Wojna polsko-rosyjska 1792

Po bitwie pod Zielecami, Kociuszko wraz z ks. Jzefem odbie-

raj delad wojsk polskich z jecami, po pobiciu wojsk rosyj-
skich, obraz Wojciecha Kossaka

Jedziec 1 B KN

Korzystajc z zaangaowania Rosji w wojnie z Turcj i

Szwecj cz szlachty uchwalia podczas Sejmu Cztero-
letniego szereg reform zmierzajcych do naprawy ustroju
Rzeczypospolitej. Uchwalono powoanie 100 tysicznej
armii. Prusy w 1789 wzmocniy armi Rzeczypospolitej,
Piechota wojsk koronnych, 1794
sprzedajc 15 tysicy karabinw dla polskiej piechoty i
nieokrelon liczb karabinkw dla Kawalerii Narodowej
Gwne postacie koniktu oraz 11 136 karabinw, 2261 par pistoletw i 3927 szabel
Wojna polsko-rosyjska 1792 roku, zwana take woj- dla armii litewskiej[1] .
n w obronie Konstytucji 3 maja starcie wojsk Rze-
czypospolitej z wojskami rosyjskimi, wystpujcymi dla 29 marca 1790 zawarto sojusz zaczepno-odporny z Pru-
wsparcia konfederacji targowickiej w celu obalenia ustro- sami.
ju wprowadzonego przez konstytucj 3 maja 1791 roku. Uchwalajc Konstytucj 3 maja 1791 formalnie zrzuco-
no protektorat rosyjski i przywrcono niepodlego Rze-
czypospolitej. Wrogo nastawieni do reform magnaci, ze
Stanisawem Szczsnym Potockim i Ksawerym Branic-
1 Przyczyny kim na czele, udali si do Katarzyny II z ofert zor-
ganizowania konfederacji skierowanej przeciw krlowi i
Konstytucji 3 Maja.

1
2 2 SIY RZECZYPOSPOLITEJ

Rosyjscy kawalerzyci ks. Jzef Poniatowski

Tadeusz Kociuszko
Stanisaw August Poniatowski
2 Siy Rzeczypospolitej
9 stycznia 1792 Rosja zawara z Turcj pokj w Jassach,
wczeniej bo ju w 1790 uporaa si ze Szwecj. Moga
teraz bez obaw uderzy na Rzeczpospolit. Katarzyna II Reorganizacja i rozbudowa armii sza bardzo opornie.
potrzebowaa tylko pretekstu do interwencji w Rzeczy- Zadowolono si powoaniem pod bro 100 tys. ludzi, ale
pospolitej. 27 kwietnia 1792 w Petersburgu zawizano armia z trudem w chwili wybuchu wojny osigna stan
konfederacj targowick. okoo 70 tys. nie ostrzelanych rekrutw z czego na fron-
Sejm Czteroletni powierzy Stanisawowi Augustowi na- cie znalazo si tylko okoo 56 tys. Stosunek piechoty do
czelne dowdztwo nad armi i 29 maja zalimitowa swoje kawalerii wynosi 40 tys. do 30.tys, armie polskie posia-
obrady[2] . day 200 rnego kalibru armat. Czekano na nadejcie
 3

3 Siy Rosji

Katarzyna II Wielka rzucia do boju z Rzeczpospolit

97 tysiczn armi zaprawion w bojach z Turkami. Ro-
sjanie sformowali dwa korpusy interwencyjne:

biaoruski pod wodz gen. Michaia Kreczetnikowa

w sile 33 700 ludzi, uderzajcy w kierunku Litwy

modawski pod wodz gen. Michaia Kachowskie-

go w sile 64 000 ludzi (54 bataliony piechoty, 104
szwadrony jazdy, 13 pukw kozakw), operujcy
na Podolu i Woyniu.

Celem tych dwch formacji rosyjskich byo poczenie

si w Warszawie po uprzednim rozbiciu osobno polskiego
korpusu koronnego i korpusu litewskiego.

