DNYA TARHNDE TRKLER

Carter V. Findley

TMA YAYINLARI | 2922

Tarih nceleme Aratrma Dizisi | 49

YAYINA HAZIRLAYAN
Serdar Poyraz

GENEL YAYIN YNETMEN

Emine Erolu

PROJE EDTR
Adem Koal

EDTR
Zeynep Berkta

KAPAK TASARIMI
Ravza Kzltu

Kitabn 1. basks; Ocak 2006, 2. basks; ubat 2008 tarihinde

Kitap Yaynevi tarafndan yaplmtr.

3. BASKI
Ekim 2012, stanbul

ISBN
978-605-08-0712-7

TMA YAYINLARI
Caalolu, Alemdar Mahallesi,
Alaykk Caddesi, No: 5, Fatih/stanbul
Telefon: (0212) 511 24 24 Faks: (0212) 512 40 00
P.K. 50 Sirkeci / stanbul

timas.com.tr timas@timas.com.tr
facebook.com/timasyayingrubu
twitter.com/timasyayingrubu

Kltr Bakanl Yaynclk

Sertifika No: 12364

BASKI VE CLT
Pasifik Ofset
Cihangir Mah. Gvercin Cad.
Baha Merkezi Avclar / STANBUL
Tel: (0212) 412 17 77

YAYIN HAKLARI
Carter V. Findley, 2004 Oxford, The Turks in World History orijinal adyla
Oxford University Press tarafndan yaynlanan bu kitabn Trkiyedeki tm yayn haklar
Carter V. Findley ile anlamal olarak Tima Basm Ticaret ve Sanayi Anonim irketine aittir.
zinsiz yaynlanamaz. Tantm amacyla yaplacak alntlar dnda, hibir ekilde
kopya edilemez, oaltlamaz, yaynlanamaz.
DNYA TARHNDE TRKLER

Carter V. Findley
eviren: Ayen Anadol
 CARTER V. FINDLEY

Yksek renimini Yale niversitesinde tamamlad. Columbia ve UCLA

niversitelerinde renimine devam ettikten sonra, doktorasn 1969 ylnda
Harvard niversitesinden ald. 1987 ylnda profesr unvann alan Findley,
1981-1982 ylnda Princeton Institute for Advanced Studyde misafir
ye, 1994 Mays aynda Paristeki Ecole des Hautes Etudes en Sciences
Socialesde ve 1997 Aralk aynda Bilkent niversitesinde misafir profesr
olarak grev yapt. 1972 ylndan beri Ohio Eyalet niversitesinin Tarih
Blmnde retim yelii yapmaktadr. niversitenin sahip olduu
Osmanl ve Trk tarihi program Kuzey Amerika niversiteleri arasnda
en iyilerdendir. Profesr Findley ayrca Ohio Eyalet niversitesindeki
Dnya Tarihi programnn kurucularndandr. ngilizce, Trke ve Franszca
dillerinde yaymlanm birok akademik makalesi vardr.
Trke Yaynlanan Dier Eserleri
Osmanl Devletinde Brokratik Reform, Babali (1789-1922), Z
YAYINCILIK, 1994.
Kalemiyeden Mlkiyeye: Osmanl Memurlarnn Toplumsal Tarihi,
TARH VAKFI YAYINLARI, 1997.
Ahmet Mithat Efendi Avrupada, TARH VAKFI YAYINLARI, 1999.
Modern Trkiye Tarihi, slam, Milliyetilik ve Modernlik (1789-2007),
TMA YAYINLARI, 2011.

$<(1$1$'2/
Ayen Anadol eitli gazete, dergi ve yaynevlerinde alt. Tarih ve sosyal
bilimler alannda birok kitab yayna hazrlad. evirilerinden bazlar:
Dnya Tarihinde Trkler (Carter V. Findley), mge ve Emperyalizm, 1908-
1911 (Palmira Brummett), Ailem ve teki Hayvanlar (Gerald Durrell),
Ustalarn Setikleri (Lawrence Block, ed.), erkes Gzeli (rvin C. Schick),
Yedi Yalan (James Lasdun).
 NDEKLER

SUNU 7

GR 13

1 SLAMYETTEN NCE TRKLER VE ATALARI 35

2 SELUKLULAR, MOOLLAR, SLAMYET VE

MPARATORLUK 79

3 TMURDAN BARUT AINA KADAR SLAM

MPARATORLUKLARI 127

4 MODERN DNYADA TRKLER 179

5 TRKLER VE MODERNLK 233

SONU 297

NOTLARDA KULLANILAN KISALTMALAR 314

NOTLAR 315

KAYNAKA 341

NDEKS 375
 Andreas Tietzenin Ansna

26 Nisan 1914-22 Aralk 2003

 SUNU

Bu kitabn ilk blm, Aralk 1999da Princeton

niversitesinde Leon Poullada ansna verdiim konferans dizi-
sinden gelitirildi. Carl Brown, geni manzarasn sunabileceim bir
konu zerinde bir dizi konferans hazrlayp hazrlayamayacam
sormutu bana. Cevap olarak aklma gelen tek konunun dnya
tarihinde Trkler olduunu sylediimde konferanslar vermemde
srar ettii iin kendisine minnettarm. Konferanslara katlp soru
soranlara da mteekkirim.
Byle bir kitap yazma fikri bende krk yl nce Columbia
niversitesinin Ortadou aratrmalar blmnde lisans st
birinci snf rencisiyken uyanmt. Kathleen Burrill, Tibor Halasi-
Kun, Ehsan Yarshater ve J. C. Hurewitzden aldm dersler beni
ayn anda hem Ortadou slam tarihi, zellikle Seluklu ve Osmanl
dnemleri, hem de Asya Trk halklar zerine yazlm literatrle
tantrd. Ortadou ve Asya literatrleri, o gnlerde benim -
zemeyeceim kadar byk bir kavram kargaas iindeydi. Blge
aratrmalar (area studies) programlarnn corafi ilgi alanlar
Asya ile Ortadouyu farkl programlara ayrmakla kalmyordu;
Ortadou hakkndaki literatrn ou tarihilere ait olduu halde,
Asya Trkleri hakkndaki literatre dilbilimcilerin (bana ok
aykr gelen) damgas vurulmutu. Ben kim oluyordum ki benden
ok daha fazla ey bilen bu insanlarla tartacaktm? stelik bu
literatrn byk ksm, zellikle de Asya hakkndakiler, haydi
hayrhah davranalm, kolay yenilir yutulur cinsten deildi. Yeni
aratrma alanna girerken, Ortadou, Sovyetler Birlii, Avrupa ve
8 6XQX

Kuzey Amerikann her yerine dalm bilimcilerin rettii son de-

rece teknik aratrmalar kefettim. Yazarlar ok farkl eitimlerden
gemi, aratrmalarn ok farkl koullar altnda yrtm, farkl
nceliklere sahip, ou da birbirleriyle haberlemeyen kiilerdi.
Eer tarih beeri bilimlerin bir dalysa, beeri bilimlerin de insan
olmann ne anlama geldii hakkndaki alglarmz zenginletir-
mesi gerekiyorsa, Trklerin tarihinin neden byle yazlmad ya
da yazlamadnn bir aklamas var myd? Bana yle geliyordu
ki yazarlarn niyeti kt deildi kesinlikle hayr ama Trklerin
tarihini insanln tarihinin bir paras olarak ete kemie brn-
drmeyi henz baaramamlard. Cesaretimi kaybettiim anlarda
byle sorular sorduum iin gizli gizli kendimden kukulanrken,
Tarihte Trkler zerine yorumsal bir inceleme fikri aklma geldi.
Gnn birinde byle bir ey yazabilecek miydim? Araya birok
baka zorunluluk girdi, derken 1999da Carl Brownn daveti bu
fikrimi yeniden n plana kard.
Doktora renciliimin ilk ylndan sonra baka niversitelerde,
farkl uzmanlarla alarak birok ey rendim. Ksa bir sre iin
de olsa, California niversitesinde (Los Angeles) Andreas Tietze ile
lhan Bagzden Trke renmek nasip oldu. Doktora program-
mn byk bir ksmn Harvard niversitesinde, Omeljan Pritsak
ile, zellikle de tez danmanm olan Stanford Shaw ile tamamla-
dm. Ufkum her ne kadar genilediyse de, ilk yln izlenimlerinden
kaynaklanan meraklarm hl sryordu. Bu kitabn konusu ite
bunlardan biridir.
Fikrim kuvveden fiile kncaya kadar arada geen yllarda olup
bitenlerden ikisi bu aratrma iin zel neme sahiptir. Hem bil-
ginin dzenlenmesine dair makrokavramsal yaklamlar, hem de
tarih aratrmalarnn temeli olan mikro odakl ampirizm beni
daima heyecanlandrdndan, 1980 civarnda Ortadou ve slam
konularnda verdiim derslerin yan sra dnya tarihi de retmeye
baladm. Balangta dnya tarihi dersi vermem ile aratrmalarm
arasnda nemli bir sinerji oluacan beklemiyordum. Ne var ki,
insann bak asn geniletmesi belirli bir nesneyi alglayn
 6XQX 9

da kanlmaz olarak etkiliyor. Bu almaya balamak gerekirse,

Trkler hakkndaki almalar disiplinler ve blge aratrmalar
alanlarna blen eski ayrmlarn tesine gemek iin ideal zemini
karlatrmal Avrasya tarihinin oluturduunu kavradmda ben
de etkilendim. Claude Cahen 1968de Trklerin tarihinde tarih-
ilerin ilgisini ekecek, baka halklarn tarihlerindeki kadar ey
vardr diye yazmt; ancak, bu beklenti tam anlamyla yerine
getirilememitir, de diyordu1 Bunu hl syleyebiliriz. Tek bir
kitap bu gerei deitiremez, ama dnya tarihine ilginin artmas,
Trk halklarnn tarihini bir btn olarak grebilme ve nemini
tam anlamyla kavrayabilmenin ortamn salar.
Bu kitab yazmaya beni hazrlayan bir dier gelime de, Pe-
ter Goldenn Introduction to the History of the Turkic Peoples adl
kitabnn 1992de yaynlanmasyd. Bu kitap, kk ya da byk
olsunlar, Trk halklarn kkenlerinden balayarak 16. yzyln
sonuna kadar anlatan bir almadr. Trk aratrmalarnn tarihsel
arlkl, Osmanl-slam, Ortadou ynyle ilgilenen benim gibi bir
aratrmac iin Goldenn almas tam zamannda yaynlanarak
alann Asya vehesine duyduum ilgiyi tekrar alevlendirmiti.
Goldenn kitab beni lisans st renimimin birinci ylnda oku-
duum almalara ve konulara geri gtrd. Cmert klavuzluu
sayesinde yeni ufuklara, 1992den beri yaynlanm belli bal baka
almalara da yneldim.
Bu kitap insanlk tarihinin bu nemli parasn daha iyi bil-
mek isteyen, uzman olmayan okurlar iin yazld. Kitabn balca
amac bu konudaki bilgilerimizi dzenlemenin ve yorumlamann
baz yollarn sunmaktr. Kronolojik ak, anlaml dnemlere nasl
blnebilir? Uzun vadeli temel sreklilikler hangileridir? En kes-
kin kesintiler nelerdir? Siyaset, kltr, toplum ya da ekonomideki
en belirgin byk apl rntler hangileridir ve bir biimde bu
rntlerle btnlemekten uzak durmu Trk halklar iin farkl
olan nedir? Ksa bir kitap btn bu sorular bilgili uzmanlar tatmin
edecek derecede cevaplayamaz. Ama eer uzman olmayan okurlarn
insan tecrbelerinin nemli bir parasn daha iyi anlamasna yar-
10 6XQX

dm edebilirse, eer meraklarn uyandrp daha fazla aratrmaya

yneltebilirse, o halde kitap en nemli hedefine varm demektir.
Bu noktaya gelmeme baka birok kii de yardm etti. Ohio State
niversitesi Tarih Blmne, College of Humanitiese, Mershon
Centera bu projeye verdikleri destek iin mteekkirim. Bu kita-
bn hazrlannda olaanst katklarda bulunan Serdar Poyraza
borluyum. Thomas Allen, June Anderson, Lisa Balabanllar, Nina
Berman, Gnhan Breki, Cynthia Brokaw, Carl Brown, Emma
Bunker, Filiz aman, Zeynep elik, Wellington Chan, David Chris-
tian, Samuel Chu, Howard Crane, Stephen Dale, Walter Denny,
Devin deWeese, Nicola di Cosmo, Ding Xueyun, Boa Ergene,
Susan Ferber, Peter Golden, John Guilmartin, Aylin Gney, Talat
Halman, Andras Hamori, kr Haniolu, Chang Hao, Jane Hat-
haway, Metin Heper, Asm Karamerliolu, Adeeb Khalid, Aye
Koolu, Kong Qun, Bernard Lewis, Nathan Light, Heath Lowry,
Lu Minghui, William McNeill, lber Ortayl, Kenneth Pomeranz,
Christopher Reed, Gnsel Renda, Michael Rogers, Safa Saraolu,
Irvin Schick, Dona Straley, Ayfer Karakaya Stump, Talat Tekin,
Mete Tunay, Ufuk Uluta, Patrick Visel, Susan Whitfield, Eugene
Whitmore, Vincent Wilhite, Charles Wilkins, Bin Wong ve Tsing
Yuana tleri ve yardmlar iin teekkr ederim. En ok da karm
Lucia Findleye, izleyen blmlerde sk sk okuyacanz bir mecaz
kullanrsam, bir yandan kendi mesleini srdrrken ocamzn
ateini de hi sndrmedii iin kendimi borlu hissediyorum.
Andreas Tietze Aralk 2003te aramzdan ayrldnda Trke
uzmanlar en byk meslektalarn ve en nazik dostlarn kaybet-
tiler. Bu kitap onun ansna ithaf edilmitir.
Resim 1. Uak yldz hals. 16. yzyl sonlar.
The Textile Museum, Washington, DC.nin izniyle. R34.1.1. George Hewitt Myers tarafndan
satn alnmtr, 1918.
 GR

Sovyetler Birlii kt keli, baz nfuzlu yorumcular gelecee

bir uygarlklar atmasnn egemen olacana dair kehanetlerle
kamuoyunu bylyor. Dediklerine gre, bu atma uygarlklar
arasndaki fay hatlarnda yaanacak. Bat, yani Bat Avrupa ve Ku-
zey Amerika, yalnzca maddi g bakmndan deil, ayn zamanda
evrensel deerlerin savunucusu olarak da dnyaya nderlik edecek.
Dier uygarlklar Batllamadan modern olmaya altlar, ancak
imdiye kadar sadece Japonya bunu baard. Geri kalan uygarlklar-
dan Batnn en byk rakibinin yalnzca slam dnyas olduunu
gryoruz. Mslmanlar, Batl olmadan modernlemeye alrken
engellerle karlatklarnda ya da d krklklar yaadklarnda,
bize bunun bir sonucunun Bat ve slam uygarlklar arasndaki fay
hattnda atma yaanmas olduu syleniyor; stelik bu atma
1300 yldr sryormu. Bu adan, slam uygarl tarihinde
yanl giden neydi sorusu, geriye dnp baktmzda, uzmanlarn
yalnzca 11 Eyll 2001deki terrist saldry deil, gemi yzyllar
da deerlendirerek cevaplandrmas gereken bir soru haline geldi.1
Hkmet liderleri arasnda ve kamuoyunda geni yank bulmala-
rna ramen, bu analizlerin birka nedenle sorgulanmas gerekiyor.
Yorumculara gre, uygarlklar tektonik tabakalar gibi sert kenarl ve
yekpare; bylece fay hatlarnda arpp birbirlerini tebiliyorlar.
Bat deerleri ile evrensel deerler arasnda bir ayrm yaplmamas
yznden, Bat ahlakn ve deerlerini yce ilkelerin dile getiriliiyle
deil de sinema ve televizyon araclyla renip Batl olmadan
modern olmay istemekte hakl gerekeleri olan insanlara tutarl
14 *LUL

bir duru hakk tannmyor. stelik, Bat yce ilkelerinin uygula-

masnda ifte standartl davrand iin eletirildiinde, cevab da
sanki pratikte ifte standart, ilkede evrensel deerlere ulamann
kanlmaz bedelidir oluyor.2
atma kuramnn temelindeki uygarlk kavram da eski
moda, ze indirgeyici bir kavram. Bir uygarl her ne kadar birok
ey birletiriyor olsa da, aslnda o uygarln kendi iinde farkl-
lklar olan ve zenginliklerine ulamada eitsizlikleri barndran
bir atma alan olduu gz ard ediliyor. Halbuki, uygarlklarn
kendi ilerindeki farkllk ve mcadeleler, yekpare bloklar halinde
birbirleriyle atmalarn mmkn klmyor ve bylelikle 11 Eyll
2001 gibi olaylarn uygarlklar bir btn olarak temsil etmedii
ihtimalini akla getiriyor. Uygarlklarn snrlar olduunu vurgula-
mak, atma olsun ya da olmasn, insanlarn, fikirlerin, mallarn,
hatta bulac hastalklarn bu snrlar ne lde atn, gler
ile melezlemenin sadece uygarlklarn deil, gitgide kreselleen
(sadece Batl deil) bir modernliin gelimesine ne kadar katkda
bulunduunu grmemizi engelliyor.3 Kresel modernlie uyum sa-
layamamak ya da bu modernliin tezahrlerine iddetle saldrmak
tek uygarla zg deildir; ABD ve Japonyadan srail ile Filistine
kadar birok toplumda ortaya kan dini ve siyasi amal ar iddet
bunu kantlyor.4 Tarih boyunca insanlar kimlikleri iin mcadele
etmilerdir. Bugn bu mcadeleyi, artk sadece Bat mal olarak
deil, btn dnyada yrrlkte olmas manasnda evrensel olarak
dnlmesi gereken bir kreselleme srecinde srdryorlar.
Bu kitabn konusu, yazld sralardaki ateli tartmalardan ok
uzak kalm gibi grnebilir. Sz konusu tartmalar uygarlklar,
atmalar ve rekabetleri zerinedir. Elinizdeki kitap ise Trkler
hakknda; Trkler dilleriyle, ayrca kltr ve tarihlerindeki baz ortak
unsurlarla tanmlanabilen, bunun dndaysa insan artacak kadar
farkl zellikler gsteren bir halklar grubudur. Uygarlk asndan,
zaman boyunca derin dnmler geirmilerdir. Herhangi bir d-
nemde, u ya da bu yabanc grubun onlar pek de uygar grmedii
olmutur. Byle alglanmalar tarihsel olarak gebe bir yaam sr-
 *LUL 15

drmelerinden kaynaklanr. Bir anlamda, Trkler Avrasya boyunca

gerken uygarlklar arasnda da gmlerdir. Ama bu srete
kimliklerini korumulardr. Ayrca, ok uzun dnemler boyunca
belirli bir uygarl benimseyip o uygarln gelimesine katkda
bulunabileceklerini de gstermilerdir. ki bin yl boyunca Avrasyada
yaylmalarnn tarihi, bugnk uygarlklar atmas tartmalarn-
dan ok nce balam olsa da, byk ve farkllk gsteren bir grup
halkn zaman ve meknda kimliini ortaya koymas, dntrmesi
ve yanstmas srecine yararl bir k tutabilir. Trklerin tarihinin
byk blmnn slam ve Avrupa uygarlklar arasndaki ularda
ya da ularn yaknnda cereyan etmesi de muhakkak ki bu ularn
bin yllk atmalarn meknlar olup olmadna k tutacaktr.

