VASKULARIZACIJA

ARTERIJE

Arterije glave i vrata vode poreklo iz dva velika, parna arterijska stabla: zajednike
karotidne arterije (a. carotis communis) i potkljune arterije (a. subclavia).

ZAJEDNIKA KAROTIDNA ARTERIJA (A. CAROTIS COMMUNIS)

Preko svojih zavrnih grana obezbeuje skoro itav krvotok glave, a delimino
uestvuje i u vaskularizaciji organa vrata.
Normalno ne daje nijednu bonu granu. Njene zavrne grane su:
- spoljanja karotidna arterija (a. carotis externa),
- unutranja karotidna arterija (a. carotis interna).

Spoljanja karotidna arterija (a. carotis externa)

Svojim bonim i zavrnim granama vaskularizuje gotovo itavu glavu, izuzev

unutranjeg uha, organa one duplje i mozga. Osim toga, ona uestvuje i u vaskularizaciji
organa vrata.
Poinje u vratu kao zavrna grana a. carotis communis, a njen zavretak odgovara
vratu donje vilice i gornjem delu parotidne loe, gde se ova arterija deli na svoje dve
zavrne grane:
- povrinsku slepoonu arteriju (a. temporalis superficialis),
- vilinu arteriju (a. maxillaris).
U svom toku spoljanja karotidna arterija daje najee est bonih grana:
- a. thyroidea superior,
- a. lingualis,
- a. facialis,
- a. pharyngea ascendens,
- a. occipitalis,
- a. auricularis posterior.

Unutranja karotidna arterija (a. carotis interna)

Snabdeva krvlju mozak i ulo vida i predstavlja drugu zavrnu granu a. carotis
communis iz koje nastaje u vratu.
Put- u svom poetnom delu lei spolja i neto pozadi od a. carotis externe. Ubrzo,
gradei krivinu konveksnu upolje i navie, ona se postavlja unutra od a. carotis externe.
Arterija se zatim penje uspravno, bono od drela (parafaringealni prostor), i dospeva do
baze lobanje, gde ulazi u karotidni kanal (canalis caroticus) slepoone kosti. Po izlasku iz
ovog kanala na vrhu piramide slepoone kosti , a. carotis interna ulazi u lobanjsku duplju.
Ona lei u karotidnom lebu (sulcus caroticus) na bonoj strani tela sfenoidne kosti,
smetena u venskom kavernoznom sinusu (sinus cavernosus). Poto proe kroz ovaj sinus,
pruajui se vijugavo od nazad ka napred, ona probija tvrdu modanicu na gornjem zidu
sinusa, izlazi iz njegove upljine i zavrava se na donjoj strani mozga, podelom na etiri
grane.
1
 Krivine- u toku svog puta a. carotis interna obrazuje vie, a najee pet krivina,
koje, ako su normalno izraene, reguliu arterijski krvotok u mozgu (u patolokim
sluajevima ove krivine mogu da budu jako izraene i da ine smetnje u cirkulaciji,
naroito kod starijih osoba u vezi sa arteriosklerotikim promenama).
- Prvu krivinu a. carotis interna obrazuje u poetnom delu, prelazei sa spoljanje
na unutranju stranu a. carotis externe.

- Druga krivina nalazi se neposredno pre ulaska krvnog suda u karotidni kanal
slepoone kosti, tj. ispod baze lobanje.
- Trea krivina smetena je u karotidnom kanalu slepoone kosti, gde je arterija,
kao i ovaj kanal, najpre uspravna, a zatim savija, pod skoro pravim uglom i
postaje horizontalna.
- etvrtu krivinu, koja najee ima oblik poloenog slova S, arterija obrazuje u
upljini kavernoznog sinusa.
- Petu krivinu, koja je konkavna unapred, arterija gradi pri izlasku iz kavernoznog
sinusa.
Odnosi- u toku svog puta a. carotis interna prolazi kroz vrat, parafaringealni
prostor, karotidni kanal i lobanjsku duplju.
U karotidnom kanalu arterija je okruena unutranjim karotidnim venskim spletom
(plexus venosus caroticus internus) i simpatikim unutranjim karotidnim spletom (plexus
caroticus internus). Poetni, uspravni deo ovog segmenta arterije, kao i uspravni deo njenog
kotanog kanala, stiu vrlo bliske odnose sa bubnom dupljom (cavum tympani), i to sa
njenim prednjim zidom.
U lobanjskoj duplji, po izlasku iz karotidnog kanala, a. carotis interna je najpre
smetena u upljini kavernoznog sinusa i zajedno sa n. abducensom (VI), koji se nalazi
spolja od arterije, lei usred venske krvi sinusa. U duplikaturi tvrde modane opne, koja
gradi spoljanji zid kavernoznog sinusa, nalaze se: n. oculomotorius (III), n. trochlearis
(IV), n. ophthalmicus (V- 1) i n. maxillaris (V- 2) (bliski odnosi arterije sa spomenutim

