Trkiyede Enerji Ormancl ve Orman Atklar Potansiyelinin

Deerlendirilmesi

Yeim Gbilmeza,, brahim ala, Eda Fca

a
Anadolu niversitesi, Kimya Mhendislii Blm, 26555, Eskiehir
ygucbilmez@anadolu.edu.tr, ibrahimcalis@gmail.com,
dned7@hotmail.com

ZET

Gnmzde Finlandiya, sve ve Avusturya gibi gelimi lkeler enerji ihtiyalarnn nemli bir
blmn orman rnleri ve orman atklarnn kullanm ile elde edilen enerjiden salamaktadr.
lkemiz, topraklarnn %27sini kaplayan orman alanlar ve orman kesim ve bakm ilemleri
srasnda ortaya kan yllk yaklak 7 milyon m3 civarndaki orman atklar ile alternatif enerji
kayna olarak kullanlabilecek nemli bir potansiyele sahiptir. Ancak; lkemizde henz modern
anlamda enerji ormanclna geilmemi olmas ve orman atklarnn deerlendirilmemesi
nedeni ile bu potansiyel kullanlmamaktadr. Yenilenebilir ve srdrlebilir bu enerji kaynann
verimli olarak kullanlabilmesi iin; halkn ve zel sektrn bu konuda bilinlendirilmesi;
kurulacak s ve elektrik retim sistemlerinin uygun krediler ve vergi muafiyetleri ile tevik
edilmesi; enerji ormanclna ait alanlarn incelenmesi, iyiletirilmesi ve oaltlmas ve orman
atklarnn ilenme ve nakliye masraflarnn drlmesi gerekmektedir.

1. GR

6000 yl nce dnya topraklarnn 5,5 milyar hektarnn ormanlarla kapl olduu tahmin
edilmektedir. Tarm ve ehirleme iin yeni alanlarn almas ve yakacak odun kullanm
sonucunda orman alanlar zaman iinde azalmtr [1]. Trkiye topraklarnn 27 %sinin
ormanlk alanlarla kapl olduu dnlrse, lkemiz nemli oranda orman endstrisi ve enerji
ormancl potansiyeline sahiptir [2].

Srgn verme zellii bulunan ve toplumun yakacak odun gereksinimlerini karlamak zere
ksa idare sreleri ile iletilen ormanlara enerji orman ad verilir. Bu ormanlar, enerji amal
yakacak odun elde edilmesine uygun aa trlerinden oluan, ksa srede retimi yaplan ve
kendisini genel anlamda kk ve srgnlerle yenileyen ormanlardr [3].

Orman Genel Mdrlnce 1978de balatlan enerji ormancl projeleri ile 2008 ylna
kadar 620,000 hektar klasik enerji orman tesis edilmitir [4]. Enerji ormancl almalar
Dou, Gneydou, Anadolu ve Trakya Blgelerindeki ok bozuk mee baltalklarnda
younlamtr. lmekte olan meeler toprak seviyesine yakn ykseklikten balta ile kesilerek,
ktk ve kklerden srgn retilmesi amalanmtr. 5-10 yllk sreler sonunda kesilen
srgnler yre halk tarafndan yakacak odun olarak kullanlm, yapraklar ise kn hayvanlara
yem olarak verilmitir. Bu uygulama sonucunda birim alandan elde edilen odun rn dier
lkeler ile kyaslandnda ok dk bulunmutur. Bir baka deyile Trkiyede enerji
ormancl almalar klasik yntemlerle balatlm ve devam etmi; modern anlamda
enerji ormanclna henz geilememitir [5]. Modern enerji ormancl projelerini uygulayan
lkelerde, birim alandan en ksa srede maksimum odun retiminin salanabilmesi iin
 ekil 1. Orman rehabilitasyon almalar ve retim sonucunda ortaya kan artklar [6]

makinal modern yntemler uygulanmaktadr. Toprak ilenmekte, analiz sonular

nda gbrelenmekte, yabani rt temizlii yaplmakta, gerekirse sulanmakta ve genetik
almalar sonucunda yetitirilmi stn nitelikli elik ve fidanlar dikilmektedir. Bu almalar
sonucunda, 3-5 yllk retim sreleri iinde, hektar bana klasik enerji ormancl ile elde
edilen odun retiminin yaklak 40 kat (30-60 ton arlkta) odun rn elde edilmektedir [6].

