Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.

Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

YAHUDLK, HIRSTYANLIK VE SLAM GELENEKLERNDE AHLAKI:

KARILATIRMALI BR ANALZ

BUSINESS ETHICS IN JUDAISM, CHRISTIANITY AND ISLAM TRADITIONS:

COMPARISON ANALYZE

r. Gr. Ali BRK1

Yrd. Do. Dr. Erkan KAVAS2

ZET
Bu almada, Yahudi, Hristiyan ve slam geleneklerinin i ahlakn belirleyen kriterler tespit edilerek ahlaki
normlar asndan aralarndaki temel farkllklar ortaya konulmaya allmaktadr. almada, kltrel
deerlerin i hayatnda belirleyici bir role sahip olduu varsaymndan hareketle tarihsel adan nemli kabul
edilen farkl dini gelenein i hayatnn ahlaki adan etkisi incelenmektedir. Bu dorultuda almada, temel
kutsal kitaplar ve ikincil kaynaklar veri alnarak yaplan literatr taramasnda, bu metinlerde geen hadiselerin
sembolik olarak anlamlar rettikleri/gsterdikleri ahlaki deerler balamnda analiz edilerek ve nemli dini
temellerin ortaya karm olduu ahlak yaplar bu yntemle karlatrmal olarak incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ahlak, Ahlak, Yahudilik, Hristiyanlk, slam.

ABSTRACT
This study aims to exhibit fundamental differences in terms of moral norms through evaluating criteria of
Jewish, Christian and Islamic traditions that determine work ethics. In the study, the impact of historically
important three religious tradition on ethics of business life is examined with reference to the assumption that
cultural values have a decisive role in business life. In this direction, literature on the basis of main scriptures and
secondary sources is reviewed and events in these sources are analyzed within the context of the idea that those
events symbolically produce/show moral values and then moral structures constituted by important religious
foundations are studied in a comparative way.
Key Words: Morality, Judaism, Christianity, Islam, Business Ethics.

GR
Gnmzde toplumlarn karlat birok sosyal sorunun kayna; ekonomik alanda politika sahasnda, kltrel
ve sosyal hayattaki gelimeler esnasnda etik kurallarn gzard edilmesidir. Modern dnya bir taraftan birok
ynyle belli ahlk anlaylarnn varln gerektirmekte bir taraftan da bu anlaylar ciddiye almann
zeminlerini ykmaktadr. nk toplumsal deiimin etkisiyle nceleri kabul grm baz ahlki deerler imdi
sorgulanmaktadr. Ancak toplum, deiimin getirdii yeni oluumlarn etkisiyle rasyonel bir ahlk anlayn
talep etmektedir.Toplumda genel kabul grm ahlki ilkelerin i hayatna yansmas sonucu ortaya kan i
ahlk kavram, i evrelerinde davranlara ekil veren ahlaki prensip ve standartlardan oluur. ahlak
sahasnda ortaya konan almalarn genelde belli birtakm durumlar iin doru ve yanl olgusunun nasl olmas
ynndeki etik prensipler ve kurallar barndrmaktadr. Belli artlar altnda iletmelerde ortaya konan tutum ve

1
Adnan Menderes niversitesi, Ata Meslek Yksekokulu, Ynetim ve Organizasyon Blm, bork.ali80@gmail.com
2
Sleyman Demirel niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Sosyal Hizmetler Blm, erkankavas20@gmail.com
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

tavrlarn ahlaka uygun olup olmamasna baklrken hem kiisel hem de toplumsal ahlaka uygun olup
olmamasna baklr. Ve deerlendirme bu ynde gerekletirilir.Bu almada esas maksat iletme ynetimi ile
alma ahlak olgusuna yaklamlarn, alma ahlakna ynelik ilgi ve tutumlarn incelemektir.
almada ncelikle ahlk kavram aklanmaya allmtr. Ahlk kavramnn daha ak bir ekilde
anlalabilmesi iin temel yaklamlar ierisinde teleolojik (gayeci) yaklam olan egoizm Vefaydaclk teorileri
ile deontolojik yaklam olan haklar ve adalet teorilerine deinilmektedir. ahlknn yerlemesinde nemli bir
yer tekil eden yneticilerin karar almada yaadklar ahlki ikilemlerden, iletmenin alanlar ve paydalar ile
ilikilerindeki sorumluluklarndan bahsedilmektedir. Sadece yneticilerin deil ayn zamanda alanlarn da
iletme ierisindeki ahlki sorumluluklar anlatlmaktadr. letmelerde i ahlknn yerlemesini salamada etkili
olan rgt kltr, i ahlk politikalar ve i ahlknn nasl kurumsallatrlaca ile birlikte alan
memnuniyeti kavramlarndan bahsedilmektedir.

1. AHLAK VE AHLAKI KAVRAMLARINA GENEL BAKI

1.1. Ahlak Kavram
Ahlak toplumlarda kiilerin bilinli olarak iyi diye nitelendirdikleri ve uymak ile ykml bulunduklar davran
biimleri ve kurallardr. Bu aklamadan da anlalaca gibi ahlak, bir toplumu oluturmaktan, bir btne, bir
snfa, bir kesime bal olmaktan dolay ortaya kan ve insanlarn eylemlerini bulunduklar bu ortamlara gre
dzenlemelerini salayan kurallar btndr.Ahlak kelimesinin kkeni Arapa hulk, Yunanca ethos ve
Latince de ise mos szcklerine dayanmaktadr.Arapadahulk szc huy, miza manalarndadr. Ahlak
kelimesine ngilizcede karlk olarak kullanlan ethics szcnn kk yukarda da ifade edilen ethos
szcne dayanmaktadr. Bunu yan sra ahlak szcn karlamada ngilizcede morality kelimeside
kullanlr. Bu kelimenin kkeni de Latinceden gelen mos kelimesine dayanmaktadr. (Aydn, 2002,s. 4-
5).TDK tarafndan hazrlanan Felsefe Terimleri Szl ahlak kavramn; belirli bir sre ierisinde belirli insan
topluluklarnca kabul grm olan ahslarn kendi aralarndaki ilikileri tanzim eden tresel tavr ve
davranlarn artlarnn ilkelerinin btn; farkl toplum yaplarnda ve farkl dnemlerde kapsam ve muhtevas
deiiklik gsteren ahlaki deerler, tek bir insan veya insan topluluunca kabul gren eylem kural veya
kurallarnn btn eklinde ifade etmektedir (Arslan, 2001,s. 2). Ahlak, aa yukar tm toplumlarda birbirine
benzeyen, olumlu anlamlar yklenen insan tavrlarn ve davranlarn oluturmaktadr. Bu tavr ve davranlarn
kkeninin nereden kaynakland konusunda birbirinden farkl dnceler vardr. Bazlarna gre ahlakn
kayna akl, bazlarna gre duygu, bazlarna gre din ve bazlarna gre de zerinde uzlalan kurallardr
(Demir, 2003,s. 90).Ahlakn kaynann duygulara dayand grn savunanlar, ahlakll kiisel zelliklere
dayandrmaktadrlar. nsanlarn, insan olmalar nedeniyle sahip olduklar birok zellikleri vardr. Bunlar
olumlu ve olumsuz zellikler olabilmektedir. Ahlakn kaynan duygulara dayandran gr; ahlakll, kabul
gren olumlu zellikler olan drstle, sznde durmaya, iyi kalplilie vs. ya da kabul grmeyen olumsuz
zellikler olan yalancla, dolandrcla, ikiyzlle v.s. bal olarak belirlemektedir.Son olarak ise ahlakn
kaynann kurallar olduunu savunan gr vardr. Bu gre gre ahlaki davranlarn kkleri, oluturulan
kurallarda aranmaldr. Ahlakllk, belirli bir kurala gre baz eylerin yaplmas ve baz eylerin yaplmamas
biiminde, kural merkezli olarak oluur. (Demir, 2003,s. 93). Bu ahlak kurallar sonucu bireylerin birlikte
yaamalar, ortama ayak uydurmalar kolaylamakta ve belirtilen ahlak kurallarna uyulduu srece karlkl
istenmeyen hareketlerden uzak durulmaktadr.
1.2. Ahlakn nemi
Emile Durkheimin 1900 ylnda kaleme ald, ancak 1937 ylnda yaynlanan Meslek Ahlak (La Morale
Professionelle ) adl eserinde ifade ettii gibi topluma ait bir messese ahlaki kurallar olmadan hayatn
srdremez. Yoksa meydanda sadece iahsi kar atmas dediimiz durumlar kalr. Gnmzde toplumlarn
en ok dert yand konu budur. Getiimiz son iki yz yl ekonomik anlamda ciddi bir gelimeye tanklk
etmitir. Ancak ayn dorultuda gelime gsteremeyen gittike uzaklalan ahlaki yap toplum yaants adna
ciddi tehdit oluturmaktadr. (Durkheim, 1986,s. 7). Modern dnya belli ahlak anlaylarnn varln
gerektirmekte, ama ayn zamana da anlaylar ciddiye almann zeminlerini de ykmaktadr. Deiimin
gerektirdii yeni oluumlarn etkisiyle Durkheim zm olarak yeni bir laik ve rasyonel ahlak anlayn
nermektedir.Ahlak konusundaki endie yeni deildir. Kiisel deerlerle rgtsel deerler arasndaki atma,
ahlaki olarak davranmann arasal deeri, farkllklar zellikle etnik, cinsiyet ve rksal farkllklar, insan haklar
konusundaki ihlaller, global evre ve iletme faaliyetlerinin globallemesi i dnyasnda ahlak konusunun

