TNG QUAN V XUT I MI

H THNG TR GIP X HI VIT NAM

Nhm tc gi:
Stephen Kidd
Tareq Abu-el-Haj
Bazlul Khondker
Carol Watson
Sharlene Ramkissoon

H Ni, nm 2016

1
Nhng quan im th hin trong bo co ny l quan im ca nhm tc gi, khng i din cho quan
im ca Lin Hp Quc bao gm Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc (UNDP) hay cc quc gia
thnh vin ca Lin Hp Quc.
































nh ba: Shutterstock/ UNDP Vit Nam

2

LI TA
Ti mt nc ang pht trin c thu nhp trung bnh, qu trnh xy dng mt h thng an sinh x hi
hin i v ton din mang li nhng i mi ng ghi nhn. i vi Vit Nam, quc gia ang trn
chuyn mnh nhanh chng, vi s lng ln lao ng phi chnh thc, tr gip x hi s dng ngun
ngn sch cng l mt phn thit yu ca qu trnh ny. Bng chng t khp ni trn th gii ch ra
rng, nhng chng trnh tp trung vo i tng ngho v d b tn thng ng gp cho nhiu
mc tiu - t gim t l ngho v gim bt bnh ng ti ci thin dinh dng h gia nh, ci thin sc
khe v nng cao cht lng gio dc.
Vit Nam ang n lc ci thin h thng tr gip x hi bt kp tc pht trin ca t nc k t
khi bt u cng cuc i mi vo cui thp nin 1980 v hin vn ang phi i mt vi nhiu thch
thc. Th nht, cc chnh sch tr gip x hi cn nhiu hn ch v dng nh b st phn ln dn s
trong tui lao ng c thu nhp thp v bo tr x hi khng bo ph c ton b cc giai
on quan trng nht trong cuc i ca i tng d b tn thng. Mc bao ph, mc tr gip x
hi thng xuyn bng tin mt v cht lng dch v chm sc x hi cha p ng nhu cu ca Vit
Nam trong giai on pht trin hin nay. Vit Nam cn c t duy mi trong phng php tip cn v
nh hng di hn cho c h thng. Th hai, nhng hn ch v th tc hnh chnh, c ch vn hnh v
t chc b my cn c khc phc c ba tr ct ca h thng tr gip x hi tr gip x hi
thng xuyn, tr gip x hi t xut v chm sc x hi.
Chnh ph Vit Nam nhn ra nhng thch thc trn v giao nhim v cho n i mi v pht
trin h thng tr gip x hi (MPSARD) a ra nh hng cho 15 nm ti. Bo co ny l mt trong s
cc sn phm ca D n h tr ci thin h thng tr gip x hi (SAP) ca UNDP h tr xy dng
n ny. Bo co tng hp nhng pht hin t 17 nghin cu, trong 04 nghin cu v cc bi hc tt
nht trn th gii c thc hin bi mt nhm cc chuyn gia quc t hng u, 12 nghin cu cn li
tp trung r sot, nh gi h thng vn hnh tr gip x hi hin ti ca Vit Nam do cc chuyn gia t
Vin Khoa hc Lao ng v X hi thc hin v 01 bo co nghin cu v thc trng h thng chm sc
x hi do UNICEF ti tr.
Bo co ny xut m rng tr gip x hi thng xuyn bng tin mt theo ba giai on ca vng
i con ngi tr em, khuyt tt v tui gi, v thc hin sn an sinh x hi ph cp cho ngi dn
Vit Nam. Bo co cng khuyn ngh tp trung u t thm cho tr gip t xut nhm tng cng kh
nng ng ph v phc hi nhanh sau cc thm ha v c sc kinh t x hi ln. i vi chm sc x hi,
ngoi vic xc nh cn c nhng nghin cu su hn, bo co cng khuyn ngh ci thin cht lng
dch v v quan trng hn l cn tng thm c hi cho khu vc t nhn v cc t chc phi chnh ph
tham gia cung cp dch v chm sc x hi .
Bo co dnh mt phn quan trng ni v gii php huy ng ngun lc v khuyn ngh tng bc m
rng, trc ht bng vic tit kim cc chi ph qun l trn c s tch hp t cc chnh sch tr gip x
hi. Bo co cng phn tch v mt kinh t ch ra nhng li ch kinh t x hi, gp phn thc y
tng tng kinh t nhanh hn t vic u t cho tr gip x hi mang li. Nhng thnh tu ny cng
vi mt h thng phc li hiu qu, cho thy tm quan trng ca tr gip x hi i vi qu trnh pht
trin di hn ca Vit Nam v cng ch ra rng y s l khon u t mang li gi tr cao trong tng
lai.
Chng ti cm n cc tc gi, cc nhm nghin cu cung cp u vo cho Bo co v hoan nghnh
Ban Son tho n xem xt, tip thu nhng pht hin t Bo co. Thng qua phn tch mt cch ton
din v h thng hin hnh, t a ra cc khuyn ngh cho tng lai, Bo co cung cp ngun thng
tin quan trng cho cc nh nghin cu v hoch nh chnh sch.

Louise Chamberlain Nguyn Trng m
Gim c Quc gia Th trng
UNDP Vit Nam B Lao ng Thng binh v X hi

3

CC CH VIT TT
DFID B Pht trin quc t Vng quc Anh
S LTBXH S Lao ng - Thng binh v X hi
ECD Gio dc tr em tui mm non
GDP Tng sn phm quc ni
CPVN Chnh ph Vit Nam
TCTK Tng cc Thng k
ILO T chc Lao ng quc t
Vin KHLXH Vin Khoa hc Lao ng v X hi
HTTTQL H thng thng tin qun l
MDRI Vin quc t v quyn ca ngi khuyt tt tm thn
B GDT B Gio dc v o to
B LTBXH B Lao ng - Thng binh v X hi
P LTBXH Phng Lao ng Thng binh v X hi
AMTGXH n i mi h thng tr gip x hi
MT Xc nh h ngho theo thu nhp
PMT nh gi thu nhp theo cc ch s i din
PPVT Bi trc nghim v s dng vn u t m t hnh nh
RTCCD Trung tm nghin cu o to v pht trin cng ng
TGXH Tr gip x hi
SAM Ma trn hch ton x hi
SASSP D n tng cng h thng tr gip x hi
VHLSS iu tra mc sng h gia nh Vit Nam
UNDP Chng trnh Pht trin Lin hp quc
UNICEF Qu nhi ng Lin hp quc
VNAS Kho st tui gi Vit Nam
VND ng Vit Nam
BHXHVN BHXH Vit Nam
NHTG Ngn hng th gii

