You are on page 1of 7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

TouroOrganMundialdeSade.201601defevereiro94(2):103110.

PMCID:PMC4750431

Publicadoonline2015novembro24.doi:10,2471/BLT.15.152363

Idioma:Ingls|Francs|Espanhol|rabe|Chins|russo

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011
FranciscoRogerlndioMartinsMelo, umaAlbertoNovaesRamosJr., umCarlosHenriqueAlencar, umeJorgHeukelbach um
um
DepartamentodeSadeComunitriadaFaculdadedeMedicinadaUniversidadeFederaldoCear,RuaProfessorCostaMendes,1608,5.andar,
RodolfoTefilo,60430140Fortaleza,Cear,Brasil.
Autorcorrespondente.
CorrespondnciaparaJorgHeukelbach(email:heukelbach@web.de).
Recebeu201505dejaneiroRevisado201530deoutubroAceito201502denovembro.
Copyright(c)2016OsautoreslicenciadoOrganizaoMundialdaSade.
EsteumartigodeacessoabertodistribudosobostermosdalicenaCreativeCommonsAttributionIGO(
http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/igo/legalcode),quepermiteusoirrestrito,distribuioereproduoemqualquermeio,desdequeaobra
originaldevidamentecitado.EmqualquerreproduodesteartigonodevehaverqualquersugestodequeaOMSouesteartigoendossaqualquer
organizaoouprodutosespecficos.OusodologotipodaOMSnopermitido.EsteavisodeveserpreservadojuntocomURLoriginaldoartigo.

Abstrato

Vamospara:

Objetivo

Paradescreveramortalidadepordoenastropicaisnegligenciadas(DTNs)noBrasil,20002011.
Mtodos

Extramosinformaessobreacausadamorte,idade,sexo,etniaelocalderesidnciadosistemadeinformaode
mortalidadeemtodoopasnoMinistriodaSadedoBrasil.Foramselecionadosbitosemqueacausabsicade
mortefoiumnegligenciadasdoenastropicais(DTN),comodefinidopelaOrganizaoMundialdeSade(OMS)
ecombasenasuaclassificaointernacionaldedoenas,10reviso(CID10)cdigos.ParaDTNespecficos,
estimamostaxasbrutaseajustadasporidadedemortalidadeeintervalosde95%deconfiana(IC).Calculamos
taxasbrutasdemortalidadeeajustadasporidadeerazesdetaxasdemortalidadeporidade,sexo,etniaerea
geogrfica.
achados

Duranteoperododeestudode12anos,12491280mortesforamregistradas76847mortes(0,62%)foram
causadosporDTN.AdoenadeChagasfoiacausamaiscomumdemorte(58928mortes76,7%),seguidopor
esquistossomose(6319mortes8,2%)eleishmaniose(3466mortes4,5%).Amortalidadeajustadaporidademdia
anualdetodasasDTNscombinadosfoide4,30bitospor100000habitantes(95%CI:4,214,40).Taxasforam
maioresentreoshomens:4,98mortespor100000pessoascommaisde69anos:33.12mortespor100000Afro
brasileiros:5,25bitospor100000eresidentesnaregioCentroOeste:14,71mortespor100000.
Concluso

DTNsoimportantescausasdemorteesoumimportanteproblemadesadepblicanoBrasil.Huma
necessidadedemedidasdecontrolointegradointensivosemreasdealtamorbidadeemortalidade.
Introduo

Vamospara:

Asdoenastropicaisnegligenciadas(DTNs)poderesultaremdeficincia,desfigurao,ocrescimentoinfncia
prejudicadaedesenvolvimentocognitivo,amorteeoaumentodapobrezanascomunidadesafetadas.1
Mundialmente,cercade2bilhesdepessoasestoemriscodeumaoumaisDTNsemaisde1bilhodepessoas
soafectadosporestasdoenas.13atmeiomilhodemorteseat57milhesdeanosdevidaajustadospor
incapacidadeperdidostmsidoatribudasanualmenteaDTN.1,2,4,5
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

