naat Mhendislii Eitimi 2.

Sempozyumu - 319 -

MHENDSLK ETNN
ZORUNLULUU

lker Gner Bacanl*, N. Orhan Baykan**

zet
Mhendislik etii, eskiden beri vicdanlarda zaten olan, ancak son yllarda kurallar daha
ak biimde belirlenen ve ders kitaplarna girerek okullarda okutulmaya balanan bir bilim
dal haline dnmtr.
almada, Pamukkale niversitesinden 200 renciye etik kavramna ilikin olarak: etik ne
demektir?; etik dersi aldnz m?; etik dersi zorunlu olmal m?; sizce etik kurallar doru de-
erlendirme ve doru eylemde bulma reetesi sunar m?; Tek kelime ile etii aklasaydnz
ne derdiniz? sorular sorulmutur. En arpc sonu, etik kavramnn iyi davran reetesi
sunmas yanlgsdr.
Anahtar szckler: etik, mhendislik etii, mhendis

1. Giri
Mhendislik, gemite olduu gibi gnmzde de tm insanlar iin yaam nitelii ze-
rinde dorudan ve nemli etkisi olan bir meslektir. Mhendislerin davran ve kararlar
toplumun huzur, gnen, gven ve saln yakndan etkiler. Mhendisler, insanln
zararna olan almalara kar durabilecek biimde yetitirilmelidirler. Bunun iin g-
nmzde pek ok mhendislik birlii tarafndan gelitirilmi mhendislik etii kurallar
vardr.
Etik; iyi veya kt, adil veya haksz, sorumlu veya sorumsuz, zorunlu veya izin verilen,
vgye deer veya kabahatli, doru veya yanln ne olduu ile ilgilenir. Etik, belirli bir
toplum iin ahlaki davran btnn tanmlayan bir kurallar dizgesidir. Mhendislik
mesleinin iyi bir ekilde yaplabilmesi iin Mhendislik Etii Kurallar vardr. Mhen-
dislik etii, mhendislik eitiminin bir parasdr.

*
Yrd. Do. Dr., E-posta: ugbacanli@pau.edu.tr
**
Prof. Dr., E-posta: obaykan@pau.edu.tr
Pamukkale niversitesi, naat Mhendislii Blm, Denizli.
- 320 - naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

2. Etik Kavram
Etik szc Aristotelesten beri kullanlmaktadr. Etimolojik kkeni olarak yunanca et-
hos szcnden gelip bilgin, tarz anlamna gelmektedir. Latince de ise davran, al-
kanlk anlamnda olan moralitydir. Tkede ise; Arapadan hulk kelimesinden tre-
mi olan ahlak anlamna gelmektedir. Genelde etik ve ahlak szckleri birbirinin yerine
kullanlmakta, gnlk yaamda ise yaygn olarak birbiriyle kartrlmaktadr.
Ahlak; belli bir dnemde, belli insan topluluklarnca benimsenmi olan, bireylerin bir-
birleriyle ilikilerini dzenleyen trel davran kurallarnn, yasalarnn ve ilkelerinin top-
lamdr.
Etik ise greceli bir kavramdr, anlam kiiden kiiye, toplumdan topluma deimekte-
dir. Etik, insan ilikilerinde, toplumsal, kltrel, siyasi, ekonomik, hukuki, bilimsel, tek-
nolojik vb. tm alanlarda insann tutum, davran, eylem ve kararlarnda belirleyici olan,
hi kimsenin dnda kalamayaca, kanamayaca ilke ve deerler btndr [5].

3. Mhendislik Etii
3.1. Genel
Mesleki etik; mesleki etkinliklerin srdrlmesi aamasnda ahlaki ve mesleki ilkelere
gre hareket etme disiplinidir. Her meslek iin, meslein kendisine zg etik ilkeler bu-
lunmaktadr.

3.2. Mhendislik Etii

Etiin bireysel ve evrensel zgrlk boyutunun nemi, evrensel etik kurallar ve deer-
lerin kavranmas, mhendislik etii ilkelerinin ve mesleki sorumluluun renilmesi
ve bunlara dayanarak mesleki ikilemlerin sorgulanmas yeteneinin kazandrlmasn
amalamaktadr. Dnya Mhendisler Birliinin 5 Ekim 1977 de yaplan toplantsnda,
mhendislik etii yle belirtilmitir: Mhendisler, mhendislik mesleinin doruluu-
nu, onurunu ve deerini, insanlarn rahat yaamas iin bilgi ve becerilerini kullanarak,
drst ve yansz olarak halka ve kendi ilerine sadakatle hizmet ederek, kendi disiplinle-
rinin mesleki ve teknik saygnln arttrmaya alarak yceltir ve gelitirirler.
Gnmzde mhendisin tasarm srasndaki karar yzlerce yaam etkileyecek sonu-
lara yol aabilir. Bunun iin mhendisler mesleklerinde etik ilkelere uygun, bunlardan
sapmakszn ve dn vermeksizin almaldrlar. Mhendislik etii ilkelerinin belirlen-
mesindeki temel ama, meslein insanlara daha iyi hizmet etmesi iin bir klavuzluk
grevi salamaktr [1, 2,3].