OTOBSLER, KERVANLAR VE HALILARA DAR

Bir gn, bir Trk dostumla modern Trkiyenin bak asndan

Trklerin kkeni ve Trk kimliinden sz ederken, laf olsun diye
Trklk denen eyin doudan batya btn Asyay aan bir oto-
bse benzediini syledim.5 Yolculuk uzun srm, otobs ikide
bir mola vermiti. Her molada sandk, sepet ve torbalar indirilip
bindiriliyordu. Otobs gzerghnn nerede balayp nerede bittii
ou yolcunun umurunda deildi. ounun niyeti ksa bir me-
safeden sonra inmekti. Otobsteki dier yolcularla aralarndaki
ortak noktalarn farklardan daha fazla olduu belki akllarndan
bile gemiyordu. Arada bir otobs bozuluyor, yoldan temin edilen
yedek paralarla onarlyordu. Trkiyeye varldnda, yolculardan
ya da eyalardan hangisinin btn seyahati ayn otobsle yaptn
ya da byle bir yolcu olup olmadn kimse hatrlamyordu. Oto-
bs bile deimiti. Btn bunlara ramen ad Trans-Asya Trk
Otobs idi.
Trk dostum bu otobs imgesine ok gld, baka arkadalarna
da anlatt. Ama konuyu daha sonra dndmzde otobs im-
gesinin sadece bir balang olduunu fark ettik. Aslnda bugnk
Trkiye Cumhuriyetinin zamanda geriye, yne doru uzanan
16 *LUL

bir tarihi vardr: Trklerin geliinden ok nceye dayanan Anadolu

miras; 7. yzyl Arabistanna kadar uzanan slam miras; Orta
Asyadaki ilk Trklere ve ncllerine kadar uzanan miras ya da
Trk-Mool miras. Otobs imgesi bunlardan sadece ncsn
artrr. stelik Trklerin tarihi zerine dnecekseniz, bugnk
Trkiye Cumhuriyeti tek nirengi noktas deildir. Modern Trkiyeye
giden otobs gzergh da Trklerin nndeki tek seenek deildi.
Trk halklarnn tarihteki ilerleyilerine bugn Trkiyenin bulun-
duu noktadan deil de tarihteki k noktalarndan bakarsak,
Batda son bulan tek bir gzergh deil, Orta Asyann dousundan
balayp drt bir yana giden, yol boyunca kesien ve Avrasyann her
kesinde, hatta 1960lardan itibaren dnyann birok kesinde
biten gzerghlar grrz. Bu yollar ann nceki yzyllarda
Asya boyunca uzanan ticaret yollaryla yaklak olarak akmas
da artc deildir. Gemi yzyllar dnrken, otobsn ye-
rine hayvanclkla uraanlarn gleri, tacir kervanlar gibi baka
yolculuk biimlerini koymamz gerekiyor. Ebulgazinin destanna
gre, Ouz Trklerinin atas Ouz Hann bilgece szleriyle: Beli
bu dnya ribta [kervansaraya] benzer, demoullar ise kervana
benzer. Biri ger, biri konar. Yine destana gre, bu Ouz Han
Ouz Trklerinin Mslmanl kabul etmelerini salam, onla-
rn ahfad da Trkmenistandan Osmanl mparatorluuna kadar
batdaki Trk topraklarna yerlemi, bu topraklar geniletmitir.6
Aslnda, otobs ya da kervandan daha ilgin olan yolcular ile
eyalardr. Asyadan gelip geen Trk kervannn tad eyay
hayal etmeye alalm: Parlak renkli dokumalar hem bohalarla
torbalarn iinde grmek mmkn, hem de boha ve torbalar bu
dokumalardan yaplabiliyor. Hatta, Orta Asya tarihisi Joseph Fletc-
her bu blgenin tarihini kresel balamda tartabilmek amacyla
bir dokuma mecaz gelitirdi.7 Yatay devamllklar, yani birbirleriyle
temas halinde olmayan farkl toplumlarn ezamanl tecrbelerini
atk olarak gryor, dikey devamllklar, yani zaman iinde s-
regiden tecrbeleri ise zg. Erken modern dnyay birletiren
balantlarn atk ve zglerin arasndan geiriliini hayalimizde
 *LUL 17

canlandrabilmemiz iin ise, nak oyas mecazn kullanarak, uzun

mesafeler boyunca kurulan dini veya ticari alar gibi kltrleri aan
olgular yatay ve dikey devamllklar dokunurken aradan geirilen
renkli ipliklere benzetiyor.
Trk halklarndan sz ederken otobsteki torbalarda kukusuz
nakl kumalar olduunu biliyoruz; ama kilim ve hallarn dokun-
mas, bunlarn dmleri daha doal bir imge salar bize. Hal ve
kilimlerin sadece atk ve zgleri deil, zerlerine ilenmi veya
dmlenmi desenleri de zaman ve mekn boyunca izini srebi-
leceimiz slup ve geleneklere baldr. rnein halnn dmleri
bir tabaka kareli kt stnde renkli kareler olarak gsterilebilir ve
haly dokuyan kiiye verilerek aynsn yapmas istenebilir. Bugn
byle bir izimi bilgisayara geirmek isteyebiliriz; desen stnde
oynarz, rengini, leini, deiik motiflerin grece ne kanlarn
deitiririz; web sayfamza deiik hal tiplerinin grntlerini
koyarz. steyen sayfay farkl dnemlerden, farkl koleksiyonlar-
dan hallar karlatrmak iin kullanr, her desen tipinin belirgin
unsurlarn grme imkn bulur, baka tip hallar grebilecei ya
da o tip haly reten yer ya da halklar hakknda aklayc bilgi
bulabilecei balantlara bakabilir ve elektronik ortamda sevdii
desen tipleri stnde oynar.
Bilgisayar ve web sayfalar andan ok nce de, Trk otob-
sndeki yolcular, hal dokuyan kadnlar, hal ticareti yapan erkekler,
byle bir web sayfasnn konuyu bilmeyenlere gsterebilecei baz
devamllk ve farkllamalar akllarndan geirebiliyorlard. Hal
dokuyan kadn ve hal taciri erkek fikri, Trklerin toplumsal ve
ekonomik tarihi hakknda baz sorular getirir aklmza. Hayvanc-
gebe toplumlarda kadnn tarm toplumlarna gre daha stn sta-
tde olduuna tarih boyunca iaret edilmitir. Olas sebebi, gebe
toplumlara ait hayvan srlerinin st rnlerinden dokumalara ve
hallara kadar deer katlm rnlerini retenlerin kadn oluudur.
Hallar, fiziki nesneler olarak da kendilerine zg kk dn-
yalarnda, paralelini halklarn, dillerin ve kltrlerin douunda
bulabileceimiz baz nemli ayrt edici zelliklerin rneini olu-
tururlar. Sanat tarihileri sanatn snr yoktur der; nitekim hal
18 *LUL

dokuyanlarn esin kaynaklar oktur. Ne var ki hal dokuyan kadn

retim srecini, yani yn krkmay, eirmeyi, boyamay ve doku-
may her aamada kstlayan malzemelerle alr. Eer dokumac
gebe bir halktansa, tezghn skp takabilmelidir, nk onu
tamak zorundadr. Sanat snrsz olabilir, ama ayn sz dokuma
tezgh ve teknii iin sylenemez. Dokumaya balamadan nce
dikey zgleri tezghn stne ve altna balamak zorundadr.
Tezgh iini sarmasna elveriyorsa ayn tezghta ksa ya da uzun
hallar dokuyabilir. Bitirdiinde zg ipliklerini kesecek, saak
yapacaktr. Hal ularnn zlmemesi iin saan ularn da
dmlemek zorundadr. Demek ki zgde hallar snrsz olabilir.
Oysa tezghn yan tahtalar dokumay kstlar; bu ancak iki para
hal dokuyup ikisi de bitince birletirilmekle halledilebilir. Kadn
halsn dokurken mekik ya da iinin zgden her geii kolay
kolay zlmeyecek kenarlar meydana getirir.
Dokumac byk ihtimalle birok kez tekrarlanan motifler do-
kumaktadr; gl diye bilinen geometrik, ounlukla sekizgen
biimlerdir bunlar. Gl, halclk geleneinin yle temel unsurudur
ki bir Trk halsndan ne beklediinizi tanmlar. Gl motifinin kke-
ninde her Trk kabilenin kimliini simgeleyen tamga, ya da damga
olduu dnlmektedir. Tarih boyunca hallar, Trk kabilelerinin,
kelimenin tam anlamyla, farkl kimliklerini ifade etmitir.8 Kadn
halnn yukarsna doru ktka gllerini ayn ende dokumakta
glk ekmeyecektir. Ancak, yksekliini kontrol etmekte zorla-
nacaktr. Eni eit ama boyu ksa ya da uzun olmu gl motifleriyle
dolu saysz hal vardr; her biri kadnn dikkati daldnda ya da
haly tecrbesiz kznn ellerine teslim ettiinde neler olabileceini
gsterir. ki hal dokunup daha geni bir dikdrtgen oluturmak
zere birletirilecekse, tecrbeli bir dokumac bile tam ayn boyda,
her iki halnn gllerinin de birbirine uyduu iki hal retmekte
glk eker. nsani yanlglar ile hayaller birleip her halya ayr
bir karakter ve zgnlk verir.
Byle kstlamalarn stesinden gelinmesi, ancak saray atlye-
lerindeki titiz koullarda ya da daha sonra, kareli kda izilmi
dm emalarnn simgeledii az ok sanayilemi retim koul-
 *LUL 19

larnda mmkn olabilmiti. Hi kukusuz, hal dokuyanlar bylesi

koullar hi de elenceli bulmuyordu. Baka sanat biimlerinde
olduu gibi, hal dokuma sanatnn bys bu sanat biiminin disip-
linine ve malzeme kstlamalarna ramen dokumacnn alabildiine
geni hayal gcn ifade etme ihtiyacndan doar. Koleksiyoncularn
bildii gibi, hallardaki hatalar bylerinin bir parasdr.
Hatalar, gebe adrlarnda ya da ky evlerindeki i koul-
larn yanstt gibi, hallarn Trk kimliini neden btn sanat
biimlerinden daha fazla simgelediine de iaret eder. Dier sanat
biimlerinin ou sarayn himayesine muhtat; bunlardan tarih-
sel olarak en baskn olanlar hat sanat ve kitap sanatlaryd. Saray
atlyelerinde incelmi biimlerinin yaplmasna ramen, halclk
temelde gndelik hayatn sosyoekonomik gereklerine kk salm
bir halk sanatyd. Dier sanat biimleriyle karlatrldnda,
halclk kriz dnemlerinde de srdrlebiliyordu ve Trk halkla-
rnn ortaya kp haritaya yaylma biimlerine ok daha uygundu.
Trk hallarnn ounu ad bilinmedik kadnlar dokumutu;
peki kim kullanyordu bu hallar? Trk hallar ky evleri ve gebe
adrlar kadar saraylar da sslemitir. Camilerde, sinagoglarda ve
kiliselerde insanlar hallarn stnde secdeye varm, ya da onlar
baka tr ibadetleri iin kullanmtr. Trk hallarnn stne otu-
rulup ya da yatlp, dnlebilecek btn gnahlar ilenmitir. Her
ama iin kullanlabilen bu ahane hallar, Trk halklarnn kimlik
ve tarihlerinin simgesi olmaktan da tedir.
Trklerin Avrasya tarihindeki hikyesi birok bakmdan bu
otobs, kervan ve hal imgeleriyle akr. Hangi biimde yol alm
olurlarsa olsunlar, Trk halklarn birletiren, Avrasyada yaylrken
yanlarnda tadklar kltrleriydi. Bu karmak kltrel yapnn
zellii hem devamllk gstermesi, hem de kendine yabanc un-
surlar zmseyebilmesi ve kendini dntrebilmesiydi. Baka
bir zellii de farkl zaman ve meknlarda arka plandan n plana
geebilen, daha sonra tekrar yer deitirebilen hem egemen hem
de ikincil konumdaki motifleriydi. Ama bu motiflerin diyalektik
hareketi zamanda bir daha ulalamayacak balang noktalarna
20 *LUL

geri dnmedi; aksine ileriye, desenin yeniden ama farkl dokunu-

larna doru gitti.
Bu kitap Trk halklarnn tarihindeki devamllklar ve belirgin
desenleri aratracak. Zamandizimi asndan, dnya tarihindeki
Trklerin kapsaml bir tartmas, a) slamiyet ncesi Trkleri ve
ncllerini (S 11. yzyla kadar); b) Trklerin ve onlarla ok ey
paylam olan Moollarn slam dnyasna girmesini (11. yzyl-
dan 14. yzyla kadar); c) son byk Asya imparatorluklar an
(14. yzyldan 18. yzyla kadar); ve son olarak modern dnemi
irdelemelidir. Bu yolculuk srerken zaman iinde uygarlklar bazen
atm, bazen de kaynap dnm geirmitir. Belirttiimiz gibi,
Trk tarihinde hem uzun devamllklar, hem de byk dnm-
ler vardr. Bu dnmlerin ikisi zellikle nemlidir: Trklerin
slamiyeti kabul edileri ve modernlie girileri. Bu blmn geri
kalan ksmnda Trklerin tarihine mekn olan doal ve sosyokl-
trel zemini inceleyeceiz.

DOAL EKOLOJ: HALILARIN DOKUNDUU ZEMN

Uzaydaki bir uydudan bakldnda en arpc yeryz manzaras

Afrikadan ine kadar neredeyse kesintisiz uzanan l kuadr.9
Bu kurak kuak gneyde batya doru uzanan scak bir kuak ile,
kuzeyde douya doru uzanan daha souk bir kuaa blnr. Daha
scak olan gneybat blgesi Atlas Okyanusunun Fas ve Moritanya
kylarndan douya, ran, Pakistan ve kuzeybat Hindistana kadar
uzanr. Gneye alan kuakta Ortadou terimi, dier kelerinde
Trkiye, ran ve Arap yarmadas olan gneybat Asya ve Msr
kapsayan blgeyi tanmlar. Kuraklk blgesinin kuzeydoudaki
daha souk kua Orta Asyadadr ve tarihteki Bat Trkistandan
(bugnk Trkmenistan, zbekistan, Tacikistan, Kazakistan ve
Krgzistan), Dou Trkistandan (inin inciyang eyaleti, tarihteki
Uygur lkesi) ve Moolistann bir blmnden ibarettir. Srada-
lar, doudaki kuzeye alan kurak kua, batdaki gneye alan
kuaktan daha fazla bler. ki kuan hemen hemen birletii ve
Harita 1. Trk halklarnn tarihi iin nemli olan belli bal Avrasya ekoloji kuaklar. Harita: Ron McLean.
Digital Media Creation Services, Ohio State University.
22 *LUL

topografyann ikisi arasnda en kolay geie izin verdii yer, kabaca

bugnk Trkmenistanla akr.
Afrikann l kuandan gneye ya da Orta Asyann l kua-
ndan kuzeye doru gidildiinde, benzer biyoklima deiiklikleriyle
bu kadar kurak olmayan kuaklara varlr. Afrikada gneye doru
gittike, l yerini adm adm dar bir ksa ot kuana, ot ve al sa-
vanalarna, sonra da tropik yamur ormanlar kuana brakr. Orta
Asyada kuzeye doru gidildike Trkistann l kua yerini boz-
krlara (genellikle ksa otlar, yer yer uzun otlu ayrlar), sonra kuzey
ormanlarna (Rusa taygalara), son olarak da tundralara brakr;
kutup koullarnn hkm srd en u nokta, Afrikada ekvator
koullarnn hkm srd tropik yamur ormanlarna denk
der. Orta Asya terimi uzun sredir tarihsel olarak slamiyetin
yaygn olduu bir l ve bozkr kua iin kullanlm olsa da
Asya terimi Tibetten Kuzey Buz Denizine kadar btn kuaklar
kapsayan blgenin tm iin kullanlabilir.10 Krm gibi batda yer
alan tarihi alanlar da kapsamay istiyorsak, kuzeye alan bu kuakta
zaman zaman Avrasya terimini kullanmak daha anlaml olacaktr.
Kuzeye alan kurak blgede, kuzeye doru ilerlediimizde, artk
gitgide kurak olmaktan kan kuaklar, doudan batya Orta Asya
lnden ok daha geni bir alana yaylr. l, Hazar Denizinden
in ve Moolistana kadar uzanrken, hemen kuzeyindeki ksa otlu
bozkr kua batda Eflak ovalarndan douda l kuann dou
ucunda gneye doru uzanan bir kol sarana kadar uzanr. Bugn
Moolistan ve civarn oluturan Asya bozkrlarnn dou ucu,
Trk tarihinin belgelere ilk geen ksmnn sahnesi olmutur.11 Boz-
krlarn kuzey kenarnda, uzun otlarla kapl ayrlar batda Macar
ovasndan douda Manuryaya kadar uzanr, ama kuzey-gney
dorultusunda daha seyrek, doudan batya doru da kesintilidir.
Bozkr, boydan boya otlarla kapl oluu yznden, tarih boyunca
hayvanclkla uraan gebelerin, yani hayvanclk yapan ailele-
rin srleriyle birlikte her yl mevsimlere gre otlaktan otlaa g
etmesine dayanan hareketli bir yaam biimini srdren insan top-
luluklarnn tercihi olmutur.12 Fasl 14. yzyl gezgini bn Battta
 *LUL 23

Resim 2. Gebe kamp. Sa altta bir gezgin heybesini zerken, bir yandan da -
melmi bir adamla konuuyor. Alktan bir deri bir kemik kalm iki kpek oynayor,
iki at da otluyor. stte, gezginin silahlar atlm, bir adam atee flyor ve iki kii de
amar ykyora benziyor. 15. ya da 16. yzylda belki de Herat ile Tebriz arasnda bir
yerde yaplm ve kimin yapt bilinmeyen bu resim, bizi stad Mehmed Siyah Kaleme
atfedilen resimlerle karlatrmaya aryor. Kr. s. 43, 49 ve 80deki resimler.
Topkap Saray Mzesi, Hazine 2153, v. 8b.

Karadenizin kuzeyinde, Moollarn hkm srd bozkrlara

vardnda hem tekerlekli arabalar, hem de kimsenin ... hayvannn
nne saman koymayaca kadar bol ot yetien ayrlar grd-
nde ok armt. Devenin yk hayvan olarak ok yararnn
grlmesi yznden tekerlekli arabalar Arap lkelerinde ortadan
kalkmt, ama bozkrlarda hl vard.13 Daha sonralar, bozkr
toprann zenginlii Slav ifti topluluklarna ok cazip gelecek,
bu da Ukrayna adna yansyacakt (Slavca: u blgesi). Bozkrn
yumuak kabarts geii kolaylatryordu; ulama olanak veren
rmaklarn azl ise nk en kurak blgelerdekiler okyanusa hi
ulamyor, kuzeydekiler de Kuzey Buz Denizine akyordu ou
yerde karadan ulam zorunlu klmt. Avrasya ticaretinde tarih
boyunca revata olan krklerin temin edildii kuzey ormanlar
kuzey kuaklarnn en geniidir ve Norveten Byk Okyanusa
kadar 10.000 kilometre boyunca uzanr.
24 *LUL

Resim 3. Bozkrda Trki gebe aile, 1905-1915, muhtemelen Kazak bozkr.

Fotoraf: Sergey Mihailovi Prokudin-Gorskii, Kongre Ktphanesi, Prokudin-Gorskii Koleksiyonu,
LC-DIG-prok-01854.

Kuzeyin kurak kua, kuzey-gney ynnde farkllamasna

ek olarak doudan batya doru da belirgin farkllklar gsterir.
K souu ve kuraklk douya doru artar. Is farklarnn sebebi,
deniz yzeyinden ortalama 1500 metre ya da daha fazla yksek
olan Mool bozkrlarnn, deniz yzeyine daha yakn olan batdaki
bozkrlardan daha yksekte oluudur.14 Dou ile bat arasndaki
kuraklk fark, yllk ya miktar ile deikenliinin ters orantl
olduunu belirten iklimbilim yasas uyarnca artar.15 Nem ora-
nndaki ani deiiklikler de kuaklar arasndaki snrlarn sk sk
deimesine yol aar. Dou ile bat arasndaki farkl zelliklerin
en nemlisi, dounun birok gebe devlet oluumunun ortaya
kt blge olmasdr. Ekolojik unsurlarn yannda bu da doru bir
saptama gibi grnyor, nk Moolistan, kuzeye ak olmasna
ramen gneyde ok gelimi ve kalabalk bir tarm toplumu olan
inle karlamt. Kurak kuak boyunca dier blgelerde, tarm
toplumlar bir kuraklk denizindeki ada vahalara skmt. in
ile bozkrn toplum ve ekonomileri nemli lde etkileim iin-
deydi, ancak Moolistann yaylabilmek iin genellikle tek k
 *LUL 25

Tiyenan ile Altay dalar arasnda batya doru uzanan ungarya

koridoruydu. Mool bozkrlarnda byk bir bask oluabiliyordu,
dolaysyla Moolistan Asya devlet oluumunun klasik mekn
haline geldi. Ne var ki, Mool bozkrnda devlet kurmak mmkn
olsa da, kervan ticaretinin dinamizmi bile kurulan devletin uzun
sre ayakta kalmasn salamyordu. u halde tek are batya doru
yaylmak, buradaki topraklar fethetmekti.16 Batdaki bozkrlarn
ucu buca olmay, ayrca telerinde byk tarm toplumlarnn
bulunmay, yaylmann nne engel kmayacak anlamna geli-
yordu; en azndan 16. yzylda Rus yaylmacl balayana kadar.
Barbar dnyann birbiri ardndan sonsuz istilac ordular ka-
rabilmesi, Romallar oralarda bir yerde bir insan retme iftlii
ya da halklar oca (officina gentium) olduuna inandrdysa da,
daha sonra Moolistan ad verilen lke bu tanmlar en ok hak eden
blge oldu.17 Ama bu lke ancak 1000-1200 civarnda Moollarn
anayurdu olmutu. Bu tarihten nce, bugnk Moolistan Trk
halklarnn anayurdu ve ilk Trk imparatorluklarnn (552-840)
meknyd. Btn bir bozkr dnyas iin, Asyann upuzun
bozkr kuaklar, tek tk vahalar, belli bal da geitleri ve koridor-
lar, uzunluuyla Avrupa keifler ann denizcilik servenleriyle
rekabet eden, her yne doru saysz yolculuun mekn, okyanus
rotalarnn, ara limanlarn ve kanallarn karadaki edeeriydi.18
Bu manzara boyunca uzanan en efsanevi gzergh, 19. yzylda
icat edilen terimle pek Yoluydu. Aslnda bu tek bir gzergh deil,
bir yollar ayd; genellikle dou ve batya doru gidiyor, ama her
yne, Hindistana, rana ya da kuzey Avrasyaya sapabiliyordu.19
in ile Semerkand arasnda, yolcular isterlerse Tiyenan dalarnn
kuzeyindeki ungaryadan geen gzergh, isterlerse yine Tiyen-
anlarn gneyinde Tarm Havzas ile ehir-devletlerinden geen
gzergh seebilirlerdi. En nemli kavak olan Semerkanddan bat
ve gneybatdaki Anadolu ile Suriye dahil her yana yollar uzanrd.
inin Gansu eyaletinden Karadenize kadarki uzaklk 7000 kilomet-
reydi; baz yollar daha da uzundu. Deve kervanlar ar ilerledii
iin ticaret yollar daha ziyade menzil gzerghlaryd; yolu boydan
26 *LUL

Resim 4. Semerkanddaki dkknnda kuma taciri, 1905-1915. Bu fotorafn renklisi

bir krmz cmbdr; kumalarn rengrenk ve bol desenli olduu grlr. Tacir, ta-
rihi pek Yolunun belli bal merkezlerinden birinde dokuma ticaretinin modern ada
da nemli olduunu somut bir ekilde gsteriyor.
Kongre Ktphanesi, Prokudin-Gorskii koleksiyonu, LC-DIG-prok-01725.

