PR REiS

Dz.Alb.Erdoan MEK

S ene 1470... Karamal Hac Ali Mehmed Efendinin

Muhiddin ismini kulana fsldad ocuunun ileride dnya
tarihinde mmtaz bir yeri olacann belki de farknda deildi.
Mehmed Efendinin evinden ykselen bu ocuun sesi, ksa
zamanda amcas Kemal Reise ulat.

Osmanl aknc leventlerinin pr olan Kemal Reisin,

kendisinden sonra denizlerde dolaacak yiitleri yetitirmeden
bu dnyaya gzlerini kapatmaya niyeti yoktu elbette. Bir
gece kapsn ald Hac Ali Mehmed Efendiden Muhiddini
istedi. Muhiddini onu baba ocandan alp elinden tuttuunda
Muhiddin ocuk denecek yatayd. Kemal Reisin zaman
kaybetmeye tahamml yoktu. Ne Muhiddinin yana bakt ne
de elinden tuttuu dierlerinin. Ald ocuklar, genler hepsi
fiek gibiydiler. Kemal Reisin mektebi gemilerdi. Denizcilik
bilimine vakf olduundan bu genlerin sadece nazari eitim
iin vakit kaybetmelerinden yana deildi. Onun gemileri hem
nazari bilgiler iin birer mektep, hem de pratikleri iin tatbikat
alanyd. 3-4 sene gibi bir srede genleri piiriyor ve sahaya
sryordu. Sonra, kumanda sizde diyordu.

Muhiddine de aynsn uygulad. Daha ocuk yata olan

Muhiddini her seyr sefere gtrd. Bylece Muhiddin 20li
yalarna gelmeden hem sava hem bar tecrbesine sahip
idi.

Zaman tnelinin kilometre talarndaki rakam 1501i

gsterdiinde Pr Reis; amcas Kemal Reis ile birlikte
Venediklilere kar savatayd.1 Bu sava da zaferle neticelenmi
ve Navarin geri alnmt. Kemal Reis, stratejik bir kararla
zaferi mjdelemek iin Pr Reisi Sultan 2. Bayezide gnderdi.

52 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

PrReisi devlet ricali ile tantrma vakti gelmiti. Pr Reis, Devlet-i liyyenin kapsn ald ve ieri buyur edildi. Fark farkedildi,
mkafatlandrld. O dnemde Bab- liden ieri giren eli bo dnmyordu. Ancak, kapdan dar kann omuzlarndaki yk
elindeki mkafatla kyaslanamayacak derecede ar oluyordu. Pr Reis, Devlet-i liyyede grev almakla kaderinin pamuk ipliine
bal olduunun farknda myd bilinmez ama bildii bir ey vard ki o da; Kemal Reisin yanna dnmesi gerektiiydi. Kemal
Reisden alaca ok mlumat ve kazanaca ok tecrbe vard. Kemal Reis ile gittii her liman inceledi, haritalarn yapt.

1511e gelindiinde; denizcilerin olduu gibi Pr Reisin de pr olan Kemal Reis ehadet erbetini imiti. Srtn dayad koca
nar yoktu artk. Pr Reis bir mddet denizlerden uzak kald. Bu dnemde haritalarla urat.

Pr Reis Geliboluda balad dnya haritasnn izimini 2 ylda tamamlad (1513). 1515 ylnda Barbaros Hayreddin Paa
tarafndan Yavuz Sultan Selime hediyelerin takdim edilmesi maksadyla stanbula gnderildi. Pr Reis bu grevi srasnda,
padiaha haritasn sunamamt. Pr Reis bekledii bu frsat ancak 1517de bulacaktr.

Yavuz Sultan Selim; Msr fethettikten sonra, hemen stanbula dnmemi ve sekiz ay kadar Msrda kalmt. Yavuz Sultan
Selimin Msrda bulunduu sralarda yz gemiden oluan Cafer Aa komutasndaki Osmanl donanmas da, hacllardan
gelebilecek bir yardm talebi yahut haclara kar bir tehdidi engellemekle grevlendirildii bat Akdenizdeki devriye grevini
tamamlayp skenderiye Limanna gelmi ve buradaki Memluk gemilerini ele geirmiti. Donanmann geliinin ardndan Yavuz
Sultan Selim de Nile gelen bir kadrgayla 28 Mays 1517de skenderiyeye gitmi donanmay denetlemi ve 3 Haziran 1517
tarihinde Kahireye dnmt. Nil Nehri yoluyla Kahireye gelen Cafer Aa komutasndaki donanmasnn ileri gelenleri, Birketl-
Filde Yavuz Sultan Selim tarafndan kabul edilmiti. te bu srada Pr Reis Yavuz Sultan Selime haritasn sundu.

Bu fakir de, eskiden bir harita yaptm ve haritada kullanlagelen haritalara gre kat kat daha ok yer ve bilgiler belirttim.
Hint ve in denizlerini, yeni kan ve Osmanl lkesinde henz kimsenin grp bilmedii haritalarndaki bilgileri de kayd ettim.
O harita Msrda, topra tertemiz ve mekan cennet olsun, rahmetli Sultan Selim Han hazretlerini mutluluk kapsna sunulmu
ve beenilmiti.2diyor Pr Reis.

Pr Reis (istanbul Deniz Mzesi Komutanl)

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 53

 Pr Reis, 1513 Tarihli Dnya Haritas

54 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

 Pr Reis 1517de haritasn padiaha sunduktan sonra bir yandan gemi reislii ve filo komutanl yapm, bir yandan da
aratrma ve inceleme almalarn srdrm ve bilgi birikimini kitap haline getirmeye balamt. Ancak, hazrlad kitap
msvedde durumundadr. Temize, onun deyimiyle beyaza, ekilmemitir. nk o yllarda Osmanl mparatorluunda matbaa
henz kullanlmamaktayd. Kitap ve haritalar, elle yazlarak, kopyalama (istinsah) yoluyla oaltlmakta, dolaysyla belli evrelerce
bilinip, belli kiilerce okunabilmekteydi. Bu nedenle bir yazarn eseri, deeri ne olursa olsun kolay kolay bilinmemekteydi. nk
bir eserin, padiah bata olmak zere devlet ileri gelenlerinin yahut zengin ve nemli kiilerin destei olmadan, yaygn biimde
tantlp n yapmas olanakszd. Bu gibi hususlarda, padiahn beenisinin kazanlmasnn ayr bir nemi vard. O yllardaki yazma
yaptlarn bandaki giri blmnde adet olarak padiahlar ve soyunu ven, saltanatlarnn uzun sreli olmasn, devletinin
sonsuza dein yaamasn dileyen bir blme yer verildi. Pr Reis yaptnn n yapmas bakmndan, Kanuni Sultan Sleyman bata
olmak zere, st dzey yetkililerden, gerekli destei salayabileceine ilikin bir umut grmedii iin Kitab- Bahriyeyi temize
ekmeyip, karalama drumunda brakmt. nk yllarca denizlerde dulap, levent gezmekten ve bilimsel almalar yapmaktan
onu nl yapacak evrelere, zellikle amcasnn lmnden sonra, iyice uzak kalmt. Ancak, kitabnn deinilen evrelere
sunulmasna olanak bulabileceini dnmemekle birlikte, yazmalarn ba taraflarna yazlmas adet olan, padiahna ilikin vg
satrlarna, karalamasnda yer vermekten geri kalmamt. Pr Reis yaptn, gerekli yerlere ulatrmasndaki mitsizliini yle
anlatr:

