t vµ ngêi lao ®éng trong doanh
nghiÖp.
ViÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ph¶i c«ng khai, minh b¹ch
theo nguyªn t¾c thÞ trêng, g¾n víi ph¸t triÓn thÞ trêng vèn, thÞ
trêng chøng kho¸n.
Çc h×nh thøc cæ phÇn ho¸, bao gåm:
- Gi÷ nguyªn vèn Nhµ níc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp, ph¸t
hµnh cæ phiÕu thu hót thªm vèn;
- B¸n mét phÇn vèn Nhµ níc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp;
hoÆc kÕt hîp võa b¸n bít mét phÇn vèn Nhµ níc võa ph¸t hµnh
64
thªm cæ phiÕu ®Ó thu hót vèn;
- B¸n toµn bé vèn Nhµ níc hiÖn cã t¹i doanh nghiÖp; hoÆc
kÕt hîp võa b¸n toµn bé vèn Nhµ níc võa ph¸t hµnh thªm cæ
phiÕu ®Ó thu hót vèn.
ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 187/2004/N§-CP
ngµy 16-11-2004 vÒ viÖc chuyÓn c«ng ty nhµ níc thµnh c«ng ty
cæ phÇn, ®· ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao tÝnh c«ng
khai, minh b¹ch, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ®Èy nhanh h¬n n÷a qu¸
tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc vµ c«ng ty nhµ níc nh:
më réng diÖn çc c«ng ty nhµ níc cÇn cæ phÇn ho¸, kÓ c¶ mét sè
tæng c«ng ty vµ c«ng ty lín, ®ång thêi quy ®Þnh cô thÓ ®iÒu
kiÖn cæ phÇn ho¸; hoµn thiÖn c¬ chÕ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ doanh
nghiÖp theo híng n©ng cao tÝnh kh¸ch quan, minh b¹ch, chuyªn
nghiÖp th«ng qua viÖc chuyÓn giao ho¹t ®éng ®Þnh gi¸ cho çc
®Þnh chÕ trung gian; thùc hiÖn b¸n cæ phÇn lÇn ®Çu th«ng
qua ®Êu gi¸ c«ng khai, theo nguyªn t¾c thÞ trêng, thu hót çc
nhµ ®Çu t chiÕn lîc, kh¾c phôc t×nh tr¹ng cæ phÇn hãa khÐp
kÝn trong néi bé doanh nghiÖp, g¾n cæ phÇn ho¸ víi viÖc ph¸t
triÓn thÞ trêng chøng kho¸n; t¨ng cêng tr¸ch nhiÖm cña doanh
nghiÖp cæ phÇn ho¸ vµ çc c¬ quan chøc n¨ng trong viÖc xö lý
døt ®iÓm çc tån t¹i vÒ tµi chÝnh, nî vµ tµi s¶n tån ®äng khi
chuyÓn c«ng ty nhµ níc sang c«ng ty cæ phÇn....
Víi nh÷ng ®æi míi quan träng nªu trªn, ho¹t ®éng cæ phÇn
ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc trong giai ®o¹n võa qua ®· cã sù
chuyÓn biÕn tÝch cùc c¶ vÒ lîng vµ chÊt. §Õn hÕt ngµy 31-
12-2005, c¶ níc ®· thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ®îc 3.107 doanh
nghiÖp nhµ níc vµ bé phËn doanh nghiÖp. Riªng trong giai
65
®o¹n 2001-2005 ®· hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ trªn 2.500 ®¬n
vÞ.
66
Tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn
Tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn lµ mét tæ chøc cung øng dÞch

vô c«ng céng, ho¹t ®éng chñ yÕu kh«ng nh»m môc ®Ých t×m
kiÕm lîi nhuËn. Gäi lµ tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn kh«ng cã
nghÜa lµ tæ chøc Êy kh«ng cã lîi nhuËn; ®iÒu quan träng lµ
lîi nhuËn cña tæ chøc Êy ®¹t ®îc b»ng ph¬ng thøc nµo vµ ®îc
sö dông ra sao. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét tæ chøc kh«ng v×
lîi nhuËn lµ môc ®Ých ho¹t ®éng cña tæ chøc ®ã kh«ng
nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, tøc kh«ng cã lîi nhuËn vÉn lµm vµ
lîi nhuËn (nÕu cã) cña tæ chøc Êy kh«ng ®îc ®em chia díi
d¹ng cæ tøc cho çc ç nh©n gãp vèn, mµ chØ ®îc sö dông ®Ó
ph¸t triÓn ho¹t ®éng vµ phôc vô çc môc ®Ých c«ng céng.
ChÝnh v× thÕ, çc c«ng ty kh«ng v× lîi nhuËn cßn ®îc gäi lµ
çc c«ng ty kh«ng cæ phÇn. ChÝnh phñ dµnh u ®·i ®Æc biÖt
vÒ thuÕ ®èi víi çc tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn.
ë ViÖt Nam, çc ®¬n vÞ c«ng lËp cung øng dÞch vô c«ng
céng ®Òu lµ tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn; trong khi çc ®¬n vÞ
ngoµi c«ng lËp ®îc quyÒn lùa chän ®¨ng ký ho¹t ®éng theo
h×nh thøc c«ng ty kinh doanh v× lîi nhuËn hay tæ chøc kh«ng
v× lîi nhuËn (NghÞ quyÕt 05 cña ChÝnh phñ ngµy 18-4-2005).
67
§a sè çc níc OECD vµ nhiÒu níc ph¸t triÓn kh¸c ®Òu
dµnh quyÒn tù quyÕt cho çc tæ chøc trong viÖc tù nhËn vµ
cam kÕt ho¹t ®éng theo h×nh thøc c«ng ty kinh doanh hay tæ
chøc kh«ng v× lîi nhuËn. §Ó ®æi l¹i, Nhµ níc cã çc møc ®é vµ
h×nh thøc u ®·i kh¸c nhau, nh»m khuyÕn khÝch çc tæ chøc
tham gia cung øng s¶n phÈm vµ dÞch vô cho nh©n d©n trong
nh÷ng lÜnh vùc cÇn khuyÕn khÝch. Mçi h×nh thøc thêng cã
®¹o luËt riªng, quy ®Þnh çch thøc ®¨ng ký thµnh lËp, tæ chøc
vµ ho¹t ®éng, çc quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm kÌm theo mét çch cô
thÓ. Yªu cÇu qu¶n lý nhµ níc ë ®©y lµ th«ng qua çc u ®·i
vÒ tµi chÝnh, trî gióp vµ miÔn thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch sù
®ãng gãp cña çc tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn vµo viÖc n©ng
cao ®êi sèng vËt chÊt, v¨n hãa vµ tinh thÇn cña nh©n d©n.
§ång thêi, ph¶i b»ng çc biÖn ph¸p thanh tra, kiÓm tra vµ çc
chÕ tµi nghiªm kh¾c mµ ng¨n ngõa sù lîi dông, trèn thuÕ cña
çc tæ chøc kinh doanh. Nh vËy, ®Ó cã thÓ ®a çc tæ chøc
kh«ng v× lîi nhuËn ®i vµo ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, yªu cÇu
®Æt ra rÊt cao vÒ m«i trêng ph¸p chÕ nãi chung, vÒ sù hoµn
thiÖn vµ thuËn tiÖn trong tiªu chuÈn, quy ®Þnh vÒ kÕ to¸n,
kiÓm to¸n ®èi víi tµi chÝnh doanh nghiÖp, còng nh vÒ chøc
n¨ng vµ kü n¨ng kiÓm tra, thanh tra cña c¬ quan chuyªn m«n
cña nhµ níc vÒ thuÕ, tµi chÝnh.
Çc tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn rÊt ®a d¹ng vµ cã nhiÒu
nÐt kh¸c biÖt gi÷a çc nhãm víi nhau, nhng nh×n chung çc lo¹i
h×nh tæ chøc nµy ®Òu cã vai trß tham gia cung cÊp çc s¶n
68
phÈm vµ dÞch vô cÇn thiÕt cho x· héi.
H¹ch to¸n thu - chi kh«ng v× lîi nhuËn lµ chÕ ®é h¹ch to¸n
¸p dông cho çc tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn cung øng dÞch vô
c«ng céng, ph©n biÖt víi chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ ¸p dông cho
çc c«ng ty kinh doanh víi môc ®Ých tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. §Ó
b¶o ®¶m t¸i s¶n xuÊt dÞch vô, yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c lµ
ph¶i x¸c ®Þnh vµ bï ®¾p ®Çy ®ñ chi phÝ ®Çu vµo cho s¶n
xuÊt dÞch vô c«ng céng. Tuy nhiªn, x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ chi phÝ
®Çu vµo kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc tÝnh ®ñ chi phÝ trong
phÝ dÞch vô c«ng céng. Nãi çch kh¸c lµ ngêi sö dông dÞch vô
c«ng céng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i trang tr¶i toµn bé chi phÝ ®Ó
s¶n xuÊt vµ cung øng dÞch vô c«ng céng, mµ th«ng thêng cã sù
chia sÎ hîp lý tr¸ch nhiÖm chi tr¶ gi÷a Nhµ níc, ngêi sö dông
dÞch vô vµ sù ®ãng gãp cña céng ®ång, x· héi th«ng qua çc
chÝnh s¸ch can thiÖp cña Nhµ níc. Ph¬ng thøc can thiÖp cña
Nhµ níc vµo lÜnh vùc nµy thêng lµ:
Thø nhÊt, Nhµ níc sö dông çc quy chÕ ®iÒu tiÕt trùc
tiÕp ®Ó kiÓm so¸t çc ®iÒu kiÖn cung cÊp, kiÓm so¸t h×nh
thµnh gi¸ dÞch vô kÕt hîp víi çc hç trî/chia sÎ vÒ tµi chÝnh.
Thø hai, Nhµ níc sö dông biÖn ph¸p miÔn gi¶m thuÕ
hoÆc trî cÊp cho nh÷ng doanh nghiÖp cung øng çc dÞch vô
c«ng céng. VÝ dô: miÔn thuÕ cung cÊp hµng ho¸ cho vïng nói,
miÔn thuÕ cho cung cÊp çc lo¹i gièng míi, miÔn thuÕ cho
x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, hç trî mÆt b»ng kinh doanh...
Thø ba, Nhµ níc trî cÊp cho nh÷ng ngêi tiªu dïng qua thuÕ
hoÆc trî cÊp trùc tiÕp. VÝ dô, cÊp ®Êt vµ miÔn thuÕ cho
69
dÞch vô c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc vµ y tÕ.
Thø t, nhiÒu trêng hîp, Nhµ níc kÕt hîp c¶ trî gióp cho ®¬n
vÞ cung øng vµ trî gióp trùc tiÕp cho ngêi sö dông dÞch vô, nh:
cÊp tÝn dông ®µo t¹o, cÊp häc bæng cho häc sinh nghÌo, häc
sinh chÝnh s¸ch, häc sinh häc giái...
Yªu cÇu h¹ch to¸n lµ xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu b¶n chÊt cña qu¸
tr×nh t¸i s¶n xuÊt çc dÞch vô c«ng céng. V× vËy, vÒ nguyªn
t¾c, tÊt c¶ çc ®¬n vÞ cung øng dÞch vô c«ng céng ®Òu ph¶i
thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh doanh, bÊt kÓ nguån kinh phÝ ®îc
h×nh thµnh nh thÕ nµo, kÓ c¶ nh÷ng ®¬n vÞ do ng©n s¸ch
nhµ níc cÊp 100% kinh phÝ. Çc ®¬n vÞ ®îc chñ ®éng bè trÝ
kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô, chñ ®éng sö dông cã hiÖu
qu¶ çc nguån thu tµi chÝnh, b¶o toµn vµ ph¸t triÓn tµi s¶n,
b¶o ®¶m lîi Ých vµ t¨ng thu nhËp cho ngêi lao ®éng.
DÞch vô c«ng céng hiÖn nay rÊt ®a d¹ng, v× vËy cÇn x©y
dùng vµ ¸p dông chÕ ®é h¹ch to¸n, c¬ chÕ tµi chÝnh, chÕ ®é
tiÒn l¬ng phï hîp víi tõng lo¹i h×nh dÞch vô c«ng céng, tõng
lÜnh vùc sù nghiÖp chñ yÕu, nh gi¸o dôc - ®µo t¹o, y tÕ, khoa
häc - c«ng nghÖ...
ViÖc t¸ch hÖ thèng c¬ quan sù nghiÖp khái hÖ thèng c¬
quan hµnh chÝnh, chuyÓn çc ®¬n vÞ sù nghiÖp cung øng
dÞch vô c«ng céng c«ng lËp sang ho¹t ®éng theo c¬ chÕ tù
chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ thùc hiÖn h¹ch to¸n thu - chi
kh«ng v× lîi nhuËn lµ mét bíc ®ét ph¸ nh»m thóc ®Èy qu¸
tr×nh x· héi ho¸ còng nh ph¸t triÓn vµ n©ng cao chÊt lîng
dÞch vô c«ng céng ë níc ta hiÖn nay.
70
Dù tr÷ quèc gia
Dù tr÷ quèc gia lµ mét bé phËn cña tæng s¶n phÈm quèc
d©n ®îc gi÷ l¹i, tÝch lòy hµng n¨m thµnh nguån dù tr÷ chiÕn
lîc cña Nhµ níc nh»m chñ ®éng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cÊp
b¸ch vÒ phßng chèng, kh¾c phôc hËu qu¶ thiªn tai, háa ho¹n,
dÞch bÖnh; b¶o ®¶m quèc phßng an ninh; tham gia b×nh æn
thÞ trêng vµ thùc hiÖn çc nhiÖm vô ®ét xuÊt cÊp thiÕt kh¸c
cña Nhµ níc.
Dù tr÷ quèc gia lµ mét trong nh÷ng c«ng cô ®iÒu hµnh
kinh tÕ vÜ m« quan träng cña Nhµ níc; lµ yªu cÇu tÊt yÕu,
kh¸ch quan cña mçi quèc gia, ®Ó b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh
trÞ, kinh tÕ, x· héi trong mäi t×nh huèng. V× vËy, dù tr÷ quèc
gia lu«n cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ, lµ
mét bé phËn kinh tÕ quan träng cña Nhµ níc.
Quü dù tr÷ quèc gia lµ lùc lîng vËt chÊt dù phßng chiÕn lîc
cña ®Êt níc ph¶i ®îc ChÝnh phñ qu¶n lý tËp trung, thèng nhÊt,
nh»m s½n sµng øng phã ®îc ngay khi cã nh÷ng ®ét biÕn x¶y
ra vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, quèc phßng, an
ninh. Quü dù tr÷ quèc gia bao gåm c¶ hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ (néi
tÖ, ngo¹i tÖ).
71
Ho¹t ®éng dù tr÷ quèc gia thuéc lÜnh vùc kinh tÕ ®Æc biÖt,
kh«ng ®îc phÐp kinh doanh, toµn bé do ng©n s¸ch ®µi thä. B¶n
chÊt dù tr÷ quèc gia lµ kh«ng thu lîi nhuËn.
Dù tr÷ quèc gia phï hîp víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi, kh¶ n¨ng ng©n s¸ch nhµ níc, xu thÕ ph¸t triÓn khoa häc vµ
c«ng nghÖ.
HiÖn nay, Quü dù tr÷ quèc gia ë níc ta ®îc ChÝnh phñ
giao cho 11 bé, ngµnh trùc tiÕp qu¶n lý gåm: Côc Dù tr÷ quèc
gia trùc thuéc Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ
níc ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng dù tr÷ quèc gia vµ trùc tiÕp qu¶n
lý mét sè mÆt hµng dù tr÷ quèc gia do ChÝnh phñ ph©n c«ng,
theo Ph¸p lÖnh Dù tr÷ quèc gia vµ Ph¸p lÖnh §éng viªn c«ng
nghiÖp, bao gåm nh÷ng mÆt hµng chiÕn lîc, thiÕt yÕu (l¬ng
thùc, vËt t, trang thiÕt bÞ) phôc vô chung cho nÒn kinh tÕ, tríc
hÕt ®Ó phôc vô c«ng t¸c phßng chèng, kh¾c phôc hËu qu¶
thiªn tai, dÞch bÖnh, c«ng t¸c cøu hé, cøu n¹n, cøu trî cho nh©n
d©n, viÖn trî quèc tÕ, v.v.. Ngoµi Côc Dù tr÷ quèc gia cßn cã
10 bé, ngµnh ®îc ChÝnh phñ ph©n c«ng trùc tiÕp qu¶n lý çc
lo¹i vËt t, hµng hãa chuyªn ngµnh, ®Æc chñng, bao gåm: Bé
Quèc phßng, Bé C«ng an, Bé Th¬ng m¹i, Bé N«ng nghiÖp vµ
Ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé Y tÕ, Bé C«ng nghiÖp, Bé Giao th«ng
VËn t¶i, §µi TiÕng nãi ViÖt Nam, §µi TruyÒn h×nh ViÖt
Nam, Ban C¬ yÕu ChÝnh phñ.
72
ThÞ trêng søc lao ®éng
ThÞ trêng søc lao ®éng lµ mét hîp phÇn cña kinh tÕ thÞ tr-
êng. Còng nh bÊt kú mét h×nh th¸i thÞ trêng nµo, çc yÕu tè
cÊu thµnh thÞ trêng søc lao ®éng bao gåm: ngêi mua, ngêi b¸n
vµ hµng ho¸. ThÞ trêng søc lao ®éng lµ mét d¹ng thøc thÞ trêng
®Æc thï. Trªn thÞ trêng søc lao ®éng, ph¶i gi¶i quyÕt tèt çc
mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi, chñ thÓ cña x· héi. V× vËy, thÞ
trêng søc lao ®éng rÊt nh¹y c¶m vµ cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan
träng.
ThÞ trêng søc lao ®éng cã nh÷ng kh¸c biÖt so víi çc thÞ
trêng kh¸c, søc lao ®éng kh«ng thÓ t¸ch riªng khái ngêi cung
cÊp hay cßn gäi lµ ngêi b¸n søc lao ®éng, v× vËy, çc chÝnh
s¸ch ®èi víi thÞ trêng nµy chÝnh lµ chÝnh s¸ch ®èi víi con
ngêi (®·i ngé, chÕ ®é lao ®éng, lµm viÖc, b¶o hiÓm x·
héi...). TiÒn l¬ng, tiÒn thëng lµ mét trong nhiÒu c«ng cô quan
träng gãp phÇn duy tr×, thóc ®Èy mèi quan hÖ hîp t¸c trong
qu¸ tr×nh lao ®éng, võa ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh
cña doanh nghiÖp võa ¶nh hëng ®Õn çc chØ tiªu kinh tÕ vÜ
m« nh gi¸ c¶, l¹m ph¸t, viÖc lµm, thÊt nghiÖp. ThÞ trêng søc
73
lao ®éng lu«n cã giíi h¹n vÒ ®Þa lý theo vïng, vÒ chuyªn m«n
theo ngµnh nghÒ vµ cã sù kh«ng ®ång nhÊt.
H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé çc lo¹i thÞ trêng, trong
®ã cã thÞ trêng søc lao ®éng lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, víi t tëng
vµ quan ®iÓm xuyªn suèt lµ gi¶i phãng mäi søc s¶n xuÊt, ph¸t
huy mäi tiÒm n¨ng vµ nguån lùc, t¨ng tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ
®i ®«i víi thùc hiÖn tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi, sím ®a níc ta ra
khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn.
H×nh thøc giao dÞch trªn thÞ trêng søc lao ®éng ®· ®îc Bé
LuËt Lao ®éng quy ®Þnh nh»m b¶o ®¶m quyÒn lùa chän chç
lµm viÖc, n¬i c tró cña ngêi lao ®éng, b¶o ®¶m quyÒn lîi cña
c¶ ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng.
V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng chØ râ: "Ph¸t triÓn thÞ trêng
søc lao ®éng trong mäi khu vùc kinh tÕ". CÇn t¨ng sù g¾n kÕt
cung - cÇu lao ®éng, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ngêi lao ®éng
trong häc nghÒ, tù t¹o vµ tù t×m viÖc lµm; cã chÝnh s¸ch tÝch
cùc d¹y nghÒ; ®µo t¹o nghÒ, båi dìng tay nghÒ cho ngêi lao
®éng, nhÊt lµ nh÷ng lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n. §a d¹ng
ho¸ çc h×nh thøc giao dÞch viÖc lµm, ph¸t triÓn hÖ thèng
th«ng tin vÒ thÞ trêng søc lao ®éng trong níc vµ thÕ giíi. Thùc
hiÖn réng r·i chÕ ®é hîp ®ång lao ®éng, thùc hiÖn çc chÕ ®é
b¶o hiÓm lao ®éng, b¶o hiÓm thÊt nghiÖp, b¶o hiÓm y tÕ,
b¶o hiÓm x· héi. CÇn ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng, ®Æc
biÖt lµ lao ®éng cã kü thuËt ®· qua ®µo t¹o nghÒ vµ lao ®éng
74
n«ng nghiÖp.
75
ThÞ trêng khoa häc vµ c«ng nghÖ
Theo nghÜa hÑp, thÞ trêng khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ n¬i
diÔn ra çc ho¹t ®éng giao dÞch, mua b¸n c«ng nghÖ. ThÞ tr-
êng c«ng nghÖ, theo nghÜa réng, ®îc hiÓu lµ tæng hoµ çc
quan hÖ mua b¸n khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc thùc hiÖn trªn c¬
së lîi Ých cña çc bªn tham gia (bªn mua, bªn b¸n, bªn thùc hiÖn
çc dÞch vô hç trî qu¸ tr×nh mua b¸n). Nh÷ng thÓ chÕ ®ã bao
gåm: çc quy t¾c, c¬ chÕ vËn hµnh th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶
c¹nh tranh; çc tæ chøc dÞch vô thùc hiÖn çc ho¹t ®éng giao
dÞch, mua b¸n c«ng nghÖ.
C«ng nghÖ, theo nghÜa chung nhÊt, ®îc hiÓu lµ tri thøc
thÓ hiÖn díi d¹ng çc gi¶i ph¸p, quy tr×nh, bÝ quyÕt dïng ®Ó
biÕn çc nguån lùc thµnh s¶n phÈm. ë ViÖt Nam, nh÷ng ®èi t-
îng c«ng nghÖ mua b¸n, chuyÓn giao ®îc quy ®Þnh theo ph¸p
luËt, bao gåm: s¸ng chÕ, bÝ quyÕt kü thuËt, ph¬ng ¸n c«ng
nghÖ, quy tr×nh c«ng nghÖ, gi¶i ph¸p kü thuËt, c«ng thøc,
th«ng sè kü thuËt, b¶n vÏ, s¬ ®å kü thuËt, ch¬ng tr×nh m¸y
tÝnh, th«ng tin kü thuËt, gi¶i ph¸p hîp lý ho¸ s¶n xuÊt.
ViÖc mua b¸n, chuyÓn giao c«ng nghÖ ë níc ta vÉn chñ
yÕu tËp trung vµo çc c«ng nghÖ ®· ®îc th¬ng m¹i ho¸ réng r·i
76
trªn thÞ trêng, cã tÝnh æn ®Þnh, g¾n liÒn víi thiÕt bÞ, m¸y
mãc vµ ®îc thùc hiÖn chñ yÕu th«ng qua kªnh nhËp khÈu vµ
®Çu t níc ngoµi. Sè lîng çc c«ng nghÖ míi díi d¹ng çc s¸ng
chÕ ®îc mua b¸n cßn rÊt Ýt.
§Ó ph¸t triÓn thÞ trêng c«ng nghÖ, cÇn x©y dùng ®îc
khung khæ luËt ph¸p, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hç trî ®Ó t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho çc tæ chøc, ç nh©n thuéc mäi thµnh phÇn
kinh tÕ tÝch cùc t¹o ra hµng ho¸ c«ng nghÖ, chuyÓn giao c«ng
nghÖ vµ ®æi míi c«ng nghÖ s¶n xuÊt nh»m n©ng cao n¨ng
suÊt, chÊt lîng hµng ho¸, dÞch vô, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh
tranh, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña çc doanh nghiÖp vµ cña c¶ nÒn
kinh tÕ.
ThÞ trêng c«ng nghÖ ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së LuËt Së h÷u
trÝ tuÖ vµ LuËt ChuyÓn giao c«ng nghÖ. CÇn ph¸t triÓn çc
doanh nghiÖp c«ng nghÖ, çc tæ chøc nghiªn cøu øng dông vµ
ph¸t triÓn c«ng nghÖ thuéc nhiÒu h×nh thøc së h÷u, ho¹t ®éng
theo c¬ chÕ doanh nghiÖp. T¹o m«i trêng mua b¸n thuËn lîi çc
s¶n phÈm c«ng nghÖ, ph¸t triÓn quan hÖ hîp ®ång gi÷a doanh
nghiÖp s¶n xuÊt víi c¬ së nghiªn cøu, ph¸t triÓn, øng dông c«ng
nghÖ míi.
77
ThÞ trêng tµi chÝnh
ThÞ trêng tµi chÝnh lµ n¬i diÔn ra çc ho¹t ®éng trao ®æi,
mua b¸n quyÒn sö dông çc nguån tµi chÝnh th«ng qua nh÷ng
ph¬ng thøc giao dÞch vµ c«ng cô tµi chÝnh nhÊt ®Þnh.
C¨n cø theo thêi h¹n lu©n chuyÓn cña nguån tµi chÝnh,
thÞ trêng tµi chÝnh bao gåm hai bé phËn: thÞ trêng tiÒn tÖ vµ
thÞ trêng vèn.
C¨n cø vµo ph¬ng thøc huy ®éng vèn, thÞ trêng tµi chÝnh
bao gåm thÞ trêng nî vµ thÞ trêng cæ phiÕu (chøng kho¸n vèn).
HiÖn nay, quan niÖm ®îc sö dông phæ biÕn trªn thÕ giíi
vµ ë ViÖt Nam lµ c¨n cø vµo thêi gian lu©n chuyÓn cña nguån
tµi chÝnh, theo ®ã thÞ trêng tµi chÝnh ®îc chia thµnh hai thÞ
trêng bé phËn, thÞ trêng tiÒn tÖ vµ thÞ trêng vèn. ThÞ trêng
tiÒn tÖ lµ thÞ trêng giao dÞch vèn ng¾n h¹n, cã thêi h¹n mét
n¨m trë xuèng; thÞ trêng vèn lµ thÞ trêng giao dÞch vèn trung
Thị h¹n
h¹n vµ vèn dµi h¹n, cã thêi trường
trªntàimét
chínhn¨m.
ThÞ trêng tiÒn tÖ ThÞ trêng vèn
ThÞ ThÞ tr ThÞ tr ThÞ tr