4

BO CO TM TT
Cc thch thc ca Vit Nam
Sau khi ginh c lp, Vit Nam c nhng bc tin ng k v pht trin mnh m v bn
vng nn kinh t cng nh ci thin i sng ca ngi dn. Tuy nhin, vi v th mt nc thu
nhp trung bnh, Vit Nam hin ang phi i mt vi nhiu thch thc. K t khng hong kinh t
ton cu nm 2008, tng trng kinh t gim t khong 8%/nm xung 5,5%/nm v kh nng tng
tr li l kh khn, mt phn l do nng sut lao ng thp v tng cu ca nn kinh t yu. Mc d t
l ngho gim ng k trong 30 nm qua, mt b phn ln dn s vn c nguy c ri vo by ngho
hoc thu nhp khng m bo: v d, khong 35% dn s ngho nht nm 2010 trong nhm ng v
phn dch chuyn ln nhm kh gi hn nm 2012, trong khi li c s dch chuyn tng t t nhm
ng v phn khc ri vo nhm ngho nht. Trong nm 2012, khong 80% ngi ngho vn sng vi
mc thu nhp di 86.000 VN/ngy, trong s 40% ngi ngho sng di mc 43.000 VN/ngy.
Cng c s khc bit ng k gia cc khu vc thnh th v nng thn, gia cc vng v nhm dn tc
thiu s Vit Nam. S liu nm 2012 cho thy c gn 49,4% ngi dn nng thn l ngi ngho hoc
c nguy c ngho, trong khi t l ny khu vc thnh th ch chim 17,5%. Ngho i hin tp trung
ch yu ti cc nhm dn tc thiu s vi t l 59,2% so vi t l 9,9% ngi Kinh v ngi Hoa.

Tnh trng khng m bo an sinh ca cc h gia nh phn ln xut pht t nhng tn thng
v ri ro ca cc c nhn v h gia nh trong sut vng i. T l ci cc ca tr em di 5 tui l
khong 22%. Nhng tr em ny khng th pht trin ton din v kt qu l thu nhp trong tng lai
ca cc em b gim st, nh hng n s pht trin kinh t quc gia. Trong khi t l nhp hc tiu hc
kh cao, t l ny li gim st bc trung hc. Trong nm 2012, trong khi 90% nam sinh n trng
tui 12, th t l ny cc em 16 tui gim xung ch cn 67%. Vic i hc cn tn km v c th
nh hng n mc sng ca h gia nh. Trong nm 2012, mc chi bnh qun mi thng cho gio dc
ca h gia nh l khong 350.000 VN. Cc h c thu nhp thp v trung bnh cn kh khn hn khi
phi tr tin hc thm cho con, trong khi cn phi hc thm con c th theo kp cc bn trng.
Mi nm c khong 1,2 triu thanh nin tham gia th trng lao ng, song hu ht u gia nhp lc
lng lao ng bp bnh trong nn kinh t phi chnh thc v khng tip cn c an sinh x hi.

Lc lng lao ng phi i mt vi nhiu thch thc khi tham gia th trng lao ng. Nhiu
ngi lao ng c nng sut lao ng v thu nhp thp, khong 47% lc lng lao ng lm vic trong
lnh vc nng nghip. Phn ln lao ng c thu nhp trung bnh tip tc lm nng nghip v xy dng
thng l lao ng th cng phn nh tnh trng h khng phi l tng lp trung lu c m bo
an sinh. Thc t, trong nm 2013 c khong 62% dn s l lao ng d b tn thng, bao gm nhiu
ngi di c ni a tm thi, c bit l khi h c xp loi l ngi dn tm tr. Vic chm sc ngi
khuyt tt m khng c lng hu v h thng tr gip cho ngi khuyt tt ang l gnh nng cho
cc hgia nh, lm gim kh nng u t cho con em ca h.

Vit Nam l mt quc gia c dn s gi ha. Hin nay ch c khong 10% dn s trong tui trn
60, nhng n nm 2030, t l ny s tng ln 18% v n nm 2050 l trn 30%. Mt phn ln
dn s gi sng trong cnh ngho, trong khi ph n cao tui, chim 60% s ngi cao tui trn 60 tui,
c t l ngho cao hn. Nhiu ngi cao tui cn lm vic c th chm sc bn thn h: khong 70%
ngi cao tui trong tui t 60 n 64 vn tham gia lao ng, t l ny nhm t 70 n 74 tui
gim xung cn khong 40% v nhm t 80 n 84 tui l khong 20%.

Mt thch thc ln i vi Vit Nam l tnh trng khuyt tt nh hng n mt b phn dn s

tng i ln. Trong nm 2006, t l ngi khuyt tt l gn 7% dn s, trong khuyt tt nng l
3,4%. Tuy vy, tnh trng khuyt tt nh hng n mt b phn dn s ln hn, bi 22% s h c
ngi khuyt tt v 12,5% s h c ngi khuyt tt nng. T l h ngho c ngi khuyt tt cao hn
20% so vi t l ngho h khng c ngi khuyt tt, trong khi s chnh lch ny h c ngi
khuyt tt nng ln n 30%. Khong 52% tr em khuyt tt khng th n trng, trong khi ngi
khuyt tt tui lao ng cng gp nhiu thch thc ln, c bit phi chi ph nhiu hn do tnh
trng khuyt tt: c tnh tnh trng khuyt tt lm tng thm 10% chi ph sinh hot. Nhiu ngi
khuyt tt khng c kh nng lao ng, trong khi mt s ngi khuyt tt khc phi mt nhiu chi ph

5

 chm sc h. c bit, t l khuyt tt i vi ngi cao tui li cao nht: 54,6% ngi cao tui trn
70 tui b khuyt tt v t l khuyt tt nng tui ny l 27,8%.