1/7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

OBrasilresponsvelporumagrandeproporodasDTNsqueocorremnaAmricaLatina,incluindoalepra
(86%),dengue(40%),aesquistossomose(96%),doenadeChagas(25%),leishmaniosecutnea(39%)e
leishmaniosevisceral(93%).68amaioriadasDTNocorremempopulaescombaixostatussocioeconmico,
principalmentenonorteenordestedopas.6
OconhecimentodamagnitudedemortesrelacionadascomaNTDempasesendmicosessencialparaa
monitorizaoeavaliaodoimpactodasinterveneseaeficciadasmedidasdecontroloespecficas.911No
entanto,existempoucosestudossistemticosedegrandeescalaqueinvestigamNTDmortalidaderelacionada.9,
10,1216
Aqui,descrevemosascaractersticasepidemiolgicasdosbitosporDTNnoBrasilaolongodeum
perodode12anos.
Mtodos

Vamospara:

ForamobtidosdadosdemortalidadedosistemadeinformaodemortalidadeemtodoopasdoMinistrioda
Sade,queacessvelaopblico.17Adeclaraodebito,quesocompletadaspormdicos,incluemas
seguintesvariveis:causasmltiplasdemorte,idade,sexo,educao,etnia,estadocivil,datadamorte,localde
residnciaelocaldemorte.Nstransferidoeprocessadoumtotalde324conjuntosdedadosdemortalidade(uma
paracadaumdos27estadosporano).ForamincludostodososbitosnoBrasilde2000a2011,emquequalquer
NTDfoiregistradanosatestadosdebitocomocausabsicadamorte.ForamselecionadostodososDTN,tal
comodefinidopelaOrganizaoMundialdeSade(OMS)combasenasuaclassificaointernacionalde
doenas,10reviso(CID10)cdigos,18ounoadoenaconhecidoporserendmicanoBrasil(tabela1).1,
4
osdadospopulacionaisforambaseadosnoscensosdapopulaonacional(2000e2010)cominterpolaopara
outrosanos(20012009e2011).19
tabela1
AsdoenastropicaisnegligenciadasdefinidospelaOrganizao
MundialdeSade,registradosnosistemadeinformaode
mortalidade,Brasil,20002011
Anlise

ParaDTNespecficos,estimamosbrutoanualmdiaeastaxasdemortalidadeajustadasporidadeeintervalosde
95%deconfiana(IC).ParatodasasDTNscombinado,foicalculadobruto,especficaparaaidadeeastaxasde
mortalidadeajustadasporidade,porsexo,etniaereageogrfica.taxasajustadasporidadeforamcalculadospelo
mtododiretocombasenocensode2010.taxasespecficasporidadeforamcomputadosparaasseguintesfaixas
etrias:04,59,1014,1519,2039,4059,6069emaioresde69anos.Foramincludostodososconjuntosde
dados,mesmoseasinformaessobrealgumasvariveisnoestavamdisponveisemtodososcasos.Detalhesde
dadosemfaltasoapresentadosnastabelas.
Estimouse(i)asrazesdetaxademortalidadeparatodasasDTNscombinados,poridade,sexoeetnia,combase
nastaxasbrutasdemortalidade(ii)aproporodetodasasmortesatribudasaoDTNe(iii)aproporodebitos
porcausasinfecciosaseparasitrias,(CID10cdigosA00B99),atribudoaDTN.Paraefeitodecomparao,
tambmcalculadomortesatribudasaovrusdaimunodeficinciahumana(VIH),atuberculoseeamalria.20
NsusamosStataverso11.2(StataCorpLP,CollegeStation,EstadosUnidosdaAmrica)paratodasasanlises.
OmapadastaxasdemortalidadeDTNFig.1foicriadausandoArcGISverso9.3(ESRI,Redlands,Estados
UnidosdaAmrica).Foramutilizadosdadossecundriosdisponveispublicamente,quesoannimosparaimpedir
aidentificaodeindivduos.EsteestudofoiaprovadopeloEthicalConselhodeAdministraodaUniversidade
FederaldoCear,Fortaleza,Brasil,nmeroderegisto751109/2014Review.
FIG.1
Astaxasdemortalidademdiaanualdasdoenastropicaisnegligenciadas
noBrasil,20002011