Bu ilk kitap, alemlerin koruyucusu padiahn mutluluklar saan efendilik eiine sunulmas ihtimali ok az bulunduundan ve
bizim de buna gcmz yetmediinden beyaza ekilmeyip yle kalmt.

Pr Reisin, o gnlerde karalama durumunda olan almalarn (Bahriye karalamasn) yakn dostlar ile baz gemi reislerine
gstermi olmas doaldr. Bunlardan bazlarnn, deerli ve yararl olan bu kitabn, kendi kullanmlar iin, bir hayli kopyasn
hazrlattklar, 1521 tarihli yazmalardan yaplm kopyalarn olduka nemli bir miktarnn gnmze kadar ulamasndan
anlalmaktadr. Gnmze ulaan karalamalarnn saysnn, Bahriye yazmalarnn suysndan ok fazla olmas da bu gr
dorulamaktadr.

Pr Reis, msvedde biiminde de olsa, Bahriyesinin yazm ve izimlerini bitirdikten sonra yeniden denizlere dnd. 1524
ylna gelindiinde, kendisine verilen bir grev, kitabnn Kanuni Sultan Sleymana sunulmasna ortam hazrlayacaktr. Vezir-i
zam olmak iin uraan, ancak baaramaynca istei zerine Msr Valiliine atanan, Ahmet Paa (Hain Ahmet Paa)3 Austos
1523te stanbuldan yeni grev yerine hareket etmiti. Valilik grevine baladktan ksa bir sre sonra bakaldrm, Msrda
hkmdarln ilan etmi ve devleti bir sre uratrdktan sonra 1524 ylnda
yakalanarak ldrlmt. Yerine Gzelce Kasm Paa4 atanmt. Ancak
Msrdaki huzursuzluk ve kargaa durulmam, srp gitmekteydi.
Durumun daha da ktlemesini istemeyen Kanuni Sultan Sleyman,
Veziriazam brahim Paay5 (Pargal) yerinde incelemeler
yapmak ve gerekli nlemleri almakla grevlendirerek, Msra
gndermiti. brahim Paa, durum daha da ktlemeden bir
an nce Msra gidebilmek iin kara yoluyla deil, zor mevsim
koullarna karn, deniz yoluyla yolculuk yapmay yelemiti.
Bunun zerine 29 Eyll - 27 Ekim 1524 aras 10 kadrgalk
bir filoyla stanbuldan Msra hareket etmiti. brahim Paa
yola kmadan nce, mevsim koullarnn deniz yolculuuna el
verili olmamas nedeniyle, yanna iyi bar klavuz almak istemi
ve yaplan neriler zerine, gemisindeki karargh personelinin
arasna Pr Reisi de katmtr. Sadrazamn yola kmasndan bir
sre sonra, hava bozmu ve kt hava koullar nedeniyle deniz
yoluyla Msra gitmesinin olanksz olduu anlalmtr. Bu nedenle
brahim Paa, Rodos Adas karsnda, Marmariste karaya km,
yolculuunun kalan ksmn kara yoluyla srdrm ve 11 Nisan 1525de
Kanuni Sultan Sleyman

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 55

Kahireye varabilmitir. Yolculuunun Marmaristen sonra ki blmnn kara yoluyla srdrlcek olmas nedeniyle klavuzluuna
ihtiya duyulmayan Pr Reisin Kahireye gitmesine gerek grlmemi, Marmaristen stanbula dnmesine izin verilmitir. Ancak,
yolculuk Pr Reise ans getirmitir. nk denizdeki kt hava koullarnda onun bilgisi kadar kitab da sadrazamn dikkatini
ekmi, beenisini kazanmtr. Bu nedenle, brahim Paa Marmaristen Msra doru hareket ederken Pr Reisin stanbula
dnmesine izin vermekle kalmam, ayn zamanda ondan kitabn temize ekip, padiaha sunulmak zere, kendisine getirmesini
istemitir.

Pr Reis stanbula dndkten sonra karalama durumundaki kitabn hemen beyaza ekmeye balayamamtr. nce kitabnn
baz eksikliklerini tamamlamas, Ayrca biim ynnden padiaha sunulcak duruma getirilmesi gerekmektedir. Daha da nemlisi
kitabnn bana ve sonuna, mesnevi tarznda yazp ekleyecei corafi bilgilerle kitabn zenginletirmeyi istemektedir. nk
yapt gelii gzel bir kimseye deil, Devlet-i Aliyyenin bandaki Kanuni Sultan Sleymana sunulacaktr. Kanuni Sultan Sleyman
ise, devlet ilerinin dnda edebiyatla uraan, iir yazan, airleri ve yazarlar koruyan bir hkmdardr. iirlerini ounlukla
Muhibbi mahlas (takma ad) ile zaman zaman da Muhip, Meftuni, Acizi mahlaslarn kullanarak yazmtr. Hatta divan
edebiyatnda en ok gazel yazanlar arasnda yer almtr. Toplam 2799 gazeli bulunmaktadr. Gnmzde, halk arasnda bir
atasz gibi hala sylenmekte olan, aadaki beyit de onundur:

Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi,

Olmaya devlet, cihanda bir nefes shhat gibi.

Pr Reis Bahriyenin beyaza ekilmesini 1526 ylnda bitirebilmi ve biter bitmez yaptn Pargal brahim Paa araclyla
Kanuni Sultan Sleymana arz etmitir.

