Professional Documents
Culture Documents
BIMVE MJEKSORE
AROMATIKE
DHE I KRPUDHAVE
Prishtin
2015
ATLAS I
BIMVE MJEKSORE
AROMATIKE
DHE I KRPUDHAVE
Prishtin
2015
ATLAS I
BIMVE MJEKSORE
AROMATIKE
DHE I KRPUDHAVE
Autori:
Prof. Dr. Fadil Millaku
Recensent:
Prof. Dr. Ferat Rexhepi
Lektor:
Mr. Shefqet Riza
Botues:
Helvetas Swiss Intercooperation
- S4RE & Operatort kryesor t
bimve mjeksore aromatike dhe t
krpudhave n Kosov
Tirazhi: 500
ENVINION
Hyrje
Bimt mjeksore aromatike (BMA)
dhe pemt frutore t egra (PFE)
jan prdor nga koht e lashta dhe
edhe sot prdoren n mjeksin
tradicionale nga popujt e ndryshm,
por shum nga kto bim sot jan
hulumtuar n aspektin shkencor dhe
ato jan prbrsit kryesor t shum
ilaeve q prodhohen nga kompanit
e ndryshme botrore farmaceutike.
Edhe n Republikn e Kosovs rriten
rreth 300 lloje t BMA dhe PFE, q
paraqesin nj resurs t rndshishm
kombtar dhe pr kt arsye ato
duhet t ruhen dhe t mohen si t
tilla. Grumbulluesit e BMA dhe PFE
duhet t punojn n prputhje me
standardet e prgjithshme q krkohen
nga BE. Pr t arritur kto standarde
grumbulluesit duhet t ken njohuri
t prgjithshme pr BMA dhe PFE,
duhet t njohin BMA dhe PFE, teknikat
e vjeljes, t transportit, t tharjes,
staxhionimit dhe paketimit, rregullat
kryesore pr grumbullim t qndrushm
t BMA dhe PFE.
1
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
me rizom zvarritse nga e cila krijohet nj
krcell q rritet 10-70 cm. Gjethet e ndara
pendore 0.5-1.2 cm t gjera, pak a shum me
push. Braktet e mbshtjelljes gati t shogta.
Lulet e bardha deri n t verdha t vendosura
n kaptinza me diametr 3- 5 mm, t
vendosura n vastak t dendura.
2
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
e gjat 30- 90 cm. E tr bima ka ngjyr hiri
t bardheme aromaike t fort. Gjethet jan
t mbuluara dendsisht me qime t bardha si
mndafsh me vriguj afro 1mm t gjera. Kaptinat
jan me diametr 3-4 mm. Lulet jan t verdha
n lules si piramid.
3
Prshkrimi: sht bim barishtore
shumvjeare, e gjat 50-150 cm. Gjethet
me 3-6 pal gjethzash t sharruara ose me
urza, t blerta t errta nga sipr, t bardheme
ose me push t hirta nga posht, me qime
gjndrore. Petalet 4-6 mm, t verdha ngjyr
ari vezake prmbysur. Lulet t shumta n vile
n form kalliri.
4
Prshkrimi: sht bim barishtore
shumvjeare deri n 2 m e lart, me rrnj
t gjata dhe t trasha. Ka gjethe t mdha
t vriglluara deri n mes me bishta t gjat,
me push. Kurora ka 5 petale m t mdha
se kupa. Thek shum, vezorja e rrumbullakt.
Fruti merikarp shumpjessh me nga nj far.
Lulzon nga maji deri n gusht. Tr bima
sht e mbuluar me qime t dendura.
5
Prshkrimi: sht bim barishtore
shumvjeare deri 20cm e lart, me rrnjt
kacavjerrse, gjethet rozet n form lopate,
krcejt pa gjethe me vetm nj lules, lulesa
me lule ansore ngjyr t bardh ose trndafili
dhe ato qendrore ngjyr ari.
6
Prshkrimi: Dru me lvore t bardh e gjat
deri n 30 m. Gjethet jan 2-7 cm, trekndore
ose romboide me maj t gjat dhe t mpreht
dy her t dhmbzuar si sharr. Gjethet e reja
ngjitse, t vjetrat t shogta. Frutat t vogla
me dy flatra cipthata.
