08a Civata

BLM 11
PERVANE TEORS
11.1. Giri
11.2. Froude disk teorisi ile pervanenin incelenmesi
11.3. Pervane Katsaylar :
11.3.1. ekme katsaysnn boyut analizi ile bulunmas:
11.3.2. Moment Katsays:
11.4. Pervane verimi, g katsays ve tesirlilik faktr
11.4.1. Pervane verimi
11.4.2. G katsays
11.4.3. Tesirlilik faktr
11.5. Pala eleman teorisi
11.5.1. Pervanenin hatvesi
11.5.2. Geometrik hatvenin pervane performans zerine etkisi
11.5.3. Pervane etrafndaki akm alan
11.5.4. Pala elemannn performans

Pervane Teorisi 11-1
11.1. Giri:
Bir ua ileri doru eken kuvvet akkan ktlesinin geriye doru, momentumunun arttrlarak
sevk edilmesi suretiyle elde edilir. Sz edilen momentum artm genellikle :
- Bir trbojet motorunda havann nce sktrlp, sonra stlarak genletirilmesi
suretiyle,
- Bir pervane ile havann geriye doru hzlandrlmas suretiyle, veya
- Modern, yksek by-pass'l trbojet motorlarnda ksmen trbinde genilemeyle ve ksmen
de pervane ile hzlandrmak suretiyle elde edilir (ekil 11.1).
yanma yanma
odalar pervane odalar
kompresr trbin kompresr trbin
jet jet
motor
(iten yanmal
veya trbinli)
by-pass
trbo-jet sistemi Pervane sistemi Trbo-fan sistemi
ekil 11.1 : Uaklarda g sistemleri
Pervane, iten yanmal bir motorun veya trbinli bir motorun (trbo-prop) rettii mekanik
enerjiyi, nndeki hava kitlesini uan hareket ynne zt ynde hzlandrmak suretiyle ileri
doru bir ekme kuvvetine dntrr.
Bir pervane gbei etrafnda eit asal aralklarla konumlandrlm ve pervane palas ad
verilen kanatklardan meydana gelir. Pala says genellikle 2, 3 veya 4 olur. Palalarn kesit
profillerinin kalnlk oran genellikle kk ancak maksimum finesleri byktr. Pervanenin de
etrafnda dnd gbek eksenine pervane ekseni, pala ularnn izdm olan daire
emberinin apna ise pervane ap ad verilir (ekil 11.2).
pervane ap
kesit profili
kk
pervane ekseni E byk
pervane palas sfr tama hatt max
kesit konum
as
pervane gbei
pervane dzlemi
ekil 11.2 :Pervane geometrisi ve kesit profili
____________________________________________________________________________________________
Aerodinamik Ders Notlar M. A. Ykselen
Pervane palasnn aklna dik bir dzlemle kesilmesi suretiyle elde edilen kesit profilinin
veterinin pervanenin iinde dnd dzlemle yapt aya kesit konum as denir. leride
grlecei zere kesit konum as pala akl boyunca deiir. Yani pervane palalar genellikle
burulmu kanatlar gibidir.
Herhangi bir kesitindeki konum as sabit olan pervaneye sabit hatveli pervane, konum as
deien pervaneye ise deiken hatveli pervane ad verilir.
Pervanelerin analiz ve dizaynna ynelik olarak gelitirilmi olan iki nemli klasik teori
mevcuttur: Froude Disk Teorisi, Pala Eleman Teorisi. Bu blmn devamnda bu iki teori ele
alnacaktr.
11.2. Froude disk teorisi ile pervanenin incelenmesi:
Froude tarafndan gelitirilen ideal disk teorisinde pervane yerine ayn apta sonsuz ince bir
disk alnarak bu diskten geen havann kazand momentum incelenir. Ancak bu inceleme
srasnda u kabuller yaplr:
- Diski geen akkan statik basn artm eklinde bir enerji kazanr. Kazanlan enerji diskin her
tarafnda ayndr.
- Diskin her tarafndan geen hava zerrelerinin hzlar ayndr. Akm daimi ve girdapszdr.
Pervane kndaki girdaplar ihmal edilir.
Bu kabuller altnda diski geen akkan ktlesinin ekil 11.3 'deki gibi bir akm borusu
oluturduu dnlebilir.
p p p
1 2 p

U U Us

Us
U
U
p
2
p
p

p
1
x
ekil 11.3 : Tayc disk
____________________________________________________________________________________________
Pervanenin nnde ve yeterince uzanda hava, uan hzna eit bir U hzyla pervaneye
doru gelmekte ve pervaneye yaklatka hzlanarak disk zerinde U hzna erimektedir.
Diskten sonra hzlanmasna devam ederek yeterince geride Us hzna erimektedir. Bu hz
artna paralel olarak havann statik basnc da pervaneye yaklatka azalarak diskin nnde
p1 deerine inmekte, diskten kazand enerji ile diskin gerisinde p2 deerine artmakta ve
diskin gerisinde giderek dmek suretiyle yeniden sonsuzdaki p statik basncna inmektedir.
imdi, akm girdapsz kabul edildiine gre diskin nndeki ve gerisindeki blgelerde ayr ayr
olmak zere Bernoulli denklemi birer defa
1 1
p + U 2 = p1 + U 2
2 2 (11.1)
1 1
p + U s2 = p 2 + U 2
2 2
eklinde uygulanarak bu iki bantdan,
p 2 p1 =
1
2
(
U s2 U 2 ) (11.2)
yazlabilir. Diskin alan S olmak zere, diskin n ve arkasndaki basnlarn farknn disk
zerinde yaratt ileri doru ekme kuvveti T iin
T = ( p 2 p1 ) S (11.3)
veya (11.2) bants kullanlarak
T=
1
2
(
U s2 U 2 S ) (11.4)
yazlabilir.
Dier taraftan birim zamanda diskten geen havann ktlesel debisi SU olup, diskin hava
hznda yaratt artma da Us - U_olduuna gre momentum teoremi yardmyla, akkann
momentumundaki art ekme kuvvetine eitlenerek
T = SU (U s U ) (11.5)
yazlabilir. Bu durumda (11.4) ve (11.5) bantlar eitlenerek
(U s + U )
U= (11.6)
2
elde edilir. Buna gre disk zerinden geen havann hz serbest akm hz ile pervanenin
gelimi izindeki hava hznn aritmetik ortalamasna eit olmaktadr.
Diskin ideal verimi :
Diskin yeterince nnde ve yeterince gerisinde havann statik basnc ayn p deerine sahip,
buna karlk birim akkan ktlesinin kinetik enerjisi diskin nnde yeterince uzanda (1 / 2 )U 2
iken diskin gerisinde ve uzanda (1/ 2 )U s2 olmaktadr. Buna gre diski geen akkann
____________________________________________________________________________________________
enerjisindeki art (1 / 2 )(U s2 U 2 ) olup diski birim zamanda geen akkann enerjisindeki
deime (artm)
dE
dt
1
(
= SU U s2 U 2
2
) (11.7)
olur. Bu sonuncu ifade diskin, yani pervanenin havay hzlandrrken harcad enerjiyi
gstermektedir. Buna karlk diski eken kuvvet T olduuna ve diskin hareket hz da U
olduuna gre diskin birim zamanda yapt faydal i (faydal g)
T U (11.8)
dur. Buna gre diskin ideal verimini
T U
i = (11.9)
(
SU U s2 U 2 / 2 )
eklinde tanmlamak mmkndr. T iin daha nceden bulunan (11.5) bants kullanlarak
SU (U s U )U 2U 2
i = = = (11.10)
SU (U s U ) (U s + U ) / 2 U s + U 1 + U s /U
veya (11.6) bants yardmyla
i = U / U (11.11)
elde edilir.
Diskten alnan faydal g TU_ve ideal verim de U / U olduuna gre disk iin harcanan g
T U T U
P= = = T U (11.12)
i U /U
olacaktr.
(11.10) ifadesi verilen bir uu hznda pervanenin izindeki Us hz arttka pervane veriminin
azaldn gstermektedir. Oysa pervane ekmesi hava ktlesinin hzlandrlmas sayesinde elde
edilmektedir. Bu elikili duruma aklk kazandrmak iin iki zel hali incelemekte yarar vardr.
lk olarak pervane apnn ok byk olduu hali ele alalm. Uu ve iz hzlar verimin yksek
olmas iin Us / U_oran kk kalacak tarzda birbirinden az farkl iken S alan yeterince byk
tutularak (11.5) eitliinden grlecei zere T ekme kuvveti yeterince byk yaplabilir.
kinci halde ise kk apl bir pervaneyi ele alalm. Ayn T ekme kuvveti iin izdeki hzn
arttrlmas gerekir ki bu durumda verim der. Buna gre sonu olarak, verilen bir T ekme
kuvvetini salayan pervanenin veriminin yksek olmas iin mmkn olabilen en byk disk
ap tercih edilmelidir.
Gerekte pervaneler byk miktarda havay harekete geirirler ve bu yzden verimleri