Kitab- Bahriye, yazld gnlerde ei rnei bulunmayan bir corafya yaptyd. Daha dorusu, dnyann ilk ekonomik ve
sosyal corafya kitabyd. Bu nedenle gerek hazrlan ve kaleme alnmasnda, byk emek verilmi, aba gsterilmi, zerinde
yllarca ve byk sabr gsterilerek allmtr. Nitekim Pr Reis eserini bitirirken yllar boyunca ekmi olduu zahmeti ve
karlat glkleri anlatmadan edememitir:

Gnl bu ilme (denizcilik bilimi) tutulduunda, bu fende pek ok kat karalamaktaym,

Akdenizin durumunu, onunla ilgili yk ve sylentileri de tmyle belirterek, btn zellikleriyle yazyordum.

Bu yolda hibir gizli, ince nokta brakmadan hereyi tm gerekliiyle akladm.

Bu kitap iin yllarca ac ve skntya katlanarak ylesine ok altm.

Madem ki, bir kulpa yapan (bir ie girien) her kul yapt o ile bir ltfa eriti.

Tanrya saylmayacak kadar krler, Tanrya krler! Umar bulunmayan hi bir tasa, hibir kayg, ac olmasn.

Bu kayg ve skntnn da umar bulundu ve bu aklamalarn da sonu geldi.

te bu nedenle sz burada kestik, bitim noktasna ulatk ve bylece amacmz gerekleti.6

Kitab- Bahriyenin Kanuni Sultan Sleymana sunulmasndan sonra brahim Paann yakn evresi iinde yer alan kiiere Pr
Reisde katlm ve onun korumas altnda yaamtr. Artk deniz seferlerinde grev almyor yalnz bilgi ve belge toplamak iin
denize alyordu. Pr Reis, yaptlarnn Kanuniye sunulmasnn ardndan, yalnz bilim adam ve denizci olarak deil Sadrazam
brahim Paann yakn evresinde yer alanlar iinde olmas nedeniyle de tannm birisidir.

56 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

 1547de Pr Reis Hint Kaptanl grevine atand. Pr Res, yeni grevinde ilk gnlerini Svey donanmasn dzene sokmak,
eksiklerini gidermek ve sava hazrlklarn yapmakla geirmitir. Bu arada asker nlemlerin yan sra siyasi nlemlere ba
vurmay bolamam ve Portekizlilerin basklarna uzun sre kar koyarak stanbula balln srdren Yemen halknn moralini
ykseltmek amacyla nce, Msr Beylerbeyi Davut Paann Kapc Bas Hseyin Paann komuta ettii, iinde kara askerleri
de bulunan baray Muhaya gndermitir. Bununla da yetinmemi, bu gemilerin ardndan ana donanmann ok ksa bir sre
sonra yola kaca yolunda haber salmtr. Seferin amac, Adenin ele geirilmesi idi. nc filo yola ktktan sonra, Yemen
Beylerbeyi Ferhat Paa da, Keaf Murat Reis komutasnda bir batarda7 ve drt kayktan oluan bir deniz gcn, Kapc Ba
Hseyin Paann emrine gndermitir.

Pr Reis (istanbul Deniz Mzesi Komutanl)

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 57

 Kitab- Bahriyenin ilk Sayfas

58 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

 Ferhat Paann gnderdii kuvvetlerle glenen Kapc Ba
Hseyin Paa, 1 Ocak 1548 gn Adenin karsndaki Sin mevkisi
nnde demirleyerek gemilerin ba toplarndan gsteri atlar
yaptrm ve Hint Kaptannn byk bir filo ile Adene gelmekte
olduunu bildirerek, Mehmet ibn-i Aliden teslim olmasn
istemitir. Ancak, Portekiz donanmasnn yardmna geleceinden
ok emin olan Mehmet, teslim olma nerisini kabul etmeyerek
geri evirmitir. 2 Ocak 1548 sabah Sine doru gelen Portekiz
gemisi,Trk gemilerini grp kamaya balaynca, arkalarndan
gidilerek, gemi de ele geirilmitir. Gemilerin tad zahire
yk alnm, gemilerde bulunan tayfalar esir edilip kree
konulmu ve gemiler Aden nnde atee verilerek yaklmtr.8

10 Ocak gn Ferhat Paann gnderdii kara askernin Aden

nlerine ulamasyla birlikte kuatma harektna balanlmtr.
24 Ocak gn kaleye yardm gelmekte olduu haberi alnmtr.
Yardm getiren gemiler Araplarn zanbuk ve celbe dedikleri
tipten, on kayktan olumaktayd. Hseyin Bey birka gemi ile
yardm kuvvetlerinin zerine yrd. Trk gemilerinin geldiini
gren yardm kuvveti kyya sokulup, celbeleri karaya oturttular.
Kayklardaki 700 kadar askern tm karaya karld. Hseyin Bey, karaya km olan askerleri top ateiyle datt gibi, filikalara
koyup gnderdii askerlerle btn celbe ve zanbuklar ele geirdi. Gemilerde bulunan adamlar tutsak edildi, zahireye el konuldu
ve gemilerin tm yakld. Olaylar bu biimde geliirken, Pr Reis Sveyten yz Msr yenierisi, sipahi ve azap asker ve topu
birliiyle, 29 Ekim 1547 gn hareket etmi, Moha Limannda Yemen Beylerbeyi Ferhat Paa ile grm ve onun verdii biri
batarda olan be gemiyi aldktan sonra, 18 Kasm 1548de Aden yaknlarna, 19 Ocak 1549 gn de Adene erimitir.

Aden nne varldnda rzgr ters, yani karadan

estii iin, Pr Reis gemilerinin yelkenlerini sardrp,
krek ektirerek filoyu Bab- Yemen (Yemen
Kaps) denilen yere yanatrd. Hemen bir durum
deerlendirmesi yaparak karaya asker ve top karmaya
karar verdi. Toplar Aden Kalesine hkim yksek bir
tepeye yerletirerek gn gece top atyla kaleyi
vurdurdu. Drdnc gn Mehmetin kuvvetleri, Trk
topularnn bulunduu yere, daha yksek bir tepeden,
topu ateine baladlar. 4 ubat 1549 gn yaplan bir
hcumla, Mehmet in topularnn bulunduu tepe ele
geirilerek, buraya da Trk topu birlikleri yerletirildi.
Aden

Bombardman onsekiz gn daha srd ve kalede bir gedik ald grlerek, bu gedikten ieri girilmeye karar verildi. Ancak,
kaleden kamay baaran iki Trk esirin, hcum edilecek yerin nnde lamlar alp, toplar yerletirildiini bildirmeleri zerine
hcumdan vazgeilerek bombardmana devam edildi. ki gn sonra, Adenin Osmanl egemenliinde bulunduu srada amsan
Kulesi muhafzln yapm olan birisi, karargha gelerek, hcuma elverili yerler hakknda bilgi verdi. Sylediklerinin doru
olduunun saptanmas zerine, 25 ubat 1549 gnnn gecesi, kalenin Cebel-i Kuf ynnden bir baskn yaplarak, kalenin btn
kuleleri, kulelerdeki toplarla birlikte ele geirildi.