2
modanim ivcima objanjavaju njihova oteenja pri patolokim promenama ovog krvnog
suda).
Intrakavernozni segment arterije lei u karotidnom lebu (sulcus caroticus), na
bonoj strani tela sfenoidne kosti. Ovaj deo arterije odvojen je od upljine sfenoidnog
sinusa esto veoma tankom kotanom ploicom.

Po izlasku iz kavernoznog sinusa, poto probije njegov krov, arterija se nalazi

unutra od prednjeg klinoidnog nastavka, ukrtajui spoljanju stranu n. opticusa (II).
Bone grane- pored manjih bonih grana, koje vaskularizuju bubnu duplju (cavum
tympani), trigeminalni ganglion, hipofizu i delove tvrde modane opne, a. carotis interna
daje samo jednu veu bonu granu:
- oftalminu arteriju (a. ophthalmica)- odvaja se od a. carotis interne odmah posle
njenog izlaska iz kavernoznog sinusa, unutra od prednjeg klinoidnog nastavka.
Prua se unapred i upolje i zajedno sa optikim ivcem prolazi kroz canalis
opticus i ulazi u onu duplju. Arterija se spiralno obavija oko n. opticusa (II).
Zavrne grane- a. carotis interna se zavrava na donjoj strani mozga, pozadi
optikog kanala, a spolja od chiasmae opticum, podelom u etiri zavrne grane:
- prednja modana arterija (a. cerebri anterior), koja se prua unapred i unutra
i anastomozira se sa istoimenom arterijom suprotne strane, pomou kratke
poprene anastomoze- prednja komunikantna arterija (a. communicans anterior).
Njen proksimalni segment gradi Willis- ov estougao i daje perforantne grane
(aa. perforantes), od kojih je najjaa Heubner- ova arterija (a. recurrens
Heubneri). Distalni segment ide oko korpusa kalozuma dajui kortikalne grane
za medijalnu stranu hemisfere, kao i za deo donje i lateralne strane. Kortikalne
grane odvajaju se najee od dva zavrna stabla , a. pericallosa i a.
callosomarginalis.

3
- srednja modana arterija (a. cerebri media) je najvea grana a. carotis
interne. Prua se upolje i navie i ulazi u bonu modanu jamu (fossa lateralis
cerebri) na donjoj strani mozga. Ona takoe ima proksimalni i distalni segment.
Proksimalni segment ide izmeu frontalnog i temporalnog renja, kroz poetni
deo Sylvi- jeve jame i daje, pored ostalog, perforantne grane koje su poznate
pod nazivom aa. lenticulostriatae. One ulaze u modano tkivo kroz otvore
substantiae perforatae anterior i ishranjuju najvei deo bazalnih ganglija i
kapsule interne.

4
 Distalni segment ide preko insule, tako da je potpuno pokriven operkulumom.
Usput daje kortikalne grane. Ovi sudovi ishranjuju gotovo itavu lateralnu
stranu hemisfere.

- zadnja komunikantna arterija (a. communicans posterior) odlazi unazad i

spaja se sa odgovarajuom zadnjom modanom arterijom (a. cerebri posterior),
zavrnom granom bazilarne arterije (a. bazilaris).
- prednja horioidna arterija (a. choroidea anterior) ulazi u bonu komoru
(ventriculus lateralis) velikog mozga.

Willis- ov estougao (circulus arteriosus cerebri)

Willis- ov estougao je specifina anastomotina tvorevina na bazi mozga koja

povezuje desni i levi karotidni sistem sa vertebro- bazilarnim sistemom. Ima oblik
estougla sa zaobljenim uglovima, a u njegovoj izgradnji uestvuju tri parne arterije:
- napred- a. cerebri anterior, spojena sa istoimenom arterijom suprotne strane
pomou a. communicans posterior,
- bono- a. communicans posterior,
- pozadi- a. cerebri posterior, zavrna grana a. basilaris.
U anatomskom pogledu Wilis- ov estougao predstavlja dvostruku anastomozu. On
spaja arterije desne sa arterijama leve polovine mozga i karotidni sa vertebralnim
arterijskim sistemom.
Willis- ov estougao daje dve vrste grana, male i velike.
Male grane se pruaju prema centru baze mozga i ishranjuju: optiki ivac i trakt,
hijazmu, hipotalamus i deo talamusa.

