AP Reviewer

AS#21 : Pag-unlad ng buhay ng tao

Pamumuhay ng unang tao sa Daigdig

Nahahati ang pag-unlad ng kultura sa panahong prehistoriko

sa mga sumusunod na yugto.

1. Paleolitiko
2. Mesolitiko
3. Neolitiko
4. Metal

Panahong Paleolitiko ( lumang bato )

Unang gumamit ng apoy ang tao sa panahong ito.

Karaniwang hanapbuhay ay pangangaso.

Panahong Mesolitiko ( gitnang panahon ng bato )

Naging mas magaling sa paggawa ng kasangkapang bato sa

pangunguna ng mga Homo Erectus.
Nagsimulang matutong magtanim at mag-alaga ng hayop
ang mga tao.

Panahong Neolitiko ( bagong bato )

Tuluyang nabuo ang mga permanenteng pamayanan.

Mas makinis at komplikado ang mga kagamitang ginagamit.
Nagkaroon ng sistematikong pagtatanim o Agrikultura,
paggawa ng palayok at paghahabi maging ang paglibing ng
mga yumao.

Panahong Metal

Nahahati sa tatlong bahagi tanso, metal at bakal

Napabilis sa panahon na ito ang pag-unlad ng tao.
Nagsimulang makipagkalakalan ang mga tao sa panahong
ito.

AS# : Pinagmulan ng Unang tao

Ang teorya ng Ebolusyon ni Charles Darwin ang unang
nagsulong ng paliwanag sa pinagmulan ng tao sa daigdig noong
1859.

Ayon sa teoryang ito tila isang hagdan ang pinagdaanang

ebolusyon ng mga unang tao.
 Nagsilbing pondasyon ang ape-like ancestors at sa
pinakatuktok ay ang modernong tao.

Dalawang Aspekto ng Ebolusyon

1. Biyolohikal pangunahing ginagamit na batayan ang

pag-unlad na pisikal ng tao gaya ng laki ng bungo at utak,
sukat ng ngipin kamay at daliri. Kasama ang locomotion o
pagkilos at paglakad gamit ang dalawang paa.
2. Kultural Pagbabago sa pamumuhay na msasalamin sa
kasangkapang kanyang ginagamit.

Mga ginamit na Ebidensya

a. Fossil anumang tumigasd na labi ng tao, hayop at

halaman.
b. Artifacts anumang kasangkapang ginamit ng tao.

AS# 25: Yugto ng Ebolusyon

Pangunahing yugto ng Ebolusyon ng tao

Australipithecus ape like human being.

Homo ganap na tao

Para maging Homo o Tao dapat na :

May abxolute brainsize ( 600 cubic centimeter )

Pagkakaroon ng Wika
Pagtataglay ng human like precision grip at opposable
thumb
Kakayahang lumikha ng kagamitang bato

Australopithecus ( Southern Ape )

Natagpuan sa Africa
Nabuhay mula 1 hanggang isang milyong taon
Pagkakaroon ng utak na ang laki ay 500 cc
Nahahati sa dlawang pangkat gracile at robust

Homo

Homoerectus

Upright Man
Nabuhay ng 1.8 milyon hanggang 300,000 taon na ang
nakalipas.
Nasa higit na 5 talampakan ang taas
Nakita sa Africa at naglakbay sa Asya at Europe

Homocopiens
 Nagmula sa Africa at naglakbay sa Asya at Europe

Homosapiens

Nagmula sa Africa
Nakita ang unang homosapiens sa Asya : Israel at kanlurang
Asya.
Nakita sa Timog Silangang Asya

Kagamitan at pamumuhay ng unang mga tao

Homoerectus

Lumikha ng panghukay, pamputol, pangkayas at panghiwa

Pangangaso
Gumamit ng apoy
Nanirahan sa kweba at maliliit na bahay gawa sa sanga
Gumamit ng wikang pananalita

Homosapiens

May sariling tirahan

Higit na maraming halaman at hayop ang kanilang pagkain
May wikang pasalita
Nangangaso, nag-aangkat at nakikipagugnayan
Maykagamitang pino at makabago
May panghuli ng isda, tarapang, pana, palaso, sibat at
karayom
Nagtanim at nagpastol

AS#29 : Sibilisasyon
Sibilisasyon civilization
Hango sa salitang latin na
Civitas ( Lungsod )
Civis ( Mamamayan)
Nangangahulugan ring uri ng pamumuhay na nakasentro
sa lungsod