êng êng ngo¹i êng ThÞ tr78
trêng çc chøng hèi chøng êng tÝn
kho¶n vèn kho¸n kho¸n dông
vay ng¾n ng¾n trung,
h¹n h¹n dµi h¹n
ThÞ trêng tµi chÝnh cã vai trß quan träng:
- Thu hót, huy ®éng çc nguån tµi chÝnh nhµn rçi trong x·
héi ®Ó ®Çu t cho çc nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,
khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t.
- Thóc ®Èy, n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông çc nguån tµi
chÝnh.
- Gãp phÇn t¹o m«i trêng thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh,
tiÒn tÖ cña Nhµ níc.
ë níc ta, çc bé phËn c¬ b¶n cña thÞ trêng tµi chÝnh ®·
h×nh thµnh, nhng ph¸t triÓn cha c©n ®èi. ThÞ trêng tiÒn tÖ
bao gåm: thÞ trêng tÝn dông ng¾n h¹n, thÞ trêng ngo¹i hèi, thÞ
trêng giao dÞch çc giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n, thÞ trêng liªn ng©n
hµng. ThÞ trêng vèn bao gåm thÞ trêng tÝn dông trung h¹n, dµi
h¹n vµ thÞ trêng chøng kho¸n. Trªn thÞ trêng vèn, thÞ trêng cho
vay dµi h¹n vÉn lµ thÞ trêng truyÒn thèng vµ ®ãng vai trß chñ
®¹o. ThÞ trêng chøng kho¸n míi h×nh thµnh, cha trë thµnh kªnh
huy ®éng vèn trung h¹n, dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ.
Thêi kú 1996 - 2000, vèn tù cã ®Çu t cña ng©n s¸ch nhµ n-
íc, doanh nghiÖp vµ hé gia ®×nh chiÕm 56% tæng vèn ®Çu t
79
cña toµn bé nÒn kinh tÕ, riªng khu vùc thÞ trêng tµi chÝnh
chiÕm 44% tæng vèn ®Çu t cña nÒn kinh tÕ. Trong phÇn vèn
®Çu t tõ thÞ trêng tµi chÝnh th× phÇn vay nî trùc tiÕp qua
chøng kho¸n chØ chiÕm 4,8% tæng vèn ®Çu t, çc trung gian
tµi chÝnh chiÕm 39,2% tæng vèn ®Çu t.
Thêi kú 2001 - 2005, vèn tù ®Çu t cña ng©n s¸ch nhµ níc,
doanh nghiÖp vµ hé gia ®×nh chØ chiÕm 52,1% tæng vèn
®Çu t vµ khu vùc thÞ trêng tµi chÝnh ®· t¨ng lªn 47,9% tæng
vèn ®Çu t. Trong ®ã, phÇn vay nî trùc tiÕp qua chøng kho¸n
®· t¨ng lªn vµ chiÕm 10,6% tæng vèn ®Çu t vµ çc trung gian
tµi chÝnh chiÕm 37,3% tæng vèn ®Çu t.
Nh vËy, trong thêi kú 1996 - 2005, thÞ trêng tµi chÝnh
ViÖt Nam ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn t¬ng ®èi tèt, gi÷ vai trß
quan träng trong huy ®éng vµ ph©n bæ çc nguån lùc tµi
chÝnh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.
80
Vèn ®Çu t toµn x· héi
§Çu t ph¸t triÓn lµ ho¹t ®éng cña Nhµ níc, cña çc ph¸p
nh©n, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ trong vµ ngoµi n-
íc, bá vèn x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cho çc ngµnh
kinh tÕ, x· héi, b¶o vÖ m«i trêng nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn
®Êt níc.
Vèn ®Çu t toµn x· héi lµ nguån vËt chÊt h÷u h×nh hoÆc
v« h×nh, cã thÓ biÓu hiÖn b»ng tiÒn hoÆc b»ng çc nguån
vèn vËt chÊt kh¸c ®îc huy ®éng trong toµn bé nÒn kinh tÕ ë
trong níc vµ thu hót nguån vèn tõ níc ngoµi ®Ó ®a vµo ®Çu t
trong n¨m kÕ ho¹ch hoÆc trong thêi kú kÕ ho¹ch (trung h¹n
hoÆc dµi h¹n). Theo kh¸i niÖm nµy, vèn ®îc biÓu hiÖn b»ng
tiÒn vµ çc d¹ng vËt chÊt kh¸c, nhng kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi
nguån tiÒn vµ mäi nguån vËt chÊt ®Òu lµ vèn; nã chØ cã thÓ
trë thµnh vèn khi ®îc ®a vµo çc ho¹t ®éng ®Çu t.
N¨m 2005, vèn ®Çu t toµn x· héi cña níc ta chiÕm ®Õn
38,9% GDP; bao gåm çc nguån sau ®©y:
Thø nhÊt, vèn tõ nguån thu trong níc cña ng©n s¸ch nhµ níc,
híng vµo ®Çu t kh«ng hoµn l¹i cho çc dù ¸n x©y dùng kÕt cÊu
h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc kh«ng cã
81
kh¶ n¨ng thu håi vèn hoÆc thu håi vèn rÊt chËm, mét phÇn nhá
®Çu t duy tu b¶o dìng çc c«ng tr×nh c«ng céng. §èi víi mét sè
dù ¸n cã thÓ t¹o ®îc nguån thu khi ®i vµo ho¹t ®éng nhng kh«ng
cã kh¶ n¨ng hoµn tr¶ ®Çy ®ñ vèn ®Çu t, th× nguån vèn tõ ng©n
s¸ch nhµ níc chØ hç trî mét phÇn.
Thø hai, vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn tõ nguån trong níc
cña Nhµ níc. ChÝnh phñ cho vay theo l·i suÊt u ®·i ®Ó ®Çu t
vµo çc dù ¸n thuéc lÜnh vùc ®îc u tiªn trong kÕ ho¹ch nhµ níc
®èi víi mét sè doanh nghiÖp thuéc tÊt c¶ çc thµnh phÇn kinh
tÕ. Chñ ®Çu t ®îc vay vèn tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña Nhµ
níc ph¶i cã tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vèn vµ l·i ®óng thêi h¹n do
Nhµ níc quy ®Þnh vµ theo hîp ®ång vay vèn.
Thø ba, vèn cña çc doanh nghiÖp nhµ níc, huy ®éng tõ
khÊu hao c¬ b¶n ®Ó l¹i, tõ lîi nhuËn sau thuÕ, tõ ®Êt ®ai, nhµ
xëng cßn cha sö dông ®Õn, tõ vèn gãp liªn doanh, liªn kÕt víi
doanh nghiÖp, tæ chøc vµ ç nh©n thuéc çc thµnh phÇn kinh
tÕ trong níc vµ níc ngoµi... ®îc huy ®éng ®Çu t ph¸t triÓn s¶n
xuÊt, kinh doanh cña çc doanh nghiÖp nhµ níc nh më réng quy
m« s¶n xuÊt, ®æi míi c«ng nghÖ...,
Thø t, nguån vèn vay nî, viÖn trî tõ bªn ngoµi cña ChÝnh
phñ th«ng qua kªnh vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) ®Ó
tËp trung ®Çu t nh÷ng dù ¸n ®· ®îc cam kÕt víi çc nhµ tµi trî.
Trªn thùc tÕ, mét phÇn vèn nµy ®îc ®a vµo ng©n s¸ch ®Çu t,
cßn phÇn ODA cho çc doanh nghiÖp vay l¹i th× ®a vµo nguån
tÝn dông ®Çu t ph¸t triÓn cña Nhµ níc.
Thø n¨m, vèn ®Çu t trùc tiÕp cña d©n c vµ t nh©n ®îc huy
82
®éng tõ nguån tiÕt kiÖm cña d©n c ®Çu t trùc tiÕp x©y dùng
çc c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh vµ çc lo¹i h×nh dÞch vô ®a
d¹ng kh¸c nhau. Ngoµi ra, nguån tiÕt kiÖm cña d©n c còng ®îc
huy ®éng b»ng h×nh thøc ®Çu t gi¸n tiÕp th«ng qua viÖc cho
ng©n s¸ch, ng©n hµng vay hoÆc mua cæ phÇn trong çc doanh
nghiÖp nhµ níc, mua cæ phiÕu c«ng tr×nh,...
Thø s¸u, vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI), ®îc huy
®éng tõ çc nhµ ®Çu t níc ngoµi bá vèn ra ®Çu t trùc tiÕp vµo
çc c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh, çc ho¹t ®éng dÞch vô, m«i tr-
êng, x· héi...
Thø b¶y, nguån vèn ®ãng gãp tù nguyÖn cña d©n c, cña tæ
chøc x· héi, tæ chøc nghÒ nghiÖp, cña çc doanh nghiÖp thuéc
mäi thµnh phÇn kinh tÕ... v× lîi Ých céng ®ång, kÓ c¶ ®ãng
gãp c«ng lao ®éng, cña c¶i vËt chÊt ®Ó x©y dùng çc c«ng
tr×nh phóc lîi trªn ®Þa bµn.
Tæng sè vèn ®Çu t toµn x· héi cña níc ta thêi kú 2001 - 2005
lµ 1.338 ngh×n tû ®ång (theo gi¸ n¨m 2005), trong ®ã vèn ®Çu t
cho ngµnh n«ng, l©m, ng nghiÖp chiÕm 13,5%; c«ng nghiÖp vµ
x©y dùng 44,3%; giao th«ng, vËn t¶i vµ bu ®iÖn 12,1%; gi¸o dôc,
®µo t¹o 4,1%; ngµnh y tÕ - x· héi 2,3%; ngµnh v¨n hãa, thÓ thao
2,3%...
83
M«i trêng ®Çu t
M«i trêng ®Çu t lµ tËp hîp çc yÕu tè ¶nh hëng ®Õn ho¹t
®éng ®Çu t cña doanh nghiÖp. M«i trêng ®Çu t bao gåm çc
yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, v¨n ho¸, tù nhiªn, c«ng nghÖ.
Trong ®ã, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, çc yÕu tè vÒ ®Þa lý,
vÒ quy m« thÞ trêng lµ quan träng.
M«i trêng ®Çu t tèt khuyÕn khÝch çc doanh nghiÖp ®Çu
t, gi¶m thÊp chi phÝ vµ rñi ro. Mét m«i trêng ®Çu t tèt kh«ng
chØ mang l¹i lîi nhuËn cao cho doanh nghiÖp mµ cßn n©ng cao
hiÖu qu¶ ho¹t ®éng trªn ph¹m vi toµn x· héi.
ChÝnh phñ cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn hµng lo¹t çc yÕu
tè kh¸c th«ng qua çc chÝnh s¸ch cã quan hÖ mËt thiÕt ®èi víi
hµnh vi ®Çu t. Çc nhµ ®Çu t ®¸nh gi¸ cao tÇm quan träng cña sù
æn ®Þnh vµ b¶o ®¶m vÒ quyÒn ®Çu t, kinh doanh cña ChÝnh
phñ ®èi víi hä, nhÊt lµ b¶o ®¶m quyÒn vÒ tµi s¶n. Çc quy ®Þnh
vÒ thuÕ, tµi chÝnh, kÕt cÊu h¹ tÇng, lao ®éng vµ çc yÕu tè
®Çu vµo còng ¶nh hëng ®Õn quyÕt ®Þnh ®Çu t cña doanh
nghiÖp.
M«i trêng ®Çu t cña ViÖt Nam ®îc c¶i thiÖn b»ng çc gi¶i
ph¸p:
84
- TËp trung x©y dùng vµ thùc hiÖn c¬ chÕ "mét cöa",
gi¶m bít giÊy phÐp, thêi gian còng nh chi phÝ gia nhËp thÞ tr-
êng cho tÊt c¶ çc nhµ ®Çu t trong níc vµ níc ngoµi; kh«ng h¹n
chÕ vÒ quy m« ®Çu t vµ quy m« lao ®éng; xãa bá çc h×nh
thøc ph©n biÖt ®èi xö trong tiÕp cËn çc c¬ héi, nguån lùc vµ
th«ng tin thÞ trêng.
- TiÕp tôc th¸o gì nh÷ng khã kh¨n mµ çc doanh nghiÖp
ph¶i ®èi mÆt liªn quan ®Õn çc nh©n tè ®Çu vµo vµ s¶n
phÈm ®Çu ra, trong ®ã cã vÊn ®Ò n©ng cao chÊt lîng nguån
nh©n lùc, c¶i thiÖn çc ®iÒu kiÖn kÕt cÊu h¹ tÇng ®Ó n©ng
cao n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ mÆt b»ng kinh doanh cho
nhµ ®Çu t th«ng qua viÖc c«ng khai, minh b¹ch quy ho¹ch sö
dông ®Êt, quü ®Êt; x©y dùng hoÆc hç trî x©y dùng khu c«ng
nghiÖp, côm c«ng nghiÖp cïng víi h¹ tÇng kü thuËt trong hµng
rµo vµ ngoµi hµng rµo; b¶o ®¶m çc quyÒn c¬ b¶n theo luËt
®Þnh cña çc nhµ ®Çu t ®èi víi ®Êt ®ai.
- §èi víi ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi, b¶o ®¶m
nguyªn t¾c ®èi xö tèi huÖ quèc, nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia vµ
thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc biÖn ph¸p b¶o ®¶m ®Çu t th«ng qua
viÖc thùc thi LuËt Doanh nghiÖp vµ LuËt §Çu t.
- B·i bá çc quy ®Þnh ¸p ®Æt vÒ tû lÖ xuÊt khÈu, tû lÖ
néi ®Þa hãa, gi¸ trÞ c«ng nghÖ chuyÓn giao, nguyªn t¾c nhÊt
trÝ trong Héi ®ång qu¶n trÞ ®èi víi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu
t níc ngoµi.
- Níi láng, tiÕn tíi xo¸ bá quy ®Þnh vÒ viÖc gãp vèn, mua
85
cæ phÇn cña doanh nghiÖp ViÖt Nam ®èi víi nhµ ®Çu t níc
ngoµi. Thùc hiÖn thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh cho doanh
nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®¬n gi¶n nh cho çc doanh
nghiÖp trong níc. Gi¶m dÇn diÖn dù ¸n ph¶i cÊp phÐp ®Çu t.
- Më cöa dÇn çc lÜnh vùc dÞch vô cho çc nhµ ®Çu t níc
ngoµi theo lé tr×nh cam kÕt trong HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt
Nam - Hoa Kú, lé tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ víi ASEAN,
APEC vµ tíi ®©y lµ WTO.
86
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI)
Vèn ®Çu t lµ tiÒn, tµi s¶n ®Ó thùc hiÖn çc ho¹t ®éng ®Çu
t theo h×nh thøc ®Çu t trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp.
Theo LuËt §Çu t, ®Çu t gi¸n tiÕp lµ h×nh thøc ®Çu t
th«ng qua ®Þnh chÕ trung gian tµi chÝnh hoÆc mua çc chøng
kho¸n mµ nhµ ®Çu t kh«ng trùc tiÕp tham gia ho¹t ®éng ®Çu
t - kinh doanh. Trong nh÷ng n¨m qua, tû lÖ ®Çu t gi¸n tiÕp
trong ®Çu t níc ngoµi vµo ViÖt Nam rÊt thÊp (kho¶ng 2,3%
n¨m 2003). Trong ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®Çu t gi¸n tiÕp cña n-
íc ngoµi vµo ViÖt Nam sÏ ngµy cµng t¨ng.
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI) lµ ho¹t ®éng ®Çu t cña çc
tæ chøc vµ ç nh©n ngêi níc ngoµi vµo çc doanh nghiÖp t¹i níc
nhËn ®Çu t. LuËt §Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam quy ®Þnh "®Çu
t trùc tiÕp níc ngoµi lµ viÖc nhµ ®Çu t níc ngoµi ®a vµo ViÖt
Nam vèn b»ng tiÒn hoÆc bÊt cø tµi s¶n nµo ®Ó tiÕn hµnh çc
ho¹t ®éng ®Çu t". Vèn gãp cña nhµ ®Çu t níc ngoµi Ýt nhÊt
ph¶i b»ng 30% vèn ph¸p ®Þnh cña doanh nghiÖp. Nhµ ®Çu t n-
íc ngoµi trùc tiÕp së h÷u, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña
87
doanh nghiÖp1. FDI g¾n liÒn víi chuyÓn giao c«ng nghÖ, kinh
nghiÖm qu¶n lý vµ kh«ng trë thµnh nî níc ngoµi cña ChÝnh phñ
níc nhËn ®Çu t.
TÝnh tõ n¨m 1988 ®Õn cuèi n¨m 2005, t¹i ViÖt Nam ®· cã
gÇn 6.000 dù ¸n tõ h¬n 70 quèc gia vµ vïng l·nh thæ ho¹t ®éng t¹i
ViÖt Nam víi sè vèn ®¨ng ký gÇn 51 tû USD, tæng sè vèn thùc
hiÖn ®¹t kho¶ng 34 tû USD. Riªng 5 n¨m 2001 - 2005, tæng vèn
®¨ng ký cÊp míi vµ t¨ng vèn ®¹t 19,7 tû USD, vît 64% so víi môc
tiªu ®Æt ra (12 tû USD) vµ vèn thùc hiÖn ®¹t 14,1 tû USD, vît
28%.
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß
trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ãng gãp ngµy cµng lín
vµo tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) cña níc ta vµ thùc sù trë
thµnh bé phËn cÊu thµnh quan träng cña nÒn kinh tÕ. N¨m
2005, khu vùc ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®ãng gãp kho¶ng
15,5% GDP, cao h¬n môc tiªu ®Ò ra (15%). Gi¸ trÞ xuÊt khÈu
cña khu vùc ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (kh«ng kÓ dÇu th«)
còng gia t¨ng nhanh chãng. So víi n¨m tríc, n¨m 2002 t¨ng 25%,
n¨m 2003 t¨ng 38%, n¨m 2004 t¨ng 39%, n¨m 2005 ®¹t kho¶ng
1
. Kh¸c víi ®Çu t trùc tiÕp, ®Çu t gi¸n tiÕp lµ viÖc nhµ ®Çu t níc
ngoµi mua cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña çc doanh nghiÖp níc nhËn ®Çu t
nhng kh«ng tham gia qu¶n lý. H×nh thøc nµy rÊt ph¸t triÓn trong thÕ kû
XIX vµ ®Çu thÕ kû XX, song mét phÇn bÞ thay thÕ bëi vay th¬ng m¹i.
§Çu t gi¸n tiÕp kh«ng trë thµnh nî nhng rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®æi
cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ... ë níc së t¹i. Hµnh ®éng rót vèn å ¹t
cña çc nhµ ®Çu t sÏ g©y t¸c h¹i xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ cña níc nhËn
®Çu t.
88
11 tû USD, t¨ng 26%, ®ãng gãp 35% tæng gi¸ trÞ kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña c¶ níc; tÝnh c¶ dÇu th« tû lÖ nµy lµ 56%. Khu
vùc ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (kh«ng kÓ dÇu th«) nép ng©n
s¸ch t¨ng qua mçi n¨m, n¨m 2005 ®¹t 1,29 tû USD, t¨ng 39,5%
so víi n¨m tríc vµ chiÕm 12% tæng thu ng©n s¸ch nhµ níc, vît
môc tiªu ®Ò ra (10%). Khu vùc ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi thu
hót trªn 1 triÖu lao ®éng vµ hµng triÖu lao ®éng gi¸n tiÕp,
thùc hiÖn chuyÓn giao c«ng nghÖ, kü n¨ng qu¶n lý, gãp phÇn
n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, më réng
thÞ trêng vµ t¸c ®éng lan táa tÝch cùc ®Õn çc khu vùc kh¸c
cña nÒn kinh tÕ.
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi tËp trung chñ yÕu t¹i çc ®Þa bµn
träng ®iÓm, cã lîi thÕ, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
cña ®Þa ph¬ng, lµm cho çc vïng nµy thùc sù lµ vïng kinh tÕ
®éng lùc, l«i kÐo ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¶ níc vµ çc vïng phô
cËn. N¨m 2004, c«ng nghiÖp cã vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi
chiÕm 86% gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña tØnh Bµ RÞa-Vòng
Tµu, 81% cña tØnh VÜnh Phóc, 70% cña tØnh §ång Nai, 65% cña
tØnh B×nh D¬ng, 46% cña Thµnh phè H¶i Phßng, 35% cña
Thµnh phè Hµ Néi vµ 27% cña Thµnh phè Hå ChÝ Minh.
§Õn nay, ®· cã trªn 100 c«ng ty ®a quèc gia (TNCs) thuéc
danh s¸ch 500 TNCs hµng ®Çu thÕ giíi ®· ®Çu t vµo trªn 200
dù ¸n cã vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi t¹i ViÖt Nam víi tæng
vèn ®¨ng ký (kÓ c¶ t¨ng vèn) lµ 10,5 tû USD, chiÕm 20% tæng
vèn ®¨ng ký. HÇu hÕt çc c«ng ty nãi trªn ®Çu t vµo çc dù ¸n
cã quy m« lín (b×nh qu©n trªn 45 triÖu USD/dù ¸n). MÆt kh¸c,
89
®Çu t vµo çc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi
quy m« võa vµ nhá cã xu thÕ gia t¨ng t¹i ViÖt Nam.
Theo NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng, dù kiÕn 5 n¨m 2006
- 2010, nguån vèn ®Çu t níc ngoµi, mµ chñ yÕu lµ FDI vµ
ODA, chiÕm kho¶ng 35% tæng sè vèn ®Çu t toµn x· héi cña n-
íc ta.
90
Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA)
Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) lµ ho¹t ®éng cña nhµ
tµi trî cung cÊp vèn ph¸t triÓn cho ViÖt Nam.
Nhµ tµi trî cã thÓ lµ chÝnh phñ níc ngoµi hoÆc çc tæ
chøc liªn chÝnh phñ hoÆc liªn quèc gia. Ngoµi ra, çc Tæ chøc
phi chÝnh phñ (NGO) níc ngoµi ®«i khi còng ®îc coi lµ nhµ
tµi trî.
H×nh thøc cung cÊp ODA gåm: ODA kh«ng hoµn l¹i lµ
h×nh thøc cung cÊp ODA kh«ng ph¶i hoµn l¹i cho nhµ tµi trî.
ODA cho vay u ®·i (hay cßn gäi lµ tÝn dông u ®·i); ChÝnh
phñ ViÖt Nam vay víi l·i suÊt vµ ®iÒu kiÖn u ®·i sao cho
"yÕu tè kh«ng hoµn l¹i" (cßn gäi lµ "thµnh tè hç trî") ®¹t kh«ng
díi 25% cña tæng trÞ gi¸ kho¶n vay. ODA hçn hîp lµ çc kho¶n
viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc çc kho¶n vay u ®·i ®îc cung cÊp
®ång thêi víi çc kho¶n tÝn dông th¬ng m¹i nhng tÝnh chung
l¹i, "yÕu tè kh«ng hoµn l¹i" ®¹t kh«ng díi 25% cña tæng gi¸ trÞ
cña çc kho¶n ®ã.
Nhµ tµi trî cung cÊp ODA cho ViÖt Nam: hiÖn nay cã 26
nhµ tµi trî song ph¬ng vµ 14 nhµ tµi trî ®a ph¬ng. Ngoµi ra, cã
trªn 500 Tæ chøc phi chÝnh phñ níc ngoµi (NGO) ho¹t ®éng t¹i
91
ViÖt Nam cung cÊp mçi n¨m kho¶ng 100 triÖu USD.
Nguån vèn ODA trªn thÕ giíi do çc níc thuéc Tæ chøc
Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) hµng n¨m cam kÕt cÊp
ODA cho çc níc ®ang ph¸t triÓn vµ kÐm ph¸t triÓn. Theo sè
liÖu cña OECD, n¨m 2004 sè vèn ODA cam kÕt cña çc níc
OECD lµ 78,6 tû USD, trong ®ã EU 42,9 tû USD; Mü 19 tû
USD; NhËt B¶n 8,9 tû USD...
ë níc ta, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a d¹ng
hãa, ®a ph¬ng hãa cña §¶ng vµ Nhµ níc, trong thêi gian qua,
ho¹t ®éng hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a ViÖt Nam vµ céng ®ång çc
nhµ tµi trî quèc tÕ kh«ng ngõng ®îc cñng cè vµ ph¸t triÓn,
®Æc biÖt trong lÜnh vùc thu hót ODA phôc vô cho sù nghiÖp
ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi cña ®Êt níc.
KÓ tõ Héi nghÞ çc nhµ tµi trî ®Çu tiªn dµnh cho ViÖt
Nam häp vµo th¸ng 11-1993 t¹i Pari (Ph¸p), ®Õn nay Héi nghÞ
nhãm t vÊn çc nhµ tµi trî (gäi t¾t lµ Héi nghÞ CG) ®· ®îc tæ
chøc ®Þnh kú hµng n¨m vµo th¸ng 12. §©y lµ diÔn ®µn trao
®æi ý kiÕn gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ çc nhµ tµi trî vÒ
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, thùc hiÖn ODA vµ çc
nhµ tµi trî cam kÕt tµi trî thêng niªn.
§¬n vÞ tÝnh: TriÖu USD
N¨m Sè vèn Vèn ký kÕt Vèn gi¶i ng©n

cam kÕt
1993 1.810 816 413
1994 1.910 2.597 725
92
1995 2.260 1.443 737
1996 2.430 1.601 900
1997 2.400 1.694 1.000
1998 2.300 1.901 1.242
1999 2.100 1.372 1.350
2000 2.400 1.796 1.650
2001 2.400 2.587 1.500
2002 2.500 1.944 1.528
2003 2.830 1.918 1.421
2004 3.440 2.530 1.650
2005 3.747 2.500 1.720
Tæng sè 32.527 24.699 15.836
(Nguån: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t)
Ngoµi Héi nghÞ CG, tõ n¨m 1998 cßn cã çc Héi nghÞ CG
kh«ng chÝnh thøc gi÷a kú ®îc tæ chøc vµo th¸ng 6 hµng n¨m
t¹i çc ®Þa ph¬ng cña ViÖt Nam. Tríc thÒm Héi nghÞ CG vµ
CG gi÷a kú cßn tæ chøc DiÔn ®µn doanh nghiÖp víi sù tham
gia cña çc c¬ quan chÝnh phñ, çc ®¹i sø, ®¹i diÖn cho çc
nhµ tµi trî vµ ®¹i diÖn cña giíi doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n-
íc.
§Õn nay, th«ng qua 13 Héi nghÞ CG, tæng gi¸ trÞ ODA
cam kÕt cña çc nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam ®¹t 32,53 tû
USD, víi møc cam kÕt n¨m sau cao h¬n n¨m tríc vµ ®¹t møc
cao nhÊt vµo n¨m 2005 lµ 3.747 tû USD.
ChÝnh phñ ta ®· ký kÕt víi çc nhµ tµi trî çc §iÒu íc quèc
tÕ vÒ ODA (hiÖp ®Þnh, nghÞ ®Þnh th, ch¬ng tr×nh, dù ¸n...)
93
®Ó sö dông nguån vèn ODA ®· cam kÕt. Tæng gi¸ trÞ çc
§iÒu íc quèc tÕ vÒ ODA ®îc ký kÕt trong giai ®o¹n 1993-
2005 ®¹t 24,7 tû USD, gi¶i ng©n ®¹t 15,8 tû USD.
Trong thêi gian qua, ODA ®îc u tiªn sö dông ®Ó ph¸t triÓn
h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi, tËp trung vµo çc lÜnh vùc: ph¸t triÓn
n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n g¾n víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (chiÕm
14%); c«ng nghiÖp vµ n¨ng lîng (21%); giao th«ng vËn t¶i, bu
chÝnh - viÔn th«ng (25%); khoa häc, c«ng nghÖ, m«i trêng
(12%); y tÕ, gi¸o dôc, x· héi (10%); çc lÜnh vùc kh¸c nh t¨ng c-
êng n¨ng lùc ph¸t triÓn thÓ chÕ vµ qu¶n lý nhµ níc... (18%).
C«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc vÒ ODA ®· ®îc t¨ng cêng. Tõ
n¨m 1993 ®Õn nay, ChÝnh phñ ®· ban hµnh ba NghÞ ®Þnh
vÒ qu¶n lý vµ sö dông ODA, t¹o ra khung ph¸p lý chÆt chÏ vµ
kh¸ ®ång bé ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý nhµ níc vÒ ODA.
94
Khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt,
khu c«ng nghÖ cao
Khu c«ng nghiÖp lµ khu tËp trung çc doanh nghiÖp

chuyªn s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp vµ thùc hiÖn çc dÞch vô
cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cã ranh giíi ®Þa lý x¸c ®Þnh, kh«ng
cã d©n c sinh sèng; do ChÝnh phñ hoÆc Thñ tíng ChÝnh phñ
quyÕt ®Þnh thµnh lËp. Trong khu c«ng nghiÖp cã thÓ cã
doanh nghiÖp chÕ xuÊt1.
Khu chÕ xuÊt lµ khu c«ng nghiÖp tËp trung çc doanh
1
. §Õn cuèi n¨m 2005 c¶ níc cã 130 khu c«ng nghiÖp ë 45 tØnh,
thµnh phè víi tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn 26.517 ha (kh«ng kÓ çc khu
kinh tÕ tæng hîp nh Chu Lai, Dung QuÊt, Nh¬n Héi), trong ®ã, diÖn
tÝch ®Êt dµnh cho ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chiÕm kho¶ng 60%. §· cã 75
khu c«ng nghiÖp ®i vµo ho¹t ®éng, tû lÖ ®Êt c«ng nghiÖp ®· ®îc huy
®éng ®¹t trªn 50%, cã 4.500 dù ¸n ®Çu t ®ang ho¹t ®éng, trong ®ã ®Çu
t níc ngoµi 2.202 dù ¸n víi tæng vèn ®Çu t ®¨ng ký 17, 6 tû USD, 2.314
dù ¸n ®Çu t trong níc víi tæng vèn ®Çu t ®¨ng ký 103 ngh×n tû ®ång.
N¨m 2005 gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp çc khu c«ng nghiÖp ®¹t 14 tû
USD, chiÕm 28% gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña c¶ níc, trong ®ã xuÊt
khÈu 6 tû USD, b»ng 18,6% gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¶ níc, thu hót 74 v¹n
lao ®éng.
95
nghiÖp chÕ xuÊt chuyªn s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu, thùc hiÖn
çc dÞch vô cho s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ ho¹t ®éng xuÊt
khÈu, cã ranh giíi ®Þa lý x¸c ®Þnh, kh«ng cã d©n c sinh sèng;
do ChÝnh phñ hoÆc Thñ tíng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh
lËp.
Khu c«ng nghÖ cao lµ khu tËp trung çc doanh nghiÖp
c«ng nghiÖp kü thuËt cao vµ çc ®¬n vÞ ho¹t ®éng phôc vô
cho ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao gåm nghiªn cøu - triÓn khai khoa
häc - c«ng nghÖ, ®µo t¹o vµ çc dÞch vô liªn quan, cã ranh giíi
®Þa lý x¸c ®Þnh; do ChÝnh phñ hoÆc Thñ tíng ChÝnh phñ
quyÕt ®Þnh thµnh lËp. Trong khu c«ng nghÖ cao cã thÓ cã
doanh nghiÖp chÕ xuÊt. Nh÷ng khu c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cã
thÓ g¾n víi khu ®« thÞ míi, nhng khu ®« thÞ míi ph¶i t¸ch
biÖt víi khu c«ng nghiÖp vÒ kh«ng gian.
Ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖp chÝnh lµ g¾n ph¸t triÓn c«ng
nghiÖp theo quy ho¹ch víi b¶o vÖ m«i trêng, híng tíi ph¸t triÓn
nhanh vµ bÒn v÷ng, ph¸t huy hiÖu qu¶ ®ång thêi çc nguån
lùc, gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, xuÊt
khÈu, t¨ng trëng GDP; t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm, lµm h¹t nh©n
h×nh thµnh çc ®« thÞ míi, tõng bíc thùc hiÖn v¨n minh vµ
tiÕn bé x· héi, thu hÑp kho¶ng çch ph¸t triÓn gi÷a n«ng th«n
vµ thµnh thÞ ë mét sè vïng.
Ph¸t triÓn khu c«ng nghiÖp quan t©m gi¶i quyÕt mét sè
vÊn ®Ò sau: lµm tèt c«ng t¸c x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn
quy ho¹ch (h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a viÖc sö dông ®Êt chuyªn
trång lóa, ®Êt cã u thÕ ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó lµm
96
khu c«ng nghiÖp); h×nh thµnh hÖ thèng khu c«ng nghiÖp
thèng nhÊt trong c¶ níc, n©ng cao tÝnh hîp t¸c, bæ sung cho
nhau cïng ph¸t triÓn; ph¸t triÓn ®ång bé h¹ tÇng (th«ng ®iÖn,
th«ng níc, th«ng ®êng vµ çc c«ng tr×nh xö lý chÊt th¶i); cã kÕ
ho¹ch kh¶ thi xóc tiÕn thu hót ®Çu t; gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò x·
héi cña khu c«ng nghiÖp, nhÊt lµ nhµ ë cho c«ng nh©n; nghiªn
cøu ®Ó ph©n bæ l¹i khu c«ng nghiÖp theo híng doanh nghiÖp
khu c«ng nghiÖp ®Õn víi khu vùc cã nguån lao ®éng dåi dµo
®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng thiÕu lao ®éng gi¶n ®¬n ë nh÷ng khu vùc
tËp trung nhiÒu khu c«ng nghiÖp hiÖn nay; tiÕp tôc hoµn
thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý mét cöa, t¹i chç; xem xÐt, ®iÒu chØnh
çc u ®·i vÒ trî cÊp xuÊt khÈu, nhÊt lµ trong khu chÕ xuÊt,
cho phï hîp víi cam kÕt héi nhËp vµ quy ®Þnh cña WTO; quy
ho¹ch khu c«ng nghiÖp g¾n víi quy ho¹ch ph¸t triÓn ®« thÞ,
khu d©n c, çc dÞch vô b¶o ®¶m ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn
cña ngêi lao ®éng vµ b¶o vÖ m«i trêng.
HiÖn nay, níc ta cha cã nhiÒu khu kinh tÕ më. Cã thÓ nªu
kh¸i niÖm qua thùc tÕ cña Khu kinh tÕ më Chu Lai. §©y lµ "khu
vùc cã ranh giíi ®Þa lý x¸c ®Þnh thuéc l·nh thæ vµ chñ quyÒn
quèc gia, nhng cã kh«ng gian kinh tÕ riªng biÖt, cã m«i trêng
®Çu t kinh doanh thuËn lîi nhÊt theo çc quy ®Þnh hiÖn hµnh,
bao gåm h¹ tÇng kü thuËt - x· héi vµ chÝnh s¸ch c¬ chÕ qu¶n lý
thuËn lîi cho kinh doanh, phï hîp víi c¬ chÕ thÞ trêng nh»m
khuyÕn khÝch ®Çu t vµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu".
Sù kh¸c nhau gi÷a khu c«ng nghiÖp vµ khu kinh tÕ më:
- VÒ chÕ ®é hëng u ®·i: tÊt c¶ çc dù ¸n ®Çu t vµo khu
97
kinh tÕ më ®îc hëng çc u ®·i tèi ®a nh ®èi víi çc ®Þa bµn cã
®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®Æc biÖt khã kh¨n, trong khi ®ã
çc dù ¸n ®Çu t vµo khu c«ng nghiÖp cã quy ®Þnh cô thÓ t¹i
NghÞ ®Þnh ban hµnh quy chÕ khu c«ng nghiÖp víi møc u ®·i
thÊp h¬n so víi khu kinh tÕ më.
- VÒ c¬ chÕ qu¶n lý: Ban qu¶n lý Khu kinh tÕ më Chu Lai
lµ c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®èi víi Khu kinh tÕ më Chu Lai víi
nhiÖm vô qu¶n lý réng h¬n so víi bÊt cø m« h×nh tæ chøc kiÓu
khu c«ng nghiÖp cña níc ta cho ®Õn nay.
Ban qu¶n lý Khu kinh tÕ më Chu Lai cã nhiÖm vô vµ
quyÒn h¹n: x©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ®Çu t c¬ b¶n hµng
n¨m, khung phÝ vµ lÖ phÝ; cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký
kinh doanh, giÊy phÐp ®Çu t, giÊy chøng nhËn u ®·i ®Çu t,
giÊy chøng nhËn xuÊt xø hµng ho¸; giao ®Êt, cho thuª ®Êt;
lµm ®Çu mèi gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ph¸t sinh; phèi hîp víi
chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ çc c¬ quan liªn quan; qu¶n lý vµ
sö dông çc nguån thu ng©n s¸ch ®îc ®Çu t trë l¹i, xóc tiÕn
®Çu t. Ban qu¶n lý Khu kinh tÕ më Chu Lai kh«ng ph¶i lµ cÊp
chÝnh quyÒn, nªn çc nhiÖm vô qu¶n lý nhµ níc ®îc çc bé vµ
Uû ban nh©n d©n tØnh Qu¶ng Nam uû quyÒn cho Ban qu¶n lý
thùc hiÖn. Khu kinh tÕ më vÒ c¨n b¶n lµ khu thuÕ quan, nhng
bao gåm khu phi thuÕ quan vµ khu chÕ xuÊt. Khu thuÕ quan
gåm khu c«ng nghiÖp, th¬ng m¹i, du lÞch chÞu sù ®iÒu chØnh
cña LuËt thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu. Khu chÕ xuÊt lµ
khu chuyªn s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu vµ thùc hiÖn çc dÞch vô
xuÊt khÈu vµ kh«ng chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt thuÕ xuÊt
98
khÈu, thuÕ nhËp khÈu.
Çc Ban qu¶n lý khu c«ng nghiÖp ®îc uû quyÒn thùc hiÖn
çc nhiÖm vô qu¶n lý nhµ níc phÇn lín ë kh©u cÊp giÊy phÐp
thµnh lËp doanh nghiÖp, nhng còng chØ giíi h¹n ®èi víi ®Çu t
níc ngoµi. Cßn c«ng ®o¹n qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh th× nhiÖm vô qu¶n lý cña Ban qu¶n lý khu c«ng nghiÖp
còng chØ dõng l¹i ë møc phèi hîp lµ chñ yÕu.
99
Tù do ho¸ th¬ng m¹i
Th¬ng m¹i tù do lµ nÒn th¬ng m¹i ®îc h×nh thµnh vµ