5
 Velike grane su, u stvari, najvee komponente Willis- ovog estougla. To su prednja
i zadnja modana arterija, kojima se prikljuuje srednja modana arterija. Ovi veliki sudovi
daju tri vrste grana za mozak: perforantne, horoidne i kortikalne.

6
 Perforantne grane se odvajaju najee
od poetnih delova velikih modanih arterija. To su tanke, ali izuzetno znaajne grane, jer
ishranjuju bazalne ganglije, kapsulu internu i talamus.
Horoidne arterije daju, izmeu ostalog, grane za horoidne pleksuse bonih komora
i tree komore. Postoje dve glavne horoidne arterije:
- prednja- a. choroidea anterior, koja se odvaja od unutranje karotidne arterije,
- zadnja- a. choroidea posterior, koja nastaje od zadnje modane arterije.

Kortikalne (pijalne) grane idu po povrini mozga i nalaze se u subarahnoidnom

prostoru. Granaju se po spoljnoj povrini pije mater na sve manje sudove, do nivoa malih
arterija ili arteriola. Od ovih sudova odvajaju se pod pravim uglom definitivne arteriole,
koje poniru u modano tkivo. Postoje dve osnovne vrste ovih penetrannih krvnih sudova:
intrakortikalni i supkortikalni. Intrakortikalne arteriole ishranjuju koru velikog mozga, a
supkortikalne vaskularizuju belu masu hemisfera.

POTKLJUNA ARTERIJA (A. SUBCLAVIA)

Vaskularizuje delove vrata, mozga i grudnog koa, a preko svoje zavrne grane,
pazune arterije (a. axillaris), i ceo gornji ekstremitet.
Bone grane a. subclaviae pokazuju este individualne varijacije, i to u pogledu
njihovog broja, mesta postanka i rasporeda. Najee se od a. subclaviae odvaja pet bonih
grana:
- kimena arterija (a. vertebralis),
- unutranja grudna arterija (a. thoracica interna),
- rebarno- vratno stablo (truncus costocervicalis),
- titno- vratno stablo (truncus thyreocervicalis),
7
 - poprena vratna arterija (a. transversa colli).

Kimena arterija (a. vertebralis)

Kimena arterija je prva, najjaa i najznaajnija bona grana a. subclaviae, koja u

retkim sluajevima moe da potie i iz luka aorte.
8
 Put i odnosi- polazi sa gornje strane a. subclaviae, pa se zatim prua uspravno
navie ispred poprenog nastavka C7 prljena. Ulazi u otvor poprenog nastavka (foramen
transversarium) C6 prljena. Nastavljajui svoj put uspravno navie, a. vertebralis prolazi i
kroz otvore poprenih nastavaka svih ostalih viih prljenova. Poto proe kroz otvor na
poprenom nastavku atlasa, ona postaje horizontalna i ulazi u svoj kotani leb (sulcus a.
vertebralis) na zadnjem luku atlasa. Arterija zatim probija spoljanji deo membrane
atlantooccipitalis posterior, a potom i tvrdu modanicu i, proavi kroz foramen magnum
potiljane kosti, ulazi u lobanjsku duplju. U lobanji, ona se penje uz klivus, pruajui se
unapred i unutra, u susret istoimenoj arteriji suprotne strane, sa kojom se spaja, oko sredine
klivusa, u jedno arterijsko stablo, nazvano bazilarna arterija (a. basilaris).
Bone grane- daje svoje bone grane u vratu i u lobanjskoj duplji.
U vratu, pored manjih miinih grana, a. vertebralis daje i 4- 5 modinskih grana
(rami spinales), koje ulaze u kimeni kanal i vaskularizuju kimenu modinu i njene
omotae.
U lobanjskoj duplji od a. vertebralis se odvajaju najee sledee tri vee bone
grane:
- zadnja modinska arterija (a. spinalis posterior), koja naputa lobanjsku duplju
kroz foramen magnum i silazi zadnjom stranom kimene modine, sve do
njenog donjeg kraja, a paralelno sa istoimenom suprotnom arterijom,
- prednja modinska arterija (a. spinalis anterior), koja se prua koso nanie i
unutra i spaja se sa istoimenom arterijom suprotne strane, pa tako spojena, poto
napusti lobanju kroz foramen magnum, silazi niz prednju sredinu pukotinu
(fissura mediana anterior) kimene modine, sve do njenog donjeg kraja,
- zadnja donja arterija malog mozga (a. cerebelli inferior posterior)- PICA, koja
se prua upolje i unazad i vaskularizuje donju stranu malog mozga.
Zavrna grana a. vertebralis je a. basilaris.