Bt bnh ng l vn ngy cng ng lo ngi ca Vit Nam. i b phn dn s lo ngi v s

chnh lch v mc sng, theo s bt bnh ng ln nht tp trung khu vc thnh th, vi 76%
ngi dn coi bt bnh ng l mt thch thc. Nm 2012, h s bt bnh ng (Gini) v thu nhp ca
Vit Nam l 0,394 , nm mc trung bnh ca th gii - thp hn so vi Trung Quc, Indonesia v Thi
Lan - song vn cao hn cc nc nh M hay Vng quc Anh, ni m bt bnh ng c xem l mt
thch thc ln.

Mt thch thc na m Vit Nam phi i mt l tnh trng d b tn thng trc cc c sc v

thin tai, c bit l bo lt. Nm 2014, c tnh tng thit hi do thin tai ln n 2.830 t ng. Mc
d thin tai din ra trn ton quc, cc vng duyn hi vn phi i mt vi nhiu thin tai hn, gy hi
nghim trng hn.

Tng quan h thng tr gip x hi Vit Nam

H thng TGXH Vit Nam bao gm ba tr ct: tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi v tr gip
khn cp. Tuy nhin, tr gip x hi thng xuyn cng l mt phn ca h thng m bo an sinh
rng ln hn, bao gm bo him x hi (BHXH) v tr gip Ngi c cng. iu 34 Hin php 2013 quy
nh: "Cng dn c quyn c bo m an sinh x hi.

V c bn, h thng m bo an sinh quc gia pht trin theo hng tip cn vng i, nhm
gii quyt nhng ri ro v tui gi, khuyt tt, tui th u v tht nghip. Nm 2013, tng u t
ca Vit Nam cho m bo an sinh t ngun thu ngn schca Chnh ph vo khong 2,6% GDP. Tuy
vy, u t cho TGXH cn tng i hn hp. Nm 2013, B LTBXH u t 0,21% GDP cho cc
chng trnh h tr chn nhm i tng tr gip x hi thng xuyn (nu theo mc tng 50%
ca mt s tr cp t thng 01 nm 2015, th mc u t s tng ln 0,31% GDP). Cc chnh sch ln
nht l tr gip cho ngi cao tui trn 80 tui v ngi khuyt tt (mi chnh sch chim khong
0,09% GDP nm 2013). Chng trnh h tr tin in ca B LTBXH chim khong 0,02% GDP nm
2013, trong khi kinh ph h tr gio dc cho hc sinh dn tc v hc sinh ngho ca B GDT chim
0,08% GDP (cng trong nm 2013)1.

H thng chm sc x hi c to thnh bi hai cu phn. Mt l dch v cng tc x hi hin ang

pht trin nhanh chng, c cung cp qua mng li cc trung tm cng tc x hi ti cc tnh. Hin
c khong 30 trung tm cng tc x hi v d kin c khong 33 trung tm na s c xy dng. Hai
l mng li trung tm bo tr x hi (BTXH) trn ton quc, h tr nui dng, chm sc cho cc i
tng TGXH. Tng s c nc c 393 c s BTXH, trong c 213 c s cng lp v 180 c s ngoi
cng lp. Tr ct th ba ca h thng TGXH l tr gip t xut, vi kinh ph cho cc hot ng ny
nm 2013 l 0,16% GDP.

M t v nh gi h thng TGXH quc gia

Tc ng ca cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn Vit Nam cn hn ch,
ch gip gim 1,9 im phn trm ca t l ngho quc gia. y l h qu ca vic kinh ph tr
gip thp v kinh ph thp li bt ngun t bao ph thp v mc hng tr cp thp. Nhn
chung, kinh ph tr gip x hi thng xuyn ca Vit Nam thp hn nhiu so vi mt s nc thu
nhp trung bnh, nh Nam Phi v Brazil c hai nc u c mc chi khong 3% GDP, trong khi t l
ny Georgia l hn 6% GDP. Trn thc t, mc chi ca Vit Nam cn thp hn mt s nc thu nhp
thp chu nh Nepal v Bangladesh. Trong khi tr gip cho ngi cao tui trn 80 tui Vit Nam
l chng trnh tr gip x hi thng xuyn ln nht2, th tng chi cho chng trnh ny mi ch l

1
Con s ny khng tnh n min gim hc ph (i vi ngi ngho) l khon tr cho ngi nhn, chim 0,15% GDP nm 2013.
Cc ti khon khc (UNDP sp cng b) bao gm nhng khon min gim hc ph ny, c lng TGXH ca B GDT chim
tng 0,23% GDP.
2
Ba chnh sch tr gip ngi khuyt tt ca Vit Nam chim tng s 0,09% GDP v c s ngi hng li t hn.

6

0,09%, thp hn nhiu so vi cc nc ang pht trin khc, v nhiu trong s cc nc ny u t
trn 1% GDP cho chng trnh.

Mc bao ph dn s ca cc chnh sch tr gip x hi thng xuyn cn thp. Ch c khong 2,7

triu ngi c hng mt trong nhng chnh sch tr gip x hi thng xuyn t B LTBXH v
c tnh cng c khong 2 triu h c h tr tin in. Theo s liu iu tra mc sng h gia nh
Vit Nam (VHLSS) 2012, khong 10,2% s h tip cn c vi mt s hnh thc tr gip x hi. Tuy
nhin, trong nm 2012, trn 70% s h theo nhm thp v phn ngho nht v trn 80% s h thuc
thp v phn ngho th hai khng nhn c bt c khon tr cp no. Ngoi ra, bao ph i vi
cc i tng c coi l ngho v d b ri vo by ngho l rt thp. Trong khi c 1,03 triu ngi
trong tui 20-65 b khuyt tt nng, s ngi c nhn tr cp i khuyt tt t B LTBXH ch
khong 730.000 ngi, trong rt nhiu ngi trn 65 tui. Rt t tr em c th tip cn vi tr gip x
hi thng xuyn mc d c nhiu hc sinh c min gim hc ph (khng da trn cc nh ngha
ca quc t v TGXH).

