1.

Podjela parnih turbina

U parnim turbinama pojavljuje se dvostruka energetska transformacija:

-unutranje energije u kinetiku
-kinetike energije pare u mehaniku energiju
Prva je transformacija posljedica ekspanzije pare visokog tlaka i temperature u
nepominim kanalima ili sapnicama, odnosno u statoru. U statoru se para skree s
prvobitnog smjera strujanja da bi se dovela okretnom kolu ili rotoru. Druga
transformacija se obavlja u rotoru.
Na slici je prikazan princip rada parne turbine. Para ulazi u parnu komoru (1) prolazi
kroz mlaznicu (2). Vie mlaznica ine stator (dio koji stoji omoguuje prolaz pari). Iz
statora para ide na obod kola na kome se nalaze lopatice (3). Ovaj dio zove se rotor,
jer uslijed udaranja pare u lopatice okree se kolo. Kada je para predala energiju i
izvrila rad, odlazi kroz otvor (4) van turbine. Turbina je smjetena u svoj oklop (5) iji
je zadatak da zatiti turbinu. Osovina (6) turbine je smjetena na dva leaja (7) koji
nose turbinu. Kroz oklop turbina prolazi na dva mjesta. Da para ne bi prolazila na tim
mjestima iz turbine u atmosferu, nalaze se specijalna brtvila (8). Turbine najvie
pogone elektrine generatore.

Sl.1. Izgled parne turbine

Statorski i rotorski dio turbine ine stepen turbine.

Parne turbine se dijele prema smjeru strujanja pare na aksijalne i radijalne turbine. U
prvima para struji paralelno sa osovinom, a u radijalnim okomito na nju. Za vee
snage izvode se samo aksijalne.
Prema djelovanju rotora s obzirom na ekspanziju pare, razlikuju se akcione i
reakcione parne turbine. U akcioni parnim turbinama (turbine jednakog tlaka) para
ekspandira samo meu lopaticama statora gdje postie na izlazu najveu brzinu.
Mlazovi pare, prolazei kroz rotor skreu i javlja se centrifugalna sila koja pokree
rotor. Na objema stranama okretnog kola tlak je jednak. U reakcionim turbinama para
ekspandira i meu lopaticama statora i meu lopaticama rotora. Para djeluje i

1
centrifugalnom silom i pritiskom. Zbog ekspanzije meu lopaticama rotora, vladat e
pred njim vei tlak nego iznad njega. Taj predtlak uzrokuje potisak u smjeru strujanja
pare.Prema broju stepeni turbine se dijele na jednostepene i viestepene turbine.

2. Jednostepena akciona turbina

Jednostepena akciona turbina sastoji se od jedne sapnice ili grupe njih i od jednog
okretnog lopatinog kola. Pad entalpije pretvara se u sapnicama u kinetiku energiju,
pa para velikom struji meu lopatice okretnog kola. Zato se jednostepena akciona
turbina izvodi za iskoritavanje malih padova entalpije jer bi za vee padove bio
potreban vrlo visok broj okretaja. Naziva se de Lavalova turbina

Sl.2. Skica jednostepene akcione turbine

2
. Danas se ove turbine grade do 500 kW, a slue za pogon pojnih i kondenzacijskih
pumpa u elektranama. Ekspandirana para upotrebljava se za grijanje ili se vodi u
odgovarajui stepen glavne parne turbine termoelektrani.

2.1. Akciona turbina sa stupnjevanjem brzine

Da se smanji broj okretaja i iskoriste vei padovi entalpije, upotrebljavaju se akcione

turbine sa stupnjevanjem brzine. Takve turbine se nazivaju Curtisov stepen ili
Curtisovo kolo.

