You are on page 1of 16

DE LA POLÍTICA

NACIONAL
DE EVALUACIÓN
EDUCATIVA EN MÉXICO
Recorrer, aprender y arribar Año 2. No. 6 / noviembre 2016-febrero 2017 www.inee.com.mx
Publicación cuatrimestral para contribuir al diálogo del Sistema Nacional de Evaluación Educativa

Evaluación y capacidades locales:


¿Es posible reconstruir el federalismo?

Desde el inee Experiencias internacionales


Teresa Bracho Servaas van der Berg, Sudáfrica
Francisco Miranda David Berliner, Estados Unidos
Margarita Zorrilla Alejandra Meraz, Brasil
Harvey Sánchez Restrepo, Ecuador
Emilio Tenti Fanfani, Argentina

Perspectivas nacionales
Lorenzo Gómez-Morin Fuentes
Carlos Jonathan Molina
Mauricio Reyes
Maura Rubio Almonacid

Reporte especial: Escuelas multigrado


La construcción local de una política de evaluación federal
Atención a la diversidad: Diego Juárez Bolaños
Educados en la naturaleza, una experiencia en la sierra Con infografía y textos en zapoteco,
veracruzana: Jay Griffiths maya, mixteco, otomí y totonaca.
Infografía
y reporte
especial
en lenguas indígenas

Nu vachi tiñu cha cuu chi cuenda


cha sanihin tiñu chi ñivi cha
sanahan chi ñivi cha sacuaha iin
sicuela cha cuu chi: Vatiñu chi
tuhun cha cahan ñivi ñuun
Mixteco

Ra gaseta nge Han ja ꞌne Hapu̱


tsꞌo̱nyó̱n ꞌyomfëni yo̱ Xa̱ndbate wa
ra Ha̱imꞌbonda̱: Nꞌda ra xe̱ki gepu̱
i ma nange nꞌda ran
Otomí Pikil ju’un’ tio’olal Política
Nacional ti’ Evaluación Educativa
way tu Noj lu’umil México
Maya

Pikil ju’un’ tio’olal Política


Nacional ti’ Evaluación Educativa
way tu Noj lu’umil México
Zapoteco Tala’tzo’ni’ tu la’tzintecan chi
naentaxtu taelhtahua’a’ chi
naxlilaca’alha’ lichiquitahuilhni’

Totonaca
98
TOTONACA

PUMAKGPUNTUMÍN GACETA, IXLI´AKGCHAXAN. LICHIWÍN PUMASÍN


MAKGTLAWAN MAKGATSOKGNA

Xa´ jín pum makgpuntumi puxum. Ixs-


Xalistakayawan nak Ju´u nalichiwinana´ lata kilakaminchí
tajat sekgna katuwa kalimanikan la staku
chatum xinula makgatsokgna wani-
katuxawat: akgtum kan Jay Griffiths nak I, ja´e wi nak
chu talhtaman, ja´e chuna kuwaikán, ak-
gtum lanka lipaxkit ixla kin tsékan tiyat. “
litsakgsan tamasín nak kachikin Papantla, pulatamán Vera-
lata katuwa anankgó lhuwa kgalhí ix” chu-
cruz, ju´u masimaka ixtakatsinkan li-
kasipijní kpulatamán tutunaku, chixkutlawanítancha lanka na wan Salomón Bazbaz Lapidus ti Xtaxk-
veracruzana1 pumapakgsín wanikan unesco, gakget Makgkaxtlawan.
chuna chi pumakgpuntumín Gaceta Nakxitat tastirín tawila ixtalakgtsokgni
malhuwima chu ma´akgpuntumima xanat machiwiní niku nakichán tastaka-
ixtamakgatsokgnikan putsananín yawan. Aktum lanka tiyía litlawakanít ix-
laki tlan nalhakgapaskán chu nalik- pakgen sekgna makgpuntumí ixtaskujut:
galhchiwinankán la ixtachixkuwit, kuchinanín, takgalhchiwinanín, lhtama-
xatalakpuwan pukgalhtawakga nanín, tantlinín, maninanín, tlawalakgxtu-
chu pumasín. Ja´e kilhtsukunít nak
nanin, tsapananín, ixwaknanín, nachuna
laklanka pukgalhtawakga xalak
makgpuntuminanín tachiwin chu lakgata-
akilhtutu pulatamán wanikan Italia,
yananín. Ja´e akgtum ixlakata waniputum
Inglesas, Hindúes, chu latá tipalhuwa
ixlistakayawankan matakuxtunanín lanka litastayawan (Tlawamanaw akgtum
Lanka tijía niti putlawanít).
Tasikunalan chichini´ wa´ama kilhta-
Jay Griffiths makú chu kaxmatwi tachiwín matlewekgla
jessicawoollard@davidhigham.co.uk ixtaskujut . Xa tijía tastakawan taskini lit-
lawat, la ixlakan tawan, lakgasut, lakgasut:
lata makgatunu saka min tujun chu tatamax-
tumi makgapitsin, “staklitayakgó takgalhchi-
wín chu litakilhputan.” lata akgatunu tachiwín

N
tliwekgtlawakgo ix (ixtasmanín). Lakgasu
ak ixli´akgkutuy kilhtamaku ,
litlawanat xa tijía kaxmata ixtachiwín laktsi-
ixli´akgkaw papa´, nak akgkitsis
yuna chu lakgkgolun, chuna wan Humberto
taman a’akgkukitsis kata (2015)
García García, stakayawana tutunaku.
kiwanika tlan nakmín lakamín nak , kachi-
Lílh aktsayán kata lukaxwalika xata-
kín Papapntla, Veracruz, tutukitsispuxam
lakpuwan tastakayawan chi xatalakgtsok-
limatlawanikán putláw lata ixlilakgamakat
gtawalin ixla kintujunkan, tatlaw. Lata tu
kachikín México. ixtlawama akgkáw kata
tawilana wakg kgalhí xatapuwa: xaxtakni
lata matsukikanít matliwekglhkán xatas-
istirikí waniputum kinkatuxawatkán, ix-
takayawanankan ni´ixlaluwanín.
pu´itat lata tu anankgó: staku waniputun
Lhuwa matakuxtunanin litutunakú tat-
ixminant lata latamanín. Kiwi tlan tayana
lawamana takgalhchiwín, estiró tatawiláy,
waniputun litaxtuy tlan nixlisputat ixpalak-
taskgoyú kantila. Lata xalaktsú kamán chu
ta limakgwan: istirilanit waniputun tapax-
xalakgkgolun, tlanía tlan tatakaxtayanít:
kit, likiilhtsukunit istiriki takgalhchiwín.
xalakchixkuwin starankga ixlhakgatkan,
Talhtsí waniputun : ixlitachanat akgtum
xalakchatín ixlakgatkan xanatlakgonit.
tapuwan ixlata tlan nakgantaxtuy.
Lata namá lakawanay ixlakatkan wanipu-
“Nitlan kitaxtuy wantu natlawaya
tun: xasakgakge waniputun xa lakku´an
nixaliwakg katsikan”chuna wan Domingo
tapuwan.
99
Tala’tzo’ni’ tu la’tzintecan chi naentaxtu taelhtahua’a’ chi naxlilaca’alha’ lichiquitahuilhni’