boya kat edecek gezgin fazla kmazd. Byle biri ktnda da, 13.
yzylda Venedikli Marco Polonun bana geldii gibi, servenle-
rine memleketinde kimse inanmazd. pek en krl mald, ama bu
gzerghlarda in porseleni, Sibirya krk, Baltk kehribar, ila
ve kle ticareti de yaplrd. Sadece ticaret iin kullanlmyordu bu
yollar; dnceler ve inanlar da bu yollardan aktarlyordu. 16.
yzyla kadar pek Yolu a dnyann en nemli iletiim ve alveri
sistemi olarak kald. Bin yl boyunca bu yolu denetleyenler, esas
olarak Trkler ve Moollard.
pek Yolunun bat ucu Anadoluya da uzanyordu. Bitki rts
ve s bakmndan Anadolu kuzey kurak kuandaki bozkr ve
 *LUL 27

ayrlarn batdaki uzants gibidir; ayrca kylarda sulak, ok ve-

rimli tarm blgeleri vardr. Ancak, Anadolu uzants kuzey kurak
kuann dier blgelerinden dalar ve denizlerle ayrlr. Ayrlr
ama, Asyadan rana genler iin bu bir engel tekil etmemiti.
Kuzey kurak kuanda yaamaya alm ve rana gitmeyi gze
alm insanlara Anadolu ok cazip gelmi olmal.20 Tarihi gerek-
lerin gsterdii gibi, slamiyetin douu ve ilk slam fetihlerinden
sonra, Anadolunun Mslman yerleimine ve yaylmna almas
iin yzyllar gemesi gerekmiti. Malazgirt Muharebesinin (1071)
ardndan bu yerleim ve yaylm gerekletiinde, fatihler artk ku-
rak kuan scak gneyinden gelen ve esas olarak Arap olan gler
deil, Mslmanl kabul etmeleri sayesinde Ortadounun kaps
kendilerine alan Trklerdi. Bylece Anadolu, Trklerin Asyadan
getirdikleri kendi gebe miraslarn, slam mirasn ve eskia
Akdeniz tarm toplumlarnn mirasn harmanladklar yer oldu.
nsan bu ortam tarif ederken budalaca davranp evreyi belir-
leyici addeden savlar ileri srmeye kalkabilir. Yine de, hem evre
faktrlerinin, hem de insann bu faktrlere verdii tepkinin tarihin
dokusundaki yatay ve dikey devamllklarn olumasna yardm
ettii, zaman zaman da dokuyu paralad aktr. Tarihin belki de
en eski atmas, bozkr ile ekili arazi, tarm toplumlar ile tarm
yaplamayacak kadar kurak topraklarda zorunlu olarak hayvancla
ynelen toplumlar arasndadr. rnein inliler bozkr blgesine
dzenledikleri askeri seferleri srdrebilmekte zorluk ekmilerdi.21
Gebeler bir tarm toplumunu fethedebiliyor, ama kltrne uyum
salamadan o toplumu ynetemiyorlard. Kurak kuan gze ar-
pan baka bir zellii, gney ve kuzey kesimlerinde belirli halklarn
yaamasdr. Gneyde zellikle Sami halklar ve kltrleri grlr;
Filistin ve Arabistandan kan, ayn gelenekten gelien tek tan-
rl din de dahildir bu kltre. 7. yzyldan itibaren slamiyetin
itibarn da arkasna alan Arapa, bu kuakta dier dillerin paha-
sna hayranlk verici bir gelime gstermiti.22 Eskiada Hint-ran
halklarnn yaad kuzeydeki kurak kuak ise 6. yzyldan itibaren
adm adm Trklerin yurdu (Trkistan) oldu. Burada Trk-ran
28 *LUL

ortakyaam srse de Trk dilleri son iki bin ylda hi durmadan

ilerlemekteydi. Farkl insan topluluklarnn temasa getii yerlerde
genellikle Trk dilleri egemen oluyordu; sonuta, dilde asimilasyon
Trk halklarnn etnik bir grup olarak ortaya knda hayati bir
unsur oldu.23 tek tanrl dinden Yahudilik ve Hristiyanlk ok
farkl tarihlere sahiptir, ama Mslmanlk kurak kuakta yayld,
en sonunda hem bu kuan kuzey ve gneydeki eritlerine, hem
de telerindeki daha uzak blgelere uzand. Bu sonularda evre
faktrleri belirleyici olmamsa da, bu sonularn ortaya kt ve
Trk tarih kumann dokunduu topraklar tanmlad.

SOSYOKLTREL EKOLOJ:
HALILARI DOKUYAN HALK

Eskiden Avrasyay kat eden Trk otobsndeki ya da kervandaki

yolculardan bazlar ayn halk kategorisinden olduklarn belki hi
dnmemilerdi. te bu durum, Trk halklar arasndaki birlik ve
ayrlk konusunda sorular sormamza yol at gibi, kltr ve etni-
site gibi kategorilerin nasl akkan olabilecei; uygarln, stnden
pek Yolu gibi alarn getii fay hatlarn insanlarn nasl sessiz
sedasz aabilecekleri hakknda da byleyici ngrler sunar. Son
yllarda btn halklar gibi Trkler de kimliklerini tanmlama ve
savunma konusunda ok daha kararl hale geldiler. Sonuta, bazlar
neyin paylald, bazlar ise neyin farkl olduu konusunda ok
daha duyarl oldu.24
Dilciler Trk halklarnn birliini en ak seik dilde grebile-
ceimizde srar ederler. Baz bilimciler Trkleri dilden baka hibir
faktrn birletirmediini syleyecek kadar ileri giderler.25 Trk
dilleri ile Moolca ve Tunguzcay kapsayan daha geni Altay dilleri
ailesi arasndaki sk sk sz edilen kaltsal balantlar tartlsa
da, Trk dilleri arasnda benzerlik olduu kuku gtrmez. Trk
dilleri o kadar farkllamtr ki bazlarn konuanlar birbirini
anlamaz; yine de Hint-Avrupa dillerinden ok daha fazla benzer-
ler birbirlerine. Geen zamana ramen en erken yazl Trk dili
 *LUL 29

ile modern diller arasndaki benzerlik de barizdir. ounlukla

Asyada konuulan Trk dilleri tarihsel evrimleri srasnda birka
gruba ayrlmtr; bunlardan kalabalk nfuslarca konuulur.
Bu byk dil gruplarndan biri gneydoudadr, in snr boyunca
Orta Asyada konuulur ve Uygur ile zbek dillerini kapsar. Kuzey-
bat grubu da byktr; Krm Tatarlar, Kazan Tatarlar, Bakrlar,
Kazaklar ve Krgzlar gibi Krmdan Volga-Ural blgesine ve Kazak
bozkrlarna kadar uzanan yerlerde yaayan halklarca konuulur.
Gneybat dil grubu, yani Ortadouya gelen Trk halklarnn gru-
bunda Trkmence, Azerice ve Trke vardr. Btn bunlarn iinde
baz kk gruplarca konuulan baka dillere de rastlanr. Drdnc
blgesel grup, yani kuzeydou grubu, en kalabal Rusa vastasyla
Yakutlar diye bildiimiz Sakalar olmak zere, kk Sibirya halk
gruplarndan oluur. Son iki grup ise arkaik zellikleri olup dier
Trk dillerinden ayrlm bulunan Rusyadaki uva ve randaki
Hala dilleridir.
Trk halklarnn tek ortak noktasnn dil olduunu sylemek
tam anlamyla abartl olmasa bile, byk ounluun paylat
baka nemli zellikler de vardr. Dilcilerin ilk, farkllamam,
n-Trk dilinin ne olduunu karsama abalarndan kan sonu,
bu dilin 3000-500 arasnda bat ve orta Sibirya ile gneye doru
yer alan blgede konuulduudur.26 Trk dillerinde ok rastlanan
ve bu dillerin n-Trk dilinden ktn bize dndren birka
kelime, ilk Trklerin demiri ilemeyi, tarm ve baheciliin baz
ynlerini bildiklerini; adrda yaayp hayvanclk yaptklarn;
boylar ve kabileler biiminde rgtlendiklerini; aman denen din
adamlar olduunu; ondalk say sistemi kullandklarn gsteriyor.
Bu zelliklerin hibiri tamamen Trk halklarna zg deildir, ama
Trkler arasnda hepsinin nemi uzun sre devam etmitir. Tarihsel
dnemlerde baka ortak bir zellik daha gze arpar: Trk halklar
farkllarken bile, azdan aza aktarlan halk edebiyatlarnda byk
benzerlikler olumutur. Kahramanlk destanlar, slami temalarn
varlna ya da yokluuna gre farkllar; yine de burada asla tam
bir slamlama ortaya kmamtr. slam ncesi gemiin unsurlar
30 *LUL

ile slami unsurlar bu destanlarda karmakark bir yn halindedir;

ama bu destanlar eski zamanlarda dinleyenler bu karkl fark
etmemilerdi herhalde.27
Trk milliyetilerin Trklerde dilcilerden daha fazla ortak
nokta bulmalarna armyoruz. Baz grleri hatrlanmaya deer.
Yusuf Akura (1876-1935) Trklerin sava gebe miraslar ile
belirgin bir blgeye deil de dillerine ve detlerine ballklar ara-
snda balant kurar.28 Bu detler arasnda ataerkil dzeni; topran
ortak mlkiyetini; hana byk g atfedilmesini ama bu gcn
yasak ve treyle kstlanmasn; bir aristokrasinin varln; devlet
kurmaya meyyal olularn; dinde ar hogrl olularn sayar.
nceden inceye aratrldnda Trk toplumlarnn bu normlarda
da farkllk gsterdii ortaya kar. rnein, Trk gebeleri ou
kez bir devletin ynetimi altna girmek istememilerdir; Osmanl
padiahlar ise kendilerine hizmet edecek bir sekinler snf yarat-
m, denetimleri altndan kabilen bir aristokrasinin ykselmesine
ise diren gstermilerdir. Yine de Akura, sregelen zellikleri
zetledii gibi, bu tarihsel olarak gebe halklarn kimliini neden
tanamaz olann (lke) deil de tanabilir olann (dil ve kltr)
biimlendirdiine k tutacak dnceler ileri srmtr.
Trklerde aynlklarn deil de farkllklarn arlkta olduunu
grmek iin en kalabalk ve en iyi bilinen Trk halklarna deil,
dierlerine bakmak gerekir.29 Trk halklarnn evrelerindeki kk
halklar da hesaba kattmzda dil tek ortak nokta gibidir. nan
bakmndan baktmzda da btn Trklerin Mslman olmadn
grrz. Bir zamanlar hibirinin Mslman olmay bir yana, ba-
zlar hibir zaman Mslmanl kabul etmemitir. Tarihsel olarak
Mslman olmayan Trkler arasnda Ortodoks Hristiyanlar (Tuna
deltasndaki Gagavuzlar, Volga blgesindeki uvalar, Sibiryadaki
Yakutlar ve daha kk halklar), Budistler (Sibiryadaki Tuvallar
ya da inin Gansu eyaletindeki Sar Uygurlar), biraz da Yahudi
(Dou Avrupadaki Karaim) vardr. Genelde amanizm olarak ad-
landrlan geleneksel Asya kltleri, birok yerde, baka inanlarn
iinde hl yaamaktadr. Sovyetler Birliinin knn ardndan
 *LUL 31

Sibiryada, Hristiyanl zorla kabul ettirilmelerinden 300 yl sonra

Yakutlar ve baka halklar Ortodoksluu tamamen reddedip yeniden
amanizme dnmlerdir.30
stelik Trkler fiziki olarak da birbirlerine benzemezler. Hibir
zaman benzememilerdir. Trkiyedeki Trkler ok eitli tiplere
sahip olmakla nldr. Trklerin Asya kkenleri veri olarak
alndnda bir zamanlar tekdze Mool grnml olduklarn
dnebilir insan. Byle zellikler daha ok dou Trki31 dnya-
sna zg grnyor; ancak, orada da bir tek insan tipinden sz
edilemez. Arkeolojik kantlara gre Hint-Avrupallar ya da Avrupa
zellikleri gsteren fiziki tipler eskialarda Tarm Havzasnn va-
halarnda, hatta Moolistann baz blgelerinde yaamlard. Tarm
Havzasnda bugnk Uygurlar arasnda blgenin bu ilk sakinleri-
nin genlerinin devam ettii hem gzle grlebilir hem de bilimsel
olarak gsterilebilir.32 Erken in kaynaklar Krgzlar mavi gzl
sarn ya da kzl sal diye tarif eder. Etnik Trk gruplar en erken
dnemlerden itibaren eitli halklarn konfederasyonlar iinde
domutur. Bunu kantlamak istercesine, Trk dillerinde gnmze
ulaan en eski metinler baka dillerden alnma terimlerle doludur.
Geri gebe yaam biimi l ve bozkr halklarnda tipiktir, ama
Trkler tarihte doal ortamlarna uyma biimlerinde de farkllk
gstermilerdir. Hayvanclk yapanlar ile iftilerin karlar birok
bakmdan atsa da bu retim biimleri baka bakmlardan tarihsel
olarak birbirini btnlemitir. Ne var ki istisnasz btn Trkle-
rin krsal gebe olup hayvanclkla geindii ve tarm, zanaat ve
ticaretle uramadklar varsaym, n-Trklerin sz daarcna
bakldnda, tarih ncesi dnem iin bile abartldr. Yerleik hayat
sren Trklerin gebe Trklere oran hi kukusuz zaman iinde
artmt. Asyada zbekler ve Uygurlar yzyllardr yerleik hayat
srmekteyken, Kazaklar, gney Sibiryadaki Trkler ve daha dou-
daki Yakutlar gebe zelliklerini korumaktadrlar. Ortadouda,
krsal gebelik, tarm ve kent yaam Trkler blgeye gmeden
nce de binlerce yldr yan yana var olmutu. Yaklak 15. yzyldan
itibaren yerleik hayata geen gruplarn says artmakla kalmad,
kabileler de zld ve bylece nemli sayda Trk belirli bir boy
32 *LUL

ya da kabilenin yesi olarak deil, Volga blgesinde ortak bir Tatar

kimlii ya da Ortadouda ortak bir Trk kimlii tayanlar olarak
yaamaya baladlar. Bu gruplar artk gebe yaamna dnemezler-
di. Baz yerlerde kabilelerin dalmas, baz yerlerde ise kabilelerin
saysal olarak artmas, daha sonra farkl Trk halklarnn modernlie
farkl yollardan gemesine yol at.
Trk halklar imparatorluk kurmakla nldr; ama burada da
aralarnda byk farklar vardr. Trkler byk imparatorluklar
yaratm ya da byle imparatorluklara hizmet etmilerdir. Ancak
gebe hayvanclar olarak yaayan Trkler genellikle devletsiz ya-
amay ya da siyasi bakmdan adem-i merkeziyetilii tercih etmi,
btn gebeler gibi devlet egemenliine sonuna kadar direnme
eilimi gstermilerdir. Bilimciler paradoks gibi grnen bu du-
ruma, gebe toplumlarn iindeki ya da dndaki baz unsurlara
bakarak yaklar; bu unsurlar belirli rneklerde imparatorluk ina
edilmesine yol am ya da imparatorluk inasn kolaylatrmtr.
Burada devletin varl ya da yokluu zerinden dnleceine,
en nemli sorular iki farkl lee gre tanmlayp cevap vermeye
alan iki almak siyaset biimi grmek ok daha mantkldr.
Kabile yaamnn mikropolitikasnda, g, otlaklar, evlilik ve di-
er ilikiler, anlamazlklarn zm, yabanclara saldrma ya da
saldrya kar savunma konularnda, kararlar han ve ihtiyarlar
verirdi. Devlet kuruluunun makropolitikasnda ise, tarih boyunca,
ihtiya ve frsatn bir araya gelmesi daha byk bir btnn, temel
rneinde baskn bir liderin dier hanlarn stnde ykseldii bir
kabile konfederasyonunun domasna yol at. ktidarn pekitir-
mek isteyen bu baskn hkmdarlar baka ek kurumlar gelitirmek
zorundaydlar. Tarih kaynaklarnda bariz biimde ortaya kan ilk
kurum hkmdarn maiyeti ya da korumalaryd; maiyet yeleri yle
seilir ve eitilirlerdi ki kabilelerinden kopup yalnzca hkmdarn
sadk bendeleri olurlard. Tarihiler ve Yusuf Akura gibi milliyeti-
ler imparatorluklar daha ilgin bulsa da, mikro lekli politikadaki
adem-i merkeziyetilik ile makro lekli politikadaki imparatorluk
inasnn ikisi de bir dieri kadar Trk tarihinin zelliidir.
 *LUL 33

u halde, yzyllar boyunca Avrasyay aan kervan ve otobs yol-

larnda yolculuk edenlerin hepsi Trk deildi, Trk olanlar da birok
ortak noktalar olduunun bazen farknda olmuyorlard. Eer top-
lumsal rgtlenme anlaynda ar basan akrabalksa bu akrabalk
ister gerek olsun, ister mecazi anlaml biz, akraba grubudur; dil
ya da din asndan tanmlanan daha geni gruplar tarihte daha ok
onlar olarak grlmtr. Asyada da, gebeler yerleiklere
eri ya da bezirgn diye burun kvrabiliyorlard; aslnda kervan
reisi anlamna gelen, sonralar tacirler iin kullanlan aalayc
bir sze dnen sart terimi de bu aalamay belirtirdi. Kentli,
gebeye kazak diye bardnda, ona sadece gebe deil, yine
aalayc anlamda serseri, hatta hrsz demek istiyor olabilirdi.
Bir zbek, yolculua bir Kazak ya da bir Trkmenle yan yana ka-
bilir, ama kznn bunlardan biriyle evlenmesini istemeyebilirdi.33
Osmanl mparatorluunda Osmanl saray kltryle yetienler
Trk kelimesini kaba kyller iin kullanrd. Yolculara, hepsi
Mslman olmasa da din adamlar elik ederdi. slami mezhepler
arasndaki farkllklar (hem Snnilerde hem de iilerde) ya da slami
tarikatlarn birine intisap etmi olmak, muhakkak ki manzaraya
eitlilik getiriyordu. Dil ve lehe farkllklar bazen iletiimsizlie
yol aabiliyor, ama muhtemelen ortak duygular pekitiriyordu.
Bugn bir dilcinin bu kadar ok insan neyin bir arada tuttuu
hakknda kapsaml bir gr vardr; oysa byle bir dncenin
krntlar bile kervandaki ancak en bilgili ya da en tecrbeli yolcu-
larn aklndan geebilirdi. Bugn, uygarlklarn gya onlar ayran
fay hatlarnda birbiriyle attna dair ortalarda dolaan mthi
senaryolar arasnda, Trk halklarnn kt yolculuun, bu kadar
byk ve ortak zellikleri paylaan bir insan topluluunun nasl
biimlendii, dnya tarihinde nasl kendine bir yol at ve belli
bal uygarlk eiklerini fiilen geerken kimliini asla yitirmeden
kendini nasl dntrdne dair retecek nemli dersleri vardr.
 KAYNAKA

Abou-El-Haj, Rifaat. The 1703 Rebellion and the Structure of Ottoman

Politics. Leiden: Nederlands Historisch-Archeologisch Instituut te
stanbul, 1984.
Abu-Lughod, Janet. Before European Hegemony: The World System, A.D.
1250-1350. Oxford: Oxford University Press, 1989.
Adam, Volker. Russlandmuslime in Istanbul am Vorabend des Ersten Welt-
krieges: Die Berichterstattung osmanischer Periodika ber Russland
und Zentralasien. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2002.
Advar, Halide Edib. Ateten Gmlek. stanbul: zgr, 1997.
Adshead, S. A. M. Central Asia in World History. New York: St. Martin,
1993.
Ahmad, Feroz. The Making of Modern Turkey. Londra: Routledge, 1993.
Aitmatov, Chingiz. The White Ship. ev. Mirra Ginsburg. New York:
Crown, 1972.
Akarl, Engin. The Long Peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920. Berkeley ve
Los Angeles: University of California Press, 1993.
Akam, Taner. Armenien und der Vlkermord: Die Istanbuler Prozesse und
die Trkische Nationalbewegung. Hamburg: Hamburger Edition, 1996.
nsan Haklar ve Ermeni Sorunu: ttihad ve Terakkiden Kurtulu
Savana. Ankara: mge, 1999.
Akura, Yusuf. Trkln Tarihi. stanbul: Analiz, 1998.
Akuraolu, Yusuf. Osmanl Saltanat Messesat Tarihine dair bir Tec-
rbe, Bilgi Mecmuas, I.I-2 (1329/1913), 82-96, 117-34.
Trklk ve D Trkler. stanbul: Toker Yaynlar, 1990.
342 Kaynaka

Aksan, Virginia H. Ottoman Historical Writing, 1768-1808. International

Journal of Middle East Studies 25 (1993): 53-69.
Whatever Happened to the Janissaries? Mobilization for the 1768-
1774 Russo-Ottoman War, War in History 5.I (1998): 23-36.
Alacacolu, Hasan. Deutsche Heimat Islam. Mnih ve Berlin: Waxmann,
2000.
Allsen,Thomas T. Commodity and Exchange in the Mongol Empire. A
Cultural History of Islamic Textiles. Cambridge: Cambridge Univer-
sity Press, 1997.
Culture and Conquest in Mongol Eurasia. Cambridge: Cambridge
University Press 2001.
Ever Closer Encounters: The Appropriation of Culture and the
Apportionment of Peoples in the Mongol Empires. Journal of Early
Modern History 1 (1997).
Mongolian Princes and Their Merchant Partners, 1200-1260. Asia
Major 2 (3. seri), no. 2 (1989): 83-126 .
Mongol Imperialism: The Policies of the Grand Qan Mngke in China,
Russia, and the Islamic Lands, 1251-1259. Berkeley ve Los Angeles:
University of California Press, 1987.
Allworth, Edward A. The Modern Uzbeks: From the Fourteenth Century
to the Present, A Cultural History. Stanford, Cal.: Hoover Institution
Press, 1990.
ed. Central Asia: 130 Years of Russian Dominance: A Historical Over-
view. 3. bs., Durham, N. C.: Duke University Press, 1994.
Altstadt, Audrey L. The Azerbaijani Turks: Power and Identity under Russian
Rule. Stanford, Cal.: Hoover Institution Press, 1992.
Anderson, June. Return to Tradition: The Revitalization of Turkish Village
Carpets. Seattle: California Academy of Sciences in Association with
Washington University Press, 1998.
Anthony, David W. Horses and Prehistoric Chronology of Eastern Euro-
pe and Western Central Asia. The Journal of Ancient Near Eastern
Society 21 (1992): 131-33.
Anthony, David W., ve Dorcas R. Brown. The Origins of Horseback
Riding. Antiquity 65, no. 246 (Mart 1991): 22-38.
 Kaynaka 343