ph¸t triÓn theo cung cÇu vµ çc quy luËt kinh tÕ thÞ tr êng,
kh«ng cã sù c¶n trë bëi biÖn ph¸p hµnh chÝnh cña Nhµ n íc.
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ, th¬ng m¹i tù do ®îc hiÓu lµ mét
nÒn th¬ng m¹i mµ vÒ nguyªn t¾c, ¸p dông chÝnh s¸ch cho
hµng ho¸, dÞch vô, vèn vµ lao ®éng ®îc tù do di chuyÓn qua
biªn giíi. Trong thùc tÕ, çc quèc gia ®Òu ¸p dông çc chÝnh
s¸ch nh»m chÕ ngù Ýt hoÆc nhiÒu ®èi víi sù di chuyÓn ®ã.
§Ó thùc hiÖn th¬ng m¹i tù do, mét sè níc cã thÓ lËp ra Khu
vùc th¬ng m¹i tù do, ®©y lµ m« h×nh mét nhãm gåm hai hay
nhiÒu níc tho¶ thuËn cïng xo¸ bá thuÕ quan, phÇn lín hoÆc tÊt
c¶ çc biÖn ph¸p phi thuÕ quan c¶n trë th¬ng m¹i néi nhãm. Çc
níc trong nhãm vÉn ®éc lËp thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ quan víi
çc níc n»m ngoµi nhãm. ViÖt Nam ®· tham gia Khu vùc th¬ng
m¹i tù do ASEAN (AFTA). Çc níc ASEAN lËp AFTA trªn c¬
së thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ Ch¬ng tr×nh u ®·i thuÕ quan cã
hiÖu lùc chung (CEPT) cã hiÖu lùc tõ 1-1-1993 nh»m gi¶m
thuÕ quan ®Õn møc tõ 0 - 5% ®èi víi th¬ng m¹i hµng ho¸ gi÷a
100
çc níc thµnh viªn vµo n¨m 2003, vµ ®Õn 2013, toµn khèi sÏ
®¹t møc thuÕ 0%. Riªng ASEAN - 6, lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ
®îc ®Èy nhanh lªn vµi n¨m. ViÖt Nam gia nhËp ASEAN ngµy
28-7-1995, b¾t ®Çu thùc hiÖn CEPT tõ 1-1-1996 ®Õn 1-1-
2006 lµ hoµn thµnh viÖc gi¶m thuÕ. §Õn nay, ViÖt Nam ®·
®a 10.283 dßng thuÕ trong tæng sè 10.689 dßng, ®¹t 96% vÒ
møc thuÕ tõ 0 - 5%. Giai ®o¹n tiÕp theo lµ thµnh lËp Liªn
minh thuÕ quan, çc thµnh viªn tho¶ thuËn lËp ra biÓu thuÕ
quan chung vµ lo¹i bá çc hµng rµo th¬ng m¹i gi÷a çc níc trong
khèi. D¹ng ph¸t triÓn cao h¬n lµ thiÕt lËp ThÞ trêng chung,
ngoµi viÖc chu chuyÓn hµng ho¸, dÞch vô tù do gi÷a çc thµnh
viªn, lao ®éng vµ vèn còng ®îc di chuyÓn kh«ng cã h¹n chÕ.
VÒ th¬ng m¹i dÞch vô ®ßi hái cã sù hiÖn diÖn th¬ng m¹i
vµ sù di chuyÓn tù do cña ngêi tiªu dïng vµ ngêi s¶n xuÊt dÞch
vô nªn cÇn mét sù liªn kÕt cao h¬n th¬ng m¹i hµng ho¸.
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ, ngêi ta dïng kh¸i niÖm th¬ng m¹i
cã qu¶n lý ®Ó chØ tho¶ thuËn chung cña mét nhãm níc trong
®ã quy ®Þnh mét sè ngµnh hoÆc s¶n phÈm kh«ng ®îc bu«n
b¸n theo nhu cÇu cña thÞ trêng mµ ®îc qu¶n lý th«ng qua çc
hiÖp ®Þnh h¹n chÕ tù nguyÖn, tho¶ thuËn thÞ trêng cã trËt
tù, h¹n chÕ ®Þnh lîng vµ çc biÖn ph¸p phi thuÕ quan kh¸c
nh»m b¶o hé c«ng nghiÖp néi ®Þa. Ngµy nay, ngêi ta cßn
dïng biÖn ph¸p nµy kh«ng chØ nh»m h¹n chÕ sù th©m nhËp
cña hµng ho¸ nhËp khÈu mµ cßn nh»m gia t¨ng xuÊt khÈu
cho çc níc trong nhãm, cã thÓ g©y thiÖt h¹i cho níc thø ba
(viÖc bu«n b¸n gi÷a çc c«ng ty con trong cïng mét c«ng ty
101
®a quèc gia còng bÞ liÖt vµo d¹ng nµy).
Tù do ho¸ th¬ng m¹i lµ qu¸ tr×nh tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t
®éng nh ban hµnh chÝnh s¸ch, thùc hiÖn çc biÖn ph¸p lo¹i bá
çc rµo c¶n hiÖn hµnh ®èi víi th¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô.
ThuËt ng÷ nµy còng cã thÓ bao gåm c¶ nh÷ng biÖn ph¸p dì bá
çc h¹n chÕ vÒ ®Çu t ®Ó tiÕp cËn thÞ trêng.
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ cßn dïng kh¸i niÖm më cöa thÞ
trêng. WTO coi ®©y lµ mét thuËt ng÷ ph¸p lý nãi lªn çc ®iÒu
kiÖn do ChÝnh phñ ¸p ®Æt ®Ó mét s¶n phÈm cã thÓ th©m
nhËp mét níc trong ®iÒu kiÖn kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. Më
cöa thÞ trêng thÓ hiÖn b»ng çc biÖn ph¸p cöa khÈu, ®ã lµ
thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®èi víi hµng ho¸. §èi víi dÞch vô,
cßn cã c¶ çc quy ®Þnh ngay trong thÞ trêng. Më cöa thÞ trêng
thêng th«ng qua chÝnh s¸ch th¬ng m¹i ®a ph¬ng hoÆc çc
hiÖp ®Þnh liªn ChÝnh phñ. Ngµy nay, do qu¸ tr×nh toµn cÇu
ho¸ kinh tÕ, ngêi ta cßn quan t©m ®Õn më cöa thÞ trêng ngay
trong biªn giíi, më réng çc quy t¾c th¬ng m¹i tù do tíi lÜnh vùc
néi ®Þa. V× vËy, më cöa thÞ trêng ®îc miªu t¶ lµ møc ®é mµ
hµng ho¸ vµ dÞch vô cã thÓ c¹nh tranh víi s¶n phÈm chÕ t¹o t¹i
chç ë mét thÞ trêng kh¸c. Më cöa thÞ trêng nh»m n©ng cao søc
c¹nh tranh quèc tÕ cña s¶n phÈm trªn çc thÞ trêng trong vµ
ngoµi níc.
102
Hµng rµo b¶o hé
B¶o hé lµ viÖc çc chÝnh phñ th«ng qua çc chÝnh s¸ch
vµ biÖn ph¸p ®Ó b¶o vÖ çc nhµ s¶n xuÊt trong níc vµ s¶n
phÈm cña hä khái sù c¹nh tranh hµng ho¸ níc ngoµi.
§Ó thùc hiÖn b¶o hé, çc chÝnh phñ sö dông nh÷ng hµng
rµo chñ yÕu sau:
- Hµng rµo thuÕ quan ®¸nh vµo hµng ho¸ nhËp khÈu;
- Çc biÖn ph¸p trî cÊp hay u ®·i dµnh cho s¶n xuÊt trong
níc;
- Hµng rµo phi thuÕ quan nh h¹n ng¹ch, giÊy phÐp, thñ tôc
h¶i quan, biÖn ph¸p hµnh chÝnh, ...;
- Çc biÖn ph¸p vïng x¸m (lµ nh÷ng biÖn ph¸p cßn cã sù
ngê vùc vÒ tÝnh hîp chuÈn theo quy ®Þnh cña quèc tÕ) nh
tho¶ thuËn h¹n chÕ xuÊt khÈu tù nguyÖn, tho¶ thuËn thÞ tr -
êng cã trËt tù, tho¶ thuËn ph©n chia thÞ trêng, ...;
- Hµng rµo kü thuËt nh hÖ thèng tiªu chuÈn kü thuËt çc
lo¹i, vÖ sinh dÞch tÔ, tho¶ thuËn c«ng nhËn lÉn nhau vÒ tiªu
chuÈn vµ hîp chuÈn;
- Hµng rµo m«i trêng, v¨n ho¸, ®¹o ®øc...;
- Çc hµng rµo kh¸c do chÝnh phñ quy ®Þnh.
103
§Ó ®o lêng møc ®é b¶o hé, ngêi ta thêng dïng çc chØ sè
sau:
- Tû lÖ b¶o hé danh nghÜa (NRP) lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi¸
néi ®Þa vît qu¸ gi¸ t¹i biªn giíi cña mét s¶n phÈm.
- Nªm gi¸ lµ møc ®é chªnh lÖch gi¸ cña hµng ho¸ trong thÞ
trêng ®îc b¶o hé so víi gi¸ trong m«i trêng c¹nh tranh hoµn h¶o.
- Tû lÖ b¶o hé thùc tÕ (ERP) hay cßn gäi lµ tû lÖ trî gióp
thùc tÕ lµ tû lÖ lµm râ sù kh¸c nhau gi÷a trêng hîp gi¶ ®Þnh
kh«ng cã sù trî gióp víi trêng hîp thùc tÕ cã trî gióp.
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ, WTO cho phÐp thùc hiÖn b¶o
hé ®ét xuÊt lµ nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé mang tÝnh phßng vÖ
th¬ng m¹i ®îc ¸p dông t¹m thêi ®Ó ®¸p l¹i çc hµnh ®éng b¸n
ph¸ gi¸, trî cÊp hay hµng nhËp khÈu t¨ng ®ét biÕn g©y thiÖt
h¹i cho s¶n xuÊt néi ®Þa. B¶o hé ®ét xuÊt gåm ba biÖn ph¸p:
chèng b¸n ph¸ gi¸, thuÕ ®èi kh¸ng vµ biÖn ph¸p tù vÖ. Quy t¾c
quèc tÕ cho phÐp çc níc ®ang ph¸t triÓn, trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn nhÊt ®Þnh, ®îc ¸p dông çc biÖn ph¸p b¶o hé nh thuÕ
quan, trî cÊp, çc quy ®Þnh hµm lîng néi ®Þa... cho nh÷ng
ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ cã lîi thÕ so s¸nh tiÒm tµng nh»m
thóc ®Èy sù ph¸t triÓn.
Trong nh÷ng hµng rµo b¶o hé cã hµng rµo phi thuÕ quan.
Hµng rµo phi thuÕ quan lµ nh÷ng rµo c¶n (kh«ng ph¶i lµ thuÕ
quan) ®èi víi viÖc tiÕp cËn thÞ trêng hay h¹n chÕ tù do trao
®æi th¬ng m¹i gi÷a çc quèc gia. Hµng rµo phi thuÕ quan lµ
hÖ thèng çc biÖn ph¸p do Nhµ níc quy ®Þnh ®Ó can thiÖp
vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu nh»m b¶o hé s¶n xuÊt
104
trong níc vµ an ninh quèc gia mµ kh«ng ph¶i b»ng chÝnh s¸ch
thuÕ. Hµng rµo phi thuÕ quan cã thÓ ®îc thùc hiÖn díi çc
h×nh thøc: kiÓm so¸t gi¸, h¹n chÕ sè lîng, biÖn ph¸p tµi chÝnh,
biÖn ph¸p ®éc quyÒn hay nh÷ng quy ®Þnh vÒ kü thuËt.
BiÖn ph¸p kiÓm so¸t gi¸ ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc Ên
®Þnh gi¸ trÇn/gi¸ sµn hµng nhËp khÈu nh quy ®Þnh gi¸ nhËp
khÈu tèi thiÓu, nh»m duy tr× møc gi¸ trong níc khi gi¸ nhËp
khÈu thÊp h¬n gi¸ trong níc, h¹n chÕ ¶nh hëng cña t×nh tr¹ng
biÕn ®éng vÒ gi¸ t¹i thÞ trêng trong níc hoÆc trªn thÞ trêng
thÕ giíi.
BiÖn ph¸p tµi chÝnh ®îc sö dông nh»m ®iÒu tiÕt kh¶ n¨ng
tiÕp cËn còng nh chi phÝ vÒ ngo¹i hèi cho viÖc nhËp khÈu. ¸p
dông çc biÖn ph¸p tµi chÝnh cã thÓ lµm t¨ng chi phÝ cña
hµng nhËp khÈu. BiÖn ph¸p tµi chÝnh thêng bao gåm: quy
®Þnh thanh to¸n tríc, quy ®Þnh vÒ ký quü, quy ®Þnh vÒ thuÕ
quan tr¶ tríc, quy ®Þnh vÒ ®iÒu kho¶n thanh to¸n ®èi víi hµng
nhËp khÈu.
BiÖn ph¸p kü thuËt lµ viÖc h¹n chÕ nhËp khÈu th«ng qua
nh÷ng quy ®Þnh vÒ ®Æc tÝnh cña hµng hãa, nh chÊt lîng,
nh·n hiÖu, quy çch ®ãng gãi, ®é an toµn cña s¶n phÈm, quy
®Þnh vÒ kiÓm dÞch.
BiÖn ph¸p ®éc quyÒn lµ viÖc h¹n chÕ nhËp khÈu th«ng
qua viÖc quy ®Þnh ®éc quyÒn nhËp khÈu mét hoÆc mét sè
hµng hãa nhÊt ®Þnh cho mét hoÆc mét sè chñ thÓ kinh tÕ
dùa trªn nh÷ng lý do vÒ tµi khãa, kinh tÕ, x· héi.
105
Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ
Çn c©n thanh to¸n quèc tÕ lµ b¶ng b¸o ço thèng kª tæng
hîp m« t¶ mäi ho¹t ®éng giao dÞch kinh tÕ gi÷a çc ®¬n vÞ th-
êng tró cña mét quèc gia víi çc ®¬n vÞ thêng tró cña çc quèc
gia bªn ngoµi trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Th«ng thêng,
b¶ng çn c©n thanh to¸n quèc tÕ gåm hai phÇn chÝnh:
- Çn c©n v·ng lai lµ tæng c©n ®èi cña th¬ng m¹i h÷u
h×nh vµ th¬ng m¹i v« h×nh. C©n ®èi th¬ng m¹i h÷u h×nh biÓu
thÞ sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ gi¸ trÞ nhËp khÈu
hµng hãa. C©n ®èi th¬ng m¹i v« h×nh biÓu thÞ chªnh lÖch
gi÷a gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ gi¸ trÞ nhËp khÈu dÞch vô nh: dÞch
vô vËn t¶i, du lÞch, b¶o hiÓm, ng©n hµng v.v.. C©n ®èi th¬ng
m¹i v« h×nh cßn bao gåm chªnh lÖch nhËn vÒ tõ bªn ngoµi vµ
chi tr¶ ra bªn ngoµi çc kho¶n nh: tr¶ l·i tiÒn vay, cæ tøc, göi
tiÒn cña ngêi lao ®éng ë níc ngoµi vÒ níc hoÆc ngîc l¹i, v.v..
Çn c©n v·ng lai m« t¶ luång chu chuyÓn thu nhËp gi÷a quèc
gia víi çc quèc gia bªn ngoµi.
- Çn c©n vèn m« t¶ chu chuyÓn vèn tµi chÝnh vµo vµ ra
cña mét quèc gia, liªn quan tíi thay ®æi vÒ tÝch s¶n vµ tiªu s¶n
tµi chÝnh. Vèn tµi chÝnh ch¶y vµo trong níc qua h×nh thøc: ®i
106
vay, b¸n tµi s¶n tµi chÝnh trong níc ra níc ngoµi, ®Çu t cña níc
ngoµi vµo trong níc... Vèn tµi chÝnh ch¶y vµo trong níc lµm
gi¶m quyÒn n¾m gi÷ cña mét níc ®èi víi tµi s¶n tµi chÝnh cña
níc ngoµi (gi¶m tµi s¶n cã) hay lµm t¨ng tµi s¶n nî. Vèn tµi
chÝnh ch¶y ra níc ngoµi qua h×nh thøc: cho vay, mua tµi s¶n
tµi chÝnh ë níc ngoµi hay mua tµi s¶n tµi chÝnh trong níc do
®¬n vÞ kh«ng thêng tró së h÷u... Vèn tµi chÝnh ch¶y ra níc
ngoµi lµm t¨ng quyÒn n¾m gi÷ cña mét níc ®èi víi tµi s¶n tµi
chÝnh cña níc ngoµi (t¨ng tµi s¶n cã) hay lµm gi¶m tµi s¶n nî.
H¹ch to¸n dïng trong b¶ng çn c©n thanh to¸n quèc tÕ dùa
trªn nguyªn t¾c h¹ch to¸n kÐp, nghÜa lµ mçi ho¹t ®éng giao
dÞch gi÷a ®¬n vÞ thêng tró trong níc víi ®¬n vÞ thêng tró cña
níc ngoµi ®Òu h¹ch to¸n vµo bªn thu vµ bªn chi, v× vËy, theo
nghÜa h¹ch to¸n, b¶ng çn c©n thanh to¸n quèc tÕ lu«n c©n
®èi.
107
An ninh tµi chÝnh quèc gia
An ninh tµi chÝnh quèc gia lµ mét kh¸i niÖm chØ t×nh
tr¹ng tµi chÝnh quèc gia æn ®Þnh, an toµn, v÷ng m¹nh vµ
kh«ng bÞ khñng ho¶ng.
An ninh tµi chÝnh quèc gia bao hµm an ninh trªn ba lÜnh
vùc: tµi chÝnh nhµ níc, tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ tµi chÝnh
d©n c.
æn ®Þnh ®îc hiÓu lµ duy tr× ®îc ho¹t ®éng b×nh thêng,
kh«ng cã nh÷ng biÕn ®éng ®ét ngét, thÊt thêng. Tuy nhiªn,
cÇn hiÓu sù æn ®Þnh trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. æn
®Þnh kh«ng cã nghÜa lµ cè g¾ng gi÷ nguyªn mäi thø nh cò mµ
lµ gi÷ ®îc æn ®Þnh trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn ®i lªn, kh«ng
ngõng c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn. æn ®Þnh tµi chÝnh lµ rÊt quan
träng ®èi víi t¨ng trëng kinh tÕ vµ kh«ng thÓ cã æn ®Þnh kinh
tÕ nÕu thiÕu hÖ thèng tµi chÝnh lµnh m¹nh. NÕu qu¶n lý kinh
tÕ vÜ m« m¹nh, song hÖ thèng tµi chÝnh yÕu th× cã thÓ lµm
mÊt æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, lµm cho nÒn kinh tÕ dÔ bÞ tæn th-
¬ng do nh÷ng có sèc tõ bªn ngoµi vµ cã thÓ ®e do¹ thÞ trêng
tµi chÝnh toµn cÇu.
An toµn ®îc hiÓu lµ tr¹ng th¸i kh«ng bÞ nguy hiÓm tõ
108
phÝa çc t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi. Gi÷ ®îc an toµn
®ång nghÜa víi kh«ng tù m×nh g©y h¹i cho m×nh, ®ång thêi
ng¨n chÆn vµ chèng l¹i ®îc sù ph¸ ho¹i tõ bªn ngoµi. NÕu æn
®Þnh lµ tiÒn ®Ò cã tÝnh chÊt nÒn t¶ng th× an toµn lµ cèt lâi,
chi phèi toµn bé qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t×nh tr¹ng tµi chÝnh.
V÷ng m¹nh lµ c¬ së cho sù æn ®Þnh vµ b¶o ®¶m an
toµn.
Khñng ho¶ng tµi chÝnh lµ kÕt qu¶ nÆng nÒ nhÊt vµ ph¶n
¸nh møc cao nhÊt cña sù mÊt an ninh tµi chÝnh hay lµ mÆt tr¸i
cña an ninh tµi chÝnh, tr¸nh ®îc khñng ho¶ng tµi chÝnh lµ
môc tiªu tèi thîng cña mäi gi¶i ph¸p b¶o ®¶m an ninh tµi chÝnh.
Tµi chÝnh quèc gia, theo nghÜa réng, bao hµm toµn bé
nÒn tµi chÝnh vÜ m« cña mét níc cã chñ quyÒn vµ Nhµ níc
®ãng vai trß lµ chñ thÓ qu¶n lý nÒn tµi chÝnh vÜ m«. Theo
nghÜa hÑp, tµi chÝnh quèc gia hay tµi chÝnh nhµ níc lµ bé
phËn cña nÒn tµi chÝnh vÜ m« thuéc quyÒn qu¶n lý vµ ®iÒu
tiÕt trùc tiÕp cña Nhµ níc, bao gåm ng©n s¸ch nhµ níc vµ çc
quü tµi chÝnh nhµ níc ngoµi ng©n s¸ch.
An ninh tµi chÝnh quèc gia lµ duy tr× sù æn ®Þnh, an toµn
vµ v÷ng m¹nh cña thu chi ng©n s¸ch nhµ níc, gi÷ th©m hôt
ng©n s¸ch nhµ níc ë møc hîp lý, b¶o ®¶m c©n ®èi tµi chÝnh
cho çc quü ngoµi ng©n s¸ch, kiÒm chÕ nî chÝnh phñ ë møc
®é an toµn vµ duy tr× kh¶ n¨ng tr¶ nî, kh«ng l©m vµo t×nh
tr¹ng vì nî.
An ninh tµi chÝnh doanh nghiÖp (bao gåm c¶ tµi chÝnh
ng©n hµng vµ çc trung gian tµi chÝnh phi ng©n hµng nh b¶o
109
hiÓm, tÝn dông thuª mua, c«ng ty chøng kho¸n, c«ng ty m«i
giíi, quü chøng kho¸n,...) lµ cèt lâi cña an ninh tµi chÝnh v×
tµi chÝnh doanh nghiÖp lµ c¬ së cña tµi chÝnh quèc gia. An
ninh tµi chÝnh cña çc doanh nghiÖp phi tµi chÝnh cã tÇm
¶nh hëng phô thuéc vµo quy m« cña nã. Doanh nghiÖp cã quy
m« cµng lín th× viÖc b¶o ®¶m an ninh tµi chÝnh cña doanh
nghiÖp cµng cã tÇm quan träng ®èi víi b¶o ®¶m an ninh tµi
chÝnh quèc gia. Çc doanh nghiÖp tµi chÝnh, kÓ c¶ ng©n
hµng vµ phi ng©n hµng, ho¹t ®éng trªn thÞ trêng tµi chÝnh -
tiÒn tÖ cã mèi liªn hÖ réng lín víi nhiÒu kh¸ch hµng nªn møc
®é rñi ro cao. ChÝnh v× vËy, an ninh tµi chÝnh cña khu vùc
doanh nghiÖp tµi chÝnh cÇn ®îc chó ý ®Æc biÖt.
An ninh tµi chÝnh ç nh©n (d©n c - hé gia ®×nh) biÓu
hiÖn ë kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm vµ tÝch luü cña çc hé gia ®×nh.
Tµi chÝnh d©n c kh«ng an ninh khi thu nhËp kh«ng ®ñ cho çc
nhu cÇu thiÕt yÕu vµ kh«ng cã kho¶n ®Ó dµnh dù phßng cho
çc trêng hîp bÊt tr¾c. TiÕt kiÖm vèn lµ truyÒn thèng cña çc
níc ¸ §«ng, trong ®ã cã ViÖt Nam, song do thu nhËp b×nh
qu©n ®Çu ngêi cßn thÊp nªn çc kho¶n tiÕt kiÖm nhá bÐ,
hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp. Bªn c¹nh ®ã, yÕu tè bÊt b×nh ®¼ng
trong thu nhËp, trong ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp cho
çc tÇng líp d©n c còng nh ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc còng
lµ nguyªn nh©n lµm xÊu ®i t×nh tr¹ng tµi chÝnh d©n c, cã thÓ
g©y ra sù "bïng næ", lµm mÊt an ninh cña khu vùc tµi chÝnh
nµy. Kho¶ng çch ngµy cµng lín gi÷a thu nhËp danh nghÜa víi
thu nhËp chÝnh thøc cña mét bé phËn d©n c, còng nh viÖc sö
110
dông tiÒn mÆt phæ biÕn trong çc ho¹t ®éng thanh to¸n, kh«ng
chØ trong d©n c mµ cßn trong toµn bé ho¹t ®éng tµi chÝnh
lµm cho tµi chÝnh d©n c cµng khã kiÓm so¸t lµ cã an ninh hay
kh«ng. An ninh tµi chÝnh d©n c cßn ®îc biÓu hiÖn vµ biÓu
hiÖn râ nhÊt ë nh÷ng quan hÖ tµi chÝnh trong céng ®ång, næi
bËt lµ çc quan hÖ vay mîn, liªn kÕt kinh tÕ, thanh to¸n, ký kÕt
vµ thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ... vµ ho¹t ®éng cña tµi chÝnh
"ngÇm", thÞ trêng tµi chÝnh "®en". ViÖc vì "hôi", vì "hä",
chiÕm dông vèn cña nhau, cho vay nÆng l·i, "b¾t nî", "xiÕt
nî"... ¶nh hëng rÊt xÊu tíi kh¶ n¨ng b¶o ®¶m an ninh tµi chÝnh
d©n c.
111
DÞch vô tµi chÝnh
Theo quan niÖm cña WTO, dÞch vô tµi chÝnh lµ bÊt kú

dÞch vô nµo mang b¶n chÊt tµi chÝnh.
§Ó t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn tháa thuËn nµy trong thùc
tiÔn, WTO ®· cô thÓ ho¸ danh môc çc lo¹i dÞch vô ®îc xÕp
vµo lo¹i tµi chÝnh bao gåm: çc dÞch vô b¶o hiÓm vµ dÞch vô
liªn quan ®Õn b¶o hiÓm, çc dÞch vô ng©n hµng vµ çc dÞch
vô tµi chÝnh kh¸c. Trong ®ã:
Çc dÞch vô b¶o hiÓm vµ dÞch vô liªn quan ®Õn b¶o
hiÓm bao gåm: b¶o hiÓm gèc, t¸i b¶o hiÓm vµ çc dÞch vô liªn
quan ®Õn b¶o hiÓm kh¸c nh m«i giíi b¶o hiÓm, ®¸nh gi¸ rñi
ro, thèng kª, ®Çu t vèn.
Çc dÞch vô ng©n hµng bao gåm dÞch vô huy ®éng vèn,
dÞch vô tÝn dông, dÞch vô thanh to¸n vµ dÞch vô ng©n hµng
kh¸c.
Çc dÞch vô tµi chÝnh kh¸c bao gåm çc dÞch vô liªn quan
®Õn chøng kho¸n nh b¶o l·nh vµ ®¹i lý ph¸t hµnh chøng kho¸n,
m«i giíi chøng kho¸n.
VÒ c¬ b¶n, trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· cã ®Çy ®ñ
tÊt c¶ çc lo¹i dÞch vô tµi chÝnh theo çch thøc ph©n lo¹i cña
112
WTO, song møc ®é ph¸t triÓn cña tõng lo¹i h×nh dÞch vô lµ
kh¸c nhau. HiÖn nay, çc dÞch vô tµi chÝnh truyÒn thèng
vÉn ph¸t triÓn nhÊt vµ chiÕm tû träng kh¸ lín trong tæng thÓ
çc ho¹t ®éng dÞch vô tµi chÝnh. Cô thÓ:
Trong nhãm dÞch vô b¶o hiÓm vµ dÞch vô liªn quan ®Õn
b¶o hiÓm, b¶o hiÓm nh©n thä lµ dÞch vô cã bíc ph¸t triÓn
m¹nh mÏ nhÊt. Trong n¨m 2004, doanh thu b¶o hiÓm nh©n thä
chiÕm 62% tæng doanh thu phÝ b¶o hiÓm toµn thÞ trêng ViÖt
Nam. §èi víi dÞch vô t¸i b¶o hiÓm, tæng møc phÝ b¶o hiÓm
nhîng t¸i ra thÞ trêng níc ngoµi n¨m 2004 lµ 16%; trong khi ®ã,
chóng ta nhËn t¸i tõ thÞ trêng níc ngoµi chØ kho¶ng gÇn 0,5%
tæng møc phÝ toµn thÞ trêng.
§èi víi dÞch vô ng©n hµng, mÆc dï ®· ph¸t triÓn kh¸
m¹nh so víi nh÷ng n¨m ®Çu thêi kú ®æi míi, song çc lo¹i
dÞch vô truyÒn thèng vÉn chiÕm tû träng lín. Ch¼ng h¹n:
DÞch vô huy ®éng vèn, trong ®ã chñ yÕu lµ dÞch vô tiÒn göi
tiÕt kiÖm, chiÕm tíi h¬n 80% nguån vèn huy ®éng cña çc tæ
chøc tÝn dông ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhê
®a d¹ng ho¸ vµ ph¸t triÓn mét sè dÞch vô tiÕt kiÖm míi nh
göi tiÒn mét n¬i rót nhiÒu n¬i, göi tiÕt kiÖm cã môc ®Ých,
tiÕt kiÖm b»ng vµng nªn sè tiÒn huy ®éng t¹i çc tæ chøc tÝn
dông kh«ng ngõng t¨ng.
DÞch vô tÝn dông ®· ®¹t tèc ®é t¨ng trëng cao: nÕu n¨m
1995, tû lÖ d nî tÝn dông ng©n hµng míi ®¹t 28% GDP, th×
n¨m 2005 tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn gÇn 70% GDP; c¶ giai ®o¹n
2001 - 2005, møc t¨ng trëng tÝn dông b×nh qu©n ®¹t 25%, ®·
113
gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ. Tuy nhiªn, chÊt lîng ho¹t
®éng tÝn dông cßn thÊp, tû lÖ nî xÊu, nî qu¸ h¹n vÉn cßn cao.
Tû lÖ nî qu¸ h¹n trªn tæng d nî cña çc ng©n hµng th¬ng m¹i
b×nh qu©n trong toµn hÖ thèng thêi kú 1997 - 2003 lµ 12%,
n¨m 2004 lµ 4,3%. DÞch vô b¶o l·nh ng©n hµng còng cã sù
ph¸t triÓn nhanh chãng, tû lÖ t¨ng trëng hµng n¨m vÒ doanh sè
b¶o l·nh vµ d nî b¶o l·nh cña çc ng©n hµng th¬ng m¹i nhµ níc
trong thêi kú 1998-2002 lµ 34% vµ 43%. VÒ c¬ cÊu b¶o l·nh,
trong nh÷ng n¨m ®Çu, chñ yÕu lµ b¶o l·nh vay vèn, trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y chiÕm tû träng lín lµ b¶o l·nh thùc hiÖn
hîp ®ång (kho¶ng gÇn 50%), tiÕp ®Õn lµ b¶o l·nh më th tÝn
dông tr¶ chËm (kho¶ng gÇn 30%), b¶o l·nh dù thÇu (trªn 10%).
DÞch vô cho thuª tµi chÝnh tuy ®· cã song cha cã ®iÒu kiÖn
ph¸t triÓn m¹nh.
DÞch vô thanh to¸n, doanh sè thanh to¸n trong níc t¨ng nhanh,
b×nh qu©n t¨ng gÇn 50%/n¨m; n¨m 2004 gÊp h¬n 12 lÇn GDP.
Trong 5 n¨m trë l¹i ®©y, tû träng thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt trong nÒn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90
thÕ kû XX, bªn c¹nh çc h×nh thøc thanh to¸n kh«ng dïng tiÒn
mÆt th«ng dông, mét sè ng©n hµng th¬ng m¹i cung cÊp dÞch
vô thanh to¸n thÎ. HiÖn t¹i ®· cã 10 ng©n hµng, bao gåm c¶
ng©n hµng níc ngoµi ë ViÖt Nam, thùc hiÖn dÞch vô thanh to¸n
thÎ. Tuy cã tèc ®é ph¸t triÓn kh¸ nhanh nhng dÞch vô thanh to¸n
thÎ míi tËp trung ë mét sè thµnh phè lín, ®Þa ph¬ng cã nhiÒu
kh¸ch du lÞch quèc tÕ, ®èi tîng sö dông dÞch vô chñ yÕu lµ
doanh nh©n vµ kh¸ch du lÞch níc ngoµi. Tõ th¸ng 5-2002 hÖ
114
thèng thanh to¸n ®iÖn tö liªn ng©n hµng ®· ®i vµo ho¹t ®éng vµ
®· ®¹t khèi lîng giao dÞch thanh to¸n trung b×nh 11.000 ®Õn
13.000 mãn/ngµy víi 8.000 tû ®ång/ngµy, ®ång thêi cã xu híng
ngµy cµng gia t¨ng.
DÞch vô chøng kho¸n lµ dÞch vô míi h×nh thµnh ë ViÖt
Nam. Trong çc dÞch vô liªn quan ®Õn ph¸t hµnh chøng kho¸n,
dÞch vô ph¸t triÓn nhÊt lµ ®Êu gi¸ cæ phÇn qua trung t©m
giao dÞch chøng kho¸n; dÞch vô b¶o l·nh ph¸t hµnh chñ yÕu ®-
îc thùc hiÖn ®èi víi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ. Trong n¨m
2005, çc trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· tæ chøc ®Êu gi¸
cæ phÇn cho kho¶ng 30 doanh nghiÖp. TiÕp theo ®ã lµ dÞch
vô m«i giíi chøng kho¸n, tù doanh chøng kho¸n vµ qu¶n lý quü.
115
Ng©n s¸ch nhµ níc
Ng©n s¸ch nhµ níc lµ toµn bé quü tiÒn tÖ tËp trung cña
Nhµ níc, ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh
qu¶n lý vµ sö dông trong mét n¨m.
Ng©n s¸ch nhµ níc ®îc h×nh thµnh th«ng qua qu¸ tr×nh t¹o
lËp çc nguån thu tµi chÝnh ®Ó h×nh thµnh quü tiÒn tÖ tËp
trung cña Nhµ níc, gäi lµ quü ng©n s¸ch nhµ níc, vµ sö dông
quü tiÒn tÖ ®ã ®Ó thùc hiÖn çc chøc n¨ng, nhiÖm vô cña
Nhµ níc.
VÒ néi dung kinh tÕ, ng©n s¸ch nhµ níc ph¶n ¸nh çc quan
hÖ kinh tÕ ph¸t sinh g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh t¹o lËp, ph©n phèi
vµ sö dông quü tiÒn tÖ tËp trung cña Nhµ níc trong qu¸ tr×nh
Nhµ níc tham gia ph©n phèi çc nguån lùc tµi chÝnh quèc gia
nh»m thùc hiÖn çc chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña Nhµ níc.
HÖ thèng ng©n s¸ch nhµ níc gåm ng©n s¸ch trung ¬ng vµ
ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng, trong ®ã ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng bao
gåm ng©n s¸ch cña ®¬n vÞ hµnh chÝnh çc cÊp cã Héi ®ång
nh©n d©n vµ Uû ban nh©n d©n.
C¬ quan cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh ng©n s¸ch nhµ níc ë
ph¹m vi quèc gia lµ Quèc héi. Quèc héi quyÕt ®Þnh dù to¸n
116
ng©n s¸ch nhµ níc, ph©n bæ ng©n s¸ch trung ¬ng, phª chuÈn
quyÕt to¸n ng©n s¸ch nhµ níc. C¬ quan cã thÈm quyÒn quyÕt
®Þnh ng©n s¸ch çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng lµ Héi
®ång nh©n d©n çc cÊp.
Ng©n s¸ch nhµ níc ®îc qu¶n lý thèng nhÊt theo nguyªn
t¾c tËp trung d©n chñ, c«ng khai, minh b¹ch, cã ph©n c«ng,
ph©n cÊp qu¶n lý, g¾n quyÒn h¹n víi tr¸ch nhiÖm.
Trong qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc cÇn ®Æc biÖt quan t©m
®Õn béi chi ng©n s¸ch. Béi chi ng©n s¸ch (hay cßn gäi lµ
th©m hôt ng©n s¸ch) lµ chªnh lÖch thiÕu gi÷a tæng sè chi
ng©n s¸ch vµ tæng sè thu ng©n s¸ch cña mét n¨m ng©n s¸ch
(chi ng©n s¸ch lín h¬n thu ng©n s¸ch).
Theo quy ®Þnh cña LuËt Ng©n s¸ch nhµ níc, sè béi chi
ng©n s¸ch ph¶i nhá h¬n sè chi ®Çu t ph¸t triÓn (®Ó b¶o ®¶m
kiÓm so¸t béi chi ë møc an toµn vµ nguyªn t¾c chØ vay ®Ó
®Çu t ph¸t triÓn, kh«ng vay ®Ó chi thêng xuyªn).
HiÖn nay, do quan niÖm vÒ çc kho¶n chi ng©n s¸ch cña
ViÖt Nam kh¸c víi th«ng lÖ quèc tÕ, nªn çch tÝnh to¸n vµ ®a
ra sè liÖu vÒ béi chi ng©n s¸ch cña ViÖt Nam còng cã kh¸c so
víi çch tÝnh theo th«ng lÖ quèc tÕ. Chi ng©n s¸ch nhµ níc cña
ViÖt Nam bao gåm c¶ tr¶ nî gèc vµ l·i tiÒn vay nªn tû lÖ béi
chi cña ViÖt Nam lªn tíi 5% GDP. NÕu lo¹i trõ kho¶n chi tr¶ nî
gèc trong tæng chi theo th«ng lÖ quèc tÕ, th× béi chi ng©n s¸ch
cña ViÖt Nam chiÕm b×nh qu©n kho¶ng 2,5 - 2,8% GDP, tøc
lµ vÉn n»m trong giíi h¹n an toµn cho phÐp.
Ph©n cÊp ng©n s¸ch còng lµ vÊn ®Ò hÖ träng cña c«ng
117
t¸c qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc. Ph©n cÊp ng©n s¸ch nhµ níc
(thùc ra lµ ph©n cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch) lµ ph©n ®Þnh nhiÖm
vô, quyÒn h¹n vÒ qu¶n lý ng©n s¸ch nhµ níc, ph©n ®Þnh
nguån thu vµ nhiÖm vô chi ng©n s¸ch nhµ níc gi÷a çc cÊp
chÝnh quyÒn, çc c¬ quan ë Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng. Ph©n
cÊp qu¶n lý ng©n s¸ch ph¶i phï hîp víi ph©n cÊp vÒ qu¶n lý vµ
thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña çc cÊp
chÝnh quyÒn, çc c¬ quan ë Trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng. ViÖc
ph©n cÊp ng©n s¸ch nhµ níc nh»m n©ng cao quyÒn tù chñ, tù
chÞu tr¸ch nhiÖm cña çc bé, c¬ quan trung ¬ng, chÝnh quyÒn
®Þa ph¬ng vµ ®¬n vÞ trong viÖc qu¶n lý, sö dông ng©n s¸ch
nhµ níc b¶o ®¶m tu©n thñ ph¸p luËt, tiÕt kiÖm, t¨ng hiÖu qu¶,
®Èy m¹nh c¶i çch hµnh chÝnh...
118
Nî ChÝnh phñ, nî níc ngoµi,
nî quèc gia
ThuËt ng÷ nî chÝnh phñ ®îc sö dông kh¸ phæ biÕn trong
çc thèng kª tµi chÝnh quèc gia vµ thèng kª cña çc tæ chøc tµi
chÝnh quèc tÕ nh Quü tiÒn tÖ Quèc tÕ hoÆc Ng©n hµng ThÕ
giíi.
Theo th«ng lÖ quèc tÕ, trong çc thèng kª cña çc tæ chøc
tµi chÝnh quèc tÕ, nî chÝnh phñ lµ tæng çc kho¶n vay nî trong
vµ ngoµi níc cña ChÝnh phñ. Theo çch hiÓu nµy, nî chÝnh
phñ lµ sè d vÒ nghÜa vô tr¶ nî gèc vµ tr¶ nî l·i t¹i mét thêi
®iÓm ®èi víi çc kho¶n vay trong níc vµ vay níc ngoµi cña
ChÝnh phñ.
Nî chÝnh phñ bao gåm tæng nî trong vµ ngoµi níc cña
chÝnh phñ, tæng çc kho¶n vay nî cña khu vùc t cã b¶o l·nh cña
ChÝnh phñ (chñ yÕu lµ nî níc ngoµi) vµ çc kho¶n nî cña çc
tæ chøc thuéc khu vùc c«ng.
Nî chÝnh phñ bao gåm nî cña chÝnh quyÒn trung ¬ng vµ
chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng. Nãi çch kh¸c, nî chÝnh phñ chØ liªn
quan ®Õn ho¹t ®éng vay nî cña çc c¬ quan chÝnh phñ thuéc
®èi tîng sö dông nguån vèn ng©n s¸ch nhµ níc vµ ®îc phÐp
119
vay nî theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Theo th«ng lÖ quèc tÕ, nî
cña Ng©n hµng Trung ¬ng kh«ng ®îc xÕp vµo nî cña ChÝnh
phñ mµ ®îc tæng hîp vµo nî cña khu vùc c«ng. Tuy nhiªn, ®èi
víi ViÖt Nam, do Ng©n hµng nhµ níc lµ mét c¬ quan cña
ChÝnh phñ nªn çc kho¶n vay nî cña Ng©n hµng nhµ níc ViÖt
Nam ®îc tæng hîp vµo tæng nî cña ChÝnh phñ.
ë níc ta, ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh
tÕ, ChÝnh phñ ph¶i g¾n mét phÇn tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi
víi mét sè kho¶n nî cña çc chñ thÓ kinh tÕ kh¸c, ch¼ng h¹n cña
çc tæ chøc c«ng, nh Quü Hç trî ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ n-
íc vµ nî cña khu vùc t cã b¶o l·nh cña ChÝnh phñ.
Nî níc ngoµi cña quèc gia lµ sè d cña mäi nghÜa vô nî
hiÖn hµnh (kh«ng bao gåm nghÜa vô nî dù phßng) vÒ tr¶ gèc
vµ l·i t¹i mét thêi ®iÓm cña çc kho¶n vay níc ngoµi cña quèc
gia. Nî níc ngoµi cßn cã thÓ ®Þnh nghÜa lµ kho¶n vay cña
quèc gia ®èi víi nh÷ng chñ nî c tró ngoµi ph¹m vi quèc gia (bao
gåm c¶ nh÷ng kho¶n nî trong níc do ngêi kh«ng c tró t¹i quèc
gia ®ã n¾m gi÷).
Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ vÒ ng©n hµng vµ tµi chÝnh cña
Nhµ xuÊt b¶n Peter Collin, t¸i b¶n n¨m 1997, th× nî níc ngoµi
lµ kho¶n vay nî cña mét quèc gia tõ mét quèc gia kh¸c, nãi
çch kh¸c, chñ nî thêng tró ë níc ngoµi vµ con nî thêng tró
trong níc. Nh vËy, nî níc ngoµi bao gåm c¶ çc kho¶n nî trªn
thÞ trêng nî néi ®Þa nhng chñ nî lµ nh÷ng ngêi kh«ng c tró ë
néi ®Þa.
VÒ c¬ cÊu, nî níc ngoµi bao gåm nî níc ngoµi cña khu vùc
120
c«ng vµ nî níc ngoµi cña khu vùc t. Nî níc ngoµi cña khu vùc
c«ng bao gåm: nî níc ngoµi cña ChÝnh phñ, nî níc ngoµi cña
chÝnh quyÒn cÊp tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung ¬ng (nÕu
cã), nî níc ngoµi cña çc doanh nghiÖp nhµ níc, çc tæ chøc tµi
chÝnh, tÝn dông nhµ níc vµ çc tæ chøc kinh tÕ nhµ níc trùc
tiÕp vay níc ngoµi vµ nî níc ngoµi cña khu vùc t nh©n cã b¶o
l·nh cña ChÝnh phñ. Nî níc ngoµi cña khu vùc t nh©n: lµ nî níc
ngoµi cña çc doanh nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ thuéc khu vùc t
nh©n (kh«ng bao gåm nî cña çc ç nh©n).
§èi víi kho¶n nî mµ ChÝnh phñ, çc tæ chøc trong níc vay
ChÝnh phñ, vay çc tæ chøc vµ ç nh©n níc ngoµi cã thÓ ®îc
x¸c ®Þnh kh¸ chÝnh x¸c. §èi víi kho¶n nî cña çc chñ nî kh«ng
c tró ë néi ®Þa th× rÊt khã tæng hîp ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Bëi
v× çc kho¶n nî nµy cã thÓ ®îc thùc hiÖn b»ng ®ång néi tÖ
hoÆc ngo¹i tÖ ngay trªn thÞ trêng néi ®Þa, tiªu thøc ®Ó x¸c
®Þnh ®ã lµ kho¶n nî níc ngoµi dùa trªn c¬ së chñ nî lµ ngêi c
tró ë níc ngoµi. VÝ dô: ®èi víi ViÖt Nam, ChÝnh phñ hoÆc
çc doanh nghiÖp ph¸t hµnh c«ng cô nî b»ng néi tÖ hoÆc ngo¹i
tÖ trªn thÞ trêng ViÖt Nam, theo th«ng lÖ quèc tÕ, tæng gi¸ trÞ
cña çc c«ng cô nî mµ nh÷ng ngêi kh«ng c tró ë ViÖt Nam mua
sÏ ®îc tÝnh vµo tæng nî níc ngoµi cña quèc gia. VÊn ®Ò nµy
thêng ®îc biÕt ®Õn díi mét tªn gäi kh¸c lµ ®Çu t gi¸n tiÕp cña
níc ngoµi qua con ®êng phæ biÕn nhÊt lµ thÞ trêng chøng
kho¸n. Çc nhµ ®Çu t níc ngoµi mua tr¸i phiÕu trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam th× ®îc tæng hîp vµo kho¶n nî níc
ngoµi cña ViÖt Nam.
121
Nî quèc gia lµ sè d cña mäi nghÜa vô vÒ tr¶ nî gèc vµ tr¶
nî l·i t¹i mét thêi ®iÓm vÒ çc kho¶n vay níc ngoµi cña ViÖt
Nam.
Nî quèc gia bao gåm nî níc ngoµi cña khu vùc c«ng vµ nî
níc ngoµi cña khu vùc t nh©n1.
Trong ®ã, nî níc ngoµi cña khu vùc c«ng bao gåm nî níc
ngoµi cña ChÝnh phñ2, nî níc ngoµi cña chÝnh quyÒn cÊp
tØnh, thµnh phè (nÕu cã) vµ nî níc ngoµi cña çc tæ chøc kinh
tÕ nhµ níc3.
§Ó b¶o ®¶m an toµn nî cña quèc gia vµ nî cña chÝnh phñ,
çc níc thêng sö dông çc tiªu chÝ sau ®©y lµm giíi h¹n vay vµ
tr¶ nî:
- Giíi h¹n nî quèc gia kh«ng vît qu¸ 50-60% GDP hoÆc
kh«ng vît qu¸ 150% kim ng¹ch xuÊt khÈu.
- DÞch vô tr¶ nî quèc gia kh«ng vît qu¸ 15% kim ng¹ch
xuÊt khÈu vµ dÞch vô tr¶ nî cña ChÝnh phñ kh«ng vît qu¸ 10%
chi ng©n s¸ch.
So víi çc tiªu chÝ trªn ®©y, hiÖn nay nî quèc gia vµ nî
chÝnh phñ cña níc ta vÉn ë trong giíi h¹n an toµn.
1
. Nî níc ngoµi cña khu vùc t nh©n lµ nî níc ngoµi cña çc doanh
nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ thuéc khu vùc t nh©n (kh«ng bao gåm nî cña ç
nh©n - nÕu cã).
2
. Nî níc ngoµi cña ChÝnh phñ lµ sè d mäi nghÜa vô vÒ tr¶ nî gèc
vµ tr¶ nî l·i t¹i mét thêi ®iÓm vÒ çc kho¶n vay níc ngoµi cña ChÝnh
phñ.
3
. Tæ chøc kinh tÕ nhµ níc gåm: Doanh nghiÖp nhµ níc vµ tæ chøc
tµi chÝnh - tÝn dông nhµ níc.
122
C«ng nghÖ s¹ch, n«ng nghiÖp s¹ch
"C«ng nghÖ s¹ch lµ quy tr×nh c«ng nghÖ hoÆc gi¶i ph¸p
kü thuËt kh«ng g©y « nhiÔm m«i trêng, th¶i hoÆc ph¸t ra ë
møc thÊp nhÊt chÊt g©y « nhiÔm m«i trêng" (LuËt b¶o vÖ
M«i trêng ViÖt Nam, 1994, §iÒu 2, kho¶n 8).
Nh vËy c«ng nghÖ s¹ch ph¶i ®¸p øng ®îc çc yªu cÇu vÒ
tiÕt kiÖm çc nguån ®Çu vµo cho s¶n xuÊt (vËt liÖu, nhiªn
liÖu), khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn mét çch Ýt nhÊt; tiÕt
kiÖm ®îc nhiÒu nhÊt vÒ chi phÝ ®Çu vµo vµ kh«ng g©y «
nhiÔm m«i trêng trong tÊt c¶ çc c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt (tõ
khi b¾t ®Çu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Õn lóc lo¹i çc chÊt th¶i ra
vµ b¸n çc s¶n phÈm ra trªn thÞ trêng).
Çc quèc gia ®ang híng tíi môc tiªu thay thÕ çc c«ng nghÖ
s¶n xuÊt truyÒn thèng g©y « nhiÔm m«i trêng b»ng ¸p dông
réng r·i c«ng nghÖ s¹ch trong çc ngµnh, lÜnh vùc vµ l·nh thæ
nh»m b¶o vÖ m«i trêng, ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ - x· héi.
ChiÕn lîc b¶o vÖ m«i trêng quèc gia 2001-2010 cña níc ta
®· ®Ò ra çc môc tiªu cô thÓ cho c«ng t¸c b¶o vÖ m«i trêng
®Õn n¨m 2010: 100% c¬ së s¶n xuÊt míi ph¶i cã c«ng nghÖ
s¹ch hoÆc çc thiÕt bÞ gi¶m thiÓu « nhiÔm, xö lý chÊt th¶i ®¹t
123
tiªu chuÈn m«i trêng.
N¨m 2005, çc tiÒm n¨ng s¶n xuÊt s¹ch ë ViÖt Nam ®îc -
íc tÝnh: vÒ tiªu thô níc cã thÓ tiÕt kiÖm 40%-70%; tiÕt
kiÖm tiªu thô ®iÖn 20%-50%; gi¶m t¹o ra çc chÊt ®éc h¹i
50%-100%; gi¶m t¶i lîng BOD trong níc th¶i 50%-75%; gi¶m
tæng sè lu huúnh trong níc th¶i 40-60%; gi¶m lîng kim lo¹i
nÆng trong níc th¶i 20%-50%.
"N«ng nghiÖp s¹ch (hay cßn gäi lµ n«ng nghiÖp h÷u c¬)
lµ mét hÖ thèng qu¶n lý s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tr¸nh sö dông
ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u tæng hîp, gi¶m tèi ®a « nhiÔm
kh«ng khÝ, ®Êt vµ níc, tèi u vÒ søc khoÎ vµ hiÖu qu¶ cña çc
céng ®ång sèng phô thuéc lÉn nhau gi÷a c©y trång, vËt nu«i
vµ con ngêi (®Þnh nghÜa cña Codex Alimentarius, c¬ quan
Liªn hîp quèc gi¸m s¸t çc tiªu chuÈn vÒ l¬ng thùc trªn toµn thÕ
giíi).
Cho ®Õn thËp kû 60 thÕ kû XX, nÒn n«ng nghiÖp ViÖt
Nam ®îc xem lµ n«ng nghiÖp s¹ch. Nguån h÷u c¬ chñ yÕu ®îc
sö dông lµ ph©n bãn, bao gåm ph©n chuång tr¹i, tro r¬m r¹, bÌo
hoa d©u vµ çc nguån ph©n xanh còng nh çc chÊt phÕ th¶i tõ
nguån hoa mµu. Tuy nhiªn, do søc Ðp vÒ d©n sè, tµi nguyªn
®Êt trë nªn h¹n hÑp vÒ sè lîng vµ xuèng cÊp vÒ chÊt lîng, do
nhu cÇu an toµn l¬ng thùc vµ xuÊt khÈu, nÒn n«ng nghiÖp
s¹ch ViÖt Nam ®· chuyÓn sang nÒn n«ng nghiÖp sö dông
ph©n bãn v« c¬. ViÖc sö dông qu¸ nhiÒu ph©n bãn v« c¬ ®·
cã t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng, ®Æc biÖt g©y « nhiÔm
nguån níc vµ ®Êt, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ ngêi tiªu dïng, t¹o nªn
124
nhu cÇu vÒ s¶n phÈm an toµn do nÒn n«ng nghiÖp s¹ch cung
cÊp.
NÒn n«ng nghiÖp s¹ch tuy kh«ng b¶o ®¶m môc tiªu an
ninh l¬ng thùc nhng cã thÓ ®ãng gãp vµo viÖc cung cÊp çc
s¶n phÈm an toµn cho nhu cÇu tiªu thô trong níc vµ xuÊt khÈu.
Tuy nhiªn, n«ng d©n hiÖn nay cha hµo høng trong viÖc
chuyÓn sang nÒn n«ng nghiÖp s¹ch do chi phÝ s¶n xuÊt cao,
thu nhËp thÊp, do thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm n«ng nghiÖp s¹ch
cßn h¹n hÑp1.
1
. §Ó ®¸p øng nhu cÇu an toµn l¬ng thùc vµ xuÊt khÈu, ViÖt Nam
hµng n¨m ®· sö dông h¬n 5 triÖu tÊn ph©n ho¸ häc vµ viÖc thay thÕ
nguån ph©n hãa häc b»ng ph©n h÷u c¬ sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc trong
®iÒu kiÖn hiÖn nay. Theo íc tÝnh, ViÖt Nam chØ cã thÓ ®¸p øng ®îc
tèi ®a 20% nhu cÇu ph©n bãn th«ng qua nguån ph©n h÷u c¬.
125
Doanh NghiÖp Khoa häc
vµ c«ng nghÖ
Doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ doanh nghiÖp