Francisco Velasco, wanti nalakgapasa, “wa Rabindranath Tagora chixkutlawalh San-


Limasinít xala nak ixli´akgtutu kata
namá xata´akglhuwit latamanin”. Ixtachi- tiniketan, ja´e pukgalhtawakga chi lilakga-
Kata Limasinít
wín liwanan waniputun tu “matliwekglhka- paskan lanka pukgalhtawakga Visva-Bha-
2009 423
nit” waniputun talakgaputsin xamakgan. rati, ju´u ixkalimaka la masikán xalak
2012 630
Liwakg xalitawakay wanacha namá pusi- Bretaña. Ju´u ixmasikan nak ixtampin ka-
kulan: Xatamakglhtin atuni pulataman, kiwín, nak katuxawat, chuna chi naliskala- 2015 785

akgtum litawakay kku´ani akit talakpalhin lana katuxawat. Xalakgmakan tachiwín, Fuente: cai, 2016
talakapastakgni. tatlakgní, tamasuy wakg listakayawan chu
Francisco Velasco mapakuwí lakatuy tamasín, ni kamanwa stakan .
niwi minancha: Ixpulakni chi ixmakni. Ja´e lata stalkatawanankan nak kaki- Kachikin xala nak ixli´akgtutu kata
Ixlistakni Tiyat makatsuní tapuwan ixlaka- wín tlanía matlanika, namá ixlitakgoken
Limasinít Stayawananin
ta nakaxmata pipinatlán lakpuwanan. limasinít Reggio Emelia, nemá xalak Italia
541 97
“Takatsín ju´u wi”, chuna wan maktsuksa lakapiksní kata 1945, chixkutlawakanit lata
Fuente: cai, 2016
ixnakú, chu skurut lakawán, tsina tatlaji ixlitikalanka pulatáman ixpalakata je´e li-
pitatliwekglhpara. (Taskini naputsaya nak takgoken tlan listakayawakan lantsú kamán
minpulakní, kana lhuwata takatsi wi nak chu xalaklanka kamanán, ju´u masikán
ki´akxakgakan, nak kimakankan chu nak la xatapaxkit kinkatuxawatkán, nachuna Tawán matakuxtunanín kawanikan
kinakujkan) kana ixlha nak kin katuxawa- xatamasúy latamat chu lata stakayawa- Arhuaco xalak Colombia, pi namá “lata-
tkan wi lanka liskgalala, nachuna nuku nankan. La ixlitakgoken limasinít Jiddu manin wantí mapakgsinankgó” “lakapas-
lanalitlawana latamat. Domingo makga- Krishnamurti, ja´e makgatsonkgna Hindú, kgó lata ixpulatáman katuxaway, nachuna
chakgxí ixtachiwin kgalhtuchokgo, sta- wa pi nimatlani la stakayawanamaka nak lakgapaskgó lata masputúy”. Namá ixlis-
lanka chu staranka. “Nak katuxawat wi ana ixkachikin, watama masimaka la tlajakan takayawankan matakuxtunanin Arhua-
niku natakgasa minlatamat”. tumín chu la chixkitlawakan mapakgsina- co tatakgasa lata xalipaxawaw latamat,
Ja´ e tastakayawán tlanía talipaw, nika nín, chuna chi tsukúlh masi la latamanin ju´u wi xalimapakgsin namakgtakgalhkan
manwa lakmaxtumana takatsín, pi chixkú tlan nakatsikgo, staknamakgkatsikgó. katuxawat.
tlawamaka nak ixpulatamankan mataku- Ja´e talakpuwan ta´akgpuntumilh nak Wa ja´e taskiní, xa tijía tlan tastaka-
xtunanin: Paxtanikgnimaka xalaktsú ma- pukgalhtawakga xalak kakiwín, lata tlan yawan ¿Tuku kilitlawatkan laki namá
takuxtunanin xa lakgmakgan . Ja´e tlanía stakayawankan: nak Devon chanit nak Sie- lakktsukaman tlan natakasini lata kalhikgó
matlanikán, tlanía stak limakgkatsi lhuwa rra Nevada, chu nak Bengala chanit nak ixtayatkan? Namá litutunakú tawán pi cha-
nakú, chuna chi lakgxtúm lakgowa ixta- Veracruz, lichiwinamaka pi la tlan masi- tunú, chatunú kgalhi ixminanat chuna chi
puwan latamanin chu katuxawat. Nika- kan taskini nalilakpuwana chu nalimak- ixlitastakayawat: pi la akgtum tallhtsi, ixli-
manwa tlan li´akgchiwinankán la ixtamak- gkatsiya. Nikamanwa matakuxtunanin takatsit tuku ixtalhtsi chuna chi ixlitamak-
gtakgalhat katuxawat, pi ixlikana ixtapalít kapakgtanukani takatsi je´e tastakayawan: gtakgalhat. Maxcchuna lakgchan, nachuna
ixpalakata tlan nalatamaya. Nikamanwa laklanka pulatamanin akxtak- tawan xalakgskalalin makgalhtawakgena-
Lata namá liminkanít tunu, ni ixlakán genankgonit, pi nachuna chatum chixkú nin luwanan, pi akgtsukawasa
matakuxtunanin makgán kgalhí ix- wanti makgalhimpunkanít, ma´akglhuwi- Lata ixtakatsín litutunaku, laknatset-
kilhtsukut. Ixkilhtsukut makgán kata, kanít, chu xatakalimaxkgen masinikanít. ni namá laktsukaman kamakamaxkikan

Ixkatakan limasinít xala nak ixli´akgtutu kata


Lakchatín Lakchixkiwín
6 to 12 kata 13 to 17 kata 18 to 59 kata 6 to 12 kata 13 to 17 kata 18 to 59 kata 60 o kata
Makgamakgtayananín 54 60 76 59 34 34 17
Nak katuwanín 5 36 43 2 37 51 66
Fuente: cai, 2016
100
TOTONACA