Apt, Jay. Orbit: The Astronauts View of Home. National Geographic 190,
no. 5 (Kasm 1996): 4-27.
Arai, Masami. Turkish Nationalism in the Young Turk Era. Leiden: Brill,
1992.
Arat, Reid Rahmeti. Bkz. Yusuf Has Hcib.
Arjomand, Said Amir. The Shadow of God and the Hidden Imam: Religion,
Social Order, and Societal Change in Shiite Iran from the Beginning
to 1890. Chicago: University of Chicago Press, 1984.
Akpaazade. Tevarih-i l-i Osman: Akpaazade Tarihi. Ed. li. stanbul:
Matbaa-i Amire, [1332] 1913-14.
Aslan, Fikret, Kemal Bozay, ve di. Graue Wlfe heulen wieder: Trkische
Faschisten und ihre Vernetzung in der BRD. Mnster: Unrast, 1997.
Atalay, Besim. Bkz. El-Kagari, Mahmud.
Atatrk. Bkz. Mustafa Kemal.
Babur, Zahiruddin Muhammad, Mirza. Baburnama, haz. W. M. Thackston,
3 cilt. Cambridge, Mass.: Department of Near Eastern Languages and
Literatures, Harvard University, 1993.
The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor. Ed. ve ev.
Wheeler M. Thackston. New York: Oxford University Press, 1996.
The Freer Gallery of Art ile ortak yayn.
The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor. Ed. ve ev.
Wheeler M. Thackston. New York: Modern Library, 2002. (Bu edisyon
dipnotlarda zikredilmitir.)
Balivet, Michel. Islam mystique et rvolution arme dans les Balkans otto-
mans: Vie du Cheikh Bedreddn, le Hallj des Turcs (1358/59-1416).
stanbul: sis, 1995.
Romanie byzantine et pays de Rm turc: Histoire dun espace
dimbrication grcoturque. stanbul: sis, 1994.
Banarl, Nihad Smi. Resimli Trk Edebiyt Trihi: Destanlar Devrinden
Zamanmza Kadar. 2 cilt. stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1987.
Barber, Elizabeth Wayland. The Mummies of rmchi. New York: Norton,
1999.
Barfield, Thomas J. The Perilous Frontier: Nomadic Empires and China.
Cambridge: Blackwell, 1996.
344 Kaynaka

Barkan, mer Ltfi. Trkiyede Toprak Meselesi. stanbul: Gzlem Yayn-

lar, 1980.
Barkova, Ludmila. The Pazyryk Fifty Years On. Hal 107 (1999): 64-69,
110.
Barthold, W. Turkestan Down to the Mongol Invasion. 4. bs. Londra: E. J.
W. Gibb Memorial Trust, 1977.
Zwlf Vorlesungen ber die Geschichte der Trken Mittelasiens. Hil-
desheim: Georg Olms Verlag, 1962.
Beckwith, Christopher I. The Impact of the Horse and Silk Trade on the
Economies of Tang China and the Uighur Empire: On the Impor-
tance of International Commerce in the Early Middle Ages. Journal
of the Economic and Social History of the Orient 34, no. 2 (Haziran
1991): 183-98.
The Tibetan Empire in Central Asia: A History of the Struggle for
Great Power Among Tibetans, Turks, Arabs, and Chinese during the
Early Middle Ages. Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1993.
Bentley, Jerry H. Old World Encounters: Cross-Cultural Contacts and Exc-
hanges in Pre-modern Times. New York: Oxford University Press, 1993.
Bergholz, Fred W. The Partition of the Steppe: The Struggle of the Russians,
Manchus, and the Zunghar Mongols for Empire in Central Asia, 1619-
1758, A study in Power Politics. New York ve Frankfurt am Main:
Peter Lang, 1993.
Berkes, Niyazi. The Development of Secularism in Turkey. Montreal: McGill
University Press, 1964.
Berktay, Halil. Cumhuriyet deolojisi ve Fuat Kprl. stanbul: Kaynak
Yaynlar, 1983.
Beydilli, Kemal. 1828-1829 Osmanl-Rus Savanda Dou Anadoludan
Rusyaya Grlen Ermeniler. Belgeler: Trk Tarih Belgeleri Dergisi
13, no. 17 (1988): 365-434.
Biran, Michal. The Chaghadaids and Islam: The Conversion of Tarmas-
hirin Khan (1331-34). Journal of the American Oriental Society 122.4
(Ekim-Aralk 2002): 742-52.
Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia.
Richmond, BK: Curzon, 1997.
 Kaynaka 345

Bisaha, Nancy. Pius IIs Letter to Sultan Mehmed II: A Reexamination.

Crusades I (2002): 183-201.
Bjrgo, Tore, ve Rob Witte, ed. Racist Violence in Europe. New York: St.
Martin, 1993.
Blair, Sheila S. A Compendium of Chronicles: Rashid al-Dins Illustrated
History of the World. Londra: The Nour Foundation ile Azimuth
Editions ve Oxford University Press ortak yayn, 1995.
Bodrogligeti, Andras J. E. A Grammar of Chagatay. Mnih: Lincom Eu-
ropa, 2001.
Bombaci, Alessio. Histoire de la littrature turque. ev. Irne Mlikoff.
Paris: Librairie C. Klincksieck, 1968.
Bonner, Michael. Aristocratic Violence and Holy War: Studies in the Jihad
and the Arab-Byzantine Frontier. New Haven, Conn.: American Ori-
ental Society, 1996.
The Book of Dede Korkut. ev. Ahmet E. Uysal, Faruk Smer ve Warren
S. Walker. Austin: University of Texas Press, 1972.
The Book of Dede Korkut. ev. Geoffrey Lewis. Harmondsworth, BK:
Penguin, 1974.
Bozdoan, Sibel. Modernism and Nation Building: Turkish Architectural
Culture in the Early Republic. Seattle: University of Washington Press,
2001.
Bozdoan, Sibel, ve Reat Kasaba, ed. Rethinking Modernity and National
Identity in Turkey. Seattle: University of Washington Press, 1997.
Bregel, Yuri. Historical Maps of Central Asia, 9th-19th Centuries A.D.
Bloomington: Indiana University Research Institute for Inner Asian
Studies, 2000.
Brower, Daniel R., ve Edward J. Lazzerini, ed. Russias Orient: Imperial
Borderlands and Peoples, 1700-1917. Bloomington: Indiana Univer-
sity Press, 1997.
Bukharaev, Ravil. The Model of Tatarstan Under President Mintimer Sha-
imev. Richmond, BK: Curzon, 1999.
Bulliet, Richard W. The Camel and the Wheel. New York: Columbia Uni-
versty Press, 1990.
346 Kaynaka

Islam, the View from the Edge. New York: Columbia University Press,
1994.
Cotton, Climate, and Camels in Early Islamic Iran, A Moment in World
History, New York: Columbia University Press, 2009.
Bunker, Emma C., -James C. Y. Watt ve Zhixin Sunun katklaryla. Nomadic
Art of the Eastern Eurasian Steppes: The Eugene V. Thaw and Other
New York Collections. New York: Metropolitan Museum of Art, 2002.
Bunker, Emma C., -Trudy S. Kawami, Katheryn M. Linduff, ve Wu En ile.
Ancient Bronzes of the Eastern Eurasian Steppes from the Arthur M.
Sackler Collections. New York: The Arthur M. Sackler Foundation,
1997.
Caferolu, Ahmet. Trk Kavimleri. Ankara: Trk Kltrn Aratrma
Enstits, 1983.
Cahen, Claude. Pre-Ottoman Turkey: A General Survey of the Material and
Spiritual Culture and History c. 1071-1330. ev. J. Jones-Williams.
New York: Taplinger, 1968.
La Turquie pr-Ottomane. stanbul-Paris: Institut Franais dEtudes
Anatoliennes, 1988.
el-Cahiz (Ebu Osman bin Bahr). Hilfet Ordusunun Menkbeleri ve
Trklerin Fazletleri. ev. Ramazan een. Ankara: Trk Kltrn
Aratrma Enstits, 1967.
The Life and Works of Jahiz. Ed. Charles Pellat. ev. D. M. Hawke.
Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 1969.
Canfield, Robert L., ed. Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge:
Cambridge University Press, 1991.
Cezar, Yavuz. Osmanl Maliyesinde Bunalm ve Deiim Dnemi (XVIII
yydan Tanzimata Mali Tarih). stanbul: Alan, 1986.
Chadwick, Nora K., ve Victor Zhirmunsky. Oral Epics of Central Asia.
Cambridge: Cambridge University Press, 1969.
Chaliand, Grard. Les empires nomades de la Mongolie au Danube: Ve-IVe
sicles av. J.-C. Xe-XVe sicles ap. J.-C.). Paris: Perrin, 1995.
Chatterjee, Partha. The Nation and Its Fragments: Colonial and Postcolonial
Histories. Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1993.
 Kaynaka 347

Christian, David. A History of Russia, Cenral Asia and Mongolia, c. I: Inner

Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire. Oxford: Blackwell, 1998.
Cizre, mit. Demythologizing the National Security Concept: The Case
of Turkey. Middle East Journal 57, no. 2 (lkbahar 2003): 213-29.
Ayrca bkz. Sakallolu, mit Cizre.
Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Ceuntry
Turkish. Oxford: Oxford University Press, 1972.
Cleaves, Francis Woodman, ev. The Secret History of the Mongols. Camb-
ridge, Mass.: Harvard University Press, 1982. Ayrca bkz. Onon,
Urgunge.
Cleveland, William L. A History of the Modern Middle East. 2. bs. Boulder:
Westview, 2000.
Crone, Patricia. Slaves on Horses: The Evolution of the Islamic Polity. Camb-
ridge: Cambridge University Press, 1980.
Cuno, Kenneth M. The Pashas Peasants: Land, Society, and Economy in Lo-
wer Egypt 1740-1858. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
Czegldy, K. From East to West: The Age of Nomadic Migrations in
Eurasia. Archivum Eurasiae Medii Aevi 3 (1983): 25-125, ev. Peter
B. Golden.
Das Sakrale Knigtum bei Den Steppen-Vlkern. Numen: Interna-
tional Review for the History of Religions 13 (1966): 14-26.
aatay, Neet. Bir Trk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Ankara niver-
sitesi, 1974.
akr, Serpil. Osmanl Kadn Hareketi. stanbul: Metis Yaynlar, 1993.
Dale, Stephen Frederic. The Garden of the Eight Pardises: Bbur and the
Culture of Empire in Central Asia, Afghanistan and India, 1483-1530.
Leiden: Brill, 2004.
Indian Merchants and Eurasian Trade, 1600-1750. Cambridge: Camb-
ridge University Press, 1994.
Dankoff, Robert. Bkz. Evliya, Mahmud al-Kashghari, ve Yusuf Khass Hacib.
Dassetto, Felice, ve Yves Conrad, ed. Muslumans en Europe occidentale:
Bibliographie commente; Muslims in Western Europe, An Annotated
Bibliography. Paris: Editions LHarmattan, 1996.
348 Kaynaka

Daulet, Shafiga, Kazan and Moscow: Five Centuries of Crippling Coexistence,

1552-2002, Palm Beach, Fla.: SDR, 2003.
Davison, Roderic H. Turkey: A Short History. 3. bs., gncelletirme: Cle-
ment H. Dodd. Huntingdon, BK: Eothen, 1998.
Dawisha, Adeed. Arab Nationalism in the Twentieth Century: From Tri-
umph to Despair. Princeton, N. J.: Princeton University Press, 2003.
Denny, Frederick Matthewson. An Introduction to Islam. 2. bs. New York:
MacMillan, 1994.
Denny, Walter B. Trkmen Rugs and Early Rug Weaving in the Western
Islamic World. Hal 4, no. 4 (lkbahar 1982): 329-36.
Denny, Walter B., Katklar: Sumru Belger Krody. The Classical Tradition
in Anatolian Carpets. Washington: Textile Museum, 2002.
Deringil, Selim. The Well-Protected Domains: Ideology and the Legitimation
of Power in the Ottoman Empire, 1876-1999. Londra: I. B. Tauris, 1998.
DeWeese, Devin. Islamization and Native Religion in the Golden Horde:
Baba Tkles and Conversion to Islam in Historical and Epic Tradition.
University Park: Pennsylvania State University Press, 1994.
The Politics of Sacred Lineages in 19th-Century central Asia: Descent
Groups Linked to Khwaja Ahmad Yasavi in Shrine Documents and
Genealogical Charters. International Journal of Middle East Studies
31, no. 4 (Kasm 1999): 507-30.
Di Cosmo, Nicola. Ancient China and Its Enemies: The Rise of Nomadic
Power in East Asian History. Cambridge: Cambridge University Press,
2002.
State Formation and Periodization in Inner Asian History. Journal
of World History 10, no. 1 (lkbahar 1999): 1-40.
Digenes Akrites. Ed. ve ev. John Mavrogordato. Oxford: Clarendon, 1956.
Ding Xueyun. Butumuji Jindai Shi Ji Qi Yanjiu. Neimenggu Wenwu Gaogu
Wenji: Di Erh Ji, Ed. Wei Jian. c. II, 463-73. Beijing: Encyclopedia of
China Publishing House, 1997. (Gold Belt Ornaments from Butumuji
and Their Study, Wei Jian, ed., Collected Papers on Inner Mongolian
Relics and Archeology; birinci blmdeki kemer hk.)
Dodd, Clement H. Storm Clouds Over Cyprus: A Briefing. Huntingdon,
BK: Eothen, 2001.
 Kaynaka 349

ed. Cyprus: The Need for New Perspectives. Huntingdon, BK: Eothen,
1999.
Dols, Michael. The Black Death in the Middle East. Princeton, N. J.: Prin-
ceton University Press, 1977.
Drompp, Michael R. Breaking the Orkhon Tradition: Kirghiz Adherence
to the Yenisei Region After A. D. 840. Journal of the American Oriental
Society 119, no. 3 (1999): 390-403.
Duara, Prasenjit. Rescuing History from the Nation: Questioning Narratives
of Modern China. Chicago: University of Chicago Press, 1995.
Duben, Alan, ve Cem Behar. Istanbul Households: Marriage, Family, and
Fertility, 1880-1940. Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
Dunn, Ross E. The Adventures of Ibn Battuta: A Muslim Traveler of the 14th
Century. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 1989.
Ebulgazi Bahadr Han. ecere-i Terkime (Trkmenlerin Soykt). Ed.
Zuhal Karg lmez. Ankara: Simurg, 1996.
Eley, Geoff, ve Ronald Grigor Suny, ed. Becoming National: A Reader. New
York: Oxford University Press, 1996.
Encyclopaedia of Islam. 2. bs. II cilt. Leiden: Brill, 1960-2002.
Endicott-West, Elizabeth. Merchant Associations in Yan China: The
Ortogh. Asia Major 2 (3. seri), no. 2 (1989): 127-54.
Enveri. Le Destan dUmur Pacha (Dsturname-i Enver). Ed. ve ev. Irne
Mlikoff -Sayar. Paris: Presses Universitaires de France, 1954.
Erdmann, Kurt. Oriental Carpets, an Essay on Their History. ev. Charles
Grant Ellis. New York: Universe Books, 1962.
Ergene, Boa A. Local Court, Provincial Society, and Justice in the Otto-
man Empire: Legal Practice and Dispute Resolution in ankr and
Kastamonu (1652-1744). Leiden: Brill, 2003.
Ericson, Edward J. Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the
First World War. Westport, Conn.: Greenwood Press, 2001.
Ertrk, Korkut A., ed. Rethinking Central Asia: Non-Eurocentric Studies in
History, Social Structure and Identity. Reading, BK: Ithaca Press, 1999.
el-Erzurumi (Hseyin ibn Ahmet). Hulasa, Okuluk ve Atlk: Kitab f-
lmin-Nab, Kitab f-Riyztil-Hayl, Kitb fl-lmil-Musbaka. Ed.
H. brahim Delice. stanbul: Kitabevi Yaynevi, 2003.
350 Kaynaka

Esin, Emel. A History of Pre-Islamic and Early Islamic Turkish Culture.

stanbul: nal, 1980.
Esposito, John, ed. The Oxford History of Islam. Oxford: Oxford University
Press, 1999.
Evliya elebi. The Intimate Life of an Ottoman Statesman, Melek Ahmed
Pasha (1588-1662), as Portrayed in Evliya elebis Book of Travels
(Seyahatname). Ed. ve ev. Robert Dankoff, sunu Rhoads Murphey.
Albany: State University of New York Press, 1991.
Fahmy, Khaled. All the Pashas Men: Mehmed Ali, His Army and the Making
of Modern Egypt. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
Fairbank, John K., Edwin O. Reischauer, ve Albert M. Craig. East Asia,
Tradition and Transformation. Boston: Houghton Mifflin, 1978.
Faroqhi, Suraiya. Men of Modest Substance: House Owners and House
Property in Seventeenth-Century Ankara and Kayseri. Cambridge:
Cambridge University Press, 1987.
Pilgrims and Sultans: The Hajj Under the Ottomans, 1517-1683.
Londra: I. B. Tauris, 1994.
Towns and Townsmen of Ottoman Anatolia: Trade, Crafts and Food
Production in an Urban Setting, 1520-50. Cambridge: Cambridge
University Press, 1984.
Ferdinand, Peter, ed. The New States of Central Asia and Their Neighbors.
New York: Council on Foreign Relations, 1994.
Ferrari, Silvia, ve Anthony Bradney. Islam and European Legal Systems.
Aldershot, BK: Ashgate-Dartmouth, 2000.
Findley, Carter Vaughn. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire:
The Sublime Porte, 1789-1922. Princeton, N. J.: Princeton University
Press, 1980.
Ebu Bekir Ratibs Vienna Ambassy Narrative: Discovering Austria
or Propagandizing for Reform in Istanbul? Wiener Zeitschrift fr
die Kunde des Morgenlandes 85 (1995): 41-80.
Economic Bases of Revolution and Repression in the Late Ottoman
Empire. Comparative Studies in Society and History 28 (1986): 81-106.
 Kaynaka 351

Fatma Aliye: First Ottoman Woman Novelist, Pioneer Feminist.