Mga Elemento ng Sibilisasyon

1. Mga Lungsod
Lugar kung saan nakasentro at nakaorganisa ang
populasyon, komersyo at kultura.
2. Sentralisadong pamahalaan
Pangkalahatang pamamahala sa lahat ng gawain sa
pamayanan sa pangunguna ng isang pinuno. Siya rin ang
namamahala sa pagtiyak ng seguridad ng nasasakupan nito.
 3. Organisadong Relihiyon
Paniniwala sa pagkakaroon ng tinatawag na higher o divine
being.
Batayan sa pag-uugali at pagkilos sa araw-araw na
pamumuhay ng mga tao.
4. Ispesyalisasyon at paguuri-uri sa lipunan
Pagkakaroon ng mga tiyak na gawain ng mga tao kung
saan sila ay mahusay at epektibo.
Pagtatalaga ng lipunan ng tungkulin o gawain na sa
isang tao o sa isang grupo ng tao.
5. Sistema ng Pagsulat
Paraan ng pagtatalaga ng kaalaman ng mga tao gamit
ang mga simbolo
Nagging mahalaga ang pagkakaroon ng sistema ng
pagsulat dahil sa nagging mas mabilis at madali ang
pagpalitan ng kaalaman at magng ang pagrereserba ng
kultura ng mga tao.

Mas mahalagang Pangyayari

Ang mga unang sibilisasyon ay nabuo dulot ng mga pag-

unlad sa nakaraan.
Umusbong ang mga unang sibilisasyon sa mga lambak ilog
( river valley )
Sumusulpot ang mga sibilisasyon sa ibat ibang lugar at sa
ibat ibang panahon.

AS#30 : Kabihasnan
Nabigyang tuon sa nagdaang aralin ang sibilisasyon. Isang
konspetong kanluranin nba kung saan inilalarawan ang
pamumuhay ng mga tao na nakasentro sa lunsod.
Ito ay sinalungat ng mga historyador sa silangan kasama
ang mga Pilipinong Historyador at ginamit ang salitang
Kabihasnan.

Kabihasnan

Mula sa salitang ugat na bihasa. Pinagsama-samang

kultura ng ibat-ibang pangkat tribu na tinatanggap ng lahat.

(Ayon kay Daime Veneracion isang pilipinong historyadong)

May mga pangkat o lahi na mayroong, ibang sistema ng

pamumuhay na hindi nairahan sa mga lungsod ngunit
nakabuo ng sarili nilang kultura.
Hindi naman lahat ng pangkat o lahi ng tao ay isinentro ang
kanilang buhay sa mga lunsod gaya ng mga sinaunang
 Pilipino na nakasentro sa mga maliliit na pamayanan o
Barranggay ang
5pamumuhay.

Ang mga sumusunod ay ang mga katangian ng isang

kabihasnan:

1. Pamahalaan
Instutusyon na nagoorganisa sa lipunan.
2. Teknolohiya
Mga imbensyon na nakapagpapadali sa pagtugon sa
mga pangangailangan ng populasyon.
3. Kultura
kalakip nito ang pagkakaroon ng karunungan,
kaugalian , paniniwala, tradisyon at batas.
4. Sistema ng Paniniwala
Ito ay ang realisasyon na may mas mataas na
nilalang na may likha ng lahat. Kadalasan ay
relihiyon ng pamumuhay ng mga sinaunang tao.
5. Sistema ng Pagsulat
Sistema ng pagtatala ng mga impormasyon.
6. Ispesyalisasyon sa Ekonomiya ( Economic
Specialization )
Pagkakaroon ng habian o pagtatakda sa mga Gawain
o tungkulin ng mga tao sa isang lipunan.
7. Pag-uuri sa Lipunan ( Social Stratifaction )
Bunga ng hatian sa trabaho at gawaing
pangkabuhayan, ilan sa mga mamamayan ay
nakakalap ng yaman na higit sa iba. Dahil ditto ay
nagkaroon ng ibat-ibang antas ng kabuhayan sa
lipunan.

AS#32: Mga Sinaunang Kabihasnan sa

Mundo: Mesopotamia
Mesopotamia

Lupain sa pagitan ng dalwang ilog

Meso = Gitna

Potamos = ilog

Tinawag ring Fertile Cresent , ditto naitatag ang mga,

pinakaunang kabihasnan sa mundo.
Ang lupain ng Mesopotamia ay napapagitnaan ng dalawang
ilog, ang ilog ng tigris at Euphrates.

Mga Hamong pangkalikasan sa Mesopotamia

 Biglang umapaw ang mga ilog at may panahon ng
kakulangan o kawalan ng ulan. Ang lupain ay halos
nagiging disyerto.
Kawalan ng natural na pananggalang sa mga
mananakop gaya ng kabundukan.
Ang mga yamang likas ay limitado gaya ng mga
gamit sa konstruksyon ng mga gusali.