talipuwan, nimatakgachakgxin chu ta´ak-


Nak masikan ixtakatsinkan litutu- gatuy, ja´e xaliwakg chuna chi takgaskan Xtaxkgakget Makkgaxtlawana ta-
naku, lata tlawalakxtukan takastin pakgtanuni stakayawanani, Juan
xalakkana takatsín lata ixlitikalanka. Lata
malulukgla akgtun pulataman: Ju´u Tiburcio: maxanatlina tachiwin, lh-
tlan nakaxmata ixtaxkgakget ixtachiwin,
wi Kantiyan (Tawalana Napuxkun tamana, chu lakgaxtokgona. Nak
wan lakgasiyu: “wanti kmasiya wa kilata- ixtatsokgni Xlatamat Jun, kapsna-
lakgkgplun) Ixchik Ixlatamat Pa-
namak, Pulhtaman Litutunaku, matkan chu takanajla”. ttlawanit Xtaxkgakget Makkgaxt-
Pumánin, Kxputlawamakglhkax- Nilhuwa wi lata tamasín ixla takanajlan, lawana, nak akgkitsis taman a’ak-
tukan ta’akgspuntsalín, Ixchikán manwa ixlakan Mamos xakak Tairona, nak gkukitsis kata (2015) makamaxkika
Tlakgnanín, Pumastakayawanta- tatlaja wanikan Ostana, nak Italia
Sierra Nevada nak Colombia.Namá ixpula-
chiwin, Kuchinánin, Listakayawan ixpalakata limakgatsokgnan ixtachi-
tamankan kogi, arhuaco, wiwa chu kankua-
Púxwakni Xlamakgspuxtu, Pulak- win matakuxtunanin. Nachuna Mar-
mo, ixkilhtsukutkan name Tairona, namá tha Soledad Gómez Atzin lilakgapas-
gkaxtlawakantawá, Pulakgatayan,
Pumakgpuntumin, Pumakgpuntu- chi Mamos laktsuku tsuku kastakayawakan. ka pi tlan napalakataya ixtlawananin
minliúkxilhtin, Katuxawat, chu Ixpu- Namá tuku aktsuku ankan makxtakgkan tawa lata ixtikalanka pulataman,
lakgtawakgakan tantlinin, nachuna nak lhuku, ni akxilha ixtaxkaget kakilhta- matliwekgli pumapakgsin wanti lak-
akgtati pulakgtawakga ixla kgosnín. gaya nakatachiwinan amakgapitsi
maku, nachuna ixtaxkgakget papa´. Nasini-
pulataman. Wanti limasinit wi Víc-
kan tachiwín, takilhtli, nachuna masinikan
tor García Castaño, wa ixla kgosni,
xamakgan lata tlawakan talakgachixkuwit, stakayawana, matliwekgni mapakg-
akgnajatsa kata ju´u latamat. sina ixpalakata tu tlawanitancha
ixminatkan, wanti chipapaxtokga wi Akalistalh, tsukulh talakpuwam: akg- chu akpuxkuni wanikan taskujut
stakuwan. Ja´e takatsín ixla minat, snun najatsa kata xakapukswa kakilhtawmaku, Ixtijia tlan latamat, nemá lakgxtum
litaskujmaka lanka pukgalhtawakga
Talipaw, nachuna chi waniputin ixtukuwi- likgalhtawakgamaka talaktsokgtawilan
xalak Mexico, chu tsumat wanikan
ni “tutunaku”, akgtutu naku. Chune ixlakan nak chiwix, kakiwín, nak chuchut chu nak
Zaira Simbrón Vázquez, kgalhi ak-
tawan: lakaskina akgtutu naku, laki tlan Lanka kakiwín; kaxmatnikan lanka tsé: gtujun kata lata pakgtanuma nak
natakgasa kiminatkan, chuna tlan namak- chuna chi limakgastaknamaka, liskgalala- pulhtamanan, makglakgonitancha
gamalhtinana chu tlan namapakglhaya maka lata tlan latamat, tlan natasiyu tlan takgalhchiwin xa´alakatunu pulata-
nak Lanka pulataman ju´u namakku´an. talakpuwan nak katuxawat. Ja´e waniputun man.
Ixtachiwin litutunaku tlania tlan mapak- tlan ta´uxlakachan xattlan latamat. Lata
glhakan: nak kintachiwinkan “tlania tlan makgaxkgakganat minat nak kapukswa.
xanatwalha” tawan. Namá waniputun tlan nalilakawanana, tlan
García García katsilh pi ixminat wa nalimamixnana latamat. nak lanklanka pusikulan, ixlakan limapakg-
lata tlan masikan takatsín. Wan pi nak ix- Namá liarhuaco takatsilh pi ixkamakgl- sinankgolh pi nikachiwinanka ixlamataku-
pukgakgtawakga wi nak tastakayawan xali htimaka ixpulatamatkan, ixpalakata namá xtuna, nikalakgachixkuwinanka ixlakata pi
tutunaku, wa lakgkgolun maninikgonit lata luwanín ixka´akgskawama, chuna chi ta- namá ixlha xatipatu, nachuna kalakgachi-
lakgachixkuwinankan, lata lhtamanankan, makgatsankgalh ixtiyatkan. Chuna chi ta- walika laktsukaman nak chiki. Ja´e luwa-
nachuna lata kuchunkan. Ixla kgalhtawak- lakpuwa pi ixlitapalhit lata stakayawanank- nin ixkgawanikgó laktsukaman ixpalakata
ga nak Lanka pukgalhtawakga, nachuna gó. Nakatsikgó lata tlan kgalhikan pustan, maklakaskinkgó ixtachiwinkan (ixkamata-
ti kgalhtawakga atsina xatalhman, chuna lata stanankan, tamawankanankan. Chu- jikan lakgtum tumin lata akgtun tachiwín,
chi wanika kamakgamakgtayana nak ju´u na chi nak kata 1915, nemá liarhuaco lata puxamakaw kata) nitu kamasinika lata
putaskujut, ju´u lilakpuwankan lata staka- tamakgskilh ixpuxkukan pi kakalimak- ixtapuwankan liarhuaco. Chuna chi nak
yawanankan. Lakatsiyan, itat talipuwan gtaya makgalhtawakganin laki tlan naka- kata 1982 putlakgalenkgolh ja´e luwanin:
chi itat tlania tlan tamakgkatsi. “kit wan- masinikan lata nakgatsokgnankan, tlan katlakaxtuka ana niku ixtawilanalh, tantas-
tu katsinini nak Lanka pukgalhtawakga chiwinankan ixtachiwín lhuwan, chu tlan kaka takilhtlit, tatatantlilh, taskgolhilh, laki
tsina nikmatlanini” “Lata tlan ktastunicha kgalhputlakganankan. namá luwanin nila talhtatalh. Akxní ta´alh
nak pukgalhtawakga ni makku´an ju´u, Namá puxkú, nitlan katsi, kamalakga- ja´e luwanin, namá li´arhuaco tamatsukilh
lhuwa wantu ktlawanita ju´u”. Lichiwinan chinih luwanin wanti stakayawanankgo xalimapakgsin xalistakayawan.
101
Tala’tzo’ni’ tu la’tzintecan chi naentaxtu taelhtahua’a’ chi naxlilaca’alha’ lichiquitahuilhni’