Resultados
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

Vamospara:
2/7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

Entre2000e2011,12491280mortesforamregistradas.Foramidentificados76847mortesporNTDregistrado
comoacausasubjacente(Tabela2).OnmeromdioanualdemortesrelacionadascomaNTDera(IC95%:
62386570)6404,variandode6172em2001para6982em2008.AdoenadeChagasfoiresponsvelpor58928
mortes(76,7%detodasasmortesporDTN),seguidoporesquistossomose6319(8,2%)eleishmaniose3466
(4,5%).MortesporDTNeramquase60vezesmaisfrequentedoquedemalria(1288mortes)e1,3vezesmais
frequentedoquedetuberculose(59281mortes),masapenas60%donmerodemortesporHIV(136829)(
Tabela2).
mesa2
Amortalidadepordoenastropicaisnegligenciadas,porcausa,Brasil,
20002011
AidademedianadosbitosportodasasDTNscombinadosfoide63,8anos,(intervalo:0108,5).Mortespor
DTNerammaiscomumnosexomasculino(44237/7684057,6%)pessoascommaisde69anos(27168/76662
35,4%)Caucasianos(32907/6895647,7%)eosresidentesnaregioSudeste(35933/7684746,8%).Estas
mortesocorreumaisfrequentementeemhospitais(55791/7662972,8%),seguidopormortesemcasa(15680/76
62920,5%).Aidademdiademortefoimaiorparadoenascrnicas,comodoenadeChagas,esquistossomosee
hansenaseemenordeinfecesporhelmintostransmitidospelosolo,raiva,dengueeleishmaniose(Tabela2).A
distribuioporsexotambmdiferiramdeacordocomadoenamaisde70%(2117/2935)dasmortesde
hansenasee62,8%dasmortesporleishmaniose(2177/3466)ocorreramnosexomasculino(Tabela2).
Ataxamdiaanualdemortalidadebrutafoide3,45bitospor100000habitantes(95%CI:3.373.54),comuma
taxaajustadaporidadede4,30bitospor100000habitantes(95%CI:4,214,40Tabela2eTabela3).Astaxas
mdiasanuaisajustadasporidadeforamsignificativamentemaioresemhomensdoquemulheres(Tabela3).
Taxasespecficasporidadeaumentoucomaidade,com33.12mortespor100000habitantesempessoascommais
de69anos.Taxasforam1,8vezesmaioremafrobrasileirosemcomparaocomoscaucasianos(Tabela3).
tabela3
Caractersticasdaspessoasquemorremdedoenastropicais
negligenciadas,Brasil,20002011
Umadascincoregies,aregioCentroOesteteveamaiortaxaajustadaporidade(14,71bitospor100000
habitantes)edaregiosulamaisbaixa(1,52bitospor100000habitantesFig.1).Aproporodetodasas
mortescausadaspeloNTDfoide0,62%(Tabela2).
Discusso

Vamospara:

NsdescrevemosamortalidadeporDTNnoBrasilduranteumperodode12anos.Emgeral,asDTNscomuma
patologiapredominantementecrnicaapresentouamaiormortalidade.doenadeChagascausadaomaiornmero
demortes,seguidoporesquistossomoseeleishmaniose,lepra,enquantotambmcausouumfardoconsidervel.
AaltamortalidadepordoenadeChagasumacaractersticaparticulardepasesdaAmricaLatina,
especialmenteoBrasil.11Duranteasltimasdcadas,temhavidograndesesforosparareduziracargadadoena
deChagasnastaxascontinenteetransmissoforamreduzidosconsideravelmente.21,22Noentanto,devido
naturezacrnicadadoena,astaxasdemortalidadecairlentamente.11,23
BrasilabrigaamaioriadacargaesquistossomosenaAmricaLatina8asprincipaisreasendmicasestona
regioNordestedopas.24medidasdoprogramadecontroleimplementadonasltimasdcadasforambaseados
principalmenteempesquisasdefezesperidicosemreasendmicas,seguidoportratamentodecasospositivos.
Consequentemente,morbidadeemortalidadeporesquistossomoseforamreduzidos,masadoenanofoi
eliminada.10,25controledaesquistossomosecontinuaaserumdesafio,compersistnciaeexpansodefocosda
doena,mesmoapsanosdemedidasdecontrolointegrado.25,26Internalmigraodepessoas,combinadocoma
ampladistribuiogeogrficadoscaracishospedeirosintermdiosecondiessanitriasprecriasfavorecema
permannciaeestabelecimentodenovosfocosnoBrasil.25
Umnmeroconsiderveldemortesforamatribudasaleishmaniose,dengueehansenase.Trsformasde
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

3/7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

leishmaniosevisceral,cutneaemucocutneadiferemnaincidncia,gravidadeedistribuiogeogrficano
Brasil.4,7,8Leishmaniosecutneaocorreemtodosos27estados,comamaioriadoscasosrelatadosnaregio
norte,27Considerandolocalmentetransmitidoscasosdeleishmaniosevisceral,aformamaisgravedadoena,so
relatadosapartirde21estados,comamaiorcarganaregionordeste.9,28,29aleishmaniosevisceral
potencialmentefatalsenofordiagnosticadaetratadaprecocemente28,30eresponsvelpelamaioriadasmortes
deleishmaniose.9temhavidoumaumentodamortalidadeporleishmaniosevisceralnoBrasilnosltimosanos.
Istoprincipalmentedevidointroduodadoenaemnovasreasgeogrficasefactoresdohospedeiro
aumentandoataxadeletalidade,taiscomomnutrio,oaumentodaidadeeimunossupresso,sendoesteltimo,
devidoprincipalmenteaoHIV.9,28
Adenguetemumaampladistribuiogeogrficaetambmumapreocupaonacionaldesadepblicano
Brasil.31Apesarintensificouasmedidasdecontrolenopas,nosltimosanos,temhavidoumaumentoconstante
nonmerodehospitalizaesrelacionadascomdengue,casosgravesemortes.15,32oaumentodadisperso
geogrficadosmosquitosvetoreseapresenasimultneadevriossorotiposdedenguepodeexplicaremparteos
aumentosemdenguegrave.31,32
Onmeroconsiderveldemorteshansenasesurpreendente,umavezquealeprageralmentevistocomouma
doenacombaixaletalidade.14,33,34Noentanto,alepramesmocomcontnuareduodenovoscasosnas