Gelimi lkeler incelendiinde, enerji ormanclnn yan sra orman atklarnn da nemli bir
enerji kayna olarak deerlendirildii grlmektedir. Bu atklar, dier biyoktle kaynaklar
(tarmsal atklar, iftlik atklar, besin maddesi retiminde oluan atklar vb.) ile birlikte
biyoktle santrallerinde s ve elektrik retiminde kullanlmaktadr [7]. rnein, Finlandiya lke
enerji gereksiniminin % 22sini, sve % 18ini ve Avusturya % 14n biyoktle santrallerinde
odun ve bitki atklarn yakarak ve gazlatrarak karlayan ilk lider lkedir. IEA
(International Energy Agency)ya ye lkeler 2050li yllarda lke enerji gereksinimlerinin %
25-50sini biyoenerji ile karlamak iin almalara balamlardr.Bu amala, ABDde 100
milyon hektar, Kanadada 40 milyon hektar ve AB lkelerinde 20 milyon hektar orman alan
enerji ormanlar ve enerji tarm iin ayrlmtr [8-10].

2. TRKYE VE ORMAN ATIKLARI POTANSYEL

Trkiye biyoktle retimi bakmndan ansl bir lkedir. izelge 1de grld gibi
Trkiyenin yllk ana biyoktle retimi 117 milyon tonu bulmakta ve bu retimin enerji edeeri
32 milyon ton olarak hesaplanmaktadr. lkemizdeki toplam yllk biyoktle potansiyelinin
yaklak 5,5%ni ormanlarda kesim ilemleri sonras aa kan atklar oluturmaktadr [11].
Ormanlarmzda bir biyoktle projesini desteklemek iin gerekli olandan ok daha fazla miktarda
orman art bulunmaktadr. Buna ramen, orman ii artklarnn temininin deiken olmas,
toplama, tama ve depolama maliyetlerinin yksek olmas gibi problemler bu atklarn yakt
olarak kullanlmas iin yaplmas gereken almalar geciktirmektedir. Oysa ki yaklak
2 MTep enerji deerine karlk gelen orman atklarmzn doru kullanlmas ile ortalama
96 MTep olan toplam enerji tketimimizin yaklak %2si karlanabilecektir [6].

Trkiyede henz orman atklarndan ticari olarak elektrik enerjisi ya da s enerjisi salayan bir
tesis bulunmamakla birlikte bu konuda deneme almalar devam etmektedir. rnein
aycumada bulunan OYKA kat fabrikas, kendi elektrik ihtiyacn karlamak iin
10 MWlik g reten bir buhar trbini sistemi yaptrmtr. Sistem yakt olarak kat hamuru
yapmnda deerlendirilmeyen odun talan kullanacak olup test almalar tamamlanmak
zeredir [12].
 izelge 1. Trkiyenin Yllk Ana Biyoktle Potansiyeli ve Enerji Deerleri [11]

Yllk Potansiyel Enerji deeri

Biyoktle
(milyon ton) (milyon ton)
Yllk Bitkiler 55 14,9
ok yllk bitkiler 16 4,1
Orman Atklar 18 5,4
Tarm-Sanayi Atklar 10 3,0
Orman Endstri Atklar 6 1,8
Hayvan Atklar 7 1,5
Dier 5 1,3
Toplam 117 32,0