¿Tuku natakgasa nalilakpuwana ta- de Devon nak Reino Unido. Akxní kilalh Kaxmata. Kkatsi. Lakgachixkuwi.
masín? Ixlikana lhuwa max. nak akgkitsis klakgapaslhi Martin Shaw, lata skuja. . Akít Ixlitliwekge talapaxkin wi ju´u, nimat-
taman a’aktujun kata (2007) namá li´ar- tlan xiklakpuwa, nak lakgayawa Shaw ixlha lanikgpnít lata wi latamat: nika manwa
huaco, tatlawalh ixpumasuykan ixlama- pumapaksin ixla tamasin. Ixlha lilakgapas- xanatlanit xamakgan latamat, ja´e taski-
takuxtunanin, ju´u masikan likgalhputlak- kan ma´ampumtumina takatsín, akít xik ni nixlakgsputli, ixtasiyulh nak ixkatu-
gen, nachuna lata tlan lkgalhtawakgakan. lilakgapaslhi xaskgalala ma´ampumtumi- xawat latamananin. Namá laktsukan tla-
Ixlakan maklakaskinkgó pu´akchiwin chu- na takatsín ixpalakata likuchinan tachiwin nía tlan paxkinankgó. “Namá latapaxkit
na chi tachiwinankgó xalak makgat, wanti Namá xamakgan tachiwin snun stayanka, staklakawanít” chuna wan Shaw. “ ixlikana
tapalakataya limapakgsin. Tamaklakaskin la lichukun”. Nak ixpulatamanin mataku- watalakaskin laktsukaman, tapaxkít, nita-
ixtachiwinkan, ixtamasuykan, ixtalakga- xtunanin lakgachixkuwikan xalakgmakan lakgkatsa. Ja´e lata stakayawanankam tla-
chixkuwitkan,ixtakanajla, ixtatlakgni chu tachiwin: lata lilakpuwankan pulakga- nia taskini, chuna chi nolhparkan
ixlimapakgsin. Ixtakatsinkan lakgkgolun chixkuwin, lata takaxkan, lata paxkikan Chuna chi, nak Sierra Nevada, titax-
tlania taskini, nak katuxawat, kakiwín, chu latamat, tlania tlan litamakgkatsi. “ tulh akgkukitsis s kata lata tasiyulh nitlan
nak puxkga ana masikan takatsín. ”Ixla lichiwinan ixtasmaminkan Gaé- latamat, xakapukswa, milh kilhtamaku,
Ixtakatsinkan matakuxtunanin lakgx- lica, ju´u lata lichiwinankan tamasuy li- chatum kawasa Matakuxtuna amaka ma-
tum kamasinimaka luwanin, likuchumaka lakgapaskan “ ixmakchixix spitu” ju´u sinikan lata takuta chichini´. Ja´e ixla
tuwan wantu tayana nak ixkilhtun puxka chi waniputun pi lata latamat mat taskini lakpuwan, nituwanpitun tlan kaskgolh,
Amazonas, ja´e kalipawankan; ixlikana nalimaksastin xalak Makgan tachiwin. ama akgmamixiy wantu anán. Lata nak
namá kawanikan mamos arhuacos, takgal- Chuna chi mat lata tlan xaliwakg natawila ixtapuwan, nitu wanputun pi tlanía tlanka,
hi ta´akgatuy ixpalakata lhuwa tuwan naj- tamakxtkun. “Ka´axila laktsukaman kama- kapukswa nawan. Lata xamasuy nat-
tu, najtakgali, chuna chi najlay takgaskan, sininít luwanan” ixlakan nitamakgatsankga lawakan, lakgasuy aktsunawan ixpalakata
lakgsputli xatakatsín ja´e tuwan. tapuwan chuna wan Shaw, “ ixlakan ta- nak pulataman tlania tlanka; natasi ixkan-
Nak kachikin Papantla, Mexico, Lapi- makgatsankga talilakpuwan. Akxní naka- taxtut. Tlania tlan natapalí. Xata´akgasipat
dus lipaxawan, matliwekglha Xtaxkgakget masinikan tlan natalilakpuwan xatlan chi xataxkgakget talakawan. Ja´e talakúwan
Makkgaxtlawana ixpalakata chixkutlawa- tastakayawan. tachixkuwi nak latamar: ixtaxkgakget Tiyat
nitancha lanka pumapakgsin wanikan “Nachuna wan”, kawaniya “ tuku ka- nachuna xatakanajlha.
unesco, ixlakata ja´e pumasuy tlania tlan takatsinilh laktsulan wantu taskini” ixla
chuna chi lilakgapaskanit lata ixlitikalanka kgalhtinalh “tlan limapakgsin” akit lilitsilh, 1
Ja´e tamakatsinin ixla, kachikin Papant-
pulatamat. Maxanatlikani ananiku wi xa- makgas kaks kilhwa. la, Veracruz
tatsokgni xatachixkuwit. “Taskiní Talipaw nawanatií. Akít mat-
likgalhchiwinan tastakayawan Fran- lani wantu tastakayawan namakku´an, tlan Ju´u tlan nalikgalhtawakgaya namá pu-
masúy Xtaxkgakget Makkgaxtlawana:
cisco Velasco, maklakaskin lanklanka ta- nalimakgkatsiya kintsekan Tiyat: chuna
https://goo.gl/xt1YL2
puwan: “Ja´e nikamanwa ixla matakuxtu- chi tlan latamanin nataxtuyacha, natakga-
https://goo.gl/wHLJOx
nanin, ja´ é xaliputum” . “Ixpalakata akinin sa ixtaxkgakget nak ixtakatsín tasmanin,
kilikatsitkan tuku minitaw tlawaya ju´u natasiyu litakaman. Kalikatsitít pi wixinan
Tlan ju´u natilíkgalhtawakgaya Jay Gri-
nak katuxawat” chuna wan stakayawana ninawanatít skgalala tachiwin, papa´ niki- ffits: http://www.jaygriffiths.com/
García García, “Ixpalakata pi wakg akina- titakutlhi. Kalikatsitít pi´akinán lakgxtum
nin kgalhiya kinputaykan ju´u, taskini na- talanitaw katuxawatm kgalhi ixkilhtamaku Ja´e tamakgatsokgni kilhtiyaká  wantu
xapúlh ma´akgpuntumikanit: Scooled
takgasa chu namapakglhaya kiminatkan naxkgakga, nak kilakgastapukan tasiyu. in nature, Aeon Essays: https://goo.gl/
laki tlan namakgxkgakganat chu tlan nali- Namá liskgalala talakapiksa laktsuka- AQA9pc

pakgalhtinana. Xa´ixtakni tapuwan, xatlan man, chuna limin: nituwa malakastakkan,


tastakayawan tasiyu nak kilatamatkan: ta- tlan chiwinankan lata chiwinán spitu chu
paxawan, tamakgalhan chu tlan tatlawan. lhkuyat.
Lata ixtalakpuwan Rabindranath Ta-
gore tatalakxtumi ixla Shumacher Collega
MAYA
Ti' le 43 665 najil yáax

BA'AX CU ka'ansaj much' kuchil cu ac-


ta'antik u 44% ti tu la'acal u

PA'TAAL YETEL
lu'umil Méexico.

U PAY BA'TEELI
Cu dzik táanlaj ti Kaajo'ob
náach ti le noj cajtalilo'obó.
Lelo'oba' chak'an, mase-
TI' U NAJIL hualo'ob yetel molayo'ob.
U woobilo'obe' tumen jun-
KA'ANSAJ túul kaambesaje' cu táanlik
jump'eel wa' ya'abach much'
MUCH' KUCHI kambalo'ob.

MÉEXICO1 Ba'axo'ob Ja'abil xok 2013-2014.