90
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

giderek nem kazanmasn salayan temel deiimler olarak ifade edilebilir. Esas deiikliin gerekletii
srelerde daha nce olduu ekilde kabul gren deerler gnmzde ciddi bir biimde sorguya maruz
kalmaktadr. Bir ok deer deersiz nemsiz grlp artk izlenmemektedir. Sonuta idarecilere yol gsterecek
olan, iyiyi kty ayrt edecek, yanl ve doru hakknda elikide brakmayacak bir pusula grevi grecek olan
ahlaki deerler ak deildir. yerinde ahlak, idareci ve alann nasl davranmas gerektii hususunda dikkatli
olmalarna arac olur. Ahlak mevzusuna dikkat en cok da kriz anlar ve karmak meseleler meydana ktnda,
idarecilerin bununla mcadele etmesini salamada ie yarar. ahlak gl bir yol gsterici, gl bir nleyici
ila olarak saysz fayda salamaktadr (McNamara, 1998,s. 265).
Ahlakl bir ahsn temel zellii, insanln gerektirdii durumlarn farkna varabilmesi hal ve hareketlerini
bilinli bir biimde sergilemesi, ayrca davranlarnn sonucundaki yaptrmlar kabullenmi olmas gerekir.
Tabi ki bunun iin bireyin zgr olmas gerekmektedir. Mnasip bir alma ortam; ahlaki deerler
erevesinde gelitirilen, birbirine sayg duyma ve adalet iin esas oluturmaktadr.
1.3. Ahlak Kavram
Uygulamal bir alan olan i ahlak i yaantsnda ahlaki temelli problemleri inceler. Bu problemler alanlarn
kendi aralarnda idareci ve alan arasnda, bir iletmenin dier iletmeye ya da dier d etkenler arasnda
olabilir. ahlak konusunda reddedilmesi gereken ilk hkm i evrelerine ynelik hususi bir ahlakn olmas ve
bununda i ahlak ad altnda isimlendirilmesi gibi doru olmayan bir kandr. Yani i ahlak ayr genel ahlak ayr
bir platformda ele alnmaz. Toplumun tm katmanlarn ilgilendiren ahlak kavramnn nemli olan yanlar ve
ierii irdelenerek yine toplumun yararna sunulmas gerektii gerei yadsnamaz. (Uzunarl , 2000 , s. 34)
1.3.1. Ahlaknn Tanm
Yirminci yzyln son eyreinde ekonomik ve sosyal yaamn hemen hemen btn alanlarnda yaanan ok
ynl kirlilik ve yozlama rnekleri, ekonomik hayatn ahlaki bir zemin zerine oturtulmasnn, gl ahlaki
balarla birletirilmesinin yollarn aratrma ihtiyacn dourmutur. Bu arayn sonucunda da ekonomik hayatta
i ahlak kavram ortaya kmtr .(Kk Bayrak.2006, s.35)
Ahlak kavram, 1980li senelerde ekonomi anlamda dnm ditebileceimiz yllarda moda olarak kullanlan
bir bir kavram olmutur. Trk ekonomisinin da almasyla birlikte, ekonomide, ticaret ve sanayide baarnn
kar ile zdeletirilmesi ve o tarihten sonra, i ahlaknn ilgi alanna da politika, ekonomik ve sosyal hayatta
ortaya kan olumsuz tecrbeler ve i prensipleri gibi nde gelen meseleler girmitir. Uzunarlya(2000) gre;
Ahlak; drstlk, gven, sayg, yardmlama, adalet trnden ana esaslara dayanan, i ilikilerinde bireylere
yardmc olan ana prensipler ve arzu edilen tavr ve davranlar manasnda kullanlmaktadr. Davranlarn ahlaki
olup olmad kiilere gre deiir ve greceli bir kavramdr. rnein; bir igren yaad evre ve
alkanlklar gerei i yerinde dier alanlar ile birlikte kumar oynamasn gayr-i ahlaki bir davran olarak
grlebilir. Dolaysyla i ahlak, iersinde atan taleplere kar karya kalabilecek bir durumda ortaya
kabilecektir. letme asndan gayr-i ahlaki olarak deerlendirilen i yerinde kumar oynamann sonucunda
iletmenin verimlilii ve karll azalp personel atmna kadar gidebilecek bir sonula karlalabilecektir.
ahlak nceleri skandallara tepki olarak geliti. Tm bunlar dorultusunda i ahlak yalnzca olumsuz olan
durumlarn tesbiti iin almayp ayn zamanda giriimcilerin ve messeselerin varabilecei ahlaki idealleride
sunmaktadr. Ahlaki anlamda deiiklik isteyen tavr ve davran ierisinde olanlar, ne kadar isteselerde i
ahlakn yakalama adna muvaffak olamazlar. Zira nce takndklar tavr ve davranlar deitirmeleri
gerekmektedir.
ahlak uygulamasnn gayri ahlaki olduu iddiasyla tartma karabilirler. Ahlak, i hayatndaki
bireylerin ve rgtlerin ahlaki ynden vlmeye deer ve rnek tekil edici davranlarn tanmlamaktr
(George,1999, s. 25)
, giriimcinin, servetin oluturulmas ve datlmas iin kaynaklar organize etmektir. Ekonomik faaliyetlerin
hepsinde adil muamele, drst olma, karlkl gven ve sayg ilke edinilir. Bulunduklar toplumla kurduklar
iliki ile hem topluma destek olma ilke edinilir. ahlak dediimiz kavram i dnyas ve ekonominin sunduu
imkanlar erevesinde saduyulu tercihler sergilemede yardmc olan deer ve ilkelerin aratrlmasdr. (
McHugh ,1992, s. 15)
Bir eylemin ahlakilik ynn o toplumdaki ortak kanaat belirlemektedir. Yani yoruma ak bir davrann yani
yoruma ak bir bir davrann ahlaki olup olmad bir kiinin deilde toplumun genelinin, kitle iletiim, eitli
gruplar ve rgtlerce saptanmaktadr. Bu genel belirleme i dnyas iin de davranlarn i ahlak erevesinde