Orman atklar geni tanm ile sanayi odunu ya da yakacak odun olarak deerlendirilmeyen ve
ormanda terk edilen kk, dip kt, gvde ucu, tepe ve ince yan dallar, devirme ya da tama
srasnda paralanan aalar; ormanlarda biriken kuru yaprak, kozalak ve ibreleri; kimi
ormanclk uygulamalar sonucunda sahadan karlan ince materyali ve ormanda ekonomik
olarak deerlendirilmeyen aak, orman gl, sandal aac, kocayemi gibi allar ve
devrikleri kapsamaktadr [8]. Orman atklar uygun yntemlerle pelet veya briket haline
getirildikten sonra s ve elektrik retim santrallerinde enerji retimi iin kullanlabilirler. Odun
peletleri bir ok ilemde ortaya kan testere tala, planya tala, yonga, kabuk gibi materyalin
kurutulmas ve preslenmesi ile retilmektedir ve yaklak 5 kWh /kg lk s deerine (yarm litre
fuel-oilin enerji deerine) sahiptir [13]. Briket retiminde ilenmemi odun yongalar (rnein
odun tala) kullanlmaktadr ve briketler yksek basn altnda herhangi balayc bir malzeme
kullanlmakszn retilmektedir. Briketler peletlere benzemekle birlikte aplar daha byktr
(50-100 mm) [14,15].

izelge 2. Orman Atklarndan retilen Pelet ve Briketlerin zellikleri [13]

zellikler Peletler Briketler

Is deeri 16,92-17,64 MJ/kg 16,92-17,64 MJ/kg
3
Younluk 650 700 kg/m 650 700 kg/m3
ap 6 16 mm 65 mm
Uzunluk 20-30 mm 25-200 mm
Kl ierii % 0.4 1.0 % 0.5
Rutubet % 7 - 12 % 7- 12

Maliyet asndan bakldnda, pelet fiyatlar, sl deer dikkate alndnda petrol ve gaza
oranla belirgin lde dktr. Buna ek olarak, pelet fiyatlar gaz ve fuel-oilde gzlenen
yksek fiyat dalgalanmalarn gstermezler. rnein, Almanyada, pelet fiyatlar,Ocak 2002de
3,7 cent/Euro iken, Ocak 2006da 3,8 cent/Euro olmutur; buna karlk, doal gaz fiyatlar
Ocak 2002de 4.4 cent/Euro iken, Ocak 2006da 5,7 cent/Euro ve fuel-oil fiyatlar Ocak 2002de
3.2 cent/Euro iken, Ocak 2006da 5.7 cent/Euro olmutur [16].
 ekil 2. Orman atklarndan retilen peletler [6]

Dnya genelinde 2007 ylnda retim yapan 442 pelet santralinin 14 milyon ton/yl pelet retim
kapasitesinin enerji deeri 65 TWh olarak aklanmtr. Almanya 2,4 milyon ton/yl, Kanada
2 milyon ton/yl, ABD 1,8 milyon ton/yl, Avusturya, sve, Fransa ve Rusya yaklak 1 milyon
ton/yl ile pelet retiminde dnyann nde gelen lkeleridir. lkemizde henz herhangi bir pelet
retim tesisi bulunmamaktadr [13].

3. SONULAR VE TARTIMA

Trkiye, topraklarnn %27sini kaplayan orman alanlar ile nemli bir orman endstrisi ve enerji
ormancl potansiyeline sahip bir lkedir; ancak lkemizde modern anlamda enerji ormancl
almalar henz balatlmamtr. Orman Genel Mdrlnce 1978 ylnda balatlan klasik
enerji ormancl almalar farkl blgelerimizde yaklak 30 yldr uygulanm ancak bu
almalar ile birim alandan elde edilen odun rn miktar gelimi lkelerle karlatrldnda
ok dk kalmtr. Gelimi lkeler enerji gereksinimlerinin nemli miktarlarn biyoktle ve
enerji ormanclndan karlamay planlarken lkemizin de hzla modern anlamda enerji
ormancl almalarna gei yapmas gerekmektedir.

Enerji ormanclnn yan sra orman atklar da gelimekte olan lkeler ve lkemiz iin nemli
bir alternatif enerji kaynadr. Trkiye, sadece ormanlarda rmeye braklan orman ii
atklarn deerlendirilmesi ile toplam enerji ihtiyacnn %2sini karlayabilecek kapasiteye
sahiptir. lkemizde henz orman atklarndan ticari olarak elektrik enerjisi ya da s enerjisi
salayan g retme tesisi bulunmamaktadr. Ancak; ykselen enerjini an gz nne alan
Orman Genel Mdrl enerji ormanclnn gelitirilmesi iin almalara (uygun alanlarn
tespiti, planlama, kredi tevikleri, teknik bilgi ve danmanlk hizmetleri ve zel enerji
plantasyonlar iin pazar oluturulmas) balamtr [6].