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 59

 Batarda

Ertesi gn (26 ubat 1549) dmann yapt kar hcum baar ile pskrtldkten sonra kalenin sur yaplmam cephesinden
de ieri girilerek, btn gn sren iddetli savan ardndan, kale tmyle ele geirilerek btn burlarna Osmanl sanca ekildi.
Adenin geri alnmas asker ynden olduu kadar siyasi ynden de byk bir baaryd. Artk Kzldeniz gvenlik altna alnm,
Portekize byk bir darbe vurularak Yemen Kylar Portekizlilere kapatlmt. Aden zaferi Msr Valisi Davut Paa tarafndan
Kanuniye duyuruldu.

Adenin geri alnmas Portekizlilere Kzldeniz kapsn kapatt kadar, Yemendeki savan zerinde de olumlu etkiler
yapmt.Yemendeki baarlar zerine Ferhat Paa, elde edilen sonulardaki katksn gz nne alarak, kendisinin yerine Yemen
Beylerbeyliine zdemir Beyin atanmasn nerdi. nerisinin uygun bulunmas zerine Ferhat Paa, Yemen Beylerbeylii
grevini zdemir Beye devrederek stanbula dnd. Ayn gnlerde, 11 Nisan 1549da, Msr Valisi Davut Paa vefat etmi
ve yerine Rumeli Beylerbeyi Semiz Ali Paa atanmt. Bu deiiklikler, Pr Reisin hayatn, olumsuz biimde etkileyecektir.
nk iyi bir devlet adam olan Ferhat Paa Pr Reise gerekten destek ve yardmc olmutu. Yeni kadro ise Pr Reise yardmc
olmayacak, aksine dmanlk gstererek onu g durumlara drmek iin elinden geleni yapacaktr.

Aden zaferinin ardndan Pr Reis Sveye dnm ve yeni bir seferin hazrlklarna balamt. nk Adende elde edilen
baary yeterli bulmuyor ve harekta Portekizlilerin o yreden tamamen sklp atlncaya kadar devam edilmesi gereine
inanyordu. Bu gr nedeniyle bo durmam, Sveye dner dnmez donanmann glendirilmesi iin yirmi drt kadrga, bir
kalite9 ve be baradan oluan, otuz gemilik, kuvvetli bir filonun yapmn balatmt. Aslnda Pr Reisin amac krekle yrtlen
byle bir filo yerine, Portekizlilerinki gibi, Hint Denizinde gvenle grev yapabilecek kalyon tipi, yelkenle yrtlen gemilerden
oluan bir filonun kurulmasyd.

Portekizlilerin kulland karaka ve karavelierin Trk gemilerine olan stnl ve bu stnln deniz gc bakmndan
Hint Okyanusunda gzle grlr biimde Portekizliler lehine bir durum yaratmas; Pr Reisi kalyon snf gemiler ina etmeye
zorlamaktayd.

60 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

 Pr Reis doru dnm olmasna karn, niyetini gerekletirememitir. nk Hint Kaptanl Akdenizde yetimi ve
krekle yrtlen gemilere gre eitilmi denizcilerden oluuyordu. Bu nedenle personel yetitirilmeden Svey filosunun
yelkenli byk sava gemilerine dntrlmesinin bir yarar olmayacakt. Eitim ve yeni tip gemi yapmnn uzun zaman alacak
olmas, buna karn kaybedilecek zaman oymay gibi nedenlerle Pr Reis, istemeyerek de olsa, donanmasn krekle yryen
gemilere dayandrmak zorunda kalmt.

Pr Reisin Hrmz Seferi

Portekizliler 1550 ve 1551 yllarnda Basra Krfezinde ok faal idiler. Osmanl nufuzu altndaki Bahreyne kadar sokuldular,
Lahsada (El-Hasa)10 bulunan Katif kalesini ele geirdiler.11 Portekizliler Basra Krfezindeki ticaret yollarn Osmanllara kaptrmak
istemiyorlard.12 Yine Portekizliler blgedeki halk Osmanllara kar el altndan isyana tevik ediyorlard.

Bunun yan sra Kanun Sultan Sleyman, rana kar yapt savata kesin bir sonuca varabilmek iin Svey ile Basra arasnda
dorudan irtibat kurmann gerekli olduunu idrak etmiti. Bunu gerekletirmek iin nce Hrmzdeki Portekizlileri bertaraf
etmeye karar verdi. Basra Krfezinin giriinde bir nevi tka vazifesi gren bu aday fethetmedikleri srece Osmanllar krfezdeki
hkimiyetlerini tam anlamyla salam olamayacaklard.13

Grev, Sveyde bulunan Hint Kaptan Pr Reise verildi. Pr Reis, Temmuz 1552de14 toplam 30 gemiden oluan
donanmasyla Sveyden hareket etti.15 Kanun tarafndan Pr Reise verilen emir zetle yleydi: Pr Reis, nce Sveyteki
donanmay Portekizlilere fark ettirmeden Basraya gtrecekti. Daha sonra Basrada bulunan 15.000 askeri aldktan16 ve dier
gemileri donanmasna dhil ettikten sonra ani ve sessiz bir harektla Hrmz fethedecekti. Fetih myesser olmad takdirde
baka bir eyle uramadan Basraya ekilmeliydi. Kanunnin verdii emirden de aka grld gibi, donanma Basraya
ulancaya kadar Pr Reisin Portekizlileri kukulandracak, onlarn husumetine yol aacak herhangi bir hareketten kanmas
gerekiyordu.17

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 61

 Plan gzel olmasna gzeldi ancak, evdeki hesap arya uyacak myd? Plan Kanuninin bizzat kendisinin mi yoksa Kaptan-
Deryann m yapt hususunda elimizde herhangi belge mevcut deildir. Plan kimin yaptn bir tarafa koyalm ve plann uygulanr
olup olmadna bakalm. Deniz tarihine vakf olanlar, plann ilk safhasnn uygulanabilir olmad hususunda hemfikirdirler. nk
30 paralk bir donanmay Portekizlilerin haberi olmadan Basraya gtrmek imknszdr. Osmanl donanmasnn Sveydeki
hazrlklar hakkndaki malumat Pr Reisin hareketinden aylar nce Hrmze ulamt.