91
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

gerekletirmeye ynlendirmektedir. Bu durum toplum tarafndan kabul grmenin temeli olarak grlmtr.
Toplum tarafndan kabul edili i dnyas ve toplumu ayn ahlaki izgide buluturmaktadr. ahlak temelli
eylemlerdebulunma eitli kiisel ve kamusal artlar beraberinde getirir. Bunun devamnda toplumun ayn ahlaki
dzlemde bulunduu i dnyasna kar n yargsn krdn ve i dnyasnn pozitif bir mevki elde ettiini
sylemek mmkndr. dnyas bu pozitif mevkii meruiyet seviyesini ve prestijini ykseltme de
kullanmaktadr.( lhan,2005,ss.261-262)
1.3.2. Ahlak Kavramnn Tarihsel Geliimi
Ahlak mevzusu tarihi alardan beri ehemmiyetini korumutur. Bu konuda pek ok gr beyan
edilmitir.ekonomik faaliyetler ilk alardan beri eitli evrelerden gemitir. Ahlak, bu gei evrelerinde
ticarete yn tayin etmitir. Konfys (M.,ss.551-478) Hi ulaamayacakmsn ya da kaybetmeyecekmisin
gibi al szyle i ahlak konusunda gr beyan eden ilk filozoflardan olmutur(Knan, 2006,s. 11) 20.yy
balarnda sosyalizmin glenmesi, geleneksel liberalizmin zayflamas ile birlikte Amerika ve Avrupada i
ahlak mevzusunda aratrmalar balamtr. (Arslan ,2001,s.35). Daha sonra dier lkeler iin de ayn
dorultuda aratrmalar balamtr. Bu almalarla birlikte i ahlak, hayat deerinin ykselmesine katks
olmutur. (Garrett,1986,s.135). Amerika 1960l yllara kadar kapitalist sistemi sorgulayan pek ok evreden
gemitir. Bu srete kadn ve ocuk iilerin alma artlarnn iyiletirilmesi, tazminat hakk bir ailenin
geimini zora sokacak adil olmayan fiyat art, reklam ieriklerinin geree uygun olmas gibi pek ok mevzu
tartlmtr. Bunlarn ardndan Amerikada Daha yi letmecilik Dairesi kurulmutur. ahlak mevzusu ise
niversitelerin programlarnda yer almaya balamtr(Arslan ,2001, s. 35)
ahlk gnmze zg bir sorun deildir. Tarih boyunca insanlar i ilikilerinde i ahlaknn farknda olmakla
birlikte; ahlk kurallarn grmezden gelmilerdir. Eski Yunan ve Roma uygarlklarnda filozoflar toplumda
yolsuzluklara ve sosyal zlmelere neden olabilecei dncesiyle, ticari faaliyetlere olumlu bakmazlard
.(zgener, 2004, s. 56). Soylu denilen st tabakann bulunduu toplumlarda fiziki g gerektiren iler ve el
emei alay konusu edilip kmsenirdi. (Arslan,2001,s. 30). Platon, Doruyu sylememeye ve kandrmaya
altk. Tccarlara ise kaamayacamz bir ktlk olarak katlanabiliriz. iero, Yalan sylemeyen tccar
kazan elde edemez, halbuki yalan sylemekten daha utan veren ne vardr. (Bozkurt ,2000,s. 19). Grld
gibi i ahlk ve sorunlar insanolunun ekonomik faaliyetlere balamasyla beraber balamtr.
ahlk konusunun, grnmez elin rekabetlilii ve kar maksimizasyonunun oluturaca ve bundan tr kiisel
menfaatlerin n planda tutulmas gerektii dncesiyle sergilendii kapitalist uygulamalarn tesiriyle gelitii
sylenebilir. Kar maksimizasyonunun zamanla kiisel deer ve menfaatlerin atmasna sebebiyet vermesi, i
yerinde ve i yaantsnda, kiiye ahsi menfaatlerini gzetmesini fakat kendisi dndaki bireylerin ve genelde de
toplum menfaatlerinin gzetilmesi gereini ortaya koymutur. Doru olan belirleme hususunda i ahlak,
bireylere yardmc bir ara olmaktadr. (zgener ,2004, s. 34)
Tezlmeze(2000) gre, 20. Yyn son yllarnda hzla ilerleyen internet ve enformasyon teknolojisi bu zaman
kadar grlmemi bir hzla tm dnyay birbirine yaklatrmtr. letiimde bir devrim meydana getirmitir.
Sovyetler Birliinin 1993te dalmasyla, sosyalizmin etkisi altnda olan sistem de kmtr. Bu dalmayla
birlikte Pazar ekonomisi sosyalist sistemin etkisini devam ettirdii in!e kadar ilerlemitir. Bu olaylar i hacmini
artrd gibi artan dnya nfusuyla birlikte ciddi evresel problemler ba gstermitir. Bylece i ahlak
balnn altna evre problemleri de eklenmitir. Kreselleme sonucunda dnya zerindeki kltrler birbirine
yaklam ve birden fazla uluslu rgtlerde ayrmclk ve kltrel anlamda farkllklar aabilme gibi mevzular
da i ahlak bal altnda kendisine yer bulmutur. ahlak dersleri artk A.B.Ddeki iletmecilik okullarnn
hemen tmnn mfredatna girmitir. Yirmi birinci yzyla girildiinde rgtlerin en az devletler kadar
dnyada arlnn artmasyla birlikte, i ahlak da kresel dzeyde nemi artan bir disiplin haline
gelmitir(Tezlmez,2000,s. 942)
1.3.3. Ahlaknn nemi
Mterisiyle, alanyla, iletmesiyle, hissedaryla, evresiyle, hkmetlerle i dnyas bir btndr. Gruplarn
birbiriyle daimi bir fayda ilikisi iinde olduunu syleyebiliriz. ahlak bu fayda ilikisi ierisinde nemli bir
yer tutmaktadr. Zira bu iletmelerin uzun mrl olmas belirlenen i ahlak standartlarna uymalaryla
mmkndr. Dier yandan bir iletmede negatif ahlaki yaklamlar i maliyeti art, iyi niyetin ortadan
kalkmas, hrszla bal byk kayplar, bilinli retim kart davranlar ve dorudan pazar pay kayplar
eklinde sonulanabilir (Esin ,1996, s. 10). severoluna gre iyi organize olan bir kurumun vicdan zerindeki
kontrol de tesirli olacaktr. Bu durumda i ahlak geliip daha saygn bir hal kazanacaktr. Son dnemlerde