Sl.3. Akciona turbina sa dva stepena stupnjevanja brzine

Para ekspandira do konanog tlaka u sapnici ili u sapnicama i velikom brzinom struji
meu lopatice prvoga okretnoga kola. U njemu se zbog transformacije u mehaniku
energiju brzina smanjuje na otprilike polovicu ulazne vrijednosti. Uz tu smanjenu

3
brzinu para struji kroz statorsko lopatino kolo, gdje joj se mlaz skree, uz stanovite
gubitke, da bi se doveo meu lopatice drugoga okretnoga kola. U njemu se preostala
kinetika energija pare transformira u kinetiku energiju. Brzina pare naglo opada u
smjeru strujanja, pa se svi presjeci moraju poveavati u tom smjeru. Posljednje kolo
mora imati duge lopatice zbog male brzine pare, pa se stoga poveavaju gubici
nastali ventilacijom. To je i razlog da se ne izvode takve turbine s vie od etiri
stepena stupnjevanja brzine.
Na slici su ucrtani trokutovi brzina za akcionu turbinu sa stupnjevanjem brzine. Dva
gornja trokuta se odnose na prvo, a dva donja na drugo okretno kolo.

Sl.4. Trokuti brzina u akcionoj turbini sa dva

stepena stepenovanja brzine

Na slici je prikazan i s dijagram jednostepene akcione turbine sa dva stepena

stupnjevanja turbine.

Sl.5. i s dijagram akcione turbine sa dva stepena stupnjevanja brzine

4
2.2. Akciona turbina sa stupnjevanjem tlaka

Obodnu brzinu je potrebno smanjiti i stupnjevanjem tlaka. Takva turbina se sastoji od

vie jednostepenih akcionih turbina u kojima je ulazni tlak jednak izlaznome iz
prethodne turbine.

Sl.7. Akciona turbina za stupnjevanje tlaka

Zbog razlike u tlakovima koji vladaju izmeu ulaza i izlaza statorskog kola, jer se
ukupna ekspanzija jednog stepena provodi meu statorskim lopaticama, moraju
izmeu statora i osovine biti labirinte brtvi. To je izvedba sa komorama. Broj stepeni
turbine odreen je padovima entalpije u pojedinim stepenima i ukupnim padom
entalpije. Obino se prvi stepen izvodi s veim padom entalpije, pogotovo kad je rije
o visokim tlakovima i temperaturama pare, jer tad para bre dolazi na niu
temperaturu i nii tlak, pa se smanjuje dio turbine koji je izvrgnut visokim mehanikim
i termikim naprezanjima. Za srednje stepene se obino odabiru jednaki padovi

5
entalpije, a posljednji se stepen izvodi za neto vei pad entalpije. Tada se u
posljednjim stepenima postiu vee brzine pare i krae lopatice, to smanjuje
mehanika naprezanja.

Sl.8. p,v dijagram procesa u turbini sa stupnjevanjem tlaka

Povrina izmeu dva tlaka je mehanika energija pojedinog stepena.

Sl.9. Proces u viestepenoj akcionoj turbini prikazan u i s dijagramu

6
3. Jednostepena reakciona turbina

U reakcionoj turbini para ekspandira i u privodnom i u okretnom kolu. To se postie

prikladnim oblikom lopatica okretnog kola jer se lopatice na rotoru akcione turbine
izvode s jednakom slobodnom povrinom za prolazak pare na cijelome njezinom
putu meu lopaticama. Slobodna povrina se meu lopaticama na rotoru reakcione
turbine smanjuje u smjeru strujanja pare jer je ono sve bre.

Sl.10. Oblik lopatica (a) akcione i (b) reakcione parne turbine

Sl.11. Viestepena reakciona turbina

7
 Sl.12. i s dijagram procesa u jednostepenoj reakcionoj turbini

Radi sigurnosti da ne bi dolo do dodira izmeu rotora i statora, mora biti raspon
izmeu statorskih lopatica i bubnja na unutranjem oboju odnosno rotorskih lopatica
i oboja na vanjskom obodu. Kroz te raspore struji dio pare nekorisno, to je uzrok
dodatnim gubicima. U reakcionim turbinama mora se brtviti na punom promjeru
lopatinih kola brtvom veih raspora.

Sl.13. Stepen iskoritenja u zavisnosti od omjera u/c

8
3.1. Usporedba reakcione turbine i akcione turbine

Na slici je pokazana usporedba duina stepena reakcione i akcione turbine.