yksektir. Buna karlk bir trbo-jet motorunda ok kk olup verim dktr. Bununla
birlikte yksek hzlarda sktrlabilme etkileri nedeniyle pervane verimi der ve trbo-jet
motoru daha avantajl olur. Trbo-fan motorlar ise her iki sistemin avantajl yanlarn alarak
trbo-jet motorunun daha verimli olmasn salar. Havann bir ksm trbinden geniletilerek
yksek hzl jet eklinde atlr. Byk bir ksm ise fan vastasyla dk hzla egzost edilir.
Trbo-prop motoru ise trbo-fan motorunun bir ekstrem hali olup verimi olduka yksektir.
____________________________________________________________________________________________
RNEK PROBLEM:
Deniz seviyesinde 120 m/s uu hzl bir pervanenin 4000 N 'luk bir ekme kuvveti vermesi
istenmektedir. Pervanenin ap 2.5 m olduuna gre pervaneye verilecek minimum gc
hesaplaynz.
ZM :
Pervaneden salanan faydal g Pf = T U = 4 000 120 = 480 000 W
Pervanenin ekme kuvveti T=

1
2
(
U s2 U 2 S , ) S=
D2
4
= 4.91 m 2
2T 2 4000
Buradan Us = +U 2 = + 120 2 = 125.42 m / s
S 1.2256 4.91
U + U s 120 + 125.42
Diski geen akm hz U= = = 122.71 m / s
2 2
U 120 T U
Pervanenin ideal verimi i = = = 0.9779 =
U 122.71 P
T U 480000
Buradan P= = = 490848 W = 491 kW
i 0.9779
RNEK PROBLEM:
deal verimi % 90 olan bir pervanenin gerisine, bu pervane ile ayn ekme kuvvetini veren ve
ap ndeki pervanenin izinin ap kadar olan ikinci bir pervane yerletirilmitir. Pervaneler
arasndaki uzakln, iki pervane arasnda bir etkileim olmayacak ekilde ayarlandn farz
ederek
a) Bu pervane sisteminin toplam ideal verimini
b) Gerideki pervanenin ideal verimini hesaplaynz.
ZM:
Pervane sisteminde disklerin nnde ve gerisindeki uzak akm hzlar, diskleri geen akm
hzlar ve disk alanlar ekildeki gibi belirtilmi olsun.
U = U U1 Us = U U2 Us
1 1 2 2
S2
S1
U 9 10
Birinci pervanenin veriminden 1 = = 0.90 = U1 = U
U1 10 9
____________________________________________________________________________________________
U + U s1 10 11
U1 = U s 1 = 2U 1 U = 2 U U = U
2 9 9
Birinci pervanenin ekme kuvveti
10 11 20
T1 = S 1U 1 (U s 1 U ) = S 1 U U U T1 = S 1U 2
9 9 81
kinci pervane ilk pervanenin izinde yer aldna gre bu pervanenin nnde uzandaki hz
U1, ilk pervanenin izindeki Us1 hzna eittir.
11
U 2 = U s1 = U
9
kinci pervanenin ekme kuvveti ilk pervaneye eit olup
(
T2 = S 2U 2 U s 2 U 2 = ) 20
81
S 1U 2
ve ayrca sreklilikten
10
S 1U 1 = S 2U 2 S 1U 1 = S 2U 2 S 2U 2 = U S1
9
yazlabilir. Bu ifade bir nceki eitlikte kullanlarak
10 11 20 13
U S 1 U s 2 U = S 1U 2 U s2 = U
9 9 81 9
imdi, arka pervane diskinden birim zamanda geen ktlesel debi m ile gsterilirse, arkadaki
pervanenin ekme kuvveti iin
( )
13
9
11
9
2
T2 = m U s 2 U 2 = m U U = m U
9

yazlabilir. Pervane sisteminin uu hz U_olduuna gre arkadaki pervaneden salanan

faydal g
2
Pf 2 = T2 U = m U 2
9
olacaktr.
kinci pervaneyi geen akm U 2 hzndan U s2 hzna kadar hzlandrmak iin birim zamanda
harcanacak enerji
13 2
1
2
P2 =
1
2
( ) 1
2 9
11
m U s22 U 2 2 = m U U = m
9 2
169 121 2
81
U =
8
27
mU 2

Bylece ikinci pervanenin verimi
____________________________________________________________________________________________
m(2 / 9 )U 2 3
2 = = = 0.75 = % 75
m(8 / 27 ) U 2 4
lk pervanenin veriminden bu pervane iin harcanan g
T1 U T1 U T1 U
1 = P1 = =
P1 1 0.90
kinci pervanenin veriminden bu pervane iin harcanan g
T2 U T2 U T2 U
2 = P2 = =
P2 2 0.75
Pervaneler iin harcanan toplam g
T1 U T2 U
P = P1 + P2 = +
0.90 0.75
T1 = T2 = T olup,
1 1
P= + T U = 2.44T U
0.90 0.75
Pervanelerden elde edilen toplam faydal g
Pf = T1 U + T2 U = 2TU
Buna gre pervane sisteminin toplam ideal verimi
2TU
i = i = 0.818 = % 81.8
2.44TU
olur.
11.3. Pervane Katsaylar :
Bir pervanenin performans benzeri bir modeli zerinde gerekletirilen deneysel lmelerle
tespit edilebilir. Bu durumda, modellerle yaplan btn deneylerde olduu gibi deney
sonularn tam boyuttaki gerek hale aktaracak uygun bir gei sistemine ihtiya vardr. Bu
amala boyut analizi kullanlr. Pervane iin yaplacak bir boyut analizi, herhangi bir cismin
aerodinamik incelemesinde ortaya kan tama ve srkleme katsaylarna benzer ekilde
pervanenin performans ile ilgili baz katsaylar verir. Pervane iin sz konusu olan balca
katsaylar, ekme katsays ve moment katsaysdr.
11.3.1. ekme katsaysnn boyut analizi ile bulunmas:
nceki blmlerde grld gibi bir pervanenin verdii ekme kuvveti, pervanenin
geometrisi ve serbest akm karakteristikleriyle pervane izindeki hza baldr. Serbest akm
karakteristikleri olarak
- akkann younluu M L3
____________________________________________________________________________________________
- kinematik viskozitesi L2 T 1
- bulk elastisite modl E M L1 T 1
- serbest akm hz U L T 1
saylabilir. Pervane geometrisi pervanenin ap D[L] ile karakterize edildii gibi izdeki hzn
pervanenin devir says n[T-1] ile ilgili olduu belirtilebilir. Buna gre pervanenin T[MLT-2]
ekme kuvveti iin
T = f (D , n , , , E , U )
veya C boyutsuz bir sabit olmak zere
T = C D a nb c d E e U f (11.13)
yazlabilir. Buradan, herbir bykln deeri kullanlarak
[MLT ] = [L] [T ] [ML ] [L T ] [ML