Michai Kreczetnikow 4 Przebieg dziaa wojennych

27 kwietnia 1792 w Petersburgu zawizano spisek, kt-
pruskiego korpusu posikowego, ktry wedug postano- ry 14 maja ujawni si jako konfederacja targowicka. 18
wie traktatu sojuszniczego mia wesprze armie Rze- maja Katarzyna II wydaa manifest, w ktrym oskaraa
czypospolitej w sile 18 tys. W wyniku zdrady sojuszni- Rzeczpospolit m.in. o:
ka pruskiego wsparcie to nigdy nie nastpio. Brakowao
dowiadczonych dowdcw pomimo i do kraju przybyli
sucy wczeniej w armiach zagranicznych tacy dowdcy utrudnianie wojskom rosyjskim pobytu na Ukrainie
jak ksi Jzef Poniatowski, Tadeusz Kociuszko oraz w czasie wojny z Turcj,
Jan Henryk Dbrowski przybyy ze suby w kawalerii
przeladowanie Rosjan,
saskiej.
Wodzem tej armii zosta mianowany krlewski bratanek przeladowanie prawosawnych,
mody ksi Jzef Poniatowski, majcy za sob su-
b w austriackiej armii cesarskiej podczas wojny z Tur- pogwacenie eksterytorialnoci rosyjskiej kaplicy w
cj. W tworzeniu armii pomagali mu generaowie: do- Warszawie,
wiadczony w wojnie o niepodlego Stanw Zjednoczo-
nych Ameryki Kociuszko, przyjaciel ze suby austriac- porozumiewanie si Rzeczypospolitej z Turcj, co
kiej Micha Wielhorski oraz Jzef Zajczek (nie znoszcy ujawni wysoko umiejscowiony we wadzach pol-
osobicie Poniatowskiego). Najwiksz warto w armii skich agent rosyjski (prawdopodobnie Joachim
polsko-litewskiej przedstawiaa piechota i artyleria, nato- Chreptowicz)[potrzebny przypis] ,
miast nowo utworzona formacja, Kawaleria Narodowa,
jak si miao okaza podczas tej kampanii, atwo ulegaa obraz majestatu Katarzyny II przez Sejm Cztero-
panice. letni.

Siy Rzeczypospolitej zostay przydzielone na 2 teatry

dziaa: Nie bya to wic deklaracja wypowiedzenia wojny, lecz
jedynie przywrcenia do porzdku niesfornego protekto-
ratu rosyjskiego. (Wypowiadajc wojn Rosjanie musie-
korpus koronny pod wodz ksicia Jzefa by po- liby, chcc nie chcc, potwierdzi niepodlego Rzeczy-
dzielony na 4 dywizje, w sile 52 tys. w tym 13 tys. pospolitej). Zaraz po tej deklaracji armie rosyjskie ude-
kawalerii i 39 tys. piechoty. rzyy na Polsk na dwa korpusy polskie - gen. Judyckiego
w rejonie Miska i gen. Poniatowskiego pod Bracawiem
korpus litewski pod wodz ksicia Ludwika Wir- (Tulczyn), z tym e armia rosyjska bya podzielona na
temberskiego, w sile 18 tys. ludzi w tym 7 tys. ka- kilka korpusw, ktrych zadaniem byo odcicie wojsk
walerii, 10 tys. piechoty i tysic artylerzystw. polskich.
4 7 BIBLIOGRAFIA