Sl.14. Ovisnost iskoristivog pada entalpije u stepenima parne turbine

Iskoristivi pad u stepenu reakcione turbine uz istu obodnu brzinu samo je polovica
onoga u stepenu akcione turbine. Za jednak adijabatski pad ho potrebno je dvostruko
vie stepena u reakcionoj nego u akcionoj turbini.

Sl.15. Usporedba duina stepena reakcione i akcione turbine

9
4. Mjeovite izvedbe

U akcionim turbinama nije potrebno da kroz cijelo okretno kolo struji para. Para samo
struji kroz dio kanala meu lopaticama okretnog kola jer se ona manjim brojem
sapnica smjetenim na dijelu oboda prvog okretnog kola. Nakon ekspanzije
poveava se volumen pare, pa u iduim stepenima ona struji svim kanalima
privodnih i okretnih kola. U reakcionom stepenu mora para strujati kroz sve kanale
meu lopaticama okretnog kola jer vlada razlika tlakova u prostoru ispred lopatica
okretnog kola i iza njih. Zbog te razlike tlakova, a ako para struji samo kroz dio
kanala meu lopaticama, dio nje e strujati beskorisno kroz raspore izmeu ruba
lopatica i kuita, to znatno smanjuje stepen iskoritenja. Takve pojave nema u
akcionim stepenima jer je ispred okretnog kola i iza njega isti tlak.
Zbog svega toga u reakcionim je turbinama prijeko potrebno da prvi stepen bude
akcioni.
Tad se na prvom mjestu iskoritava dio pada entalpije izmeu visokih tlakova i
visokih temperatura, pa kroz ostale stepene struji para nieg tlaka i nie temperature.
To doputa upotrebu tanjih stijenki kuita, zbog nieg tlaka i manjih raspora izmeu
statora i rotora, zbog manjih rastezanja kao posljedice temperaturnih promjena.

5. Radijalne parne turbine

U aksijalnoj turbini para struji paralelno sa osovinom, a u radijalnoj okomito na nju.

Prvu je konstruirao Ljungstrom.

Sl.16. Radijalna parna turbina

Njegova radijalna turbina ima dva rotora koja se okreu u suprotnim smjerovima i
vezana su za dvije mehaniki neovisne osovine. Para struji od osovine prema obodu.
Lopatino kolo jednog rotora djeluje istodobno i kao okretno kolo prethodnoga i kao
privodno kolo idueg rotora. Svaki od rotora tjera vlastiti generator koji su elektriki
paralelno spojeni. Para ekspandira u svakome lopatinom luku. Budui da se oba
kola gibaju u suprotnim smjerovima, moe se u jednom stepenu uz istu obodnu
brzinu iskoristiti etiri puta vei pad entalpije nego u aksijalnome akcionom stepenu, i
dva puta vei nego u aksijalnome reakcionom stepenu. Zbog naina dovoda pare i
malog promjera prvoga lopatinog kola osigurano je dovoenje pare po cijelome

10
obimu, pa u radijalnoj turbini ne mora prvi stepen biti akcioni. Budui da se u smjeru
strujanja pare poveava promjer okretnih kola, nisu potrebne vrlo dugake lopatice u
posljednjim stepenima.

6. Kondenzacijske parne turbine

Da se postigne to vei pad entalpije izmeu stanja na ulazu u turbinu i stanja na

kraju ekspanzije, para se dovodi u kondenzator u kojem se kondenzira djelovanjem
rashladne vode. Zbog toga u kondenzatoru vlada vrlo mali tlak koji ovisi o
temperaturi rashladne vode, a koja djeluje kao hladni spremnik, odnosno kao okolina.
U takvoj kondenzacijskoj turbini iskoritava se najvei mogui pad entalpije polazei
od zadanog stanja pare na ulazu u turbinu. Sve je to prikazano na dijagramu sa
predoenima padovima entalpije.