2 a 1 b 3 c 2 1 d 1
T 2 ] [L T ]
e 2 1 f
veya
[MLT ] = [L]
2 a 3 c + 2 d e + f
[M ]c +e [T ]bd 2e f
ve ayn boyuttaki terimlerin stleri eitlenerek
[M ] 1=c + e
[L] 1 = a 3c + 2 d e + f
[T ] 2 = b + d + 2e + f
elde edilir. Alt bilinmeyen ieren bu denklemden a, b ve c parametreleri dier parametreler

cinsinden
c =1e
a = 4 2e 2 d f
b = 2 d 2e f
ekildii taktirde pervane ekmesi iin yazlan (11.13) bants
T = C D 4 2 e 2 d f n 2 d 2 e f 1e d E e U f
veya dzenlenerek
d e f
4 E U
T = C n D 2
2

D2 n2

(11.14)
D n nD
ekline getirilebilir. Bu son ifadede parantezler iinde geen terimleri ayr ayr inceleyelim:
n pervanenin asal hzyla ilgili bir byklk ve D de pervane ap olup n.D

2 bykl pala ucunun hzyla orantl bir byklktr. Buna gre bu ifade
D n

viskozite ( ) 1
=
uzunluk (D ) h (D n ) Re
____________________________________________________________________________________________
eklinde pala ucu iin yazlm Reynolds saysndan ibarettir.
U E/ = a2 akkan iindeki ses hz ve yine D.n pala ucunun hzyla orantl bir
2 2 byklk olmak zere bu ifade
D n

ses hz (a )
2
1
= 2
h (D n ) M
eklinde pala ucundaki Mach saysn belirtmektedir.
U U uan ve dolaysyla pervanenin ilerleme hz, n.D ise pala ucunun

= J evresel hz ile ilgili bir byklk olmak zere bu son ifade pervane ucunun
nD her devirde ne kadar ilerlediini gsteren boyutsuz bir faktr olup "ilerleme
faktr" olarak adlandrlr.
Buna gre pervanenin ekme kuvveti
T = C n 2 D 4 f (Re, M , J )
eklinde pala ucu iin yazlm Reynolds ve Mach saylaryla ilerleme oran cinsinden yazlabilir.
Bu bant, boyutsuz C katsaysyla f (Re, M , J ) fonksiyonu birletirilerek
k T = C f (Re, M , J )
eklinde yeni bir "pervane ekme katsays" tanmlanmak suretiyle
T = kT n 2 D 4 (11.15a)
eklinde de ifade edilebilir. kT katsays, grld gibi Re, M ve J saylaryla pervanenin

geometrisine bal bir sabit olup deneysel veya teorik yntemlerle tespit edilir.
11.3.2. Moment Katsays:
Pervanenin momentinin de, ekme kuvvetinde olduu gibi pervane geometrisi, dnme hz ve
akkan zelliklerine bal olduu gz nne alnarak yukardakine benzer bir analiz yapld
taktirde moment iin de
M = kM n2 D5 (11.15b)
eklinde bir ifade elde edilir. Buradaki kM katsays da yine Re, M ve J saylaryla pervane
geometrisine bal bir sabittir.
11.4. Pervane verimi, g katsays ve tesirlilik faktr:
Pervanenin aerodinamik benzerlik artlarn ortaya koyan yukardaki boyut analizlerinin

sonunda elde edilen boyutsuz pervane katsaylar yannda pervane verimi, g katsays ve
tesirlilik faktr gibi dier baz boyutsuz katsaylar da pervane analiz ve dizaynnda nemli
kavramlardr.
11.4.1. Pervane Verimi:
Pervane aftna uygulanan moment M olmak zere pervane iin harcanan g
____________________________________________________________________________________________
Ph = 2 n M
eklinde yazlabilir. Buna karlk pervaneden birim zamanda alnan i, yani pervanenin faydal
gc
Pf = T U
olup, buna gre pervanenin verimi
Pf T U
= =
Ph 2 n M
veya T ve M iin boyut analizi ile bulunan bantlar kullanlarak
k T n 2 D 4U 1 kT U 1 kT
= = = J (11.17)
2 nk M n D 2 5
2 k M nD 2 k M
eklinde elde edilir.
11.4.2. G Katsays :
Pervaneyi dndrmek iin gereken g
( )
P = 2 nM = 2 n k M n 2 D 5 = 2 k M n 3 D 5
olmak zere g katsays
P = kP n3 D5
den
P 2 k M n 3 D 5
kP = = k P = 2 k M (11.19)
n3 D5 n3 D5
eklinde tanmlanr. Bu durumda pervane verimi iin de
kT
= J (11.20)
kP
bants elde edilir.
11.4.3. Tesirlilik faktr:
Bilindii gibi mukavemet gereksinimleri nedeni ile bir pervane palas gbekten uca doru farkl
kesitlere sahiptir. Gbek yaknnda dairesel olan kesit nce ovalleir, daha sonra profil eklini
alr. Profil eklinin veter uzunluu pala ucuna doru giderek klr. Pervane kesitlerinin bu
ekilde deimesinin etkisini incelemek iin "tesirlilik faktr" ad verilen boyutsuz bir katsay
tanmlanr.
Dnme hz n devir/s olan D apl bir pervanenin gbek ekseninden r uzaklkta r geniliindeki
bir pala elemann ele alalm (ekil 11.4).
____________________________________________________________________________________________
Pervaneyi evirmek iin pervane aftna uygulanan moment M olsun ve bu momentin r