Pagsasaayos ng mga suliranin sa tulong ng organisasyon

Upang magkaroon ng maayos na suplay ng tubig para sa

mga pananim, nagtayo sila ng mga irigasyon na nagdala ng
tubig patungo sa mga lupang taniman.
Nagtayo rin sila ng matitibay na pader mula sa mga bud
bricks.
Nakipagkalakalan ang mga nakatira sa mga nasa
kabundukan, pinagpalit nila ang kanilang mga kalakal na
butyl, tela at mga nililok na kagamitan para sa mga bato,
klahot ay bakal.

AS#34 : Sibilisasyong Griyego: Minoan at

Mycenaean
Panimula

Ang kultura ng mga griyego ay batay sa interaksyon ng kulturang

Minoan, Mycenaean at Dorian.

Ang panahong ito ang pundasyon ng kulturang kanluranin.

Kalagayang Pangkapaligiran

Ang gresya ay peninsulang binubuo ng mga kabundukan at

mga isla sa dagat ng Aegean at Ionian. Mayroon ding
mainam na klima ang rehiyon.
75% ng kalupaan ng mga griyego ay mabato at 25% lamang
ang angkop na pagtaniman.
Karamihan sa mga pamayanan ay kalimitang nabuo sa mga
tabing dagat at dahiol sa mga kabundukang nakapaligid sa
mga pamayanang griyego ay hindi nagkaroon ng iisang
pamahalaan ang mga griyego.

Minoan

Ang mga griyego ay namumuhay sa mga pamayanang na

Malaya mula sa isat-isa. Isa sa mga pamayanan na ito ay
binuo ng mga Minoan sa isla ng Crete.

Mycenaean
 Kahariang tinatag ng mga Indo-European na nagmula sa
Hilagang Asya. Nagkaroon ng ugnayan ang mga Myceneaen
sa ma Minoan sa pamamagitan ng kalakalan
Di naglaon ay naimpluwensyahan ng kulturang Minoan ang
mga Mycenaean gaya ng pagsulat, sining, literature, politika
at pakikipagkalakalan sa karagatan.
Sa panahon ng Mycenaean ay naisulat ang dalwang kilalang
epiko ni Homer na Ihod at Oddyssey
Sa panahonh ito ay naganap ang pagbagsak ng Mycenaean
dahil sa pghina ng ekonomiya nito na umaasa sa kalakalan.

Dorian

Ang mga Dorian ( isang grupo ng gumagamit ng isa sa mga

dayalektong griyego ) ang dumating sa lupain.
Sa panahong ito ay humina ang sining at halos nakalimutan
ang sisitemna ng pagsulat. Ito ang panahon ng pagbagsak
ng kulturang griyego.

AS#35: Sibilisasyong Griyego: Mga lungsod

Estado
Panimula

Ang pagusbong ng mga lungsod-estado sa gresya ay

nagging dahilan sa pagkakabuo ng ibat-ibang mga sistamng
political na katulad ng paraan ng pamamahala sa
kasalukuyan.

Polis

Ang sentro ng sistemang political ng mga griyego ay Polis,

ito ay binubuo ng siyudad at ang mga kalapit na mga
pamayanan nito. Karaniwang umaabot sa 10,000 mamayan
ang naninirahan sa isang polis.
Nagtipon-tipon ang mga kalalakihan sa pampublikong lugar,
mga pamilihan o sa mga Acropolis upang pag-usapan ang
mga pamamahala.
Sa simula ay pinamumunuan ng mga tribo o mga clan ang
bawat pamayanang griyego na kalaunan ay nagbago at
nagkaroon ng mga pormal na pamahalaan.

Anyo ng Pamahalaan

Monarchy

Pinamunuan ng hari
Namamana ang kapangyarihan
Divine right
Hal: Maycenae
Aristocracy

Pinamumunuan ng mga noblesy

Namamana ang kapangyarihan batay sa pamilya,
kapangyarihan, at social rank. Ang estado sa lipunan at
kapangyarihan ang sumusuporta sa autoridad ng
namumuno.
Hal: Athens bago 594 B.C.E.

Oligorchy

Pinamumunuan ng maliit na pangkat ng mamayan

Ang kapangyarihan ay batay sa kayamanan at abilidad.
Kontrolado ng namumuno ng military
Hal: Sparta

Direct Democracy

Pinamumunuan ng mayayaman
Ang kapangyarihan ay nakabaty sa pagkamamamayan o
citizenship.
Desisyon o boto ng mayorya
Hal: Athens noong 500 B.C.E.