Sl.17. Kondenzacijska parna turbina

Za kondenzacijsku turbinu potreban je kondenzator i relativno velika koliina vode za

hlaenje. Za vrijeme ekspanzije stanje pare prelazi gornju graninu krivu, pa se dalje
promjene deavaju u podruju mokre pare. Pojavljuju se dodatni gubici zbog kapljica
vode u pari. Zato su stepeni u podruju mokre pare poseban problem.
U podruju zasienja trebalo bi da se odjeli vlaga u koliini 1 x gdje je x sadraj
pare u mokroj pari. To izluivanje ne nastaje odmah nakon prijelaza granine krive jer
u pari jo nema kondenzacijske jezgre. Para dalje ekspandira kao i iznad granine
krive te prelazi u pothlaeno stanje kad joj je temperatura nia od temperature
zasienja za odgovarajui tlak pare. Uspostavlja se neko labilno stanje, koje konano
uzrokuje naglu kondenzaciju pare u trenutku kad je postignuto stanovito pothlaenje.
Nagloj kondenzaciji je uzrok spontani nastanak kondenzacijskih jezgri zbog gibanja
molekula.

11
U trenutku nastanka kapljica u pari pojavljuju se dodatni gubici zbog koenja u
pojedinim stepenima turbine. Za to ima vie uzroka: kapljice vode kreu se sporije od
pare pa udaraju u stranje strane lopatica; kapljice vode ubrzavaju se zbog trenja
izmeu estica pare i vode, pa se na to ubrzavanje troi dio energije; otjecanje vode
uzdu lopatica i stvaranje tankog sloja tekuine na njima utjee na strujanje pa i to
izaziva dodatne gubitke.

SL.18. Posljednji stepen turbine

Kapljice vode koje su se skupile na lopaticama tjerane su centrifugalnom silom

prema kuitu i mogu se odvesti iz turbine pogodno smjetenim rasporima.

7. Protutlane parne turbine

U protutlanoj turbini para ekspandira do tlaka znatno viega od onoga u

kondenzatoru. Tad se para, koja je samo djelomino ekspandirala u turbini,
iskoritava za tehnoloke procese u industriji (grijanje, isparavanje, kuhanje, suenje
i sl.) ili za grijanje prostorija. Upotreba protutlane turbine opravdana je samo ako
ima potroaa koji mogu iskoristiti djelomino ekspandiranu paru. Najee se takva
para dovodi u izmjenjivae topline kod potroaa ili u toplani koji djeluju kao
kondenzatori, ali sa tim da se entalpija isparavanja iskoritava za tehnoloke procese
ili za grijanje prostorija. U kondenzacijskoj turbini entalpija isparavanja se odvodi
beskorisno u okolinu.
Tlak na kraju ekspanzije odreen je potrebnom temperaturom pare na izlazu iz
turbine. Uz konstantan tlak pare na ulazu u turbinu, a porastom tlaka na kraju
ekspanzije smanjuje se adijabatski pad entalpije za proizvodnju mehanike energije,
ali se poveava entalpija koju mogu iskoristiti toplinski potroai. Zato sa poveanjem
protutlaka opada termiki stepen iskoritenja energije pare jednak jedinici

12
 Sl.19. Protutlana parna turbina

. Mora se istaknuti da mogunost iskoritenja pare ovisi o njezinoj temperaturi. Pari

koja je ekspandirala do tlaka kondenzatora temperatura je samo nekoliko stepeni
via od one rashladne vode, odnosno od temperature okoline. Dakle njezina se
energija sastoji praktiki samo od anergije, a ona se ne moe transformirati u drugi
oblik energije.
Uz konstantne tlakove na ulazu i izlazu proizvodnja mehanike aenergije
proporcionalna je koliini pare koju preuzimanju potroai. Prema tome, za upotrebu
takve turbine mora postojati ne samo istodobna potreba za mehanikom i toplinskom
energijom nego stalan i nepromijenjen odnos tih potreba.