geniliindeki pala elemanna gelen ksm da M olsun. Moment kolu r olduuna gre pala
elemanna dnme ynnde uygulanan kuvvet M/r byklnde olacaktr ve bu kuvvet pala
elemanna etkiyen srkleme kuvvetine eit olacaktr.
c(r)
A M
D/2 r r r
A
c (r)
U = 2 r n
A - A kesiti
n devir / dak
ekil 11.4 : Pala eleman
Yaplan incelemede, havann pervane dzlemine dik dorultudaki ilerleme hznn ihmal
edilmesi mmkndr. Bu taktirde pala elemanna etkiyen akm hz
U = 2 r n (11.21)
ve srkleme kuvveti de
M 1
= CD (2 r n )2 c(r ) r
r 2
olur. Buradan, pala elemanna etkiyen elemanter moment
M = 2 2 C D n 2 c(r )r 3r
olarak yazlabilir. CD srkleme katsays genel olarak pala boyunca deien bir byklk
olmakla birlikte, bu incelemede bir an iin sabit olduu kabul edilerek son ifade pala kknden
ucuna kadar integre edilirse, pervanenin pala says nB olmak zere pervane aftna uygulanan
toplam moment
u
M = 2 2 C D n 2 n B c(r )r
3
dr (11.22)
kk
olur.
Ancak nceden de belirtildii gibi pervanenin gbee yakn ksmlar mukavemet gereksinimleri
nedeniyle profil kesitli olmayp, bu ksmlarn pervane performansna bir katks olduu
sylenemez. Bu nedenle sonuncu ifadedeki integrali genellikle pervane ekseninden pervane
apnn %10 'u kadar dardan balatlmas uygun olur.
____________________________________________________________________________________________
Dier yandan pervaneyi evirmek iin gerekli g,
Pg = 2 n M (11.23)
olup, M iin bulunan deer kullanlarak
0,5 D
Pg = 4 3 n 3 C D n B c(r )r
3
dr (11.24)
0 ,1 D
bulunur. Bu ifadede geen integral
0 ,5 D
10 5
c(r )r
3
tf = dr (11.25)
D3 0 ,1 D
eklinde "tesirlilik faktr" olarak adlandrlmak suretiyle g ifadesi
5
D 3
Pg = 4 C D n B n t f
3
(11.26)
10
eklinde yazlr.
RNEK PROBLEM:
D=3.4 m apndaki bir pervanenin eitli ilerleme oranlarndaki moment katsaylar ve

verimleri u ekilde verilmitir:
J 1.06 1.19 1.34 1.44

kM 0.0410 0.0400 0.0378 0.0355
0.76 0.80 0.84 0.86
Bu pervanenin 3660 m irtifada ( = 0.693), 1250 dev/dak dnme hznda 750 kW lk bir motor
gcyle ne kadarlk bir ilerleme hz ve ekme kuvveti salayacan hesaplaynz. Pervanenin
verimini ayn artlarda ideal disk teorisi ile hesaplayacanz ideal verimle karlatrnz.
4.256 4.256 4.256

T h 3660
Not: = = = 1 = 1 0.0065 = 0.693
0 T0 T0 288.16
ZM:
1250 (devir / dak )
Pervanenin devir says : n= = 20.83 devir / s
60 ( s / dak )
P 750000
aft gc : P = 2 n M M= = = 5730 N m
2 n 2 20.83
M 5730
Moment katsays : kM= = k M = 0,0342
n D 2 5
(1,2256 0,693) (20,83)2 (3,4 )5
Moment katsaysnn elde edilen bu deerine karlk ilerleme orann basit bir ekstrapolasyonla
bulmak mmkndr.
____________________________________________________________________________________________
J 1,34 0.0378 0.0342

=
1.44 1.34 0.0378 0.0355 J
1,44

0.0036
J = 1.34 + 0.1 1,34
0.0023

J = 1.4965
0,0342 0,0355 0,0378 kM
Yine basit bir ekstrapolasyonla bu ilerleme oranndaki verim bulunabilir.
0.84 1.4965 1.34

=
0.86 0.84 1.4400 1.34
0,86

0.1565
= 0.84 + 0.02 0,84
0.10

J = 0.871
1,34 1,44 1,4965 J
U
lerleme orannn tanmndan J= U = J n D = 1.4965 20.83 3.4 = 106 m / s
nD
T U Pg 750 0.871
Verim tanmndan = T= = = 6 163
Pg U 106
U U + Us
deal disk teorisinde verim = , U =
U 2
Us + U
ekme kuvveti T = U S (U s U ) = S
2 2
(
(U s U ) = S U s2 U 2 )
2T 2 6 163
+ (106 )
2
buradan Us = + U 2 = U s = 113 m / s
S (1.2256 0.693) ( / 4 ) (3.4 )2
106 + 113 106
U= = 109.5 = = 0.968 = %96.8
2 109.5
%84.3
Buna gre pervanenin gerek verim /ideal verim oran = = % 87
%96.8
RNEK PROBLEM:
Tek motorlu bir uan motor gcnn devir says ile deiimi u ekilde verilmektedir.
devir/dak 1800 1900 2000 2100

PM (kW) 1072 1113 1156 1189
____________________________________________________________________________________________
Uan 3.05 m apndaki pervanesinin eitli ilerleme oranlarndaki katsaylar ise
J 0.040 0.42 0.44 0.46 0.48 0.50

kT 0.118 0.115 0.112 0.109 0.106 0.103
kM 0.0157 0.0154 0.0150 0.0145 0.0139 0.0132
eklinde verilmektedir. Pervane motor aftna dorudan baldr. Deniz seviyesindeki ilk
trman srasnda, 45 m/sn uu hznda pervanenin ekme kuvvetini ve verimini bulunuz.
ZM:
Pervane iin gerekli moment (M) ve g (P) iin ve ayrca ilerleme oran iin srasyla
M =k M n 2 D 5 = 1.2256 (3.05 ) k M n 2 = 323.5 k M n 2

5
Pg = 2 n M = 2032.6 k M n 3
U 45 14.75
J= = =
n D n 3.05 n
bantlar yazlabilir. Buna gre eitli devir saylarnda motordan alnan gce karlk, ayn
devir saylarnda pervanenin ilerleme oran, gerekli moment ve gc iin u deerler elde edilir.
n (d/dak) 1800 1900 2000 2100
P - motor (kW) 1072 1113 1156 1189
n (d/s) = n (d/dak) / 60 30 31.67 33.33 35
J 0.492 0.466 0.443 0.421
kM 0.01352 0.01432 0.01495 0.01536
M (Nm) 3945 4646 5373 6087
Pg(kW) 744 925 1125 1339
Motor gc ile pervane iin gerekli gcn devir says ile deiimleri karlatrldnda devir
saysnn 2000 ile 2100 arasndaki bir deerde bu iki gcn birbirine eit olduu grlmektedir.
Bu devir says basit bir interpolasyonla bulunabilir.
n 2000 1156 1125 31 1 339

= = Pg
n 2100 1189 1339 150 P
1 189
Pm
n = 2038 d / dak = 34 d / s 1 156
1 125
Bu devir saysnda pervanenin ilerleme oran
14 ,75 14 ,75
J = = = 0 , 434 2 000 n 2 100
n 34
____________________________________________________________________________________________
Bu ilerleme orannda pervanenin ekme

katsays interpolasyonla,
kT 0,115
kT
k T 0.112 0.44 0.434
=
0.115 0.112 0.44 0.420
0,112

0.006
k T = 0.112 + 0.003 k T = 0.1129
0.02
0,42 0,434 0,44 J
ve moment katsays
kM 0,0154
k M 0.0150 0.44 0.434 kM
=
0.0154 0.0150 0.44 0.420
0,0150
0.006
kM = 0.015 + 0.0004 k M = 0.01512
0.02
0,42 0,434 0,44 J
Buna gre pervanenin ekme kuvveti ve verimi
T = k T n 2 D 4 = 0.1129 1.2256 (34 ) (3.05 ) = 13842 N

2 4
1 kT 1 0.1129
= J= 0.434 = 0.516 = % 51,6
2 k M 2 0.01512
Pervanenin faydal gc
Pf = TU = 13842 45 = 623 kW
olup, 2038 dev/dak dnme hznda motorun verdii g, interpolasyonla
PM 1156 2100 2030 62