1

5
Tula'acal molayi ka'ansaje'
much' kuchil, chak'an yetel
Conafe dzik u beelil
4 33.1% ti chak'an najil
ya'ax ka'ansaj much' kuchil

35.4% ti le chak'an najil ya'ax


• 11 217 Nail Kaansaj káansaj kaaj ta'anlike' much' kuchil
• 113 982 Kaambalo'ob

Noh lu'mo'ob yetel ya'ab kaambalo'ob (cu bukik 32.5%


ti' u dziibi)
• Chiapas: 25 253 14.8% ti chak'an najil yáax
• Veracruz: 11 896 ka'ansaj ayik'al ta'anlike' much'
• Tu noh kaajil Méexicoe' mina'an molayi najil ka'ansaj kuchil

Bix anik u molayi ka'ansaj much' kuchil Bix anik le chak'an najil ya'ax
ka'ansaj much' kuchil

U kahal U kahal
• 94% u kahal ka'axil kaajo'ob • 88.8% u kahalo'ob ich ka'axikaa-
• 56.2% u kahal ti' otzil kaajo'ob jo'ob
• 35.8% u kahal ti' sen otzil kaajo'ob • 74.2% u kahalo'ob ich yetel ich
ya'ab otzili
Ma'axo'ob le ah kaambalo'obo'
• 3.2% yan palalti'óob jela'an u pajtalil U much' miatsil ma'ak
• 3.2% u dziibbile' cu e'sik palal k'abet jump'eel jela'an kaansaj • 23% yan kaambalo'ob ma' siij-
nalo'ob méexicoi' u yaábilo'obe'
siijnalo'ob Estados Unidos
• 6% 6% u dziibmo'ob
Tu'ux u tal: inee (2015). Panorama Educativo de México
2014. Indicadores del Sistema Educativo Nacional. Educa- m'asehua'al paala'
ción básica y media superior. México: INEE.
1
70.9%
46.9% Noh
lu'umóob
64.1% 63% 60.9%

ti le chak'an najil yaax

SAN LUIS POTOSÍ


yetel u
kaansaj, much' kuchil ya'abil:

ZACATECAS
DURANGO
CHIAPAS
2 14.8% ti yáax cúchil
kambal ayik'ale' ti' Méexicoe'

3
much' kuchil
66.5% najil ya'ax
Noh 37.8% kaansaj masehua'le much'
lu'umo'ob Morelos 33.5% kuchil
yetel u Chihuahua
ya'abil: • 272 203 kaambalo'obe' cu bino'ob ti' le cuchi-
lo'oba'
• It 17 noh lu'umo'obe', 50% wa'tu ya'abi-
lo'obe' much' kuchil
Noh ZACATECAS 52%
lu'umo'ob
yetel u DURANGO 50% Noh
ya'abil:
DURANGO 87%
CHIAPAS 48.5% lu'umo'ob
yetel u QUINTANA ROO 83.6%
ya'abil:
Noh CAMPECHE 82.4%
lu'umo'ob ZACATECAS 54.1%
yetel u DURANGO 51.3%
ya'abil:
CHIAPAS 50.1% Bix anik u najil kaansaj
masehualo'ob much' kuchil
Noh U kahal
Lu'umo'ob
cu ma'an- MORELOS • 57% u kahalo'obe ti' otzil kaajo'ob
sico'ob le 37.8% • 40.2% u kahalo'obe' ti jach sen otzil kaajo'ob
buca'aj CHIHUAHUA
alá'an 33.2%
ti'o'ob
U masehua'al t'anil
• 92.2% le ajkaansajo'obo' cu t'ano'ob je'bix
cu t'ano'ob le cajnálilo'obo'
Bix much'lico'ob le • 90.6% cheen cu xokik u t'an le kaajo'
kambalo'obo' • 90% che'en cu dziib
• 23.4% yan palaalal u dziib-
mo'ob yetel jejela'as pajtalí
• 11% yan ti'ob kambalo'ol Máaxoob le ajkaambalo'obo'
k'abéet jumpe'eel jela'an
• 15% le cuchil ka'ansajo' yan palal jela'an u pajtalil
Ka'ansaj
• 14% le cuchilo'oba' cu dziibtik palal k'aabet jump'eel jela'an ka'ansaj
t'io'ob

Le tz'aa t'ana' chimpolta'an tumen much' tz'aat'an yetel u


tz'aa muk'il miatsil máak tial p'iso'ol (uifce-inee).
MIXTECO
Tandɨhɨ maa tsa uvi xico uñi mil iñu cientu
CUHVA NYEHE uñi xico uhun escuela ra nyihi tsa tahan

TYIÑU CUENDA
tahan can cuví can 44% tsa tandɨhɨ maa
can cuenda maa ñuhu Ñucoohyo.

TANDƗHƗ MAA Iyó can cuandɨɨ maa ñuu nyihi cayucu

CUHVA IYÓ
cañi xaan nu cuvi ñucoohyo. Incahnu ñi
iyó can, cuenda nyɨvɨ ñuu. Nacoto cuhva

TAHAN TAHAN
iyó can tyin tahan tahan ra jacuaha can
yɨhɨ ndaha ra nda uvi a uñi taahan cuhva

ESCUELA ÑUHU yucu ra nyihi naha ra.

ÑUCOOHYO1 Cuenda cuiya.2013-2014


1

5
Tandɨhɨ maa curso iyo ñuu
cuaha xaan can, cuenda
nyɨvɨ ñuu cuvi can tan maa ñi
tsa cuvi Conafe tsaha can
4 33.1% cuvi cuhva
iyó escuela jaha ra
ndaca ñaha

• Utsi iin mil uvi ciento tsahun uvi cuvi escuela


35.4% cuvi tandɨhɨ
• Iin cientu utsi uñi mil ɨɨn cientu cumi xico uvi escuela tsa jatyinyee ra
ra cahvi ndaca ñaha

Ñuu nu cuaha ca ra cahvi naha ra (quita maa


32.5% cuvi can)
• Chiapas: oco uhun mil uvi cientu uvi xico utsi uñi 14.8% cuvi tsa cuaha
• Veracruz: utsi iin mil una cientu cumi xico tsahun iin escuela tsa tyahvi iyó
• Maa ñuu ñucoohyo nduve escuela cuenda ñuu iyo

Cuhva iyo tsa cuaha xaan curso Cuhva iyó tandɨhɨ maa
tsaha ra naha cuenda ñuu escuela vityin
Nu iyo can
• 94% iyo can nu cuvi ñuu nyihi Nu iyo can tacan
• 56.2% iyo can nu cuvi ñuu ndaahvi xaan • 88.8% cuvi can iyo inga ca ñuu
• 35.8% iyo can nda nu yaha xaan ndaahvi ñuu • 74.2% cuvi can iyo tandɨhɨ maa ñuu
ndaahvi xaan
Nacaa yucu ra nyihi cahvi naha ra
• 3.2% cuvi nu yɨhɨ ra nyihi tsa iyo pehe Tandɨhɨ maa cuhva iyó ñuu
• 3.2% quita ra nyihi tsa yaha xaan cuñi tsi cutuhva • 23% cuvi escuela nu iyó ra cahvi tsa
ñavin ñuu can cacu ra naha — cuaha
ra naha cuvi ñuu yanqui—