Histoire conomique et sociale de lEmpire ottoman et de le Turquie
(1326-1960), Actes du sixime congrs international tenu Aix-en-
Provence du1er au 4 juillet 1992, ed. Daniel Panzac, 783-89. Paris:
Peeters, 1995.
Osmanl Dncesinde Devlet ve Hukuk: nsan Haklar m, Hukuk
Devleti mi? XII. [On ikinci] Trk Tarih Kongresi. Ankara: Trk Tarih
Kurumu, 2000.
Ottoman Civil Officialdom: A Social History. Princeton, N. J.: Prin-
ceton University Press, 1989.
An Ottoman Occidentalist in Europe: Ahmed Midhat Meets Mada-
me Glnar, 1889. The American Historical Review 103, no. 1 (ubat
1998): 15-49.
Problems of Educational Democratization in an Era of Explosive
Population Growth. Journal of the Japan-Netherlands Institute 6
(1996): 257-76.
La soumise, la subversive: Fatma Aliye, romancire et fministe.
Turcica 27 (1995): 153-76.
Trklk: Zamanda ve Zeminde Kltr Dnmleri. ev. Boa
Ergene. Tarih ve Toplum 29, no. 169 (Ocak 1998): 15-22.
Finkel, Caroline. The Administration of Warfare: The Ottoman Military
Campaigns in Hungary, 1593-1666. Viyana: Verein der wissenschaft-
lichen Gesellschaften sterreichs, 1988.
Fisher, Alan W. The Crimean Tatars. Stanford. Cal.: Hoover Institution,
1978.
Fleischer, Cornell H. Bureaucrat and Intellectual in the Ottoman Empire:
The Historian Mustafa li (1541-1600). Princeton, N. J.: Princeton
University Press, 1986.
Fletcher, Joseph. Integrative History: Parallels and Interconnections in the
Early Modern Period, 1500-1800. Journal of Turkish Studies-Trklk
Bilgisi Aratrmalar 9 (1985): 37-57.
Turco-Mongolian Monarchic Tradition in the Ottoman Empire.
Harvard Ukrainian Studies 3-4, Part I (1979-80): 236-51.
352 Kaynaka

Foltz, Richard C. Religions of the Silk Road: Overland Trade and Cultu-
ral Exchange from Antiquity to the Fifteenth Century. New York: St.
Martin, 1999.
Fortna, Benjamin. Imperial Classroom: Islam, the State, and Education in
the Late Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press, 2002.
Frank, Allen J. Islamic Historiography and Bulghar Identity Among the
Tatars and Bashkirs of Russia. Leiden: Brill, 1998.
Muslim Religious Institutions in Imperial Russia: The Islamic World of
Novouzensk District and the Kazakh Inner Horde, 1780-1910. Leiden:
Brill, 2001.
Frye, Richard N. The Heritage of Central Asia: From Antiquity to the Turkish
Expansion. Princeton, N. J.: Markus Wiener, 1996.
Gen, Mehmet. Osmanl mparatorluunda Devlet ve Ekonomi. stanbul:
tken, 2000.
Georgeon, Franois. Abdulhamid II, le sultan calife. Paris: Fayard, 2003.
Aux origines du nationalisme turc, Yusuf Akura (1876-1935). Paris:
Editions ADPF, 1980.
Des Ottomans aux Turcs, naissance dune nation. stanbul: sis, 1995.
Geraci, Robert P. Window on the East: National and Imperial Identities in
the Late Tsarist Russia. Ithaca, N. Y.: Cornell University Press, 2001.
Giraud, Ren. LEmpire des Turcs clestes: Les rgnes dElterich, Qapghan
et Bilg (680-734). Paris: Adrien-Maisonneuve, 1960.
Gladney, Dru C. Central Asia and China: Transnationalization, Islami-
zation, and Ethnicization. The Oxford History of Islam, ed. John L.
Esposito. New York: Oxford University Press, 1999.
Muslim Chinese: Ethnic Nationalism in the Peoples Republic. Camb-
ridge, Mass.: Harvard University Press, 1991.
The Uyghur of China. Endangered Peoples of Southeast and East
Asia, ed. Leslie E. Sponsel, 233-50. Westport, Conn.: Greenwood
Press, 2000.
Glassie, Henry. Turkish Traditional Art Today. Bloomington: Indiana
University Press, 1993.
Goffman, Daniel. Izmir and the Levantine World. Seattle: University of
Washington Press, 1990.
 Kaynaka 353

Golden, Peter B. Central Asia. The American Historical Associations Guide

to Historical Literature, ed. Pamela Gerardi ve Mary Beth Norton, c. I,
259-82. New York: Oxford University Press, 1995. AHA Guide 1500
tarihine kadar slam dnyas, 1500den sonra Ortadou ve Kuzey
Afrika zerine kaynakalar ve baka ilgili temalar da ierir.
Imperial Ideology and the Sources of Political Unity Amongst the
Pre-_inggisid Nomads of Western Eurasia. Archivum Eurasiae Medii
Aevi 2 (1982): 37-76.
An Introduction to the History of the Turkic Peoples: Ethnogenesis
and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the
Middle East. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1992.
I Will Give the People Unto Thee: The _inggisid Conquests and
Their Aftermath in the Turkic World. Journal of the Royal Asiatic
Society series 3, 10, no. 1 (2000): 21-41.
Khazar Studies: An Historico-Philological Inquiry into the Origins
of the Khazars. 2 cilt. Budapete: Akadmiai Kiad, 1980.
The Migrations of the Ouz. Archivum Ottomanicum 4 (1972):
45-84.
Nomads and Sedentary Societies in Medieval Eurasia. Washington,
D. C.: American Historical Association, 1998.
Religion Among the Qip_aqs of Medieval Eurasia. Central Asiatic
Journal: International Periodical for the Languages, History and Arc-
heology of Central Asia 42, no.2 (1998): 180-237.
Wolves, Dogs, and Qip_aq Religion. Acta Orientalia Academiae
Scientiarum Hungaricae 50, no. 1-3 (1997): 87-97.
ed. The Kings Dictionary, The Raslid Hexaglot: Fourteenth Century
Vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol.
ev. Tibor Halas-Kun, Peter B. Golden, Louis Ligeti, ve Edmund
Schutz. Sunu Peter B. Golden ve Thomas T. Allsen. Leiden: Brill,
2000.
Gordon, Matthew. The Breaking of a Thousand Swords: A History of the
Turkish Military of Samarra, A. H. 20-275/815-889 C. E, Albany: State
University of New York Press, 2001.
354 Kaynaka

Gek, Fatma Mge. Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman

Westernization and Social Change. New York: Oxford University
Press, 1996.
Gle, Nilfer. The Forbidden Modern: Civilization and Veiling. Ann Arbor:
University of Michigan Press, 1996.
Modern ve Mahrem: Medeniyet ve rtnme. stanbul: Metis Yayn-
lar, 1991.
Gorenburg, Dimitry Primus. Nationalism for the Masses: Minority Ethnic
Mobilization in the Russian Federation. Doktora tezi. Cambridge,
Mass.: Harvard University, 1999.
Gross, Jo-Ann, ed. Muslims in Central Asia: Expressions of Identity and
Change. Durham, N. C.: Duke University Press, 1992.
Gunder Frank, Andr. ReOrient: Global Economy in the Asian Age. Berkeley
ve Los Angeles: University of California Press, 1998.
Gran, Tevfik. 19. Yzyl Osmanl Tarm zerine Aratrmalar. stanbul:
Eren, 1998.
Gven, Bozkurt. Trk Kimlii: Kltr Tarihinin Kaynaklar. Ankara:
Kltr Bakanl, 1993.
Hale, William. Turkish Foreign Policy, 1774-2000. Londra: Frank Cass, 2000.
Turkish Politics and the Military. Londra: Routledge, 1994.
Halman, Talt Said, ed. Yunus Emre and His Mystical Poetry. Bloomington:
Indiana University Turkish Studies, 1981.
Halman, Talat S., ed. ve ev., Jayne L. Warner, associate editor. Nightin-
gales and Pleasure Gardens: Turkish Love Poems. Syracuse: Syracuse
University Press, 2005.
Hamilton, James Russell. Les Oughours lpoque des cinq dynasties daprs
les documents chinois. Paris: Imprimerie Nationale, 1955.
Haniolu, M. kr. Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-
1908. New York: Oxford University Press, 2001.
The Young Turks in Opposition. New York: Oxford University Press,
1995.
Hansen, Bent. The Political Economy of Poverty, Equity, and Growth: Egypt
and Turkey. Oxford: Oxford University Press for the World Bank,
1991.
 Kaynaka 355

Hansen, Randall, ve Patrick Weil. Towards a European Nationality: Citi-

zenship, Immigration and Nationality Law in the EU. Houndsmills,
BK: Palgrave, 2001.
Harmatta, J., ed. Prolegomena to the Sources of Pre-Islamic Central Asia.
Budapete: Akadmiai Kiad, 1979.
Hassan, Riaz, Faithlines: Muslim Conceptions of Islam and Society. Oxford:
Oxford University Press, 2002.
Hathaway, Jane. The Politics of Households in Ottoman Egypt: The Rise of
the Qazdals. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman
Egypt and Yemen. Albany: State University of New York Press, 2003.
Hatto, Artur T. The Manas of Wilhelm Radloff: Re-Edited, Newly Transla-
ted and with a Commentary. Wiesbaden: Otto Harrossowitz, 1990.
Hearn, Maxwell K. Splendors of Imperial China: Treasures from the National
Palace Museum, Taipei. New York: Metropolitan Museum of Art, 1996.
Heine, Peter. Halbmond ber deutschen Dchern: Muslimisches Leben in
unserem Land. Mnih- Leipzig: List, 1997.
Heitmeyer, Wilhelm, ve Reimund Anhut, ed. Bedrohte Stadtgesellschaft:
Soziale Desintegrationsprozesse und ethnisch-kulturelle Konfliktkons-
tellationen. Weinheim ve Mnih: Juventa, 2000.
Heitmeyer, Wilhelm, Joachim Mller, ve Helmut Schrder. Verlockender
Fundamentalismus: Trkische Jugendliche in Deutschland. Frankfurt
am Main: Suhrkamp, 1997.
Heper, Metin. Historical Dictionary of Turkey. Lanham, Md.: Scacrecrow
Press, 2002.
Ismet nn: The Making of a Turkish Statesman. Leiden: Brill, 1998.
Heper, Metin, ve Ahmed Evin, ed. Politics in the Third Turkish Republic.
Boulder, Col. Westview Press, 1994.
Heper, Metin, ve Aylin Gney. The Military and the Consolidation of
Democracy: The Recent Turkish Experience. Armed Forces and
Society 26, no. 4 (Yaz 2000): 635-57.
Heper, Metin, Ali Kazancgil, ve Bert A. Rockman. Institutions and De-
mocratic Statecraft. Boulder, Col.: Westview, 1997.
356 Kaynaka

Heper, Metin, ve E. Fuat Keyman. Double-Faced State: Political Patronage

and the Consolidation of Democracy in Turkey. Turkey Before and
After Atatrk, Internal and External Affairs, ed. Sylvia Kedourie,
259-77. Londra: Frank Cass, 1999.
Heper, Metin, ve Sabri Sayar, ed. Political Leaders and Democracy in
Turkey. Lanham, Md.: Lexington Books, 2002.
Heredotus. The History. ev. David Grene. Chicago: University of Chicago
Press, 1987.
Heywood, Colin. Boundless Dreams of the Levant: Paul Wittek, the
George-Kreis, and the Writing of Ottoman History. Journal of the
Royal Asiatic Society, no. 1(1989): 32-50.
Wittek and the Austrian Tradition. Journal of the Royal Asiatic
Society, no. 1 (1988): 7-25.
Hobsbawm, E. J. Nations and Nationalism Since 1780: Programme, Myth,
Reality. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
Hodgson, Marshall G. S. The Venture of Islam. 3 cilt. Chicago: University
of Chicago Press, 1974.
Horrocks, David, ve Eva Kolinsky, ed. Turkish Culture in German Society
Today. Providence, R. I.: Berghahn, 1996.
Hourani, Albert. A History of the Arab Peoples. Cambridge, Mass.: Harvard
University Press, 1991.
Hourani, Albert, Philip S. Khoury, ve Mary C. Wilson, ed. The Modern
Middle East: A Reader. Berkeley and Los Angeles: University of Ca-
lifornia Press, 1993.
Huntington, Samuel. The Clash of Civilizations: Remaking of World Order.
New York: Touchstone, 1996.
Hurvitz, Nimrod. From Scholarly Circles to Mass Movements: The Forma-
tion of Legal Communities in Islamic Societies. American Historical
Review 108, no. 4 (Ekim 2003): 985-1008.
Htteroth, Wolf-Dieter, ve Volker Hhfeld. Trkei. Darmstadt: Wissens-
chaftliche Buchgesellschaft, 2002.
Ibn Battuta. The Travels of Ibn Battuta, A. D. 1325-1354. 5 cilt. Ed. C.
Defremery ve B. R. Sanguinetti. ev. H. A. R. Gibb. Cambridge:
Published for the Hakluyt Society at the University Press, 1958-2000.
 Kaynaka 357

Idrisi, al- (Abu Abdullah Muhammad ibn Muhammad ibn Abdullah ibn
Idris al-Hammudi al-Hasani). Kitab Nuzhat al-Mushtaq fi Ikhtiraq
al-Afaq: Opus Geographicum sive Liber ad Eorum Delectationem qui
Terras Peragrare Studeant. Ed. A. Bombaci, U. Rizzitano, R. Rubinacci,
ve L. Veccia Vagliera. Leiden: Brill, 1974.
Ilkhamov, Alisher. Nation-State Formation: Features of Social Stratifi-
cation in the Late Soviet Era. International Journal of Middle East
Studies 34, no. 2 (2002): 317-35.
Imber, Colin. Ebus-Suud, The Islamic Legal Tradition. Stanford, Cal.:
Stanford University Press, 1997.
The Ottoman Empire, 1300-1650. New York: Palgrave Macmillan,
2002.
What Does Ghazi Really Mean? The Balance of Truth: Essays in
Honour of Professor Geoffrey Lewis, ed. idem Balm-Harding ve
Colin Imber, 165-78. stanbul: sis, 2000.
nal, bnlemin Mahmud Kemal. Son Asr Trk airleri. stanbul: Milli
Eitim Basmevi, 1969.
nalck, Halil. Adaletnameler. Belgeler 2 (1965): 49-145.
Bursa and the Commerce of the Levant. Journal of the Social and
Economic History of the Orient 3 (1960): 131-47.
Centralization and Decentralization in Ottoman Administration.
Studies in Eighteenth Century Islamic History, ed. Thomas Naff ve
Roger Owen, 27-52. Carbondale: Southern Illinois University Press,
1977.
Ftih Devri zerinde Tetkikler ve Vesikalar. Ankara: Trk Tarih Ku-
rumu, 1954.
Hicr 835 Tarihli Sret-i Defter-i Sancak- Arnavid. Ankara: Trk
Tarih Kurumu, 1954.
The Khan and the Tribal Aristocracy: The Crimean Khanate Un-
der Sahib Giray I. Harvard Ukrainian Studies 3-4, Part I (1979-80):
445-66.
The Middle East and the Balkans Under the Ottoman Empire: Essays
on Economy and Society. Bloomington: Indiana University Turkish
Studies, 1993.
358 Kaynaka

Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600-

1700. Archivum Ottomanicum 6 (1980): 283-337.
Osmanllarda Raiyyet Rsumu. Belleten 23 (1959): 575-608).
The Ottoman Empire, the Classical Age 1300-1600. Londra: Weidenfeld
and Nicholson, 1973.
nalck, Halil, ve Gnsel Renda, ed. Ottoman Civilization. 2 cilt. Ankara:
Ministry of Culture, 2002.
nalck, Halil, - Donald Quataert ile, ed. An Economic and Social History of
the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge: Cambridge University
Press, 1994.
slm Ansiklopedisi. 13 cilt. stanbul: Milli Eitim Basmevi, 1940-88.
Jarring, Gunnar. Return to Kashgar: Central Asian Memoirs in the Present.
Durham, N. C.: Duke University Press, 1986.
Jarring, Gunnar, ed. ve ev. Litarary Texts from Kashghar. Lund, Sweden:
C. W. K. Gleerup, 1980.
Johanson, Lars. Grenzen der Turcia: Verbindenders und Trennendes in
der Entwicklung der Trkvlker. Turcica et Orientalia: Studies in
Honour of Gunnar Jarring on His Eightieth Birthday, 12 October 1987,
ed. Ulla Ehrensvrd, 51-61. Stockholm: Swedish Research Institute
in stanbul, 1988.
Johanson, Lars, ve va . Csat, ed. The Turkic Languages. Londra: Ro-
utledge, 1998.
Juergensmeyer, Mark. Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious
Violence. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 2000.
Jusdanis, Gregory. The Necessary Nation. Princeton, N. J.: Princeton Uni-
versity Press, 2001.
Juvaini, Ala-ad-Din Ata-Malik. The History of the World-Conqueror. 2
cilt. ev. John Andrew Boyle. Cambridge, Mass.: Harvard University
Press, 1958.
Kafadar, Cemal. Between Two Worlds: The Construction of the Ottoman
State. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 1995.
Kafesolu, brahim. Eski Trk Dini. Ankara: Kltr Bakanl, 1980.
Katba, idem. Women and Development in Turkey. International
Journal of Turkish Studies 2, no. 2 (K 1982): 59-70.
 Kaynaka 359

Kai Kaus ibn Iskandar. A Mirror for Princes: The Qabus Nama. ev. Reuben
Levy. New York: Dutton, 1951.
Karakaya-Stump, Ayfer. Debating Progress in a Serious Newspaper for
Muslim Women: The Periodical Kadn of the Post-Revolutionary
Salonica, 1908-1909. British Journal of Middle East Studies 30, no.
2 (Kasm 2003): 155-81.
Karamustafa, Ahmet T. Gods Unruly Friends: Dervish Groups in the Islamic
Later Middle Period, 1200-1550. Salt Lake City: University of Utah
Press, 1994.
Karamerliolu, M. Asm. The Cult of the Peasant: Ideology and Practice,
Turkey, 1930-1946. Doktora tezi, Ohio State University, Columbus,
1999.
The Peoples Houses and the Cult of the Peasant in Turkey. Middle
Eastern Studies 34, no. 4 (Ekim 1998): 67-91. zel Say, Turkey Before
and After Atatrk: Internal and External Affairs, ed. Sylvia Kedourie.
The Village Institutes Experience in Turkey. British Journal of Middle
Eastern Studies 25, no. 1 (1998): 47-73.
Karaosmanolu, Yakup Kadri. Panorama. stanbul: letiim, 1987.
Karpat, Kemal H. Ottoman Population, 1830-1914. Madison: University
of Wisconsin Press, 1985.
The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and
Community in the Late Ottoman State. New York: Oxford University
Press, 2001.
el-Kagari, Mahmud. Divan Lgat-it-Trk tercmesi. 4 cilt, ev. Besim
Atalay. Ankara: Trk Dil Kurumu, 1985-86.
Kashghari, Mahmud al-. Compendium of the Turkic Dialects (Diwan Lughat
al-Turk). 3 cilt. Ed. ve ev. Robert Dankoff ve James Kelly. Cambridge,
Mass.: Harvard University, Office of the University Printer, 1982-85.
Kayal, Hasan. Arabs and Young Turks: Ottomanism, Arabism, and Isla-
mism in the Ottoman Empire, 1908-1918. Berkeley ve Los Angeles:
University of California Press, 1997.
Kemp, Marianne. Pilgrimage and Performance: Uzbek Women and the
Imagining of Uzbekistan in the 1920s. International Journal of Middle
East Studies 34, no. 2 (2002): 263-78.
360 Kaynaka

Kennedy, Hugh, ed. An Historical Atlas of Islam, Atlas Historique de lIslam.

2. bs., gzden geirilmi. Leiden: Brill, 2002.
Kessler, Adam T. Empires Beyond the Great Wall: The Heritage of Genghis
Khan. Los Angeles: Natural History Museum of Los Angeles County,
1993.
Keyder, alar, ed. Istanbul Between the Global and the Local. Lanham,
Md.: Rowman and Littlefield, 1999.
Khalid, Adeeb. The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central
Asia. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 1998.
A Secular Islam: Nation, State, and Religion in Uzbekistan. Interna-
tional Journal of Middle East Studies 35, no. 4 (Kasm 2003): 573-98.
Khater, Akram Fouad. Inventing Home: Emigration, Gender, and the Middle
Class in Lebanon, 1870-1920. Berkeley ve Los Angeles: University of
California Press, 2001.
Khazanov, Anatoly M. After the USSR: Ethnicity, Nationalism, and Politics
in the Commonwealth of Independent States. Madison: University of
Wisconsin Press, 1995.
Nomads and the Outside World. ev. Julia Crookenden. Madison:
University of Wisconsin Press, 1983.
Khadarkovsky, Michael. Russias Steppe Frontier: The Making of a Colonial
Empire, 1500-1800. Bloomington: Indiana University Press, 2002.
Khoury, Dina Rizk. State and Provincial Society in the Ottoman Empire:
Mosul, 1540-1834. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
Kinzer, Stephen. Crescent and Star: Turkey Between Two Worlds. New
York: Farrar, Straus and Giroux, 2001.
Krml, Hakan. National Movements and National Identity Among the
Crimean Tatars (1905-1916). Leiden: Brill, 1996.
Klimkeit, Hans-Joachim, ev. ve ed. Gnosis on the Silk Road: Gnostic Texts
from Central Asia. San Francisco: Harper, 1993.
Klopsteg, Paul E. Turkish Archery and Composite Bow. Manchester: Simon
Archery Foundation, 1987.
Klyashtorny, S. G. The Royal Clan of the Turks and the Problem of Early
Turkic-Iranian Contacts. Acta Orientalia Hungarica 47, no. 3 (1994):
445-47.
 Kaynaka 361

Kotrk, Tahire. A Matter of Honour: Experiences of Turkish Women Im-

migrants. Londra: Zed Books, 1992.
Kolbas, Judith G. The Mongols in Iran: Chingiz Khan to Uljaytu, 1220-1309.
New York [?]: Routledge, 2005.
Komaroff, Linda, ve Stefano Carboni. The Legacy of Genghis Khan: Courtly
Art and Culture in Western Asia, 1256-1352. New York: Metropolitan
Museum of Art, 2002.
Kondrashov, Sergei. Nationalism and the Drive for Sovereignty in Tatarstan,
1988-92: Origins and Development. Houndmills, BK: Macmillan, 2000.
Kprl, Mehmed Fuad. Islam in Anatolia After the Turkish Invansion
(Prolegomena). ev. Gray Leiser. Salt Lake City: University of Utah
Press, 1993.
Les origines de lEmpire ottoman. Paris: E. De Boccardo, 1935.
Osmanl mparatorluunun Kuruluu. Ed. Orhan Kprl. stanbul:
tken, 1981.
The Seljuks of Anatolia. ev. Gray Leiser. Salt Lake City: University
of Utah Press, 1992.
Kseolu, Nevzat. Devlet, Eski Trklerde, slmda, ve Osmanlda. stanbul:
tken, 1997.
Kreiser, Klaus, ve Christoph K. Neumann, Kleine Geschichte der Trkei.
Stuttgart: Philipp Reclam jun., 2003.
Kuban, Doan. Batya Gn Sanatsal Evreleri: Anadoludan nce Trklerin
Sanat Ortaklklar. stanbul: Cem Yaynevi, 1993.
Sinans Art: Selimiye. stanbul: Economic and Social History Foun-
dation of Turkey, 1997.
Kkcan, Talip. Politics of Ethnicity, Identity, and Religion: Turkish Muslims
in Britain. Aldershot: Ashgate, 1999.
Landau, Jacob. Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation. Blooming-
ton: Indiana University Press, 1995.
Lapidus, Ira M. A History of Islamic Societies. Cambridge: Cambridge
University Press, 1988.
Lattimore, Owen. Inner Asian Frontiers of China. Hong Kong: Oxford
University Press [1940], 1988.
362 Kaynaka