4. NERLER

Enerji ormancl ve orman atklar konusunda nemli potansiyele sahip olan lkemizde bu
alternatif enerji kaynaklarnn verimli kullanlabilmesi iin [12,17]:

Yazl ve grsel basnda aklamalar yaplarak halk bilinlendirilmeli, pilot enerji orman
tesisleri kurularak rnek oluturulmal ve vatandalara uygun kredi imkanlar salanarak modern
s ve elektrik retim tesislerinin kurulmas tevik edilmelidir.
Ynetimler, retilen odun rnlerinin ve orman atklarnn yaklarak elektrik ve s
enerjilerine dntrlecei modern tesislerin kurulmasnda ve retilen elektrik ve snn
satnda vergi muafiyeti salamal; bylelikle tesislerin lke genelinde yaygnlamasna ve
retilecek elektriin; petrol, kmr ve doal gaz fiyatlar ile rekabet edebilecek dzeyde
olmasna destek olmaldr.
Klasik anlamda enerji ormancl yaplan alanlar incelenmeli, tahrip olmu alanlar
iyiletirilmeli ve modern enerji ormancla elverili hale getirilmelidir.
Enerji ormanclna ve o yrenin iklimine uygun yerli ve yerli olmayan trler
belirlenerek yetitirilmesine balanmaldr.

KAYNAKLAR

1. Saraolu, N, Bir Enerji Kayna Olarak Orman Biyoktlesi, Ekoloji, Say: 22, 9-13, 1997.
2. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Trkiye Enerji Raporu 2007-2008.
3. Orman Genel Mdrl, Son eriim: ubat, 2010; (www.ogm.gov.tr/bilgi/orman_04.htm).
4. Saraolu, N., Biyoktleden Enerji retiminde Enerji Ormanclnn nemi, VII. Ulusal Temiz Enerji
Sempozyumu, UTES2008, 17-19 Aralk 2008, Istanbul.
5. Trkiyenin Yenilenebilir Enerji Kaynaklar, Trkiye evre Vakf Yayn, Aralk 2006.
6. Orman Genel Mdrl Biyoenerji alma Grubu, Trkiyede Odunsu Biyoktleden Temiz Enerji retimi,
2009.
7. Ate, S., Akyldz, M.H., Vurdu, H. ve Akgl, M., Trkiyede Orman Kesim Artklar ve Deerlendirilmesi,
K.. Orman Fakltesi Dergisi, Cilt 7, No 1, 93-103, 2007.
8. Saraolu, N. (2002). Orman Haslat Bilgisi. Bartn: Bartn Orman Fakltesi Yaynlar.
9. Saraolu, N. , Bir Tala ok Ku : Enerji Ormancl, Global Enerji Dergisi, Ocak 2005, 52-55.
10. Saraolu, N., Biyoktle Santralleri Kurulmay Bekliyor : Elektrik Aacnn Meyvesi, Global Enerji Dergisi, Austos
2006, 20-21.
11. Demirba, A., Bak, R., Energy from Renewable Sources in Turkey, Energy Sources, Cilt 26, 473-484, 2004.
12. Saraolu, N., Biyoktlenin Enerji retiminde Deerlendirilmesi, TMMOB Trkiye IV. Enerji Sempozyumu
Bildirileri, 501-507.
13. Saraolu N., Modern Enerji Ormancilii Ormanlardan Biyoktle Enerjisi retimi ve zmlemeler,
Orman Genel Mdrl Toplantisi, 19 Kasm 2008 Ankara.
14. Biomass Energy, Wood Pellets and Briquettes, Son eriim: ubat, 2010;
(http://www.biomassenergycentre.org.uk/portal/page?_pageid=75,18519&_dad=portal&_schema=PORTAL).
15. Wikipedia Encylopedia, Son eriim: ubat, 2010; ( http://en.wikipedia.org/wiki/Wood_briquette).
16. Solar Promotion GmbH, Mai 2006, Son eriim: ubat, 2010; (www.intersolar.de).
17. nald, .E., Enerji Ormancl (Yeil Kmr) Trkiye, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13,
No 2, 55-65, 2003.