Mc hng tr cp cn thp. K t thng 1/2015, mc hng tr cp cho cc nhm i tng ca B

LTBXH c quy nh l 270.000 VN/thng, mc d c mt s nhm i tng c hng mc cao
hn, tnh theo h s. Mt s tnh - nht l cc tnh c thng d ngn sch - chi tr mc hng cao hn,
t cp kinh ph t ngun lc ca tnh mnh. Mc hng tr cp c bn nm 2012 bng khong 45%
chun ngho nng thn v 36% chun ngho thnh th. Mc tr cp cho ngi trn 80 tui l mt
trong nhng mc thp nht cc nc ang pht trin, ch bng 6,7% GDP u ngi, trong khi nhiu
nc ang h tr trn 15% GDP u ngi. Nm 2012, mc h tr Ngi c cng cao gn gp 5 ln so
vi mc chun tr gip x hi thng xuyn. Mc h tr hc tp cng cn hn ch, di 2% GDP u
ngi, trong khi cc nc nh Mng C, Nepal v Nam Phi ang thc hin tr cp tr em vi mc h tr
gp i mc ny.

Vit Nam p dng nhiu phng php xc nh i tng vi cc kt qu khc nhau. Chnh
sch tr cp cho ngi trn 80 tui p dng cch tip cn ph qut (ph cp ton dn) thng qua
kim tra lng hu. Ngi cao tui khng c lng hu u iu kin nhn tr cp (mc d vy,
iu ng ngc nhin l t l ngi trn 80 tui khng tip cn khon tr cp ny kh cao). Vit Nam
cng lp danh sch h ngho hng nm v trong nm 2012, khong 11,8% dn s c xc nh l
ngho. Tuy vy, danh sch h ngho cng gp mt s thch thc tng t nh cc c ch xc nh
i tng ngho khc cc nc ang pht trin. Trong nm 2012, gn mt na s h thuc nhm
thp v phn ngho nht b loi ra khi danh sch h ngho. Mc d vy, y vn l mt trong nhng c
ch xc nh i tng tt nht cc nc ang pht trin. Mt c ch kh ph bin khc - kim tra thu
nhp mang tnh i din cng khng hiu qu hn, do c nhiu sai st trong thit k. Vit Nam c th
p dng cch thc xc nh i tng ca mt s chng trnh thng qua kim tra mc kh gi,
bi phng php ny s d thit k hn phng php xc nh i tng ngho. Cch ny s xc nh
nhng ngi giu nht loi ra khi chng trnh, thay v xc nh ngi ngho.

Yu cu chung cho mi chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn l m bo ng

i tng c nhn s tin mt cch thng xuyn, chc chn v d dng tip cn. Tuy
nhin, cc c ch hot ng v trin khai cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi Vit Nam
cn gp nhiu thch thc. Khi lng cng vic ca cn b x qu ln, nh hng n hiu qu thc
hin; truyn thng cho cc chnh sch, chng trnh ph thuc vo cn b a phng - ngi c th
khng kh nng tip cn tt c i tng iu kin hng li; i tng ng k hng li t
chnh sch, chng trnh phi thc hin nhiu th tc hnh chnh, m iu ny rt kh cho nhng i
tng d b tn thng nht c th lm c; c ch x l khiu ni cn yu; cn b a phng trc
tip chi tr tr cp lm tng thm khi lng cng vic cho h, ng thi c th l nguyn nhn dn
n ri ro tn dng; h thng thng tin qun l (HTTTQL) cn qu n gin, khng ng dng cng ngh
mi. Chnh sch tr gip ngi khuyt tt cn c thm thch thc do c ch nh gi mc khuyt
tt cn yu km.

Do vy, nhn chung h thng tr gip x hi thng xuyn hin ti cha tng xng vi v th
ca mt nc thu nhp trung bnh. Mc u t cn thp, bao ph cng nh mc h tr cn hn
ch. Trong vng i cn tn ti nhiu khong trng ln cha c h tr, k c vi ngi cao tui,
ngi khuyt tt v tr em - nhng ngi l i tng u tin ca nhiu quc gia khc. Trn thc t,

7

thm ch bao ph ca cc chnh sch h tr i vi i tng ngho cng cn thp. Mc tr cp ch
l mc ti thiu khi so snh vi cc nc thu nhp trung bnh, do lm gim tc ng tim nng ca
khon tr cp i vi mc sng ca h cng nh vi c hi pht trin kinh t. H thng chi tr cng cn
cha pht trin, cha ng dng cng ngh mi nng cao hiu qu thc hin chi tr.

V qun l nh nc, B LTBXH l c quan chu trch nhim ch o phn ln cc hot ng

TGXH, bao gm xut chnh sch, xy dng vn bn hng dn trin khai cc chnh sch, chng
trnh v gim st thc hin ton b h thng TGXH. Tuy nhin, cc B, ngnh khc cng c th hoch
nh chnh sch lin quan n cc lnh vc c th ca TGXH. Trch nhim thc hin cc chnh sch,
chng trnh thuc v chnh quyn tnh/thnh ph. B LTBXH quy nh mc chun tr cp, chnh
quyn a phng cc cp phi p dng mc ny, tuy nhin cc tnh c th iu chnh tng mc chun
tr cp.

Nhiu ngi Vit Nam cn chm sc x hi, nhng dch v cung cp khng . S cn b cng tc
x hi chuyn nghip lm vic cho Chnh ph cn t, nhiu ngi trong s h l cn b cc s LTBXH,
ch c o to ti chc ngn hn. Mc d k hoch cng tc x hi quc gia c mc tiu xy dng cc
trung tm chm sc x hi ti mi huyn, hin ti, do thiu ngun lc nn cc trung tm ny mi ch
c thnh lp cp tnh. Khung php l v cng tc x hi ang c tng cng, song vn cha
ng b. C qu t trung tm BTXH, trong khi nhiu tnh khng th thc hin vic chm sc tp trung
cho mt s nhm i tng c th. Cc h tr ch yu l chm sc tp trung hn l h tr cho ngi
dn vn sinh sng ti cng ng v ti nh. Cc trung tm BTXH thng cung cp dch v cht lng
thp, mt phn do khng kinh ph, c bit l ti cc tnh ngho. Do thiu kinh ph hot ng cc
trung tm cng ko theo mc lng thp, ngha l kh tuyn c cn b c trnh . H tr chm sc
i tng ti cng ng cn rt hn ch v hu ht gnh nng chm sc i tng nng ln cc
thnh vin gia nh, h hng, hng xm ca i tng, iu ny lm nh hng n kh nng lao ng
v c th gy ra cng thng cho gia nh. Hot ng chm sc x hi ang tp trung ch yu vo iu
tr hn l phng nga. Do vy, cn khuyn khch cc cn b cng tc x hi pht hin sm vn v c
gii php can thip sm ngn chn tnh trng xu hn.