92
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

kurumlarda yaanan ahlaki dejenerasyonla birlikte toplumsal yapnn git gide bozulduu gzlenmektedir.
ahlak disiplininden bahsedebilmek iin doruyla yanl arasnda deimez snrlarn olmas ve baarnn ahlaki
olmayan hareketleri balatmamas gerekmektedir. Ekonomik alandaki disiplinsizlik hayatn dier alanlarna da
yansr ve toplumdaki ahlaki k hzlandrr. Ekonomik yaantnn i ahlak deerlerinden uzak kal toplum
yaants iin tehlike tamaktadr. Sorumluluun farkna varlmas ve vicdanlara yerlemesi iin bahsi geen
ahlaki deerlerin daima canl tutulmas gerekmektedir. Bu durum organize olmay baaran, sorumluluk bilinci
tayan gruplarla mmkndr(severolu,2001, s. 52).Ekonomik faaliyetlerin, ahlaki ilkeler iinde yrmesi
toplumun ahlakiliinin en nemli gstergelerinden birisidir. ahlak kamu hayatnn vazgeilmezidir
(Durkheim,1986,s.19)
Giderek artan dnya nfusu beraberinde istihdam gereini de dourmutur. Yeni istihdam alanlar almazsa ii
bulamayan ve fakirleen tabaka siyasal ve sosyal iddete ynelecektir. Bu duruma gerekli hassasiyet
gsterilmezse tm dnyay yok edebilecek bir tehdit kanlmaz olacaktr. Kreselleme ile birlikte farkl
kltrlerin bir araya getirdii bireylerin ok uluslu rgtlerde almaya balamas beraberinde yeni ahlaki
problemler dourmutur. nsanlarn birbirini anlamas ve kltrlerine sayg duymas bu durumun stesinden
gelinmesi adna nemli esaslardr. Gnmzde insan haklar ve daha fazla demokrasi talebi olduka artmakta ve
i yaantsnda da nemli ilkelerin banda gelmektedir. Kiinin i yaantsnda, etnik kkeni, ana dili, dini,
cinsiyeti sebebiyle ayrmclk yaplmamaldr. dnyas, evre kirliliinin artmasyla, bu konuda daha duyarl
admlar atmak zorunda kalmtr. Toplumlarn bir yaras olan, genellikle gelimemi ya da gelimekte olan
lkelerde grlen yolsuzlukla mcadele kavramna, temiz bir ekonomik hayat ve yaanabilir bir lke iin tm
dnya halklar ura vermelidirler(Uslu ve di, 2001, s.65)
1.3.4. Ahlak ve Hukuk
Kusursuz ve kaliteli bir i hayatnn vazgeilmez deerlerinden biri de i ahlakdr. Ahlaki deerleri bu
durumdan ayr dnmek mmkn deildir. Unutulmamas gereken udur ki ahlaki deerleri gelitirmeyi
baarmz tehdit eden ya da engelleyen bir unsur olarak grmeyip, verimli alma iin karlmayacak bir
imkan olarak grebilmemizdir.Bir rgtte, bir toplumda, oluturulan ahlaki standartlarla yazl hale getirilen
hukuk kurallarnn birbirleriyle elimemesi gerekir. rnein, lkemizde yaanan ekonomik skntlarn ve
yaanan ahlaki yozlamann bir sonucu olarak baz bankalarn, gasplar tarafndan soyulmas karsnda, o
bankann gvenliinden sorumlu personel iki hrsz ldrmek zorunda kalmtr (Arslan ,2000, s. 10).
yilemesi beklenen gvenlik grevlisi mahkeme sonucunda hapse mahkum olmutur. Bu karar hem kiiyi
devletine kar bir krlganla itmi ve ahlak vicdanna hapsetmi, hem de dier grevlilerin ahlaki
yaklamlarn etkileyen arpc bir rnek oluturmutur. Hukuk kurallar kiiyi ahlakn ve vicdan arasnda kar
karya brakmamas gereken ok nemli hayati bir konudur. Bir kurum hukuka uygun ve hukuka saygl olduu
kadaryla, i ahlakna o kadar sahip kyor anlam biraz daha gereki bir yaklam olur. Srf kurallara uymu
olma adna i ahlak yeterli bir art deildir. Ahlaki olarak gerekletirilmesi bir durum, hukuksal, yasal ve dier
dzenlemelerin ok tesinde bir kavramdr. Hukuki rgtler var olma sebebidir. Hukuku yok saymak hususiyle
rgtlerin var olmalarna tehdittir. Ksa vadede hukuku yok saymak avantaj gibi grnebilir fakat uzun vadede
rekabetin ve zgrln bulunduu bir ortamda bu durum binilen daln kesilmesi etkisini yaratacaktr.Ahlak
kurallarn hukuk kurallarndan ayran nemli bir fark deime faktrnde kendini gstermektedir. Kanun
koyucu belli bir tarihten, rnein 1 Ocak 1984 tarihinden itibaren bir fiili su sayan ve ceza yaptrmna balayan
bir kanun karabilir ve ya bunun tersi sz konusu olabilir ve kanunun ceza yaptrmna balad bir fiilin 1
Ocak 1984 tarihinden itibaren eski kanun kaldrld iin su olmadn ilan edebilir. Oysa ahlak kurallarnn
byle deitirilmesi sz konusu deildir. te yandan hukuk kurallarnn kiinin da yansyan davranlarn
dzenledii, ahlak kurallarnn ise kiinin i hayatyla ilgili olduu eskiden beri savunulmaktadr(Griz,
2003,s.17).Hukuk ve ahlak arasndaki baka bir ayrmda hukuk-ahlak benzerlii konusunda deinilen yaptrm
glerinin olmasdr. Orada sadece yaptrm gc olarak ele alnan bu farkllk, yaptrm gcnn eitlilii
bakmndan ele alnrsa farklln oluacan gstermektedir. Hukuk, yaptrm, devlet otoritesi tarafndan
tekilatl ve dzenli bir biimde gvence altna alm ve uygulamaya koymutur. Oysa ahlakn bu ekilde dzenli
ve tekilatl bir yaptrm sz konusu deildir. Sadece bulunduu evre itibariyle ahlak sigortalar dediimiz
etken ile yaptrm sz konusu olabilmektedir.
1.3.5. Ahlak ve Din
Dinler, i ahlakyla kanlmaz bir iliki ierisindedirler. ok farkl ngr ve uygulamalar olan dinlerin temelde
ortak amac, ktln giderilip insann iyi bir ahlaka kavuturulmasdr. Dinlerinin bu hassasiyetini hayatlarna

93
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

uygulayan bireyler, bu durumu i yaantsna da yanstrlar. Dolaysyla daha drst ve ahlakl bir yaam
srdrmeye alrlar.
1.3.5.1. slami Ahlak
slam, kklerini Kurann ve Hz. Muhammedin snnetinin oluturduu, on drt yzyl boyunca kutsal ve dini
bir tarih olarak yaamakta olan bir dindir (Nasr, 2004, s. 74). Mslmanlarn etik deerlerini genellikle Kuran ve
snnet belirlemektedir. slamiyetin znde maddecilik yoktur. slamiyet daha ok kardelii ve beraberlii
nemseyen iyi insan olmak , iyi yaamak, sosyo-ekonomik adalet ve madde ve ruh arasndaki dengeyi
vurgulamaktadr(Rice,1999,s. 346). slamiyetin ngrd ahlaki davranlar ve duygular insanlarn
kendileriyle ve toplumla olan ilikileri zerinde nemli etkilere sahiptir.
slam dinine gre ahlaki vazifelerin iktisadi faaliyet iindeki yeri 2ye ayrlr:
1) Kazanma , retme
2) Harcama, tketme (arc,2006,ss. 254-267)
Kazanma ve retmenin vazifeleri:
Kazanmann gerekletirilmesi esnasnda iyi (temiz) niyetli olmak.
Meslein gerektirdii bilgi ve donanma sahip olmak.
Allahn yasakladklarnn retim ve ticaretinden uzak durmak.
inin haklarn gzetmek.
verenin haklarn gzetmek.
Harcama ve tketime ile alakal ahlaki vazifelere bakacak olursak:
Topluma zarar dokunacak tketimden ve harcamadan kanmak
srafa varan harcamadan, lks ve ihtiamdan uzak durmak.
srafa girmemek
nfak ve cmertlik yapmak.
slama rehberlik eden Kuran, rvet almay, yalanc ahitlik yapmay, l ve tartda hile yapmay ahlaka aykr
davranlar olarak nitelemesine karlk, zekat vermeyi, doru ahitlik yapmay, adaleti gzetmeyi ahlaki
davranlar olarak nitelemekte ve MutaffifnSuresinde l ve tartda hile yapanlarn vay haline! ayetiyle
dolandrclk ve hrszl da yasaklamaktadr. Bu davranlardan rvete ilikin Bakara Suresinin 188. ayetinde
yle buyurmaktadr; Aranzda birbirinizin mallarn haksz yere yemein. nsanlarn mallarndan bir ksmn
bile bile gnaha girerek yemek iin onlar hakimlere (rvet olarak) vermeyin (Kuran). Bunun yannda faizcilik
de rnein dayanmay ldrd iin slamiyette yasaktr. Verilen borcun fazlasyla geri alnmas insanlar
arasnda bir perde olumasna sebep olmaktadr (Tabakolu, 2005,s.272). Kurana gre ahlaka aykr
davranlarn temel sebeplerden birisi daha ok kazan elde etme hrs ve kazanamama korkusu ve alk
endiesi dir. Kurana gre asl zenginlik ahlakl olmak tr. nsan ahirete ve iyilie ynelmelidir. Servet
insann ahirette hesaba ekilebilmesi iin kullanlacak bir aratr. Bu anlamda Kuran Tanrnn ahlakl
yaayanlara dl vaadinde bulunduunu, ahlaki olmayan bir ekilde yaayanlara ise ceza vereceini
bildirmektedir.Aydemir (2010)
slamiyetin i ahlaknn temelini, insanlarn yapp etmelerinden ziyade sadece ii ve iverene kar deil,
yaplan iin kendisine kar da tad sorumluluk oluturmaktadr. Yani alan iini hakkn vererek
yapmaldr. Buradaki sorumluluk da hi kukusuz her eyin yaratcs olan Allaha kar sorumluluktur(Nasr ,
2004, s.34).slam konusunda kapsaml aratrmalarn sahibi olan MaxWebere gre slam, cihad ve fthata
ynelik zellikler barndran bir dindir. Webere gre islamiyetin iktisat ahlak ve sosyal yaps feodal zellikler
tamaktadr. Weberin bak asyla, feodal politik yapya sahip islamn iki temel zellii vardr. Bunlardan
ilki, kazanma yollar (sava ganimetleri, cizye vb), dieri ise kullanm ve tketim tarafdr. Weber slamiyeti,
gsterie nem vermeyen, disiplinli alma ahlakna sahip Priten ahlakla karlatrmakta ve slam rasyonel
retimin ve alma felsefesinin dnda, dnyevi nimetlerin iinde bulmaktadr. Webere gre Hristiyanlk,