7
Prshkrimi: sht bim dyvjeare me krcell
t thjesht ose t degzuar 15-50 cm, me
gjethe bazale vezake deri eliptike n rozet.
Gjethet krcellore t vogla me tri nervura. Lulet
trndafili ose trndafili t purpurta.
8
Prshkrimi: sht bim barishtore
shumvjeare e gjat 30 -90 cm, me lng
qumshtor ngjyr portokalli n t verdh.
Gjethet e blerta pendore t ndara, t siprmet
pendore t ara. Lulet t verdha, 4 petale.
Kapsula 3-5 cm e zgjatur si bishtaj me shum
fara t zeza.
9
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare e
gjat 80 -100 cm, me gjethe pendore t ara
gjysmkrcell-pushtuese dhe rrnj t trash.
Kaptinzat 11-10 mm. Lulet blu ngjyr qielli t
gjata sa trefishi mbshtjells.
10
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
me gjethe lineare me qepujk nntoksore
deri 4 cm. Ka lulet e mdha ngjyr jorgovani q
dalin n vjesht. Fruti kapsoll sa nj arr q
piqet n qershor-korrik me shum fara ngjyr
t murrme.
11
Prshkrimi: Shkurre ose dru q rritet deri
n 10 m, me gjethe me 3 - 7 vriguj gjator t
mprehta ose gati shyte. Ndajgjethzat t
plota, heshtore. Lulet me diametr 8-15 mm
t vendosur n vastak. Shtyllza I. Fruti
brthamor 6 -10 mm, i kuq.
12
Prshkrimi: Bim barishtore 20-40 cm e lart,
q ka dy lloje t krcellit: sporembajts (deri
5 mm t trash) me ngjyr t bardheme ose
si t ndryshkut q dalin hert n pranver dhe
krcejt shterp me ngjyr t blert, ku fundi i
kllfit sht i gjelbr n kafe.
13
Prdorimi: Bim barishtore nj ose dyvjeare
e gjat 2- 80 cm, pa arom dhe me shije t
hidhur; me krcell t holl dhe t degzuar q
shpesh shtrihet pr tok me gjethet dy her
pendore vizake t mprehta. Lulet n lulesa vile.
Kurora rreth 9 mm.
14
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare,
60 -150 cm e lart, e padegzuar dhe me
rizom t degzuar e mishnore deri 1m t
gjata dhe 2-12 cm t trasha. Gjethet eliptike
t poshtme jan t mdha (20-30 x 6-12cm)
me 5-7 nervura. Lulet e verdha t grupuara
n lulesa n sqetulln e gjetheve. Fruti
kapsoll me shum fara.
15
Prshkrimi: Bim liane shumvjeare, me
krcell t mbshtetur mbi drur me ann e
rrnjve adventive. Gjethet lkurore me vriguj.
Degt e reja me qime si yll. Lulet t verdha n
t gjelbr t grupuara n ombrella.
16
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
30 -100 cm e degzuar n maje. Krcelli ka
pak gjethe, kurse n maj shum lule t verdha.
Gjethet kan form vezake ose lineare deri n
3 cm.
17
Prshkrimi: sht bim shkurre 2- 5 m e lart
me gjethe gjilprore t gjata 10 -15 mm dhe
2 mm t gjra t drejta therse t dendura.
sht bim dioike, ku lulet femrore jan n nj
bim, kurse lulet mashkullore n bim tjetr.
18
Prshkrimi: sht bim barishtore dy ose
shumvjeare, deri 1.5 m e lart me gjethe t
rrumbullakta, n form veshke, n form zem-
re nga 3-7 vriguj ura-ura me bishta t gjat.
Petalet trndafili deri t purpurta 13-30 mm,
3 her me t gjata se sepalet.
19
Prshkrimi: Bim barishtore njvjeare
15-60 cm. Ka rrnj t holla e gjethe t
ngushta pendore t ndara 2 -3 her. Lulet
i ka me arom karakteristike n kaptin e
cila kur kputet mbetet n hapsir.