Mc d nhu cu phng chng tc hi thin tai ln, nhng ngn sch quc gia cp cho hot ng
tr gip khn cp cha . Trng hp chnh quyn a phng khng c ngun lc, h phi
ngh trung ng cp b sung kinh ph, vic ny mt thi gian v thng i tng cng khng nhn
mc h tr cn thit. Bn cnh , mc h tr cho ngi dn b nh hng thin tai, thm ha cng rt
khc nhau gia cc tnh cng nh gia cc a bn trong mt tnh v thiu hng dn r rng thc
hin. Ngi dn Vit Nam hin vn mun Chnh ph ng ra h tr trong cc trng hp khn cp hn
l vic h t mua bo him qun l ri ro ca mnh.

Cc phng n i mi h thng TGXH

C nhiu l do thch ng Vit Nam m rng h thng TGXH. Ngy cng nhiu nc trn th gii
cho rng cn quan nim tr gip x hi l mt khon u t ca Nh nc cho ngi dn. Tr gip x
hi c th thay i ng k i sng ca i b phn ngi dn, m bo an sinh, tng cng kh nng
chng chu v nng cao phm gi, ng thi thc y pht trin tr em v m bo tng lai ca t
nc thng qua th trng lao ng cnh tranh. Tr gip x hi c th bo v ngi dn trong sut
vng i, to nim tin v cc k nng cho ngi dn, cng nh khuyn khch h tham gia tch cc hn
vo th trng lao ng v u t cho tng lai. Mt li ch kinh t ln trong trung hn ca tr gip x
hi l kh nng kch cu kinh t thng qua tng chi tiu - v qua tng cu ca nn kinh t. Nh
thy nhiu quc gia, tr gip x hi thng xuyn cn c coi l mt cu phn quan trng ca chnh
sch kinh t - x hi.
Mt h thng TGXH ph hp l mt cu phn quan trng ca nn kinh t th trng vn hnh
hiu qu. Bi vy, n i mi h thng TGXH ( n) cn xc nh nh hng m rng v hin
i ha h thng TGXH quc gia, c th gp phn tng trng kinh t v gn kt x hi.
Mc tiu di hn ca n c th l:

Xy dng h thng TGXH quc gia ton din, cht lng cao, gp phn tng trng kinh t, tng
cng gn kt x hi v trch nhim x hi, m bo thu nhp cho mi ngi dn trong sut vng

8

 i, bo v nhng ngi d b tn thng nht trong x hi v m bo kh nng phc hi nhanh
chng t cc thin tai.

Mc tiu nm nm ca n n nm 2020 c th l:

m bo mc thu nhp ti thiu cho ngi cao tui, ngi khuyt tt v tr em, tng cng chm sc
x hi, xy dng h thng tr gip khn cp hiu qu hn, i mi cng tc qun l v trin khai h
thng TGXH quc gia.

n c th xut i tn B LTBXH, v d nh thnh B Lao ng v Pht trin X hi

(MoLSD). Vic i tn s mang li mt thng ip mnh m rng h thng TGXH ang c i mi.
Ni dung i mi bao hm c ba tr ct ca TGXH l tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi v
tr gip khn cp.

i mi h thng tr gip x hi thng xuyn

n 2025, mc tiu ca Vit Nam l c c h thng tr gip x hi thng xuyn, c s phi
hp vi h thng BHXH, nhm m bo thu nhp ti thiu cho mi ngi cao tui trn 65 tui,
mi ngi khuyt tt nng trong tui lao ng, mi tr em khuyt tt v mi tr em t 0 n
12 tui, ph hp vi cc tiu chun quc t. Tuy nhin, mc tiu ny cn c thc hin theo giai
on. Bi vy, c th t ra cc ch tiu n 2020 trong n nh sau:

Mi ngi t 65 tui tr ln c th tip cn Lng hu ti thiu, tng ng vi 8% GDP trn

u ngi, di hnh thc tr gip x hi thng xuyn hoc mt phn ca h thng BHXH;
Mi ngi khuyt tt nng trong tui lao ng c th tip cn vi Tr cp khuyt tt tng
ng vi 8% GDP trn u ngi, di hnh thc tr gip x hi thng xuyn hoc mt phn
ca h thng BHXH;
Mi tr em t 0 n 12 tui c th tip cn vi Tr cp tr em, tng ng 2,5% GDP trn
u ngi;
Mi tr em khuyt tt c th c hng Tr cp tr em khuyt tt, tng ng 8% GDP trn
u ngi.

Do , Vit Nam cn u tin xem xt pht trin h thng tr gip x hi thng xuyn hin nay
theo vng i, bng cch u t thm cho ngi cao tui, ngi khuyt tt v tr em, nh nu
trong Bng ES.1. Nhng thay i chnh i vi h thng hin ti s l gim tui iu kin hng
lng hu ca ngi cao tui, thc hin bao ph ton dn - trn c s kt hp vi BHXH v tr gip
Ngi c cng - i vi ngi trn 65 tui; tng bao ph tr gip tr em khuyt tt v h tr tt c
ngi khuyt tt nng tui lao ng; ng thi m bo h tr ton b tr em, bao gm c thai
nhi trong bng m.