8. Turbine sa reguliranim oduzimanjem pare

Da se ukloni vrsta ovisnost mehanike energije na osovini turbine o unutranjoj

termikoj energiji pare na izlazu iz turbine, grade se turbine s regularnim
oduzimanjem pare. Takva turbina sastoji se od visokotlanog i niskotlanog dijela
smjetenih u odvojena kuita, ali koji su na zajednikoj osovini. U visokotlanom
dijelu ekspandira sva para koja se dovodi iz kotla, nakon ekspanzije dio nje se odvodi
potroaima, a ostatak ide u niskotlani dio turbine. Pred ulazom u niskotlani dio
smjeten je protoni ventil kojim se regulira koliina pare za ekspanziju do
kondenzacijskog tlaka. Budui da je tlak pare na izlazu iz visokotlanog dijela ovisi o
koliini pare koja struji kroz taj dio turbine promijeni li se koliina pare kroz niskotlani
dio mijenjat e se i njena koliina kroz visokotlani dio, a time i tlak pare za
potroae. Tako se moe odravati konstantni tlak pare oduzimanja.

13
 Sl.20. Parna turbina sa reguliranim oduzimanjem

Zbog postojanja niskotlanog dijela iz kojega se para odvodi u kondenzator, nema

vrste ovisnosti izmeu proizvedene mehanike energije i koliine pare koja se
predaje potroaima. Pogon je mogu izmeu dva granina sluaja, a to su potpuno
protutlani i potpuno kondenzacijski pogon. U prvome sva para to s dovodi turbini
ekspandira samo u visokotlanome dijelu pa se nakon toga odvodi potroaima, a u
drugome sva para to se dovodi turbini ekspandira do kondenzacijskog tlaka i turbina
radi bez oduzimanja pare. Izmeu tih graninih tih graninih pogonskih sluajeva
mogu je pogon uz razliite omjere snage na osovini turbine i koliine pare
oduzimanja.

9. Turbine s neregularnim oduzimanjem pare

Danas se uglavnom sve turbine izvode s nereguliranim oduzimanjima pare izmeu

dva susjedna stepena. Broj nereguliranih oduzimanja ovisi u prvom redu o tlaku pare
na ulazu u turbinu.
Takom oduzetom parom zagrijava se kondenzat jer se time poveava termiki stepen
iskoritenja procesa, zato to se dio pare ne dovodi u kondenzator. Para kojom se
zagrijava kondenzat obavlja protutlani proces, pa sva energija tako oduzete pare
ostaje u procesu. Koliina pare iskoristiva za zagrijavanje kondenzata vrlo je
ograniena jer je i toplina koju on moe preuzeti ograniena. U turbinama s
reguliranim oduzimanjem prvi stepen nakon oduzimanja mora biti izveden kao
akcioni zbog privoda pare samo u dijelu oboda okretnog kola. Zato je svaki dio
turbine izveden u posebnom kuitu. To nije potrebno u turbinama s nereguliranim
oduzimanjem jer se od ukupne pare oduzima samo nekoliko postotaka, a neoduzeta
para ne vodi se u idui stepen kroz posebni ventil. Takvo oduzimanje bitno ne remeti
normalno strujanje kroz turbinu

14
 Sl.21. Parna turbina s dva neregularna oduzimanja pare

10. Turbine s meupregrijanjem

Sl.22. Parna turbina s meupregrijavanjem pare

15
Kada su tlakovi pare vrlo visoki (vii od 80 bara), redovito se izvodi parna turbina s
meupregrijanjem pare prikazana na slici.
Para koja je djelomino ekspandirala u visokotlanoj turbini vraa se natrag u kotao,
gdje se u posebnom pregrijau ponovo pregrije (obino do temperature svjee pare) i
tako pregrijana dovodi u niskotlanu turbinu. Nekad se izvode i dva meupregrijanja.
Pomou meupregrijanja postie se neto bolji termiki stepen iskoritenja
(poboljanje od 2 do 4%) ali je smanjenje postotka vlage u posljednjim stepenima
glavni razlog za uvoenje meupregrijanja.