20
Prshkrimi: sht bim dyvjeare me
krcell t degzuar, me gjethet treshe vezake
t siprmet eliptike. Lulet i ka t verdha n
lulesa shumlulesh vile. E tr bima ka arom
kumarine.
21
Prshkrimi: sht bim barishtore
shumvjeare deri 1m e lart me rizom
t zhvilluar mir, q shrben pr shumzim
vegjetativ. Krcelli sht katrkndor shpesh
me ngjyr t gjelbr n t kuqrrem. Ka lulet
e vogla me ngjyr t kaltra t grumbulluara n
qerthuj.
22
Prshkrimi: sht bim barishtore
shumvjeare aromatike deri 90 cm e lart, e
pasur me qime gjndrore dhe gjethe vezake
kndrejta. Lulet t kuqrremta, rrall t bardha.
23
Prshkrimi: sht bim shkurre deri 5 m e
lart, me gjemba dhe gjethe eliptike vezake.
Lulzon n prill, lulet jan t bardha, kurse
frutat t rrumbullakta me ngjyr t kaltr.
24
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
atraktive me gjethe vezake ose vezake gjatore
n rozet me nj bisht me flatra t gjera.
Ka lulet ngyr ari ose t verdha n lulesa t
prkulur. Kupa 8-20 mm kambanore, ndrsa
kurora 8-30 mm. Kapsula vezake 10-30 cm.
E afrt me t n aspektin morfologjik dhe
mjeksor sht Primula elatior.
25
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
deri 45 cm e lart me rizom t holl nga e
cila zhvillohet krcelli dhe gjethet. Tr bima e
mbuluar me qime t ashpra nga sipr, gjethet
gati pa gjndra, shpesh me njolla. Kurora n
fillim e kuqe, me von vjollc.
26
Prshkrimi: Bim gjysmshkurre deri 1 m e
lart me arom t fuqishme. Krcelli i drunjzuar
n pjesn e poshtme, kurse lart barishtor. Lulet
jan dy gjinie t verdha n lulesa ombrellore.
Kupa 5 antarsh, kurora ka 4 petale t
dhmbzuar, thek 8-10 me antere t verdha.
27
Prshkrimi: sht shkurre, rrall dru deri
6 m e lart. Krcelli dhe degt kan ngiyr
hiri, druri n mes ka palc t bardh. Gjethet
e prbra nga 7 gjethza. Lulet ne lulesa
ombrell deri 30 cm. Frutat kur piqen jan
ngjyr vjollc gati t zez me tri fara dhe me
lng t kuq t mbyllt.
28
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
pa krcell, me rrnj t trasha mishtore, me
ngjyr t murme nga jasht, kurse e bardh
prbrenda. Gjethet n rozet, t gjata, t blerta
dhe pa qime t ara thellsisht dhe me maje t
mpreht. Lulet n lules kaptin me ngjyr t
verdh. Fruti aken i pajisur me qime q i bart
era.
29
Prshkrimi: Bim gysmshkurre me krcell
t holl t mbuluar me qime t bardha. Gjethet
jan t plota, t kundrejta. Lulet t shumta nn
sqetull t gjetheve dhe n maj t krcellit
me ngyr roz ose t purpurta, ndonjher t
bardha.
30
Prshkrimi: Bim drunore deri 30 m e lart.
Gjethet nga faqja e poshtme t shogta, vetm
n kndet e nervurave me tufa qimesh, ngjyr
ndryshku 3-9 cm. Lulesa me 4-15 lule. Fruti
rreth 6 mm.
31
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
10-30 cm. Gjethet zhvillohen pas lulzimit dhe
jan t gjera t rrumbullakta n baz n form
zemre t dhmbzuara n form kndesh. Lule
t verdha n kaptina t vetme.
32
Prshkrimi: Bim shkurrze deri 80 cm e
lart. Ka gjethet e lmuara t gjelbra n form
vezake t dhmbzuara. Ka lulet kambanore,
ngjyr trndafili n t bardh t vetmuara. Fruti
sht rrushk ngjyr blu t zez.
33
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
deri 2 m e lart, me rizom t shkurtr dhe t
trash nga e cila dalin shum rrnj t holla.