Bng ES.1: xut cc ni dung thit k v chi ph thc hin cc chnh sch TGXH

Chng trnh i tng bao Mc hng Mc hng

(theo tui) ph (VN) (% GDP u ngi)
Ph n mang thai 15-49 70% 120.000 2,68
Tr em 0-7 70% 120.000 2,68
Lng hu 65+ 82,2% 360.000 8,04
Tr gip ngi khuyt tt 18-64 2,4% 360.000 8,04
Tr gip tr em khuyt tt 0-17 0,9% 360.000 8,04

Cc chnh sch xut s to nn tng vng chc cho mt h thng tr gip x hi thng xuyn
theo vng i hot ng hiu qu. Vi quyn li c hng ca mi cng dn, cc chnh sch,
chng trnh ny khng ch bo v ngi ngho v h ngho thng qua tng thu nhp, m cn gip
ngi cn ngho khi ri vo by ngho. u im vt tri ca cc chnh sch, chng trnh a vng
i l c th h tr b sung cho cc h d b tn thng nht, hay ni cch khc l cho cc h c nhiu
ngi cao tui, ngi khuyt tt v tr em.

9

Tng kinh ph cho cc chnh sch xut ny l 0,85% GDP cho nm 2016, tng t nh mc u
t ti cc nc thu nhp thp, nh Nepal v Bangladesh. Tuy nhin, t nht khong 0,2% GDP
c u t vo cc chnh sch xut, nn kinh ph xut b sung trin khai trong nm 2016 l
0,55% GDP3. Chnh ph c th la chn trin khai cc chnh sch ny theo giai on nm nm. Ngha l
s tng u t 0,26% GDP trong nm 2016 v tng thm mi nm khng qu 0,1% GDP trong 4 nm
tip theo. Mt phng n khc b sung kinh ph cho tr gip x hi l s dng ngun ngn sch tit
kim c t chnh sch lng hu cho cn b Nh nc ngh trc nm 1995 m Chnh ph chi thay
cho BHXHVN, do chi ph ny s gim dn trong vng mi nm ti. Tuy nhin, d khng s dng ngun
ngn sch tit kim ny th vn c ngn sch thc hin m rng cc chnh sch tr gip x hi
thng xuyn.

Cc chnh sch xut s mang li tc ng r rt, gip gim t l ngho quc gia khong 13,4
im phn trm v gim khong cch ngho 17,8 im phn trm. Hnh ES.1 biu th kh nng
gim t l ngho theo cc nhm tui cho thy tc ng mnh m nht ca chnh sch l i vi nhm
ngi cao tui. Tuy nhin, tc ng tng th ca cc chnh sch, chng trnh ny s ln hn rt nhiu
so vi h thng tr gip x hi thng xuyn hin ti. Tc ng i vi cc i tng th hng ca
tng chnh sch, chng trnh ring l s cao hn v tc ng mnh nht i vi i sng ca ngi
cao tui, ngi khuyt tt - qua t l ngho ca ngi cao tui s gim 38% v ca ngi khuyt tt
gim 47%. Tnh ton m phng cho thy u t vo cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi
thng xuyn xut ny s gip tng GDP khong 2,05%/nm so vi mc tng 1,91%/nm nu u
t vo c s h tng vi cng mc kinh ph.

Hnh ES.1: Tc ng gim ngho theo nhm tui ca cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi
thng xuyn theo vng i c xut

Nhn chung, 57,5% dn s c th tip cn vi chnh sch tr gip x hi thng xuyn.

Phn ln ngi dn thuc nhm thp v phn ngho nht s c th hng h thng tr gip x hi
so vi tnh hnh hin nay - khi m hu ht nhm ny u b b qua. Ngoi ra, phn ln i tng cn
ngho hoc thu nhp khng m bo cng s c hng li. Phn ln ngi dn thuc nhm thp v
phn kh gi nhn tr cp s l ngi cao tui v ngi khuyt tt nng. Khi thc hin chnh sch ny s
tng cng gn kt x hi v to quan im ng h Chnh ph trong nhn dn.

3
Gi nh cc chnh sch tng ng hin nay gm: Chnh sch h tr ngi cao tui (0,09% GDP), v Chnh sch h tr ngi
khuyt tt bao gm chm sc sc khe tm thn (0,09% GDP), cng vi mt phn nh b sung t cc chng trnh lin quan
khc. Lu , s ny khng tnh n chi ph tng ln do tng h tr t thng 01/2015, do tng chi ph hin ti c lin quan s
l hn 0,3% (GDP) vi cc gi nh s tng u t.

10

Cng cn i mi cng tc trin khai cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn.
Bc u tin cn tin hnh r sot tng th h thng hin ti, sau xut ti c cu c bn h
thng. Vic ti c cu cn i km vi thc hin cc khuyn ngh nhm: ci thin cng tc truyn thng;
thng nht v tng cng cc quy trnh th tc hnh chnh ch yu trong chu k vn hnh, nh ng
k, la chn i tng, qun l trng hp v gii quyt khiu ni; xy dng HTTTQL ng dng cng
ngh mi h tr nhp d liu cc cp a phng v truy cp thng tin tng hp v ngi hng
li cp S LTBXH v B LTBXH; p dng h thng chi tr thay th gip g b trch nhim thc hin
chi tr i vi cn b x.

i mi h thng chm sc x hi

Cn tng cng ngun lc u t cho h thng chm sc x hi quc gia do dch v hin nay mi
ch gii quyt c mt phn nhu cu. Mt mt, cn thit phi to c hi cho khu vc t nhn v cc
t chc phi chnh ph tham gia lnh vc ny, mt khc, cn thng nht rng Chnh ph l c quan s chi
tr chnh cho cc dch v ny.

Nhn chung, cn thy r ba mc trnh ca i ng cn b cng tc x hi. Mt l cn b cng tc x

hi chuyn nghip - c trnh ti thiu l c nhn; hai l nhn vin chm sc c cng ng v trung
tm; ba l ngi chm sc - a phn l cc thnh vin trong gia nh, phi b vic chm sc ngi
thn, hin vn cha c nhn khon h tr ti thiu no. Cn tng s lng cn b cng tc x hi
chuyn nghip, c th n 2025 l 1 cn b trn 10.000 dn. S lng nhn vin chm sc cng cn
tng ng k c th chm sc i tng d b tn thng ti gia nh v d nh cung cp lng
thc, p ng nhu cu v v sinh c nhn, qun o, mua sm, vv., ng thi cng nng cao trnh
nhn vin chm sc ti cc trung tm BTXH. Vic cung cp nhn vin chm sc x hi c th coi l mt
chng trnh vic lm, v thc cht s gip gii quyt tnh trng tht nghip thng qua cung cp vic
lm cho hng trm ngn ngi. Chnh ph nn xy dng mt h thng h tr cho hng triu ngi
ang chm sc ngi thn ca mnh, h khng cm thy b c lp v phi chu p lc, tr gip h v
ti chnh, c thi gian ngh ngi, o to v t vn.