11. Gubici energije pare u turbini

Za vrijeme rada pare u turbini nastaju razni gubici. Zbog toga je potroak toplote za
proizvoenje mehanikog rada vei od jedne idealne turbine bez gubitaka.
Kod prolaza pare kroz turbinu nastaju sljedei gubici:

- gubici u mlaznicama i privodnim lopaticama

Ovi gubici nastaju zbog meusobnog trenja estica pare i trenja pare o stijene. ime
se smanjuje izlazna brzina, a poveava se sadraj toplote izlazne pare iz mlaznice.

- gubici u rotorskim lopaticama

Ovi gubici nastaju od udaraca estica pare o rubove lopatica, uslijed promjene
smjera struje pare u lopaticama rotora takoer umanjuju brzinu pare i povisuju
sadraj toplote pare, jer se radnja trenja pretvara u toplotu koju preuzima para.

- izlazni gubici
Para kada izlazi iz turbine posjeduje brzinu, a prema tome i kinetiku energiju, koja
se ne moe iskoristiti. Taj gubitak iznosi 2 4% raspoloivog pada.

- gubici uslijed trenja kola i ventilacije

Ovi gubici su uzrokovani otporom, na koji nailazi rotor kad se okree u parnom
prostoru a sastoji se iz radnje trenja kola, vijenca, lopatica i ventilacije kola, vijenca i
lopatica. Trenje se javlja uglavnom na kolu rotora, koje nosi sa sobom estice pare,
koje se taru sa esticama pare izmeu njega i stijena oklopa. Gubitak na trenju kola
potjee uslijed toga to se kolo rotora okree velikim brojem okretaja u prostoru koji
je napunjen parom, te izmeu kola i pare nastaje trenje.
Da se savlada ovo trenje potrebno je potroiti energiju tj. troi se svjea para. Gubici
ventilacije pojavljuju se kod kola djelominim privodom pare. Najveim dijelom
nastaju uslijed rasipanja u virovima, gdje se javlja tangencijalna struja, koja udara o
mlaz pare iz sapnica i rasipa ga po obodu.

- gubici na proputanju
Ovi gubici nastaju u rasporima izmeu razdijeljenih stijena i glavine kola, u
rasporima izmeu statorskih lopatica i rotorskih lopatica i pri prolazu osovine kroz
oklop turbine.
Kod svih turbina je vano da se sprijei proputanje na spomenutim mjestima. Ovi
gubici utjeu na stepen djelovanja turbine, na sigurnost pogona i na ekonominost
turbine.

16
- gubici uslijed izbijanja toplote
Ovi gubici se javljaju uglavnom tamo, gdje se stijena oklopa s jedne strane u doticaju
sa svjeom parom, a s druge strane sa vazduhom. Da bi se ovi gubici smanjili,
stijena oklopa se izolira.

- mehaniki gubici
Ovi gubici se sastoje od trenja u leajevima, od utroene snage za pogon ureaja za
regulaciju i trenja zupanika uljne pumpe. Ovi gubici su neovisni o optereenju
turbine, iznose oko 1% toplotnog pada.

12. Sprovodni aparati

Sprovodni aparati slue ili da promjene pravac kretanja pare ili da omogue
pretvaranje energije.
Za sluaj promjene pravca kretanja izvode se sprovodni aparati u vidu lopatica i
kanala, odnosno kad se radi o pretvaranju energije izvode se sprovodni aparati vidu
mlaznika ili proirenih i koso odrezanih kanala.

Sl.23. Sprovodni aparat

12.1. Sprovodni aparati akcionih turbina

Sprovodni aparati akcionih elemenata mogu se podijeliti u dvije vrste

- aparati za prvi element
- aparati za sljedee elemente
Prvi se nalaze na prednjem dijelu tijela turbine, a drugu u dijafragmama koje dijele
jedan element turbine od drugog.
Kod prvih elemenata akcionih turbina obino je stepen punjenja manji od jedinice i
zbog toga sprovodni aparati ovih elemenata zauzimaju samo jedan dio obima radnog

17
kola, dok sprovodni aparati sljedeih elemenata, kod kojih punjenje moe da bude i
djelomino zauzimaju jedan dio ili cijeli obim dijafragme. Tijelo aparata koji radi sa
zasienom parom pravi se od lijevanog eljeza ili bronce.
Sprovodni aparati sljedeih elemenata se ili uvruju na dijafragmu koja dijeli
turbinu na stepene ili ine sa ovim jednu cjelinu.