®îc h×nh thµnh trªn c¬ së ¸p dông, khai th¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu
khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc t¹o ra ë viÖn nghiªn cøu, trêng ®¹i
häc bëi ç nh©n hoÆc tËp thÓ nhµ khoa häc vµ c«ng nghÖ (gäi
t¾t lµ ngêi s¸ng lËp doanh nghiÖp).
Ngêi s¸ng lËp doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ cã
mét hoÆc c¶ ba ®Æc trng sau ®©y:
- ChiÕm gi÷ mét bÝ quyÕt c«ng nghÖ cô thÓ dùa trªn ho¹t
®éng nghiªn cøu t¹i trêng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu cña Nhµ níc,
tæ chøc nghiªn cøu t nh©n, vµ cã thÓ ¸p dông bÝ quyÕt c«ng
nghÖ ®ã ®Ó ®æi míi s¶n phÈm hoÆc ®æi míi qu¸ tr×nh c«ng
nghÖ.
- Quan t©m ®Õn viÖc khai th¸c kinh doanh mét çch tèi
®a bÝ quyÕt c«ng nghÖ cô thÓ cña m×nh t¹o ra.
- Cã kh¶ n¨ng t¹o s¶n phÈm vµ dÞch vô cã thÓ tiªu thô
trªn thÞ trêng dùa trªn bÝ quyÕt c«ng nghÖ cña m×nh.
VÒ b¶n chÊt, doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ
doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong çc lÜnh vùc c«ng nghÖ cao vµ
126
míi, cã thÓ ®îc h×nh thµnh do mét nhµ khoa häc hoÆc nhãm
çc nhµ khoa häc ë viÖn nghiªn cøu, trêng ®¹i häc cã tinh thÇn
kinh doanh s¸ng lËp do çc nhµ ®Çu t m¹o hiÓm ®Çu t vµo
ph¸t triÓn vµ kinh doanh c«ng nghÖ tõ çc kÕt qu¶ nghiªn cøu
cã triÓn väng.
Doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ xuÊt hiÖn ®Çu
tiªn ë Mü vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kû 80 thÕ kû XX, ®-
îc thµnh lËp tõ Trêng ®¹i häc C«ng nghÖ Massachusetts
(Massachusetts Institute of Technology - MIT). Cho ®Õn n¨m
1997, MIT ®· cho ra ®êi gÇn 4.000 doanh nghiÖp khoa häc vµ
c«ng nghÖ, t¹o kho¶ng 1,1 triÖu chç lµm viÖc vµ t¹o ra tæng
doanh thu hµng n¨m lµ 232 tû USD. NÕu so s¸nh møc tæng thu
nhËp quèc d©n cña mét nÒn kinh tÕ th× cã thÓ nãi nh÷ng
doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ cña Trêng §¹i häc MIT
®· t¹o nªn mét nÒn kinh tÕ ®øng thø 24 trªn thÕ giíi.
T¹i Trung Quèc, doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc
h×nh thµnh ban ®Çu tõ khu phè ®iÖn tö Trung Quan Th«n vµ
®a sè doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghÖ
m¸y tÝnh. Vµo gi÷a thËp kû 80 thÕ kû XX cã bèn doanh
nghiÖp thµnh c«ng nhÊt, ®ã lµ nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng
trong lÜnh vùc c«ng nghÖ m¸y tÝnh. §Õn n¨m 1985, kho¶ng
100 doanh nghiÖp cã ho¹t ®éng kinh doanh m¹o hiÓm vµ 60
doanh nghiÖp cã vèn quay vßng ®¹t tíi 120 triÖu nh©n d©n tÖ.
TÝnh ®Õn n¨m 2000, Trung Quèc cã 20.796 doanh nghiÖp
khoa häc vµ c«ng nghÖ víi doanh thu 920,9 tû nh©n d©n tÖ
(115 tû USD) vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu lµ 13,8 tû USD (so víi n¨m
127
1995 lµ 12.937 doanh nghiÖp, doanh thu 151,2 tû nh©n d©n tÖ
(18,9 tû USD) vµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu 1,55 tû USD).
ë ViÖt Nam, theo QuyÕt ®Þnh 171/2004/Q§-TTg cña Thñ
tíng ChÝnh phñ, doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ cã chøc
n¨ng, nhiÖm vô: thùc hiÖn çc ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng
nghÖ, ®µo t¹o nh©n lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ theo quy
®Þnh cña LuËt Khoa häc vµ C«ng nghÖ, LuËt Gi¸o dôc vµ çc
quy ®Þnh ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan; tæ chøc s¶n xuÊt vµ kinh
doanh s¶n phÈm míi, dÞch vô khoa häc c«ng nghÖ dùa trªn kÕt
qu¶ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn theo LuËt Doanh nghiÖp, LuËt
Doanh nghiÖp nhµ níc. Çc doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng
nghÖ ®îc tæ chøc theo lo¹i h×nh c«ng ty cã nhiÒu h×nh thøc së
h÷u (nhµ níc, tËp thÓ, t nh©n) hoÆc theo m« h×nh c«ng ty mÑ
- c«ng ty con, víi c¬ cÊu gåm çc ®¬n vÞ nghiªn cøu vµ ph¸t
triÓn, çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh.
128
N¨ng lùc khoa häc vµ
c«ng nghÖ néi sinh
N¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ néi sinh lµ kh¸i niÖm do
Trung t©m khoa häc vµ c«ng nghÖ phôc vô ph¸t triÓn cña Liªn
hîp quèc (UNSTD) ®Ò xuÊt vµ ®a ra trong Ch¬ng tr×nh Hµnh
®éng cña Liªn hîp quèc vÒ ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ
tæ chøc t¹i Viªn (¸o) n¨m 1979, khuyÕn nghÞ çc quèc gia ®ang
ph¸t triÓn muèn tiÕp thu thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ níc
ngoµi th× ph¶i ch¨m lo x©y dùng n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng
nghÖ néi sinh.
N¨ng lùc néi sinh lµ n¨ng lùc cã nguån gèc ph¸t sinh, h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn tõ bªn trong mét chñ thÓ, do chñ thÓ tù
nhËn thøc vµ chñ ®éng t×m kiÕm ph¬ng tiÖn thÝch hîp ®Ó
h×nh thµnh vµ sö dông, phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña
m×nh. N¨ng lùc néi sinh kh¸c víi n¨ng lùc ngo¹i sinh lµ lo¹i n¨ng
lùc cã nguån gèc ph¸t sinh, h×nh thµnh vµ g©y t¸c ®éng tõ bªn
ngoµi. N¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ cña mét
quèc gia thÓ hiÖn kh¶ n¨ng cña mét quèc gia trong viÖc:
- X¸c ®Þnh nhu cÇu, lùa chän môc tiªu u tiªn ph¸t triÓn
khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ phôc vô hiÖu qu¶ cho çc môc tiªu
129
ph¸t triÓn (kinh tÕ-x· héi, chÝnh trÞ, an ninh, quèc phßng). Nãi
çch kh¸c, ®ã lµ n¨ng lùc chuyÓn çc môc tiªu ph¸t triÓn chung
cña quèc gia thµnh nh÷ng môc tiªu u tiªn ph¸t triÓn khoa häc vµ
c«ng nghÖ nh»m thùc hiÖn çc môc tiªu ph¸t triÓn chung cña
quèc gia;
- T×m kiÕm tri thøc khoa häc, lùa chän c«ng nghÖ (ë c¶
trong vµ ngoµi níc), ¸p dông çc c¬ chÕ qu¶n lý, chÝnh s¸ch
thÝch hîp, çc ph¬ng tiÖn tµi chÝnh, nh©n lùc, c¬ së vËt chÊt
®Ó ®¹t tíi çc môc tiªu u tiªn ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ
®· ®Ò ra;
- Chñ ®éng tiÕn hµnh nh÷ng nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t
triÓn nh÷ng c«ng nghÖ ®Æc thï kh«ng thÓ t×m kiÕm hoÆc
du nhËp tõ níc ngoµi ®Ó phôc vô cho çc môc tiªu ph¸t triÓn
cña quèc gia.
Víi néi hµm nh vËy, n¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc vµ c«ng
nghÖ kh«ng nhÊt thiÕt chØ lµ n¨ng lùc tù tiÕn hµnh çc nghiªn
cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ ë trong níc mµ lµ mét
n¨ng lùc tæng hîp bao gåm c¶ ba néi dung nªu trªn, trong ®ã
n¨ng lùc ho¹ch ®Þnh môc tiªu u tiªn khoa häc vµ c«ng nghÖ vµ
t×m kiÕm ®Ó nhËp khÈu c«ng nghÖ níc ngoµi còng kh«ng
kÐm phÇn quan träng. N¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc vµ c«ng
nghÖ thùc chÊt lµ n¨ng lùc lµm chñ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa
häc vµ c«ng nghÖ cña ®Êt níc, bao gåm x¸c ®Þnh môc tiªu,
x©y dùng vµ sö dông tiÒm lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, cã kh¶
n¨ng huy ®éng çc nguån lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ c¶ trong
vµ ngoµi níc ®Ó phôc vô thiÕt thùc vµ hiÖu qu¶ cho ph¸t
130
triÓn.
Nh vËy, muèn ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ cña ®Êt
níc vµ rót ng¾n kho¶ng çch so víi khu vùc vµ quèc tÕ cÇn
ph¶i g¾n liÒn viÖc n©ng cao n¨ng lùc néi sinh víi hîp t¸c vµ
chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ.
131
Môc tiªu thiªn niªn kû
Th¸ng 9-2000, cïng víi 189 vÞ ®øng ®Çu Nhµ níc vµ

ChÝnh phñ çc quèc gia thµnh viªn Liªn hîp quèc, ViÖt Nam
long träng cam kÕt thùc hiÖn Môc tiªu Thiªn niªn kû (MDG) lµ:
1. Xo¸ bá t×nh tr¹ng nghÌo cïng cùc: gi¶m mét nöa tû lÖ
ngêi d©n cã møc thu nhËp díi 1 USD/ngµy trong giai ®o¹n tõ
1990 ®Õn 2015. Gi¶m mét nöa tû lÖ ngêi d©n bÞ thiÕu ®ãi
trong giai ®o¹n tõ 1990 ®Õn 2015;
2. §¹t phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc: b¶o ®¶m cho trÎ em trai
còng nh g¸i, ë kh¾p mäi n¬i hoµn thµnh ch¬ng tr×nh gi¸o dôc
tiÓu häc vµo n¨m 2015;
3. T¨ng cêng b×nh ®¼ng nam n÷ vµ n©ng cao vÞ thÕ cho
phô n÷: phÊn ®Êu xo¸ bá chªnh lÖch gi÷a nam vµ n÷ ë bËc
tiÓu häc vµ trung häc vµo n¨m 2005 vµ ë tÊt c¶ çc cÊp häc
chËm nhÊt vµo n¨m 2015;
4. Gi¶m tû lÖ tö vong ë trÎ em: gi¶m hai phÇn ba tû lÖ tö
vong ë trÎ díi 5 tuæi trong giai ®o¹n tõ 1990 ®Õn 2015;
5. T¨ng cêng søc khoÎ bµ mÑ: gi¶m ba phÇn t tû lÖ tö vong ë
çc bµ mÑ trong giai ®o¹n tõ 1990 ®Õn 2015;
6. Phßng chèng HIV/AIDS, sèt rÐt vµ çc bÖnh kh¸c:
132
chÆn ®øng vµ b¾t ®Çu ®Èy lui t×nh tr¹ng lan réng cña
bÖnh dÞch HIV/AIDS vµo n¨m 2015. ChÆn ®øng vµ b¾t
®Çu ®Èy lui t×nh tr¹ng m¾c bÖnh sèt rÐt vµ çc bÖnh chñ
yÕu kh¸c vµo n¨m 2015;
7. B¶o ®¶m bÒn v÷ng vÒ m«i trêng: lång ghÐp çc
nguyªn t¾c ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong çc chÝnh s¸ch, çc ch-
¬ng tr×nh quèc gia vµ ®Èy lïi t×nh tr¹ng suy gi¶m tµi nguyªn
m«i trêng; gi¶m mét nöa tû lÖ ngêi d©n kh«ng ®îc tiÕp cËn
bÒn v÷ng víi níc s¹ch vµo n¨m 2015; c¶i thiÖn ®¸ng kÓ cuéc
sèng cña Ýt nhÊt 100 triÖu ngêi ë çc khu nhµ æ chuét vµo
n¨m 2020;
8. ThiÕt lËp quan hÖ ®èi t¸c toµn cÇu v× ph¸t triÓn:
tiÕp tôc t¨ng cêng mét hÖ thèng th¬ng m¹i vµ tµi chÝnh th«ng
tho¸ng, ho¹t ®éng dùa trªn çc nguyªn t¾c cã thÓ dù b¸o vµ
kh«ng ph©n biÖt ®èi xö. §¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®Æc biÖt
cña çc níc kÐm ph¸t triÓn nhÊt. §¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®Æc
biÖt cña çc níc n»m s©u trong néi ®Þa vµ çc quèc gia ®¶o
nhá ®ang ph¸t triÓn. Gi¶i quyÕt toµn diÖn vÊn ®Ò vay nî
cña çc níc ®ang ph¸t triÓn b»ng çc biÖn ph¸p quèc gia vµ
quèc tÕ nh»m b¶o ®¶m qu¶n lý nî bÒn v÷ng vµ l©u dµi. Hîp
t¸c víi çc níc ®ang ph¸t triÓn ®Ó x©y dùng vµ thùc hiÖn
chiÕn lîc t¹o viÖc lµm phï hîp vµ cã n¨ng suÊt cho thanh niªn.
Hîp t¸c víi çc c«ng ty dîc phÈm ®Ó cung cÊp çc lo¹i thuèc
thiÕt yÕu phï hîp víi kh¶ n¨ng chi tr¶ cña ngêi tiªu dïng ë çc
níc ®ang ph¸t triÓn. Hîp t¸c víi khu vùc t nh©n ®Ó lµm cho
çc c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ çc c«ng nghÖ th«ng tin vµ
133
truyÒn th«ng, mang l¹i lîi Ých cho ngêi d©n;
ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 2001 - 2010 cña ViÖt
Nam ®· ®Ò ra çc môc tiªu ph¸t triÓn vÒ c¬ b¶n phï hîp víi
Môc tiªu Thiªn niªn kû. ViÖt Nam ®· ®a çc Môc tiªu Thiªn
niªn kû ®Õn gÇn h¬n víi ®iÒu kiÖn cña ®Êt níc, lång ghÐp
çc môc tiªu ®ã vµo chiÕn lîc vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi 5 n¨m vµ hµng n¨m; t¹o ra kh¶ n¨ng cao h¬n vµ cã
hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc huy ®éng toµn d©n thùc hiÖn çc
môc tiªu, phï hîp víi tiÕn tr×nh vµ cam kÕt chung t¹i Héi nghÞ
Thîng ®Ønh Thiªn niªn kû.
Çc Môc tiªu Thiªn niªn kû ®îc thùc hiÖn ë ViÖt Nam ®·
g¾n kÕt chÆt chÏ víi hÖ thèng çc môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ
- x· héi cña ®Êt níc trªn cïng mét mÆt b»ng cña sù ®æi míi
vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, vÒ huy ®éng çc nguån lùc ph¸t triÓn
víi møc ®é u tiªn cao h¬n cho çc vïng chËm ph¸t triÓn, çc
nhãm d©n c nghÌo, dÔ bÞ tæn th¬ng trong ®êi sèng.
Sù thµnh c«ng bíc ®Çu cña ViÖt Nam trong viÖc thùc
hiÖn çc Môc tiªu Thiªn niªn kû lµ nhê huy ®éng tèi ®a çc
nguån lùc trong níc, ®æi míi chØ ®¹o ®iÒu hµnh, kh¬i dËy
çc nh©n tè tÝch cùc trong çc tÇng líp d©n c. ViÖt Nam cßn
nhËn ®îc sù hç trî c¶ vÒ nguån lùc vµ kinh nghiÖm cña çc
chÝnh phñ, céng ®ång çc nhµ tµi trî quèc tÕ, çc tæ chøc cña
Liªn hîp quèc, çc tæ chøc phi chÝnh phñ... ThÕ giíi ®¸nh gi¸
cao thµnh tùu cña ViÖt Nam trong viÖc thùc hiÖn Môc tiªu
134
Thiªn niªn kû, nhÊt lµ môc tiªu vÒ xãa ®ãi gi¶m nghÌo.
135
tiÕn bé x· héi
TiÕn bé x· héi lµ mét kh¸i niÖm ph¶n ¸nh sù vËn ®éng cña
x· héi tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, lµ sù vËn
®éng cña x· héi loµi ngêi tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy lªn
h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n, hoµn thiÖn h¬n, c¶ vÒ
c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ lÉn kiÕn tróc thîng tÇng vÒ ph¸p lý,
chÝnh trÞ vµ çc h×nh th¸i ý thøc x· héi. LÞch sö loµi ngêi nãi
chung bao giê còng vËn ®éng theo híng tiÕn bé, mµ mçi h×nh
th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét nÊc thang cña tiÕn bé x· héi.
TiÕn bé x· héi trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi
ë níc ta cã nh÷ng tiªu chÝ sau ®©y:
- Lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn víi hµm lîng khoa häc ngµy
cµng cao vµ víi quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa; kinh tÕ t¨ng trëng nhanh, cã chÊt lîng cao vµ bÒn
v÷ng.
- QuyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ®èi víi mäi mÆt ®êi sèng
x· héi ®îc b¶o ®¶m; Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña
d©n, do d©n, v× d©n, trong s¹ch, v÷ng m¹nh. D©n chñ ®îc
ph¸t huy; kû luËt, kû c¬ng ®îc t«n träng.
136
- V¨n ho¸, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ ®îc
më mang, tr×nh ®é d©n trÝ ph¸t triÓn, quan hÖ gi÷a con ngêi
víi con ngêi lµnh m¹nh, nh÷ng thãi h, tËt xÊu vµ tÖ n¹n x· héi
®îc ®Èy lïi. §©y lµ thíc ®o trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc cña tiÕn bé x·
héi.
- M«i trêng sinh th¸i ®îc b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn.
- Con ngêi cã ®iÒu kiÖn tõng bíc ph¸t triÓn vÒ thÓ chÊt,
trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, nghÒ nghiÖp; cã cuéc sèng ngµy cµng Êm
no, tù do, h¹nh phóc; ®îc cèng hiÕn vµ hëng thô c«ng b»ng
thµnh qu¶ cña sù ph¸t triÓn.
Mét x· héi vËn ®éng theo híng ®i lªn chñ nghÜa x· héi
ph¶i lµ mét x· héi ngµy cµng giµu cã vÒ cña c¶i vËt chÊt, ®em
l¹i cho con ngêi cuéc sèng ngµy cµng ®Çy ®ñ, sung tóc h¬n.
Çi ®Ých híng tíi cña tiÕn bé x· héi ph¶i lµ con ngêi, lµ sù ph¸t
triÓn toµn diÖn cña con ngêi.
137
c«ng b»ng x· héi
C«ng b»ng x· héi lµ mét kh¸i niÖm cã tÝnh lÞch sö vµ cã