Leeuw, Charles van der. Azerbaijan, A Quest for Identity: A Short History.
New York: St. Martin, 2000.
Leggewie, Claus, ve Zafer enocak. Deutsche Trken, Das Ende der Geduld;
Trk Almanlar, Sabrn Sonu. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt, 1993.
Leiser, Gray. A History of the Seljuks: Ibrahim Kafesolus Interpretation
and the Resulting Controversy. Carbondale ve Edwardsville: Southern
Illinois University Press, 1988.
Lemerle, Paul. Lmirat dAydin, Byzance et LOccident, Recherches sur La
geste dUmur Pacha. Paris: Presses universitaires de France, 1957.
Levi, Scott C. The Indian Diaspora in Central Asia and Its Trade, 1550-
1900. Leiden: Brill, 2002.
Levin, Theodore. The Hundred Thousand Fools of God: Musical Travels
in Central Asia (and Queens, New York). Bloomington: Indiana Uni-
versity Press, 1996.
Levy, Avigdor. The Military Policy of Sultan Mahmud II, 1808-1839.
Doktora tezi, Harvard University, Cambridge, Mass., 1968.
Lewis, Bernard. Islam from the prophet Muhammad to the Capture of
Constantinople. 2 cilt. New York: Oxford University Press, 1987.
The Jews of Islam. Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1984.
The Middle East: A Brief History of the Last 2,000 Years. New York:
Oxford University Press, 1995.
What Went Wrong? Western Impact and Middle Eastern Response.
New York: Oxford University Press, 2002.
Lewis, Geoffrey. The Turkish Language Reform: A Catastrophic Success.
Oxford: Oxford University Press, 1999. Ayrca bkz. The Book of Dede
Korkut.
Light, Nathan. Slippery Paths: The Preformance and Canonization of
Turkic Literature and Uyghur Muqam Song in Islam and Modernity.
Doktora tezi, Indiana University, Bloomington, 1998.
Lindner, Rudi Paul. Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia. Blo-
omington. Ind.: Research Institute for Inner Asian Studies, 1983.
Liu, Mau-tsai. Die chinesischen Nachrichten zur Geschichte der Ost-Trken
(Tu-Ke). 2 cilt. Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1958.
 Kaynaka 363

Lowry, Heath W. The Nature of the Early Ottman State. Albany: State
University of New York, 2003.
Lydolph, Paul E. Geography of the U.S.S.R. 5. bs. Elkhart Lake, Wisc.:
Misty Valley, 1990.
Mackerras, Colin. The Uighur Empire According to the Tang Dynastic
Histories: A Study in Sino-Uighur Relations, 744-840. Columbia: Uni-
versity of South Carolina Press, 1972.
Maenchen-Helfen, O. The World of the Huns. Berkeley ve Los Angeles:
University of California Press, 1973.
Mair, Victor H. Mummies of the Tarim Basin: Dessicated Remains Found
in Western China Point to the Spread of Indo-Europeans Some 4,000
Years Ago. Archeology 48, no. 2 (1995): 28-35.
Mango, Andrew. Atatrk, Londra: John Murray, 1999.
Mantran, Robert, ed. Histoire de lEmpire ottoman. Paris. Fayard, 1989.
Manz, Beatrice F. The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge: Cambridge
University Press, 1989.
ed. Central Asia in Historical Perspective. Boulder, Col.: Westview
Press, 1994.
Mardin, erif. The Genesis of Young Ottoman Thought: A Study in the
Modernization of Turkish Political Ideas. Princeton, N. J.: Princeton
University Press, 1962.
Religion and Social Change in Modern Turkey. Albany: State University
of New York Press, 1989.
Markovits, Claude. The Global World of Indian Merchants, 1750-1947:
Traders of Sind from Bukhara to Panama. Cambridge: Cambridge
University Press, 2000.
Martin, Terry. The Affirmative Action Empire: Nations and Nationalism
in the Soviet Union, 1923-1939.
Ithaca, N. Y.: Cornell University Press, 2001.
Masters, Bruce. Christians and Jews in the Ottoman Arab World: The Roots
of Sectarianism. Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
Masudi, al-. Muruj al-Dhahab wa Maadin al-Jawhar. 7 cilt. Ed. Charles
Pellat. Beyrut: Manshurat al-Jamiat al-Lubnaniyya, 1966-79.
364 Kaynaka

Matthee, Rudolph P. The Politics of Trade in Safavid Iran: Silk for Silver,
1600-1730. Cambridge:
Cambridge University Press, 1999.
McCarthy, Justin. Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Mus-
lims, 1821-1922. Princeton, N. J.: Darwin Press, 1995.
Muslims and Minorities: The Population of Ottoman Anatolia and
the End of the Empire. New York: New York University Press, 1983.
The Ottoman Peoples and the End of Empire. Londra: Arnold, 2001.
McCharthy, Justin, ve Carolyn McCarthy. Who Are the Turks? A Manual
for Teachers. New York: American Forum for Global Education, 2003.
McChesney, R. D. Central Asia: Foundations of Change. Princeton, N. J.:
Darwin Press, 1996.
Waqf in Central Asia: Four Hundred Years in the History of a Muslim
Shrine, 1480-1889. Princeton, N. J.: Princeton University Press, 1991.
McNeill, William H. Plagues and Peoples. New York: Doubleday, 1977.
The Pursuit of Power: Technology, Armed Force, and Society Since A.
D. 1000. Chicago: University of Chicago Press, 1982.
Meeker, Michael E. A Nation of Empire: The Ottoman Legacy of Turkish
Modernity. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press,
2002.
Menges, Karl. The Turkic Languages and Peoples, an Introduction to Turkic
Studies. Wiesbaden: Harrossowitz, 1985.
Mlikoff, Irne. La geste de Melik Danimend: tude critique du Dani-
mendname. 2 cilt. Paris: Adrien
Maisonneuve, 1960. Ayrca bkz. Enveri.
Millward, James A. Beyond the Pass: Economy, Ethnicity, and Empire in
Qing Central Asia, 1759-1864. Stanford, Cal.: Stanford University
Press, 1998.
Minorsky, Vladimir. The Poetry of Shah Ismail. Bulletin of the School of
Oriental and African Studies 10 (1940-42): 1007-53a.
Morgan, David. Medieval Persia 1040-1797. Londra: Longman, 1988.
The Mongols. Oxford: Blackwell, 1986.
 Kaynaka 365

Murphey, Rhoads. Ottoman Warfare 1500-1700. New Brunswick, N. J.:

Rutgers University Press, 1999.
Mustafa Kemal. Nutuk. Ankara: Trk Tayyare Cemiyeti, 1927.
A Speech Delivered by Ghazi Mustapha Kemal, President of the Turkish
Republic. Leipzig: K. F. Koehler, 1929.
Navai, Ali Shir. Muhakemat al-Lughatain, by Mir Ali Shir. Ed. ve ev.
Robert Devereux. Leiden: Brill, 1966.
Navaro-Yashin, Yael. Faces of the State: Secularism and Public Life in Turkey.
Princeton, N. J.: Princeton University Press, 2002.
Necipolu, Glru. Architecture, Ceremonial and Power: The Topkap Pa-
lace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge, Mass.: MIT
Press, 1991.
Ner, Mehmed. Kitb- Cihan-Nm, Ner Tarihi. 2 cilt. Ed. Faik Reit
Unat ve Mehmed A. Kymen. Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1949-57.
Nizam al-Mulk. The Book of Government or Rules for Kings: The Siyar al-
Muluk or Siyasatnama. 2. bs. ev. Hubert Darke. Londra: Routledge
and Kegan Paul, 1978.
Nonneman, Gerd, Tim Niblock, ve Bogdan Szajkowski, ed. Muslim Com-
munities in the New Europe. Reading, UK: Ithaca Press, 1996.
Nugent, Daniel, ed. Rural Revolt in Mexico: U.S. Intervention and the Doma-
in of Subaltern Politics. Durham, N. C.: Duke University Press, 1998.
Ocak, Ahmet Yaar. Alev ve Bekta nanlarnn slm ncesi Temelleri.
stanbul: letiim, 2000.
Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, 15.-17. Yzyllar. s-
tanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1998.
La rvolte de Baba Resul ou la formation de lheterodoxie musulmane
en Anatolie au XIIIe sicle. Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1989.
Sar Saltk: Popler slmn Balkanlardaki Destan ncs (XIII.
Yzyl). Ankara: Trk Tarih Kurumu, 2002.
Olcott, Martha Brill. The Kazakhs. Stanford, Cal.: Hoover Institution
Press, 1995.
Kazakhstan: Unfulfilled Promise. Washington, D. C.: Carnegie En-
dowment for International Peace, 2002.
366 Kaynaka

Onon, Urgunge, ev. The History and the Life of Chinggis Khan (The Sec-
ret History of the Mongols). Leiden: Brill, 1990. Ayrca bkz. Cleaves,
Francis Woodman.
Orkun, Hseyin Namk. Eski Trk Yaztlar. Ankara: Trk Tarih Kurumu,
1986.
Ortayl, lber. mparatorluun En Uzun Yzyl. stanbul: Hil, 1987.
Osmanl mparatorluunda Alman Nfuzu. stanbul: Kaynak, 1983.
gel, Bahaeddin. Byk Hun mparatorluu Tarihi. Ankara: Kltr Ba-
kanl, 1981.
Trk Kltr Tarihine Giri. 9 cilt. Ankara: Kltr Bakanl, 1991.
Trk Mitolojisi (Kaynaklar ve Aklamalar ile Destanlar). Ankara:
Trk Tarih Kurumu, 1989.
zbudun, Ergun. Paradoxes of Turkish Democratic Development: The
Struggle Between the Military-Bureaucratic Founders of Democ-
racy and New Democratic Forces. Politics, Society, and Democracy:
Comparative Studies, ed. H. E. Chehabi ve Alfred Stepan, 297-309.
Boulder. Col.: Westview Press, 1995.
zdalga, Elisabeth, The Veiling Issue: Official Secularism and Popular Islam
in Modern Turkey. Londra: Curzon Press, 1998.
ed. Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy. Londra: Routledge
Curzon, 2005.
Pamuk, evket. A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge:
Cambridge University Press, 2000.
Parker, Geoffrey, ve Lesley M. Smith, ed. The General Crisis of the Seven-
teenth Century. Londra: Routledge, 1997.
Pierce, Leslie P. The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Otto-
man Empire. New York: Oxford University Press, 1993.
Morality Tales: Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab.
Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 2003.
Polat, lger. Soziale und kulturelle Identitt trkischer Migranten der zwe-
iten Generation in Deutschland. Hamburg: Verlag Dr. Kova, 1997.
Pope, Hugh. Sons of the Conquerors: The Rise of the Turkic World. New
York: Overlook Duckworth, 2005.
 Kaynaka 367

Pope, Nicole, ve Hugh Pope. Turkey Unveiled: A History of Modern Turkey.

Woodstock, NY: Overlook Press, 1998.
Pritsak, Omeljan. The Origin of Rus. C. I: Old Scandinavian Sources Other
Than the Sagas. Cambridge, Mass.: Harvard Ukrainian Research
Institute-Harvard University Press, 1981.
Qian, Sima (Ssu-ma Chien). Records of the Grand Historian of China,
Translated from the Shi Chi of Ssu-Ma Chien. 2 cilt. ev. Burton
Watson. New York: Columbia University Press, 1961.
Quataert, Donald. The Ottoman Empire, 1700-1922. Cambridge: Camb-
ridge University Press, 2000.
Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution. Camb-
ridge: Cambridge University Press, 1993.
Al-Quran, a Contemporary Translation. ev. Ahmed Ali. Princeton. N. J.:
Princeton University Press, 1988.
Rashiduddin, Rashiduddin Fazlullah, Jamut-tawarikh (Compendium of
chronicles): A History of the Mongols. 3 cilt. ev. W. M. Thackston.
Cambridge, Mass.: Harvard University, Dept. Of Near Eastern Lan-
guages and Civilizations, 1998-99.
Rsonyi, Lzl. Trk Devletinin Batdaki Vrisleri ve lk Mslman Trkler.
ev. . K. Seferolu ve Adnan Mderrisolu. Ankara: Trk Kltrn
Aratrma Enstits, 1983.
Ratchnevsky, Paul. Genghis Khan, His Life and Legacy. Ed. ve ev. Thomas
Nivison Harding. Oxford: Blackwell, 1992.
Raymond, Andr. The Great Arab Cities in the 16th-18th Centuries: An
Introduction. New York: New York University Press, 1984.
Reichl, Karl. Turkic Oral Epic Poetry: Traditions, Forms, Poetic Structure.
New York: Garland, 1992.
Richards, John F. The Mughal Empire. Cambridge: Cambridge University
Press, 1993. (The New Cambridge History of India. c. I.5)
The Unending Frontier: an Environmental History of the Early Modern
World. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press, 2003.
Roemer, Hans Robert, ed. History of the Turkic Peoples in the Pre-Islamic
Period; Histoire des peuples Turcs lpoque pr-Islamique. Berlin:
Klaus Schwarz Verlag, 2000.
368 Kaynaka

Rogers, J. M. The Topkap Saray Museum. 4. cilt. Boston: Little Brown,

1986. (Filiz aman ve Zeren Tanndnn zgn eserinden).
Roi, Yaacov. Islam in the Soviet Union: From the Second World War to
Gorbachev. New York: Columbia University Press, 2000.
Rossabi, Morris. Khubilai Khan: His Life and Times. Berkeley ve Los An-
geles: University of California Press, 1988.
Roux, Jean-Paul. Histoire des Turcs: Deux mille ans du Pacifique la
Mditerrane. Paris: Fayard, 1984.
Roy, Oliver. La nouvelle Asie Centrale, ou la fabrication des nations. Paris:
ditions du Seuil, 1997.
Rudelson, Justin Jon. Oasis Identities: Uyghur Nationalism Along Chinas
Silk Road. New York: Columbia University Press, 1997.
Rumpf, Christian. Das Rechtsstaatsprinzip in der trkischen Rechtsordnung:
Ein Beitrag zum trkischen Verfassungsrecht und zur europischen
Rezeptionsgeschichte. Bonn: Bouvier, 1992.
Said, Edward W. Culture and Imperialism. New York: Random House, 1994.
Saint Laurent, Beatrice. Ottoman Power and Westernization: The Archi-
tecture and Urban Development of Nineteenth and Early Twentieth
Century Bursa. Anatolia Moderna, Yeni Anadolu V (1994): 1999-232.
Sakallolu, mit Cizre. The Anatomy of the Turkish Militarys Political
Autonomy. Comperative Politics 29, no. 2 (1997): 151-66. Ayrca
bkz. Cizre, mit.
Saray, Mehmet. The Turkmens in the Age of Imperialism: A Study of the
Turkmen People and Their Incorporation into the Russian Empire.
Ankara: Turkish Historical Society, 1989.
Schacht, Joseph. An Introduction to Islamic Law. Oxford: Oxford Univer-
sity Press, 1964.
Schamiloglu, Uli. Preliminary Remarks on the Role of Disease in the His-
tory of the Golden Horde. Central Asian Survey 12.4 (1993): 447-57.
Tribal Politics and Social Organization in the Golden Horde. Dok-
tora tezi, Columbia University, New York, 1986.
Scharlipp, Wolfang-Ekkerhard. Die Frhen Trken in Zentralasien, Eine
Einfhrung in ihre Geschichte und Kultur. Darmstadt: Wissenschaft-
liche Buchgesellschaft, 1992.
 Kaynaka 369

Schatz, Edward. Modern Clan Politics: The Power of Blood in Kazakhstan

and Beyond. Seattle: University of Washington Press, 2004.
Schick, rvin Cemil, ve Ahmet Tonak Erturul, ed. Turkey in Transition:
New Perspectives. New York: Oxford University Press, 1987.
Schiffauer, Werner. Die Gottesmnner: Trkische Islamisten in Deutschland.
Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2000.
Schmalz-Jacobsen, Cornelia, ve Georg Hansen. Kleines Lexikon der eth-
nischen Minderheiten in Deutschland. Mnih: Beck, 1997.
Sevimli, brahim. Kimliksiz Cemaatler: Konumlar, Sorunlar ve Gelenek-
leriyle Avrupadaki Anadolu Kkenliler. stanbul: Alan, 2000.
Seyitdanlolu, Mehmet. Tanzimat Devrinde Meclis-i Vl (1838-1868).
Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1994.
Shankland, David. Islam and Society in Turkey. Huntingdon, UK: Eothen,
1999.
Shaw, Stanford J. Between Old and New: The Ottoman Empire under Sultan
Selim III, 1789-1807. Cambridge, Mass.: Harvard University Press,
1971.
Shaw, Stanford J., ve Ezel Kural Shaw. History of the Ottoman Empire and
Modern Turkey. c. II, Reform, Revolution, and Republic: The Rise
of Modern Turkey, 1808-1975. Cambridge: Cambridge University
Press, 1977.
Shaw, Wendy M. K. Possessors and Possessed: Museums, Archaeology, and
the Visualization of History in the Late Ottoman Empire. Berkeley ve
Los Angeles: University of California Press, 2003.
Shir, Mir Ali. Muhakamat al-Lughatain by Mir Ali Shir. Ed. ve ev. Robert
Devereux. Leiden: Brill, 1966.
Shissler, Holly. Between Two Empires: Ahmet Aaolu and the New Turkey.
Londra: I. B. Tauris, 2003.
Silahdar Fndkl Mehmed Aa. Silahdar Tarihi. 2 cilt. stanbul: Orhaniye
Matbaas, 1928.
Silahdarolu, Fahri. Gnmz Trkesi ile Kutadgu Bilig Uyarlanmas.
Ankara: Kltr Bakanl, 1996.
Singer, Amy. Constructing Ottoman Beneficence: An Imperial Soup Kitchen
in Jerusalem. Albany: State University of New York Press, 2002.
370 Kaynaka

Palestinian Peasants and Ottoman Officials: Rural Administration

around Sixteenth-Century Jerusalem. Cambridge: Cambridge Uni-
versity Press, 1994.
Sinor, Denis, ed. The Cambridge History of Early Inner Asia. Cambridge:
Cambridge University Press, 1990.
Slezkine, Yuri. Arctic Mirrors: Russia and the Small Peoples of the North.
Ithaca, N. Y.: Cornell University Press, 1994.
Sohrabi, Nader. Global Waves, Local Actors: What the Young Turks Knew
About Other Revolutions and Why It Mattered. Comparative Sudies
in Society and History 44, no. 1 (Ocak 2002): 45-79.
SOPEMI. Trends in International Migration, Annual Report, 2000 Edition.
Paris: SOPEMI, 2001. (SOPEMI , Ekonomik birlii ve Kalknma
Tekilat [OECD] g zerine srekli rapor sisteminin ksaltlmdr.)
Soucek, Svat. A History of Inner Asia. Cambridge: Cambridge University
Press, 2000.
Southern, R. W. Western Views of Islam in the Middle Ages. Cambridge,
Mass.: Harvard University Press, 1962.
Sponsel, Leslie E., ed. Endangered Peoples of Southeast and East Asia: Strugg-
les to Survive and Thrive. Westport, Conn.: Greenwood Press 2000.
Stephens, Sharon, ed. Children and the Politics of Culture. Princeton, N.
J.: Princeton University Press, 1995.
Smer, Faruk. Ouzlar (Trkmenler): Tarihleri, Boy Tekilat, Destanlar.
stanbul: Ana Yaynclk, 1980.
Trklerde Atlk ve Binicilik. Ankara [?]: Trk Dnyas Aratrmalar
Vakf, 1983.
Suny, Ronald Grigor. The Revenge of the Past: Nationalism, Revolution, and
the Collapse of the Soviet Union. Stanford, Cal.: Stanford University
Press, 1993.
Suny, Ronald Grigor, ve Terry Martin. A State of Nations: Empire and
Nation-Making in the Age of Lenin and Stalin. New York: Oxford
University Press, 2003.
Swietochowski, Tadeusz. Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition.
New York: Columbia University Press, 1995.
 Kaynaka 371

een, Ramazan. slm Corafyaclarna gre Trkler ve Trk lkeleri.

Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits, 1985.
Tabakolu, Ahmet. Gerileme Dnemine Girerken Osmanl Maliyesi. s-
tanbul: Dergh, 1985.
Taal, Ahmet. Gk-Trkler. Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1995.
Tekin, inasi. XIV. Yzylda Yazlm Gazilik Tarikas Gziliin Yollar
adl bir Eski Anadolu Trkesi Metni ve Gza/Cihd Kavramlar
Hakknda. Journal of Turkish Studies-Trklk Bilgisi Aratrmalar
13 (1989): 139-204.
XIVnc Yzyla ait bir lm-i Hl: Risletl-slam. Wiener Zeitschrift
Fr die Kunde Des Morgenlandes 76 (1986): 279-92.
Tekin, Talat. A Grammar of Orkhon Turkic. Bloomington: Indiana Uni-
versity Press, 1968 (Orhon yaztlar ve evirisi).
Orhon Yaztlar: Kl Tigin, Bilge Kaan, Tunyukuk. stanbul: Simurg,
1995
Tunyukuk Yazt. Ankara: Simurg, 1994.
Tezel, Yahya S. Cumhuriyet Dneminin ktisadi Tarihi (1923-1950). Gzden
geirilmi bs. Ankara: Yurt Yaynlar, 1986.
Therborn, Gran. European Modernity and Beyond: The Trajectory of
European Societies, 1945-2000. Londra: Sage, 1995.
Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Trkiye Trkesi Lugati, Sprachgesc-
hichtliches und Etymologisches Wrterbuch Des Trkei-Trkischen,
I: A-E. stanbul-Viyana: sterreichisches Akademie der Wissens-
chaften, 2001.
Tietze, Nikola. La Turcit allemande: Les difficults dune nouvelle cons-
truction identitaire. Cahiers dtudes sur la Mditerrane Orientale
et le Monde Turco-Iranien 24 (1997): 252-70.
Times of London. The Times Atlas of the World. Boston: Houghton Miff-
lin, 1967.
Togan, senbike. Flexibility and Limitation in Steppe Formations: The Kerait
Khanate and Chinggis Khan. Leiden: Brill, 1998.
Toprak, Zafer. ttihat-Terakki ve Devletilik. Trkiyede Ekonomi ve Toplum
(1908-1950). stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1995.
372 Kaynaka

Milli ktisat-Milli Burjuvazi. Trkiyede Ekonomi ve Toplum (1908-

1950) stanbul: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 1995.
Turanie, Alain. Critique of Modernity. ev. David Macey. Cambridge:
Blackwell, 1995.
Tucker, Jonathan. The Silk Road: Art and History. Londra: Art Media
Resources, 2003.
Tucker, Judith E. In the House of the Law: Gender and Islamic Law in
Ottoman Syria and Palestine. Berkeley ve Los Angeles: University of
California Press, 1998.
Tunay, Mete. T.C.nde Tek-Parti Ynetiminin Kurulmas (1923-1931). 2.
bs. Ankara: Yurt Yaynlar, 1989.
Turkologischer Anzeiger. Viyana: Orientalisches Institut, 1975.
Vatin, Nicolas, ve Gilles Veinstein. Le Srail branl: Essai sur les morts,
dpositions et avnements des sultans ottomans (XIVe-XIXe sicle).
Paris: Fayard, 2003.
Vryonis, Speros, Jr. The Decline of Medieval Hellenism and the Process of
Islamization from the Eleventh Through the Fifteenth Century. Berkeley
ve Los Angeles: University of California Press, 1971.
Wagner, Donald B. Iron and Steel in Ancient China. Leiden: Brill, 1993.
Was ist ein Deutscher? Was ist ein Trke?Alman Olmak Nedir? Trk Olmak
Nedir? Deutsch-Trkisches Symposium 1997, Trk-Alman Sempozyu-
mu 1997. Hamburg: Krber Stiftung, 1988.
White, Jenny B. Islamist Mobilization in Turkey: A Study in Vernacular
Politics. Seattle: University of Washington Press, 2002.
Turks in the New Germany. American Anthropologist 99 no. 4
(1997): 754-69.
Whitfield, Roderick, Susan Whitfield, ve Neville Agnew. Cave Temples
of Mogao: Art and History on the Silk Road. Los Angeles: The Getty
Conservation Institute and the J. Paul Getty Museum, 2000.
Whitfield, Susan. Life Along the Silk Road. Los Angeles: University of
California Press, 1999.
Wilhite,Vincent. Guerrilla War, Counterinsurgency, and State Formation
in Ottoman Yemen. Doktora tezi, Ohio State University, Columbus,
2003.
 Kaynaka 373

Williams, Brian Glyn. The Crimean Tatars: The Diaspora Experience and
the Forging of a Nation. Leiden: Brill, 2001.
Wittek, Paul. The Rise of the Ottoman Empire. Londra: Luzac, 1938.
Woods, John E. The Aqquyunlu, Clan, Confederation, Empire: A Study in
15th/9th Century Turko-Iranian Politics. Minneapolis ve Chicago:
Bibliotheca Islamica, 1976.
Yankda, Ycel. Ill-Fated Sons of the Nation: Ottoman Prisoners of War
in Russia and Egypt, 1914-1912. Doktora tezi, Ohio State University,
Columbus, 2001.
Yavari, Neguin, Lawrence G. Potter, ve Jean-Marc Ran Oppenheim, Vi-
ews from the Edge: Essays in Honor of Richard W. Bulliet. New York:
Columbia University Press, 2004 (Uli Schamiloglu, The Rise of the
Ottoman Empire: The Black Death in Medieval Anatolia and Its
Impact on Turkish Civilization, s. 255-79).
Yavuz, M. Hakan. Islamic Political Identity in Turkey. New York: Oxford
University Press, 2003.
Yerasimos, Stphane, ed. Les Turcs: Orient et Occident, Islam et lacit.
Paris: Editions Autrement, 1994.
Ycel, nsal. Trk Okuluu. Ankara: Atatrk Kltr Merkezi, 1999.
Yusuf Has Hcip. Kutadgu Bilig. 3 cilt. Ed. ve ev. Reid Rahmeti Arat.
Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1974-79.
Yusuf Khass Hajib. Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig), A Turko-Islamic
Mirror For Princes. Ed. ve ev. Robert Dankoff. Chicago: University
of Chicago Press, 1983.
Zachariadou, Elizabeth. Trade and Crusade: Venetian Crete and the Emi-
rates of Menteshe and Aydin (1300-1415). Venice: Instituto Ellenico
di Studi Bizantini e Postbizantini di Venezia, 1983.
Zeevi, Dror. An Ottoman Century: The District of Jerusalem in the 1600s.
Albany: State University of New York Press, 1996.
Zerjal, Tatiana, Yali Xue, Giorgio Bertorelle, ve di. The Genetic Legacy of
the Mongols. American Journal of Human Genetics 72 (2003): 717-21.
Zilfi, Madeline C. The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in the Post-
classical Age. Minneapolis: Bibliotheca Islamica, 1988.
374 Kaynaka

Zrcher, Erik Jan. Turkey: A Modern History. Gzden geirilmi bs. Londra:
I. B. Tauris, 1988.
The Unionist Factor: The Rle of the Committee of Union and Progress
in the Turkish National Movement. Leiden: Brill, 1984.
Zygulski, Zdzislaw, Jr. Ottoman Art in the Service of Empire. New York:
New York University Press, 1992.
 NDEKS
Abbasiler 93, 95, 96, 160
abdaln- Rm 148
Abdlaziz (Sultan) 207
Abdlhamid II (Sultan) 219, 222, 224,
229, 308
Adalet Partisi 197, 283
Adalet ve Kalknma Partisi 287, 288
Afganistan 43, 108, 263, 268, 293
Ahameni mparatorluu 43
ahiler; 102, 148, 149, 165; ayrca bkz.
ftvvet
Ahmed Midhat 229, 230, 231
Ahmed Rza 229
Ahundzade, Feth Ali 193
Akura, Yusuf 29, 32, 191, 230, 241, 300,
305, 307
Akdeniz 27, 134, 159, 291, 303
akn, aknclar 84, 90-94, 98, 148, 151,
152, 157, 219
Akkoyunlular 165
Aleviler 284, 292, 299
alfabe Arami; 43, 69, 70; deiiklii; 253,
275, Latin; 246, 253, 258, 264, 266, 275;
Sogd 59, 60, 63, 69, 70, 71
Ali Hseyinzade 206, 231
Ali ir Nevai 64, 139, 178
Aliyev, Haydar 250, 251, 253
Almanya 187, 225, 239, 248, 279, 282,
288, 289, 291-294
Alp Arslan 95, 97-99
alpler 102, 148
Altay; dilleri 28, 73; dalar 24, 40; halk-
lar 39
Altn Diba Dairesi 118
Altn Orda (Coi Ulusu) 86, 88, 89, 110,
121, 138, 140, 141
Altn Slale 111, 118, 121, 137
Amu Derya Irma 92, 199
An Luan 69, 70, 76
Anadolu 15, 25, 26, 27, 84, 91, 102, 105,
130, 131, 146-150, 152, 164, 165, 169,
174, 212, 215, 219, 225-229, 286, 298,
301;Trklemesi 79, 80, 98-102, 106,
120
Anavatan Partisi 285
Andronovo kltr 39
Ankara 286, 137, 138, 150, 228, 272, 280;
muharebesi 151
Aramice 43, 69, 70, 97, 99, 100, 102, 104,
106, 116, 117, 119, 126, 148, 159, 209,
218, 269, 275
Arapa 27, 83
Ar Bke 112
Ari dilleri 38
asabiyye 148
askeri himaye devletleri. bkz. devlet
tipleri
Astrahan 140, 144; Hanl 189
Aete boyu 64
Aina (A-ih-na) boyu 56, 57, 58, 61, 64,
65, 104
at ve atlk 48, 82
atabegler 99
Atatrk, Mustafa Kemal 263, 276-279,
282-284, 287, 288, 309
atl okular 41, 42, 44, 66, 129, 307
Attila 55
Avarlar 53
Avrasya 23, 25, 28, 32, 35, 37, 39, 41, 55,
71, 73, 379, 89, 108, 109, 117-119, 122,
124, 126, 130, 139, 142, 144, 149, 159,
168, 176, 183, 269, 297, 300, 302
Avrupa 25, 30, 39, 43, 53, 55, 67, 73, 80,
95, 102, 103, 108, 109, 118, 119, 122,
125, 130, 133, 134, 139, 140, 144, 145,
149, 150, 159, 160, 163, 172, 179, 180,
182, 184, 185, 186, 187, 193, 201, 208,
209, 210, 211, 214, 216, 217, 222, 223,
376 QGHNV

225, 229, 230, 231, 233, 237, 238, 249, Bolad engang 122, 125, 301
269, 270, 274, 276, 277, 278, 283, 287, Bolevik 197, 202, 204, 207, 241, 242,
289, 291, 292, 293, 294, 298, 308, 311, 246, 247, 255; Devrimi 225, 233, 234,
313; Avrupa Birlii 60, 186, 288, 302 241, 295
ynlar 96, 122, 160 boz gurdlar 252
Aytmatov, Cengiz 260 bozkr; halklar 31, 37-40, 44, 45, 79,
Azerbaycan 164, 189, 191, 192, 195, 196, 107, 129, 130, 142, 145; Koridoru 41;
197, 198, 203, 206, 245-253, 256, 264,; kltr 41, 48, 59, 73, 79, 97, 117, 125
aydnlar 193-196, 231, 246, 253, 265, Bg Kaan 76
310; Halk Cumhuriyeti 196, 197, 252; bri. bkz. kurt
ran 164, 191, 192, 193, 195, 197, 198, Budaclk 69, 73, 121
245, 248, 249, 254; Rusya 191-193, Buhara 59, 63, 71, 144, 194, 201, 203,
195, 196; Sovyet 245, 249, 250, 251, 254; Emirlii 199
252, 254 Bula, Ali 294
Azerice 29, 192, 193 Bulgarlar 72, 73, 150
Bumin Kaan 61
Baba Tkles 87, 88, 89, 91, 102, 120, 121
Bursa 150
Bbilik 192
Bveyhiler 95, 96
Babur 139, 140, 141, 165, 167, 174-178,
302, 303, 308
el-Cahiz 92
bacyan- Rm 102, 148
Cmi (air) 139, 178
Bagirov, Mir Cafer 247, 250
Badat 71, 92, 93, 95, 96, 110, 137 Camit-tevarih 125
Bahailik 192 Cedidciler 204, 205, 259
Baktria 38, 43; ayrca bkz. Tacikistan Celaleddin Rmi 100, 103
Bak 192, 193, 195, 197, 198, 245, 248, Celali isyanlar 130
250, 252, 310 Celayir kabilesi 137, 177
Balkan Savalar 225 Cemal Paa 227
Balkanlar 91, 131, 146, 155, 185, 186, Cend 94
208, 209, 212, 215, 217, 218, 219, 225, Cengiz Han 108, 111, 112, 114, 115, 121,
289, 299 124, 125, 151, 309; ardllar 108, 111,
Bams Beyrek 101 112, 121, 124, 137, 141, 142, 148
Bar Hebraeus 97 Cihangir 170
Barlas kabilesi 137 cizye 90, 114, 169, 170, 171
barut imparatorluklar. bkz. devlet Coi Ulusu (Altn Orda) 86, 141
tipleri Cumhuriyet Halk Partisi 273, 280, 283
Bakrlar 28, 73, 120, 137, 245
Battalname 100 adr 19, 29, 40, 59, 68, 75, 104, 114, 117
Bayezid I. (Sultan) 150 aaday 109
Beijing 109, 266, 267 aatay Ulusu 137
Bektailik 148 aatayca 139, 178
Berke Han 86 ar 95, 97
Bihar 165 anakkale 225
Bihzad 177 andarl 152, 153
bildr-Rm 99 any 46, 47, 48, 49, 51, 52, 53, 54, 75, 76
Bilge Kaan 61, 76 iftdillilik 255, 269
Bizans, Bizansllar 55, 59, 63, 72, 73, iller, Tansu 286
91, 95, 98-101, 146, 147, 150, 151, 152, in 20, 22, 24, 25, 27, 28, 30, 39, 44, 46,
159, 303 47, 48, 50, 51, 52, 53, 59, 60, 61, 63, 70,
 QGHNV
71, 74, 75, 76, 77, 108, 109, 110, 112, 113,
115, 116, 117, 118, 119, 120, 122, 124,
125, 126, 129, 131, 138, 140, 142, 143,
145, 181, 186, 188, 195, 206, 207, 233,
235, 240, 265, 267, 269, 272, 302; evlilik
ittifaklar 50, 76, 170; Han hanedan
44, 50, 52, 60, 75, 76; kaynaklar 31,
35, 45, 54, 56, 57, 58, 61, 64, 65, 68, 75,
76, 125, 298; Mingler 129; prensesleri
60, 70, 75, 76, 77, 78; Qingler 60, 129,
206, 207; Tang hanedan 60, 69, 70, 71;
Yuan hanedan 110; yungnu ilikileri
35, 44, 45, 46, 50, 51, 52, 53, 65, 75, 76
ungarya 24, 25, 109
uvalar 30, 244
Dalk Karaba 195, 247, 251, 252, 253
daire-i adliyye 97
Dandanakan muharebesi 95
Danimendname 100, 102
Danimendoullar 100
Dara ukoh 170
Danaklar 195, 197
Dede Korkut 100, 101, 102, 250
Delhi 137, 165, 166
Delhi Sultanl 94
Demokrat Parti 197, 249, 280, 283
derviler 85, 86, 88, 91, 99, 102, 103, 148,
152
destanlar 29, 86, 102, 103, 147, 199
develer 38
devlet kurma gelenei 143, 168, 302, 303,
304, 309
devlet tipleri ve modelleri 277, 294; aske-
ri himaye devletleri 80, 127, 155, 164,
173; barut imparatorluklar 127, 131;
dorudan vergi alan imparatorluk 127,
303; gebe imparatorluklar 45, 54,
115; hara imparatorluklar 53, 55, 56,
302; ticaret-hara 55, 56; ulus-devlet
185, 187, 188, 229, 234, 237, 238, 271,
273, 303, 306
Devlet, Urke 267
devletilik 276, 277, 278, 285
devletin kutsallatrlmas 305, 306
Digenis Akritas 100, 101
dirlik sistemi 65
Divan Lgatit-Trk 106
377
Dnya Sava I. 80, 187, 194, 195, 196,
201, 207, 227, 228, 229, 233, 234, 262,
277, 279
Dnya Sava II. 187, 233, 244, 248, 253,
258, 269, 278, 281
Dyun- Umumiye 217
Ebulgazi 16
Eblhayr 142
Ede Bal 149
edipler cumhuriyeti 139, 140
Ehl-i Kitap 90, 91, 101, 147
Ehl-i Zimmet 90
Ekber 169, 170, 172, 300
Elibey, Ebulfez 253
Eletmi Bilge Kaan 76
Elizavetpol (Gence) 192
emir-yn sistemi 96, 122, 160
emperyalizm 115, 179, 180, 186, 187, 188,
189, 203, 208, 209, 230, 233,236, 238,
241, 247, 294
Endls 134, 136
Erbakan, Necmettin 286, 286
Erdoan, Recep Tayyip 288
Ermeniler Ermenistan 182, 192, 193, 195,
196, 197, 226, 245, 246, 247, 251, 252,
253, 287
Erzurum 196, 228
Evrengzib 170
Farsa 71, 97, 100, 104, 106, 103, 113,
116, 119, 125, 126, 129, 137, 139, 142,
151, 178, 203, 209, 218, 244, 254, 255,
257, 269, 275
Fatmiler 96
Fatma Aliye 230
Fuad Paa (Keecizade) 213
frsnl-mihrab 98
ftvvet 84, 102; ayrca bkz. ahiler
Gagavuzlar 30
Gansu eyaleti 25, 30
Gaspral smail (smail Gasprinskii)
190, 194, 203, 204, 230, 231, 241, 246
gayrimslimler 89, 90, 114, 149, 151, 208,
214, 217, 221, 226, 229, 230; ayrca bkz.
Hristiyanlk Yahudiler
378 QGHNV
gaza 82, 90, 91, 94, 100, 147, 148, 153;
ayrca bkz. gaziler
Gazan (lhan) 125
gaziler 91, 95, 98-103, 147, 148, 151-153,
155, 165, 166, 168, 172
Gazneliler 93, 95, 96
Gelibolu 150
Gence 119, 192, 245
Gen Osmanllar 219, 223, 229
Geyhatu (lhan) 125
Gilan 198
Giraylar 120
Gorbaov, Mihail 251, 260, 262, 263
gebeler 22, 27, 30, 32, 38, 44, 54, 65,
69, 70, 115, 131, 199, 201, 259, 304, 305
gler 14, 16, 55, 92, 94, 201, 291, 297,
301; Avrupaya ii 238
Gkalp, Ziya 206, 231, 287
gulam sistemi 93, 94, 96, 98, 151, 156,
161; ayrca bkz. kle
gl motifi 18
Glhane Hatt- Hmayunu 212, 214, 215
Gyg 116
Habsburglar 163
Hala dilleri 29
hal 12, 15, 17, 18, 19, 20, 28, 35, 39, 40,
41, 43, 55, 74, 77, 80, 82, 89, 117, 118,
122, 131, 132, 133, 134, 135, 180, 182,
190, 297, 306; mecaz olarak 17, 18, 19,
35, 41, 45, 82, 118, 122, 311
halklar oca (officina gentium) 25
Han (unvan) 72, 73, 104, 108, 156
Hanefilik 97
hara 49, 50-53, 55, 56, 59, 61, 63, 64,
100, 101, 114, 127, 157, 303; ayrca bkz.
devlet tipleri
Harezm 71, 108, 114, 115, 116, 203, 254
Harezmah devleti 108
hatun 64, 65, 69, 75, 76, 77, 97, 123
Hazar Denizi 22, 72, 111, 193, 198, 199,
251
Hazarlar 56, 72, 73
Hemedan 125
heqin antlamalar 51
Herat 23, 48, 139, 177, 178
Herodotos 39, 42, 75, 125
Hristiyanlar, Hristiyanlk 27, 30, 69,
70, 72, 73, 81, 89, 90, 91, 94, 98, 101,
119, 121, 138, 147, 148, 152, 155, 169,
186, 187, 189, 195, 214, 221, 224, 288,
300; Nasturiler 69, 70, 94, 119, 121, 138
Hindistan 20, 25, 43, 60, 71, 84, 90, 93,
94, 108, 122, 131, 138, 139, 140, 159,
165, 167, 169, 170-174, 176, 200, 225,
233, 302, 303
Hindular 90, 169, 171, 300
Hint-Avrupallar 31, 39, 42, 43
Hiva Hanl 199
Hoca Niyaz 266
Hocal 253
Hokand 199, 200, 202, 207
Horasan 92, 93, 95, 108, 147, 177
Humeyni, Ruhullah 254
Hunlar 55
hcum (slam normlarna) 246, 257,
274, 294
Hlag 109, 112, 115
Hmayun 165, 175
Hseyin Baykara 137, 139, 177, 308
Hseyinzade, Ali 206, 231
bn Battta 22
bn Haldun 135, 146, 148, 171, 172, 173
branice 134
Asya 22, 25, 27, 28, 30, 31, 32, 35, 37,
38, 44, 45, 52, 53, 55, 58, 61, 63, 65, 70,
71, 72, 73, 80, 85, 88, 106, 108, 120, 124,
129, 131, 135, 137, 140, 142, 144, 145,
148, 152, 168, 171, 174, 188, 189, 199,
203, 208, 240, 244, 268, 298, 299, 300,
302; ekoloji 20-28; devlet oluumu 24,
143, 311; Mslmanlamas 86, 89, 92,
94, 104, 121, 179; sosyokltrel ekoloji
28-34; tarih ncesi 37, 125
el-drisi 91
hidler 93
ikili siyasi rgtlenme 65, 72, 80, 85, 115,
122, 127, 215, 217, 274, 303
ikta 96, 99, 138, 141, 142, 171
lhanllar 110, 113, 123, 152
lteri 61
iltizam sistemi 210, 211
imperium ve emporium 115
nn, smet 278, 280
 QGHNV
pek Yolu 25, 26, 28, 63, 138, 144, 210
ran 20, 25, 26, 27, 29, 37, 38, 39, 40, 41,
43, 44, 48, 55, 57, 58, 59, 69, 70, 71, 72,
83, 84, 91, 97, 98, 104, 106, 109, 110,
112, 113, 118, 122, 124, 125, 126, 133,
146, 150, 152, 156, 163, 167, 186, 189,
191, 192, 193, 195, 196, 197, 198, 205,
222, 233, 245, 247, 248, 249, 254, 255,
264, 287, 301, 305; Kacar hanedan
191; Safeviler 155, 164, 165, 169, 171,
172, 173; Seluklu dneminde 92-97;
20. yzylda 187, 240, 250
skender 43
skitler 37, 39, 40, 41, 43, 117, 118, 125
slamclar 252, 263, 278, 284, 292
slamiyet 19, 22, 26, 27, 35, 43, 45, 55,
72, 78, 79, 80, 81, 82, 86, 88, 89, 90,
91, 94, 95, 97, 100, 102, 104, 107, 118,
121, 135, 139, 145, 165, 169, 170, 179,
184, 192, 204, 230, 244, 274, 285, 293,
299, 300, 306; Asyada yaylmas 79, Kagar 207, 266
155; kabul etme 20, 37, 71, 77, 80, 81,
83-86, 92, 94, 104, 110, 121, 123, 125,
135, 141, 168, 171, 199, 299; ayrca bkz.
Mslmanlar
smail I. (ah) 168, 169
spanya 90, 133, 134, 189
el-stahri 63
stanbul/Konstantinopolis 133, 136, 159,
191, 193, 210, 212, 216, 219, 221, 226,
227, 228, 229, 282, 286, 290, 309
stemi 58, 59, 61, 64, 65
ttihad ve Terakki Cemiyeti 222, 224
van IV (ar) 140, 189
Jn Trkler 222, 223, 224, 229, 274, 276,
278
Kabil 165
kabile, kabilecilik 18, 29, 31, 32, 39, 42,
44, 45, 47-50, 52, 53, 56, 57, 58, 61, 63,
64, 65, 68, 69, 70-74, 82, 89, 94, 98, 99,
101, 107, 108, 110, 111, 118, 120, 124,
131, 135, 137, 138, 140-142, 146, 147,
148, 150, 152, 153, 164, 166, 167, 168,
171, 174, 177, 188, 199, 213, 255, 273,
301, 303-305, 307, 310; yeni-kabilecilik
140, 141, 146, 148, 172, 301
379
Kabul Kaan 107
kadnlar bkz. toplumsal cinsiyet
Kadimci 204
Kafkaslar 55, 167, 186, 189, 191, 192, 194,
196, 208, 226, 240, 248, 250, 252
kaan 49, 53, 56-61, 63-65, 68-70, 72, 73,
74, 75, 76, 77, 96, 104, 107, 109-114,
116, 120, 124, 156, 303, 305
Kan Tural 101
kapkullar 156, 158, 161
kapitlasyonlar 209, 211
Kaplan, Metin 293
kara bodun 65, 153
Karabalgasun. bkz. Ordubalk
Karahanllar 92, 103, 104, 105
Karaim 30
Karakorum 70, 109, 113, 116, 121
Karakoyunlular 146
Karamanllar 120
Karauna 137
Kagarl Mahmud 44, 79, 106, 205, 268
Katerina II. 189, 199
Kauin 137
Kaylar 72
Kazakistan 20, 94, 199, 201, 257, 258,
259, 261-265, 267
Kazaklar 28, 31, 129, 194, 199, 255, 259,
261, 266, 267, 310
kazaklk 137, 141, 176, 177
Kazan 28, 139, 140, 199, 242; Hanl 189
kelle vergisi (kubir) 114
Kerait 111, 120
kervanlar 15, 16, 25, 74, 180
Knklar 72
Kpak 73, 141
Krgzistan, Krgzlar 20, 28, 31, 70, 71,
77, 199, 201, 255, 259, 265, 266, 298
Krm 22, 28, 116, 120, 122, 140, 163, 189,
203, 210, 244
Kzlba 165, 166, 167, 169
kimlik 14, 18, 19, 28, 95, 106, 139, 151,
180, 185, 191, 193, 195, 205, 223, 237,
238, 239, 262, 263, 268, 275, 284, 288,
294, 297, 306, 309, 310, 313; politika-
lar 238, 262, 263, 284, 288, 313; dini
95, 165; etnik-dilsel 37; kavramlar
205, 240, 275; ortak 205, 206, 223, 229,
380 QGHNV
230, 231, 240, 265, 301; Uygur 208, 265;
melez 234; ayrca bkz. otobs (Trk
kimliinin mecaz olarak)
komuta aktarm (translatio imperii)
43, 142
Konya 100, 103
Kore Sava 280, 281
kken efsaneleri 58, 88, 91, 149
kle 25, 65, 92, 93, 94, 151; eriatte 90, 135,
151, 156; askerler (gulam, memluk) 65,
92, 93, 94, 96, 98, 135, 146, 151, 156,
161; ayrca bkz. gulam sistemi, kullar,
kapkullar
Kprller 161, 162
Kubilay 109, 112, 113, 118, 124
Kuek Han 198
kullar 105, 135, 151, 153, 156, 157, 160,
161, 167
Kuman-Kpaklar 73
Kunaev, Dinmuhammed 261
Kuran 81, 83, 89, 90, 202
kurt 56, 57, 58, 64, 73, 149, 261
Kruev, Nikita 259
kut 63, 64, 68, 69, 72, 93, 96, 156, 168, 305
Kutadgu Bilig 104, 106
Kuteybe bin Mslim 71
Kutlumu oullar 99
kutsal korunak (koruk) 120
kutsallatrma bkz. devletin kutsalla-
trlmas
kltler, Asya 30, 70, 73, 80, 86, 94, 299,
300; ayrca bkz. amanizm
kresel cephanelik 138, 174
kreselleme 14, 180, 182, 184, 188, 237,
238, 241, 269, 288, 313
kriyen 110
Krtler 252, 284, 286, 292
laiklik 168, 184, 192, 246, 254, 272, 278,
281, 284, 287, 294; n-laiklik 168
Lenin 202, 241, 242, 246, 257
Longcheng 49, 52
Macaristan 55, 73, 155, 224, 234, 262
Mahmud II. (Sultan) 162, 210-213, 218,
219
Mahmud Yalava 114
maiyet 32, 46, 47, 49, 51, 54, 57, 58, 64,
93, 110, 111, 112, 115, 117, 118, 120,
137, 140, 141, 142, 148, 150, 151, 152,
155, 166, 170, 172, 177, 213, 243, 250,
304, 305
Makedonya 43, 222, 224, 225
makropolitika 32, 44, 45, 47, 77, 98, 101,
129, 140, 142, 146, 147, 152, 160, 168,
174, 288, 303 311; erken modern im-
paratorluklarda 77, 98, 101, 129, 140,
152, 160; modern ada 122, 299, 304;
Moollar dneminde 32, 44, 45, 47,
77, 98, 101
Malazgirt 27, 98, 101, 152, 275, 298
Manular 70, 143, 206, 207
Manurya 22, 50, 60
Manicilik 73
Mao Zedong 266
Maverannehir 71, 89, 92, 93, 95, 103,
131, 137, 165
mavi defter (kk debter) 114
medreseler 84, 97, 98, 203, 274
mehdilik 164, 166
Mehmed Ali Paa 212, 213
Mehmed Bey (Karamanolu) 103
Mehmed Emin li Paa 213
Mehmed I. (Sultan) 153
Mehmed II. (Fatih Sultan) 150, 153, 155
Mekteb-i Tbbiye-i hne 221, 222
Melik el-Efdal bin Resul 119
Melik ah 95, 97, 98, 99
Menderes, Adnan 280, 281
Meng 108-112, 114, 116
merkezileme 44, 45, 47, 49, 110, 124,
131, 137, 157, 158, 160, 173, 211, 215,
216, 234
Merv 200
Mesud Sabri 266
Msr 20, 93, 94, 96, 133, 139, 146, 155,
209, 210, 212, 213, 219, 227
mikropolitika 32, 140, 142, 147, 152; er-
ken modern imparatorluklarda 124,
129, 131, 140, 142, 146, 147, 152, 160;
modern ada 168, 171, 174, 188, 234,
243, 250, 255, 261, 268, 303, 305, 309,
310, 311; Moollar dneminde 32, 44,
45, 77, 98, 101, 120, 124
Milli Nizam Partisi 283
Milli Selamet Partisi 283
 QGHNV
milliletirme (korenizatsiya) 246, 255,
310
Milliyeti Hareket Partisi 283, 292
milliyetilik 195, 208, 209, 214, 218, 240,
242, 244, 262, 278
Miryokefalon Muharebesi 100
Mirza Sirac Rahim 231
mirzalar 142
Misket Trkleri 244
modernleme 180, 186, 188, 192, 194,
203, 206, 210, 213, 220, 229, 231, 238,
240, 269, 294, 304, 311
modernlik 179, 180, 183, 184, 185, 206,
209, 215, 221, 229, 230, 233, 236, 238,
244, 245, 256, 258, 268, 271, 299, 306,
313; kresel 77, 218, 238, 294
Modun 46, 47, 49, 50, 51, 54, 75, 76, 172,
304, 309
Moolca 28, 108, 109, 111, 113, 117, 119,
173
Moolistan 20, 22, 24, 25, 31, 35, 39, 43,
49, 58, 60, 62, 66, 69, 71, 79, 109, 112,
118, 121, 129, 265
Moollar 20, 22, 25, 39, 40, 49, 57, 64,
65, 70, 71, 79, 84, 86, 99, 101, 103, 105,
107, 108, 110, 111, 112, 114-122, 124,
125, 135, 138, 143, 167, 174, 303, 308;
Mool mparatorluu 36, 72, 107, 108,
110, 111, 119, 120, 122, 124, 137, 160,
300; ve Trkler 26, 39, 40, 42, 107, 121
Mugaller 164, 166, 167, 172, 173, 174, 176,
300, 302, 304; Mugal mparatorluu
129, 175, 302, 303
Muhakematl-Lugateyn 139
Muhammed (Hz.) 79, 81, 82, 83, 121,
155, 165
Muhammed Ali ah 195
Muhammed Cafer 196
Muhammed Hyabani 197, 198
Muhammed Rza Pehlevi 254
Muhammed Rza ah 248
Muhammed ibani Han 141
Muhammed Yakub Beg 207
Murad I. (Sultan) 151, 152, 153
Mustafa Paa 162
Mustafa Reid Paa 213
el-Mutasm 93
Mceddid-i Elf-i Sani 170
381
Mdafaa-i Hukuk Cemiyetleri 228, 272
Mslmanlar 71, 81, 82, 83, 84, 90, 91,
92, 94, 95, 97, 98, 105, 110, 114, 115,
121, 135, 143, 145, 155, 167, 169, 170,
189, 191, 192, 193, 195, 196, 197, 201,
202, 204, 205-208, 210, 217, 219, 221,
222, 224, 226, 230, 241, 243, 250, 255,
256, 258, 291, 293, 294, 299; ayrca bkz.
slamiyet
Nahvan 197, 246, 247
Nakibendiler 143
Namk Kemal 219, 229
Nazarbayev, Nursultan 261, 263
Nerimanov, Neriman 247
Ningguo (Prenses) 76, 77
Niyazov, Saparmurad 263
Nizam- Cedid 210, 211
Nizamlmlk 93, 98, 99, 104
Nogaylar 120
noyanlar 111
nker 141, 148
ocak sembolizmi 68
Ouz Han 16, 150
Ouzlar 72, 94
ondalk dzen 50
ordo (Moollarda) 116, 120
ordo bazar 117
ordu 153
Ordubalk (Karabalgasun) 70
Orhan Bey 149, 150
Orhon Irma 56, 69, 70, 107, 116
Orhon yaztlar 58, 61, 64, 69
Orta Asya: ekolojisi 15-28, 38, 43, 50,
57, 59, 71, 79, 80, 91, 93, 96, 101, 106,
110, 114, 120, 131, 133, 137, 138, 139,
140, 172, 302; Rusya ile in arasnda
blnm 131, 135, 144, 145, 183, 186,
189, 199, 201, 202, 203, 206; Trk-Tacik
ortakyaam 208, 230, 269
Ortadou 20, 27, 29, 31, 55, 79, 90, 91,
92, 118, 121, 124, 127, 130, 131, 179,
186, 208, 227, 285, 302, 303; Moollarn
istilas 80, 84, 110, 117; Trklerin gelii
92, 93, 94, 103, 145, 146
Osman Bey 147, 148, 149, 150
382 QGHNV