Gjethet pendore t ndara n 7-8 segmente;
t poshtmet me bishta, t siprmet pa bishta.
Lulet e vogla, t bardha-trndafili t grupuara
n maj t krcellit n lulesa vastake.
34
Prshkrimi: Bim barishtore dyvjeare
deri 2 m e lart, me gjethe bazale t mdha
vezake t prmbyst gjatore t plota ose
ura-ura t mbuluara dendsisht me qime.
Lulet me ngjyr t verdh t grupuara n
kallir t gjat dhe me fill t thekve me
qime t bardha.
35
Prshkrimi: Bim barishtore njvjeare deri
1 m e lart, me krcell katrkndsh. Ka gjethet
t dhmbzuara ose pendore t ara. Lulet pa
bishta t vogla ngjyr trndafili, rrall t bardha
t vendosura n kallinj t gjat q formojn nj
lules melth.
36
Prshkrimi: Bim barishtore shumvjeare
5-20 cm e lart me ngjyr t gjelbr. Ka gjethet
e rrumbullkta me bisht 1- 5 cm. Lulet i ka me
ngjyr vjollce dhe aromatike t pajisura me
shpor.
37
Prdorimi: Bim barishtore njvjeare me
krcell t degzuar, 20-30 cm e lart. Gjethet
e poshtme i ka n form zemre deri vezake,
ura-ura, ndrsa lulet vjollc, t verdha ose t
prlyera me ngjyra.
38
Prshkrimi: Amanita e Cezarit sht
krpurdh ushqyese me shije shum t mir
me kapel n form topi e mbuluar me nj
mbshtjells t bardh q plcet kur krpudha
rriter, por qndron edhe m tutje n bishtin e
saj. Krpudha e re e posadalur mbi tok sht
e ngjashme me nj vez. Bishti i krpudhs
sht i gjat 12-15 cm dhe ka ngjyr t
verdh t zbeht, sht i holl dhe me unaz
karakteristike. Ka ngjashmri me krpudhn
helmuese Amanita muskaria, e cila pr dallim n
shumicn e rasteve ka njolla t bardha dhe bisht
t bardh q dallon nga Amanita e Cezarit.
39
Prshkrimi: Krpudh ushqyese e kualitetit
t lart dhe shum e rndsishme. Kapela e
gjer 7- 30 cm ngjyr e kafenjt ose kafenjt
t errt. Dorza e krpudhs (trungu) sht
i gjat 8- 25 cm, ngjyr t bardh ose gati e
kafenjt t elt.
40
Prdorimi: Krpudh ushqyese me shije
t mir, kapela e gjer 3-7 cm, mishnore
me ngjyr t verdh shpesh me er limoni.
Kapelat e krpudhave t reja i kan skajet t
rrumbullakta, ndrsa kapelat e krpudhave t
vjetra skajet i kan valzore.
41
Prshkrimi: sht krpudh ushqyese
shum e shijshme prej nga e ka marr
edhe emrin. Kapela e krpudhave t reja
sht e rrumbullakt, kurse m von bhet
shpatuke me mesin i futur brenda. N maje
dhe n kapel ka rrath ngjyr portokalli dhe
njolla t gjelbra. Bishti i krpudhs ka form
cilindrike me ngjyr t njjt si kapela, kurse te
krpudhat e vjetra bishti sht i zbrazt (fyll).
Masa mishnore sht e verdh n t kuqe, si
karrota.
42
Prshkrimi: sht krpudh ushqyese e
kualitetit t lart, 8-12 cm e lart me kapel t
zbrazt nga brenda. Kapela ka form koni prej
nga e ka marr edhe emrin. Pjesa e jashtme
e kapels sht e but dhe me struktur
t ngjashme me shumkndsha. Kapela
zakonisht ka ngjyr kafe ose kafe t mbyllur.
Krpudhat
Amanita caesarea ...............................................81
Boletus edulis .....................................................83
Cantharellus cibarius ..........................................85
Lactarius deliciosus ............................................87
Morchella conica ................................................89
ATLAS I
BIMVE MJEKSORE
AROMATIKE
DHE I KRPUDHAVE