3.3. Mhendislik Etii lkeleri

Mhendisler, mesleki grevlerini yerine getirirken, toplumun gvenliini, saln ve
gnencini en nde ve st dzeyde tutacaklardr.
Mhendisler, sadece kendi uzmanlk alanlarna ilikin hizmet vermelidirler.
Mhendisler, yalnzca nesnel ve gerei yanstan raporlar yaynlayacaklardr.
Mhendisler, mesleki konularda, her iveren veya mteri iin gvenilir vekil olarak dav-
naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu - 321 -

ranacaklar ve kar atmalarndan kanacaklardr.

Mhendisler, hizmetlerinin geerlilii konusunda mesleki itibarlarn oluturacak ve di-
erleriyle haksz rekabete girmeyeceklerdir.
Mhendisler, mesleki doruluunu, onurunu ve deerini yceltmek ve gelitirmek iin
alacaklardr.
Mhendisler, mesleki gelimelerini kendi kariyerleriyle devam ettirecekler ve kendi
kontrolleri altndaki mhendislerin mesleki gelimeleri iin olanaklar salayacaklardr
[1, 2, 6].

3.4. Topluma Kar Sorumluluklar

Mesleki bilgi,becerileri ve deneyimlerini toplumun karlarn gzeterek kullanr.
Kendilerinden istenen iin toplum ve evre asndan tehlike yarataca sonucunu d-
nyorsa bunu ilgili kurum ve kurululara bildirir.
lgi alan iersinde bulunan teknik konular, gerekli ayrntlaryla aklar, imzalar.
yerlerindeki sal ve gvenlii gelitirir.
Toplumun her kesimine adil ve drst davranr [1, 2, 6].

3.5. verene ve Mteriye Kar Sorumluluklar

Teknik konulardaki mesleki alverilerde, her zaman gvenilir bir biimde iveren/
mteri iin; toplumun gnen ve mutluluunu riske atmakszn, mesleki bilgi ve be-
cerilerini deneyimleriyle harmanlayp sonuna kadar kullanan uygun ve dzgn bir i
standardyla alr.
vereni veya mteriyi etkileyecek biimde dorudan veya dolayl olarak bir armaan,
para, hizmet veya i nerisi kabul etmezler, bakalarna da nermezler etmez.
Mesleki ilikilerini gelitirmek amacyla siyasal ba yapmaz [1, 2, 6].

3.6. Doaya ve evreye Kar Sorumluluklar

Doay ve evreyi korumay yalnzca bir grev olarak grmez, bunun bilincini topluma
yaymaya gayret eder.
Kreselleen bir dnyada, yaanlas bir evre iin elindeki kaynaklar en temiz biimde
kullanmaya alr.
Yapt ve uygulad projelerin evreyle uyumlu olmasna dikkat eder ve en az ykmla
bu ii zmeye alr [1, 2, 6].

3.7. Meslee ve Meslektaa Kar Sorumluluklar

Mesleki faaliyetlerini tm meslektalarn gvenini kazanacak ekilde, tm yelerin ve
meslein saygnlna azami zen gstererek srdrrler.
Tm meslekta ve astlarna saygyla yaklarlar, meslektalaryla haksz rekabet iinde
olmazlar, astlarnn geliimi iin zel aba harcarlar, yardmc olurlar.
Yalnzca yeterli olduklar alanda mesleki hizmet verip danmanlk yaparlar.
- 322 - naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

Meslein gelimesine, meslek rgtleri vastasyla katkda bulunurlar.

Hak ve ayrcalklarn kimseye devretmezler.
Mesleki davran kurallarna aykr davrananlara yardmc olmaz, faaliyetleri iinde yer
almazlar [1, 2, 6].

3.8. Kendilerine Kar Sorumluluklar

Mesleki bilgilerini her zaman tazelerler.
Mesleki alanda son gelimeleri izler, gerektiinde kendi meslektalaryla gr birlii
iersine girerler.
Mesleki faaliyetlerine ilikin meslektalarnn drst ve nesnel ilikilerini dikkate alr ve
gerektiinde kendini eletirmekten kanmazlar [1, 2, 6].