9
Bazilarna arterija (a. basilaris)

Predstavlja zavrnu granu a. vertebralis. Nastaje oko sredine klivusa, tj. u predelu

10
zadnje ivice modanog mosta (pons), spajanjem desne i leve a. vertebralis. Neparna
bazilarna arterija se prua du sredine linije unapred i navie, izmeu klivusa i donje
strane mosta, sve do prednje ivice mosta, gde se rava u svoje dve zavrne grane.
Bone grane- bazilarna arterija daje sledee bone grane:
- prednju donju arteriju malog mozga (a. cerebelli inferior anterior)- koja se prua
upolje i unazad i vaskularizuje prednji deo donje strane malog mozga,
- arteriju labirinta (a. labyrinthi)- prua se upolje i prolazi kroz meatus acusticus
internus i ulazi u unutranje uho (labirint),
- grane za most (rami ad pontem- aa. pontis)- koje su mnogobrojne i malog
kalibra, a ulaze direktno u unutranjost modanog mosta,
- gornju arteriju malog mozga (a. cerebelli superior)- koja odlazi upolje i
vaskularizuje gornju stranu malog mozga.
Zavrne grane- u predelu prednje ivice mosta a. basilaris se rava u dve zavrne
grane:
- desnu i levu zadnju modanu arteriju (a. cerebri posterior)- proksimalni
segment ove arterije gradi Willis- ov estougao. On daje perforantne grane (aa.
thalamoperforatae) za deo talamusa, suptalamusa, pretektuma i mezencefalona.
Distalni segment obilazi oko mezencefalona, aljui grane za njega, za talamus,
metatalamus i epitalamus. Najzad, a. cerebri posterior daje sledee kortikalne
grane za temporo- okcipitalne i parijetalne delove hemisfere:
a. parietooccipitalis,
a. calcarina,
a. temporalis posterior, media et anterior.
Izmeu kortikalnih grana zadnje, prednje i srednje modane arterije uvek postoje
anastomoze.

11
NEANATOMSKA PODELA modanih arterija na segmente

Circle of Willis
- A1-segment - anterior cerebral artery from carotid bifurcation to anterior communicating
artery gives rise to the medial lenticulostriate arteries.
- A2-segment - part of anterior cerebral artery distal to the anterior communicating artery.
- P1-segment- part of the posterior cerebral artery proximal to the posterior communicating
artery. The posterior communicating artery is between the carotid bifurcation and the posterior
cerebral artery.
- P2-segment- part of the posterior cerebral artery distal to the posterior communicating artery
- Horizontal M1-segment- gives rise to the lateral lenticulostriate arteries which supply part of
head and body of caudate, globus pallidus, putamen and the posterior limb of the internal
capsule. Notice that the medial lenticulostriate arteries arise from the A1-segment of the
anterior cerebral artery.
- Sylvian M2-segment- branches supply the temporal lobe and insular cortex (sensory
language area of Wernicke), parietal lobe (sensory cortical areas) and inferolateral frontal lobe.
- Cortical M3-segment- branches supply the lateral cerebral cortex.

VENE

Vene glave i vrata pripadaju sistemu gornje uplje vene (v. cava superior- VCS) koja
nastaje u gornjem delu prednjeg medijastinuma spajanjem desne i leve brahiocefaline vene
(v. brachiocephalica).
Vensku krv iz glave i vrata izvode sedam parnih venskih stabala:
- unutranja jugularna vena (v. jugularis interna),
- potkljuna vena (v. subclavia),
- spoljanja jugularna vena (v. jugularis externa),
12
 - prednja jugularna vena (v. jugularis anterior),
- kimena vena (v. vertebralis),
- duboka vratna vena (v. cervicalis profunda),
- donja titna vena (v. thyroidea inferior).
Unutranja jugularna vena i potkljuna vena predstavljaju dva glavna odvodna suda
glave i vrata, koja svojim spajanjem, iza odgovarajueg sternoklavikularnog zgloba,
obrazuju tzv. ''venski ugao'' (''angulus venosus'') koji predstavlja poetak odgovarajue
brahiocefaline vene. Sve ostale, gore navedene, vene glave i vrata se ulivaju ili u
brahiocefalinu venu, ili u jednu od njene dve sastavne vene.