4.1 Walki na froncie litewskim niatowskiego miaa broni si pod Dorohuskiem, dywi-
zja Kociuszki pod Dubienk, a dywizja Wielhorskiego
Na Litwie po zdradzie pruskiego sojusznika i wspdzia- pod Siedliszczem. 18 lipca wojska rosyjskie Kachowskie-
ajcego z nim ksicia Ludwika Wirtemberskiego, armia go przekroczyy Bug i doszo do bitwy pod Dubienk.
litewska dowodzona odtd przez generaa Jzefa Judyc-
kiego zostaa pobita w bitwie pod Mirem 10 czerwca
1792. Po zmianie nieudolnego dowdcy 4 lipca 1792, 4.3 Koniec wojny
armia litewska poniosa kolejn porak w bitwie pod
Zelw. Dalsze wycofywanie si w kierunku Warszawy 24 lipca krl zoy swj akces do konfederacji targowic-
doprowadzio do zacitej obrony Brzecia oraz bitew w kiej i przedwczenie nakaza armii zoy bro. Na kl-
obronie przepraw na Bugu pod Grannem i Krzemieniem. sce wojsk polsko-litewskich zawaya w znacznym stop-
niu zdrada sojusznika pruskiego, ktry wbrew wczeniej-
szym zapewnieniom nie wspar dziaa polskich. Ostat-
4.2 Walki na froncie ukraiskim nim akordem tej wojny byo zwycistwo korpusu ksicia
Jzefa Poniatowskiego w bitwie pod Markuszowem 26
Na Ukrainie w nocy z 18 na 19 maja 1792 granic lipca.
przekroczyy cztery korpusy rosyjskie, gdzie korpusy Przegrana bya bezporedni przyczyn drugiego rozbio-
Wilhelma Derfeldena i Iwana Dunina miay absorbowa ru Polski.
wojska Poniatowskiego, a od pnocy zamkn je w okr-
eniu korpus Andrieja Lewanidowa oraz od poudnia kor-
pus Michaia Goleniszczewa-Kutuzowa.
5 Zobacz te
Ksi Poniatowski mia pocztkowo ok. 17 000 onie-
rzy, z czego wydzieli samodzielne brygady Tadeusza Ko-
ciuszki i Michaa Wielhorskiego. Doczy do niego p- Generaowie polscy wojny polsko-rosyjskiej 1792
niej Micha Lubomirski ze swoj dywizj liczc 4 500
Uczestnicy wojny polsko-rosyjskiej 1792
wojska i gen. Jzef Zajczek z 5 500 wojska. Dodatkowo
w Kamiecu Podolskim zostaa nie wykorzystana zaoga Kryzys bankowy w Polsce w 1793
liczca 3 374 onierzy, w tym dwa regimenty piechoty.
Poniatowski prbowa stawi czoa najedcy lecz kam-
pania szybko zamienia si w odwrt poczony z wie-
loma bojami opniajcymi postp Rosjan. Pocztkowo
6 Przypisy
wycofywano si na Lubar i Poonne, gdzie planowano
stoczy bitw w oparciu o zgromadzone zapasy i umoc- [1] Zbigniew Anusik, Rzeczpospolita wobec wojny wschod-
niej (1787-1792) i wojny szwedzko-rosyjskiej (1788-
nienia. Doszo do strat strony polskiej pod Ostropolem i
1790), w: Polska wobec wielkich koniktw w Europie
Sieniawk. Pod Lubarem Polacy wydostali si z okre-
nowoytnej, z dziejw dyplomacji i stosunkw midzyna-
nia dziki zrcznym manewrom Tadeusza Kociuszki, a rodowych w XV-XVII wieku, Krakw 2009, s. 158.
15 czerwca doszo do potyczki pod Boruszkowcami, skd
ruszono do obozu pod Poonnem. Tu okazao si, e zapa- [2] Zbigniew Anusik, Rzeczpospolita wobec wojny wschod-
sy s niewystarczajce, a fortykacje dalekie od ukocze- niej (1787-1792) i wojny szwedzko-rosyjskiej (1788-
nia i postanowiono cofa si dalej na Zasaw. W pocig za 1790), w: Polska wobec wielkich koniktw w Europie
wojskami polskimi ruszya dywizja gen. Herkulesa Mor- nowoytnej, z dziejw dyplomacji i stosunkw midzyna-
kowa wsparta Kozakami Orowa z zadaniem przegrodze- rodowych w XV-XVII wieku, Krakw 2009, s. 171-179.
nia drogi do Horynia. 18 czerwca doszo do bitwy pod
Zielecami, pierwszej wygranej z Rosjanami od czasw
Cudnowa i Poonki (nie liczc kilku potyczek z czasw 7 Bibliograa
konfederacji barskiej), w wyniku ktrej 22 czerwca dla
uczczenia zwycistwa krl Stanisaw August Poniatow-
ski ustanowi Order Virtuti Militari najwysze polskie Wolaski Adam, Wojna polsko-rosyjska 1792 r, Wy-
odznaczenie wojenne. dawnictwo Volumen, Warszawa 1996, ISBN 83-
85218-48-3
Po bitwie pod Zielecami nadal trwa odwrt si polskich
i prba zatrzymania si rosyjskich w oparciu o twierdz Derdej Piotr, Zielece Mir Dubienka 1792, Wy-
Ostrg speza na niczym wobec groby okrenia. Na- dawnictwo Bellona, Warszawa 2000, ISBN 83-11-
stpny planowany punkt oporu w Dubnie te zosta zanie- 09108-0
chany wobec pustek w magazynach. Poniatowski oczeki-
wa na posiki zgromadzone pod Kozienicami i postano- Andrzej Grabski i inni, Zarys dziejw wojskowoci
wiono broni si na linii Bugu - wbrew opinii Kociusz- polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa
ki podzielono polski korpus na trzy dywizje: dywizja Po- Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
 5