= =
1189 1156 2100 2000 100 PM 1 183
PM

62
PM = 1156 + 33 PM = 1176.5 kW 1 156
100
ve buna gre verim

2 000 2 038 2 100 d/dak
623
= = 0.53 = % 53
1176.5
olmaktadr. Bu sonu verim iin daha nce bulunan deere ok yakn olup, o deeri
dorulamaktadr.
____________________________________________________________________________________________
11.5. Pala Eleman Teorisi:
Froude momentum teorisi her ne kadar bir pervanenin performans ile ilgili genel bilgi veriyor
olsa da akm alannn sk sk, daha detayl incelenmesi, palann ekli, kesit profili gibi baz
detaylarn performans zerindeki etkisinin aratrlmas gerekmektedir. Bu aratrmalar pala
eleman teorisi yardmyla yapmak mmkndr. Ancak teoriye girmeden nce pervanenin
detaylar ile ilgili yeni baz parametrelerin ve akmn fiziksel yapsnn tantlmas yararl
olacaktr.
11.5.1. Pervanenin Hatvesi:
Vida ile benzetme yaplarak bir pervanenin bir devirdeki ilerlemesine "pervane hatvesi" ad
verilir. Ancak, pervanede vidadan farkl baz durumlar sz konusudur. rnein uak henz
ilerlemiyorken pervanenin dnd farz edilirse, devir bana ilerleme miktar ve dolaysyla
hatve sfrdr. Aksine, pervane durmu vaziyette uak szlmekte iken bu defa devir bana
ilerleme miktar ve dolays ile hatve sonsuzdur. Buna gre vidadan hareketle yaplan hatve
tanm pervanenin eitli artlardaki zel durumlarn tam olarak ifade edebilen bir tanm
olmaktan uzaktr. Nitekim bu zorluu gidermek iin pervane hatvesi iin daha anlaml iki tanm
yaplr.
Geometrik Hatve:
Pervanenin ekseninden r uzaklktaki bir kesitin sfr tama hatt ile pervane dnme dzlemi
arasndaki a olmak zere
h = 2 r tan (11.27)
lerleme yn u
Dnme yn
Sfr tama hatt
U
U U kk
r1
r2
r3 Pervane dzlemi
ekil 11.5: Geometrik hatve
bykl bu kesitin "geometrik hatvesi" olarak tanmlanr. Genellikle geometrik hatve

pervane palas boyunca deiir. Bu nedenle pervane ekseninden yarapn %70 i kadar
uzaklktaki kesitin geometrik hatvesi pervanenin "ortalama geometrik hatvesi" olarak
isimlendirilir. Geometrik hatve sadece palalarn geometrisine bal bir byklk olup uu
artlarndan bamszdr.
____________________________________________________________________________________________
Pervanenin ilerleme hznn sabit olmasna karn, kk ksmndaki bir noktann izgisel hznn,
u ksmndaki bir noktannkine kyasla kk olmas nedeniyle pervaneye etkiyen bileke akm
hz dorultusu pala boyunca deiir. Pala akl boyunca eitli kesitlerdeki hcum asnn bu
ekilde deimesini nlemek iin genellikle pervane palalar burulur. Kk kesitinde geometrik
hatve bykken uca doru gittike azalr.
Deneysel Ortalama Hatve:
Pervanenin net ekme kuvvetinin sfr olmas halinde devir bana ilerleme miktarna
"pervanenin deneysel ortalama hatvesi" ad verilir. Bu parametre, imal edilmi bir pervanenin
karakteristiklerinin deneysel lmeleri iin olduka uygun bir parametredir.
11.5.2. Geometrik hatvenin pervane performans zerine etkisi:
Pala saylar ve genel yaplar birbirine benzeyen, yalnz ekil 11.6 'da grld gibi birinin
geometrik hatvesi kk, dierininki byk olmak zere iki pervaneyi gz nne alalm. Her iki
pervane de ayn n devir saysyla dnmekte olsun.
L
R
T L
R
T

M/r

UR M/r UR D
U D U
U=2rn U=2rn
a) lerleme hz yok ( U =0 )
U UR U UR

U=2rn U=2rn
a) lerleme hz byk
ekil 11.6: Geometrik hatvenin pervane performans zerindeki etkisi
Uan ilerleme hznn sfr olduu hali gz nne alalm. Bu halde pervane ekseninden r
uzaklktaki bir pala elemanna etkiyen bileke akm hz, pervanenin dnmesiyle ilgili izgisel hz
2b ile pervanenin harekete geirdii havann pervane dzlemine dik dorultudaki hznn
bilekesinden ibarettir. Bu durumda hatvesi kk olan pervane makul snrlar ierisindeki bir
hcum asnda almakta iken, byk hatveli pervane muhtemelen pert d vites artlarnda
almaktadr. Bunun sonucu olarak kk hatveli pervanenin tama kuvveti byk, srkleme
____________________________________________________________________________________________
kuvveti kk veya dier bir bak asyla ekme kuvveti byk, fakat pervaneyi evirmek iin
gerekli moment kktr. Buna karlk, hatvesi byk olan pervanenin ekme kuvveti kk,
momenti ise byktr.
Pervanenin ilerleme hznn, yani dier bir deyile uan uu hznn byk olmas halinde
tamamiyle aksi bir durum sz konusu olur. Bu defa byk hatveli pervane makul snrlar
ierisindeki bir hcum asnda etkin olarak almakta iken kk hatveli pervane muhtemelen
ileri doru ekme yerine geriye doru bir ekme kuvveti vermektedir.
Bu incelemeden sonu olarak, dk uu hzlarnda elverili olan bir pervanenin yksek

hzdaki uularda uygun olmayabileceini syleyebiliriz. Nitekim bu husus, havacln ilk
gelime yllarnda performans kstlayc nemli bir faktr olmutur.
Gemite bu alanda nemli bir gelime Kk hatve

ift hatveli pervanelerle salanmtr.
Bu tr pervanelerde, pervane
gbeinde zel bir sistem araclyla
palalar dndrlerek iki ayr konumda
bulundurulabilmektedir. Bylece kk
Byk hatve
ilerleme hzlarnda kk hatvede
tutulan pervane, uu hznn byk
olduu hallerde byk hatve
konumuna getirilebilmektedir. ekil
11.7 'de kk ve byk iki hatve
halinde pervane veriminin ilerleme
oran ile deiimini belirten tipik bir J
rnek grlmektedir.
ekil 11.7: Pervane verimi zerinde kk ve byk hatvenin
Havaclkta nemli bir ilerleme de "sabit etkisi
hzl" diye adlandrlan pervanelerin
gelitirilmesiyle salanmtr. Bu
pervanelerde palalar yine gbek Kk hatve
ierisindeki bir mekanizma araclyla Byk hatve
dndrlerek pala hatvesi srekli
olarak deitirilebilmektedir. Sz
edilen mekanizma ile ayn zamanda
motor hz da en verimli deerde sabit
kalacak ekilde bir ayarlama
yaplabilmektedir.
ekil 11.8 'de bir pervanenin deiik

hatvelerdeki verimlerinin ilerleme oran
ile deiimleri iin tipik bir rnek
J
grlmektedir.
ekil 11.8: Pervane verimi zerinde hatve ve ilerleme orannn
etkileri
____________________________________________________________________________________________
11.5.3. Pervane etrafndaki akm alan: lerleme yn
Bir pervanenin herbir palasn boyutlu