Cn tip tc thnh lp cc trung tm cng tc x hi, n 2025 c th hot ng c tt c cc

huyn, vi i ng cn b, nhn vin cng tc x hi ph hp. Nn chia h thng cng tc x hi v
chm sc x hi thnh hai nhm dch v: cho tr em v ngi ln, do mi nhm s c nhng thch thc
ring. ng thi, Chnh ph cng cn m bo hon thin khung php l tng th vn hnh h
thng cng tc x hi.

i vi dch v chm sc, cn u tin h tr i tng d b tn thng c sng trong mi trng

gia nh an ton v m bo, cn chm sc tp trung ch l gii php cui cng. Tuy vy, cn m rng
h thng chm sc tp trung, v hin ti dch v ny cn cha y v mt s tnh vn cha m bo
dch v cht lng. Cng cn ci thin cht lng dch v, trang b cn b c trnh cao v xy dng
quy nh v tiu chun cung cp dch v. Nn khuyn khch khu vc t nhn v cc t chc phi chnh
ph tham gia cung cp dch v, tuy nhin Chnh ph cn cp kinh ph y cho cc hot ng ny,
cng nh xy dng khung php l v t chc gim st thc hin; ng thi cn tng mnh s lng cn
b cng tc x hi chuyn nghip.

Cn c s chuyn i m hnh cung cp dch v chm sc x hi Vit Nam trn c s tng mnh u
t. Tuy nhin, iu quan trng l vic u t ny c th tit kim chi ph cho Nh nc nh m bo x
l sm v khng lm xu i nhng vn pht sinh.

11

 i mi h thng tr gip khn cp quc gia

Cn tin hnh r sot quyt nh mc phn b ngn sch trung ng ph hp cho tr gip
khn cp, mc d kinh ph c th thay i theo tng nm do kh lng trc c thin tai. Cn xy
dng cc quy nh v phn phi h tr, t chc tp hun cn b thc hin cc quy nh ny. Mc d
cc x, huyn c th h tr cung cp dch v, nn thnh lp cc nhm chuyn gia cp tnh v trung
ng gim st ton b hot ng cu tr khn cp v t vn cho nhm chuyn gia/cn b a
phng. Tuy nhin, Chnh ph khng nn l nh cung cp dch v cu tr khn cp duy nht: cc cng
ty bo him t nhn c th ng vai tr quan trng, khi ngi dn c bin php t bo v cho mnh.

i mi qun l h thng TGXH quc gia

C cu t chc qun l TGXH hin nay tng i hiu qu xt trn kha cnh phn cp ca h
thng chnh quyn Vit Nam. Tuy nhin, nu m rng TGXH th cn cn nhc i mi h thng. B
LTBXH phi chu trch nhim i vi mi hot ng tr gip x hi thng xuyn. n khi m rng c
ba cu phn ca h thng TGXH, s cn phn bit r hn cc cu phn ny, thnh lp cc phng ban
v/hoc cn b khc nhau mi cp chnh quyn. Ging nh nhiu nc, h y mnh lng ghp gia
tr gip x hi thng xuyn, h tr Ngi c cng v BHXH, to thnh mt lnh vc mi, gi l m
bo an sinh, phn nh quyn c m bo an sinh ca cng dn nh cp trong Hin php.
Tng t, cn y mnh cc dch v chm sc x hi, thnh lp mi Cc Chm sc x hi, trc thuc B
LTBXH, chu trch nhim ban hnh chnh sch, hng dn v trao quyn cho cp tnh, huyn thc
hin chi tr. Cng nn sa i c cu h tr khn cp, theo mt cc hoc b - s chu trch nhim
khng ch h tr i vi cc trng hp khn cp, m cn hoch nh chnh sch v gim nh thin tai
v bin i kh hu.

12

MC LC
1. GII THIU ............................................................................................................... 15
2. TNG QUAN V H THNG M BO AN SINH V H THNG TR GIP X HI
19
2.1. Kinh nghim quc t v m bo an sinh ..........................................................................................................19
2.2. H thng m bo an sinh ca Vit Nam ...........................................................................................................21
2.2.1 H thng BHXH ................................................................................................................................................. 24
2.2.2. Tr gip x hi thng xuyn ........................................................................................................................26
2.3. Dch v chm sc x hi ............................................................................................................................................29
2.4. Tr gip t xut .........................................................................................................................................................30
2.5. Tm lc .........................................................................................................................................................................31
3. THCH THC I VI VIT NAM V L DO U T VOTR GIP X HI ................. 31
3.1 Kinh t tr tr ...................................................................................................................................................................32
3.2. Tip tc tnh trng d b ngho i v khng m bo thu nhp ............................................................32
3.2.1. Bin ng thu nhp ...........................................................................................................................................32
3.2.2. Cc tng lp kinh t Vit Nam ....................................................................................................................34
3.2.3. Nhng thch thc ca ngi dn trong sut vng i ........................................................................34
3.3. Chnh lch v dn tc v a l ...............................................................................................................................46
3.4. Mc bt bnh ng cao v quan im v bt bnh ng ........................................................................47
3.5. Thin tai v bin i kh hu....................................................................................................................................48
4. R SOT H THNG TR GIP X HI QUC GIA ........................................................... 49
4.1. Tr gip x hi thng xuyn .................................................................................................................................49
4.1.1. Tc ng ca tr cp m bo an sinh .......................................................................................................49
4.1.2. Ngn sch v chi tiu ........................................................................................................................................51
4.1.3. bao ph ca tr gip x hi .....................................................................................................................52
4.1.4. Mc tr cp ...........................................................................................................................................................56
4.1.5. La chn i tng hng li .......................................................................................................................59
4.1.6. Qun l h thng tr gip x hi thng xuyn.....................................................................................63
4.1.7. Thc hin v chi tr tr gip x hi thng xuyn ................................................................................64
4.1.8. Tm lc phn r sot cc chnh sch/chng trnh tr gip x hi ..............................................66
4.2. Chm sc x hi ...........................................................................................................................................................66
4.2.1 H thng cng tc x hi ..................................................................................................................................66
4.2.2 Chm sc cho c nhn d tn thng .........................................................................................................69
4.3. Tr gip t xut.........................................................................................................................................................70
5. XUT I MI H THNG TR GIP X HI VIT NAM ............................................ 70
5.1. Tm nhn v mc tiu ca n ............................................................................................................................70
5.2 i mi h thng tr gip x hi thng xuyn ..............................................................................................71
5.2.1 C s l lun cho vic u t vo h thng tr gip x hi thng xuyn ....................................72
5.1.2 xut cc chng trnh tr gip x hi thng xuyn ti Vit Nam ............................................73
5.2.3 Chi ph v ngun kinh ph dnh cho chng trnh xut .................................................................77
5.2.4 Tc ng d kin v bao ph ca cc chng trnh xut ........................................................79
5.2.5. i mi h thng trin khai v chi tr.........................................................................................................81
5.2.6 Tm lc cc xut m rng h thng tr gip x hi thng xuyn ........................................82
5.3. Chm sc x hi ...........................................................................................................................................................82
5.3. Tr gip t xut .........................................................................................................................................................84
5.5. i mi cng tc qun l h thng tr gip x hi ........................................................................................84
6. KT LUN............................................................................................................................. 85
TI LIU THAM KHO ............................................................................................................. 86