ltimasdcadasumacausasubreconhecidadamorte.33combasenanaturezacrnicadadoenaeda
dinmicadetransmisso,asmortesporhansenasecontinuaroaocorreraolongodedcadas.
Emgeral,astaxasdemortalidadeDTNajustadasporidadeforammaioresentreoshomens.Issoindicapadres
especficosdegnerodeexposioadoenasinfecciosas,comoarelaoentresexoeriscodeinfeco
condicionadopordiversosfatoressocioeconmicos,ambientaisecomportamentais.10,11,32machossomenos
propensosaprocurartratamentoprecoce,levandoaoaumentodamorbidadeegravidade,oqueparticularmente
evidentenocasodalepra.14,33
ParatodasasDTNscombinadas,astaxasdemortalidadeaumentoucomaidadeeforammaioresentreosgrupos
etriosmaisvelhos.IstopodeserexplicadopelanaturezacrnicadasprincipaisDTNscomimpactodealta
mortalidadenoBrasil,especialmentedoenadeChagas,esquistossomoseelepra.10,11,33,35Interaocom
comorbidadescrnicasquesocomunsnestesgruposetrios,taiscomodoenascardiovasculares,diabetes
mellitus,hipertensoecncer,multiplicaroriscodedoenagraveemorte.36Empessoasdiagnosticadascomum
NTD,possvelcoinfecocomoutrasDTNeapresenadeoutrascondiescrnicasdeveseravaliada.9,32,36
AfrobrasileirostiverammaiorestaxasdemortalidadeDTNemcomparaocomapopulaocaucasiana.
Semelhanteamuitasoutrasdoenasinfecciosasemtodoomundo,issopodeseratribudoafatores
socioeconmicos,condiesprecriasdehabitao,guaesaneamentoeacessoreduzidoaoscuidadosdesade,o
quetornaaspessoasvulnerveisadoenasrelacionadascomapobrezanegligenciadaseemreasendmicas.11,
33EstepadrotambmobservadoemoutrospasesdaAmricaLatinaeemoutroslugares.37,38
Anossautilizaodosdadosdemortalidadesecundrialevaavriaslimitaes.11,12,14,35Mortespodeser
subestimada,apesardosrecentesprogressosemtermosdaintegridadeequalidadedosregistrosdemortalidade.9,
10Aproporodebitosporcausasmaldefinidasdistribudadeformadesigualentreasregies,reasurbanase
rurais,gruposetrioseestratossocioeconmicos.9,35noanode2000,aproporodemortesqueforamrelatadas
variaramconsideravelmente,de55,2%noestadodoMaranho,naregionordestea100,0%emalgunsestadosdas
regiessulesudeste.Acoberturamelhoroudeformaconstante:em2011,asdiferenasregionaisforamreduzidos,
comamenorcoberturade79,1%,tambmnoEstadodoMaranho.
AmortalidadeporDTNpodesersubestimadaseacausabsicademorteforamcodificadascomoumapatologia
resultantedealgumasDTN,semmenodainfecoquecausouapatologia.Porexemplo,hemorragia
gastrointestinal,hipertensoportalevarizesesofgicaspodesercausadaporesquistossomoseedoenadeChagas
podecausarinsuficinciacardaca.10,36,39PoderamosterincludocertificadosondeDTNforamregistrados
comocausademorteemqualquerpartedoatestadodebito,emveznoapenascomoacausasubjacente.No
entanto,optouseporapresentarumaanlisecombasenascausassubjacentesdemortescomoesteopadrousual
aplicadanaanlisededadosdemortalidade.23,35Anliseporetnialimitadapelafaltadedados.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