SISTEM UNUTRANJE JUGULARNE VENE (V. JUGULARIS INTERNA)

Sistem unutranje jugularne vene sainjavaju:

- stablo unutranje jugularne vene,
- poetne grane unutranje jugularne vene,
- bone pritoke unutranje jugularne vene.

Stablo unutranje jugularne vene (v. jugularis interna)

To je najdublja i najvea po kalibru od tri jugularne vene. Njen kalibar (oko 10 mm)
pokazuje este varijacije, ak i kod iste osobe na suprotnim stranama vrata. Vena je na oba
svoja kraja (gornjem i donjem) znatno proirena.

Unutranja jugularna vena poinje u predelu zadnjeg, ireg dela foramena jugulare,
na zadnjem delu lobanjske baze, gde vena produuje nanie venski sigmoidni sinus (sinus
sigmoideus). Ovaj sinus je smeten u istoimenom kotanom lebu (sulcus sinus sigmoidei),
na unutranjoj strani mastoidnog nastavka. Sigmoidni sinus u predelu jugularnog otvora
13
menja sastav svojih zidova i naglo skree nanie prelazei u poetno, gornje proirenje
jugularne vene (bulbus venae jugularis superior). Ovo ovoidno vensko proirenje je
smeteno u jugularnoj jami (fossa jugularis) na donjoj strani piramide slepoone kosti (ima
bliske odnose sa bubnom dupljom (cavum tympani)).
Unutranja jugularna vena se zavrava iza odgovarajueg sternoklavikularnog
zgloba, gde se spaja sa potkljunom venom iste strane i gradi venski ugao, koji predstavlja
poetak brahiocefaline vene. Zavrni deo v. jugularis internae je takoe proiren i obrazuje
donje proirenje jugularne vene (bulbus v. jugularis).

Put i odnosi- unutranja jugularna vena se prua od baze lobanje do gornjeg otvora
grudnog koa. Njen gornji deo se nalazi u parafaringealnom prostoru glave, a donji deo na
prednjoj strani vrata.
Na prednjoj strani vrata vena se nalazi spolja od unutranje i spoljanje karotidne
arterije, a zatim spolja od zajednike karotidne arterije. Oba krvna suda (a. carotis
communis i v. jugularis interna) i n. vagus obmotani su zajednikim vezivnim omotaem
(vagina carotica).

Poetne grane unutranje jugularne vene- sinusi tvrde modanice (sinus durae matris)

V. jugularis interna produuje nanie venski sigmoidni sinus, tako da su njene

poetne grane, u stvari, sinusi tvrde modanice. Oni, preko svojih venskih pritoka,
prikupljaju krv iz lobanjske duplje, i to iz: one duplje, unutranjeg uha, kostiju krova
lobanje, modanih omotaa i mozga. Preko sigmoidnog sinusa ova krv dospeva u
unutranju jugularnu venu.
Sinuse tvrde modane opne gradi modana tvrda modanica (dura mater encephali)
koja je, u predelu sinusa, rastavljena na dva fibrozna lista, izmeu kojih se nalazi upljina
sa venskom krvlju. Sinusna upljina je iznutra obloena endotelom, ali zidovi sinusa, za
14
razliku od venskih sudova, nemaju miini, srednji sloj (tunica media) (zbog toga, na
preseku, upljina sinusa iroko zjapi, tako da se krvarenja iz sinusa ne mogu zaustaviti
retrakcijom njegovig zidova, nego samo hirurki).

upljina sinusa, a naroito u predelu gornjeg sagitalnog sinusa (sinus sagittalis

superior), mestimino pokazuje bona proirenja, ili bone lakune (lacunae laterales), koje
se takoe nalaze izmeu dva lista tvrde modanice. Zrnasti pauinasti produetci
(granulationes arachnoidales), koji se odvajaju od srednje, ili pauinaste modanice
(arachnoidea encephali), prodiru u bone lakune sinusa potiskujui i istanjujui njihove
duralne zidove. Preko ovih pauinastih produetaka i bonih lakuna sinusa evakuie se
cerebrospinalna tenost u venski krvotok sinusa.
Sinusi tvrde modanice smeteni si ili u posebnim kotanim lebovima na
unutranjoj povrini lobanje, ili u produecima tvrde modane opne.
Sinusi tvrde modanice se dele u dve grupe:
- prednje- donju grupu, ili grupu kavernoznog sinusa,
- zadnje- gornju grupu ili grupu ua sinusa.
Svaka grupa ima svoj sredini sinus, u kome se zavravaju, odnosno od koga polaze ostali
sinusi te grupe. Zato se u svakoj grupi mogu razlikovati sredini sinus i njegovi dovodni i
odvodni sinusi. Osim toga, bez obzira na grupu, sinusi tvrde modanice primaju i venske
pritoke sinusa.