Hrmz kalesinin komutan olan Alvaro de Noronha, Osmanl Donanmasnn durumu hakknda istihbarat toplamaya devam
ediyordu. Bu maksatla, Kzldenizden haber getirmesi iin bir fustay18 ihr taraflarna gnderdi.

Alvaro de Noronha gereken nlemleri almaya balad; uzunca bir kuatmaya direnecek kadar su ve erzak, odun vs. stoklad,
hendei derinletirdi. ki fustay Rassel-Haad (Rosalgate) Burnunda gzclk etmeleri ve Osmanllarn yaklamalar durumunda
derhal dnp haber vermeleri iin gnderdi. Sveyten hareket eden Osmanl donanmas, Austos aynn ilk haftas iinde,
Portekiz fustasnn gzclk grevi yapmakta olduu Rassel-Haad Burnu aklarna vard.19

Pr Reis buraya varmadan nce srasyla Adene, ihr ve Zufar limanna uramt. Pr Reis, kadrgalarndan 5 adedini ayrm
ve bu filonun bana olu Mehmed Beyi vermiti. Mehmed Bey, burnu dnerken Portekiz fustasn fark etti. Fustann komutan
Miguel Colao rotasn Hrmze doru evirdi. Sahillerdeki Portekiz himayesinde bulunan ahaliye Osmanl Kadrgalarnn
gelmekte olduunu haber verdi. Ancak haber verdii say beklediklerinden ok azd. Pr Reis Portekizlilerin istihbarat an
bildiinden onlar yanltmak iin 5 kadrgay nden gndermiti. Uzunca bir kovalamann sonunda Pr Reisin olu fustaya
yetiti. Fustay sktrmt ki esen rzgar iki gemiyi birbirinden aasya uzaklatrd.20 Mehmed Bey, toplar atelediyse de isabet
salayamad ve Futsa gzden kayboldu.

Pr Reis donanmasyla gelip Mehmed Beyle Maskatda bulutu. Portekiz himayesinde bulunan Maskat btn ihtiamyla
karlarnda duruyordu. Maskat, Pr Reisin kader-denk noktas olacakt. nk Pr Reis kendisine verilen talimatn dna kacak
ve Maskat top atei altna alacak,21 daha sonra da karaya asker karp ehri yamalatacaktr. ehri yamalatma emri Pr Reis'i
ileride idama gtrecek ilk safhann perdesini aacakt. ehir kuatmaya sadece 6 gn dayanabildi ve kale 128 asker ile birlikte
teslim oldu.

62 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

 Maskat Kalesi

Pr Reis, 23 Austosta Hrmz Adas nne geldi. Pr Reis'i idama gtrecek gelimelerin ikinci safhas balamak zereydi.
Pr Reis karaya asker kard. Pr Reisin geliini nceden haber alan Hrmz eyhi haremini ve hazinesi yanna alarak Portekiz
kalesine snd. Hrmzn zengin tccarlar Keim (Kim) Adasna kamlard, halk ise pahada ar ykte hafif neyi varsa yanna
alarak adann i ksmlarna kat. Kalede, Hrmzde yaayan dokuz yz civarnda Portekizli bulunuyordu, ayrca 1551 ylnda
Portekizden gelerek k orada geirmekte olan byk bir kalyondaki yz Portekizli de kaleye snmt. Kale alt aylk bir
kuatmaya direnebilecek kadar yiyecek, su, odun, silah ve cephaneye sahipti.

Portekizliler kayalk bir ada olan Hrmz stratejik nemi nedeniyle 1507 ylnda ele geirmi ve burda kurduklar ssle
yreyi tam anlamyla denetimleri altna almlard. Adann bu neminden dolay Pr Reis, Maskattan sonra Hrmze ynelmiti.
Hrmze giderken yolu stnde bulunan iki kk aday vurmu ardndan Hrmze gelerek 28 gemilik donanmas ve
gemilerinde bulunan 850 savac asker ile Hrmz Kalesini kuatt. Kuatma baladnda Pr Reisin bir baskna uramamak ve
arkadan vurulmasn engellemek iin dmn gemilerinin basknna kar baz nlemler almas zorunluydu. Ancak bu nlemlerin
alnmasna gerek grlmemiti. nk Pr Reis, Maskattan Hrmze giderken 70 paralk bir Portekiz donanmasyla karlaarak
atmaya girmi, yaplan savata dmana nemli kayplar verdirmi ve onlar kamak zorunda brakmt. Portekiz donanmasnn
toparlanp gelmesi bir hayli zaman alacakt. Dolaysyla Pr Reis, kuatmann ilk gnlerinde, denizden bir tehtit gelmeyeceini
hesaplayarak Portekiz basknana kar nlem almaya gerek grmemitir.

Kuatma balar balamaz Hrmz Kalesine bir yandan gemilerdeki toplarla, bir yandan karaya kartlan toplarla, denizden
ve karadan bombardman edilerek bir hayli zarar verildi. Pr Reis, askern moralinin yksek tutulmas iin Basra Valisi Kubad
Paaya, Mehmed Reis ile gnderdii mektubuyla, savaan askerlerin ulufelerinin gnderilmesini de istemiti. Padiahn ak emri
olmasna karn Kubad Paa, Pr Reisin isteini yerine getirmedi.

Adaya karma harekat balad. karma mevkii adann dousundayd. Bu mevkii adann liman taraf deildi. Kalenin ehre
bakan taraf youn top ateine alnd. Kuatmann ilk gnlk bilanosu Pr Reis'in istedii gibi deildi. Osmanl taraf fazla kayp
vermeye balad.stelik Hrmz Adas'nn deniz taraf bo brakldndan Portekiz fustalar rahatlkla Goa'da Portekiz Genel
Valisi'ne haberleri gtrebiliyordu.

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 63

 16nc yzylda Hrmz Kenti ve Kalesi

Muson Yamurlarnn iddeti adeta top ateininkine yetimeye alyordu. Mevsimin olumsuzluklarna ramen Portekizlilere
Goa'dan yardm ulayordu. Kale bir trl dmedi. Kayplarn fazlal Pr Reis 'i yeni bir karar vermeye zorlad. 20 Gnlk bir
kuatmann ardndan22 Pr Reis kuatmay kaldrarak Basraya hareket etmeye karar verdi. Demir almadan nce, olunun esir
ettii Portekizli kale kumandannn karsn, iki ihtiyar ve iki Portekiz askerini serbest brakarak Alvaro de Noronhaya gnderdi
ve elindeki dier Portekiz askerlerinin fidye karlnda serbest braklmasn teklif etti. Fakat Alvaro de Noronha sadece iki
askeri kabul etti, Maskat kalesi dizdarnn (kale kumandan) eini ve yallar geri gnderdi.