4/7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

ConcluisequeasDTNcontinuaraserumimportanteproblemadesadepblicanoBrasil.Humanecessidade
demelhorarasmedidasdecontrolointegradosnasreascommaiorcargademorbidadeemortalidade.programas
decontrolededoenasespecficasparadoenasquesogeralmenteconsideradosdenaturezacrnicaenoacausa
damorte,tambmdevetertaxasdeletalidadeemconta.
Agradecimentos

Vamospara:

FRMtambmafiliadocomoInstitutoFederaldeEducao,CinciaeTecnologiadoCear,Caucaia,Brasil.JH
ProfessorAdjuntodaFaculdadedeSadePblica,CinciasMdicaseVeterinriasdaCookUniversityJames,
Townsville,Austrlia.
Financiamento:

Vamospara:

CoordenaodeAperfeioamentodePessoaldeNvelSuperior(CAPES/Brasil)financiouumaBolsadeDoutoramentopara
FRM.JHumbolseirodeinvestigaoclasse1,noConselhoNacionaldeDesenvolvimentoCientficoeTecnolgico(CNPq/
Brasil).

Interessescompetitivos:

Vamospara:

Nenhumdeclarado.

Referncias

Vamospara:

1.Manteraunidadeparasuperaroimpactoglobaldasdoenastropicaisnegligenciadas:Segundorelatrioda
OMSsobredoenastropicaisnegligenciadas.Genebra:OrganizaoMundialdeSade2013.
2.HotezPJ,MolyneuxDH,FenwickA,OttesenE,EhrlichSachsS,SachsJD.Incorporandoumpacotederpido
impactodasdoenastropicaisnegligenciadascomprogramasparaoVIH/SIDA,tuberculoseemalria.PLoS
Med.2006.janeiro3(5):E102.10.1371/journal.pmed.0030102[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
3.HotezPJ,MistryN,RubinsteinJ,SachsJD.DoenastropicaisIntegrandoabandonadascomoAIDS,
tuberculoseecontroledamalria.NEnglJMed.2011.02dejunho364(22):20869.10,1056/
NEJMp1014637[PubMed][CruzRef]
4..Trabalhandoparasuperaroimpactoglobaldasdoenastropicaisnegligenciadas:PrimeirorelatriodaOMS
sobredoenastropicaisnegligenciadasGenebra:OrganizaoMundialdeSadeDe2010.
5.HotezPJ,AlvaradoM,BasezMG,BolligerI,BourneR,BoussinesqM,etal.Acargaglobaldeestudoda
doena2010:interpretaoeimplicaesparaasdoenastropicaisnegligenciadas.PLoSneglTropDis.2014.
Julho8(7):e2865.10.1371/journal.pntd.0002865[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
6.LindosoJAL,LindosoAAB.DoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil.RevInstMedTropSoPaulo.2009.
SepOct51(5):24753.10.1590/S003646652009000500003[PubMed][CruzRef]
7.HotezPJ.Otamandubandeiranasala:.NegligenciadoproblemadoenastropicaisdoBrasilPLoSneglTrop
Dis.20082(1):e177.10.1371/journal.pntd.0000177[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
8.HotezPJ,FujiwaraRT.DoenastropicaisnegligenciadasdoBrasil:.Umavisogeraleumcartoderelatrio
MicrbiosInfect.2014.agosto16(8):6016.10.1016/j.micinf.2014.07.006[PubMed][CruzRef]
9.MartinsMeloFR,LimaMS,RamosANJr,AlencarCH,HeukelbachJ.Amortalidadeedeletalidadedevidoa
leishmaniosevisceralnoBrasil:.Umaanlisedembitonacionaldeepidemiologia,tendnciasepadresespaciais
PLoSONE.20149(4):e93770.10.1371/journal.pone.0093770[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
10.MartinsMeloFR,PinheiroMCC,RamosANJr,AlencarCH,BezerraFSM,HeukelbachJ.Tendnciasda
mortalidaderelacionadacomaesquistossomosenoBrasil,20002011.IntJparasitol.2014.dezembro44(14):
10551062.10.1016/j.ijpara.2014.07.009[PubMed][CruzRef]
11.MartinsMeloFR,AlencarCH,RamosANJr,HeukelbachJ.Epidemiologiadamortalidaderelacionada
doenadeChagasnoBrasil,19992007.PLoSneglTropDis.20126(2):e1508.10.1371/
journal.pntd.0001508[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
12.MartinsMeloFR,RamosANJr,AlencarCH,LangeW,HeukelbachJ.mortalidadedadoenadeChagasno
Brasil:padresespaciaisedefiniodereasdealtorisco.TropMedIntSade.2012.setembro17(9):1066
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