Prednje- donja grupa- grupa kavernoznog sinusa

Sredini sinus ove grupe je parni kavernozni sinus.

15
Kavernozni sinus (sinus cavernosus)

Kavernozni sinus je paran, desni i levi, lei u odgovarajuem karotidnom lebu

(sulcus caroticus) na bonoj strani tela sfenoidne kosti. Sinus se prua od unutranjeg ireg
kraja gornje orbitalne pukotine (fissura orbitalis superior), unazad do vrha piramide
slepoone kosti. upljina sinusa je ispregraivana mnogobrojnim fibroznim trakama, tako
da sinus ima izgled razgranate venske mree.

Odnosi- kavernozni sinus ima veoma vane odnose sa organima srednje lobanjske
jame, preko svojih vrstih duralnih zidova:
- gornji zid sinusa pokrivaju: napred- kotani prednji klinoidni nastavak, a nazad-
n. oculomotorius (III),
- donji zid sinusa lei u kotanom karotidnom lebu, koji odvaja kavernozni
sinus od upljine paranazalnog sfenoidnog sinusa,
- spoljanji zid kavernoznog sinusa probijaju etiri modana ivca, i to odozgo
nanie i upolje:
n. oculomotorius (III),
n. trochlearis (IV),
n. ophthalmicus (V- 1),
n. maxillaris (V- 2).
Ovi ivci su smeteni izmeu dva duralna lista spoljanjeg zida sinusa.,
- unutranji zid sinusa je u odnosu sa turskim sedlom i hipofizom.
Kroz samu upljinu kavernoznog sinusa prolazi zavrni deo a. carotis internae, a
spolja od nje i n. abducens (VI).

16
 Kavernozni sinus, osim svojih dovodnih sinusa, prima i sledee venske pritoke:
- povrinsku srednju venu mozga (v. cerebri media superficialis),
- gornju oftalminu venu (v. ophthalmica superior),
- donju oftalminu venu (v. ophthalmica inferior),
- sredinu venu mrenjae (v. centralis retinae) u sluaju kada se ova vena ne
uliva u gornju oftalminu venu.
Venska krv iz kavernoznog sinusa, pored njegovih odvodnih sinusa, izvode i
odvodni venski spletovi, i to:
- venski splet ovalnog otvora (plexus venosus foraminis ovalis),
- unutranji karotidni venski splet (plexus venosus caroticus internus).
Ova dva venska spleta pripadaju emisarnim venama.
Dovodni sinusi grupe kavernoznog sinusa su sledea dva sinusa:
- interkavernozni sinusi (sinus intercavernosi), prednji i zadnji, jesu dva kratka
poprena sinusa, smetena u duplikaturi tvrde modane opne koja pokriva
tursko sedlo (diaphragma sellae). Ovi sinusi spajaju prednje i zadnje krajeve
desnog i levog kavernoznog sinusa.
- klinasto- temeni ili sfenoparijetalni sinus (sinus sphenoparietalis), parni je
sinus, desni i levi, koji se odvaja od gornjeg sagitalnog sinusa (sinus sagittalis
superior), a zatim se prua uspravno nanie niz prednju ivicu parijetalne kosti.
Doavi do spoljanjeg kraja malog krila sfenoidne kosti, sfenoparijetalni sinus
naglo skree ka unutra i prua se horizontalno du zadnje ivice malog krila do
prednjeg kraja kavernoznog sinusa, u koji se uliva.
Odvodni sinusi grupe kavernoznog sinusa su:
- gornji petrozni sinus (sinus petrosus superior) smeten je u istoimenom lebu
(sulcus sinus petrosi superioris), du gornje ivice petroznog dela slepoone
kosti. On se prua od zadnjeg kraja kavernoznog sinusa koso unazad i upolje do
poetnog dela sigmoidnog sinusa, u kome se zavrava. Gornji petrozni sinus
obrazuje duplikatura prednje ivice duralnog atora malog mozga (tentorium
cerebelli).
17
 - donji petrozni sinus (sinus petrosus inferior) je smeten u svom lebu (sulcus
sinus petrosi inferioris) na petroznom delu slepoone kosti i bazilarnom delu
potiljane kosti. On se prua od zadnjeg kraja kavernoznog sinusa koso unazad i
upolje i , poto proe kroz foramen jugulare, uliva se u gornje proirenje
jugularne vene (bulbus venae jugularis superior).
- bazilarni splet (plexus basilaris) je u stvari predstavljen spletom izuvijanih
vena, koje lee u duplikaturi tvrde modanice na dnu klivusa. Ovaj splet se
prua od zadnjih krajeva oba kavernozna sinusa i od poetnih delova oba donja
petrozna sinusa, do prednje ivice velikog otvora (foramen magnum). Preko ovog
otvora bazilarni splet je u vezi sa unutranjim venskim kimenim spletovima
(plexus venosi vertebrales interni), koji se nalaze u kimenom kanalu.