12.2. Sprovodne lopatice reakcionih trbina

U reakcionim elementima, kako montiranim na dobou, tako montiranim i u

diskovima, kao sprovodni aparati slue vijenci lopatica, koje mogu da imaju isti profil
kao i radne lopatice. Vezivanje vijenaca za oklop turbine se vri pomou ljebova,
izraenih sa unutranje strane oklopa.

13. Radne lopatice

Radnim lopaticama se zovu radne lopatice na radnom kolu ili rotoru. Radne lopatice
akcionih turbina su simetrine dok su statorske lopatice inile kanale u kojima je para
ekspandirala. Lopatice ine kanale koji omoguuju da se pretvara toplotna energija u
mehaniki rad. One su izloene pritiscima pare i centrifugalnoj sili, te mogu esto biti
izloene lomu.

Sl.24. Radna lopatica akcione i reakcione turbine

18
 Sl.25. Privrenja radnih lopatica

14. Dijafragme (razdjelne stijene pregrade)

Sl.26. Izgled dijafragme

19
Dijafragme se nalaze izmeu rotorskih kola. U njima se nalaze sprovodne lopatice.
Kroz sredinu dijafragme prolazi osovina turbine. Da para ne prodire oko osovine
postavljena je brtva koja spreava prolaz pare. Izmeu razdjelnih stijena ima izvjesne
zranosti, radi irenja istih radi veeg zagrijavanja.
Izgled razdjelnih stijena ovisi o izvedbi turbine. Razdjelna stijena (dijafragma) veeg
promjera je izboena. Pritisak pare ispred i iza razdjelne stijene je razliit, uslijed
ekspanzije pare kroz stator. Po periferiji se razdjelne stijene veu za oklop, a u
sredini imaju otvor, radi prolaza osovine, snabdjeven naroitim zaptivnim ureajima
(labirintima) koji su takoer sastavljeni iz dva dijela.
Obino se dijafragme prave malo konino, ime se poveava njihova krutost.
Razdjelne stijene iz jednog komada sreemo kod manjih turbina.
U dijelu visokog pritiska dijafragme se meusobno vezane po dvije i po tri pomou
naroitih prstenova.

15. Brtvila (zaptivai)

Uloga brtvila (zaptivaa) je da sprijee prolaz pare izmeu pojedinih stepena i izlaza
pare iz turbine. Brtvila se nalaze izmeu pojedinih stepena, jer su razliiti pritisci
pare, zatim na mjestima gdje osovina prolazi kroz stijene i na razdjelnim stijenama.
Brtvila spreavaju i ulazak vazduha u turbinu. Od brtvila se trai da dobro brtve, a da
imaju vrlo malo trenje. Brtvila se dijele na labirintna, i ugljena.

Sl.27. Labirinta brtvila

Da se smanji prolazna koliina pare izvode se brtvila u obliku labirinta, tj. izvode se
male komore ili labirinti. U tim komorama brzina pare opada i konano treba da je na
izlazu ravna nuli to znai da ne treba da prolazi para. Ova brtvila se upotrebljavaju
kod akcionih turbina. Labirinta brtvila su jako dobra jer mogu sprijeiti izlaz pare a
nemaju trenja. Postavljaju se i u razdjelne stijene.

Sl.28. Ugljena brtvila

20
Ova brtvila se sastoje iz veeg broja ugljenih prstenova, izvedenih iz tri segmenta,
koje stee opruga. Prstenovi imaju svoje kutije. Postoje izvedbe koje su
kombinovane od ugljenih prstenova i labirinta od lijevanog eljeza. Ugljena brtvila se
upotrebljavaju samo za nie pritiske i manje brojeve obrtaja, jer se troe ugljeni
prstenovi.