Daha sonra ele geirdii bir Portekiz ticaret gemisini yedeinde gtrerek Keim Adasna vard. Donanma burada birka
gn kald, bu arada Pr Reisin adamlar adann her tarafn kar kar arayarak ada sakinlerinin gizledikleri hazineleri buldular
ve ok sayda esir aldlar.23 Osmanl amirali gemilerinin tamam tka basa ganimetle ykl olarak24 demir aldktan sonra scak bir
ekilde karlanacan umduu Basraya gitmek zere yelken at.Pr Reis Hrmz'den ayrldnda Hindistandan gelen bir filo
Hrmz ufuklarnda grnd. Hindistan'daki Portekiz'in Genel Valisi Afonso de Noronha ekim ay sonunda 30 adet kalyon ve
karavelden ve 70 kadar fusta ve catur25 trnden oluan bir donanmayla Hrmze doru hareket etti. Ama Diuya vardnda
Pr Reis'in kuatmay kaldrarak Basraya yneldikleri haberini alnca donanmann nemli bir ksmyla Goaya dnmeye karar
verdi. Bununla birlikte yeeni Anto de Noronhay be kalyon, yedi karavele ve yirmi fustayla Hrmze gnderdi, bu ekilde
Basra Krfezinde deniz stnln Osmanllara kar korumay amalyordu.26

Donanmay Portekizlilerin dikkatini ekmeden Basra'ya gtrme talimat verilen Pr Reis, nce Maskat' kuatarak ald
esirlerle beraber yoluna devam etmi, daha sonra da Hrmz' kuatm, kale dmeyince de Basra'ya doru hareket etmiti.
Pr Reis,nihayet Basra'ya vard.27

Portekiz donanmas Hrmze yardma geldiinin

Portekiz kaynaklarncada dorulanm olmas,
Pr Reisin kuatmann kaldrlmas ynndeki
kararnn hakllnn ve kararn doru zamanda
alndn gstermektedir. Oysa gittii Basrada
Kubad Paann ihanetine uramasayd, alaca
takviye, bakm yaplm gemileri ve salayaca
ikmal olanaklarnn yan sra, moralleri dzelmi
ve dinlenmi savalaryla yeniden Portekizlilere
saldrabilecekti.

Basra Krfezi

64 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

 Kalite (Kalyata)

Portekiz donanmasnn gelmesi Badata bulunan Pr Reis iin baka bir tehlike oluturmaktayd. nk Portekiz donanmas
Hrmz kapatt takdirde Hint donanmas Svey ssne dnemeyecek ve Basrada skp kalacakt. Ortaya kan gelimelerden
endie duyan Pr Reis Kubad Paa ile grt. Ancak Kubad Paa, donanmann Basrada hatta kendi emrinde kalmasn istemekte
Sveye dnmesini arzu etmemektedir. Nitekim Kubad Paa bu grn Kanuniye sunmu, ancak Kanuni donanmann kalp
kalmamsna karn karar Pr Reise brakmtr.

Pr Reis, Portekiz donanmasnn gelmekte olduu renir renmez, Basrada kalmann yarataca sakncalarda
deerlendirerek, Kubad Paann kar koymasna karn, hazrlayabildii gemi ile Basradan Sveye doru yola kt.
Yanna fazla gemi alamamt. nk Kanuninin ak emirlerine ve Basrada gemilerin yapld bir tersane bulunmasna karn,
Donanmann Basradan ayrlmasn istemeyen Basra Valisi, Pr Reise gemilerin onanm iin gereken yardm yapmamt. Bu
nedenle gemilerin ou onarlmam olduundan yola kamayacak durumdayd. Pr Reis, Portekiz donanmasna yakalanmadan
Hrmz Boazndan kmay baard. Hrmz Boazndan ktktan sonra yakaland frtnada bir gemisi batt ve ancak iki
gemiyle Sveye ulaabildi. Pr Reisin Basradan Sveye gitmesinin sebebi Sveyde bulunan gemileri alarak Hrmze dnmek
ve oray ele geirmekti. Pr Reis Sveyden Kahireye geti fakat Msr Beylerbeyi Davut Paa tarafndan iyi karlanmad. Hint
donanmas Pr Reisin sorumluluu altndayd. O bu davran ile ordusunu sava alannda brakp kam bir komutan gibi kabul
edilmitir. Bu gr asnda sulu bulunarak hapse atld. Davut Paa bu durumu kendi asndan ayrntl olarak stanbula bildirdi.
Basra Valisi Kubad Paa ondan nce Pr Reisin davran biimini stanbula bildirmiti.28 Msrda kurulan mahkeme idamna karar
verdi. (1554)

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 65

 DPNOTLAR

1-) Pr Reisin Hayt ve Eserleri (Ankara-1983), Rehber Ansiklopedisi; cild-14, sh. 170, Osmanl Trklerinde lim; sh. 74, Kitb Bahriye
(stanbul-1935); sh. 5, 82, Sicilli Osmn; cild-2, sh. 44, Topkap Saraynda Deri zerine Yaplm Eski Haritalar (brhim Hakk Konyal,
stanbul-1936); sh. 5

2-) Seyyid Muradi, Gazavat- Hayreddin Paa, Deniz Kuvvetleri Komutanl Kltr Yaynlar Sayfa 36-38

3-) Rodos seferi dnnde, sadrazam Pr Mehmed Paa emekliye sevk edilerek yerine Pargal Damat brahim Paa tayin edildi. Bu hali
hazmedemeyen ikinci vezir Ahmet Paa, Msr beylerbeyliini talep etti. Bu istei kabul edilen Ahmet Paa, orada elde ettii Memlkl kalntlar ve
ksknlerin bana geerek sultanln ilan etti. Adna hutbe okutup, para bastrd. Ahmet Paann isyan zerine Msrda bulunan be bin yenieri,
Kahire kalesini ele geirip, Ahmet Paaya kar mdafaaya hazrlandlar. Ahmet Paa kaleyi almak istedi. Ahmet Paa bu ii baaramayacan
anlad srada, Memluklular iki asrdan beri kapal bulunan bir lam yolunu bularak, kaleye girdiler. Yenieri gafil avlanp, ou vuruarak ld.
Ahmet Paa, kendisine Kadzade Mehmed Beyi sadrazam tayin etti. Ancak Kanuni Sultan Sleyman, Mehmed Beye gnderdii gizli bir talimatla
Ahmet Paay ortadan kaldrmasn istedi. Bu emre riayet eden Mehmet Bey, bir frsatn bulup Ahmet Paa hamamda ykanrken baskn yaparak,
btn maiyetini ldrtt. Fakat Ahmet Paa kaleye snmaya muvaffak oldu. Memluklular, vaziyetin deitiini grnce tarafsz kaldlar ve Ahmet
Paay desteklemekten vazgetiler. Kadzade Mehmed Bey kaleyi kuatnca, Ahmet Paa savunmadan vazgeerek bir Arap eyhine snd. Onu
takip eden Mehmed Bey snd eyhten teslim ald ve derhal idam ettirdi. Msr valiliine tekrar Gzelce Kasm Paa tayin edildi.