5/7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

1075.10,1111/j.13653156.2012.03043.x[PubMed][CruzRef]
13.daNbregaAA,deArajoWN,VasconcelosAMN.AmortalidadepordoenadeChagasnoBrasildeacordo
comumacausaespecfica.AmJTropMedHyg.2014.setembro91(3):52833.10,4269/ajtmh.130574
[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
14.RochaMCN,deLimaRB,StevensA,GutierrezMMU,GarciaLP.[Mortescomhansenasecomocausa
bsicaregistradanoBrasil:usodeligaodebasededadosparamelhorarainformao].CienSaudeColet.2015.
abril20(4):10171026.Portuguese.10.1590/1.41381232015204,20392014[PubMed][CruzRef]
15.PaixoES,CostaMC,RodriguesLC,RasellaD,CardimLL,BrasileiroAC,etal.Tendnciasefatores
associadosmortalidadedadengueedemortalidadenoBrasil.RevSocBrasMedTrop.2015Julagosto48(4):
399405.10.1590/0037868201452015[PubMed][CruzRef]
16.GaxiolaRoblesR,CelisA,SerranoPintoV,OrozcoValerioMdeJ,ZentenoSavinT.Atendnciada
mortalidadepordenguenoMxicode1980a2009.RevInvestClin.2012.SepOct64(5):.44451[PubMed]
17.DepartamentodeInformticadoSistemanicodeSadeDATASUS.Braslia:MinistriodaSade:2013.
Disponvelem:http://tabnet.datasus.gov.br/cgi/deftohtm.exe?sim/cnv/obt10uf.def[cited201505denovembro].
Portugus.
18.classificaointernacionaldedoenas.10reviso[Internet].Genebra:OrganizaodeSadePalavra2010.
Disponvelem:http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/[cited201315deoutubro].
19.InstitutoBrasileirodeGeografiaeEstatstica.RiodeJaneiro:IBGE2014.Disponvelem:
http://tabnet.datasus.gov.br/cgi/deftohtm.exe?ibge/cnv/popuf.def[cited201505denovembro].Portugus.
20.Asdoenasnegligenciadas:asestratgiasdoMinistriodaSade.RevSadePblica.2010.fevereiro44(1
):2002.PMID:20140346]Portugus.10.1590/S003489102010000100023[PubMed][CruzRef]
21.OstermayerAL,PassosADC,SilveiraAC,FerreiraAW,MacedoV,PrataAR.[Apesquisanacionalde
soroprevalnciaparaavaliaodocontroledadoenadeChagasnoBrasil(20012008)].RevSocBrasMedTrop
.201144Suppl2:10821.Portugus.10.1590/S003786822011000800015[PubMed][CruzRef]
22.MartinsMeloFR,RamosANJr,AlencarCH,HeukelbachJ.PrevalnciadadoenadeChagasnoBrasil:.
UmarevisosistemticaemetaanliseActaTrop.2014.fevereiro130:16774.10.1016/
j.actatropica.2013.10.002[PubMed][CruzRef]
23.MartinsMeloFR,RamosANJr,AlencarCH,HeukelbachJ.mortalidadepordoenadeChagasnoBrasil
entre1979e2009:.TendnciasediferenasregionaisJInfectDevCtries.20126(11):81724.10,3855/
jidc.2459[PubMed][CruzRef]
24.[planointegradodeaesestratgicasparaeliminarahansenase,filariose,esquistossomoseeoncocercose
comoumproblemadesadepblica,otracomacomocausadecegueiraecontroledageohelmintiases:planode
aco20112015.]Braslia:MinistriodaSade2012.Portugus.
25.AmaralRS,TauilPL,LimaDD,EngelsD.Umaanlisedoimpactodoprogramadecontroleda
esquistossomosenoBrasil.MemInstOswaldoCruz.2006.Setembro101Suppl1:7985.10.1590/S0074
02762006000900012[PubMed][CruzRef]
26.MartinsMeloFR,PinheiroMC,RamosANJr,AlencarCH,BezerraFS,HeukelbachJ.padresespao
temporaisdemortesrelacionadascomaesquistossomose,Brasil,20002011.EmergInfectDis.2015.outubro21
(10):18203.10,3201/eid2110.141438[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
27.LeishmanioseTegumentarAmericana(LTA)Braslia:MinistriodaSade2014.Disponvel201420de
dezembro].Portugus.
28.MadalossoG,FortalezaCM,RibeiroAF,CruzLL,NogueiraPA,LindosoJAL.Leishmaniosevisceral
americana:fatoresassociadosletalidadenoestadodeSoPaulo,Brasil.JTropMed.20122012:.281572
[PMCartigolivre][PubMed]
29.BrasliaVL.MinistriodaSade2014.Disponvel201420dedezembro].Portugus.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