Antoni Juszczyski, Marian Krwawicz, Wypisy r-

dowe do historii polskiej sztuki wojennej. Polska sztu-
ka wojenna w latach 1764-1793. Zeszyt dziewi-
ty. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Warszawa 1957.

8 Linki zewntrzne
Wojsko Rzeczypospolitej w obronie Konstytucji 3
maja (Internet Archive)
Mikhail Vasil'evich Kakhovskii - opis kampanii
przeciw wojskom koronnym (ang.)
6 9 RDA, AUTORZY I LICENCJE TRECI I ZDJ

9 rda, autorzy i licencje treci i zdj

9.1 Tekst
Wojna polsko-rosyjska 1792 rdo: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojna_polsko-rosyjska_1792?oldid=47238563 Autorzy: Beno,
Rdrozd, Tawbot, Piotrus, P, Belissarius, Rklisowski, A., Joymaster, Siedlaro, Stv, Katafrakt, Mix321, Buldoer, YurikBot, Quintria, Od-
der, Erwin-Bot, Bansp, Gadka, Tomta1, Orczar, Tilia, Slimak, Lysy, Mathiasrex, MalarzBOT, Olmer, Zwiadowca21, Marszaek, Aha0,
Poznaniak, Galileo01, Litwin Gorliwy, Huka, Thijs!bot, Jrmo, Hiuppo, Prymonek, Boca Juniors, Birczanin, Andros64, CommonsDelinker,
Bugbot, Kerim44, Romuald Wrblewski, Masti, Michu1945, VolkovBot, TXiKiBoT, Poznaniak1975, MastiBot, Lilas, Louve, LA2-bot,
PixelBot, Wirgil, Beau.bot, Necho26, Leszek Jaczuk, Peter int, Luckas-bot, Vesten 123, AlohaBOT, Xqbot, Pawski, Rubinbot, Pawel112,
Jckowal, Kuba134, Diwas, J.Dygas, Dinamik-bot, Wichren, EmausBot, Courcelles, Bill william compton, Jakubtr, Dexbot, Rotlink, TarBot,
Pszczka, Addbot, Robert229 oraz Anonimowy: 33