4-) II. Bayezid devrinde Enderunda yetiti. Yavuz Sultan Selim zamannda rikb- hmyun aalyla d hizmete kt. Yavuz Sultan Selimin Msr
seferine katld. Mercidbk zaferinden (1516) sonra Hama, ardndan Trablusam sancak beyliine tayin edildi. Bu srada Sayda Beyrut yresinin
hkimi bn Hane ile am Valisi Canbirdi Gazlnin isyanlarnn bastrlmasnda nemli rol oynad.
1521 ylnda Halep sancak beyliine tayin edilen Kasm Paa, daha sonra Karaman, ardndan Anadolu beylerbeyiliine getirildi ve ertesi yl
yaplan Rodos Seferine (1522) bu sfatla katld. Rodos Kalesinin muhasaras esnasnda gneydeki Provans burcunun zaptna memur edildii gibi
fetihten sonra da kalenin tamiri iiyle grevlendirildi. Ardndan oban Mustafa Paann yerine Msr beylerbeyiliine getirildiyse de ikinci vezir
Hain Ahmed Paann Msr beylerbeyliine tayini zerine bu grevi bir ay kadar srd. 1524 ylnda kinci defa Msr valiliine getirilen Kasm
Paann Msr defterdar Mehmed Beyle ihtilfa dt. Nitekim Msrda gerekli mal slahat yapamamas, buna bal olarak dzeni salayamamas
yznden ayn yln sonlarnda grevinden alnd.
stanbula dndkten sonra Kaptan- Derya olan Kasm Paa, Kannnin 1526 ylndaki Macaristan seferi srasnda stanbul muhafzlnda
bulundu. Ardndan Rumeli Beylerbeyiliine, 1529da nc vezirlie getirildi, ayn yl Avusturya seferine katld. Irakeyn Seferine de (1535)
itirak eden Kasm Paa, Aya Paann vezr-i zam olmas zerine ikinci vezirlie ykseltilmi, daha sonra vezirlikten azledilerek Mora sancak
beyliine gnderilmitir.
Kasm Paa, 1537 ylnda Mora yarmadasnn kuzeydousundaki Anabolunun fethine memur edildi. Denize doru uzanm bir dil zerinde
kurulan, bir taraf yaln kayalklarla, dier taraf denizle evrili olan Anaboluyu kuattysada byk muhasara toplarnn olmay yznden buray
alamad, nce Argosa, ardndan nebahtya ekildi. Anabolu, Benefe ile birlikte 1540da imzalanan Osmanl Venedik Antlamasndan sonra
teslim alnabilmitir. Bir sre daha Mora sancak beyliinde bulunan Kasm Paa 1541de emekli oldu. Kasm Paann emekliliinden sonra s
tanbula dnmesine izin verilmedi. 1553de Morada vefat ettiine dair kuvvetli bilgiler mevcuttur. (Geliboluda vefat ettii ynnde de bilgiler
mevcuttur)
Hayrsever birisi Gzelce Kasm Paa, Halicin sa tarafn Kannnin emriyle din ve itima tesislerle donatmtr. Bundan dolay semt Kasm
paa, Hali Tersanesi de bir sre Kasmpaa Tersanesi adyla anlmtr. Kasm Paa, kaptanpaal zamannda buradaki Cmi-i Kebr adyla anlan
mahallede Muvakkithne soka ile Bahriye caddesi arasndaki yerde bir cami ile medrese, imarethane ve hamam yaptrmtr. Tahta kubbeli,
iinde direi olmayan, tahtan ve tek minareli olan bu cami 1722deyanmsa da mtevellisi olan Hekimolu Ali Paann kardei Feyzullah Efendi
tarafndan yeniden ina ettirilmitir. Evliya elebi, imarethanenin kendi zamannda hastane olarak kullanldn yazmaktadr. Kasm Paa ayrca
Mora sancak beyi iken Anaboluda cami, medrese, tekke, sbyan mektebiyle birok eme yaptrm, bu emelere su getirtmitir. Bozykte de
cami ve klliyesi olan Kasm Paa btn hayr kurumlan iin yksek gelirli vakflar brakmtr. stanbuldaki klliyesinin ve Havsadaki hamamnn
mimar Koca Sinandr. (bn-i ys, BedYuz-zhr, V, 390-391; Matrak Nasuh, Sefer-ilrkeyn, s. 281-282; Rstem Paa. Trih, Ktp., nr.
2438, vr. 179b, 189b, Venedik Devlet Arivindeki Trk Belgeleri)

66 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011

5-) Knn Sultan Sleymn Hann ikinci sadrzam ve Osmanl trihinin en mehur devlet adamlarndan birisidir. Pargada domu ve Bosna
Beylerbeyi skender Paann bir akn srasnda ele geirilerek o srada Kefe sancakbeyi olan ehzde Sleymna (Knnye) verilmitir. Daha
sonra ehzde Sleymn ile Manisaya geldi. Arapa ve Farsann yannda birka bat lisanlarn da bilen brhim, ehzde Sleymn padiah olunca
stanbula getirilerek sarayda nemli grevler verildi.
Belgrad Seferine, kapaas rtbesiyle katld. Rodos Seferinde hasodaba sfatyla pdihn yannda bulundu. 1523te Pr Mehmed Paann
grevden alnmasyla sadrzamla tyin edildi. Ayrca bu vazfesine ilveten Rumeli beylerbeylii de verildi. Sadrzam olduktan sonra isyan eden
Msr Beylerbeyi Hin Ahmed Paay cezalandrmak zere Msra giden brhim Paa, getii yerlerde grd bozukluklar yoluna koydu. Msrda
kald srede esasl idr ve ml slahatlar yapt. Ancak aleyhindeki hareketler sebebiyle Padiah tarafndan geri arld ve 1525 sonbaharnda
stanbula dnd.
1526da Macaristan Seferine serdar tyin edildi. nc kuvvetlerin banda sefere kan brhim Paa, yol zerindeki Petervaradin ve Uylak
kalelerini fethetti. Moha Meydan Savanda Osmanl ordusunun sa kanadna kumanda etti ve zaferin kazanlmasnda nemli rol oynad.
Viyana Kuatmas esnsnda kyfet deitirerek asker iine girip orduyu gayrete getirmeye alt. Fakat mhimmtn azalmas ve mevsimin
uygun olmamas zerine kuatma kaldrld.
ran ile Osmanl Devleti arasndaki Badat, Bitlis ve zerbaycan vlilerinin takndklar kt tavr sebebiyle kan karklklar ortadan kaldrd
(1533). stanbula dndkten sonra, Fransa ile kapitlasyon anlamalarn yapt (1536).
Osmanl Devletinin trihi iinde hibir sadrzamn eriemeyecei derecede an ve erefe eriti. 15 Mart 1536da sarayda kald bir gece, siyasi
sebeplerden dolay ldrld ve Galatadaki Cnfed Zviyesine defnedildi.