Zadnje- gornja grupa- grupa ua sinusa

Sredini sinus ove grupe je predstavljen neparnim uem sinusa (confluens sinuum).

Ue sinusa (confluens sinuum)

Ue sinusa je smeteno u predelu unutranje potiljane kvrge (protuberantia

occipitalis interna) na unutranjoj strani ljuske potiljane kosti. Oblik i veliina ua su
veoma razliiti, to zavisi od rasporeda i razvijenosti njegovih dovodnih i odvodnih sinusa.
Zbog toga se i razlikuju simetrini i asimetrini oblici confluensa sinuum.

Ue sinusa je smeteno u duplikaturi tvrde modanice na spoju atora malog

mozga (tentorium cerebelli), srpaste pregrade mozga (falx cerebri) i srpaste pregrade malog
mozga (falx cerebelli).
Dovodni sinusi confluensa sinuum su dva neparna sinusa:

18
- gornji uzduni sinus (sinus sagittalis superior) je neparan sinus, smeten u
duplikaturi gornje konveksne ivice srpaste pregrade mozga (falx cerebri).
Njegov prednji poetni deo polazi neto ispred cristae galli. Sinus se zatim prua
sagitalno unazad, du sredine linije, smeten u svom lebu (sulcus sinus
sagittalis superioris) na unutranjim povrinama eone, temene i potiljane
kosti. Zavrava se, znatno proiren, u predelu protuberantiae occipitalis internae,
bilo da se ulije u confluens sinuum, bilo da se direktno produi jednim od
poprenih sinusa (sinus transversus), i to najee desnim.
eoni, a naroito temeni deo gornjeg sagitalnog sinusa esto obrazuje bone
lakune (lacunae laterales), u koje tre granulationes arachnoidales pauinaste
modanice.
Gornji sagitalni sinus prima kao venske pritoke: gornje vene mozga (vv. cerebri
superiores) i diploine vene (vv. diploicae).
- pravi sinus (sinus rectus) nastaje spajanjem donjeg sagitalnog sinusa (sinus
sagittalis inferior) i velike modane vene (v. cerebri magna). Neparni pravi sinus
je smeten u duplikaturi donje pripojne ivice srpaste pregrade mozga (falx
cerebri). On se prua od napred ka unazad, du sredine linije, preko gornje
strane atora malog mozga (tentorium cerebelli). Zavrava se u uu sinusa, ili
se produuje direktno jednim od poprenih sinusa, najee levim.

- donji uzduni sinus (sinus sagittalis inferior), neparan, smeten je u prednjoj,

konkavnoj, slobodnoj ivici falxa cerebri. Prua se od napred ka unazad i oko
sredine prednje ivice tentoriuma cerebelli spaja se sa v. cerebri magna,
obrazujui pravi sinus.
Odvodni sinusi grupe ua sinusa su dva parna sinusa:
- potiljani sinus (sinus occipitalis) je najmanji sinus iz ove grupe. On polazi od
confluensa sinuum, smeten u zadnjoj ivici falxa cerebelli, i prua se nanie i
19
 unapred, du cristae occipitalis internae, do zadnjeg pola foramena magnum. U
ovom delu puta oba sinusa, desni i levi, priljubljeni su jedan uz drugi, a esto i
spojeni u jedno stablo. Od zadnjeg pola foramena magnum sinusi se razilaze i
ulivaju se u zavrni deo odgovarajueg sigmoidnog sinusa.
- popreni sinus (sinus transversus) je smeten u duplikaturi zadnje ivice
tentorijuma cerebelli, i lei u istoimenom kotanom lebu (sulcus sinus
transversi) na unutranjoj strani potiljane kosti. On se prua od ua sinusa
horizontalno upolje do unutranje strane mastoidnog nastavka. Ovde popreni
sinus naglo skree nanie i produuje se direktno odgovarajuim sigmoidnim
sinusom. Popreni sinus prima kao venske pritoke donje modane vene (vv.
cerebri inferiores).