94
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

ayan orta snf temeline dayam, sonuna kadar kararl bir zanaatkar ve esnaf dinidir ve bu haliyle burjuvazi ve
ehirli bir dindir. slamn devletiliinin en nemli amac denetim olmaldr(Tabakolu ,2005, s. 24).Tsalikis ve
Lassarn yaptklar aratrmaya gre slam lkelerinde gl dini inana ramen, i etii konusunda olumsuz
sonular elde edilmitir. Bunun sebebinin slami retilerin dnsel (ideal), i etiinin ise gerek (reality)
olmas olarak aklamaktadrlar. Mslman lkelerde etik davranlar ve alglar nbelirlenimden
etkilenmektedir. Yani, insanlar tanrnn onlar yarattna ve kaderlerini nceden belirlediine inanmakta ve
kendilerini yaptklar davranlardan sorumlu hissetmemektedirler. Sorumlu olarak kaderlerini
grmektedirler.Gnmzde geleneksel slam toplumunun ahlaki btnln kaybetmeye baladn sylemek
yanl olmaz. Buna sebep olarak modernizmin etkisinde ekillenen ve iilerin alma ahlakn etkileyen rekabet
ortamn gsterebiliriz. Bu rekabet ortam bireyleri ahlaki kayglardan uzaklatrp kiisel hrs ve isteklerini
ortaya kararak kiilerin almaya bakn etkilemektedir.
1.3.5.2. Hristiyan Ahlak
Hristiyanln i ahlak zerinde nemli bir etkisi vardr. Ticaret ve iletmecilik ahlak kabul grmtr.
Bireylerin kendi eksiklerini giderebilmelerinde bu yol ara olarak dnlmtr.Hristiyanlk Roma
mparatorluunda zellikle klelerin ve alt tabakalardan insanlarn benimsedii bir inan olmas nedeniyle
almaya ve ie kar da olumlu bir tutum sergilemitir. Hristiyanln ilk zamanlarnda, kilise iletmecilikle
uramay ve ticaret faaliyetleri ahlaki anlamda uygun grmse de daha fazla kazanma hrs, hile, aldatma ve
israfa kaan lkse kar uyarlarda bulunmutur. Hristiyanlk ticareti, insanlarn birbirlerinin ihtiyalarn
giderecek bir hizmet olarak grmekte ve Hristiyan tccarlarn gerek kendi dinlerinden olan gerek baka
dinlerden olan insanlarla i yaparken drst olmalarn ve eit i ahlak standartlarn uygulamalarn
tlemektedir(Tunay ,2009, s. 23).Hristiyanlkta kabul gren i ahlak, ile ilgili faaliyetlere kstlama
getirmemi ancak faizi yasaklamtr. Orta alar boyunca kilisenin i ahlak konusundaki dzenlemeleri i
faaliyetlerine snrlayc bir etki yapmtr. Ancak faiz yasa kilise ile i dnyas arasnda bir gerilim yaratmtr.
Bu yasak 19. yyn yarsna gelindiinde Protestanlkla sermaye sahibi bireyin faiz hakkn yasal olarak elde
etmesi ile dinen meruiyet kazanmas sonucu sona ermitir. Bu reform sonucunda Hristiyan retilerle oluan i
ahlak ierisinde Protestanlk olduka nemli bir yere gelmitir( Arslan,2001, ss. 32-33)
Protestan i adamlar toplum ierisinde nemli deiiklikler meydana getirmilerdir. Bu durum dini tevikler
eliinde gereklemitir. Kiisel istek ve arzularndan fedakarlk edip lksten kanmlardr. Kendi kendini
inkar etme ile tutumlu bir hayat tarz benimsemilerdir. ll ve gsterisiz bir yaam tercihleri Batnn
ekonomik anlamda kendini gelitirmesinde hayli etkili olmutur. (Knran ,2006,s. 20). Fakat bu alg giderek
deimektedir. Protestan ahlakna sahip i adamlar da artk hedonizme doru kaymakta ve aa ayak
uydurmaktadrlar.
1.3.5.3. Yahudi Ahlak
Yahudi dininde birden ok kutsal kitap bulunmaktadr. Bu kitaplar yazl kutsal metinler ve bunlarn yorumunu
ieren szl kitaplar olarak ikiye ayrlmaktadr. Yazl metinleri ieren metinlere Tanah denilmektedir. Tanahn
yorumu niteliindeki szl metinlere ise Talmud denilmektedir (Akkurt, ,2006,s. 3). Musevi i ahlakna ilikin
ilk kaynak ise Tora, Nevim ve Ketvimden olumu Tevrattr. Tevratn dnda yazl metin olarak Talmud ve
PirkeAvot yararlanlabilecek kaynaklar arasndadr (Akay ,2009). Yahudiliin kutsal kitab olan Tevrat
Yahudiler iin bir kutsal kitap olmann tesinde bir anlama sahiptir. nk Tevrat zor gnlerinde onlar bir arada
tutan milli bir deer haline gelmitir. Bu anlamda Tevratn da emrettii zere ebeveynler ocuklarna bu kutsal
kitab retmeyi ok nemsemektedirler. Ekonomik anlamda Yahudi zihniyetine bakldnda ok almak ve
ok para kazanmak cennete gitmenin bir yolu olarak grlebilir(Kurtulu ,2001, ss. 751-752)Yahudi dininde de
hayatta kalabilmek adna her hangi bir iin iinde olmann yanl bir yannn olmad gibi yaamak iin belli bir
standardn olmas gerektii savunulmaktadr. Bu din almaya da ibadete de ok nem vermektedir. Mesela
almann yasak olduu cumartesi gnlerini ibadete ayran Yahudiler bu konuda kat bir tutum ierisindedirler..
Yahudi dininde, faiz meselesi biraz farkldr. Bu dine gre bir Yahudinin kendi dininden bir kardeinden faiz
almas kesinlikle yasaktr. Ancak Yahudi olmayan birilerinden faiz alnmasnda herhangi bir saknca
grlmemektedir.Bu durum ifte ahlaki standart olarak nitelendirilmektedir. Yahudi toplumu nceleri sadece
tarmla uraan bir toplum olduu iin faiz yasa, ahlak ynnden ok mantklyd. nk o dnemlerde
tarmla uraan toplumlarda paraya sadece acil durumlarda ihtiya duyulmaktayd.
Zamanla Yahudi toplumlar da daha karmak ekonomik dzene girdiler. Fakat faiz yasa ekonomik
genilemeyi engelleyen bir durum oldu. Bunun iin de Yahudiler, bugn hala Ortodoks Yahudileri tarafndan

95
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

kullanlan ve heteriska yani i yapma izni olarak bilinen yasal bir model gelitirmilerdir. Bu modele gre,
dn para veren kimsenin karn belli bir yzdesini almas garantilenir. Yalnz bu kural sadece ile ilgili dn
para iin geerlidir, ihtiya durumlarnda verilen borta faiz yasa devam etmektedir.
zetle, Yahudi i ahlak insan ve evreyi nemsemekte ve salanacak karn ve uygulanacak fiyatlarn dinen
mubah yollar kullanlarak belirlenmesini emretmektedir. Bunun yannda alclarn aldatlmasna, faize ve i
ahlakna aykr tm eylemlere de kar kmaktadr.
1.4. Ahlakna Kurumsal Yaklamlar
ahlakyla ilikili olarak karmza genel olarak iki tr yaklam kmaktadr. Bunlar sonuca dayal yani
teleolojik yaklamlar ve deontolojik yaklamlar. Teleolojik yaklamlar da kendi aralarnda faydaclk ve
egoizm teorisi olarak ikiye ayrlmaktadr. Deontolojik yaklamlar ise, haklar teorisi ve adalet teorisi olarak
sralanabilir.
1.4.1. Geleneksel Yaklamlar
Geleneksel yaklamlar, insanlarn herhangi bir durumda bavurabilecei, kurallar ve prensipler sunmaktadr. Bu
nedenle bunlara mutlakyeti teoriler denilebilir. Bu yaklamlar normatif yaklamlardr. nk, dnyann
doasyla insan tabiatyla ilgili varsaymlardan yola kmaktadrlar (Crane ve Matten, 2004,s.79)Geleneksel
yaklamlar genel itibariyle ikiye ayrlmaktadr. Bunlar teleolojik (sonusalc) ve deontolojik (sonusalc
olmayan) yaklamlardr. Teleolojik yaklam kendi iinde faydaclk ve egoizm diye ikiye ayrlmaktadr.
Deontolojik yaklamlar ise adalet teorisi, haklar yaklam, Kant ahlak ve grecelilik olmak zere drt grupta
toplanmaktadr. Bu yaklamlara ilikin genel bir fikir oluturmak amacyla ekil-1 ilevsel olabilir.
1.4.1.1. Teleolojik Yaklamlar (Sonusallk)
Teleolojik yaklam, bir kiinin, grubun ya da topluluun, bir eylem veya davrann istedikleri sonuca ulamas
halinde, bu eylemi ahlaki olarak doru kabul ettikleri bir ahlak felsefesidir (Torlak ,2003,s.101) Teleolojik
yaklamda Tablo 1deki zelliklerinde de grld zere bireyler, benimsedikleri deerleri gelitirmek iin
aba sarf etmelidirler. Burada bir eylem kendi bana iyi ya da kty temsil etmemekte ve eylemi iyi ya da kt
yapan eylemin sonucu olmaktadr. Yani bu yaklam sonuca dayaldr. Buna gre rnein, insana ac verecek bir
eylemde bulunmak eer o insan tedavi etmeye ynelikse iyidir, yok eer kiiyi yaralamaya ynelikse ktdr
(Arslan ,2001,s.16).
Tablo 1. Teleolojik Yaklamlarn Belli Bal zellikleri