bir kanat gibi dnmek mmkndr.
Yalnz bu kanat kk ksm etrafnda bir l = U
dnme hareketi yaparken srt ksm
ynnde de bir ilerleme hareketi
yapmaktadr. Bu hareketler etkisi altnda
pervane palas zerinde genellikle
pervanenin ilerleme ynnde bir tama
kuvveti olumakta, ancak u etkisi Dnme yn
nedeniyle, boyutlu kanatta olduu gibi,
pala ucunda sfr olan tama pala boyunca
bir deiim gstermektedir (ekil 11.9).
Bunun sonucu palann firar kenarnda
kama girdaplar olumakta, ve bu ekil 11.9: Pervane palas boyunca yk dalm
girdaplar palann izinde birbiri zerine
yuvarlanarak bir u girdab
oluturmaktadr.
boyutlu bir kanadn izinde ayn tarzda

oluan kama girdaplar kanadn gerisinde,
kanadn hareket dzlemi ierisinde kalacak
ekilde yaylyorken bir pervanenin izinde
pervanenin dnme ve ilerleme
hareketlerinin ortak etkisi nedeniyle helisel
yrngeler boyunca yaylmaktadr (ekil
11.10).
Buna gre bir pervane etrafndaki akm

alann, pervane palalar yerine, boyutlu
kanatta olduu gibi, bal girdaplar alarak
ve buna yukarda izah edilen kama
girdaplar sistemini ilave ederek
modellemek mmkndr. ekil 11.10: Pervane
etrafndaki girdap sistemi
Bir palann yakn izi incelenirse kama
girdaplarnn pala gerisinde palann dnme
dzlemi iinde kalacak ekilde deil de Dnme yn
yukarda belirtildii gibi pervane gerisine
doru helisel yrngeler boyunca yayld
grlr.
Bu girdap izgilerinin palann civarndaki

akm alan zerindeki etkisini daha iyi
grebilmek iin dnme dzlemi iindeki ve pervane
dzlemindeki
ilerleme dorultusundaki iki bileene bileen
ayrmak yararl olur (ekil 11.11).
rw
Dnme dzlemi ierisinde kalan bileen
girdap izgileri boyutlu kanattakine
benzer tarzda pala civarnda palann karn U
dorultusunda, yani dier bir deyile
pervanenin ilerleme ynne zt ynde hzlar kama ilerleme dorultusundaki
indklerler. Ite bu indklenen hzlar girdab bileen
Froude momentum teorisinde disk
dzleminde akm hznda grlen artmn ta ekil 11.11: Girdap izgilerinin bileenleri
____________________________________________________________________________________________
kendisidir.
boyutlu kanatta kanat akl arttka indklenmi hzn azald bilinmektedir. Dier
taraftan, Froude teorisine gre diski geen akm ne kadar ok hzlanrsa, ideal verim o kadar
artacaktr. Nitekim Froude teorisinin bir sonucu olarak ideal verimin pervane alan ve izdeki
hza olan bamllklar belirtilerek izdeki hz arttrmak yerine pervane apn arttrmann ideal
verimi olumlu ynde etkileyecei ifade edilmitir.
Pervanenin ilerleme dorultusundaki girdap izgisi bileenleri ise

palalarn dnme ynnde hzlar indklerler. Yani hava akm pervanenin
dnmesi ynnde komple bir dnme hareketi kazanr.
Bunun dnda, pervane palalarn temsilen alnan bal girdaplar palann

srt tarafnda dnme ynne zt ynde, karn ksmnda ise dnme
ynnde hzlar indklerler.
imdi bir pervanenin dnme dzlemiyle buna paralel, hemen nndeki "giren akm dzlemini"
ve hemen gerisindeki "kan akm dzlemini" gznne alalm (ekil 11.12).
Giren akm dzleminde, pala nndeki bal girdaplarn indkledikleri hzlarla, ilerleme
dorultusundaki kama girdab izgisi bileenlerinin indkledikleri hzlar birbirini yok edici
yndedir. Dolaysyla giren akm dzleminde bir dnme olmadn kabul edebiliriz.
U
Giren akm dzlemi
Pervane dzlemi
U U
kan akm dzlemi
ekil 11.12: Akmn pervane ekseni dorultusunda indklenmesi
kan akm dzleminde gerek bal girdaplarn ve gerekse ilerleme dorultusundaki kama
girdab bileenlerinin indkledikleri hzlar ayn ynde ve ayn mertebelerdedir. kan akm
dzlemindeki indklenmi hz iin 2b yazlabilir.
Pervane dzleminde ise bal girdaplar hz indklemediklerinden akmdaki dnme sadece

ilerleme dorultusundaki kama girdaplarndan kaynaklanr. Pervanenin dnme dzleminde
indklenen bu asal hz, , pervanenin asal dnme hz 'nn bir kesiri olarak
= b
eklinde ifade edilebilir.
Pervane dzlemindeki kama girdab bileenleri, daha nce de belirtildii gibi pervanenin
ilerleme ynne zt ynde hz indklerler. Bu hz pervanenin ilerleme hz U_'un bir kesri
olarak
u = a U
eklinde ifade etmek mmkndr.
____________________________________________________________________________________________
11.5.4. Pala elemannn performans:
Bir pervanenin palalarnn pervane ekseninden r uzaklkta r geniliindeki elemanlarndan

birini gznne alalm (ekil 11.13). Pervanenin asal hz olmak zere bu elemann hz
r[m/s] dr. Yukarda izah edildii gibi pervane dzlemini geen akmn kendisi de girdap
sisteminin etkisiyle pervanenin dnme ynnde rb hzyla dnmektedir. Buna gre alnan
pala elemanna pervane dzlemi iinde etkiyen bileke hz,
r (1 b )
byklndedir. Pervanenin dnme dzlemini geen akmn hz ise pervanenin ilerleme hz

U, girdap sisteminin indkledii hz da aU_olmak zere
U (1 + a )
eklinde belirtilebilir. Pala elemanna etkiyen toplam hz ise bu iki hzn bilekesi olan UR 'dir.
L Sfr tama hatt

dr R T

r

M /r U
UR
D/2 D
r
r (1-
Pervane dzlemi
D/2
ekil 11.13: Pala elemanna etkiyen kuvvetler
Pala eleman bu bileke UR hz dorultusunda bir tama kuvvetine maruz kalacaktr. UR hznn
dorultusu, boyutlu btn etkiler katldktan sonra belirlendii iin tama ve srkleme
kuvvetleri, seilen pala eleman kesitinin hcum asndaki iki-boyutlu CD ve CL katsaylar ile
orantldr.
Tama ve srkleme kuvvetlerinin bilekesi, ilerleme ynnde ekme kuvveti T ve buna dik
dorultuda moment kuvveti M / r olmak zere iki bileene ayrlabilir.
Bu durumda UR hznn dnme dzlemiyle yapt a ve bileke kuvvetin tama kuvveti

dorultusuyla yapt a olmak zere u bantlar yazmak mmkndr.
D C D
tan = =
L C L
U (1 + a ) r (1 b ) U 1 b
UR = = = tan
sin cos r 1 + a
T = R cos ( + )
____________________________________________________________________________________________
M
= R cos ( + )
r
Pala elemanndan kazanlan faydal g ve bu eleman dndrmek iin harcanan g srasyla
Pf = U T , Pg = M
olmak zere pala elemannn verimi iin
U T U R cos ( + )
= =
M r R sin ( + )
veya
U 1 b
= tan
r 1 + a
kullanlarak
1b tan
=
1 + a tan ( + )
elde edilir.
Pervanenin pala says nB ise, r geniliindeki pala elemanlarna etkiyen toplam tama ve
srkleme kuvvetleri, CD ve CL iki-boyutlu kesit karakteristikleri ve c de veter uzunluu olmak
zere
L = C LU R2 n B cr
D = C DU R2 n B cr
eklinde yazlabilir. Buradan
T = L cos D sin = n B crU R2 (C L cos C D sin )
T C
= n B cU R2 C L cos D sin = n B cU R2 C L (cos tan sin )
r CL
T cos cos sin sin n B c 2 cos( + )