néi hµm kh¸c nhau ë çc chÕ ®é x· héi kh¸c nhau.
Theo quan ®iÓm cña çc nhµ kinh ®iÓn M¸c-Lªnin, díi
chñ nghÜa x· héi, c«ng b»ng x· héi lµ sù ngang b»ng nhau gi÷a
ngêi vµ ngêi trong x· héi chñ yÕu vÒ ph¬ng diÖn ph©n phèi
s¶n phÈm x· héi theo nguyªn t¾c: cèng hiÕn lao ®éng ngang
nhau th× hëng thô ngang nhau. Khi ®Ò cËp ®Õn nguyªn t¾c
ph©n phèi díi chñ nghÜa x· héi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh¼ng
®Þnh: "Chñ nghÜa x· héi lµ c«ng b»ng hîp lý: Lµm nhiÒu h-
ëng nhiÒu, lµm Ýt hëng Ýt, kh«ng lµm th× kh«ng hëng. Nh÷ng
ngêi giµ yÕu hoÆc tµn tËt sÏ ®îc Nhµ níc gióp ®ì ch¨m nom"1.
Nh vËy, vµo thêi cña m×nh, çc nhµ kinh ®iÓn cña chñ
nghÜa M¸c-Lªnin còng nh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chñ yÕu nãi
vÒ c«ng b»ng x· héi thÓ hiÖn tËp trung ë chÕ ®é ph©n phèi
theo lao ®éng díi chñ nghÜa x· héi. Cßn vÒ chÕ ®é ph©n phèi
trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi - tøc lµ thêi kú n»m ë
nÊc thang ph¸t triÓn thÊp h¬n so víi khi chñ nghÜa x· héi sÏ ®-
1
. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, 2000, t.9,
tr.175.
138
îc x©y dùng thµnh c«ng - th× çc «ng cha cã ®ñ ®iÒu kiÖn
®Ó bµn tíi. §©y chÝnh lµ ®iÒu mµ §¶ng ta ®· tõng bíc bæ
sung, ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh
b»ng nh÷ng kÕt luËn míi rót ra tõ trong thùc tiÔn sinh ®éng
cña qu¸ tr×nh ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc. NghÞ quyÕt §¹i héi
X cña §¶ng chØ râ: "Thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi chñ yÕu
theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi theo møc
®ãng gãp vèn cïng çc nguån lùc kh¸c vµ th«ng qua phóc lîi x·
héi".
Ngµy nay, c«ng b»ng x· héi ®îc hiÓu kh«ng chØ giíi h¹n ë
c«ng b»ng vÒ kinh tÕ - mÆc dï ®©y vÉn lµ yÕu tè nÒn t¶ng -
mµ cßn lµ c«ng b»ng trong çc lÜnh vùc chÝnh trÞ, ph¸p lý,
v¨n ho¸, x· héi... C«ng b»ng x· héi lµ mét gi¸ trÞ c¬ b¶n ®Þnh
híng cho viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong
tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi theo nguyªn t¾c: cèng
hiÕn vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn ngang nhau cho sù ph¸t triÓn x·
héi th× ®îc hëng thô ngang nhau nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh
thÇn do x· héi t¹o ra, phï hîp víi kh¶ n¨ng hiÖn thùc cña ®Êt n-
íc. Song, v× hoµn c¶nh cô thÓ cña mçi ngêi kh¸c nhau, cho nªn
viÖc t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi, nhÊt lµ nh÷ng ngêi trong
hoµn c¶nh khã kh¨n, ®Òu cã c¬ héi tiÕp cËn c«ng b»ng çc c¬
héi ph¸t triÓn, çc nguån lùc ph¸t triÓn, tiÕp cËn çc dÞch vô x·
héi c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc, y tÕ, viÖc lµm, th«ng tin,... mang tÝnh
an sinh x· héi lu«n gi÷ mét vai trß rÊt quan träng trong thùc
hiÖn c«ng b»ng x· héi ë níc ta hiÖn nay.
139
Thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi trong lÜnh vùc gi¸o dôc vµ
®µo t¹o lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ai còng ®îc häc hµnh; ngêi nghÌo
®îc Nhµ níc vµ céng ®ång gióp ®ì cã c¬ héi häc tËp; ph¸t triÓn
çc trêng phæ th«ng néi tró dµnh cho con em ®ång bµo d©n téc
thiÓu sè; cã chÝnh s¸ch hç trî ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng häc sinh
cã n¨ng khiÕu nhng hoµn c¶nh sèng khã kh¨n ®îc theo häc ë
bËc cao.
Thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi trong lÜnh vùc y tÕ lµ b¶o
®¶m cho søc khoÎ mäi ngêi d©n ®îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ, quan
t©m ch¨m sãc søc khoÎ nh÷ng ngêi cã c«ng víi níc; nh÷ng ngêi
nghÌo, ®ång bµo çc d©n téc thiÓu sè.
C«ng b»ng x· héi kh«ng cã nghÜa lµ "cµo b»ng", thùc
hiÖn chñ nghÜa b×nh qu©n, chia ®Òu cho mäi ngêi çc
nguån lùc vµ cña c¶i do x· héi lµm ra, bÊt chÊp chÊt lîng,
hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh vµ sù ®ãng gãp cña mçi
ngêi cho sù ph¸t triÓn chung cña céng ®ång.
140
Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo
Çc níc thêng sö dông møc thu nhËp (hoÆc chi tiªu) b×nh
qu©n ®Çu ngêi lµm tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng nghÌo.
Ngêi nghÌo/hé nghÌo lµ nh÷ng ngêi/ hé cã thu nhËp (hoÆc chi
tiªu) b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp h¬n chuÈn nghÌo hoÆc ngìng
nghÌo. Thêng cã hai chuÈn nghÌo: chuÈn thÊp vµ chuÈn cao.
• ChuÈn nghÌo thÊp ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ®èi tîng
nghÌo nhÊt nh»m tËp trung çc nguån lùc cña quèc gia gióp hä
tho¸t nghÌo. ChuÈn nghÌo thÊp thêng ®îc x¸c ®Þnh b»ng trÞ gi¸
cña mét ræ hµng l¬ng thùc, thùc phÈm thiÕt yÕu b¶o ®¶m khÈu
phÇn ¨n duy tr× víi nhiÖt lîng tiªu dïng mét ngêi mét ngµy lµ
2100kcal.
• ChuÈn nghÌo cao dïng lµm môc tiªu phÊn ®Êu trong
c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®Ó so s¸nh quèc tÕ vµ ®îc x¸c
®Þnh b»ng chuÈn nghÌo thÊp céng víi møc chi tèi thiÓu çc
mÆt hµng phi l¬ng thùc, thùc phÈm, gåm nhµ ë, quÇn ¸o, ®å
dïng gia ®×nh, häc tËp, v¨n ho¸, gi¶i trÝ, y tÕ, ®i l¹i, th«ng tin
liªn l¹c, v.v..
ChuÈn nghÌo thÊp thêng ®îc gäi lµ chuÈn nghÌo l¬ng thùc
141
thùc phÈm; chuÈn nghÌo cao cßn ®îc gäi lµ chuÈn nghÌo
chung. Hé nghÌo lµ hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi mét
th¸ng tõ møc chuÈn nghÌo trë xuèng. Tû lÖ hé nghÌo lµ tû lÖ
(%) sè hé nghÌo so víi tæng sè hé hiÖn cã. Tû lÖ hé nghÌo cã
thÓ tÝnh cho c¶ níc, theo khu vùc (thµnh thÞ vµ n«ng th«n),
theo çc vïng kinh tÕ vµ theo tØnh, thµnh phè.
Héi nghÞ chèng ®ãi nghÌo khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng
tæ chøc t¹i B¨ng Cèc, Th¸i Lan (th¸ng 9-1993) x¸c ®Þnh: "NghÌo
lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ tháa m·n
çc nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi ®îc x· héi thõa nhËn, tïy theo
tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ phong tôc tËp qu¸n cña
®Þa ph¬ng". Theo kh¸i niÖm nµy, kh«ng cã chuÈn nghÌo
chung cho mäi quèc gia, chuÈn nghÌo cao hay thÊp phô thuéc
vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi níc vµ thay ®æi theo thêi gian,
kh«ng gian.
Héi nghÞ Thîng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi tæ chøc
t¹i Copenhangen, §an M¹ch th¸ng 3-1995 ®· ®a ra kh¸i niÖm
vÒ nghÌo cô thÓ h¬n nh sau: "Ngêi nghÌo lµ tÊt c¶ nh÷ng ai
mµ thu nhËp thÊp h¬n 1USD/mçi ngµy cho mét ngêi, sè tiÒn
®îc coi nh ®ñ ®Ó mua nh÷ng s¶n phÈm thiÕt yÕu ®Ó tån t¹i".
Theo kÕt qu¶ kh¶o s¸t møc sèng hé gia ®×nh n¨m 2004 cña
Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam, chuÈn nghÌo l¬ng thùc, thùc
phÈm cña n¨m 2004 ë níc ta lµ 124.000 ®ång/1 ngêi/th¸ng ®èi
víi khu vùc n«ng th«n vµ 163.000 ®ång/1 ngêi/th¸ng ®èi víi khu
vùc thµnh thÞ. Tû lÖ hé nghÌo n¨m 2004, theo chuÈn nghÌo l¬ng
142
thùc, thùc phÈm cña c¶ níc lµ 7%, cña khu vùc thµnh thÞ lµ
3,33% vµ khu vùc n«ng th«n lµ 8,13%. ChuÈn nghÌo míi do
ChÝnh phñ quy ®Þnh cho thêi kú 2006 - 2010 1 lµ 200.000
®ång/1 ngêi/th¸ng ®èi víi khu vùc n«ng th«n vµ 260.000
®ång/1 ngêi/th¸ng ®èi víi khu vùc thµnh thÞ. Theo chuÈn
nghÌo míi nµy, tû lÖ hé nghÌo cña c¶ níc n¨m 2004 lµ
23,17%, cña khu vùc thµnh thÞ lµ 13,74% vµ khu vùc n«ng
th«n lµ 26,35%.
KÕt qu¶ nh÷ng cuéc §iÒu tra møc sèng hé gia ®×nh cho
thÊy, theo chuÈn nghÌo chung (gåm c¶ nghÌo vÒ l¬ng thùc,
thùc phÈm vµ phi l¬ng thùc, thùc phÈm) cña Ng©n hµng ThÕ
giíi, tû lÖ hé nghÌo cña ViÖt Nam ®· gi¶m m¹nh, tõ 58,1% n¨m
1993 xuèng 37,4% n¨m 1998, 28,9% n¨m 2002 vµ cßn 24,1%
n¨m 2004. Nh vËy, tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 2004, ViÖt Nam ®·
gi¶m h¬n mét nöa tû lÖ hé nghÌo.
Tû lÖ hé nghÌo ®Òu gi¶m ë tÊt c¶ çc vïng trong c¶ níc,
víi møc ®é kh¸c nhau. §iÒu ®¸ng nãi lµ trong 5 n¨m l¹i ®©y,
tû lÖ nghÌo t¹i çc vïng cã nhiÒu ®ång bµo d©n téc thiÓu sè
sinh sèng (T©y Nguyªn, T©y B¾c Bé) ®· gi¶m víi tèc ®é
nhanh h¬n nhiÒu so víi çc vïng kh¸c.
1
. N¨m 2001 møc chuÈn nghÌo ¸p dông cho thêi kú 2001 - 2005 lµ: 80
ngh×n ®ång/ngêi/th¸ng ë çc vïng h¶i ®¶o vµ vïng nói n«ng th«n; 100 ngh×n
®ång/ngêi/th¸ng ë çc vïng ®ång b»ng n«ng th«n; 150 ngh×n ®ång/ngêi/
th¸ng ë khu vùc thµnh thÞ.
143
An sinh x· héi
Theo Ng©n hµng ThÕ giíi (WB): "An sinh x· héi lµ nh÷ng
biÖn ph¸p c«ng céng nh»m gióp cho çc ç nh©n, hé gia ®×nh
vµ céng ®ång ®¬ng ®Çu vµ kiÒm chÕ ®îc nguy c¬ t¸c ®éng
®Õn thu nhËp nh»m gi¶m tÝnh dÔ bÞ tæn th¬ng vµ nh÷ng
bÊp bªnh thu nhËp". §Þnh nghÜa nµy nhÊn m¹nh sù kiÒm chÕ
nguy c¬ lµ c¬ së cña b¶o trî x· héi, võa lµ líi an toµn, võa lµ
bµn ®¹p th«ng qua sù ph¸t triÓn nguån vèn con ngêi.
Theo Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO): "An sinh x· héi lµ
sù cung cÊp phóc lîi cho çc hé gia ®×nh vµ ç nh©n th«ng qua
c¬ chÕ cña nhµ níc hoÆc tËp thÓ nh»m ng¨n chÆn sù suy
gi¶m møc sèng hoÆc c¶i thiÖn møc sèng thÊp". §Þnh nghÜa
nµy nhÊn m¹nh khÝa c¹nh b¶o hiÓm vµ më réng t¹o viÖc lµm
cho nh÷ng ®èi tîng ë khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh thøc.
Theo Ng©n hµng Ph¸t triÓn ch©u ¸ (ADB): "An sinh x·
héi lµ mét hÖ thèng chÝnh s¸ch c«ng nh»m gi¶m nhÑ t¸c
®éng bÊt lîi cña nh÷ng biÕn ®éng ®èi víi çc hé gia ®×nh
vµ ç nh©n". §Þnh nghÜa nµy nhÊn m¹nh vµo tÝnh dÔ bÞ
tæn th¬ng cña con ngêi nÕu kh«ng cã an sinh x· héi.
144
Níc ta quan niÖm an sinh x· héi lµ mét hÖ thèng chÝnh
s¸ch vµ gi¶i ph¸p ®îc ¸p dông réng r·i ®Ó trî gióp çc thµnh
viªn trong x· héi ®èi phã víi nh÷ng khã kh¨n vµ rñi ro khi gÆp
ph¶i, dÉn ®Õn mÊt hoÆc lµm suy gi¶m nghiªm träng nguån
thu nhËp vµ cung cÊp çc dÞch vô ch¨m sãc vÒ y tÕ. HÖ thèng
an sinh x· héi ®îc thiÕt kÕ theo nguyªn t¾c: cã tÝnh hÖ thèng,
cã mèi quan hÖ rµng buéc chÆt chÏ víi nhau, ®Æc biÖt lµ çc
"møc chuÈn" cña tõng hîp phÇn, ®ång thêi, ph¶i b¶o ®¶m tÝnh
bÒn v÷ng, ®Æc biÖt lµ bÒn v÷ng vÒ tµi chÝnh vµ híng tíi
®èi tîng lµ mäi thµnh viªn trong x· héi v× hä ®Òu cã quyÒn ®-
îc trî gióp lóc khã kh¨n, khi gÆp rñi ro.
HÖ thèng an sinh x· héi ph¶i ®¸p øng ®îc ba chøc n¨ng c¬
b¶n lµ chøc n¨ng phßng ngõa rñi ro, h¹n chÕ rñi ro vµ kh¾c
phôc rñi ro.
Theo quan niÖm nµy, hÖ thèng an sinh x· héi ë níc ta gåm
6 trô cét c¬ b¶n:
1. ChÝnh s¸ch vµ çc ch¬ng tr×nh thÞ trêng lao ®éng, mµ
träng t©m lµ trî gióp t¹o viÖc lµm cho çc ®èi tîng yÕu thÕ
trong thÞ trêng lao ®éng vµ trî cÊp cho sè lao ®éng d«i d do
qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i çc doanh nghiÖp, cæ phÇn ho¸ çc
doanh nghiÖp nhµ níc.
2. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi bao gåm çc chÕ ®é hu
trÝ, b¶o hiÓm, trî cÊp, mÊt søc lao ®éng, èm ®au, thai s¶n, tai
n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt. Tuy vËy, chÕ ®é
èm ®au ®îc gi¶i quyÕt chñ yÕu th«ng qua chÝnh s¸ch b¶o
hiÓm y tÕ b¾t buéc víi sè lîng tham gia kh«ng lín, do vËy vÉn
145
cÇn cã b¶o hiÓm y tÕ víi ph¹m vi réng h¬n so víi b¶o hiÓm y
tÕ b¾t buéc.
3. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ bao gåm c¶ b¶o hiÓm y tÕ
b¾t buéc, b¶o hiÓm y tÕ tù nguyÖn, b¶o hiÓm y tÕ cho ngêi
nghÌo, ®èi tîng b¶o trî x· héi vµ trÎ em díi 6 tuæi. Víi quan
niÖm nµy, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm y tÕ ®· bao phñ tíi 60% d©n
sè, trong khi ®ã b¶o hiÓm y tÕ b¾t buéc n»m trong hÖ thèng
b¶o hiÓm x· héi chØ bao phñ kho¶ng 14% d©n sè (quy m« lín
h¬n trªn 4 lÇn).
4. ChÝnh s¸ch u ®·i ®Æc biÖt (chÝnh s¸ch u ®·i ®èi víi
ngêi cã c«ng, th¬ng binh, gia ®×nh liÖt sü). Níc ta cßn ¸p dông
chÝnh s¸ch nµy ®èi víi gia ®×nh qu©n nh©n t¹i ngò (b¶o
hiÓm y tÕ vµ trî cÊp x· héi nÕu gia ®×nh cã møc thu nhËp
thÊp).
5. Trî gióp x· héi cho çc ®èi tîng yÕu thÕ (®èi tîng b¶o trî
x· héi) bao gåm trî cÊp x· héi hµng th¸ng cho ®èi tîng b¶o trî x·
héi (trÎ em må c«i; ngêi giµ c« ®¬n; ngêi 90 tuæi trë lªn kh«ng
cã nguån thu nhËp; ngêi tµn tËt nÆng; gia ®×nh cã tõ hai ngêi
tµn tËt nÆng trë lªn kh«ng cã kh¶ n¨ng tù phôc vô; ngêi nhiÔm
HIV/AIDS nghÌo; gia ®×nh, ngêi nhËn nu«i dìng trÎ em må c«i,
trÎ em bÞ bá r¬i, trÎ em cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt); trî gióp vÒ y
tÕ; gi¸o dôc; d¹y nghÒ, t¹o viÖc lµm; tiÕp cËn çc c«ng tr×nh
c«ng céng; ho¹t ®éng v¨n ho¸ thÓ thao vµ trî gióp khÈn cÊp mµ
tõ tríc ®Õn nay thêng gäi lµ cøu trî x· héi cho nh÷ng ngêi
kh«ng may gÆp rñi ro ®ét xuÊt bëi thiªn tai.
6. ChÝnh s¸ch vµ çc ch¬ng tr×nh trî gióp ngêi nghÌo. §©y
146
lµ mét hÖ thèng chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p míi ®îc h×nh thµnh
trong vµi thËp kû gÇn ®©y.
147
ChÊt lîng d©n sè
ChÊt lîng d©n sè lµ tËp hîp nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ n¨ng

lùc cña mét quÇn c, mét céng ®ång ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc
n¨ng x· héi nhÊt ®Þnh nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi cña toµn bé d©n sè nãi chung vµ sù ph¸t triÓn cña
chÝnh b¶n th©n mçi ngêi d©n nãi riªng, ®îc thÓ hiÖn qua hÖ
thèng çc chØ b¸o: c¬ cÊu tuæi, thÓ lùc, trÝ lùc, møc sèng vµ ý
thøc x· héi.
Çc nhµ d©n sè häc thÕ giíi cho r»ng chÊt lîng d©n sè bao
gåm tr×nh ®é gi¸o dôc, c¬ cÊu nghÒ nghiÖp x· héi, tÝnh n¨ng
®éng, t×nh tr¹ng søc khoÎ. ChÊt lîng d©n sè thay ®æi theo thêi
gian, cã quan hÖ mËt thiÕt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, x·
héi, m«i trêng. ë ViÖt Nam, khi nãi ®Õn chÊt lîng d©n sè, th-
êng hiÓu ®ã lµ mét tæng thÓ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña d©n sè
vÒ c¬ cÊu tuæi, giíi, t×nh tr¹ng thÓ lùc, tr×nh ®é häc vÊn vµ
nghÒ nghiÖp cña d©n c mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh hay cña
c¶ níc nãi chung, víi mét c¬ cÊu d©n sè hîp lý.
C¬ cÊu d©n sè hîp lý lµ c¬ cÊu d©n sè phï hîp, t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng g©y nh÷ng
khã kh¨n, kh«ng lµ g¸nh nÆng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
148
héi vµ t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña d©n sè
trong t¬ng lai.
C¬ cÊu d©n sè hîp lý ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n
sau:
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,
kh«ng lµm ph¸t sinh nh÷ng khã kh¨n, kh«ng trë thµnh g¸nh
nÆng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc, cña vïng l·nh thæ.
- Lµ c¬ së thuËn lîi, b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt
d©n sè mét çch bÒn v÷ng, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña
®Êt níc.
C¬ cÊu d©n sè hîp lý ®îc thÓ hiÖn trong çc lo¹i h×nh c¬
cÊu sau:
- C¬ cÊu tuæi (th¸p tuæi hîp lý);
- C¬ cÊu giíi (c©n b»ng);
- C¬ cÊu ph©n bè theo l·nh thæ;
- C¬ cÊu theo tr×nh ®é häc vÊn;
- C¬ cÊu theo tr×nh ®é nghÒ nghiÖp.
C¬ cÊu d©n sè cña mét vïng l·nh thæ ®îc h×nh thµnh trªn
c¬ së chÝnh s¸ch d©n sè, chÝnh s¸ch di c vµ çc chÝnh s¸ch
kinh tÕ, x· héi; kh«ng cè ®Þnh mµ thay ®æi theo thêi gian vµ
kh«ng gian trong qu¸ tr×nh trëng thµnh cña d©n sè, còng nh qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc.
149
DÞch vô c«ng, dÞch vô c«ng céng
DÞch vô c«ng nhÊn m¹nh phÝa cung øng dÞch vô, vai trß
cña Nhµ níc trong viÖc cung cÊp dÞch vô c«ng. DÞch vô c«ng
céng nhÊn m¹nh tÝnh chÊt cña dÞch vô, tÝnh phôc vô chung
cho céng ®ång.
DÞch vô c«ng ®îc hiÓu lµ nh÷ng giao dÞch trùc tiÕp vÒ
dÞch vô gi÷a Nhµ níc (hoÆc çc tæ chøc ®îc Nhµ níc uû
nhiÖm) vµ c«ng d©n víi t çch lµ kh¸ch hµng. Nãi réng h¬n,
khi Nhµ níc ®øng ra víi t çch lµ ngêi b¶o ®¶m cung cÊp çc
dÞch vô c«ng th× çc dÞch vô ®ã ®îc gäi lµ çc dÞch vô c«ng.
Kh¸i niÖm dÞch vô c«ng bao gåm mét sè lo¹i dÞch vô kh¸c
nhau, thËm chÝ rÊt kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Tuy nhiªn, çc
dÞch vô nµy cã çc ®Æc ®iÓm chung nh sau:
Thø nhÊt, ®©y lµ nh÷ng ho¹t ®éng phôc vô nhu cÇu vµ lîi
Ých chung thiÕt yÕu, çc quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña çc
tæ chøc vµ c«ng d©n, Nhµ níc cã tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m çc
dÞch vô nµy cho x· héi. Tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m ë ®©y hµm ý
r»ng, hoÆc Nhµ níc tæ chøc çc ®¬n vÞ c«ng lËp ®¶m nhiÖm
cung cÊp hoÆc Nhµ níc kh«ng trùc tiÕp tæ chøc cung øng th×
uû nhiÖm cho mét chñ thÓ kh¸c thùc hiÖn. Tuy nhiªn, trong tr-
150
êng hîp Nhµ níc uû nhiÖm viÖc cung øng çc dÞch vô nµy cho
khu vùc t nh©n th× Nhµ níc vÉn cã vai trß ®iÒu tiÕt ®Æc biÖt
nh»m b¶o ®¶m sù c«ng b»ng trong ph©n phèi, b¶o ®¶m kh¶
n¨ng tiÕp cËn b×nh ®¼ng cho mäi c«ng d©n, nhÊt lµ víi çc
dÞch vô c¬ b¶n, kh¾c phôc çc khiÕm khuyÕt cña thÞ trêng.
Thø hai, viÖc Nhµ níc cung øng dÞch vô c«ng thêng kh«ng
th«ng qua quan hÖ thÞ trêng ®Çy ®ñ. Ngêi sö dông cã thÓ
ph¶i thanh to¸n mét phÇn hoÆc toµn bé chi phÝ; tuy nhiªn,
trong mäi trêng hîp, Nhµ níc vÉn cã tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m çc
dÞch vô nµy kh«ng nh»m môc tiªu t×m kiÕm lîi nhuËn.
Tãm l¹i, dÞch vô c«ng lµ dÞch vô do Nhµ níc trùc tiÕp ®¶m
nhËn viÖc cung øng hay uû nhiÖm cho çc c¬ së ngoµi Nhµ níc
thùc hiÖn nh»m b¶o ®¶m trËt tù vµ c«ng b»ng x· héi phôc vô
çc lîi Ých chung thiÕt yÕu, çc quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña
çc tæ chøc vµ c«ng d©n.
ë ViÖt Nam, kh¸i niÖm dÞch vô c«ng bao hµm ba nhãm
dÞch vô chñ yÕu. Mét lµ, nhãm dÞch vô hµnh chÝnh c«ng, çc
dÞch vô thuéc nhãm nµy hÇu hÕt lµ dÞch vô c«ng céng thuÇn
tuý; hai lµ, nhãm dÞch vô x· héi c¬ b¶n hay dÞch vô x· héi
thiÕt yÕu, ®©y lµ nh÷ng dÞch vô c«ng céng kh«ng thuÇn tuý,
phÇn lín chØ tho¶ m·n tiªu chÝ kh«ng c¹nh tranh trong tiªu dïng
(vÝ dô: gi¸o dôc, ®µo t¹o, y tÕ, v¨n ho¸...); ba lµ, nhãm dÞch
vô c«ng Ých bao gåm nh÷ng dÞch vô c«ng céng kh«ng thuÇn
tuý, phÇn lín chØ tho¶ m·n tiªu chÝ kh«ng lo¹i trõ trong tiªu
dïng (vÝ dô: vÖ sinh m«i trêng, cÊp tho¸t níc, giao th«ng c«ng
céng...).
151
DÞch vô c«ng céng lµ nh÷ng dÞch vô phôc vô chung cho
mäi ngêi. DÞch vô c«ng céng nªu trong NghÞ quyÕt §¹i héi X
cña §¶ng chñ yÕu bao gåm: gi¸o dôc vµ ®µo t¹o; khoa häc
vµ c«ng nghÖ; y tÕ; v¨n ho¸; thÓ dôc thÓ thao. Mét trong
nh÷ng ®Æc ®iÓm cña dÞch vô c«ng céng lµ tÝnh kh«ng lo¹i
trõ. Kh«ng lo¹i trõ cã nghÜa lµ tÊt c¶ mäi ngêi ®Òu cã thÓ
sö dông vµ viÖc sö dông cña ngêi nµy kh«ng lo¹i trõ viÖc sö
dông cña ngêi kh¸c. Theo møc ®é cña ®Æc ®iÓm kh«ng lo¹i
trõ nµy, ngêi ta chia dÞch vô c«ng céng thµnh hai nhãm:
dÞch vô c«ng céng thuÇn tuý vµ dÞch vô c«ng céng kh«ng
thuÇn tuý. DÞch vô c«ng céng thuÇn tuý lµ nh÷ng dÞch vô
cã ®Æc tÝnh kh«ng lo¹i trõ tuyÖt ®èi. DÞch vô c«ng céng
kh«ng thuÇn tuý lµ nh÷ng dÞch vô cã tÝnh lo¹i trõ yÕu h¬n.
Trong thùc tÕ, çc dÞch vô c«ng céng thuÇn tuý thêng rÊt Ýt,
chiÕm tû träng nhá trong tæng sè dÞch vô c«ng céng.
Theo çch ph©n ngµnh hay lÜnh vùc, dÞch vô c«ng céng
bao gåm çc dÞch vô c«ng quyÒn vµ çc dÞch vô c«ng d©n.
Çc dÞch vô c«ng quyÒn g¾n liÒn víi chøc n¨ng qu¶n lý x· héi
cña Nhµ níc (gåm dÞch vô lËp ph¸p, quèc phßng, an ninh, ngo¹i
giao...) vµ çc dÞch vô hµnh chÝnh c«ng (g¾n liÒn víi çc ho¹t
®éng hµnh ph¸p nh cÊp phÐp, xö lý tranh chÊp...). DÞch vô
c«ng d©n lµ nh÷ng dÞch vô phôc vô trùc tiÕp ®êi sèng cña ç
nh©n c«ng d©n.
Mét ®Æc ®iÓm quan träng kh¸c cña dÞch vô c«ng céng lµ
tÝnh céng ®ång. TÝnh céng ®ång ë ®©y cã thÓ hiÓu theo hai
nghÜa: dÞch vô nµy lµ dÞch vô cã thÓ dïng chung vµ do ®ã,
152
nã liªn quan ®Õn céng ®ång ngêi tiªu dïng, céng ®ång d©n c;
phÇn lín çc dÞch vô c«ng céng lµ nh÷ng dÞch vô phôc vô
chung, liªn quan ®Õn nhu cÇu c¬ b¶n, thiÕt yÕu cña ®êi sèng
céng ®ång d©n c, mäi ngêi ®Òu cã quyÒn tiÕp cËn, cã quyÒn
thô hëng vµ b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn, nh: ch¨m sãc søc khoÎ,
v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ, thÓ dôc thÓ thao...
ChÝnh do ®Æc ®iÓm nµy, ngêi ta thêng x¸c ®Þnh dÞch vô
c«ng céng lµ mét lÜnh vùc chÝnh s¸ch. Ho¹t ®éng cung øng
dÞch vô c«ng céng ®Òu thuéc danh môc kiÓm so¸t cña Nhµ n-
íc.
§Çu t cho dÞch vô c«ng céng thêng khã thu håi vèn qua çc
quan hÖ thÞ trêng th«ng thêng, do ®Æc tÝnh lo¹i trõ cña dÞch
vô c«ng céng, viÖc thu phÝ dÞch vô rÊt khã kh¨n; ngoµi ra, do
phÇn lín çc dÞch vô c«ng céng ®Òu lµ çc dÞch vô c¬ b¶n,
thiÕt yÕu ®èi víi ®êi sèng nh©n d©n, thuéc ph¹m trï phóc lîi
c«ng céng, ph¹m trï chÝnh s¸ch. V× vËy, çc nhµ ®Çu t t nh©n
thêng ng¹i bá vèn ®Çu t theo çc quan hÖ thÞ trêng th«ng th-
êng; do ®ã, tr¸ch nhiÖm cung øng dÞch vô c«ng céng thêng
g¾n víi vai trß tæ chøc cña Nhµ níc. V¨n kiÖn §¹i héi X cña
§¶ng kh¼ng ®Þnh: "DÞch vô c«ng céng liªn quan trùc tiÕp
®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n vµ lµ yÕu tè quan träng gãp
phÇn æn ®Þnh x· héi" vµ "§æi míi c¬ chÕ qu¶n lý vµ ph¬ng
thøc cung øng çc dÞch vô c«ng céng".
Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung, do vai trß quan träng cña
dÞch vô c«ng céng nªn viÖc s¶n xuÊt vµ cung øng çc dÞch vô
c«ng céng ®îc x¸c ®Þnh lµ "sù nghiÖp" cña x· héi vµ do çc
153
®¬n vÞ c«ng lËp thùc hiÖn theo c¬ chÕ bao cÊp. ChuyÓn sang
c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, sù ph¸t
triÓn nhanh chãng, phong phó vµ ®a d¹ng cña nhu cÇu vÒ
dÞch vô, nh÷ng khiÕm khuyÕt cña m« h×nh cung øng dÞch vô
kiÓu cò ®Æt ra hµng lo¹t çc vÊn ®Ò, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng
chuyÓn biÕn c¨n b¶n tõ çch nh×n nhËn vÒ dÞch vô c«ng céng,
vÒ c¬ chÕ huy ®éng nguån lùc cho ph¸t triÓn lÜnh vùc nµy vµ
tr¸ch nhiÖm cña Nhµ níc, cña x· héi trong viÖc tham gia cung
øng dÞch vô c«ng céng phï hîp c¬ chÕ míi.
X· héi ho¸ dÞch vô c«ng céng lµ qu¸ tr×nh më réng tr¸ch
nhiÖm cña mét hay mét sè thµnh phÇn x· héi thµnh tr¸ch
nhiÖm cña nhiÒu thµnh phÇn x· héi hay cña toµn x· héi trong
viÖc b¶o ®¶m cung øng dÞch vô c«ng céng. X· héi ho¸ dÞch vô
c«ng céng nh»m hai môc tiªu lín: thø nhÊt, ph¸t huy tiÒm n¨ng
trÝ tuÖ vµ vËt chÊt trong nh©n d©n, huy ®éng toµn x· héi
ch¨m lo çc dÞch vô c«ng céng mµ tríc hÕt lµ sù nghiÖp gi¸o
dôc, y tÕ, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao; thø hai lµ t¹o ®iÒu kiÖn
®Ó toµn x· héi, ®Æc biÖt lµ çc ®èi tîng chÝnh s¸ch vµ ngêi
nghÌo, ®îc thô hëng dÞch vô c«ng céng.
X· héi ho¸ dÞch vô c«ng céng kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ
huy ®éng nguån lùc vËt chÊt, nguån lùc tµi chÝnh cña x· héi.
Néi dung kh«ng kÐm phÇn quan träng, thËm chÝ cßn cã thÓ
quan träng h¬n lµ ph¸t huy ®îc trÝ lùc vµ tinh thÇn tr¸ch
nhiÖm cña x· héi ®ãng gãp cho sù nghiÖp chung nh»m ph¸t
triÓn vÒ sè lîng vµ n©ng cao chÊt lîng dÞch vô c«ng céng.
Trong x· héi ho¸, viÖc khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn
154
thuËn lîi ®Ó çc thµnh phÇn kinh tÕ cung øng dÞch vô c«ng
céng cho x· héi lµ mét néi dung rÊt quan träng v× nhiÒu lÏ: mét
lµ, ph¸t triÓn dÞch vô c«ng céng lµ sù nghiÖp cña toµn d©n,
cho nªn cÇn t¨ng cêng huy ®éng lùc lîng trong d©n vµ doanh
nghiÖp ®Ó ph¸t triÓn çc dÞch vô c«ng céng; hai lµ, nhu cÇu
vÒ dÞch vô ngµy cµng cao, ngµy cµng phong phó vµ ®a d¹ng,
nÕu chØ dùa vµo çc c¬ së c«ng lËp th× kh«ng thÓ nµo ®¸p
øng ®îc; ba lµ, t¹o nªn sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a çc c¬ së
ngoµi c«ng lËp víi çc c¬ së c«ng lËp nh»m kh«ng ngõng n©ng
cao hiÖu qu¶ vµ chÊt lîng dÞch vô c«ng céng.
Chñ tr¬ng x· héi ho¸ dÞch vô c«ng céng cã ý nghÜa vÒ
nhiÒu mÆt, t¹o thªm nguån kinh phÝ cÇn thiÕt cho sù ph¸t
triÓn çc dÞch vô c«ng céng phôc vô nhu cÇu ngµy cµng cao
cña nh©n d©n vµ thùc hiÖn tèt h¬n c«ng b»ng x· héi, xo¸ bao
cÊp trµn lan; chi phÝ cña çc ®¬n vÞ dÞch vô c«ng céng kh«ng
chØ do ng©n s¸ch nhµ níc g¸nh v¸c, mµ cßn cã phÇn thu tõ
nh÷ng ngêi ®îc hëng dÞch vô vµ tõ céng ®ång; xo¸ bá çc
kho¶n thu kh«ng chÝnh thøc, kh«ng minh b¹ch ®ang tån t¹i kh¸
phæ biÕn vµ nÆng nÒ ®èi víi nh÷ng ngêi hëng dÞch vô c«ng
céng ®i liÒn víi sù ph©n phèi kh«ng c«ng b»ng trong néi bé çc
®¬n vÞ lµm dÞch vô, h¹n chÕ vµ ng¨n ngõa çc hiÖn tîng tiªu
cùc tr¸i ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp; t¹o thªm nguån thu ®Ó c¶i çch
chÕ ®é tiÒn l¬ng, tríc hÕt lµ b¶o ®¶m thu nhËp tho¶ ®¸ng
h¬n cho trªn mét triÖu ngêi ®ang lµm viÖc trong çc ®¬n vÞ sù
nghiÖp c«ng lËp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngêi cã tay nghÒ cao,
cèng hiÕn lín; ph¸t huy quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm cña
155
çc ®¬n vÞ sù nghiÖp cung øng dÞch vô c«ng céng, ®Ó çc c¬
quan hµnh chÝnh tËp trung thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng qu¶n lý
nhµ níc.
156
x· héi häc tËp
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ghi: ChuyÓn dÇn m« h×nh
gi¸o dôc hiÖn nay sang m« h×nh gi¸o dôc më - m« h×nh x· héi
häc tËp.
X· héi häc tËp lµ x· héi t¹o c¬ héi vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi
®Ó mäi ngêi ë mäi løa tuæi, mäi tr×nh ®é ®îc häc tËp thêng
xuyªn, häc liªn tôc, häc suèt ®êi ë mäi n¬i, mäi lóc, mäi cÊp,
mäi tr×nh ®é; huy ®éng søc m¹nh toµn x· héi tham gia x©y
dùng vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc. X· héi häc tËp dùa trªn nÒn t¶ng
ph¸t triÓn, ®ång thêi, g¾n kÕt liªn th«ng c¶ hai bé phËn cÊu
thµnh: gi¸o dôc chÝnh quy vµ gi¸o dôc thêng xuyªn cña hÖ
thèng gi¸o dôc quèc d©n; trong ®ã, gi¸o dôc thêng xuyªn thùc
hiÖn çc ch¬ng tr×nh häc tËp nh»m t¹o çc ®iÒu kiÖn tèt nhÊt
®¸p øng mäi yªu cÇu häc tËp suèt ®êi, liªn tôc cña mäi c«ng
d©n lµ bé phËn cã chøc n¨ng quan träng, lµm tiÒn ®Ò ®Ó
x©y dùng x· héi häc tËp.
HÖ thèng gi¸o dôc thêng xuyªn cã çc m« h×nh tæ chøc chñ
yÕu sau ®©y: çc Trung t©m gi¸o dôc thêng xuyªn, çc Trung
t©m häc tËp céng ®ång, çc c¬ së ®µo t¹o më, çc c¬ së gi¸o
dôc céng ®ång, çc c¬ së häc tËp thêng xuyªn kh¸c nh»m båi d-
157
ìng cho ngêi lao ®éng, ngêi gÆp khã kh¨n, nh÷ng kiÕn thøc vÒ
v¨n ho¸, x· héi, ®êi sèng, nghÒ nghiÖp, øng dông khoa häc, kü
thuËt, c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt.
Trªn c¬ së thùc hiÖn tèt gi¸o dôc chÝnh quy, gi¸o dôc thêng
xuyªn cÇn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n sau ®©y vµo n¨m
2010:
N©ng cao kÕt qu¶ xo¸ mï ch÷, phÊn ®Êu ®¹t tû lÖ ngêi
biÕt ch÷ trong ®é tuæi tõ 15 trë lªn t¨ng tõ 80% (n¨m 2000) lªn
trªn 94%, trong ®ã ®èi víi sè ngêi cã ®é tuæi tõ 15-35 ®¹t tû lÖ
trªn 99%; ®Æc biÖt t¨ng nhanh tû lÖ xo¸ mï ch÷ trong ®ång
bµo çc d©n téc thiÓu sè. Huy ®éng trÎ em v× hoµn c¶nh khã
kh¨n kh«ng ®îc ®i häc ë nhµ trêng ®i häc theo çc ch¬ng tr×nh
phæ cËp ®¹t trªn 65% ®èi víi trÎ trong ®é tuæi tõ 6 ®Õn 10 vµ
®¹t trªn 55% ®èi víi sè trÎ trong ®é tuæi tõ 11 ®Õn 14 tuæi.
PhÊn ®Êu ®¹t tû lÖ trªn 80% sè çn bé cÊp x·, phêng, thÞ
trÊn vµ çc quËn, huyÖn ®îc häc tËp, båi dìng cËp nhËt kiÕn
thøc vÒ qu¶n lý, ph¸p luËt, kinh tÕ vµ x· héi.
§¹t tû lÖ 100% sè çn bé, c«ng chøc, viªn chøc trong çc
c¬ quan nhµ níc ®îc tham gia çc kho¸ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i,
båi dìng n©ng cao tr×nh ®é vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô,
qu¶n lý, lý luËn chÝnh trÞ, tin häc, ngo¹i ng÷, v.v..
§¹t tû lÖ trªn 85% sè ngêi lao ®éng trong çc lÜnh vùc
n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ng nghiÖp ®îc tiÕp cËn çc ch-
¬ng tr×nh båi dìng gióp n©ng cao hiÓu biÕt, kh¶ n¨ng lao
®éng, s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng.
§¹t tû lÖ 100% quËn, huyÖn cã Trung t©m gi¸o dôc thêng
158
xuyªn cÊp huyÖn; 100% çc tØnh, thµnh phè cã Trung t©m
gi¸o dôc thêng xuyªn cÊp tØnh vµ trªn 80% çc x·, phêng, thÞ
trÊn trong c¶ níc x©y dùng ®îc Trung t©m häc tËp céng ®ång.
§Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu nªu trªn, cÇn x©y dùng phong
trµo "C¶ níc trë thµnh mét x· héi häc tËp"; mçi ç nh©n, mçi
tËp thÓ nhËn thøc râ quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm trong viÖc häc
tËp thêng xuyªn, häc liªn tôc, häc suèt ®êi; çc c¬ quan qu¶n lý
nhµ níc, ngµnh gi¸o dôc, çc tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ - x·
héi, tæ chøc x· héi, çc ®oµn thÓ nh©n d©n tõ Trung ¬ng ®Õn
c¬ së cã nh÷ng biÖn ph¸p thu hót mäi tÇng líp nh©n d©n tham
gia häc tËp; khuyÕn khÝch çc ho¹t ®éng khuyÕn häc, khuyÕn
tµi, x©y dùng ý thøc thêng xuyªn tù häc, tù n©ng cao tr×nh ®é
cña mçi ngêi vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm cña mçi gia ®×nh, dßng hä,
lµng b¶n, th«n xãm, c¬ quan, ®¬n vÞ.
159
hÖ thèng chÝnh trÞ
HÖ thèng chÝnh trÞ lµ mét bé phËn kiÕn tróc thîng tÇng