9.2 Zdjcia
Plik:1st_Brigade_of_Kowno_of_Army_of_Grand_Duchy_of_Lithuania_in_1792.JPG rdo: https://upload.wikimedia.org/
wikipedia/commons/f/f8/1st_Brigade_of_Kowno_of_Army_of_Grand_Duchy_of_Lithuania_in_1792.JPG Licencja: Public domain
Autorzy: http://sarmata.livejournal.com/tag/%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%B0 Artysta:
Anonymous plate
Plik:After_the_Battle_of_Zielece_1792.PNG rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/After_the_Battle_of_
Ziele%C5%84ce_1792.PNG Licencja: Public domain Autorzy: http://artyzm.com/obraz.php?id=4682 Artysta: Wojciech Kossak
Plik:Flag_of_Russia.svg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Flag_of_Russia.svg Licencja: Public domain
Autorzy: . : (Blue - Pantone 286 C, Red - Pantone 485 C)
[1][2][3][4] Artysta: Zscout370
Plik:Great_Chory_of_the_Polish_Crown.jpg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/58/Great_Chor%C4%
85%C5%BCy_of_the_Polish_Crown.jpg Licencja: Public domain Autorzy: ? Artysta: ?
Plik:Herb_Rzeczypospolitej_Obojga_Narodow.svg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3b/Herb_
Rzeczypospolitej_Obojga_Narodow.svg Licencja: CC-BY-SA-3.0 Autorzy: Based on GFDL picture Herb Obojga Narodow.PNG
Artysta: Author: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem)
Plik:Information_icon4.svg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1d/Information_icon4.svg Licencja: Public do-
main Autorzy: modied versions from below, which were modies of http://www.kde-look.org/ Artysta: penubag (color adjustments)
Plik:Jablonski_kosciuszko.jpg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/31/Jablonski_kosciuszko.jpg Licencja: Pu-
blic domain Autorzy: http://artyzm.com/obraz.php?id=275 Artysta: Marcin Jaboski
Plik:Michai_Nikitycz_Kreczetnikow.PNG rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Michai%C5%82_
Nikitycz_Kreczetnikow.PNG Licencja: Public domain Autorzy: Ermitage Sankt Petersburg Artysta: Dymitr Lewicki
Plik:Pitschmann_Stanislaus_Augustus.jpg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/Pitschmann_Stanislaus_
Augustus.jpg Licencja: Public domain Autorzy: olharfeliz.typepad.com Artysta: Jzef Pitschmann
Plik:PolishRuswar1792.PNG rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f9/PolishRuswar1792.PNG Licencja: CC-
BY-SA-3.0 Autorzy: Map background based on layers of user:Halibutt. Data from Adam Wolaski, Wojna polsko-rosyjska 1792 r, Wy-
dawnictwo Volumen, Warszawa 1996, ISBN 83-85218-48-3, passim. Artysta: User:Mathiasrex Maciej Szczepaczyk
Plik:Polish_infantry_1794.PNG rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1f/Polish_infantry_1794.PNG Licen-
cja: Public domain Autorzy: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www.wbc.poznan.pl:11298 Artysta: Walery Eljasz-
Radzikowski
Plik:Prince_Joseph_Poniatowski_11.PNG rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/Prince_Joseph_
Poniatowski_11.PNG Licencja: CC BY-SA 3.0 Autorzy: Image taken by User:Mathiasrex Maciej Szczepaczyk Artysta: Jzef
Maria Grassi
Plik:Russian_troopers_1786-1796.JPG rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/df/Russian_troopers_1786-1796.
JPG Licencja: Public domain Autorzy: http://digitalgallery.nypl.org/nypldigital/dgkeysearchdetail.cfm?trg=1&strucID=280883&
imageID=439176&parent_id=280600&word=&snum=&s=&notword=&d=&c=&f=&sScope=&sLevel=&sLabel=&total=26&num=
24&imgs=12&pNum=&pos=26# Artysta: Anonymous plate
Plik:Wikisource-logo.svg rdo: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg Licencja: CC BY-SA 3.0
Autorzy: Rei-artur Artysta: Nicholas Moreau

9.3 Licencja zawartoci

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0