6/7

13/04/2016

AmortalidadepordoenastropicaisnegligenciadasnoBrasil,20002011

30.deArajoVE,MoraisMH,ReisIA,RabelloA,CarneiroM.manifestaesclnicasiniciaisassociadosmorte
porleishmaniosevisceral.PLoSneglTropDis.20126(2):e1511.10.1371/journal.pntd.0001511
[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
31.TeixeiraMG,SiqueiraJBJr,FerreiraGL,tijolosL,ArticulaoG.tendnciasepidemiolgicasdadoenada
denguenoBrasil(20002010):umapesquisasistemticadaliteraturaeanlise.PLoSneglTropDis.20137(12
):e2520.10.1371/journal.pntd.0002520[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
32.MoraesGH,deFtimaDuarteE,DuarteCE.DeterminantesdamortalidadepordenguegravenoBrasil:.Um
estudodecasocontroledebasepopulacionalAmJTropMedHyg.2013.abril88(4):6706.10,4269/
ajtmh.110774[PMCartigolivre][PubMed][CruzRef]
33.MartinsMeloFR,AssunoRamosAV,RamosANJr,AlencarCH,MontenegroRMJr,WandDelReyde
OliveiraML,etal.MortalidaderelacionadahansenasenoBrasil:umacondionegligenciadadeumadoena
negligenciada.transRSocTropMedHyg.2015.Outubro109(10):64352.10.1093/trstmh/trv069
[PubMed][CruzRef]
34.LombardiC.[AspectosepidemiolgicosdamortalidadeentreospacientescomdoenadeHansennoEstado
deSoPaulo,Brasil(19311980)].RevSadePblica.1984.Abril18(2):71107.Portugus.[PubMed]
35.SantoAH.[Chagastendnciasdemortalidaderelacionadascomadoena,estadodeSoPaulo,Brasil,1985a
2006:estudousandocausasmltiplasdemorte].RevPanamSaludPublica.2009.outubro26(4):.299309
[PubMed]
36.MartinsMeloFR,RamosJuniorAN,AlencarCH,HeukelbachJ.mltiplascausasdemorterelacionadascom
adoenadeChagasnoBrasil,de1999a2007.RevSocBrasMedTrop.2012.outubro45(5):5916.10.1590/
S003786822012000500010[PubMed][CruzRef]
37.HotezPJ,BottazziME,FrancoParedesC,AultSK,PeriagoMR.Asdoenasnegligenciadastropicaisda
AmricaLatinaedoCaribe:umarevisodacargaedistribuiodadoenaeumroteiroparacontroleeeliminao.
PLoSneglTropDis.20082(9):e300.10.1371/journal.pntd.0000300[PMCartigolivre][PubMed]
[CruzRef]
38.BhuttaZA,SommerfeldJ,LassiZS,SalamRA,DasJK.Fardoglobal,distribuioeintervenespara
doenasinfecciosasdapobreza.InfectDisPobreza.20143(1):21.10,1186/20499957321[PMCartigolivre
][PubMed][CruzRef]
39.NascimentoGL,deOliveiraMRF.Asformasgravesdaesquistossomosemansnica:epidemiolgicosede
impactoeconmiconoBrasil,2010.TransRSocTropMedHyg.2014.janeiro108(1):2936.10.1093/trstmh
/trt109[PubMed][CruzRef]
ArtigosdeBoletimdaOrganizaoMundialdaSadesofornecidasaquicortesiadaOrganizaoMundialda
Sade

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4750431/

7/7

You might also like