= n B cU R2 C L = U RCL
r Cos 2 cos
ve
M
= L sin + D cos = n B crU R2 (C L sin C D cos )
r
M n B cr sin n cr sin ( + )
= U R2 C L sin + cos = B U R2 C L
r 2 cos 2 cos
elde edilir.
____________________________________________________________________________________________
Orta byklkteki hcum alar iin tan kk olup, 0.02 mertebesindedir. Dolaysyla
L/D 50 mertebesinde ve cos 1 mertebesindedir. Ayrca pervane dnme dzleminde pala
elemanlarnn kaplad planform alannn disk alanna oran
n B c r n c
= = B
2 r r 2 r
eklinde "pervanenin katl-skl" olarak isimlendirilir. Buna gre
T
r U R2 C L cos ( + )
r
M
= r 2 U R2 C L sin ( + )
r
yazlabilir. Bu son ifadeler ekme kuvveti ile moment kuvvetinin pala boyunca deiimini
gstermektedir.
Pala elemann lokal verimi
Pf U T r U T / r
= = =
Pg 2 n M r 2 n M / r
ifadelerinde T / r ve M / r iin bulunan son bantlar kullanlarak
U cos( + )
=
2 r n sin ( + )
eklinde elde edilir. U
Dier taraftan pala elemanlarna etkiyen toplam r dr

T ekme kuvveti pervane dnme dzleminin r
geniliindeki eritinden geen havann
momentumundaki arta eittir.
T = m& V
Burada
U = (U s + U ) / 2 = U (1 + a ) U s = U (1 + 2 a )
V = U s U = 2aU
m& = U (2 r r ) = U (1 + a ) (2 r r )
olup,
T
T = 4 r U 2 r a(1 + a ) veya = 4 r U 2 a(1 + a )
r
bulunur.
____________________________________________________________________________________________
Benzeri ekilde pala elemanlarna etkiyen toplam M momenti ayn r genilikteki eritten
geen havann asal momentumundaki arta eittir.
( )
M = m& r 2
Burada
= 2b
m& = U (1 + a ) (2 r r )
olup,
M
M = 4 r 3 r U b(1 + a ) = 4 r 3 U b(1 + a )
r
yazlabilir. T / r ve M / r iin bulunan bu son ifadeler daha nce bulunan ifadelerle

karlatrlarak
4 r U 2 a(1 + a ) = r U R2 C L cos( + )
4 r 3 U b(1 + a ) = r 2 U R2 C L sin ( + )
ve ayrca UR yerine
U (1 + a ) r (1 b )
UR = =
sin cos
yazlarak
a cos ( + )
= CL
1+ a 4 sin 2
b sin ( + )
= CL
1b 2 sin 2
elde edilir.
Bir pervanenin pala geometrisi ve kesit karakteristikleriyle ilerleme ve dnme hzlar ve

havann younluu verildii taktirde, yukarda karlan bantlar yardmyla pervanenin ekme
ve moment gradyantlarnn, pala boyunca deiimini ve bunlar yardmyla da pervaneye
etkiyen toplam ekme ve momenti hesaplamak mmkndr. Bu hesaplar pervane dizaynnn
ilk admlarn tekil eder. Hesaplanan ekme moment ve gradyantlar kullanlarak pervanenin
yk altndaki burulma ve eilmesi hesaplanr. Buradan pala boyunca yeni alar elde edilir.
Ve bu hesaplar yaknsama elde edilinceye kadar iteratif olarak devam ettirilir.
Pervane analiz ve dizaynnda nemli bir dier nokta da sktrlabilme etkileridir. Pervanenin
pala ularna doru izgisel hzlar bydnden Mach saylar da sktrlabilme etkileri ortaya
kacak kadar byyebilir. Sktrlabilmenin etkisi kendini, kesit profilinin tama erisi
eiminde bir art olarak gsterir. Bileke akm Mach saysnn 0.6-0.7 'nin altnda olmas
halinde sktrlabilme etkileri Prandtl-Glauert forml yardmyla dzeltilebilir. yle ki,
sktrlamaz akmdaki tama erisi eimi a0 olmak zere herhangi bir Mach saysndaki tama
erisi eimi a0'dan
____________________________________________________________________________________________
a0
aM =
1 M 2
eklinde hesaplanabilir.
Pervanenin zellikle u ksmlarnda, herhangi bir kesitine etkiyen bileke akm Mach saysnn
daha byk olmas halinde bu kesitin bir ksmnda lokal Mach says ses hzna eriebilir ve
hatta geebilir. Bu durumda bu blgelerde ok oluumu nedeniyle snr tabaka ayrlmalar
meydana gelerek titreimlere neden olabilir.
RNEK PROBLEM:
3.5 m apndaki 4 palal bir pervanenin ekseninden 1.25 m uzaktaki pala elemannn veter
uzunluu 250 mm ve geometrik hatvesi 4.4 m dir. Pala kesitinin sktrlamaz akmdaki iki-
boyutlu tama erisi eimi 0.1 deg-1 'dir. Kesit profilinin finesi yaklak olarak sabit ve 50
olarak alnabilir. Buna gre 4600 m irtifada (=0.627 t=-14.9), 67 m/s uu hznda (T.A.S.)
ve pervanenin 1500 d/dak dnme hznda bu pala elemannn ekme kuvveti ve moment
gradyantlarn ve lokal verimini hesaplaynz.
ZM:
nB c 4 0 ,25
Pala elemannn katlk oran : = = = 0 ,1273
2 r 2 1,25
1500 d / dak
Pervanenin dnme hz : n= = 25 d / sn
60 sn
CD 1 1
Tama/Srkleme oran as : tan = = = = 0 ,02 = 1,15 0 ,02 rad
CL E 50
Lokal geometrik hatve : h = 2 r tan
4,4
Lokal konum as : tan = = 0 ,56 = 29,3 0,51 rad
2 1,25
Pervanenin asal hz : = 2 n
Bileke hzla pervane dzlemi arasndaki a
sin U (1 + a ) U (1 + a )
tan = = =
cos r (1 b ) 2 r n (1 b )
67 1+ a
=
2 1,25 25 1 b
1+ a
= 0.3412
1b
U ses = RT = 1,4 287 ,26 (273,16 14,9 )

Ses hz :
= 322,3 m / s
a ve b iin ilk deerler olarak a = 0 , 1 ; b = 0 , 02 alalm. Buna gre iterasyon yaplarak
____________________________________________________________________________________________
a 0.1 0.334 0.089 0.262
b 0.02 0.0374 0.0189 0.0383
tan = 0,3412
(1 + a ) 0.383 0.473 0.379 0.481
(1 b )
20.96 25.30 20.75 25.67
= () 8.34 4.00 8.55 3.63
U (1 + a )
UR = (m / sn ) 206.07 209.07 206.01 209.51
sin
M = U / U ses 0.639 0.649 0.639 0.650
1M2 0.769 0.761 0.769 0.760
dC L (dC L / d )0 0.130 0.131 0.130 0.132