6-) LKEKUL, Cevat. XVI. Yzyln Denizci Bir Bilim Adam Yaam ve Yaptlaryla Pr Reis Cilt I, Deniz Kuvvetleri Komutanl Kltr Yaynlar.
Sayfa.96-99

7-) Batarda; krekle hareket eden donanma gemilerinin iinde kadrgadan sonra en nemlisi olan batarda, st dzey dzey gemi komutanlarnn
kulland sava gemisidir. Batarda kelimesi, Osmanl kaynaklarnda bastarda ve batarda eklinde de yazlmt. Osmanl donanmasnda batardann
ilk defa ne zaman kullanld kesin olarak bilinmemekle beraber, Kanuni Sultan Sleymann Rodos kuatmasna (1522) otuzbe batardann katld
tesbit edilmektedir ki bunlar arasnda paa batardas da bulunmaktadr. Yine 1527 senesine ait bir Tersane Muhasebe Defterinde sekiz batardann
tamir edildiinin kaydedilmi olmas, batardalar 16. yzyln ilk eyreinde donanmaya katldna iaret etektedir. Bu dnemde kzldenizdeki
Osmanl donanmas arasnda batardalarda bulunmaktayd. Batardalar 26-36 oturakl, her kreinde 5-7 kreki bulunan byk tip bir kadrgadr.
Batardalar byklklerine gre orta batarda, paa batardas ve batarda-i hmayun (Hnkar Batardas) olmak zere 3 tipdir. (BOSTAN, dris
Krekli ve Yelkenli Osmanl Gemileri. Sayfa.172-175)

8-) Rstem Paa tarihinden alnt yapan Cengiz Orhunluya gre bu gemileri Pr Reis yaktrmtr. (Y.N.)

9-) Kalite (Kalyata); 19-24 oturakl kadrgadan kk, ektiri tr bir sava gemisidir. 16. yzylda 16-38 oturakl ektirilerede kalyata deniliyordu.
talyancada Galiotta veya Fusta, Kalyata karl olarak kullanlyordu. Bu isim Osmanl belgelerinde Kalyete ve Kalyat gibi farkl imlalarda da
yazlrd. (BOSTAN, dris Krekli ve Yelkenli Osmanl Gemileri. Sayfa.224)

10-) 1551-1663 ve 1871-1913 tarihleri arasnda Osmanl Devletine bal eyalet. Bugnk Kuveytten yine bugnk Katar topraklarna kadarki
blgeyi kapsar. Osmanl dneminde merkezi Katif kenti olmutur. Lahsa ad, Blgenin Arapa ad El-Hasadan gelmektedir.

11-) ORHONLU Cengiz. Hint Kaptanl ve Pr Reis, Belleten, T.T.K. Yaynlar, Cilt: XXXIV, say: 133-136, Ankara, 1970, s. 239-240.

12-) ZBARAN Salih 16.YYda Basra Sahillerinde Osmanllar isimli makale.

13-) NALP, Erturul, Pr Reisin Hrmz Seferi ve dam Hakkndaki Trk ve Portekiz Tarihilerinin Dnceleri isimli makale.

14-) ORHONLUya gre donanma Nisan aynda hareket etmitir.

Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011 67

15-) MEKK Kutbettin. El-Fevaid El-Seniyye Fi El-Rhlet El-Medine ve El-Rumiyye, S.74. Mekkiye gre gemi says toplam 30 olup, 25i kadrgadan
olumaktadr.

16-) ZBARAN, Salih. Osmanl mparatorluu ve Hindistan Yolu. On altnc Yzylda Ticaret Yollar zerinde Trk-Portekiz Rekabet ve likileri,
s-125

17-) Saturnino Monteiro, Batalhas e Combates da Marinha Portuguesa, Cilt III, Livraria S da Costa Editora, Lisboa, 1992, s. 137-138. ve NALP,
a.g.m.

18-) Fusta, muhtemelen Arapa kkenli Portekizce bir kelime olup, Portekiz donanmasna ait 10 il 18 oturakl, bir ya da iki direkli, orta byklkte,
altlar dz, hafif bir gemi trdr. Beklenmedik durumlarda dmana kar koyabilecek salamlkta ina edilirdi ve pruva ksmnda falco ve bero
denilen birka tane kk apl topu bulunurdu. Korku salan bir sava gemisi olan fustalar Portekizliler genellikle Hindistanda kullanrlard.
Fustalar stn manevra yetenei olan, hzl gemilerdi, dier gemilerin onlara yetimesi ok zordu. Bununla birlikte snrl sayda sava tayan ve
kadrgalardaki gibi byk apl toplar olmayan bu gemilerin Osmanl kadrgalarna kar koyabilmeleri mmkn deildi. (NALP,a.g.m)

19-) NALP, a.g.m

20-) Saturnino Monteiro, a. g. e., Cilt III, s. 138-139

21-) Hayat Tarih Mecmuas,1 mays 1977, yl 13, say 5, sayfa 30-33

22-) TORABULLY Khal, GURB FAKM, Ameenah. Maritime History of The Indian Ocean From Al-Idrisi to Ibn-i Majid and Beyond. S-100

23-) NALP,a.g.m, s-11

24-) NALP Portekiz kaynaklarnda bu miktarn bir milyon altndan fazla olduunu belirtmektedir.

25-) Portekizlilerin Hindistanda kullandklar tek veya iki direkli, alt krekli kk bir yelkenli tekne.

26-) NALP,a.g.m.

27-) CASELE,Giancarlo.The Ottoman Age of Exploration. s-98

28-) LKEKUL, Cevat. A.g.e. Sayfa.130-151

68 Deniz Kuvvetleri Dergisi Say: 612 Kasm 2011