Osmanl mparatorluu 16, 33, 84, 96, Rza ah Pehlevi 248

101, 103, 106, 127, 129, 131, 146, 172, Romallar 25, 55, 99
173, 183, 186, 188, 192, 203, 208, 219, Ruran (Ruanruan Kaanl) 53, 57,
223, 227, 230, 234, 303, 305, 308, 309; 58, 68
deiim (1600-1800) 160, 162, 164, Rus mparatorluu 129, 145, 188, 191,
172, 276; iktisat ve tarm 130, 152, 193, 201, 202, 203, 204, 205, 220, 230,
158, 159; kltr 151, 152, 153, 164, 231, 234, 240, 241, 242, 243
168, 169, 174, 176, 180, 182, 183, 184, Rusa 22, 29, 193, 246, 258, 260, 264, 267
187, 191; 16. yzylda 134, 153, 155,
156, 169, 218, 219, 220, 221, 229, 230, Safeviler. bkz. ran
308; ilk dnemler 166, 308; reform Safi (eyh) 164
dnemi 210, 211, 213, 214, 216, 217, Said (eyh) 273
220, 223, 224; Safevi ve Mughal im- Said, Edward 180
paratorluklaryla karlatrma 159- Sakalar 29, 37, 39, 40, 41, 42, 298, 300
164, 176; Trkiye Cumhuriyetine Salurlar 131
brakt miras 269-274; ynetim Samaniler 93, 94
kurumlar 153, 156, 160, 162, 166, Sar Saltuk 102, 103
169, 173, 176 Sar Uygurlar 30
Osmanl-Rus Sava 162, 192, 210, 219, Sasaniler 43, 59
221, 222 Satuk Bugra Han 104
otobs (Trk kimliinin mecaz olarak) seccade 82, 134, 136
15, 16, 17, 19, 28, 32, 39 Sefarad 134
Seluklular 79, 94, 95-101, 110, 112, 121,
calan, Abdullah 287 127, 147, 152, 160, 167
gedey 109, 110, 112, 116 Selim I. (Sultan) 155
lceyt, l-Han 121 Selim III. (Sultan) 210, 211, 213
tken Da 61, 63, 68, 69, 71 Semerkand 25, 26, 59, 63, 71, 200
zal, Turgut 284, 285, 286, 287 Semipalatinsk 259
zbek Han 86-91, 120, 121, 141 Semireye 201
zbeke 243, 258, 259 Sencer 96
zbekistan 20, 43, 141, 199, 244, 259, Sened-i ttifak 162
264, 265 sessiz ortaklklar (mudaraba commen-
zbekler 31, 88, 120, 141, 142, 190, 256, da) 116
261, 263 Settar Han 196
Seyyid Battal Gazi 150
paize 116 Seyyid Cafer Pieveri 249
Pannonya 55 Srplar 150
Pax Mongolica 122 Sima Qian 46, 47, 49
Pax Turcica (Trk Bar) 61 Sintata-Petrovka kltr 39
Pazrk hals 41, 43, 74, 80 sipahiler 153, 157, 159, 160, 163, 308
Peenekler 73 Sir Derya Irma 94, 104, 189
Polo, Marco 25, 118, 122 Sirhindi Ahmed (mam Rabbani) 170
Pritsak, Omeljan 115 Sivas Kongresi 228
Sogdlar 59, 60, 63, 70, 71; yaz 65, 69, 70
Racput 167, 170 Souk Sava 233, 249, 280, 286
Raidov, eref 261 Sorkatani Beki 112, 120
Refah Partisi 286 Sovyet kiisi 258
Reideddin 122, 124, 301

Sovyetler Birlii 13, 30, 180, 206, 233,
234, 240, 241, 242, 245, 247, 248, 250,
256, 259, 261, 272, 280, 295; milliyet-
ler politikas 243, 258, 262, 265
smrgecilik 186, 188
Stalin 202, 241, 242, 244, 247, 249, 250,
251, 256, 257, 259
Suriye 25, 93, 133, 146, 155, 226, 227,
229, 276, 309
Susurluk 309, 310
Sleyman (Kanuni Sultan) 155, 158,
161, 309
Snniler, Snnilik 33, 82, 83, 84, 91, 95,
96, 97, 102, 121, 164, 165, 167, 169,
177, 192, 193, 246, 284, 292, 299
ah Abbas I. 167
ah Cihan 170, 175
ah Tahmasp 167
amanizm 30, 40, 83, 85, 300; terimi
yanltc 67; ayrca bkz. kltler
a (Takent) 71
ehidi, Burhan 266
eriatmedari, Kzm 254
erif Hseyin 227
eyhlislam 58, 84, 274
iban 141, 142
iiler, iilik 33, 82, 83, 95, 99, 121, 164,
165, 166, 169, 246
inciyang 20, 39, 56, 143, 145, 186, 201,
206, 207, 208, 254, 265-269, 297, 299
yungnular 35, 37, 44-57, 59, 63, 64, 65,
68, 71, 74-77, 302, 304; mparatorluu
45, 46, 47; ayrca bkz. any
Tacikistan 20, 43, 199, 259, 262, 263
Tacikler 230, 244, 255, 256
taar 114
Tahran 197, 198, 249, 254
Tahsin Efendi (Hoca) 231
Taihe (Prenses) 77
Talas 71, 94
tamga 18, 89, 114
Tanguta 113
Tanzimat 213-217, 219, 220, 221, 222,
274, 308
Taoculuk 69
QGHNV 383
tarm 17, 24-27, 29, 31, 109, 280, 281,
285, 301, 302, 303, 304; Anadoluda
276, 280, 281, 285, 301-304; Asyada
37, 38, 39, 43, 50-52, 61, 75, 80, 114,
118, 119, 126, 142, 144, 146, 152, 201,
203, 206, 216, 226, 245, 257, 258, 259,
265, 276, 302; randa 84, 97, 125; Os-
manl 127, 130, 159, 160, 166
Tarm Havzas 25, 31, 39, 50, 52, 206,
301
tarikatlar 33, 84, 97, 102, 129, 143, 144,
164, 273, 274, 299; ayrca bkz. Naki-
bendi Bektai Safevi
Tarsus 98
Taspar Kaan 69
Takent 200, 201, 202, 258
Tatarlar 174, 188, 191, 194, 244, 301, 310
Tebriz 23, 48, 126, 133, 192, 195, 196,
198, 249, 254
Temcin 108, 110, 111; bkz. Cengiz Han
Tengri 48, 53, 64, 69, 105, 111, 168
Tercman 190
Tercman- Hakikat 230
Tekilat- Mahsusa 226
tmar sistemi 152, 153, 157
Tibet 22, 64, 143
Timur 127, 133, 137, 138, 140, 141, 142,
150, 153, 165, 177, 250, 264, 308, 309
Timurlular 138, 139, 140, 141, 152
Tiyenan dalar 25
Togan, senbike 111
Togan, Zeki Velidi 202, 255
Torul 95-97, 99
Toharlar 39, 70, 71
Tonyukuk 61, 62
toplumsal cinsiyet 41, 53, 67, 102, 120,
182, 237, 239, 244; kadnlar 40, 42,
67, 74-77, 112, 161, 182, 196, 205, 220,
230, 246, 274, 286, 294
Tourkia 73, 146
Trablusgarp 225
Transkafkasya 197, 245, 246
Tude Partisi (Kitle) 249
tura 150
Tujue 35
Tuluy 109, 110
Tuna 30, 39, 53, 72, 73, 75, 163, 215
Tunganlar 143
 384 QGHNV

Turaniler 167 Urallar 39

Turchia 80 Urduca 166
Turhan Valide Sultan 161 Urumi 266, 267
Tuvallar 30 usul-i cedid 190, 203, 231; ayrca bkz. ce-
Trk dilleri, Trke 27, 28, 29, 31, 37, 55, didciler
57, 58, 65, 72, 86, 100, 103, 104, 106, 108, Uak 133
111, 119, 129, 139, 148, 165, 166, 205, 220, uygarlklar atmas 13, 15, 237
230, 241, 244, 246, 274, 276; Osmanl 139, Uygurca 113, 266, 267
172, 209, 218, 230, 275; n-Trk dili 29, Uygurlar 30, 31, 56, 69, 70, 71, 76, 77, 110,
31, 35, 275, 301 143, 265-268, 297, 298
Trk mparatorluu 56, 58, 59, 60-66, 68,
69, 72-75, 79, 149, 150, 153; kken efsa- Tarz- Siyaset 230
nesi 58, 88, 91, 149
Trk; edebiyat 29, 103, 106, 138, 139, 204, vakflar 143, 151, 155, 257, 274
298; genetik yap 43, 77, 111, 298; halk- veba salgn 89, 103, 122, 130, 149, 300
lar 16, 17, 19, 25, 27-31, 33, 35, 37, 39, veraset kavgalar 119
55, 57, 58, 70, 72, 73, 77, 79, 80, 85, 89, 91, Volga 28, 30, 31, 55, 72, 139, 144, 191, 193,
97-100, 106, 107, 124, 129, 130, 131, 133, 199, 203, 206, 251
135, 139, 141, 148, 150, 155, 159, 165, 166,
168, 174, 176, 179, 180, 186, 188, 189, 191, William (Rubrucklu) 121
202, 203, 208, 223, 234, 238, 240, 244, 247,
254, 255, 256, 268, 294, 297, 298, 301-303, Xianbiler [iyanbi] 53
308, 311; kltr 63, 73, 101, 131, 149,
238, 273, 313 yama 39, 47, 51, 61, 76, 82, 91, 94, 95, 98,
Trklk 240, 241 110, 126, 148, 150, 163, 197, 201
Trkistan 22, 27, 71, 87, 113, 200, 201, 202, Yahudiler 73, 81, 89, 90, 94, 125, 169, 214,
203, 205, 206, 254, 255; Bat 109, 116, 221, 224
140, 199, 206; Dou 20, 60, 140, 143, 188 Yakub Beg 207
Trkiye Cumhuriyeti 15, 16, 60, 168, 183, Yakutlar 29, 30, 31, 159, 181, 245, 298, 300
186, 209, 211, 224, 227, 229, 235, 240, 241, yasak (tr) 30, 64
246, 257, 263, 264, 269, 270, 271, 272, 276, yay; bileik 41, 47, 48, 51, 52, 53, 67; ta-
278, 294, 299, 301, 304, 308, 309, 310; Bi- tar 52
rinci Cumhuriyet 270-282; kinci Yedi ehir Hanl 207
Cumhuriyet 282-284; nc Cum- yeke eri 111, 151
huriyet 284-289; diyaspora 289-294 Yeke Mongol Ulus 111
Trkiye i Partisi 283 yeke yargui 113
Trkleme 55, 71, 100, 106 Yeltsin, Boris 263
Trkmenistan 16, 20, 37, 40, 42, 199, 259, yenieri 151, 153, 156, 157, 163, 210, 308
262-264 Yerevan 252
Trkmenler 200 Yeseviler 143
Yunan 189
Ukrayna 23, 38, 201, 256, 258 Yunanistan 187, 228
Ulaan Bataar 49 Yunus Emre 103
ulema 83-86, 91, 97, 121, 151, 157, 158, 162, Yusuf Has Hcib 104, 105
166, 170, 172, 173, 177, 191, 199
Ulu Beg 137, 140 Zengezur 246, 247
Umay 64, 69 Zerdtlk 43, 69
Umur Paa 102 zimmi 90, 94, 101, 169