10.

1 Trev Kavram
fonksiyonu iin
bir

deerine

in

aralndaki btn deerleri iin srekli olsun.

kadar bir artma verildiinde varlan x = x0 +

olsun. Fonksiyonda meydana gelen artma miktar

olur. Bu eitliin her iki tarafn

in bu aralktaki

noktasnda fonksiyonun deeri

ile gsterilirse,

ile blersek,

bulunur.
limit halde sfra yaklatnda bu ifadenin reel deerli bir limiti varsa, bu limite
fonksiyonun x0 noktasndaki trevi denir ve

olarak gsterilir.

fonksiyonunun trevi

, f (x),
veya daha basit olarak

sembol ile gsterilebilir. Kapal fonksiyonlarda her iki tarafn trevi alnarak eitlikten
zlr.

trevi

Geometrik Aklama

fonksiyonun erisine
koordinatlar

, B ise

deyip trevin geometrik aklamasn yapalm. A bu eri zerinde

olan iki nokta olsun. ABD dik geninden ,

yazlabilir.


Bu oran A ve B noktalarn birletiren dorunun (kiriin) eimidir.
halinde bu oran,

x = x x0in sfra yaklam

olur. Bu ise
erisine
noktasnda teet olan dorunun eimi
fonksiyonun bu noktadaki trevidir. Yani ;

olup tanma gre

dir.

Bu sonuca gre,
ise,

fonksiyonunun

erisine

noktasnda teet olan dorunun denklemi

olarak veya daha basit bir gsterimle,

eklinde yazlabilir.

10.1.1 Trev Kavram le lgili Tanm, Teorem ve rnekler

Tanm :

Eer bir fonksiyonun tanm aralnn bir

noktasnda trevi varsa yani
bu noktada trevi alnabilir fonksiyon denir.

mevcutsa fonksiyona

Teorem :

fonksiyonu tanm aralnn herhangi bir

fonksiyonu bu noktada sreklidir.

noktasnda trevi alnabilir bir fonksiyon ise

spat :

yazabiliriz.

Her iki tarafn

iin limitini alrsak,

elde edilir. Burada,

bulunur. Yani

fonksiyonu

noktasnda sreklidir.

Bu teoremin tersi doru deildir. Yani bir fonksiyon tanm aralnn herhangi bir
olduu halde bu noktada trevi alnamayabilir.

noktasnda srekli

i)

ii)

iii)

10.2 Trevi Alma Kurallar

10.2.1 Toplamn Trevi
ve

tanm aralnn her noktasnda trevi alnabilir fonksiyonlar olsun.

Toplamn Trevi:
ise

dir.

spat :
te meydana gelen
,

artma miktarna karlk

de meydana gelen artma miktar ise

ve

de meydana gelen artma miktarlar

ve

ile gsterilirse,

yazlabilir.

yani,
bulunur. Eitliin her iki tarafn

ve

ile blersek,

iin limitleri alnrsa,

bulunur.

10.2.2 arpmn Trevi

ve

tanm aralnn her noktasnda trevi alnabilir fonksiyonlar olsun.

arpmn Trevi:
ise

dur.

spat :

fonksiyonu trevi alnabilir bir fonksiyon olup

dr. Dolaysyla,
elde edilir.

10.2.3 Blmn Trevi

ve

tanm aralnn her noktasnda trevi alnabilir fonksiyonlar olsun.

Blmn Trevi:

ise

dir.

spat :

dr. Buna gre,

bulunur.

10.2.4 Fonksiyon Fonksiyonunun (Bileke Fonksiyonu) Trevi

ve

ise

bileik fonksiyonun trevi,

veya
ya da dier bir gsterimle,

spat :

ve

yazlabilir. u ve y fonksiyonlar trevi

alnabilir fonksiyonlar olduuna gre

iin

olup

yazlabilir. Burada

ve

dr. Buna gre,

dir.

ile birlikte sfr olan sonsuz kk bir byklktr.

Yani,

dr. Bylece

veya dier bir gsterimle

yazlabilir. Bu kurala zincir kural denir.

10.2.5 Ters Fonksiyon Trevi

ise

ters fonksiyonunun trevi

dir.

spat :

bantsndan yararlanlarak

bulunur.

10.2.6 Trigonometrik Fonksiyonlarn Trevleri (I)

y = cos x Fonksiyonun Trevi
ise

dir.

spat :

bantsndan

bulunur. Yani

ise

dir.

10.2.7 Trigonometrik Fonksiyonlarn Trevleri (II)

y = tan x Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

spat :

olarak yazlrsa blmn trevinden,

veya

olduundan,

yazlabilir.

10.2.8 Ters Trigonometrik Fonksiyonlarn Trevleri (I)

y = arcsin x Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

spat :
ise

yazlabilir. Buradan,

ve ters fonksiyonun trevinden; (

zira

dir.)

bulunur.

ve

yazlrsa

olduundan bulunan deerler yukardaki trev ifadesinde yerine

bulunur. Yani,

ise

dir.