16. Regulacija

Na slici je prikazan regulatorski ureaj pomou servo motora.

Sl.29. Regulatorski ureaj

Cilindar sa klipom (5) i razvodna komora sa razvodnikom (4), ine zajedno jedan
agregat, koji se naziva servo motor. Klipnjaa (7) spojena je sa organom za
zatvaranje pare. Uzmimo da nastane optereenje turbine. Broj okretaja raste, a
regulator se poinje kretati iz svog srednjeg poloaja (1) prema gore. Poluga (3)
okree se oko vrstog okretita (2) te potiskuje razvodnik (4) prema dole i time otvori
put tlanom ulju, pod klip prostor (6), dok se gornja strana cilindra (5) spoji sa
izlazom. Uslijed pritiska ulja, klip se pone kretati prema gore to ima za posljedicu
smanjenje dovoda pare turbini. Do momenta, dok ne doe do izjednaenja izmeu
obodne sile i optereenja raste brzina, te se regulator pomakne iz svoga srednjeg
poloaja (1) daleko prema gore. Pri tome neprestano dotie ulje pod klip. Regulator
ne moe da ostane u srednjem poloaju, jer se obodna sila pri tome previe
umanjila, regulator se stoga sputa ispod srednjeg poloaja i otvara put ulju koje
pritie. Klip se kree prema gore i poveava dovod pare turbini. Ulje neprestano
dotie nad klip, a obodna sila uzaludno se poveava, dok broj okretaj toliko ne
naraste da se regulator ne vrati u srednji poloaj (1).

21
17. Kvarovi turbine

Prije putanja turbine u rad treba zagrijati turbinu i to postepeno i jednoliko, a

kondenzat odvoditi u drenane kanale. Zagrijavanje turbine se obavlja sa
pokretanjem rotora, koji jednoliko zagrijava ostale dijelove. Vrijeme zagrijavanja ovisi
o konstrukciji turbine. Prije zagrijavanja dok je turbina bila u hladnome stanju, izvri
se pregled svih ureaja (regulacije, podmazivanja itd.). Za vrijeme rada treba stalno
kontrolirati zagrijanost leaja, ija temperatura ne smije prei 65 o C, a temperatura
ulja treba da je izmeu 35 i 40 o C. Ako se pravilno odrava vijek trajanja turbine je
oko 35 godina i vie.
Uzroci kvarova se mogu podijeliti u sljedee grupe:
- konstruktivni nedostaci, slab materijal esti uzroci lomova, brzog troenja itd.
- nestruna montaa. Greke pri montai mogu ostaviti trajne posljedice.
- odstupanje od normalnih uslova za koje je turbina raena. Svaka turbina ima svoje
karakteristike za koje je raena, npr. snagu, broj okretaj, potronju, pritisak pare. Sve
ove karakteristike moraju biti u odreenim granicama.
nepravilno i nestruno rukovanje je ako se ne pridrava propisa za putanje u rad
turbine, nadzora i njege za vrijeme rada, zaustavljanje, pregled, popravke
Na slici je ematski prikazano jedno parno postrojenje koje se sastoji od sljedeeg:

R-rezervoar za vodu, P-klipna pumpa, K-kotao, Pr-pregrija, PM-parna maina, PT-

parna turbina, K-kondenzator, VP-vazduna pumpa, RP-rashladna pumpa, KP-
kondenzacijska pumpa, RU-rashladni ureaj.

Iz rezervoara R sie pumpa vodu u parni kotao K gdje se stvara suhozasiena para,
ili se ta para pregrije u pregrijaima PR. Para se iz kotla vodi u klipnu parnu mainu
PM ili parnu turbinu PT, gdje promjenom toplote u mehaniki rad daje pogonsku
energiju parnoj maini. Iz parne maine moe para odlaziti kao isputana para u
atmosferu ili u kondenzator. Rashladnu vodu potiskuje pumpa PR kroz kondenzator
KD. Hlaenje rashladne vode u tornju vri se rasprivanjem kapljica vode kroz
hladan vazduh.

22
Sl.30. Parno postrojenje

23