Bencillik(Egoizm) Faydaclk
Katkda bulunanlar Adam Smith Jeremy Bentham ve John Stuart Mill
Ama Bireysel fayda ve karlar Herkes iin iyilik
Kurallar Bireysel fayda ve karlar en Kural/Eylem faydacl
yksek seviyeye karmak
nsan anlay nsanlar snrl bilgiye sahip nsanlar acdan kamaktadr/Hazclk
aktrlerdir
Tr Sonusalc Sonusalc
Kaynak: (Crane ve Matten, 2004,s. 80)

1.4.1.1. Faydaclk Teorisi

Faydaclk yaklamnda, eer bir eylem, mmkn olduunca fazla kiiye, olabilecek en iyiyi sunuyorsa o eylem
ahlaki adan doru kabul edilmektedir. Faydaclk yaklam zellikle Anglo-Saxon lkelerinde kabul gren bir
yaklamdr. Faydaclk kuramn ortaya karanlar, ngiliz filozoflar John StuartMill ve Jeremy Benthamdr
(Crane ve Matten, 2004,s.84). Teleolojik yaklamdan yola kanlara gre, faydaclk ahlak, estetikten farkldr
ve kendi bana iyilik ve ktlkle uramamaktadr. Bu anlamda ahlak bir sosyal ilikiler teorisi olarak kabul
edilmektedir. Faydacln zellikle altn izdii nokta, iyi olarak deerlendirilen bir eyin, mutlaka birileri iin
faydal olmas gerektiidir (Arslan, 2001a,s.17).Sosyal hedonizm biimlerinden biri olan faydaclk iin unu
diyebiliriz; bir eylem en byk kitleye en byk yarar salyorsa, en kk kitleye en az zarar veriyorsa

96
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

ahlakidir. Bu ilke faydann llebileceini varsayar. Bireyden ziyade toplum zerinde odaklanr. Faydaclara
gre ne yaparsanz yapn ahlaki bir nedene sahip iseniz genel refah artracaksnz. Faydaclk konusunda ok
sayda farkl grler olmasna ramen faydaclarn ortak noktalar aada ki gibi ifade edilebilir
(Harman,1977,s. 152).
nsan faaliyetlerinin, dolaysyla ahlaki vazifelerin en yksek gayesi mutluluktur.nsan davranlar, ahlaki
bakmndan mutluluun yada fayday artrmalarna yahut azaltmalarna gre iyi ve kt saylr.Ahlaki davranta
bulunanlar temelde egoisttir; yani kiisel haz ve kar aray sz konusu olmaktadr. Fakat insanlarn birlikte
yaamalar, onlar eninde sonunda yine kendi mutluluklar iin yararl olan iyiliklere yneltir. Bylece bireysel
egoizm, baz karmak deiiklikler sonucunda kar gtmez hale dnr.Faydaclar, davranlar sonularna
bakarak deerlendirirler ve davranlarn farkl sonular ortaya kardklar inancndadrlar.Faydaclar sadece
anlk bir mutluluu en yksek dzeye karmaktan ok daha uzun dnemdeki bir mutluluu gerekletirmeyi
amalamaktadrlar.Faydaclar, iyiyi mutluluk ve zevkle ayn kullanmaktadrlar. Onlara gre, ahlki davran
doru klan ey herkesin yksek dzeydeki mutluluudur. Bir toplumun karlar, o toplumu oluturan bireylerin
karlarnn toplamdr. Bir eyleme, ancak bireylerin aclarn ortadan kaldrd ve hazlarn artrd zaman izin
verilmelidir. Jeremy Bentham faydaclk ilkesini u ekilde ifade etmektedir: Eer davranlar en fazla sayda
bireyin mutluluunu mmkn klyorsa dorudur, aksi halde, yanltrlar. Bentham, bireyin kendi mutluluu
iin herkesin iyiliini gz nnde tutmak zorunda olduunu savunmaktadr.
Faydaclarn baz ortak noktalar olduu sylenebilir. Faydaclk teorisinde, bireyin en nemli ahlaki devi mutlu
olmak ve bunun etrafndaki bireylerde de olmasn salamaya almaktr. Bireyin davranlarnn iyi veya kt
saylmas, tamamen davranlarnn getirdii faydaya baldr. Faydaclara gre davranlar farkl durumlarda
farkl sonular getirirler. Ayrca ahlaki davranta bulunanlar kendi kiisel haz ve karlarna gre hareket
ettikleri iin egoisttirler. Fakat, insanlar kendi mutluluklarna da yol aacak baz iyiliklerde bulunmaktan
kanmayacaklardr. Bunu kendi iyilikleri iin yapyor olsalar da etrafndakilere de fayda salayabileceklerdir.
Burada u ak bir ekilde grlmektedir ki, bireysel egoizm aslnda dolayl bir yoldan ortaya kmaktadr
(zgener, 2004,s.39)
Faydaclk yaklam kendi iinde, eylem faydacl ve kural faydacl olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Eylem
faydaclnda, birey, herkes iin en iyinin ortaya kaca durumlarda harekete gemelidir. Bu teoriye gre
bakalar asndan hangi eylemin en iyiyi salayacan tespit etmek gtr ve eyleme geecek kiilerin ahlaki
olarak davranmasn salamak amacyla bir yol gstericiye ihtiya vardr (zgener, 2004,ss. 40-41). Kural
faydacl ise, teleolojik olmayan yaklamlarn, teleolojik yaklama ve faydacla kar yneltilen
eletirilerden ortaya kmtr. Buna gre, faydac standartlar, kiisel eylem ve davranlara deil, bir btn
iinde ahlak kurallarna uygulanmaldr. Kural faydacl, toplumun mutluluu en yksek seviyeye karmak
iin ne tr ahlaki kurallar benimsemesi gerektiiyle ilgilenmektedir. Bu teoride ama sadece mutluluu
salayc bir ilke bulmak ve insanlar bu ilkeyi bulmaya yneltmek deil, bu ynelimin maliyetlerini gz nne
almaktr (Arslan, 2001a,ss.21-22).
1.4.1.1.2. Bencillik Teorisi (Egoizm)
Egoizm ok eski ahlak felsefelerinden biridir. Platon gibi en eski Yunan filozoflar tarafndan bile tartlmtr.
(Adam Smith,1723,s.90)n Liberal ekonomisiyle beraber, son asrdr modern ekonomide de ok etkili olan
bir yaklam olmutur. Egoizm, karar vericinin kendi uzun vadeli karlar veya ksa vadeli faydalar konusunda,
zgrce karar verebilmesi durumunda ahlaki olarak kabul edilmektedir (Crane ve Matten, 2004,s.81).
Egoizm yaklam, bir eylemle ilgili sonularn, genele gre deil de eylemi gerekletiren kiiye gre
deerlendirilmesi asndan faydaclk yaklamndan ayrlmaktadr (Torlak, 2003,s.104). Egoizm, bir bireyi
herhangi bir ykmllk altnda brakmyorsa, bireyin bir fedakarlk yapmadan en iyiye ulaabilecei bir durum
varsa, o zaman gsterilmelidir (zgener, 2004,s.33).
Gnlk dilde kullandmz egoizmle, ahlaki egoizmin farkldr. rnein, egoist insanlara gnn gn eden ve
sadece kendi kiisel karlarn dnen insanlar olarak baklmaktadr. Halbuki, uzun dnemli hedefleri iin, ksa
dnemli hedeflerinden vazgeen insanlar da egoist saylabilir. Bu anlamda egoistler her zaman zevk peinde
olmayabilirler. nsanlar amalarn gerekletirebilmek ve baz baarlar elde edebilmek iin de hedeflerinin
peinden koabilirler. Bunun yannda, egoistlerin yardmsever ve drst olmadklar dnlebilir. Oysa, baka
birinin hayatn kurtarmak iin kendini tehlikeye atan kii de bencilce davranm olabilir. nk kii bu ekilde
fedakarlk duygusunu tatmin etmektedir. Egoizm insanlara yardm etmeyi retmemekte, fakat byle bir ahlaki
zorunluluk olmadn sylemektedir (Arslan, 2001a,s. 18).Ahlak felsefesi erevesinde bireyin eylemlerinde