10.2.9 Ters Trigonometrik Fonksiyonlarn Trevleri (II)

y = arccos x Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

spat :

ise

ve

dir. Ters fonksiyonun trevinden,

bulunur. (

nk

ve

olduundan bulunan deerler yukardaki trev ifadesinde yerine

yazlrsa

bulunur. Yani,

ise

dir.

10.2.10 Ters Trigonometrik Fonksiyonlarn Trevleri (III)

y = arctanx Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

spat :
ise

ve

dir. Ters fonksiyonun trevinden

bulunur.

) olduuna gre,

bulunur. O halde,

dir.

10

10.2.11 Logaritma Fonksiyonunun Trevi

y = logax Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

spat :

yazlabilir. Logaritmann zelliklerinden,

eitliin sa tarafn x ile arpp blersek,

ve buradan

denirse

iin

olup

olacandan;

olup

bulunur. Yani,

ise

dir.

y = ln x Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

11

spat :

in trev ifadesi olan

bulunur.

ifadesinde a = e konursa,

olduuna gre,

bulunur. O halde,

ise

dir.

10.2.12 stel Fonksiyonlarn Trevi

y = ax stel Fonksiyonunun Trevi

ise

dr.

spat :

ifadesinin her iki tarafnn logaritmasn alrsak,

bulunur. Bu ifadenin her iki tarafnn trevi alnrsa,

elde edilir.

ifadesi bu eitlikteki yerine yazlrsa,

bulunur.

10.2.13 Hiperbolik Fonksiyonlarn Trevleri (I)

y = shx Fonksiyonunun Trevi
ise

dir.

12

spat :

ifadesinin trevi alnrsa,

ise

bulunur. Yani,

dir.

10.2.14 Hiperbolik Fonksiyonlarn Trevleri (II)

y = chx Fonksiyonunun Trevi
ise

dir.

spat :

ifadesinin trevi alnrsa,

ise

bulunur. Yani,

dir.

10.2.15 Hiperbolik Fonksiyonlarn Trevleri (III)

y = thx Fonksiyonunun Trevi

ise

dir.

spat :

yazlabilir. Blmn trevinden,

bulunur. Buna gre,

ise

dir.

13

10.3 Baz Elemanter Fonksiyonlarn Trev Tablosu

Buraya kadar incelediimiz trev ifadeleri yardmyla zel fonksiyonlarn trevlerini bir tablo halinde
verebiliriz. Aada verilen tablodaki ifadelerde unun xe bal ve trevi alnabilir bir fonksiyon olduu
kabul edilmitir. u = x halinde u' = 1 olaca aktr. Blm sonundaki sorularn zm iin aadaki
tablo bilgileri yeterli olacaktr.

y'

u'

a.u'

un

nun-1 u'

eu

eu. u'

au(a > 1, a
1)

au.lna.u'

logau(a > 1, a
1)

.logae.u'

sin u

cos u. u'

cos u

-sin u. u'

14

tan u
(1 + tan2 u). u' =

cotan u

. u' = sec2u. u'

-(1 + cotan2 u). u' =

cosec2u. u'

sh u

chu.u'

ch u

shu.u'

. u' = -

th u
(1 - th2 u). u' =

. u' = sech2u. u'

coth u
. u' = -cosech2u. u'

arcsin u

arccos u

arctan u

arccotan u

15

10.4 Kapal Fonksiyonlarn Trevi

f(x,y) = 0 denklemiyle belirtilen kapal fonksiyonlarda denklemin y = (x) eklinde ynin xe bal bir

ifadesi elde edilebiliyorsa trev ' (x) =

olarak bulunabilir. Ancak bu tr fonksiyonlarda ynin x
cinsinden ifadesini hesaplamak ou kez mmkn olmaz. Bu durumda ynin xin fonksiyonu olduu gz
nnde bulundurularak zincir kural uygulanp trev hesaplanr.

10.5 Ardk Trev ve Yksek Mertebeden Trevler

fonksiyonu

y'=f '(x)=

aralnda trevi alnabilir bir fonksiyon ise, bu fonksiyonun trevine yani

ifadesine f(x)in birinci mertebeden trevi denir.

Eer f '(x) = g(x) fonksiyonu da

aralnda trevi alnabilir bir fonksiyon ise buna yani, g(x)e
f(x) fonksiyonunun ikinci mertebeden trevi denir ve

y'', f ''(x),
sembollerden biri ile gsterilir. Benzer ekilde eer mevcutsa f(x)in (n)inci mertebeden trevi,

yn, f n(x),

sembollerinden biri ile gsterilir. Bu ifadedeki n(n

N)ye trevin mertebesi denir.

16

f (x) =

f '(x) =

f '' (x) =

f ''' (x) =
...

(n)

(x)

Bir Toplamn Yksek Mertebeden Trevi

u ve v ninci mertebeden xe bal trevi alnabilir iki fonksiyon ise,

(u + v)(n) = u(n) + v(n)

17