Fuente: inee (2015). Panorama Educativo de México 2014. • 6% can nyaá sɨvɨ tsa nyihi ñuu
Indicadores del Sistema Educativo Nacional. Educación bási-
ca y media superior. México: inee.
46.9%
1
70.9%
64.1% 63% 60.9%
escuela ra nyihi tahan tahan Ñuu nu
cuhva iyó can cuenda ra cuaha ca

SAN LUIS POTOSÍ


escuela
ndaca ñaha tsa nanɨɨ cahnu can iyó:
maa

ZACATECAS
DURANGO
CHIAPAS
2 14.8% escuela ra nyihi
nu tyahvi ñucoohyo tahan
tahan cuhva iyó can

Ñuu nu
cuaha ca
escuela
can iyó:
37.8%
Morelos
33.5%
Chihuahua
3 66.5% escuela ra nyihi
nu iyó nyɨvɨ ñuu tsa tahan
tahan cuhva iyó can
• Quita uvi cientu uñi xico utsi uvi mil uvi cientu
uñi ra nyɨhɨ cahvi escuela ihya
• Tsahun uvi taahan ñuu, 50% escuela ra nyi-
hi nu iyó nyɨvɨ ñuu tsa cuaha ca tahan tahan
Ñuu nu ZACATECAS 52% cuhva iyo
cuaha ca
escuela DURANGO 50%
can iyó: CHIAPAS 48.5% Tan ñuu DURANGO 87%
nu cuaha
ca can iyó QUINTANA ROO 83.6%
Ñuu nu ZACATECAS 54.1% cuvi:
cuaha ca
CAMPECHE 82.4%
escuela DURANGO 51.3%
can iyó:
CHIAPAS 50.1% Cuhva iyó escuela ra nyihi naha
ra nu iyó nyɨvɨ ñuu vityin

Ñuu tsa Nu iyo can


yaha ca MORELOS 37.8% • 57% iyo nu ndaahvi xaan nyɨvɨ
cuaha • 40.2% cuvi can iyó ñuu nu ndaahvi xaan
cuhva iyo CHIHUAHUA 33.2%

Cuhva yuhu natuhun nyɨvɨ


Cuhva yucú ra • 92.2% cuví ra tsa jacuaha tsihin yuhu
nyihi cahvi caahan ñuu can
• 90.6% ra naha tsito cahvi tsihin yuhu
• 23.4% iyó sɨvɨ tsa nyihi caahan ñuu can
tsa iyó pehe • 90% ra naha tyaa

• 11% nu iyó tsa nyihi tsa Cuhva yucu tahan tahan ra nyihi tsa cahvi
cuñi xaan tsi jacuaha • 15% escuela can tsicá ra nyihi iyo pehe
• 14% escuela can quita ra nyɨhɨ tsa cuñi xaan tsi jacuaha tsi ra naha

Nu tsaha cuenda ra jaha tyiñu nu nañi Unidad de Informacion y


Fomento de la Cultura de la Evaluación (uifce-inee)
106 OTOMÍ
Nu u̱ 43 665 yo̱n gunxa̱di

ꞋBE̱PU̱ DÍM PE̱FI ná mbu̱di nge tsi xó̱n gu yo̱


netsꞌinxa̱di i juaꞌa 44% ga̱ ná

ꞋNE ꞋBE̱ DA ꞋYO̱ TꞋU̱


ndoho ra ha̱imꞌbonda̱.

YO̱ N GUNXA̱ DI I
I o̱tꞌra ꞌbe̱fi bu̱ yatho yo̱ hnini nge
híngi ha̱m bu̱ ja yo̱ dähnini. Geꞌu̱

TSI XÓ̱ N GU YO̱


tꞌëmbi yo̱ gunxa̱diyämfo̱, híngi yä
nꞌda ra nde ꞌneꞌu̱ yó̱m mbe̱ti yo̱

NETSꞋINXA̱ DI WA
hnini. I fädi nge in jabu̱ ngehtho
nꞌdangu nꞌda u̱ yo̱ xa̱di i xa̱ndba a
yoho yo̱ netsꞌinxa̱di a̱ge ma nꞌda.

MꞋBONDA1̱ 1
Nu ja a ran xa̱ di nge ra je̱ya 2013-2014

5
Ga̱htho u̱ yo̱n xa̱di i jabu̱ ja yo̱
hnini xó̱n gu i tsi yo̱ netsꞌinxa̱di
u̱, yó̱ mbe̱ti ra tsꞌu̱tꞌabi ꞌne geꞌa
ra Conafe i ju̱rbi.
4 33.1% u̱ yo̱n
gunxa̱diyämfo̱ i tsi xó̱n gu yo̱
netsꞌinxa̱di



11 217 yo̱n gunxa̱di
113 982 yo̱ xa̱ditꞌu̱hni
35.4% u̱ yo̱n gunxa̱diyämfo̱
nge i juze̱he̱ yo̱ jäꞌi i tsi xó̱n gu yo̱
netsꞌinxa̱di
Yo̱n gu̱rbanguatꞌahnini nge mi tsꞌu̱ xó̱n gu ꞌbu̱hyo̱
xa̱ditꞌu̱hni (juaꞌa 32.5% bu̱ ja ran thuxäthuhu)

14.8% u̱ yo̱n gunxa̱diyämfo̱


• Chiapas: 25 253
• Veracruz: 11 896
• Nubu̱ ra dähnini Mꞌbonda̱ híngi ja yo̱n gunxa̱di nge yó̱ nge hínná mbe̱ti ra tsꞌu̱tꞌabi i tsi xó̱n
mbe̱ti ra hnini
gu yo̱ netsꞌinxa̱di
Hanja u̱ yo̱n xa̱di yó̱ mbe̱ti yo̱ hnini nge
i tsi xó̱n gu yo̱ netsꞌixa̱di
Hanja yo̱n gunxa̱diyämfo̱ nge i
Hapu̱ i ja tsi xó̱n gu yo̱ netsꞌinxa̱di yo̱ pa
• 94% i jabu̱ ja yo̱ tꞌu̱hnini jabu̱ya
• 56.2% i jabu̱ ja yo̱ hnini ëmme i hyoya thoho
• 35.8% i thim bu̱ ja yo̱ xe̱ki manꞌda ëmme i hyoya thoho Hapu̱ ja
• 88.8% i jabu̱ ja yo̱ tꞌu̱hnini
• 74.2% i jabu̱ ja yo̱ hnini manꞌda
Hanja u̱ yo̱ muntsꞌi nge yo̱ xa̱ditꞌu̱hni ëmme i hyoya thoho
• 3.2% u̱ yo̱ tꞌu̱hni nge yo̱ mbe̱di
• 3.2% i tsi yo̱ xa̱ditꞌu̱hni nge mahyoni da sa̱ndba nꞌda ꞌDahmaꞌdanꞌyo yó̱m ꞌbu̱i
ran xa̱di nge da sa̱ndba ze̱he̱
• 23% tienen estudiantes que no
nacieri tsi yo̱ xa̱ditꞌu̱hni nge hím
bi ꞌbu̱kua mꞌbonda̱ —mbe̱ ga̱ bám
Fuente: inee (2015). Panorama Educativo de México 2014. ꞌbu̱pu̱ Estados Unidos
Indicadores del Sistema Educativo Nacional. Educación bási-
ca y media superior. México: inee.
46.9%
1
70.9%
64.1% 63% 60.9%
107
u̱ yo̱n gunxa̱di ná mbu̱di yó̱ Yo̱n gu̱rba-
mbe̱ti ra tsꞌu̱tꞌabi nge xó̱n guatꞌähnini
Gaceta de la Política Nacional de Evaluación Educativa en México