=
d M 1M2
dC L 1,085 0,525 1,112 0,478

CL =
d M
+ 22,11 26,45 21,89 26,82
a cos ( + ) 0.25 0.082 0.262 0.072

= CL
1+a 4 sin 2
a 0.334 0.089 0.354 0.078
b sin ( + ) 0.0389 0.019 0.0398 0.0176

= CL
1b 2 sin 2
b 0.0374 0.0189 0.0383 0.0172
Grld gibi iterasyon bu ekilde yaknsamamaktadr. Ancak her iterasyon sonucunda elde
edilen a ve b deerlerini bir sonraki iterasyon admna dorudan sokmak yerine, her iterasyon
admnda iterasyona girerken alnan a ve b deerleri ile iterasyon sonucunda elde edilen a ve b
deerlerinin aritmetik ortalamasn alarak bir sonraki iterasyonda bu ortalama deerleri
____________________________________________________________________________________________
kullanmak daha uygun olur. Buna gre herhangi bir i 'inci iterasyon admna girerken alnacak
a ve b deerleri
a i 1 + a i 1 bi 1 + bi 1
ai = , bi =
2 2
olacaktr. Burada ai 1 , bi 1 iterasyon sonu deerleridir. Buna gre iterasyon yaplrsa
i
ai bi ai bi
1 0.1 0.02 0.334 0.0374

2 0.217 0.0287 0.178 0.0283
3 0.197 0.0285 0.196 0.0297
4 0.197 0.0291 0.196 0.0297
5 0.196 0.0294 0.196 0.0297
6 0.196 0.0296 0.196 0.0297
7 0.196 0.0296 0.196 0.0297
8 0.196 0.0297 0.196 0.0297
a ve b 'nin bulunan bu deerlerine karlk
= 22,81 , C L = 0,846 , = 6 ,49 , + = 23,96 , U R = 207 m / sn , M = 0,641
ve bu deerler kullanlarak da
T
= rU R2 C L cos ( + ) = 1,25 0,1273 (1,2256 0,627 ) (207 ) 0,846Cos (23,96)
2
T
= 12726 N / m
r
M
= r 2 U R2 C L sin ( + ) = (1,25 ) 0,1273 (1,2256 0 ,627 ) (207 ) 0,846 Sin (23,96)
2 2
M
= 7069 N
r
veya herbir pala bana
T
= 3182 N / pala
r
ve palann lokal verimi iin de
____________________________________________________________________________________________
U cos ( + ) 67 cos (23,96)

= = = %76 ,8
2 n r sin ( + ) 2 25 1,25 sin (23,96)
bulunur.
____________________________________________________________________________________________
PROBLEMLER :
1- palal bir pervane deniz seviyesinde 110 m/sn uu hznda 1560 d/dak. dn hzyla
altrlmaktadr. 1.25 m. yarapndaki pala elemannn lokal verimi % 87 ve kesit profilinin
finesi 57.3 'dr. Rotasyonel etkileimi ihmal ederek pala eleman zerindeki ekme kuvveti
gradyantn hesabediniz.
2- Izafi younluun =0.725 olduu bir irtifada 90 m/sn (T.A.S.) hzla umakta olan bir
uan 1200 d/dak. hzla dnen 3 palal pervanesinin 1.5 m. yarapndaki ekme ve moment
gradyantlar, srasyla 300 N/m ve 1800 Nm/m 'dir. Pala as 28 olduuna gre bu pala
elemannn hcum asn (sfr tama hattna nazaran) bulunuz. Sktrlabilme etkilerini ihmal
ediniz.
____________________________________________________________________________________________

08a Civata

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

08a Civata

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BLM 11

11.2. Froude disk teorisi ile pervanenin incelenmesi

11.3. Pervane Katsaylar :

11.3.1. ekme katsaysnn boyut analizi ile bulunmas:

11.3.2. Moment Katsays:

11.4. Pervane verimi, g katsays ve tesirlilik faktr

11.4.1. Pervane verimi

11.4.3. Tesirlilik faktr

11.5. Pala eleman teorisi

11.5.1. Pervanenin hatvesi

11.5.2. Geometrik hatvenin pervane performans zerine etkisi

11.5.3. Pervane etrafndaki akm alan

11.5.4. Pala elemannn performans

trbo-jet sistemi Pervane sistemi Trbo-fan sistemi

ekil 11.1 : Uaklarda g sistemleri

ekil 11.2 :Pervane geometrisi ve kesit profili

11.2. Froude disk teorisi ile pervanenin incelenmesi:

ekil 11.3 : Tayc disk

eklinde uygulanarak bu iki bantdan,

veya (11.2) bants kullanlarak

yazlabilir. Bu durumda (11.4) ve (11.5) bantlar eitlenerek

Diskin ideal verimi :

dur. Buna gre diskin ideal verimini

veya (11.6) bants yardmyla

Gerekte pervaneler byk miktarda havay harekete geirirler ve bu yzden verimleri

Pervaneden salanan faydal g Pf = T U = 4 000 120 = 480 000 W

Pervanenin ekme kuvveti T=

Birinci pervanenin ekme kuvveti

kinci pervanenin ekme kuvveti ilk pervaneye eit olup

yazlabilir. Bu ifade bir nceki eitlikte kullanlarak

yazlabilir. Pervane sisteminin uu hz U_olduuna gre arkadaki pervaneden salanan

Bylece ikinci pervanenin verimi

lk pervanenin veriminden bu pervane iin harcanan g

kinci pervanenin veriminden bu pervane iin harcanan g

Pervaneler iin harcanan toplam g

Pervanelerden elde edilen toplam faydal g

Buna gre pervane sisteminin toplam ideal verimi

11.3. Pervane Katsaylar :

11.3.1. ekme katsaysnn boyut analizi ile bulunmas:

veya C boyutsuz bir sabit olmak zere

yazlabilir. Buradan, herbir bykln deeri kullanlarak

[MLT ] = [L] [T ] [ML ] [L T ] [ML

elde edilir. Alt bilinmeyen ieren bu denklemden a, b ve c parametreleri dier parametreler

ekildii taktirde pervane ekmesi iin yazlan (11.13) bants

n pervanenin asal hzyla ilgili bir byklk ve D de pervane ap olup n.D

eklinde pala ucu iin yazlm Reynolds saysndan ibarettir.

eklinde pala ucundaki Mach saysn belirtmektedir.

U U uan ve dolaysyla pervanenin ilerleme hz, n.D ise pala ucunun

Buna gre pervanenin ekme kuvveti

eklinde yeni bir "pervane ekme katsays" tanmlanmak suretiyle

eklinde de ifade edilebilir. kT katsays, grld gibi Re, M ve J saylaryla pervanenin

11.3.2. Moment Katsays:

11.4. Pervane verimi, g katsays ve tesirlilik faktr:

Pervanenin aerodinamik benzerlik artlarn ortaya koyan yukardaki boyut analizlerinin

11.4.1. Pervane Verimi:

Pervane aftna uygulanan moment M olmak zere pervane iin harcanan g

olup, buna gre pervanenin verimi

veya T ve M iin boyut analizi ile bulunan bantlar kullanlarak

eklinde elde edilir.

Pervaneyi dndrmek iin gereken g

olmak zere g katsays

eklinde tanmlanr. Bu durumda pervane verimi iin de

bants elde edilir.