x· héi, bao gåm çc tæ chøc, çc thiÕt chÕ cã quan hÖ víi nhau
vÒ mÆt môc ®Ých, chøc n¨ng trong viÖc thùc hiÖn, tham gia
thùc hiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ hoÆc ®a ra çc quyÕt ®Þnh
chÝnh trÞ.
HÖ thèng chÝnh trÞ bao gåm çc tæ chøc, çc thiÕt chÕ víi
t çch lµ chñ thÓ cña çc quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ. Çc chñ thÓ
cã tÝnh vËt chÊt, cã bé m¸y, cã t çch ph¸p lý. HÖ thèng cã
tÝnh hîp ph¸p, lµ hÖ thèng tæ chøc ®îc HiÕn ph¸p, ph¸p luËt
quy ®Þnh, ®îc x· héi, Nhµ níc thõa nhËn, kh«ng ®èi lËp víi
Nhµ níc, ph¸p luËt, chÕ ®é chÝnh trÞ hiÖn hµnh. TÝnh hîp
ph¸p gióp cho viÖc ph©n biÖt víi nh÷ng tæ chøc, thiÕt chÕ
®èi lËp víi chÕ ®é, Nhµ níc, ph¸p luËt. Çc tæ chøc, thiÕt chÕ
trong hÖ thèng cã môc ®Ých, chøc n¨ng thùc hiÖn, tham gia
thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ níc, quyÒn lùc chÝnh trÞ; thùc hiÖn
hoÆc tham gia vµo çc quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ, vµo viÖc thùc
hiÖn çc chÝnh s¸ch quèc gia. §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó
ph©n biÖt çc tæ chøc cña hÖ thèng chÝnh trÞ víi çc tæ chøc
cã môc ®Ých hoÆc chøc n¨ng kinh tÕ - x· héi rÊt ®a d¹ng
160
kh¸c.
HÖ thèng bao gåm çc bé phËn cÊu thµnh cã quan hÖ mËt
thiÕt víi nhau vµ cã vai trß, vÞ trÝ kh¸c nhau trong sù vËn
hµnh cña çc qu¸ tr×nh chÝnh trÞ, thÓ hiÖn ë çc cÊp kh¸c
nhau (Trung ¬ng, ®Þa ph¬ng, c¬ së). Gi÷a çc bé phËn cÊu
thµnh hÖ thèng, bao giê còng cã mét bé phËn gi÷ vai trß nßng
cèt, h¹t nh©n, lµm ®éng lùc thóc ®Èy vµ dÉn d¾t c¶ hÖ thèng
vËn ®éng theo mét môc tiªu hoÆc mét ph¬ng híng x¸c ®Þnh.
§©y lµ bé phËn h¹t nh©n l·nh ®¹o c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ.
CÊu tróc cña hÖ thèng chÝnh trÞ rÊt ®a d¹ng, nh ng c¬
b¶n bao gåm ba bé phËn: §¶ng chÝnh trÞ, Nhµ níc vµ çc tæ
chøc chÝnh trÞ - x· héi cña nh©n d©n. Trong ®ã, §¶ng
chÝnh trÞ khi ®· trë thµnh §¶ng cÇm quyÒn, cã vai trß vµ
vÞ trÝ l·nh ®¹o toµn bé hÖ thèng chÝnh trÞ, l·nh ®¹o nhµ n-
íc vµ toµn x· héi. Nhµ níc lµ tæ chøc quan träng nhÊt trong
viÖc thùc thi quyÒn lùc chÝnh trÞ, b»ng hÖ thèng luËt ph¸p
buéc mäi ngêi ph¶i tu©n thñ; ®ång thêi cßn nh÷ng tæ chøc c-
ìng chÕ ®Æc biÖt nh qu©n ®éi, c¶nh s¸t, toµ ¸n, nhµ tï...
®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn.
Trong hÖ thèng chÝnh trÞ, cßn cã çc ®oµn thÓ nh©n
d©n lµ nh÷ng tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi cña nh©n d©n gi÷ vai
trß rÊt quan träng trong viÖc thùc thi quyÒn lùc chÝnh trÞ, lµ
c¬ së chÝnh trÞ cña §¶ng cÇm quyÒn, ®îc Nhµ níc b¶o trî, ho¹t
®éng tu©n theo luËt ph¸p, nhng mang tÝnh tù nguyÖn, tù chñ
vµ tù quyÕt; l«i cuèn ®«ng ®¶o quÇn chóng nh©n d©n vµo
®êi sèng chÝnh trÞ, ®¶m nhËn nh÷ng c«ng viÖc mµ Nhµ níc
161
kh«ng lµm ®îc hoÆc lµm kÐm hiÖu qu¶.
ë ViÖt Nam, kh¸i niÖm hÖ thèng chÝnh trÞ ®îc §¶ng ta sö
dông tõ Héi nghÞ Trung ¬ng 6 kho¸ VI (thay cho kh¸i niÖm
"hÖ thèng chuyªn chÝnh v« s¶n"). HÖ thèng ®ã bao gåm:
§¶ng, Nhµ níc, MÆt trËn Tæ quèc vµ çc ®oµn thÓ chÝnh trÞ
- x· héi. Thùc chÊt cña c«ng cuéc ®æi míi vµ kiÖn toµn hÖ
thèng chÝnh trÞ níc ta lµ x©y dùng nÒn d©n chñ x· héi chñ
nghÜa, b¶o ®¶m quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n. D©n chñ
võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cña c«ng cuéc ®æi míi. HÖ
thèng chÝnh trÞ ë níc ta vËn hµnh theo c¬ chÕ §¶ng l·nh ®¹o,
Nhµ níc qu¶n lý, nh©n d©n lµm chñ. Trong ®ã, §¶ng võa lµ
bé phËn cña hÖ thèng chÝnh trÞ, võa lµ h¹t nh©n l·nh ®¹o hÖ
thèng Êy, ho¹t ®éng trong khu«n khæ HiÕn ph¸p, ph¸p luËt.
Nhµ níc ph¸p quyÒn cña d©n, do d©n vµ v× d©n, do §¶ng
l·nh ®¹o cã chøc n¨ng thÓ chÕ ho¸ vµ tæ chøc thùc hiÖn ®êng
lèi, quan ®iÓm cña §¶ng vµ qu¶n lý ®Êt níc. MÆt trËn Tæ
quèc ViÖt Nam lµ liªn minh chÝnh trÞ cña çc ®oµn thÓ
nh©n d©n vµ ç nh©n tiªu biÓu cña çc giai cÊp vµ tÇng líp
x· héi, çc d©n téc, çc t«n gi¸o; lµ c¬ së chÝnh trÞ cña chÝnh
quyÒn nh©n d©n; ho¹t ®éng theo ph¬ng thøc hiÖp th¬ng
d©n chñ; cã vai trß quan träng trong viÖc thùc hiÖn ph¶n
biÖn, gi¸m s¸t x· héi gãp phÇn x©y dùng §¶ng, x©y dùng Nhµ
níc, ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n. Nh©n d©n lµ
ngêi lµm chñ x· héi, lµm chñ th«ng qua c¬ chÕ d©n biÕt,
d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra, lµm chñ th«ng qua çc
h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp, d©n chñ ®¹i diÖn vµ h×nh thøc
162
tù qu¶n.
163
nhµ níc ph¸p quyÒn
x· héi chñ nghÜa
Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ:
- Nhµ níc cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n; tÊt c¶
quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®ã ®· ®îc ghi
nhËn trong HiÕn ph¸p g¾n víi c¬ chÕ b¶o ®¶m thùc hiÖn quyÒn
lùc thùc sù cña nh©n d©n, ®îc thÓ hiÖn trong çc quy ®Þnh vÒ
nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc tõ Trung ¬ng
®Õn ®Þa ph¬ng, cña çc c¬ quan lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p.
- Nhµ níc mµ quyÒn lùc lµ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng
rµnh m¹ch vµ sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a çc c¬ quan nhµ níc
trong viÖc thùc hiÖn çc quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p, t ph¸p,
b¶o ®¶m cho bé m¸y nhµ níc vËn hµnh ®ång bé, thèng nhÊt vµ
cã hiÖu lùc.
Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬
quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt, c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn
lËp hiÕn vµ lËp ph¸p, quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n,
quan träng cña ®Êt níc vµ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao.
ChÝnh phñ lµ c¬ quan chÊp hµnh cña Quèc héi, c¬ quan
hµnh chÝnh nhµ níc cao nhÊt cña níc Céng hoµ x· héi chñ
164
nghÜa ViÖt Nam. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý viÖc thùc
hiÖn çc nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, quèc
phßng, an ninh, ®èi ngo¹i cña Nhµ níc.
Çc c¬ quan t ph¸p mµ trung t©m lµ hÖ thèng çc Toµ ¸n
ho¹t ®éng theo çc nguyªn t¾c "khi xÐt xö, ThÈm ph¸n vµ Héi
thÈm ®éc lËp vµ chØ tu©n theo ph¸p luËt", "Toµ ¸n nh©n d©n
xÐt xö tËp thÓ vµ quyÕt ®Þnh theo ®a sè", "QuyÒn bµo ch÷a
cña bÞ ço ®îc b¶o ®¶m". Bé m¸y nhµ níc vËn hµnh th«ng
suèt, b¶o ®¶m t¨ng cêng c¬ chÕ kiÓm tra vµ tù kiÓm tra, thanh
tra cña hÖ thèng c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc, c¬ chÕ kiÓm s¸t
®èi víi çc ho¹t ®éng t ph¸p cña ViÖn KiÓm s¸t, c¬ chÕ gi¸m
s¸t cña Quèc héi, Héi ®ång nh©n d©n çc cÊp ®èi víi çc c¬
quan nhµ níc vµ c¬ chÕ gi¸m s¸t thêng xuyªn cña nh©n d©n
®èi víi ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc vµ çn bé c«ng chøc nhµ
níc.
- Nhµ níc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, kh«ng ngõng t¨ng
cêng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa; ®Æt HiÕn ph¸p vµ çc ®¹o
luËt ë vÞ trÝ cao nhÊt trong viÖc ®iÒu chØnh çc quan hÖ
thuéc tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi.
§¶ng vµ Nhµ níc, çn bé, c«ng chøc trong çc c¬ quan nhµ
níc vµ trong hÖ thèng chÝnh trÞ, mäi c«ng d©n, mäi tæ chøc
kinh tÕ, tæ chøc trong x· héi, mäi ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n
ph¶i t«n träng vµ nghiªm chØnh chÊp hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p
luËt.
- Nhµ níc t«n träng vµ b¶o ®¶m quyÒn con ngêi, quyÒn
c«ng d©n; thùc hµnh d©n chñ ®i ®«i víi t¨ng cêng kû c¬ng, kû
165
luËt. HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· cã 34 §iÒu quy ®Þnh vÒ quyÒn
vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña c«ng d©n.
- Nhµ níc t«n träng vµ thùc hiÖn ®Çy ®ñ çc §iÒu íc quèc
tÕ mµ Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· cam kÕt.
Ngµy nay, víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a d¹ng ho¸, ®a
ph¬ng ho¸ çc quan hÖ quèc tÕ, níc ta ®· ký kÕt nhiÒu §iÒu íc
quèc tÕ, lµ thµnh viªn cña nhiÒu tæ chøc khu vùc vµ quèc tÕ,
b¶o ®¶m thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt song ph¬ng vµ ®a ph¬ng.
- Nhµ níc ®Æt díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt
Nam, sù gi¸m s¸t vµ ph¶n biÖn x· héi cña nh©n d©n, cña MÆt
trËn Tæ quèc ViÖt Nam vµ çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi.
166
c¶i çch t ph¸p
C¶i çch t ph¸p nh»m x©y dùng nÒn t ph¸p trong s¹ch,
v÷ng m¹nh, d©n chñ, nghiªm minh, b¶o vÖ c«ng lý, phôc vô
nh©n d©n, phông sù Tæ quèc mµ träng t©m lµ ho¹t ®éng xÐt
xö ®îc tiÕn hµnh cã hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc cao.
§èi tîng cña c¶i çch t ph¸p, theo nghÜa hÑp, lµ toµn bé hÖ
thèng vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña ®éi ngò toµ ¸n, ®éi ngò thÈm
ph¸n vµ çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã liªn quan; theo nghÜa
réng, lµ toµn bé hÖ thèng toµ ¸n, çc c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt,
çc c¬ quan bæ trî t ph¸p còng nh çc quy ®Þnh cña ph¸p luËt cã
liªn quan.
ë ViÖt Nam, thuËt ng÷ "t ph¸p" ®îc hiÓu theo nghÜa réng,
bao gåm çc c¬ quan ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö, thi hµnh ¸n vµ
çc c¬ quan bæ trî t ph¸p nh: tæ chøc luËt s, c¬ quan gi¸m ®Þnh
t ph¸p, c¬ quan c«ng chøng, c¬ quan hé tÞch.
Ph¬ng híng vµ néi dung c¶i çch t ph¸p ë ViÖt Nam lµ:
tiÕn hµnh c¶i çch t ph¸p khÈn tr¬ng, ®ång bé; hoµn thiÖn
chÝnh s¸ch, ph¸p luËt h×nh sù vµ d©n sù phï hîp víi nÒn kinh
tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa; x©y dùng Nhµ níc ph¸p
quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cña nh©n d©n, do nh©n d©n,
167
v× nh©n d©n; hoµn thiÖn çc thñ tôc tè tông t ph¸p, b¶o ®¶m
tÝnh ®ång bé, d©n chñ, c«ng khai, minh b¹ch, t«n träng vµ b¶o
vÖ quyÒn con ngêi; tæ chøc çc c¬ quan t ph¸p vµ çc ®Þnh chÕ
bæ trî t ph¸p hîp lý, khoa häc vµ hiÖn ®¹i vÒ c¬ cÊu tæ chøc vµ
®iÒu kiÖn, ph¬ng tiÖn lµm viÖc; trong ®ã, x¸c ®Þnh toµ ¸n cã
vÞ trÝ trung t©m vµ xÐt xö lµ ho¹t ®éng träng t©m; x· héi ho¸
m¹nh mÏ ho¹t ®éng bæ trî t ph¸p; x©y dùng ®éi ngò t ph¸p, bæ trî
t ph¸p, nhÊt lµ çn bé cã chøc danh t ph¸p, theo híng n©ng cao
quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm, tiªu chuÈn chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, chuyªn
m«n; ph¸t huy vai trß gi¸m s¸t cña çc c¬ quan d©n cö, cña c«ng
luËn vµ nh©n d©n ®èi víi ho¹t ®éng t ph¸p; ®æi míi vµ t¨ng c-
êng sù l·nh ®¹o cña §¶ng.
§Ó c¶i çch t ph¸p, cÇn hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt
h×nh sù, ph¸p luËt d©n sù vµ thñ tôc tè tông t ph¸p; x¸c ®Þnh
chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm quyÒn vµ hoµn thiÖn tæ chøc, bé
m¸y çc c¬ quan t ph¸p; hoµn thiÖn çc chÕ ®Þnh bæ trî t ph¸p,
x©y dùng ®éi ngò çn bé t ph¸p vµ bæ trî t ph¸p trong s¹ch,
v÷ng m¹nh; hoµn thiÖn c¬ chÕ gi¸m s¸t cña çc c¬ quan d©n cö
vµ ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ®èi víi c¬ quan t
ph¸p; t¨ng cêng hîp t¸c quèc tÕ vÒ t ph¸p; b¶o ®¶m c¬ së vËt
chÊt cho ho¹t ®éng t ph¸p.
168
m«i trêng ph¸p lý
M«i trêng ph¸p lý lµ tæng thÓ çc yÕu tè, ®iÒu kiÖn do
çc quy ®Þnh ph¸p luËt x¸c lËp, trong ®ã çc c¬ quan nhµ níc,
tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, çc ®¬n vÞ kinh tÕ vµ mäi c«ng
d©n thùc thi çc nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh hoÆc t¬ng t¸c
lÉn nhau. Theo nghÜa réng, m«i trêng ph¸p lý gåm hÖ thèng
çc quy ®Þnh ph¸p luËt, viÖc gi¶i thÝch ph¸p luËt, thùc thi
ph¸p luËt vµ ý thøc ph¸p luËt cña c«ng d©n.
HiÖn nay, çc quy ®Þnh ph¸p luËt ë ViÖt Nam bao gåm:
HiÕn ph¸p, LuËt, NghÞ quyÕt do Quèc héi ban hµnh; NghÞ
quyÕt, Ph¸p lÖnh do Uû ban thêng vô Quèc héi ban hµnh;
LÖnh, QuyÕt ®Þnh cña Chñ tÞch níc; NghÞ quyÕt, NghÞ
®Þnh cña ChÝnh phñ; QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ cña Thñ tíng
ChÝnh phñ; QuyÕt ®Þnh, Th«ng t cña Bé trëng, thñ trëng c¬
quan ngang bé; QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ, Th«ng t cña Ch¸nh ¸n
Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn trëng ViÖn kiÓm s¸t nh©n
d©n tèi cao; NghÞ quyÕt, Th«ng t liªn tÞch gi÷a çc c¬ quan
nhµ níc cã thÈm quyÒn, gi÷a c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn
víi tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi; NghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n
d©n; QuyÕt ®Þnh, ChØ thÞ cña Uû ban nh©n d©n.
169
Yªu cÇu chung ®èi víi çc quy ®Þnh nµy khi ®îc ban hµnh
lµ çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ph¶i phï hîp víi HiÕn ph¸p,
b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt, hiÖu lùc ph¸p lý cña v¨n b¶n trong
hÖ thèng ph¸p luËt; v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt do çc c¬ quan
nhµ níc cÊp díi ban hµnh ph¶i phï hîp víi v¨n b¶n quy ph¹m
ph¸p luËt cña c¬ quan nhµ níc cÊp trªn; v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p
luËt tr¸i víi HiÕn ph¸p, tr¸i víi v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ níc cÊp
trªn ph¶i ®îc c¬ quan nhµ níc cã thÈm quyÒn b·i bá, ®×nh chØ
viÖc thi hµnh.
Thùc hiÖn ph¸p luËt lµ tr¸ch nhiÖm cña çc c¬ quan nhµ n-
íc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang nh©n d©n
vµ mäi c«ng d©n khi tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng trong çc lÜnh
vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ - gi¸o dôc, an ninh, quèc phßng.
Theo ®ã, çc chñ thÓ nµy ph¶i nghiªm chØnh chÊp hµnh HiÕn
ph¸p vµ ph¸p luËt, ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng çc téi
ph¹m, çc vi ph¹m HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt.
ý thøc ph¸p luËt lµ mét d¹ng thøc tæng hîp cña con ngêi bao
gåm hai nhãm: trÝ tuÖ vÒ ph¸p luËt vµ ý chÝ ph¸p luËt. Cã ý
thøc ph¸p luËt cña c«ng d©n, ý thøc ph¸p luËt cña çc tËp thÓ,
cña giai cÊp, cña Nhµ níc, cña §¶ng cÇm quyÒn. ý thøc ph¸p
luËt ®óng ®¾n, trong s¸ng cña çc chñ thÓ nªu trªn lµ mét
trong nh÷ng yÕu tè gãp phÇn t¹o m«i trêng ph¸p lý an toµn,
lµnh m¹nh, lµ biÖn ph¸p c¬ b¶n ®Ó t¨ng cêng kû c¬ng ph¸p
chÕ cña ®Êt níc ®Ó phßng chèng cã hiÖu qu¶ çc biÓu hiÖn
tiªu cùc trong x· héi.
ThiÕt chÕ thi hµnh ph¸p luËt theo nghÜa réng gåm çc c¬
170
quan: lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p; theo nghÜa hÑp, ®ã lµ c¬
quan hµnh ph¸p trong viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô,
quyÒn h¹n cña m×nh nh»m b¶o ®¶m HiÕn ph¸p, ph¸p luËt ®îc
thi hµnh nghiªm chØnh vµ thèng nhÊt.
HÖ thèng çc c¬ quan hµnh ph¸p ®îc tæ chøc tõ Trung ¬ng
®Õn ®Þa ph¬ng bao gåm ChÝnh phñ, c¬ quan hµnh chÝnh
nhµ níc cao nhÊt cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt
Nam, (gåm çc bé vµ c¬ quan ngang bé) vµ Uû ban nh©n d©n
çc cÊp. Víi tÝnh chÊt lµ c¬ quan chÊp hµnh cña c¬ quan lËp
ph¸p, ChÝnh phñ cã chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc b»ng ph¸p luËt,
cã nhiÖm vô b¶o ®¶m viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt
trong çc c¬ quan nhµ níc, tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, tæ chøc
vµ l·nh ®¹o c«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc HiÕn ph¸p vµ ph¸p
luËt trong nh©n d©n.
HÖ thèng çc c¬ quan t ph¸p bao gåm: Toµ ¸n, ViÖn KiÓm
s¸t, c¬ quan ®iÒu tra, c¬ quan thi hµnh ¸n vµ çc c¬ quan bæ trî
t ph¸p. Trong ph¹m vi chøc n¨ng cña m×nh, çc c¬ quan nµy cã
nhiÖm vô b¶o vÖ ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa; b¶o vÖ chÕ ®é
x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n; b¶o vÖ tµi
s¶n cña Nhµ níc, cña tËp thÓ; b¶o vÖ tÝnh m¹ng, tµi s¶n, tù do,
danh dù vµ nh©n phÈm cña c«ng d©n, gãp phÇn b¶o ®¶m cho
HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ®îc chÊp hµnh nghiªm chØnh vµ thèng
nhÊt.
Theo tinh thÇn c¶i çch t ph¸p vµ c¶i çch hµnh chÝnh, níc
ta ®ang tiÕn hµnh kiÖn toµn çc thiÕt chÕ thi hµnh ph¸p luËt
nh n©ng cao n¨ng lùc xÐt xö cho toµ ¸n; x©y dùng vµ hoµn
171
thiÖn ph¸p luËt bæ trî t ph¸p theo híng ®¸p øng ngµy cµng ®Çy
®ñ, thuËn lîi çc nhu cÇu ®a d¹ng vÒ hç trî ph¸p lý cña nh©n
d©n, doanh nghiÖp, thùc hiÖn x· héi ho¸ m¹nh mÏ çc ho¹t
®éng bæ trî t ph¸p; ®a chøc n¨ng c«ng tè trë thµnh chøc n¨ng
chÝnh cña ViÖn kiÓm s¸t; tiÕp tôc thùc hiÖn c¶i çch hµnh
chÝnh, b¶o ®¶m x©y dùng mét nÒn hµnh ph¸p thèng nhÊt,
trong s¹ch, v÷ng m¹nh, tinh gän, hîp lý vµ cã hiÖu qu¶.
172
c¬ chÕ c«ng tè
ë ViÖt Nam, c¬ chÕ c«ng tè lµ mét kh¸i niÖm míi, lÇn ®Çu
®îc sö dông trong V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng: thùc hiÖn c¬
chÕ c«ng tè g¾n víi ho¹t ®éng ®iÒu tra.
C¬ chÕ c«ng tè lµ hÖ thèng çc biÖn ph¸p, h×nh thøc, çch
thøc s¾p xÕp, tæ chøc lµm c¬ së cho c¬ quan nhµ níc cã thÈm
quyÒn thùc hiÖn viÖc ®iÒu tra, truy tè, buéc téi ngêi ph¹m téi
vµ tranh tông t¹i toµ ¸n.
C«ng tè lµ mét trong hai chøc n¨ng cña ViÖn KiÓm s¸t
nh©n d©n ®îc HiÕn ph¸p 1980 vµ HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh,
cô thÓ: "ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n kiÓm s¸t viÖc tu©n theo
ph¸p luËt..., thùc hµnh quyÒn c«ng tè". §Õn n¨m 2001, §iÒu
kho¶n söa ®æi, bæ sung HiÕn ph¸p 1992 ®· bá chøc n¨ng kiÓm
s¸t chung cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n vµ quy ®Þnh: ViÖn
kiÓm s¸t "thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t çc ho¹t ®éng
t ph¸p trong ph¹m vi tr¸ch nhiÖm theo luËt ®Þnh".
Ho¹t ®éng c«ng tè lµ ho¹t ®éng tiÕp theo cña ho¹t ®éng
®iÒu tra. ViÖc buéc téi hay kh«ng buéc téi dùa trªn kÕt qu¶ cña
c¬ quan ®iÒu tra ®· thu thËp ®îc. C¬ quan cã chøc n¨ng ®iÒu
tra ë ViÖt Nam bao gåm: c¬ quan ®iÒu tra ë ViÖn KiÓm s¸t
173
nh©n d©n tèi cao vµ çc c¬ quan ®îc giao nhiÖm vô tiÕn hµnh
mét sè ho¹t ®éng ®iÒu tra nh: Bé ®éi biªn phßng, H¶i quan,
KiÓm l©m, lùc lîng c¶nh s¸t biÓn, çc c¬ quan cña C«ng an
nh©n d©n, Qu©n ®éi nh©n d©n.
§èi víi c¬ quan ®iÒu tra, cÇn x¸c ®Þnh mèi quan hÖ cña
c¬ quan nµy víi çc c¬ quan kh¸c khi ®îc giao mét sè ho¹t ®éng
®iÒu tra theo híng c¬ quan ®iÒu tra chuyªn tr¸ch ®iÒu tra tÊt
c¶ çc vô ¸n h×nh sù, çc c¬ quan kh¸c chØ tiÕn hµnh mét sè
ho¹t ®éng ®iÒu tra s¬ bé vµ tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p ®iÒu
tra theo yªu cÇu cña c¬ quan ®iÒu tra chuyªn tr¸ch. Thùc hiÖn
m« h×nh tæ chøc c¬ quan ®iÒu tra theo ph¸p luËt hiÖn hµnh;
tiÕn tíi tæ chøc l¹i çc c¬ quan ®iÒu tra theo híng thu gän ®Çu
mèi, kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c«ng t¸c trinh s¸t vµ ho¹t ®éng
®iÒu tra tè tông h×nh sù.
§Ó c¬ chÕ c«ng tè thùc sù ph¸t huy ®îc vai trß trong Nhµ
níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p mang
tÝnh tæng thÓ, x¸c ®Þnh vai trß cña mçi c¬ quan, b¶o ®¶m cho
c¬ chÕ nµy ho¹t ®éng ®ång bé vµ hiÖu qu¶.
174
Ph¶n biÖn x· héi
Ph¶n biÖn lµ nhËn xÐt, ®¸nh gi¸, b×nh luËn, thÈm ®Þnh
c«ng tr×nh khoa häc, dù ¸n, ®Ò ¸n trong çc lÜnh vùc kh¸c
nhau. Ph¶n biÖn x· héi lµ sù ph¶n biÖn nãi chung, nhng cã quy
m« vµ lùc lîng réng r·i h¬n cña x· héi, cña nh©n d©n vµ çc
nhµ khoa häc vÒ néi dung, ph¬ng híng, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch,
gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, khoa häc - c«ng nghÖ, gi¸o
dôc, y tÕ, m«i trêng, trËt tù an ninh chung toµn x· héi cña §¶ng,
Nhµ níc vµ çc tæ chøc liªn quan.
Ph¶n biÖn x· héi lµ ph¸t huy d©n chñ x· héi chñ nghÜa vµ
quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, ý thøc tr¸ch nhiÖm cña nh©n
d©n trong viÖc tham gia qu¶n lý nhµ níc, gãp ý kiÕn víi çn bé,
c«ng chøc vµ çc c¬ quan nhµ níc. Mäi ®êng lèi, chÝnh s¸ch
cña §¶ng vµ ph¸p luËt cña Nhµ níc ®Òu phôc vô lîi Ých cña
®¹i ®a sè nh©n d©n. Nh©n d©n kh«ng chØ cã quyÒn mµ cßn
cã tr¸ch nhiÖm tham gia ho¹ch ®Þnh vµ thi hµnh çc chñ tr¬ng,
chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc. Ph¶n biÖn x· héi lµ nhu cÇu
cÇn thiÕt vµ lµ ®ßi hái b¾t buéc cña qu¸ tr×nh l·nh ®¹o vµ
®iÒu hµnh ®Êt níc, kh¾c phôc tÖ quan liªu.
ViÖc l·nh ®¹o çc cÊp ®èi tho¹i trùc tiÕp víi nh©n d©n,
175
çc ®¹i biÓu d©n cö tiÕp xóc nghe ý kiÕn cña cö tri mét çch
®Ých thùc, kh«ng h×nh thøc, chiÕu lÖ; viÖc mét sè c«ng d©n
khëi kiÖn mét c¬ quan hµnh chÝnh khi c¬ quan ®ã ban hµnh
mét v¨n b¶n tr¸i luËt ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn quyÒn lîi c«ng
d©n ®ã; viÖc chÊt vÊn vµ tr¶ lêi chÊt vÊn t¹i çc kú häp Quèc
héi vµ Héi ®ång nh©n d©n; viÖc lÊy ý kiÕn nh©n d©n vÒ çc
dù th¶o v¨n kiÖn, çc dù ¸n vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi cña
§¶ng vµ Nhµ níc; viÖc trng cÇu ý d©n th«ng qua çc ph¬ng
tiÖn th«ng tin ®¹i chóng... ®Òu lµ nh÷ng çch ph¸t huy tèt ph¶n
biÖn x· héi. Trong ®iÒu kiÖn §¶ng l·nh ®¹o toµn bé hÖ thèng
chÝnh trÞ cÇn cã c¬ chÕ cô thÓ, râ rµng ®Ó nh©n d©n bµy tá
th¼ng th¾n ý kiÕn vµ ph¶n biÖn ®èi víi dù th¶o, dù kiÕn, dù
¸n nh÷ng quyÕt ®Þnh lín cña §¶ng, s½n sµng nghe nh÷ng ý
kiÕn ngîc chiÒu.
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®· chØ râ: "X©y dùng quy
chÕ gi¸m s¸t vµ ph¶n biÖn x· héi cña MÆt trËn Tæ quèc, çc tæ
chøc chÝnh trÞ - x· héi vµ nh©n d©n ®èi víi viÖc ho¹ch ®Þnh
®êng lèi, chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh lín cña §¶ng vµ
viÖc tæ chøc thùc hiÖn, kÓ c¶ ®èi víi c«ng t¸c tæ chøc vµ çn
bé".
176
gi¸m s¸t x· héi
Gi¸m s¸t lµ theo dâi, kiÓm tra, ph¸t hiÖn, ®¸nh gi¸ cña ç
nh©n, tæ chøc, céng ®ång ngêi ®èi víi ç nh©n, tæ chøc, céng
®ång ngêi kh¸c trong çc lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi,
trong viÖc thùc hiÖn HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, ®êng lèi, quan
®iÓm cña §¶ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, çc quyÒn lîi, nghÜa
vô cña c«ng d©n, cña çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi vµ kiÕn
nghÞ ph¸t huy, u ®iÓm, thµnh tùu, xö lý ®èi víi ç nh©n, tæ
chøc cã nh÷ng hµnh vi sai tr¸i.
Gi¸m s¸t x· héi lµ sù gi¸m s¸t cña ba lùc lîng c¬ b¶n: §¶ng
Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o x· héi, ®ång thêi cã vai trß gi¸m
s¸t viÖc thùc hiÖn sù l·nh ®¹o ®ã; çc c¬ quan lËp ph¸p, hµnh
ph¸p, t ph¸p lµ nh÷ng bé m¸y c«ng quyÒn thùc hiÖn chøc n¨ng
thay mÆt nh©n d©n gi¸m s¸t viÖc thùc thi ph¸p luËt cña ç
nh©n, tæ chøc, viÖc thùc hiÖn quyÒn tù do d©n chñ cña nh©n
d©n; çc ç nh©n, tæ chøc cña x· héi gi¸m s¸t lùc lîng l·nh ®¹o
chÝnh trÞ, lùc lîng thùc hiÖn quyÒn lùc cña nh©n d©n, çn bé
c«ng chøc, ®¶ng viªn vµ çc thµnh viªn cña x· héi trong viÖc
thùc hiÖn §iÒu lÖ, ®êng lèi cña §¶ng, ph¸p luËt, chÝnh s¸ch
cña Nhµ níc vµ quyÒn lµm chñ, quyÒn con ngêi cña nh©n
177
d©n.
V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng nhÊn m¹nh tÇm quan träng
cña c«ng t¸c gi¸m s¸t nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi, kh¾c
phôc thiÕu sãt, khuyÕt ®iÓm ngay tõ lóc míi manh nha, x©y
dùng §¶ng trong s¹ch, v÷ng m¹nh, ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña
nh©n d©n. §¹i héi X cã ®iÓm míi lµ ®· bæ sung chøc n¨ng
gi¸m s¸t cña cÊp uû çc cÊp, bæ sung chøc n¨ng vµ nhiÖm vô
gi¸m s¸t lµ nh÷ng chøc n¨ng l·nh ®¹o cña §¶ng. Tæ chøc ®¶ng
tiÕn hµnh c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t; tæ chøc ®¶ng vµ ®¶ng
viªn chÞu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña §¶ng. Uû ban kiÓm tra çc
cÊp, ngoµi nhiÖm vô kiÓm tra ®¶ng viªn, tæ chøc ®¶ng, cßn
cã nhiÖm vô gi¸m s¸t cÊp uû viªn cïng cÊp, çn bé diÖn cÊp uû
cïng cÊp qu¶n lý vµ tæ chøc ®¶ng cÊp díi vÒ viÖc thùc hiÖn
chñ tr¬ng, ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, nghÞ quyÕt cña cÊp
uû vÒ ®¹o ®øc, lèi sèng theo quy ®Þnh cña Ban ChÊp hµnh
Trung ¬ng.
Theo HiÕn ph¸p, Quèc héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt
cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cao nhÊt cña níc
Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, thùc hiÖn quyÒn gi¸m
s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña Nhµ níc trªn c¬ së ho¹t
®éng gi¸m s¸t cña Uû ban Thêng vô Quèc héi, Héi ®ång d©n
téc, çc Uû ban cña Quèc héi, §oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ ®¹i
biÓu Quèc héi; theo dâi, xem xÐt, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¬
quan, tæ chøc, ç nh©n chÞu sù gi¸m s¸t trong viÖc thi hµnh
HiÕn ph¸p, luËt, NghÞ quyÕt cña Quèc héi, Ph¸p lÖnh, NghÞ
quyÕt cña Uû ban Thêng vô Quèc héi.
178
ë ®Þa ph¬ng, chøc n¨ng gi¸m s¸t ®îc giao cho Héi ®ång
nh©n d©n çc cÊp. Héi ®ång nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn gi¸m
s¸t ®èi víi ho¹t ®éng cña Thêng trùc Héi ®ång nh©n d©n, Uû
ban nh©n d©n, Toµ ¸n nh©n d©n, ViÖn KiÓm s¸t nh©n d©n
cïng cÊp; gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn çc nghÞ quyÕt cña Héi
®ång nh©n d©n; gi¸m s¸t viÖc tu©n thñ ph¸p luËt cña çc c¬
quan nhµ níc, tæ chøc kinh tÕ, tæ chøc x· héi, ®¬n vÞ vò trang
nh©n d©n vµ cña c«ng d©n ë ®Þa ph¬ng.
§¹i héi X cña §¶ng cßn ®Ò ra chñ tr¬ng: "MÆt trËn Tæ
quèc ViÖt Nam vµ çc ®oµn thÓ nh©n d©n thùc hiÖn tèt vai
trß gi¸m s¸t vµ ph¶n biÖn x· héi".
Môc ®Ých gi¸m s¸t cña MÆt trËn Tæ quèc lµ:
Gióp cho ç nh©n, tæ chøc n©ng cao ý thøc tr¸ch nhiÖm,
g¬ng mÉu chÊp hµnh chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p
luËt cña Nhµ níc, nh÷ng quy ®Þnh ë khu d©n c; ph¸t hiÖn
nh÷ng nh©n tè míi, khuyÕn khÝch mÆt tÝch cùc, kiÕn nghÞ
biÓu d¬ng, khen thëng ngêi tèt, viÖc tèt.
Gióp cho cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn çc cÊp vµ tæ chøc
®ãng trªn ®Þa bµn cÊp x· n¾m ch¾c h¬n t×nh h×nh çn bé,
c«ng chøc, ®¶ng viªn thuéc diÖn m×nh qu¶n lý vÒ phÈm chÊt
chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng, quan hÖ víi d©n, trªn c¬ së ®ã cã
híng båi dìng, sö dông çn bé tèt h¬n; phßng ngõa, ng¨n chÆn
nh÷ng hµnh vi tiªu cùc, quan liªu xa d©n, thiÕu tr¸ch nhiÖm víi
d©n; kÞp thêi gi¸o dôc, xö lý nh÷ng çn bé, c«ng chøc, ®¶ng
viªn cã sai ph¹m, gãp phÇn ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh phßng
chèng tham nhòng, quan liªu, l·ng phÝ, lµm trong s¹ch ®éi ngò
179
çn bé, c«ng chøc, ®¶ng viªn. Gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng vµ
hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña tæ chøc, nhÊt lµ nh÷ng tæ chøc gi¶i
quyÕt nh÷ng viÖc trùc tiÕp liªn quan ®Õn quyÒn lîi cña ngêi
d©n.
Th«ng qua ho¹t ®éng gi¸m s¸t, n©ng cao vai trß vµ tr¸ch
nhiÖm cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam, çc tæ chøc thµnh
viªn vµ nh©n d©n tham gia qu¶n lý x· héi, chØnh ®èn §¶ng,
x©y dùng chÝnh quyÒn trong s¹ch, v÷ng m¹nh, t¨ng cêng mèi
quan hÖ mËt thiÕt gi÷a §¶ng, Nhµ níc víi nh©n d©n.
Tæ chøc, ç nh©n cã thµnh tÝch trong ho¹t ®éng gi¸m s¸t
®îc MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam, c¬ quan nhµ níc cã thÈm
quyÒn biÓu d¬ng, khen thëng. Ngêi cã hµnh vi tr¶ thï, trï dËp
ngêi ph¸t hiÖn, kiÕn nghÞ, tè ço hoÆc bao che cho ngêi cã
hµnh vi c¶n trë, can thiÖp tr¸i ph¸p luËt vµo viÖc ph¸t hiÖn,
kiÕn nghÞ xö lý ngêi cã hµnh vi vi ph¹m th× tuú theo møc ®é
®Òu bÞ xö lý kû luËt, xö ph¹t hµnh chÝnh hoÆc bÞ truy cøu
tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
Nh÷ng hµnh vi lîi dông quyÒn gi¸m s¸t nh»m g©y rèi, lµm
mÊt uy tÝn hoÆc tæn h¹i ®Õn danh dù, nh©n phÈm cña ç
nh©n vµ uy tÝn, danh dù cña c¬ quan, tæ chøc, ®¬n vÞ bÞ
gi¸m s¸t th× tuú theo møc ®é ®Òu bÞ xö lý kû luËt, xö ph¹t
hµnh chÝnh hoÆc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt.
ViÖc gi¸m s¸t cßn ®ßi hái cã sù theo dâi ®Õn cïng viÖc
thùc hiÖn çc kiÕn nghÞ, kh¾c phôc thiÕu sãt, khuyÕt ®iÓm,
c¶i tiÕn c«ng t¸c, lµm cho viÖc gi¸m s¸t cã hiÖu lùc vµ cã hiÖu
180
qu¶ thiÕt thùc.
181
b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam
x· héi chñ nghÜa
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®· chØ râ "T¨ng cêng quèc
phßng vµ an ninh, b¶o vÖ v÷ng ch¾c Tæ quèc ViÖt Nam x· héi
chñ nghÜa".
B¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa lµ b¶o vÖ v÷ng
ch¾c ®éc lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt toµn vÑn l·nh thæ; b¶o vÖ
§¶ng, Nhµ níc, nh©n d©n vµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa; b¶o vÖ sù
nghiÖp ®æi míi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc; b¶o vÖ
lîi Ých quèc gia, d©n téc; b¶o vÖ an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an
toµn x· héi vµ nÒn v¨n ho¸; gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ m«i
trêng hoµ b×nh, ph¸t triÓn ®Êt níc theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa.
NhËn thøc míi trªn ®©y vÒ b¶o vÖ Tæ quèc ®îc thÓ hiÖn
ë çc néi dung sau ®©y :
VÒ môc tiªu, nhiÖm vô b¶o vÖ Tæ quèc, më réng néi dung
b¶o vÖ Tæ quèc x· héi chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, toµn cÇu ho¸
kinh tÕ vµ héi nhËp quèc tÕ; kh¾c phôc sù phiÕn diÖn trong t
duy chØ nhÊn m¹nh ®Õn b¶o vÖ ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng
182
nhÊt toµn vÑn l·nh thæ; lµm râ h¬n mèi quan hÖ thèng nhÊt,
chÆt chÏ, biÖn chøng gi÷a çc néi dung trong môc tiªu, nhiÖm
vô b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa.
VÒ quan ®iÓm chØ ®¹o b¶o vÖ Tæ quèc, lÊy viÖc gi÷
v÷ng m«i trêng hoµ b×nh, æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ -
x· héi lµ lîi Ých cao nhÊt cña Tæ quèc; søc m¹nh bªn trong lµ
nh©n tè quyÕt ®Þnh, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nhiÖm
vô trung t©m, x©y dùng §¶ng lµ nhiÖm vô then chèt; kÕt hîp
chÆt chÏ çc nhiÖm vô kinh tÕ, quèc phßng, an ninh, ®èi
ngo¹i; chñ ®éng phßng ngõa, sím ph¸t hiÖn vµ triÖt tiªu nh÷ng
nh©n tè bªn trong cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng ®ét biÕn bÊt lîi.
VÒ ph¬ng ch©m b¶o vÖ Tæ quèc, kiªn ®Þnh çc nguyªn
t¾c chiÕn lîc ®i ®«i víi vËn dông linh ho¹t s¸ch lîc, tranh thñ
sù ñng hé réng r·i cña nh©n d©n trong níc, d luËn quèc tÕ;
ph©n ho¸, c« lËp çc phÇn tö chèng ®èi ngoan cè nhÊt, çc thÕ
lùc chèng ph¸ ViÖt Nam hung h¨ng nhÊt. LÊy viÖc ph¸t huy
d©n chñ, gi¸o dôc, thuyÕt phôc, phßng ngõa lµ chÝnh, ®i ®«i
víi gi÷ g×n kû c¬ng, kû luËt, xö lý nghiªm minh çc sai ph¹m...
Gi¸o dôc, thuyÕt phôc nh÷ng ngêi lÇm ®êng. Xö lý kÞp thêi
mäi mÇm mèng ®e do¹ an ninh, kh«ng ®Ó bÞ ®éng, bÊt ngê.
VÒ søc m¹nh vµ lùc lîng b¶o vÖ Tæ quèc, søc m¹nh ®Ó
b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa lµ søc m¹nh tæng
hîp quèc gia vÒ chÝnh trÞ, t tëng, kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, quèc
phßng, an ninh, ®èi ngo¹i. Søc m¹nh bªn trong cña ®Êt níc, søc
m¹nh cña chÕ ®é chÝnh trÞ, sù trung thµnh, tËn tôy vµ trong
s¹ch cña ®éi ngò çn bé, c«ng chøc vµ søc m¹nh cña khèi ®¹i
183
®oµn kÕt toµn d©n téc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh.
B¶o vÖ Tæ quèc lµ nhiÖm vô cña toµn §¶ng, toµn d©n,
toµn qu©n, cña toµn bé hÖ thèng chÝnh trÞ díi sù l·nh ®¹o cña
§¶ng, sù qu¶n lý, ®iÒu hµnh thèng nhÊt cña Nhµ níc, lÊy lùc l-
îng vò trang lµm nßng cèt.
VÒ ph¬ng thøc b¶o vÖ Tæ quèc, trong t×nh h×nh míi, çc
thÕ lùc thï ®Þch thay ®æi chiÕn lîc vµ ph¬ng thøc chèng ph¸
çch m¹ng níc ta, sö dông ph¬ng thøc phi vò trang lµ chñ yÕu
víi chiÕn lîc nguy hiÓm "diÔn biÕn hoµ b×nh" kÕt hîp víi b¹o
lo¹n lËt ®æ; sö dông çc chiªu bµi "d©n chñ", "nh©n quyÒn"
hßng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé níc ta. Do vËy, ph¬ng
thøc ®Êu tranh phi vò trang cña chóng ta ngµy cµng gi÷ vÞ trÝ
quan träng. §Êu tranh trªn çc lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, t t-
ëng, v¨n ho¸; nhÊn m¹nh çc biÖn ph¸p phi vò trang, tÝch cùc
x©y dùng ®Êt níc v÷ng m¹nh vÒ mäi mÆt; mÆt kh¸c, kh«ng
coi nhÑ çc biÖn ph¸p vò trang, b¶o ®¶m cho ®Êt níc lu«n cã
®ñ søc m¹nh vò trang cÇn thiÕt ®Ó r¨n ®e vµ s½n sµng ®¸nh
th¾ng chiÕn tranh x©m lîc.
VÒ mèi quan hÖ gi÷a x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, nhËn
thøc ®óng ®¾n vÒ sù kÕt hîp gi÷a x©y dùng víi b¶o vÖ; kinh
tÕ - x· héi víi quèc phßng, an ninh nh»m khai th¸c vµ sö dông
cã hiÖu qu¶ nhÊt nguån lùc tæng hîp cña quèc gia, thùc hiÖn
th¾ng lîi hai nhiÖm vô chiÕn lîc, b¶o ®¶m cho kinh tÕ - x· héi
ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng; quèc phßng - an ninh ®îc t¨ng c-
êng v÷ng ch¾c. Sù kÕt hîp ®ã ®îc thÓ hiÖn ë tõng c¬ së, chñ
®éng g¾n kÕt gi÷a x©y dùng víi tù b¶o vÖ thêng xuyªn, mäi
184
lóc, mäi n¬i; kÕt hîp theo quy ho¹ch, kÕ ho¹ch cña tõng ®Þa
ph¬ng; kÕt hîp theo khu vùc, vïng l·nh thæ, ngµnh, lÜnh vùc
kinh tÕ - x· héi, trªn ph¹m vi toµn quèc díi sù l·nh ®¹o, chØ ®¹o
tËp trung thèng nhÊt cña Trung ¬ng.
B¶o vÖ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ng¨n ngõa, chèng l¹i, mµ
cßn x©y dùng ®Êt níc v÷ng m¹nh, lµ mét trong nh÷ng ph¬ng
thøc tÝch cùc ®Ó b¶o vÖ Tæ quèc. B¶o vÖ ë ngay trong qu¸
tr×nh x©y dùng, trong x©y dùng cã b¶o vÖ vµ tù b¶o vÖ; ng¨n
ngõa kh«ng ®Ó x¶y ra chiÕn tranh; b¶o vÖ m«i trêng hoµ
b×nh, æn ®Þnh cho c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn cña ®Êt
níc.
185
B¶o vÖ an ninh quèc gia
B¶o vÖ an ninh quèc gia lµ b¶o vÖ chÕ ®é chÝnh trÞ vµ