SAN LUIS POTOSÍ


gu yo̱ netsꞌinxa̱di i tsi ga̱ ná nge mi tsꞌu̱
xó̱n gu i ja:
ndoho a ra ha̱imꞌbonda̱

ZACATECAS
DURANGO
CHIAPAS
2 14.8% u̱ yo̱n gunxa̱di
ná mbu̱di nge hínná mbe̱ti ra
tsꞌu̱tꞌabi wa Mꞌbonda̱ i tsi xó̱n

3 66.5% u̱ yo̱n gunxa̱di ná


gu yo̱ netsꞌi

Yo̱n gu̱rban- 37.8% mbu̱di nge i yä nꞌda ra nde nge


guatꞌahnini Morelos xó̱n gu yo̱ netsꞌinxa̱di i tsi
nge mi tsꞌu̱ 33.5%
xó̱n gu i ja: Chihuahua • 272 203 u̱ yo̱ xa̱ditꞌu̱hni i pa ya yo̱n gunxa̱di
• Nu 17 yo̱n gu̱rbanguatꞌahnini, 50% ge
manꞌda nge nu yó̱ mbu̱di xa̱di i yä nꞌda ra nde
i tsi xó̱n gu yo̱ netsꞌinxa̱di u̱.
Yo̱n gu̱rbagua- ZACATECAS 52%
tꞌähnini nge mi DURANGO 50%
tsꞌu̱ xó̱n gu i ja: Yo̱n gu̱rban- DURANGO 87%
CHIAPAS 48.5% guatꞌahnini
QUINTANA ROO 83.6%
nge mi tsꞌu̱
xó̱n gu i ja: CAMPECHE 82.4%
Yo̱n gu̱rba- ZACATECAS 54.1%
guatꞌähnini
nge mi tsꞌu̱ DURANGO 51.3%
xó̱n gu i ja:
CHIAPAS 50.1% Hanja u̱ yo̱n gunxa̱di ná mbu̱di nge i yä nꞌda ra
nde nge i tsi xó̱n gu yo̱ netsꞌinxa̱di
• i jabu̱ ja yo̱ hnini nge ëmme i hyoya thoho
Yo̱ xe̱ki
nge i MORELOS 37.8% • i thim bu̱ ja yo̱ hnini ëmme i hyoya thoho
thoꞌa
ntsꞌa̱nni CHIHUAHUA 33.2%

• 6% i juaꞌa nthutsꞌi yó̱ thu- I hyä u̱ yo̱ nde híngrá hyämfo̱


hu nge yo̱ tꞌu̱hni i yä ra nde • 92.2% u̱ yo̱ xa̱ndbate i yä a ra nde i hyä-
híngrá hyämfo̱ bu̱ ja ra hnini
• 90.6% i pan hnehi a ra nde i hyäbu̱ ja ra
Hangu juahyo̱ xa̱ditꞌu̱hni hnini
• 90% ho̱ntꞌa i othoho
• 23.4% huxyó̱ thuhu yo̱
xa̱ditꞌu̱hni nge i ja ra mbe̱di Hanja u̱ yo̱ muntsꞌi nge yo̱ xa̱ditꞌu̱hni
• 11% i tsi yo̱ xa̱ditꞌu̱hni • 15% ya yo̱n gunxa̱di i tsi yo̱ tꞌu̱hni nge yo̱ mbe̱di
nge mahyoni da sa̱ndba • 14% ya yo̱n xa̱di i tsi yo̱ xa̱ditꞌu̱hni nge i honi da sa̱ndba nꞌda ran
nꞌda ran xa̱di nge da sa̱ndba xa̱di nge da sa̱ndba ze̱he̱
ze̱he̱
Yo̱n thäxännde nge bi manꞌa Nꞌdamfëni Nthäxännde
Fa̱xte Ntꞌo̱tꞌe ze̱he̱ ꞌYo̱tꞌantꞌa̱nni (uifce-inee)
108 ZAPOTECO
43 665 yoo biaani’ ra nuu gui-
rá’ xixe xcuidi ni caziidi’ gadxe
GUIRÁ’ DXIIÑA’ NI MA gadxe la? 44% nga reda ugan-
GUCA NE NI NAQUIÑE’ nda’ cani ndaani’ guidxi ro’ ri’.

GACA’ LU CA GUENDA Nabe racane cani ca guidxi


RIZIIDI’ NDAANI’ YOO huiini ni jmá’ zitu de ndaani’
guidxi ro’. Laacani ridaagucani
BIAANI’ RA RIUU GUIRÁ’ lu tobi si dxiiña’ ti laca rizii-
di’ ca binni huala’dxi’ ndaani’
XIXE XCUDI NECA cani. Ca dxiiña’ xti’ guenda ri-
GADXE GADXE BIA’ ziidi ri la? tobi lucha ti ca binni
rusiidi’ ndaani’ cani ca rusii-
GUENDA BIAANI’ NI di’ca’ xcuidi de guirálu.

CACAA1 "Nndi' nga dxi guzulu guenda riziidi' guiuun-


1

da' ne guenda rucaa 2013-2014"

4
Guirá’ guenda riziidi’ ni raca ndaani’ Bia’ 33.1% de ca yoo biaani’

5
ca gudxi huiini ca naca cani de tobi ra rie ca xcuidi ca la? naca cani yoo
lucha ra riziidi’ guirá’ xixe xcuidi biaani’ tobi lucha ra riziidi’ guirá’ xixe
ni caziidi gadxe gadxe gadxe ne ca xcuidi ni caziidi gadxe gadxe
binni runi xhiiña’ Conafe nga rusiidi’
ndaani’ cani.

• 11 217 nga yoo biaani’ nuu ndaani’ cani 35.4% de ca yoo biaani’ ca
binni guidxi racane guiaxa xhiiña’ cani.
• 113 982 nga xcuidi ni rie riguiziidi’ ndaani’ cani.