Venske pritoke sinusa tvrde modanice

Venske pritoke sinusa tvrde modanice su sledei venski sudovi:

- vene one duplje:
gornja oftalmina vena (v. ophthalmica superior),
donja oftalmina vena (v. ophthalmica inferior).
- vene unutranjeg uha:
labirintne vene (vv. labyrinthi),
vena punog kanalia (v. canaliculi cochleae).
- diploine vene (venae diploicae) su veoma tankih zidova i jako razgranate. One
skupljaju krv iz sunerastog tkiva kostiju krova lobanje. One se izlivaju: unutra-
ili u venske sinuse ili u vene tvrde modanice. Diploine vene spajaju
povrinske vanlobanjske vene sa sinusima tvrde modanice, pa se preko njih
gnojna zapaljenja na spoljanjoj povrini lobanje mogu prenositi na venske
sinuse i modane omotae.
- emisarne vene (venae emissariae) takoe uspostavljaju komunikaciju izmeu
povrinskih, vanlobanjskih vena i sinusa tvrde modanice. Emisarne vene su, u
stvari, kratki venski kanali ili venski spletovi, koji prolaze kroz pojedine otvore
ili kanale na kostima lobanje. Preko ovih vena spojnica odlazi jedan deo krvi iz
venskih sinusa, odnosno iz lobanje, u spoljanje, povrinske vene, naroito u
sluajevima povienog intrakranijalnog pritiska. Najvanije i najstalnije
emisarne vene ili spletovi su:
emisarna temena vena (v. emissaria parietalis),
emisarna mastoidna vena (v. emissaria mastoidea),
venski splet hipoglosnog kanala (plexus venosus canalis hypoglossi),
venski splet ovalnog otvora (plexus venosus foraminis ovalis),
unutranji karotidni venski splet (plexus venosus caroticus internus).
- vene tvrde modane opne prate (jedna ili dve) odgovarajue arterijske sudove.
One su uglavnom pritoke sinusa tvrde modanice. Najstalnije i najznaajnijeg
kalibra su srednje modanine vene (vv. meningeae mediae).

20
 - vene mozga (venae cerebri) su liene zalistaka i nemaju miini, srednji sloj
(tunica media). Delimo ih na povrinske i duboke.
povrinske vene mozga prate uglavnom odgovarajua arterijska stabla,
ali se svojim zavrnim delom odvajaju od njih, pre nego to se uliju u
sinuse tvrde modanice. Ove vene su uglavnom upravljene prema
gornjem sagitalnom sinusu. Ovoj grupi pripadaju:
gornje modane vene (vv. cerebri superiores),
donje modane vene (vv. cerebri inferiores),
povrinska srednja vena mozga (v. cerebri media superficialis),
bazalna vena (v. basalis),
gornje vene malog mozga (vv. cerebelli superiores),
donje vene malog mozga (vv. cerebelli inferiores).
duboke vene mozga prikupljaju krv iz unutranjosti mozga. Glavno
sabirno stablo ovih vena je kratka i neparna velika modana vena (v.
cerebri magna), koja nastaje spajanjem desne i leve unutranje modane
vene (vv. cerebri internae). V. cerebri magna se spaja sa donjim
sagitalnim sinusom (sinus sagitalis inferior) i obrazuje pravi sinus (sinus
rectus).
V. cerebri interna uglavnom nastaje spajanjem tri vene: v.
thalamostriatae, v. choroideae i v. septi pellucidi. Sve tri vene se nalaze u
predelu krova tree komore i odgovarajuih delova bonih komora.

Bone pritoke unutranje jugularne vene

Bone pritoke stabla v. jugularis internae, idui odozgo nanie, su sledee vene:
- drelne vene (vv. pharyngeae),
21
 - vena lica (v. facialis),
- zadvilina vena (v. retromandibularis),
- jezina vena (v. lingualis),
- gornja titna vena (v. thyroidea superior),
- srednje titne vene (vv. thyroideae mediae).

KIMENA VENA (V. VERTEBRALIS)

Kimena vena odgovara istoimenoj arteriji, od koje je znatno manja po kalibru, a

prati je samo u njenom vratnom delu.
Vena nastaje iz potpotiljanog venskog spleta (plexus venosus suboccipitalis), koji
se nalazi izmeu potiljane kosti i zadnjeg luka atlasa. Kimena vena, pratei istoimenu
arteriju, silazi kroz otvore na poprenim nastavcima vratnih prljenova, pa poto izae iz
otvora C6 ili C7, naglo skree unapred i uliva se u ''angulus venosus''.
Venske pritoke kimene vene dolaze iz spoljanjih i unutranjih kimenih venskih
spletova (plexus venosi vertebrales externi i plexus venosi vertebrales interni).

22