Nhµ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, b¶o vÖ ®éc
lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt, toµn vÑn l·nh thæ cña Tæ quèc;
b¶o vÖ an ninh vÒ t tëng vµ v¨n ho¸, khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn
d©n téc, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¬ quan, tæ chøc, ç
nh©n; b¶o vÖ an ninh trong çc lÜnh vùc kinh tÕ, quèc phßng,
®èi ngo¹i vµ çc lîi Ých kh¸c cña quèc gia; b¶o vÖ bÝ mËt nhµ
níc vµ çc môc tiªu quan träng vÒ an ninh quèc gia; phßng ngõa,
ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn, ®Êu tranh lµm thÊt b¹i vµ lo¹i trõ çc
ho¹t ®éng x©m ph¹m an ninh quèc gia.
Ho¹t ®éng x©m ph¹m an ninh quèc gia lµ nh÷ng hµnh vi
x©m ph¹m ®éc lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt, toµn vÑn l·nh thæ
cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, HiÕn ph¸p, chÕ
®é chÝnh trÞ, chÕ ®é kinh tÕ, nÒn v¨n ho¸, quèc phßng, an
ninh, ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam.
B¶o vÖ an ninh quèc gia ®îc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c:
tu©n thñ HiÕn ph¸p, ph¸p luËt, b¶o ®¶m lîi Ých cña Nhµ níc,
quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña tæ chøc, ç nh©n; ®Æt díi sù
l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, sù qu¶n lý thèng nhÊt
186
cña Nhµ níc, huy ®éng søc m¹nh tæng hîp cña hÖ thèng chÝnh
trÞ vµ toµn d©n téc, lùc lîng chuyªn tr¸ch b¶o vÖ an ninh quèc
gia lµm nßng cèt; kÕt hîp chÆt chÏ nhiÖm vô b¶o vÖ an ninh
quèc gia vµ nhiÖm vô x©y dùng, ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x·
héi; phèi hîp cã hiÖu qu¶ ho¹t ®éng an ninh, quèc phßng vµ ®èi
ngo¹i.
B¶o vÖ an ninh quèc gia lµ nhiÖm vô träng yÕu thêng xuyªn
cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ vµ toµn d©n díi sù l·nh ®¹o cña
§¶ng, trong ®ã Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam vµ C«ng an
nh©n d©n ViÖt Nam lµ lùc lîng nßng cèt. Çc cÊp, çc ngµnh vµ
mäi c«ng d©n cã nghÜa vô ®ãng gãp c«ng søc vµo sù nghiÖp
b¶o vÖ an ninh quèc gia.
B¶o vÖ an ninh quèc gia kh«ng chØ lµ b¶o vÖ sù tån t¹i
mµ cßn b¶o vÖ sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. B¶o vÖ çi ®· cã vµ
b¶o vÖ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng mäi mÆt ®êi sèng x· héi, sù
tiÕn bé cña toµn x· héi vµ cña mçi ç nh©n. B¶o vÖ sù ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ çc lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng x· héi, b¶o vÖ
c«ng cuéc ®æi míi, b¶o vÖ an ninh chÝnh trÞ néi bé, n©ng cao
kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ cña mçi ngêi, cña tõng tæ chøc, c¬ quan,
®¬n vÞ ®Òu lµ gãp phÇn b¶o vÖ an ninh quèc gia.
187
NÒn quèc phßng toµn d©n,
thÕ trËn quèc phßng toµn d©n
NÒn quèc phßng toµn d©n lµ nÒn quèc phßng cña nh©n
d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n; mang tÝnh chÊt toµn d©n,
toµn diÖn, ®éc lËp tù chñ, tù lùc tù cêng vµ ngµy cµng hiÖn
®¹i; kÕt hîp chÆt chÏ kinh tÕ víi quèc phßng vµ an ninh, díi sù
l·nh ®¹o cña §¶ng, sù qu¶n lý, ®iÒu hµnh cña Nhµ níc, do
nh©n d©n lµm chñ, nh»m gi÷ v÷ng hoµ b×nh, æn ®Þnh cña
®Êt níc, s½n sµng ®¸nh th¾ng mäi hµnh ®éng x©m lîc vµ b¹o
lo¹n cña çc thÕ lùc thï ®Þch, b¶o vÖ v÷ng ch¾c Tæ quèc ViÖt
Nam x· héi chñ nghÜa.
X©y dùng nÒn quèc phßng toµn d©n v÷ng m¹nh toµn
diÖn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ, cña toµn d©n,
trong ®ã lùc lîng vò trang nh©n d©n lµm nßng cèt. NÒn quèc
phßng toµn d©n cã tÝnh toµn d©n, toµn diÖn, hiÖn ®¹i, ®Æt
lªn hµng ®Çu viÖc x©y dùng søc m¹nh gi÷ níc tõ trong nh©n
d©n, kh¬i dËy vµ ph¸t huy tíi møc cao nhÊt ý thøc tù gi¸c vµ
tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ Tæ quèc cña mçi c«ng d©n vµ toµn x· héi.
§ã cßn lµ nÒn quèc phßng ®îc x©y dùng vÒ mäi mÆt vµ
diÔn ra trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi; phï hîp xu híng
188
ph¸t triÓn cña cuéc çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®¸p øng
yªu cÇu ®ßi hái cña chiÕn tranh nh©n d©n b¶o vÖ Tæ quèc
trong ®iÒu kiÖn kÎ thï tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m lîc cã sö
dông vò khÝ c«ng nghÖ cao.
X©y dùng nÒn quèc phßng toµn d©n ®Ó Tæ quèc ta ®îc
b¶o vÖ v÷ng ch¾c; cã tiÒm lùc quèc phßng, thÕ trËn quèc
phßng toµn d©n g¾n víi thÕ trËn an ninh nh©n d©n v÷ng
m¹nh; cã lùc lîng vò trang nh©n d©n víi sè lîng hîp lý, chÊt lîng
ngµy cµng cao; cã nÒn c«ng nghiÖp quèc phßng tõng bíc hiÖn
®¹i lµm nßng cèt, cïng çc ngµnh c«ng nghiÖp cña ®Êt níc ®¸p
øng yªu cÇu ngµy cµng hiÖn ®¹i vÒ vò khÝ, trang bÞ cña lùc l-
îng vò trang nh©n d©n.
X©y dùng nÒn quèc phßng toµn d©n lµ x©y dùng tiÒm
lùc quèc phßng vµ x©y dùng thÕ trËn quèc phßng toµn d©n.
Mäi ho¹t ®éng cña ®Êt níc x©y dùng tiÒm lùc quèc phßng ph¶i
t¹o ra søc m¹nh trªn ba ph¬ng diÖn: tiÒm lùc chÝnh trÞ - tinh
thÇn, tiÒm lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, tiÒm lùc qu©n sù. Ba
néi dung trªn lµ nh÷ng thµnh tè c¬ b¶n cña tiÒm lùc quèc phßng
trong nÒn quèc phßng toµn d©n; g¾n bã chÆt chÏ víi nhau
trong mèi quan hÖ biÖn chøng, t¸c ®éng thóc ®Èy nhau ph¸t
triÓn. X©y dùng tiÒm lùc quèc phßng g¾n víi x©y dùng thÕ
trËn quèc phßng toµn d©n, kÕt hîp "lùc" víi "thÕ". X©y dùng
nÒn quèc phßng toµn d©n kh«ng chØ ®Ó chèng chiÕn tranh
x©m lîc, mµ tríc hÕt ®Ó phßng ngõa, ng¨n chÆn, ®Èy lïi mäi
nguy c¬ dÉn ®Õn chiÕn tranh, ®ång thêi ®èi phã th¾ng lîi çc
t×nh huèng xÊu kh¸c.
189
ThÕ trËn quèc phßng toµn d©n lµ thÕ bè trÝ çc lùc lîng
quèc phßng trªn toµn l·nh thæ ®Êt níc, thÕ trËn toµn d©n gi÷
níc, nh»m ph¸t huy cao ®é søc m¹nh quèc phßng, b¶o vÖ v÷ng
ch¾c Tæ quèc x· héi chñ nghÜa, ®ång thêi lµ thÕ trËn ®Ó
phßng ngõa, ng¨n chÆn chiÕn tranh vµ s½n sµng ®¸nh th¾ng
chiÕn tranh x©m lîc.
X©y dùng thÕ trËn quèc phßng toµn d©n nh»m chuÈn bÞ
®èi phã víi tÊt c¶ çc t×nh huèng chiÕn tranh cã thÓ x¶y ra, nh-
ng yªu cÇu cÊp b¸ch hµng ®Çu lµ chèng "diÔn biÕn hoµ
b×nh", b¹o lo¹n lËt ®æ, ®Ò phßng çc t×nh huèng xÊu cã thÓ
x¶y ra trong thêi b×nh, ®Ò phßng chiÕn tranh x©m lîc lín. ThÕ
trËn ®ã diÔn ra trªn ph¹m vi c¶ níc, nhng ë nh÷ng khu vùc träng
®iÓm, nh÷ng n¬i cã kh¶ n¨ng dÔ x¶y ra xung ®ét qu©n sù th×
néi dung x©y dùng thÕ trËn quèc phßng toµn d©n ë nh÷ng n¬i
®ã cã nh÷ng viÖc ph¶i ®îc chuÈn bÞ ë møc cao h¬n nh÷ng n¬i
kh¸c.
ThÕ trËn quèc phßng toµn d©n còng ®ßi hái thùc hiÖn
®óng ®¾n chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i nh»m t¹o ra m«i trêng quèc tÕ
thuËn lîi, lµm chç dùa ®Ó ®èi phã th¾ng lîi víi çc t×nh huèng
khã kh¨n, phøc t¹p nhÊt.
190
ChÕ ®é mét ngêi chØ huy
g¾n víi thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn
trong Qu©n ®éi
nh©n d©n ViÖt Nam
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "Thùc

hiÖn chÕ ®é mét ngêi chØ huy g¾n víi thùc hiÖn chÕ ®é
chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn, t¨ng cêng c«ng t¸c §¶ng, c«ng t¸c
chÝnh trÞ trong qu©n ®éi".
ChÕ ®é chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn lµ ®Æc thï cña Qu©n
®éi çch m¹ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n.
NhiÖm vô x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi
chñ nghÜa trong thêi kú míi ®Æt ra yªu cÇu ph¶i n©ng cao
chÊt lîng x©y dùng qu©n ®éi, ®Æc biÖt lµ n©ng cao chÊt l-
îng, hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®¶ng, c«ng t¸c chÝnh trÞ, gi÷ v÷ng vµ
t¨ng cêng sù l·nh ®¹o tuyÖt ®èi, trùc tiÕp vÒ mäi mÆt cña
§¶ng ®èi víi qu©n ®éi, b¶o ®¶m cho qu©n ®éi lu«n v÷ng
m¹nh vÒ chÝnh trÞ, t tëng vµ tæ chøc, thùc sù lµ lùc lîng
chÝnh trÞ, lùc lîng chiÕn ®Êu trung thµnh vµ tin cËy cña
§¶ng, Nhµ níc x· héi chñ nghÜa vµ cña nh©n d©n, hoµn thµnh
191
tèt mäi nhiÖm vô ®îc giao trong mäi t×nh huèng.
Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n thùc hiÖn chÕ ®é mét ngêi chØ
huy g¾n víi thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn lµ:
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, mµ trùc tiÕp vµ thêng xuyªn lµ Bé
ChÝnh trÞ, Ban BÝ th, l·nh ®¹o tuyÖt ®èi, trùc tiÕp vÒ mäi
mÆt ®èi víi Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam. HÖ thèng tæ
chøc ®¶ng trong Qu©n ®éi ®îc tæ chøc tõ §¶ng uû Qu©n sù
Trung ¬ng ®Õn c¬ së, ho¹t ®éng theo C¬ng lÜnh, §iÒu lÖ
§¶ng, NghÞ quyÕt, ChØ thÞ, Quy ®Þnh cña §¶ng vµ ph¸p luËt
cña Nhµ níc. §¶ng uû Qu©n sù Trung ¬ng do Bé ChÝnh trÞ
chØ ®Þnh ®Ó l·nh ®¹o mäi mÆt trong Qu©n ®éi, ®Æt díi sù
l·nh ®¹o cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng, mµ thêng xuyªn lµ Bé
ChÝnh trÞ, Ban BÝ th. Çc cÊp uû ®¶ng trùc thuéc §¶ng uû
Qu©n sù Trung ¬ng ®Õn c¬ së, cÊp uû ë cÊp nµo do ®¹i héi
®¶ng bé cÊp ®ã bÇu; trêng hîp ®Æc biÖt do cÊp uû cÊp trªn
trùc tiÕp chØ ®Þnh. C¬ quan l·nh ®¹o çc cÊp cña §¶ng trong
qu©n ®éi ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, tËp
thÓ l·nh ®¹o, ph©n c«ng ç nh©n phô tr¸ch theo chøc tr¸ch,
nhiÖm vô. Tæng côc ChÝnh trÞ ®¶m nhiÖm c«ng t¸c ®¶ng,
c«ng t¸c chÝnh trÞ trong toµn qu©n, ho¹t ®éng díi sù l·nh ®¹o
cña Ban BÝ th vµ trùc tiÕp thêng xuyªn lµ cña §¶ng uû Qu©n
sù Trung ¬ng; ë mçi cÊp cã chÝnh uû (hoÆc chÝnh trÞ viªn) lµ
ngêi chñ tr× vÒ chÝnh trÞ vµ c¬ quan chÝnh trÞ ®¶m nhiÖm
c«ng t¸c ®¶ng, c«ng t¸c chÝnh trÞ cña ®¬n vÞ, ho¹t ®éng díi sù
l·nh ®¹o, chØ ®¹o, híng dÉn cña cÊp uû, c¬ quan chÝnh trÞ,
chÝnh uû (chÝnh trÞ viªn) cÊp trªn vµ sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña
192
cÊp uû cïng cÊp...
Néi dung thùc hiÖn chÕ ®é mét ngêi chØ huy g¾n víi thùc
hiÖn chÕ ®é chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn lµ: ngêi chØ huy,
chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn ®îc §¶ng, Nhµ níc vµ Qu©n ®éi giao
cho nh÷ng quyÒn h¹n trong ph¹m vi chøc tr¸ch vµ chÞu tr¸ch
nhiÖm tríc ph¸p luËt, tríc cÊp uû, ngêi chØ huy, c¬ quan chÝnh
trÞ, chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn cÊp trªn vµ cÊp uû cÊp m×nh vÒ
toµn bé çc ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ theo ph¹m vi, chøc tr¸ch,
nhiÖm vô. Ngêi chØ huy, chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn ph¶i phôc
tïng sù l·nh ®¹o cña cÊp uû cïng cÊp. Ngêi chØ huy cã tr¸ch
nhiÖm chÊp hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn nghiªm tóc chØ thÞ,
mÖnh lÖnh cña cÊp trªn vµ nghÞ quyÕt cña cÊp m×nh vÒ toµn
bé ho¹t ®éng qu©n sù cña ®¬n vÞ. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn
chøc tr¸ch, nhiÖm vô, ngêi chØ huy ph¶i b¸o ço víi cÊp uû
m×nh vÒ nhiÖm vô ®îc cÊp trªn giao, ®Ò xuÊt çc chñ tr¬ng,
biÖn ph¸p l·nh ®¹o ®Ó cÊp uû th¶o luËn, quyÕt ®Þnh.
Khi cã t×nh huèng khÈn tr¬ng, ngêi chØ huy ph¶i chñ
®éng quyÕt ®o¸n, xö trÝ kÞp thêi ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô,
sau ®ã ph¶i kÞp thêi b¸o ço vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc cÊp uû,
ngêi chØ huy cÊp trªn vµ cÊp uû cÊp m×nh. Tõ cÊp trung
®oµn vµ t¬ng ®¬ng ®Õn cÊp qu©n khu vµ t¬ng ®¬ng cã
chÝnh uû vµ c¬ quan chÝnh trÞ. Tõ cÊp ®¹i ®éi vµ t¬ng ®¬ng
®Õn cÊp tiÓu ®oµn vµ t¬ng ®¬ng cã chÝnh trÞ viªn. ChÝnh
ñy, chÝnh trÞ viªn lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm tríc cÊp trªn vµ
cÊp uû cÊp m×nh vÒ toµn bé çc ho¹t ®éng c«ng t¸c ®¶ng,
c«ng t¸c chÝnh trÞ trong ®¬n vÞ; cã tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp chØ
193
®¹o, tæ chøc tiÕn hµnh çc néi dung c«ng t¸c ®¶ng, c«ng t¸c
chÝnh trÞ theo chøc tr¸ch, nhiÖm vô; tham gia x©y dùng, tæ
chøc thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch c«ng t¸c chung cña ®¬n vÞ. Ngêi
chØ huy vµ chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn lµ hai ngêi cã tr¸ch
nhiÖm vµ quyÒn h¹n cao nhÊt trong ®¬n vÞ, ®îc §¶ng, Nhµ n-
íc, Qu©n ®éi giao cho nh÷ng quyÒn h¹n trong ph¹m vi chøc
tr¸ch vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc ph¸p luËt, cÊp uû, ngêi chØ huy,
chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn, c¬ quan cÊp trªn vµ cÊp uû (chi bé)
cÊp m×nh vÒ toµn bé çc ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ theo ph¹m vi
chøc tr¸ch, nhiÖm vô. Quan hÖ gi÷a chÝnh uû (chÝnh trÞ viªn)
víi ngêi chØ huy lµ quan hÖ phèi hîp c«ng t¸c.
ChÝnh uû, chÝnh trÞ viªn lµ ngêi chñ tr× vÒ chÝnh trÞ,
chñ tr× c«ng t¸c ®¶ng, c«ng t¸c chÝnh trÞ cña ®¬n vÞ. Cïng víi
ngêi chØ huy, chÝnh uû, chÝnh trÞ viªn lµ çn bé chñ tr× cña
c¶ ®¬n vÞ. Ngêi chØ huy chñ tr× vÒ qu©n sù; ngêi chÝnh uû,
chÝnh trÞ viªn chñ tr× vÒ chÝnh trÞ.
ChÝnh uû, chÝnh trÞ viªn ph¶i lµ ngêi tiªu biÓu vÒ phÈm
chÊt chÝnh trÞ, tuyÖt ®èi trung thµnh víi Tæ quèc, víi §¶ng vµ
nh©n d©n, cã b¶n lÜnh chÝnh trÞ v÷ng vµng, cã tinh thÇn
triÖt ®Ó çch m¹ng, cã th¸i ®é trung thùc, thËt thµ ®èi víi
§¶ng; mÉu mùc vÒ ®¹o ®øc, lèi sèng, cã tÝnh kû luËt; lµ trung
t©m ®oµn kÕt vµ cã tÝn nhiÖm cao trong cÊp uû, tæ chøc
®¶ng vµ ®¬n vÞ; cã kiÕn thøc, n¨ng lùc toµn diÖn, tiÕn hµnh
tèt c«ng t¸c ®¶ng, c«ng t¸c chÝnh trÞ; cã tÝnh ®¶ng, tÝnh
nguyªn t¾c cao, cã t¸c phong d©n chñ, s©u s¸t thùc tÕ, nãi ®i
194
®«i víi lµm. Trong quan hÖ víi cÊp díi, víi bé ®éi, ngêi chÝnh
uû, chÝnh trÞ viªn th©n thiÕt nh mét ngêi chÞ, c«ng b×nh nh
mét ngêi anh, hiÓu biÕt nh mét ngêi b¹n.
195
ThÕ trËn an ninh nh©n d©n
Trong cuéc ®Êu tranh chèng ph¶n çch m¹ng, §¶ng ta ®·