4. Mhendislik Etiinin Gereklilii (Anket)

4.1. Anket Sonular
Mhendislik eitiminde, etik pek ok okulda zorunlu yada semeli ders olarak okutul-
maktadr. Bunun gerekli oluu, Uluslararas lmeciler Federasyonu FG ve ABD Mhen-
dislik ve Teknoloji Edeerlik Kurumu gibi kurumlar tarafndan da nemle vurgulan-
maktadr. niversitelerimizde etik eitiminin verilmesi, kesin olarak mhendislerin bu
kurallara uygun davranacaklar anlamna gelmese de, rencileri profesyonel yaamda
karlaabilecekleri zorluklara ve ikilemlere kar hazrlamak asndan ok nemlidir [4].
Pamukkale niversiteleri rencilerinden 200 kii arasnda yaplan anket sorularndan
arpc olanlar ve alnan yantlar ekil 1 ila 5 arasnda aada sunulmutur.

4.2. Bulgular
Anket sonularna ilikin bulgular arasnda: 1. Etik dersinin okutulmasnda ge kalnd;
2. Bunun bir kurallar zinciri olduu; 3. Etik diye bir dersin zorunluluun gerekli olmay;
4. Olay doru deerlendirme reetesi sunmas yanlgs; 5. Drstlk ve ahlak tesinde
birey olmad gibi ilgin deerlendirmeler ortaya kmtr.

ekil 1 Etik Ne Demektir? anket sorusunun yant

naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu - 323 -

ekil 2 Etik Dersi Aldnz m? anket sorusunun yant

ekil 3 Etik Dersi Zorunlu olmal m? anket sorusunun yant

ekil 4 Sizce etik bize bir olay doru deerlendirme ve doru eylemde bulunma
reetesi salar m? anket sorusunun yant
- 324 - naat Mhendislii Eitimi 2. Sempozyumu

ekil 5 Tek kelime ile etii aklasaydnz ne derdiniz? anket sorusunun yant

5. Sonu ve neriler
Ksrl anket almasnn sonucunda; etik kavramnn niversite rencileri arasnda ne
olduuna ilikin pek fazla bir bilgi ve nsezi olmad ortaya kmtr. Birok faklte
ve blmde zorunlu ve/veya semeli ders olarak okutulmamaktadr. Etikin bir kurallar
manzumesi iermesi zlemi vardr. Bu da tm eitimizdeki hazrclk ve ezberciliin
bir sonucu gibi gzkmektedir.
Gnmzde bilim ve teknolojinin hzla ilerlemesi sonucunda etik davrana ilikin so-
runlar daha da artmaktadr. Etik konularna bilinli ve bilimsel yntemlerle yaklalmas
gerekmektedir. Dnyann pek ok lkesinde eitli birlikler tarafndan mhendislik etii
kurallar oluturulmutur. Her mhendislik disiplini genel mhendislik etik kurallarn
benimsemelidir. Mhendislik etii eitimi, okullarda zorunlu ders olarak okutulmaldr.
Meslee atldktan sonra da etik kurallarnn uygulaycs, yasal olarak mhendis odalar
olmaldr. Mhendislik etii kurallarn bilen ve etik deeri yksek, bilinli, kiilikli yeti-
kin iyi mhendisler yetitirilmesinin nemi byktr. Mhendislik eitimi boyunca etik
kurallar ve davran ilkeleri srekli olarak gndemde ve taze tutulmaldr.

Kaynaklar
[1] ABET. What It Is, http://onlinelearning.tc.cc.va.us/faculty/tcgordp
[2] ABET, 2002-2003 Criteria for Accrediting Engineering Programs.
[3] Deniz, R.; pbker, C.; Gksel, ., Mhendislik etii dersleri neden zorunlu olarak okutul-
maldr?, 2005. TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas 10. Trkiye Harita Bilimsel
ve Teknik Kurultay, 28 Mart - 1 Nisan 2005, Ankara.
[4] Dyrud, M., A., Cases for Teaching Engineering Ethics, Frontiers in Education, Volume:3,
S1E/10 -S1E/14, 2004.
[5] EDWINHARRIS, C.JR.; DAVIS, M., PRITCHARD, M.S., RABINS, M.J., 1996. Engineering Ethics:
What? Why? How? And When?. Journal of Engineering Education.
[6] Kumbasar, N., Mhendislik Etii ve Glendirme, 2003. TMH - Trkiye Mhendislik Ha-
berleri Say 423 - 2003/1.