97
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

benliini merkez almas gerektiini ngren ve bakasnn iyiliini gzetme, cemiyetin refah, kendinden baka
dier insanlar dnme gibi grleri makul grmeyen ve sadece ahsi istek ve arzular dorultusunda
yaamay savunan retiye denilmektedir.(Gl ve di., 2002 ,s.196).Bir dier ifade ile egoizm bakasna
faydal olmamay retmez ama bu faydann ahlaki bir yannn olmadn sylemektedir. Egoistler ayn
zamanda uzun dnemde amalarn gerekletirmek iin ksa dnemli amalarndan vazgeebilen davranlar
sergileyebilmektedirler (Arslan, 2005,s.14).Egoizmin iki tr bulunmaktadr. lki hazclk (hedonizm)dir.
Burada, bir eylemin doruluu deerlendirilirken, asl olan bireyin karlardr. Dier bir ifadeyle, sadece bireyin
karlarnn maksimizasyonunun salanp salanmadna baklmaktadr. Egoizmin ikinci tr olan, aydn
egoizm (enlightenedegoism)dir. Burada, yalnzca kiinin z karlar deil, bu eylemin dierlerin karlar
zerindeki etkileri de ele alnmaktadr. Felsefeciler tarafndan aydn egoist olarak adlandrlan bu formda,
uzun bir dnem esas alnmaktadr (Ferrell ve di., 2005,s. 97).
1.4.1.2. Deontolojik Yaklamlar (dev bilimi)
Bir davrann ahlkiliini deerlendirmede sonular temel alan teleolojik yaklamn tersine, deontolojik
teoriler eylemin kendisini ele almaktadr. Deontolojik teorilerde, sana davranlmasn istediin gibi bakalarna
davrandncesi esas alnmaktadr. Eylemin doru olmas, aralarn ve imkanlarn doru seilmesi doru kural
ve ilkelerin benimsenmesiyle mmkn olmaktadr. Ortaya konan eylemin ahlaki olup olmamas, kiinin niyeti
ile tayin edilmektedir. Topluma ynelik bir eilimden ziyade bireye ynelik bir eilim bulunmaktadr(zgener,
2004,s.42).
Deontolojik yaklama gre, insanlar, vicdani zgrlk, kabul etme zgrl, dokunulmazlk zgrl,
konuma zgrl ve kanun gvencesi gibi haklara mkemmel olarak sahiptir. Bu anlamda, deontolojisiler,
ahlak prensiplerinin deimezliini ve insann doasnda olduunu kabul etmektedirler (Torlak,
2003,s.105).Deontolojik teori, ahlk ile ahsi menfaatleri birbirinden tmyle ayran bir ahlak felsefesidir. Bu
teori Immanuel Kantn katklaryla gelitirilmitir. Deontolojik teori, herhangi bir davrann deerinden ziyade,
davrann altnda yatan drtlerde zellikle de grev drtsnde durma eilimindedir. Bu teoriye gre bir
eylemi doru klan, o eylemin neticelerinin iyi ya da kt olmasnn yan sra dier faktrlerin varln da ortaya
koymaktadr. Eylemin ilke veya kurallar bu faktrlerden olumaktadr.
Kant, ahlki davranlarn ilk nedeninin duygu veya eilimler deil akl olduunu savunmutur. nemli olan
doru olmak ve mutluluu hak etmektir. Fayda ve mutluluk deil. Kant, ahlak motive eden gcn, zevke,
mutlulua veya faydaya bal olmamas gerektiini savunmaktadr. Ahlaki davranlar, artlar ve durumlar ne
olursa olsun sergilenmesi gereken davranlardr. rnein, houmuza gittii iin bakalarna yardm etmenin,
doruyu sylemenin ahlki olduunu syleyemeyiz; bunlar bize mutluluk verdiinden dolay deil, sadece onlar
yapmak bir grevimiz olduu iin yaptmzda ahlki olmaktadrlar(Bademir ,ss.58-59). Bu nedenle
duyularna ho geleni deil, aklnn sana iyi gsterdiini yapma ilkesi benimsenmektedir.
1.4.1.2.1. Adalet Teorisi
Adalet temelli etik kuramlar, bir topluluun yelerine pay edilen fayda ve grevlerin dengeli olmasna veya
yasalarn, kurallarn ve politikann uygulanmas sonucu ortaya kan neticelere bakan karlatrmal bir metot
kullanr. Adalete dayanan etii kullanan ahlak felsefecileri, yalnzca davranlarn sonularnn faydac sonular
nemseyip etkisiz hale getireceini ileri srmektedirler. Adalete dayal etik yaklam savunanlar; bir davrann,
toplumda byk ounluk iin faydal olmas ancak kk bir kesim iin adaletsiz olmas halinde bu davran
genellikle dikkate almazlar (Krel, 2000,s. 39).
Adalet kavram hem kiilere yardmc olan hem de genel kural ve ilkelerden oluan zel kurallardr. Adalet
teorisinin temel yaklam eit olan bireylere eit, olmayanlara da eit olmayacak ekilde davranmaktr. Her
bireye sahip olduu kabiliyetler, haklar, ihtiyalar ve altklar iler dikkate alnarak grevler yklenmelidir
(Arslan, 2005,s.19).
Adalet teorisi, John Rawlsn 1971de A Theory of Justice adl almasyla ortaya kmtr. Bu teorinin farkl
trleri bulunmaktadr. Karlayc adalet, gemite grd zararlarn kapatlmasn ifade etmektedir.
Cezalandrc adalet, kanun ve kurallara uymayanlara ceza vermeyi kapsamaktadr. Prosedr-sresel adalet,
karar srelerinde, uygulamalarda veya anlamalarda bu kavram kullanlmaktadr. Datc adalet ise, devlet
tarafndan kar, yarar ve ykmllklerin datmn iermektedir (De George, 1999,s. 101). Rawls datc adalet
kuramn ne srm olup, aadaki ilkelerle temellendirmitir (Krel, 2000, s. 39) Eit zgrlk lkesi:
Herkesin temel zgrlkleri birbirine eit olmaldr. Bu zgrlkler, dier kiilerin saldrlarndan korunmaldr.

98
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

Farkllk lkesi: lk ilkenin kapsamad yararlara sahip olmayan kiiler, hatta en kt durumda olanlarn bile
bunlardan faydalanmas ve gvence altna alnmas gerekmektedir. Toplumda dezavantajl kiilere yardm etmek
zorunludur.
Frsat Eitlii Hakk lkesi: Bir toplumdaki tm yeler toplumsal statlerini ykseltmek iin eit frsatlara
sahip olmaldrlar.Adalet teorisinin en nemli noktas, farklln ho grlebilme dzeyinin belirlenmesidir.
Bununla beraber, adil bir toplum, herkesin eit olduu bir toplum deil, farkllklarn veya eitsizliklerin
savunulabildii bir toplumdur. Rawls, farkllk ilkesi ile farkllklarn neden ho grlmesi gerektiini
aklamaktadr (zgener, 2004,s.47).
1.4.1.2.2. Haklar Teorisi
Haklar teorisi, ykmllk ve ilkelerden ziyade daha ok haklar zerinde odaklanmaktadr. Thomas Hobbesa
gre, bakasna da en az ahs kadar hak tanmay ve ahsi hrriyetini de ayn ekilde snrlamay bar iin tek
koul olarak savunmaktadr (zgener, 2004,s.45).Bu kuram, demokrasinin ve demokratik ynetim eklinin yllar
ierisinde hem i, hem de zel hayatta yaygnlamasyla daha ok ne kmaya balamtr. Bu kuramn
temelinde kiilerin, kurumlar veya yneticiler karsnda sahip olduklar haklarn tannmas amac vardr. Hak
temelli ahlak gr insanlarn birbirlerine kar belli ahlaki grevleri olduunu ifade eder. Bu gr,
davranlarn sonularna, bu davrantan deerlendirmede ya da rehber davranlar iin kurallar gelitirmede
kullanlmas gerektii grn reddeder. Hak temelli etik gr ahlaki haklar, toplumun deil, bireylerin bak
asndan ifade eder. Bu tr bir etik anlay, bakalarnn haklarn snrlayarak fayda elde eden insan saysn
dikkate almamaktadr (Krel, 2000,s. 36).