Ca guidxi ra jmá’ nuu xcuidi ni riziidi’ sicari’ ( 32.5% nga


dxiiña’ ni raca)
• Chiapas napa: 25 253
• Veracruz napa: 11 896
14.8% de ca yoo biaani’ ca
binni riguixe che’ xiiñi’ guiziidi’ ndaanini
• Ndaani’ guidxi ro’ zaguita mexicu que gapadi’ de ca yoo
biaani ri’

Sicarí nga nuu ca yoo biaani’


Sicari’ nga nuu ca yoo biaani’ de cani naca tobi tobi lucha ra riziidi’ guirá’ xixe
lucha ra riziidi’ guirá’ xixe xcuidi ni caziidi’ gadxe gadxe xcuidi ni caziidi gadxe gadxe
Paraa nuucani
• 94% nuucani ndaani’ ca guidxi huiini nuu ndaani’ ñaa Paraa nuucani
• 56.2% nuu cani ndaani’ ca guidxi huiini haxie’ nuu guenda nabani • 88.8% ca nuu cani ndaani’ ñaa
• 35.8% nuu cani ndaani’ ca guidxi huiini ni nabe nazi’ guenda nabani • 74.2% nuu cani ndaani’ ca guidxi
nabeza’ ca’ huiini ni nabé nabeza ne xtale guen-
Modo rilaa ca xcuidica ti ganda guiziidi’ca’ danazi’
• 3.2% napa cani xcuidi huará’ Ra nabeza guirá’ binni gadxe gadxe
• 3.2% napa cani xcuidi ni naquiñe guiziidi’ ne xtale guenda ranaxhii xquenda biaani’
• 23% de cani rie guiziidi’ gu’nda’ ne
gucaa ca, la? cadi ndaani’ guidxi ri di
Ra biree ca diidxa’ ri’: : inee (2015). Panorama Educativo gule cabe –casi guirá’ cabe gule cabe
de México 2014. Indicadores del Sistema Educativo Nacional. ndaani’ xquidxi gringu-
Educación básica y media superior. México: inee.
46.9%
1
bia’ 70.9%
64.1% 63% 60.9%
109
46.9% de ca yoo biaani’ ni la’ primaria Ndi
ra rie’ guirá’ xcuidi ni que riguixe nga ca
Gaceta de la Política Nacional de Evaluación Educativa en México

SAN LUIS POTOSÍ


gasti’ ti guiziidi’ ca la? naca cani casi guidxi
yoo biaani’ tobi lucha ra riziidi’ guirá’ ni jmá’
napa ni:
xixe xcuidi ni caziidi gadxe gadxe

ZACATECAS
DURANGO
CHIAPAS
2
ca yoo biaani’ ra riziidi xcuidi ne riguixe

NAPA

NAPA

NAPA

NAPA
saca guiziidi’ gu’nda’ ne ucaa ni nuu
ndaani’ guidxi ro’ zaguita mexicu la?
laca naca cani casi yoo biaani’ tobi

3
lucha ra riziidi’ guirá’ xixe xcuidi ni
caziidi gadxe gadxe
bia’ 66.5% de yoo biaani’ ni lá’
primaria ra rie ca binni huala’dxi’ la? laca
Ndi nga ca 37.8%
33.5% nuu cani ndaani’ guidxi ri’ ne laca naca
guidxi ra Morelos cani yoo biaani’ tobi lucha ra riziidi’ guirá’
nuu cani: napa Chihuahua
xixe xcuidi ni caziidi gadxe gadxe
napa
• 272 203 bia’ ri nga ca xcuidi ni rié guiziidi’
gu’nda’ ne ucaa
Ndi nga ca • lu 17 guidxi de lu 50% de yoo biaani ra rie binni
ZACATECAS NAPA 52%
guidxi ra huala’dxi’ la? naca cani yoo biaani’ tobi lucha ra
nuu cani: DURANGO NAPA 50% riziidi’ guirá’ xixe xcuidi ni caziidi gadxe gadxe
CHIAPAS NAPA 48.5%
Ca gudxi ri
nga ni jmá’ DURANGO NAPA 87%
Ndi ZACATECAS NAPA 54.1% napa ca yoo 83.6%
QUINTANA ROO NAPA
nga ca biaani’ ri’:
guidxi DURANGO NAPA 51.3% CAMPECHE NAPA 82.4%
ra nuu
cani: CHIAPAS NAPA 50.1% Sicari’ nga nuu ca yoo biaani’ ra rie’ ca xcuidi huala’dxi’
guiziidi’ gu’nda’ ne gucaa ne naca cani yoo biaani’ tobi
Ca
lucha ra riziidi’ guirá’ xixe xcuidi ni caziidi gadxe gadxe
guidxi MORELOS 37.8% Xi modo nuucani
ra nuu NAPA • Bia’ 57% nuucani ndaani’ ca guidxi ni jmá’ huaxie’ nuu guenda nabani
jmá'
xtale CHIHUAHUA 33.2% • Bia’40.2% zadxelatu cani ndaani’ ca guidxi huiini ra jmá’ jmá’ nabeza
xcuidi NAPA binni ne guenda nazi’ xti’
Lu guenda nagana ra ridxela xi modo gusiene
• 6% ca napacabe xcuidi hua- cabe binni lu xtiidxa’
la'dxi' ndaani' ca yoo biaani' • Bia’ 92.2% de ca binni rusiidi’ xcudi gu’nda’
xti' cabe ca la? napa cabe xi guini’ cabe
• Bia’ 90.6% ruunda’ casi’ runda ca binni ni
Modo rilaa ca xcuidi ca nabeza ndaani’ ca guidxi huiini ca
ndaani' ca yoo biaani' ca • Bia’ 90% ca binni casi nanna ucaa.
• 23.4% ca napacabe xcuidi Xi modo rindaa cabe ca xcuidi ca ti ganda guiziidi’ca’ ucaaca’
ni zanda huará dede dxi maca ne gu’nda’ca’
gule • Bia’ 15% dnapa cabe xcuidi huará
• 11% ca napacabe xcuidi ni • Bia’ 14% de ca yoo biaani’ ri la? napa cabe xcuidi ni nabe caquiñe’ xtale
naquiñe' guiziidi' ne xtale guenda ranaxhii.
guendaranaxhii
Ca diidxa’ ri ca binni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro lá’ la Unidad de Información y
Fomento de la Cultura de la Evaluación (uifce-inee) bidii cani.
Gaceta de la Política Nacional
de Evaluación Educativa en México

Pikil ju’un’ tio’olal Política Nacional ti’


Evaluación Educativa way tu Noj lu’umil
México
Maya

Nu vachi tiñu cha cuu chi cuenda cha sanihin


tiñu chi ñivi cha sanahan chi ñivi cha sacuaha
iin sicuela cha cuu chi: Vatiñu chi tuhun cha
cahan ñivi ñuun
Mixteco

Ra gaseta nge Han ja ꞌne Hapu̱ tsꞌo̱nyó̱n


ꞌyomfëni yo̱ Xa̱ndbate wa ra Ha̱imꞌbonda̱:
Nꞌda ra xe̱ki gepu̱ i ma nange nꞌda ran
Otomí

Tala’tzo’ni’ tu la’tzintecan chi naentaxtu


taelhtahua’a’ chi naxlilaca’alha’
lichiquitahuilhni’
Totonaca

Pikil ju’un’ tio’olal Política Nacional ti’


Evaluación Educativa way tu Noj lu’umil
México
Zapoteco

You might also like