As#36 Sibilisasyong Griyego: Persian war

Persian War ( Greco-Persian War )

Digmaan sa pagitan ng mga lunsod-estado ng mga griyego

at ng imp[eryong persiano
Nagsimula dahil sa pananakop ng imperyong achaemid ng
Persia sa ionia sa baybay dagat sa Anatolia ( Asia minor,
kasalukuyang turkey )

Battle at Marathon

Nag-aklas ang mga ionian laban sa mga persiano sa tulong

ng Athens, dahil ditto nabaling ang Persia sa mga Athenian

Thermopylae and Salamis

Pagkalipas ng 10 taon muling sinalakay ng Persia ang mga

griyego sa ilalim naman ng pamumuno ni xerxes, anak ni
Darius the Great
7000 griyego kasali ang 300 spartons ang pumigil sa
puwersa ng mga persiano sa mounting pass sa Thermopylae.
Iniwan naman ng mga Athenian ang kanilang siyudad at
nagdesisyong makipaglaban sa dagat. Ang makipot na
daang tubig ng salamis ang nagging tanggulan nila.

Battle of Plataea
 Pagkatapos ng pagkatalo ng mga Persiano sa Thermopylae
at salamis at ang labanan sa pag sunod-sunod na nag
pagkatalo ng mga persiano.

Battle of Mycale

Naganap sa bundok ng Mycale sa Asia Minor sa tuluyang

nagpabagsak sa puwersa ng Persia sa gresya at Asia Minor.

Delian League

Dahil sa pagkatalo ng mga Persiano sa mga nagdaang

labanan ang nahikayat ang iba pang mga lunsod-estado na
bumuo ng Alyansa. Upang ito ay siguraduhin na rin na handa
sila sakaling magbalik ang mga Persiano.
Galing ang pangalan ng Alyansa sa isla ng Delos na siyang
himplan nila.ito ay sa ilalim ng pamumuno ng Athens.

Note:

Hindi lahat ng mga lunsod-estado ay lumalaban sa mga

persiano. Ang ilan ay nananatiling walang pinapanigan ang iba ay
pumanig sa mga Persiano.

Pagkatapos ng Digmaan:

Sa panahon ng digmaan ay nagawa ng pagnaisahin ang mga

lungsod estado.
Nabuo ang pelian league sa ilalim ng Athens na nagging
dahilan naman ng hidwaan sa pagitan nito at ng Sparta na di
naglaon ay gumawa ng sarili nitong alyansa.
Pagkatapos ng digmaan ay naabot ng Athens ang kanyang
ginintuang panahon ( golden age )

Note:

Sinasabing nagtapos ang digmaan dahil sa kasunduang

kapayapaan pagitan ng Athens at Persia at tinatawag na peace of
lallias ngunit ay walang sapat na batayan upang mapatunayan
totoo.

AS#37: Sibilisasyong Griyego: Peloponnesian

War
Balik Tanaw

Nagtapos ang digmaang Griyego-Persiano sa pagkapanalo

ng mga griyego at sa pagkakatatag ng Delian league sa
ilalim ng Athens.

Panimula
 Nagging isang makapangyarihan at mainpluwensyang
lunsod-estado ang Athens. Nang lumaon ay ginamit niya ang
delian league upang isulong ang sarili nitong interes.
Ginamit rin niya ang pondo ng alyansa upang pagandahin at
suportahan ang sining sa loob ng Athens.

Peloponnesian League

Summating sa tagpo na kung saan ay halos parang isang

imperyo na ang Alyansa sa ilalim ng pamumuno ng Athens.
Dahil sa magmamalabis ng Athens ay unti-unting dumami
ang mga tumututol sa pamumuno nito, at ang ibang mga
lungsod-estado at nagtatag ng bagong alyansang military,
ito ay ang Peloponnesian league sa pamumuno ng Sparta.

Peloponnesian War

Nagsimula ang digmaan ng dalwang panig at dahil na rin sa

paniniwalang mas makapangyarihan ang isa kung
paghahambing sa kalabasang alyansa.
Higit na malakas ang hukbong panlupa ng mga Spartan at
mas nakalalamang naman ang hukbong pandagat ng
Athens.

Resulta ng Digmaan

Natapos ang digmaan sa pagkapanalo ng Spartan.

Maraming mga griyego ang namatay sa mga labanan at
napabayaan ang ekonomiya ng mga lunsod-estado.
Nagsimula ang panahon ng mga pilosopo sa pangunguna ng
mga Athenian.