rót ra bµi häc c¶nh gi¸c çch m¹ng cña toµn d©n tõ "Phong trµo
ba kh«ng" trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, x©y dùng
nªn "Phong trµo b¶o mËt phßng gian" trong néi bé, kÕt hîp víi
"Phong trµo b¶o vÖ trÞ an" ngoµi x· héi.
C¬ng lÜnh x©y dùng ®Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ
nghÜa x· héi (n¨m 1991) ghi râ: "Kh«ng ngõng n©ng cao gi¸c
ngé vµ c¶nh gi¸c chÝnh trÞ cña nh©n d©n, x©y dùng v÷ng
ch¾c thÕ trËn quèc phßng toµn d©n, kÕt hîp chÆt chÏ víi thÕ
trËn an ninh nh©n d©n trong ®iÒu kiÖn míi, víi nh÷ng lùc lîng
nßng cèt tinh nhuÖ". NghÞ quyÕt §¹i héi VII cña §¶ng chØ râ:
"kÕt hîp thµnh chiÕn lîc thèng nhÊt gi÷a nhiÖm vô ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi víi x©y dùng thÕ trËn an ninh nh©n d©n".
NghÞ quyÕt Héi nghÞ gi÷a nhiÖm kú cña §¶ng (kho¸ VII) x¸c
®Þnh: "N©ng cao c¶nh gi¸c çch m¹ng, t¨ng cêng çc c¬ së
chÝnh trÞ vµ phong trµo b¶o vÖ an ninh Tæ quèc, x©y dùng
thÕ trËn an ninh nh©n d©n g¾n chÆt víi thÕ trËn quèc phßng
toµn d©n". NghÞ quyÕt §¹i héi VIII cña §¶ng nhÊn m¹nh "ph¸t
huy søc m¹nh tæng hîp cña toµn d©n, cña c¶ hÖ thèng chÝnh
196
trÞ, tõng bíc t¨ng cêng tiÒm lùc quèc phßng, an ninh cña ®Êt n-
íc, x©y dùng v÷ng ch¾c nÒn quèc phßng toµn d©n, thÕ trËn
quèc phßng toµn d©n g¾n víi nÒn an ninh nh©n d©n vµ thÕ
trËn an ninh toµn d©n". NghÞ quyÕt 08 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ
ChiÕn lîc An ninh quèc gia (1998) nhÊn m¹nh: ph¶i x©y dùng,
cñng cè nÒn an ninh nh©n d©n vµ thÕ trËn an ninh nh©n d©n,
g¾n liÒn víi nÒn quèc phßng toµn d©n vµ thÕ trËn quèc
phßng toµn d©n.
Ngµy 3-12-2004, t¹i Kú häp thø 6, Quèc héi kho¸ XI ®·
th«ng qua LuËt An ninh quèc gia, trong ®ã t¹i §iÒu 3, kho¶n 10
®· gi¶i thÝch: "ThÕ trËn an ninh nh©n d©n lµ viÖc tæ chøc,
bè trÝ lùc lîng b¶o vÖ an ninh quèc gia vµ çc nguån lùc cÇn
thiÕt ®Ó chñ ®éng b¶o vÖ an ninh quèc gia".
Néi dung c¬ b¶n cña "thÕ trËn an ninh nh©n d©n" lµ:
- H×nh th¸i tæ chøc vµ bè trÝ lùc lîng, ph¬ng tiÖn ®Ó
triÓn khai çc biÖn ph¸p c«ng t¸c cña lùc lîng an ninh nh©n
d©n theo mét ý ®å chiÕn lîc, cã sù chØ huy tËp trung, thèng
nhÊt trªn ph¹m vi toµn quèc còng nh trªn tõng ®Þa bµn, tuyÕn,
lÜnh vùc; ®èi víi tõng hÖ, lo¹i ®èi tîng nh»m giµnh thÕ chñ
®éng trong phßng ngõa, tiÕn c«ng çc lo¹i téi ph¹m x©m ph¹m
an ninh quèc gia c¶ vÒ ph¬ng diÖn chiÕn lîc vµ chiÕn thuËt,
x¸c ®Þnh nhiÖm vô vµ ®èi tîng ®Êu tranh, x©y dùng kÕ ho¹ch
toµn diÖn, b¶o ®¶m çc ®iÒu kiÖn duy tr× vµ ®Èy m¹nh
phong trµo b¶o vÖ an ninh Tæ quèc, sù phèi hîp gi÷a çc lùc l-
îng vµ bè trÝ m¹ng líi bÝ mËt.
- X©y dùng thÕ trËn an ninh nh©n d©n lµ nhiÖm vô cña
197
çc cÊp uû §¶ng, çc cÊp chÝnh quyÒn, trong ®ã lùc lîng C«ng
an nh©n d©n lµm tham mu, híng dÉn vµ tæ chøc triÓn khai
thùc hiÖn.
- Nßng cèt cña thÕ trËn an ninh nh©n d©n lµ phong trµo
quÇn chóng b¶o vÖ an ninh Tæ quèc theo quan ®iÓm "lÊy
d©n lµm gèc", coi b¶o vÖ an ninh quèc gia lµ sù nghiÖp cña
nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n. X©y dùng thÕ trËn
an ninh nh©n d©n tõ c¬ së, ph¸t huy khÝ thÕ çch m¹ng cña
quÇn chóng trong sù nghiÖp b¶o vÖ an ninh quèc gia. ViÖc
ph¸t ®éng phong trµo quÇn chóng ph¶i kÕt hîp víi sù bè trÝ lùc
lîng, ph¬ng tiÖn, m¹ng líi bÝ mËt vµ triÓn khai çc biÖn ph¸p
nghiÖp vô cña lùc lîng an ninh, t×nh b¸o, c¶nh s¸t, bé ®éi biªn
phßng trong mét thÕ chiÕn lîc chung. X©y dùng thÕ trËn an
ninh nh©n d©n lµ tr¸ch nhiÖm cña çc lùc lîng an ninh, t×nh
b¸o, c¶nh s¸t díi sù l·nh ®¹o cña çc cÊp uû §¶ng, sù qu¶n lý cña
çc cÊp chÝnh quyÒn, ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña çc cÊp,
çc ngµnh, çc ®oµn thÓ nh©n d©n trong phong trµo b¶o vÖ
an ninh quèc gia.
198
ChiÕn tranh nh©n d©n ViÖt Nam
ChiÕn tranh nh©n d©n ViÖt Nam lµ chiÕn tranh do toµn

d©n ViÖt Nam tiÕn hµnh mét çch toµn diÖn nh»m gi¶i phãng
d©n téc vµ b¶o vÖ Tæ quèc.
ChiÕn tranh nh©n d©n ®· xuÊt hiÖn tõ l©u trong lÞch sö
d©n téc ViÖt Nam. ChiÕn tranh nh©n d©n ViÖt Nam kÕ thõa
nh÷ng tinh hoa qu©n sù cña lÞch sö nh©n lo¹i vµ ph¸t triÓn
s¸ng t¹o nh÷ng truyÒn thèng qu©n sù ®éc ®¸o cña d©n téc.
Ph¬ng thøc tiÕn hµnh chiÕn tranh nh©n d©n ViÖt Nam lµ
c¶ níc tæ chøc thµnh mét mÆt trËn réng lín, mçi ngêi d©n yªu
níc lµ mét chiÕn sÜ, mçi lµng, x·, ®êng phè lµ mét ph¸o ®µi,
mçi chi bé §¶ng lµ mét bé tham mu; ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp
cña sù kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi ®Êu tranh vò trang trªn
c¶ ba vïng chiÕn lîc, ®Êu tranh qu©n sù víi ®Êu tranh chÝnh
trÞ vµ binh vËn (ba mòi gi¸p c«ng); kÕt hîp ®Êu tranh qu©n
sù, chÝnh trÞ víi ®Êu tranh ngo¹i giao; kÕt hîp tiÕn c«ng qu©n
sù víi næi dËy cña quÇn chóng, kÕt hîp tiªu diÖt ®Þch víi
giµnh vµ gi÷ quyÒn lµm chñ, chiÕn tranh du kÝch víi chiÕn
tranh chÝnh quy, kÕt hîp chiÕn tranh nh©n d©n ®Þa ph¬ng víi
chiÕn tranh b»ng çc binh ®oµn chñ lùc.
199
Toµn d©n ®¸nh giÆc b»ng mäi ph¬ng tiÖn, vò khÝ cã
trong tay, kÕt hîp vò khÝ th« s¬, t¬ng ®èi hiÖn ®¹i vµ hiÖn
®¹i, ®¸nh ®Þch b»ng nhiÒu mu kÕ s¸ng t¹o, trong mäi m«i tr-
êng t¸c chiÕn (trªn bé, trªn kh«ng, trªn biÓn); ph¸t huy cao ®é t
tëng chiÕn lîc tiÕn c«ng, lu«n t×m çch giµnh vµ gi÷ quyÒn
chñ ®éng trªn chiÕn trêng, ®¸nh lui ®Þch tõng bíc, ®¸nh ®æ
®Þch tõng bé phËn, giµnh th¾ng lîi tõng phÇn, tiÕn lªn giµnh
th¾ng lîi hoµn toµn. Ph¸t huy chç m¹nh, kh¾c phôc chç yÕu
cña ta, h¹n chÕ chç m¹nh, khoÐt s©u chç yÕu cña ®èi ph¬ng,
buéc ®èi ph¬ng kh«ng chØ ®èi phã víi Qu©n ®éi nh©n d©n
ViÖt Nam mµ cßn ph¶i ®èi phã víi c¶ d©n téc ViÖt Nam.
Ngµy nay, trong t×nh huèng kÎ x©m lîc cã tiÒm lùc kinh
tÕ, khoa häc kü thuËt, qu©n sù m¹nh h¬n ta vµ sö dông vò khÝ
c«ng nghÖ cao ®Ó tiÕn hµnh x©m lîc níc ta, th× nhÊt thiÕt vµ
tÊt yÕu, chóng ta cµng ph¶i tiÕn hµnh chiÕn tranh nh©n d©n
®Ó b¶o vÖ Tæ quèc.
200
®èi ngo¹i nh©n d©n
§èi ngo¹i nh©n d©n lµ bé phËn cÊu thµnh lùc lîng ®èi
ngo¹i níc ta gåm: ®èi ngo¹i cña §¶ng, ngo¹i giao cña Nhµ níc vµ
®èi ngo¹i cña nh©n d©n, cïng phèi hîp ho¹t ®éng nh»m gi÷
v÷ng m«i trêng hoµ b×nh, t¹o ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi cho
c«ng cuéc ®æi míi, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.
§èi ngo¹i nh©n d©n lµ ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cã sù tham gia
réng r·i cña çc ®oµn thÓ nh©n d©n, çc tæ chøc chÝnh trÞ -
x· héi, çc tæ chøc x· héi, tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp; çc
c¬ quan, ®¬n vÞ trong hÖ thèng chÝnh trÞ ë çc cÊp, kh«ng
nh©n danh Nhµ níc vµ ChÝnh phñ; cña çc nh©n sÜ, trÝ thøc,
çc nhµ khoa häc, çc v¨n nghÖ sÜ, nhµ b¸o, ®ång bµo çc t«n
gi¸o vµ çc d©n téc, çc doanh nh©n thuéc çc thµnh phÇn kinh
tÕ; cña çc tæ chøc tõ thiÖn, nh©n ®¹o, b¶o vÖ m«i trêng; cña
nh©n d©n trong níc vµ ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë níc ngoµi, víi
tinh thÇn "ViÖt Nam lµ b¹n, ®èi t¸c tin cËy cña çc níc trong
céng ®ång quèc tÕ, tham gia tÝch cùc vµo tiÕn tr×nh hîp t¸c
quèc tÕ vµ khu vùc" vµ víi ph¬ng ch©m "chñ ®éng, linh ho¹t,
s¸ng t¹o vµ hiÖu qu¶". §èi ngo¹i nh©n d©n ®îc thùc hiÖn theo
201
çc nguyªn t¾c: t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh
thæ cña nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau,
t«n träng lÉn nhau. §èi ngo¹i nh©n d©n cã thÓ tham gia ký kÕt,
gia nhËp vµ thùc hiÖn §iÒu íc quèc tÕ, tho¶ thuËn quèc tÕ, nh-
ng chØ nh©n danh tæ chøc, c¬ quan, ®¬n vÞ cña m×nh vµ theo
ph¸p luËt cña ViÖt Nam; kh«ng nh©n danh Nhµ níc vµ ChÝnh
phñ níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.
§èi t¸c cña ®èi ngo¹i nh©n d©n ta lµ nh©n d©n çc n íc
vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi, ®ang cã tiÕng nãi ngµy cµng cã
¶nh hëng lín ®Õn çc vÊn ®Ò quèc tÕ trong bèi c¶nh toµn
cÇu ho¸; lµ nh÷ng b¹n bÌ vµ tæ chøc quèc tÕ tõng ñng hé
nh©n d©n ta tõ khi cã nh÷ng cuéc kh¸ng chiÕn chèng x©m lîc
tríc ®©y cña nh©n d©n ta; lµ çc chÝnh kh¸ch, nghÖ sÜ,
doanh nh©n níc ngoµi, çc tæ chøc nh©n d©n quèc tÕ, çc tæ
chøc phi chÝnh phñ quèc gia vµ quèc tÕ, nhµ b¸o, nhµ nghiªn
cøu, nhµ khoa häc, nh©n sÜ, trÝ thøc, nghÖ sÜ, nh÷ng ngêi
ho¹t ®éng v¨n ho¸, b¶o vÖ m«i trêng, ho¹t ®éng t«n gi¸o, cùu
chiÕn binh, çc trung t©m gi¸o dôc, khoa häc vµ c«ng nghÖ,
çc tæ chøc y tÕ, çc quü ph¸t triÓn, çc tæ chøc nh©n ®¹o, tõ
thiÖn quèc tÕ, nh÷ng ngêi du lÞch níc ngoµi...
§èi ngo¹i nh©n d©n kh«ng chØ lµ quan hÖ gi÷a nh©n d©n
ta víi nh©n d©n thÕ giíi, mµ cßn víi çc tæ chøc cña Liªn hîp
quèc, çc tæ chøc tµi chÝnh - tiÒn tÖ quèc tÕ, víi môc ®Ých:
- Lµm cho nh©n d©n thÕ giíi hiÓu râ ®Êt níc, nÒn v¨n ho¸
vµ con ngêi ViÖt Nam, lËp trêng, quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cña
§¶ng, Nhµ níc vµ nh©n d©n ta vÒ çc vÊn ®Ò ®èi néi, ®èi
202
ngo¹i; t¹o sù tin cËy, tranh thñ thiÖn c¶m, sù ®ång t×nh vµ ñng
hé cña nh©n d©n çc níc vµ çc vïng l·nh thæ ®èi víi c«ng cuéc
®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc cña nh©n d©n ta; ®èi víi cuéc
®Êu tranh cña ta vÒ çc vÊn ®Ò d©n chñ, nh©n quyÒn, d©n
téc, t«n gi¸o, c«ng b»ng th¬ng m¹i, gi¶i quyÕt hËu qu¶ chiÕn
tranh...
- Ph¸t triÓn t×nh h÷u nghÞ, më réng sù hîp t¸c, t¨ng cêng
®oµn kÕt, ñng hé lÉn nhau gi÷a çc d©n téc; gãp phÇn vµo cuéc
®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoµ b×nh, ph¸t triÓn
c«ng b»ng, bÒn v÷ng, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi: bµy tá quan
®iÓm, th¸i ®é cña nh©n d©n ViÖt Nam ®èi víi çc sù kiÖn vµ
vÊn ®Ò quèc tÕ cÇn quan t©m.
- Tham gia tÝch cùc, ®ãng gãp thiÕt thùc vµo ho¹t ®éng
cña çc tæ chøc quèc tÕ, çc diÔn ®µn nh©n d©n thÕ giíi mµ
®¹i diÖn nh©n d©n ta lµ thµnh viªn hoÆc cã ®¹i biÓu tham
dù.
- Tranh thñ sù gióp ®ì, viÖn trî cña nh©n d©n thÕ giíi, cña
çc tæ chøc phi chÝnh phñ níc ngoµi, cña çc tæ chøc quèc tÕ
vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kh¾c phôc
thiªn tai, chuyÓn giao c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý kinh tÕ
vµ qu¶n lý x· héi, y tÕ, gi¸o dôc, giao lu v¨n ho¸, viÖn trî nh©n
®¹o...
- Gãp phÇn tuyªn truyÒn, gi¸o dôc trong nh©n d©n ta nhËn
thøc vÒ t×nh h×nh quèc tÕ vµ ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i
cña §¶ng vµ Nhµ níc ta, n©ng cao n¨ng lùc vµ b¶n lÜnh cña
nh©n d©n tham gia giao lu vµ héi nhËp quèc tÕ.
203
§èi ngo¹i nh©n d©n lµ quan hÖ ®èi ngo¹i bÒn v÷ng vµ
l©u dµi gi÷a nh©n d©n ta víi nh©n d©n çc níc, çc vïng l·nh
thæ, gi÷a con ngêi víi con ngêi, cã lîi thÕ riªng, cã néi dung
phong phó, ®a d¹ng, cã ph¬ng thøc ho¹t ®éng ®Æc thï, dïng
®èi tho¹i, t×nh c¶m lµ chñ yÕu; vËn ®éng, giíi thiÖu, gi¶i
thÝch víi nh©n d©n thÕ giíi cã lý, cã t×nh, cã søc thuyÕt phôc,
theo phong çch gi¶n dÞ, lÞch thiÖp, cëi më, kh«ng gß bã,
kh«ng lÔ nghi, c«ng thøc, mµ ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ ngo¹i giao
Nhµ níc kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó lµm, hoÆc nÕu lµm th×
kh«ng thuËn lîi b»ng.
NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®· chØ râ: "Phèi hîp chÆt
chÏ ho¹t ®éng ®èi ngo¹i cña §¶ng, ngo¹i giao Nhµ níc vµ ®èi
ngo¹i nh©n d©n".
204
D©n chñ x· héi chñ nghÜa
D©n chñ x· héi chñ nghÜa lµ mét h×nh thøc thÓ hiÖn
quyÒn tù do, b×nh ®¼ng cña c«ng d©n, x¸c ®Þnh nh©n d©n
lµ chñ thÓ cña quyÒn lùc. ChÕ ®é d©n chñ b¾t nguån tõ
chÝnh b¶n chÊt cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. Ph¸t huy
quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó thùc
hiÖn d©n chñ x· héi chñ nghÜa. NÒn d©n chñ x· héi chñ
nghÜa võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña c«ng cuéc ®æi
míi, ph¸t triÓn ®Êt níc. Sù s¸ng t¹o cña nh©n d©n, quyÒn lùc
cña nh©n d©n vµ sù b×nh ®¼ng, tù do ç nh©n lµ c¬ së lý
luËn vµ thùc tiÔn cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa. Trªn
quan ®iÓm quyÒn lùc nh©n d©n díi chÕ ®é x· héi chñ
nghÜa, ®Æt ra nhiÖm vô phÊn ®Êu ®Ó mäi thµnh viªn trong
x· héi ®Òu tham gia vµo viÖc ho¹ch ®Þnh chñ tr¬ng, chÝnh
s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc.
ChÕ ®é x· héi chñ nghÜa t¹o nªn nh÷ng h×nh thøc d©n
chñ hoµn toµn míi, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña x· héi,
lµm cho nÒn d©n chñ ®ã ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng. D-
íi chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, bªn c¹nh nÒn d©n chñ cã tÝnh
chÊt d©n cö, nh÷ng h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp kh¸c nhau
205
còng ®îc ph¸t triÓn hµi hoµ, thÓ hiÖn trong çc ho¹t ®éng
cña nh÷ng tæ chøc x· héi, tæ chøc d©n lËp, trong hÖ thèng
kiÓm so¸t cña nh©n d©n.
D©n chñ x· héi chñ nghÜa ghi nhËn toµn bé nh÷ng quyÒn
tù do ç nh©n, tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ, héi häp, ®i l¹i, tù
do tÝn ngìng, quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m th©n thÓ vµ nhµ ë,
quyÒn nghØ ng¬i, häc hµnh. Nhµ níc x· héi chñ nghÜa b¶o
®¶m cho tÊt c¶ c«ng d©n ®îc hëng nh÷ng quyÒn ®ã. Nhµ níc
x· héi chñ nghÜa t¹o cho c«ng d©n nh÷ng kh¶ n¨ng réng r·i ®Ó
bµy tá nguyÖn väng vµ tr×nh bµy nh÷ng ý kiÕn cña m×nh vÒ
nh÷ng vÊn ®Ò cña ®êi sèng x· héi.
ViÖc x¸c lËp nÒn d©n chñ ë ViÖt Nam, díi sù l·nh ®¹o
cña §¶ng, lµ phï hîp víi thùc tiÔn cña ®êi sèng x· héi. §Ó cã
d©n chñ x· héi chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn mét ®¶ng cÇm
quyÒn, cÇn cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a d©n chñ ë cÊp Trung -
¬ng víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së; trong ®ã, d©n chñ ë
c¬ së cã tÝnh chÊt nÒn t¶ng, d©n chñ ë cÊp Trung ¬ng cã tÝnh
chÊt quyÕt ®Þnh.
D©n chñ ë níc ta, tríc hÕt vµ chñ yÕu ®îc thùc hiÖn b»ng
Nhµ níc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa do nh©n d©n lµm chñ.
HÖ thèng chÝnh trÞ ®· ®éng viªn sù tham gia cña c«ng d©n
vµo c«ng viÖc cña Nhµ níc ë c¬ së, trong çc ho¹t ®éng ®a
d¹ng nh»m thùc hiÖn quy chÕ d©n chñ ë c¬ së, b¶o vÖ quyÒn
lîi vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, gi÷ g×n an ninh quèc gia
vµ trËt tù an toµn x· héi. Bµi häc lín vÒ d©n chñ lµ ph¸t huy tèi
®a néi lùc vµ ý thøc tù lùc tù cêng cña nh©n d©n; vai trß quan
206
träng cña nh©n d©n trong viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng
cña çc c¬ quan ®¶ng vµ nhµ níc; d©n chñ ®i ®«i víi viÖc
chÊp hµnh ph¸p luËt, kû c¬ng.
207
Vai trß nÒn t¶ng vµ h¹t nh©n
chÝnh trÞ cña tæ chøc c¬ s¬ ®¶ng
Tæ chøc c¬ së ®¶ng bao gåm chi bé c¬ së vµ ®¶ng bé c¬

së. Tæ chøc c¬ së ®¶ng ®îc lËp t¹i çc ®¬n vÞ c¬ së hµnh
chÝnh, sù nghiÖp, kinh tÕ hoÆc c«ng t¸c nh: x·, phêng, thÞ
trÊn, c¬ quan, doanh nghiÖp, bÖnh viÖn, trêng häc hoÆc çc
®¬n vÞ c¬ së trong qu©n ®éi nh©n d©n vµ trong c«ng an
nh©n d©n. Tuú theo sè lîng ®¶ng viªn cã ë trong mçi ®¬n vÞ
c¬ së mµ cÊp cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh thµnh lËp chi bé c¬
së hoÆc ®¶ng bé c¬ së. ë nh÷ng ®¬n vÞ c¬ së cã tõ ba m¬i
®¶ng viªn trë lªn, lËp ®¶ng bé c¬ së. Trêng hîp ®Æc biÖt, ë
®¬n vÞ c¬ së cha ®ñ ba m¬i ®¶ng viªn, nÕu ®îc cÊp uû cÊp
trªn trùc tiÕp ®ång ý th× còng ®îc lËp ®¶ng bé c¬ së. Dï lµ chi
bé c¬ së hay ®¶ng bé c¬ së, th× chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn
h¹n ®Òu nh nhau vµ ®Òu ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu lÖ §¶ng hiÖn
hµnh.
Tæ chøc c¬ së ®¶ng (chi bé c¬ së, ®¶ng bé c¬ së) lµ nÒn
t¶ng cña §¶ng, lµ h¹t nh©n chÝnh trÞ ë c¬ së. Çc tæ chøc c¬ së
®¶ng nèi liÒn §¶ng vµ nh©n d©n; lµ n¬i gi¸o dôc, rÌn luyÖn,
208
kÕt n¹p vµ sµng läc ®¶ng viªn, n¬i ®µo t¹o çn bé cho §¶ng;
n¬i xuÊt ph¸t ®Ó cö ra c¬ quan l·nh ®¹o çc cÊp cña §¶ng; n¬i
trùc tiÕp ®a ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµo quÇn chóng
vµ tæ chøc thùc hiÖn ®êng lèi, chÝnh s¸ch Êy. Chñ tÞch Hå
ChÝ Minh ®· chØ râ: "Tæ chøc gèc rÔ cña §¶ng lµ chi bé"....
"T¸c dông cña chi bé lµ cùc kú quan träng, v× nã lµ sîi d©y
chuyÒn ®Ó liªn hÖ §¶ng víi quÇn chóng"1.
V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng kh¼ng ®Þnh: Víi vÞ trÝ lµ
nÒn t¶ng cña §¶ng, lµ h¹t nh©n chÝnh trÞ ë c¬ së, vai trß cña
tæ chøc c¬ së ®¶ng rÊt quan träng... Ph¶i ®æi míi m¹nh mÏ
c«ng t¸c x©y dùng c¬ së.
Vai trß h¹t nh©n chÝnh trÞ cña tæ chøc c¬ së ®¶ng tríc hÕt
®ßi hái çc chi bé, ®¶ng bé c¬ së ph¶i n¾m v÷ng ®êng lèi,
chÝnh s¸ch cña §¶ng, n¾m v÷ng t×nh h×nh, ®Æc ®iÓm cña
®¬n vÞ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ, nhiÖm vô chÝnh trÞ cña
m×nh vµ ®¬n vÞ. Trong tõng thêi gian ®Ò ra ®îc nh÷ng
nhiÖm vô, ph¬ng híng, môc tiªu, biÖn ph¸p phÊn ®Êu chÝnh
x¸c, b¶o ®¶m chÊp hµnh nghiªm chØnh ®êng lèi, chÝnh s¸ch
cña §¶ng. Çc chi bé, ®¶ng bé c¬ së ho¹t ®éng trong mèi quan
hÖ thêng xuyªn víi quÇn chóng vµ víi thùc tiÔn, chñ ®éng gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra hµng ngµy, hµng giê trong
s¶n xuÊt, c«ng t¸c vµ ®êi sèng nh©n d©n, ph¸t huy tÝnh chñ
®éng vµ s¸ng t¹o cña chi bé vµ ®¶ng bé c¬ së, ®ång thêi biÕt
tranh thñ sù l·nh ®¹o cña cÊp trªn. Sù l·nh ®¹o cña chi bé, ®¶ng
1
. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000,
t. 7, tr. 240, 243.
209
bé c¬ së nh»m môc tiªu thóc ®Èy m¹nh mÏ phong trµo çch
m¹ng cña nh©n d©n, ph¸t huy vai trß lµm chñ cña nh©n d©n
vµ l·nh ®¹o thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së; thêng xuyªn
kiÓm tra, gi¸m s¸t, gi¸o dôc, ®éng viªn ®éi ngò çn bé, ®¶ng
viªn cña chi bé, ®¶ng bé c¬ së lu«n nªu cao tÝnh tiªn phong, g-
¬ng mÉu trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng; sµng läc, lo¹i bá ra
khái §¶ng nh÷ng ®¶ng viªn tho¸i ho¸, l¹c hËu, t¹o ®iÒu kiÖn
cñng cè tæ chøc, n©ng cao n¨ng lùc l·nh ®¹o vµ søc chiÕn ®Êu
cña chi bé, ®¶ng bé c¬ së.
Vai trß nÒn t¶ng vµ vai trß h¹t nh©n chÝnh trÞ cña tæ chøc
c¬ së ®¶ng cã mèi quan hÖ biÖn chøng, h÷u c¬ vµ thèng nhÊt
víi nhau, çi nµy lµ tiÒn ®Ò cña çi kia, t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau
cïng ph¸t triÓn. Vai trß h¹t nh©n chÝnh trÞ ®îc ph¸t huy tèt th×
cµng cñng cè cho vai trß nÒn t¶ng cña tæ chøc c¬ së thªm v÷ng
ch¾c, ngîc l¹i, trªn c¬ së gi÷ v÷ng vai trß nÒn t¶ng, th× vai trß h¹t
nh©n chÝnh trÞ cña tæ chøc c¬ së ®¶ng còng ®îc n©ng cao.
210
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ §¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n,
mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn,
dï tªn gäi (§¶ng Céng s¶n, §¶ng Lao ®éng), §¶ng ta lu«n lu«n
mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n. B¶n chÊt giai cÊp c«ng
nh©n cña §¶ng thÓ hiÖn ë chç: môc tiªu, lý tëng cña §¶ng lµ
chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n; nÒn t¶ng t tëng cña
§¶ng lµ chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh; nguyªn
t¾c tæ chøc c¬ b¶n cña §¶ng lµ tËp trung d©n chñ; §¶ng liªn
hÖ mËt thiÕt víi quÇn chóng; lÊy phª b×nh vµ tù phª b×nh lµm
quy luËt ph¸t triÓn...
Tuy nhiªn, §¶ng ta ra ®êi ë mét níc thuéc ®Þa, nöa phong
kiÕn, n«ng nghiÖp l¹c hËu, giai cÊp c«ng nh©n cßn nhá bÐ.
§¶ng ta ra ®êi kh«ng chØ lµ sù kÕt hîp chñ nghÜa M¸c-Lªnin
víi phong trµo c«ng nh©n mµ cßn víi phong trµo yªu níc. §©y
lµ ®Æc thï ViÖt Nam, lµ s¸ng t¹o cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh.
ChÝnh Ngêi ®· nhiÒu lÇn nãi r»ng, §¶ng kh«ng chØ lµ §¶ng
cña giai cÊp c«ng nh©n mµ cßn lµ §¶ng cña nh©n d©n lao
®éng vµ cña d©n téc ViÖt Nam. Trong B¸o ço chÝnh trÞ t¹i
§¹i héi II cña §¶ng (th¸ng 2-1951), Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chØ
211
râ : "§¶ng Lao ®éng ViÖt Nam ph¶i lµ ngêi l·nh ®¹o s¸ng suèt,
kiªn quyÕt, trung thµnh cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n
lao ®éng, cña nh©n d©n ViÖt Nam... ChÝnh v× §¶ng Lao
®éng ViÖt Nam lµ §¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n
lao ®éng, cho nªn nã ph¶i lµ §¶ng cña d©n téc ViÖt Nam"1.
§Õn th¸ng 1-1957, nãi chuyÖn ë Trêng çn bé c«ng ®oµn, Chñ
tÞch Hå ChÝ Minh l¹i kh¼ng ®Þnh : "§¶ng lµ ®éi tiªn phong
cña giai cÊp c«ng nh©n, ®ång thêi còng lµ ®éi tiªn phong cña
d©n téc"2. Th¸ng 12-1961, nãi chuyÖn víi nh÷ng çn bé, ®¶ng
viªn ho¹t ®éng l©u n¨m, Ngêi nh¾c l¹i : "§¶ng ta lµ §¶ng cña
giai cÊp, ®ång thêi còng lµ cña d©n téc". Cã lóc Ngêi cßn nãi :
"§¶ng ta lµ con nßi cña d©n téc"; lîi Ých cña giai cÊp c«ng
nh©n vµ cña d©n téc lµ mét.
Víi tinh thÇn ®ã, §iÒu lÖ §¶ng th«ng qua t¹i §¹i héi II cña
§¶ng ®· ghi: "§¶ng Lao ®éng ViÖt Nam lµ §¶ng cña giai cÊp
c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng".
Trªn thùc tÕ, §¶ng ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ v× lîi Ých
kh«ng chØ cña giai cÊp c«ng nh©n mµ cßn v× lîi Ých cña
nh©n d©n lao ®éng, cña toµn d©n téc. Ngoµi lîi Ých cña giai
cÊp c«ng nh©n, cña nh©n d©n, cña d©n téc, §¶ng kh«ng cã
lîi Ých nµo kh¸c. ChÝnh v× vËy mµ §¶ng ta ®îc nh©n d©n
th¬ng yªu, cu mang, ®ïm bäc, gióp ®ì, thõa nhËn lµ §¶ng cña
1
. V¨n kiÖn §¶ng: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,
2001, t. 12, tr. 37-38.
2
. Hå ChÝ Minh: Toµn tËp, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1998,
t. 8, tr. 295.
212
chÝnh m×nh, gäi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lµ "§¶ng ta". §ã lµ
vinh dù, lµ niÒm tù hµo lín, kh«ng ph¶i §¶ng nµo trªn thÕ giíi
còng cã ®îc.
Trong giai ®o¹n çch m¹ng hiÖn nay, khi chóng ta nªu cao
t tëng ®¹i ®oµn kÕt d©n téc, ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña c¶
d©n téc ®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, th× cµng cÇn qu¸n
triÖt t tëng Hå ChÝ Minh trong viÖc diÔn ®¹t b¶n chÊt cña
§¶ng, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn §¶ng ta ®· trë thµnh §¶ng cÇm
quyÒn l·nh ®¹o c¶ d©n téc, ®îc toµn d©n thõa nhËn lµ ®éi tiªn
phong l·nh ®¹o cña nh©n d©n.
V× vËy, V¨n kiÖn §¹i héi X cña §¶ng ghi: "§¶ng Céng s¶n
ViÖt Nam lµ ®éi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n, ®ång thêi
lµ ®éi tiªn phong cña nh©n d©n lao ®éng vµ cña d©n téc ViÖt
Nam; ®¹i biÓu trung thµnh lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n,
nh©n d©n lao ®éng vµ cña d©n téc".
213

Tìm hiểu thuật ngữ Đại hội Đảng CS lần thứ X

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tìm hiểu thuật ngữ Đại hội Đảng CS lần thứ X

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ng« v¨n dô - hång hµ - trÇn xu©n gi¸

(®ång chñ biªn)

Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

C¸c céng t¸c viªn

§iÒu ®¸ng lu ý lµ nhiÒu níc cã GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi

Kinh tÕ vÜ m« lµ ph¹m trï kinh tÕ ph¶n ¸nh vÒ kinh tÕ

C¸c c©n ®èi vÜ m« cña nÒn kinh tÕ lµ mét hÖ thèng c¸c

NghÞ quyÕt §¹i héi X ®Ò ra nhiÖm vô "...t¹o nÒn t¶ng

Theo nghÜa hÑp, chÕ ®é kinh tÕ lµ mét hÖ thèng quy t¾c

KÕt cÊu h¹ tÇng lµ toµn bé hÖ thèng c¬ së vËt chÊt - kü

Doanh nghiÖp cæ phÇn lµ doanh nghiÖp tæ chøc díi h×nh

Tæ chøc kh«ng v× lîi nhuËn lµ mét tæ chøc cung øng dÞch

ThÞ tr­êng tiÒn tÖ ThÞ tr­êng vèn

ThÞ ThÞ tr­ ThÞ tr­ ThÞ tr­

N¨m Sè vèn Vèn ký kÕt Vèn gi¶i ng©n

Khu c«ng nghiÖp lµ khu tËp trung c¸c doanh nghiÖp

Th¬ng m¹i tù do lµ nÒn th¬ng m¹i ®îc h×nh thµnh vµ

Theo quan niÖm cña WTO, dÞch vô tµi chÝnh lµ bÊt kú

Doanh nghiÖp khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ doanh nghiÖp

Th¸ng 9-2000, cïng víi 189 vÞ ®øng ®Çu Nhµ níc vµ

C«ng b»ng x· héi lµ mét kh¸i niÖm cã tÝnh lÞch sö vµ cã

ChÊt lîng d©n sè lµ tËp hîp nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ n¨ng

HÖ thèng chÝnh trÞ lµ mét bé phËn kiÕn tróc thîng tÇng

B¶o vÖ an ninh quèc gia lµ b¶o vÖ chÕ ®é chÝnh trÞ vµ

NghÞ quyÕt §¹i héi X cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: "Thùc

Trong cuéc ®Êu tranh chèng ph¶n c¸ch m¹ng, §¶ng ta ®·

ChiÕn tranh nh©n d©n ViÖt Nam lµ chiÕn tranh do toµn

Tæ chøc c¬ së ®¶ng bao gåm chi bé c¬ së vµ ®¶ng bé c¬

You might also like

ThÞ trêng tiÒn tÖ ThÞ trêng vèn

ThÞ ThÞ tr ThÞ tr ThÞ tr