2. SONU
ahlknn dini kaynaklardan da anlalaca zere insanolunun ilk ticari faaliyetinden bu yana var olduu
sylenebilir. letmelerde uygulanan dnce ve ilkeler i ahlak olgusunu ortaya karmtr. Bu olgu sadece i
dnyas iin geerli deildir. dnyasndaki problemler, genel ahlaki problemlerden farkl deildir. ahlk,
toplumda hemen her kesimi, alan, tketiciyi, evreyi, i hayatn alakadar etmektedir.Bir iletmenin amacnn,
toplum iin yarar ve zararlarn tartlmas, i ahlak zerine aratrma yapmaya sebep olmutur. Bu sre
zarfnda i ahlak, nceleri bireysel bir problem olarak grlrken daha sonra iletmenin i ahlak meselesi
olarak grlmeye balanmtr.
Bu dinin metinlerine bakldndan da aslnda ok da farkl bir anlayn olmad grlmektedir. Yahudi ve
Hristiyanla nazaran slam almaya daha fazla nem verdiinden yaplacak ilerin de ahlaki olmasn kaln
hatlaryla belirlemitir.
ahlknn kurumsallatrlmas iin, rgtsel kltr, yneticinin ve alanlarn ahlki eilimi, tepe
ynetiminin destei ve belirgin ahlk politikas zellikle nem tamaktadr. Bunlarn yan sra, yasal kurullar,
iletme ynetim kurallar, ahlki eitim programlar, ahlaki komiteler, ikayet brolar ve yazl ahlak
kurallarnnda olduka nemli olduu belirtilmektedir.
Bir iletmenin, kendi alannn problemini zmede bire bir metot uygulamay politikas haline getirmesi
verimlilii ykselten ve motivasyonu artran nemli bir yntemdir. Bu adan alan memnuniyeti iin sosyal ve
ekonomik ihtiyalarn karlanmas gerekmektedir. alanlar cretlerden, yaptklar iten, cret d
dllendirmelerden ve kurumdan memnun olduklarn, iyeri ortamnn sosyal adan almaya uygun olduunu
dnmektedirler. En gl olann yaayaca ya da ne retilirse satlr gibi dncelerin kabul grd
dnemlerden, faaliyetlerin rekabet ve kreselleme ile birlikte daha fazla dikkat istedii bir dneme geilmitir.
Baarl olmak ve uzun sre ayakta kalmak isteyen iletmelerin i ahlak konusunda daha fazla hassasiyete sahip
olmalar gerekmektedir. Devlet, genel anlamda bir i ahlakn oluturmak iin i hayat ve toplumla birlikte
hareket etmelidir. Ksacas bir bireyin huzurlu bir hayat srmesi iin ahlak ne kadar nemliyse, sosyal ve
ekonomik ilikilerde de gven ve sadakati temin etmede o kadar nemlidir.

99
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

KAYNAKA
Akay,H.( 2009). Musevilik ve Ahlak, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=89837
Akkurt, S. (2006) .Tanahta Yahudi Dini Hayatna Ynelik Eletiriler, Yksek Lisans Tezi, Ankara niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Arslan, M.(2005). ve Meslek Ahlak, Siyasal Kitabevi, Ankara
Arslan, M.(2001). ve Meslek Ahlak. Ankara: Nobel Yayn Datm
Aydemir, M. (09.09.2010). Kutsal Metinlerde Ahlak: Kuran- Kerim rnei, idc.sdu.edu.tr
Bademir, H.Y.(2007). Ahlk Metafizii, Teorik ve Pratik Ynleriyle Ahlk. Editr: Recep K.,Uyank M.
stanbul, Dem Yaynlar
Bozkurt, V.(2000). Pritanizmden Hedonizme Yeni alma Etii. Bursa: Alesta Yaynlar
Crane, A. ve Matten, D.(2004),.A EuropeanPerspective, New York: Oxford UniversityPress
arc, M.(2006).Ana Hatlaryla slam Ahlak, Ensar Neriyat, stanbul
DE G., Richard T.(1999).Business Ethics, Fifth Edition, A ViacomCompanyUpperSaddleRiver, NJ
Demir, .(2003). ktisat ve Ahlak, Liberte Yaynlar, Eyll
Durkheim, E.(1986) .Meslek Ahlak, (eviren: Karasan M.), stanbul: Milli Eitim Bakanl Yayn
Esin, M.(1996) letmelerde Sosyal Sorumluluk ve Ahlak, .. Sosyal Bilimler Enstits letme Fakltesi
letme ve Personel Ynetim Organizasyon Anabilim Dal, stanbul
Ferrell, O. C, Fraedrich J. ve Ferrell L,(2005). Business Ethics: Ethical Decision Makingand Cases, Houghton
Company, Boston
Garrett, T.,Konoski, Richard J,(1986).Business Ethics, New Jersey
George, R., De T.(1999).Business Erhics, Fith Edition, A. ViacomCompanyUpperSaddleRiverN.J
Gazi niversitesi Endstriyel Sanatlar Eitim Fakltesi Dergisi,(2004), 15
Gl, A., Uzun E., Uzun S ve Yolsal,.H,(2002). Felsefe Szl , Bilim ve Sanat yaynlar, 1.Basm, Ankara
Griz, A.(2003).Hukuk Felsefesi, Siyasal Kitabevi, 6.Bask, Ankara
Harman,G.(1977) .The Nature of Morality, Oxford University Pres, New York
lhan, S.(2005). Ahlak: Kuramsal Bir Yaklam, Afyon Kocatepe niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, Afyon
Knran, .B.,(2006). Ahlak ve Etik Deerlerin Trk letmeciliindeki Yeri, Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul
Krel, .(2000). rgtlerde Etik Davranlar Ynetimi ve Bir Uygulama almas, Anadolu niversitesi
Yaynlar, Yayn No: 196, Eskiehir
Kk, Bayrak S.(2006). Organizasyonel Kurumsallamada Bir Deer Boyutu: Ahlakn Kurumsallamas,
G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi
Kurtulu, B.(2001). Ahlak: Gemite ve Gnmzde, Sosyal Siyaset Konferanslar 50. Kitap, ss.738-759
Mc H., Francis PJ. (1992). Ahlk. ev.Tsiad, stanbul: Tsiad yayn
McNamara, (1998).Complete Guide toEthics Management: An Ethics Toolkit of Managers, at
http://www.mapnp.org/library/ethics/ethxgde.htm
Murat, Gven, Akgz B, (2007) . Yneticilerin rgt Kltr Alglamalarna likin Bir Analiz: Zonguldak
Karaelmas niversitesi rnei,., Z.K.. Sosyal Bilimler Dergisi 3
Nasr, S.H., (2004).Modern Dnyada Geleneksel slam, stanbul: nsan Yaynlar

100
 Sleyman Demirel niversitesi Vizyoner Dergisi, Yl: 2015, Cilt: 6, Say: 13, ss.89-101.
Suleyman Demirel University The Journal of Visionary, Year: 2015, Volume: 6, Number: 13, pp.89-101.

zgener, .(2004). Ahlaknn Temelleri: Ynetsel Bir Yaklam, l.Bask, Ankara: Nobel Yayn Datm
Rice, G.(1999). Islamic Ethics and The Implications for Business, Journal of Business Ethics
Tabakolu, A. (2005b). Kapitalist Toplum ile slam Toplumu Arasnda Bir Karlatrma, Toplu Makaleler-2,
ss. 266-273), stanbul: slam ktisad Kitabevi
Tabakolu, A. (2005a), Kapitalist Toplum ile slam Toplumu Arasnda Bir Karlatrma, Toplu Makaleler-2,
ss. 266-273, stanbul: slam ktisad Kitabevi
Tezlmez, H.(2000).Trk Dnyasndaki Yneticilerin Ahlaki Konusundaki Dnce ve Kararlar, THS
Yaynlar, Ankara
Torlak, .(2003). Pazarlama Ahlak, 2.Bask, stanbul: Beta Yaynlar.
Tunay, S.(2009). Ahlk Uygulamalarnn al anlar zerine Etkileri ve Bir Uygulama, Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi, Fatih niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, stanbul.

101