13

LI CM N
Bo co ny v cc nghin cu lin quan c ti tr bi Chng trnh Pht trin Lin hp quc (UNDP)
thng qua D n h tr i mi h thng tr gip x hi (SAP) ti B Lao ng -Thng binh v X hi
(B LTBXH). y l sn phm nghin cu hp tc gia Development Pathways v Vin Khoa hc Lao
ng v X hi (VKHLXH), tuy nhin, Development Pathways chu trch nhim vit bo co. Cc tc
gi ca bo co bao gm Stephen Kidd, Tareq Abu-el-Haj, Carol Watson, Sharlene Ramkissoon v Bazlul
Khondker.

Mc d vy, bo co s khng th hon thnh nu thiu s h tr ca nhiu ngi. Th trng B

LTBXH Nguyn Trng m lun ch o st sao, hiu qu vic xy dng n i mi h thng TGXH
( n) v hng dn r rng, c th cho nhm nghin cu. Nhm nghin cu ca Vin KHLXH
di s ch o hiu qu ca b Nguyn Lan Hng, Vin trng ng vai tr ch cht trong vic xy
dng bo co ny, t chc nghin cu thc a, tham vn vi quy m su rng v ng gp kin cho
nhm t vn ca Development Pathways. Chng ti c bit gi li cm n ti ng Lu Quang Tun,
ng Nguyn B Ngc, l cc Ph Vin trng Vin KHLXH h tr cc nghin cu v tr gip x hi
thng xuyn v t xut; ti trng cc nhm nghin cu ng Bi S Tun, ng Phm Ngc Ton, b
Ch Th Ln, b V Th Hi H, ng Ng Vn Nam v b Phm Th Bo H cng nh thnh vin ca cc
nhm. Chng ti cng xin trn trng cm n s h tr v ng gp kin ca UNDP, c bit l ca
ng Nguyn Tin Phong, b V Hong Nga v ng Richard Marshall. Chng ti xin cm n s h tr
hiu qu v hnh chnh ca d n SAP, nht l t pha b L Tuyt Nhung, b Nguyn Hong Yn v
ng on Hu Minh. Cc Bo tr x hi (SPD) ca B LTBXH cung cp cho chng ti nhiu gp ,
hng dn quan trng v chng ti xin c trn trng cm n ng Nguyn Vn Hi (Cc trng) cng
nh ng Nguyn Ngc Ton, ng T c v ng Thi Phc Thnh, l ba Ph Cc trng ph trch ba
tr ct ca h thng TGXH l tr gip x hi thng xuyn, tr gip khn cp v chm sc x hi.
Chng ti cng xin c gi li cm n ti cc chuyn gia trong nc ng Nguyn Hu Dng, ng
Trn Quc Ton, ng Giang Thanh Long v ng Nguyn Hi Hu gp v t vn cho chng ti trong
qu trnh xy dng bo co ny.

14

1. GII THIU
Sau khi ginh c lp, Vit Nam c nhng bc tin ng k trong pht trin mnh m v bn
vngnn kinh t, cng nh ci thin cuc sng ca ngi dn. Tri qua hng thp k u tranh, t
nc xy dng mt nn tng kinh t x hi mnh m vun p cho mt tng lai pht trin. Tip
theo cng cuc i Mi nm 1986, Vit Nam nhanh chng chuyn i v pht trin kinh t mnh
m, t tr thnh nc c thu nhp trung bnh vo nm 2010. Tc tng trng kinh t cao ch yu
l do tng mnh nng sut lao ng, xut pht t ci thin hiu qu sn xut nng nghip v chuyn
dch phn ln lc lng lao ng t pht trin nng nghip nng sut thp sang lao ng phi nng
nghip c nng sut cao hn - c h tr tch cc bi
ci thin ln v trnh hc vn (Ngn hng Th gii 2013a).

Kt qu l, sn lng kinh t - hay cn gi l Tng sn phm quc ni (GDP) trn u ngi lao ng
trong giai on 1990 - 2010 tng hn gp i, to ra nhiu thay i ng k v mc sng ca hu
ht ngi dn. T l ngho quc gia gim t 58% trong u thp k 1990 xung cn 14% nm 20104
(mc d vic p dng chun ngho mi lm tng t l ngho ln 20,2% nm 2011 v 17.2% nm
2012), ngi ngho tp trung ch yu cc nhm dn tc thiu s v ti cc khu vc vng su vng xa.

Tuy nhin, l mt nc thu nhp trung bnh, Vit Nam hin ang phi i mt vi nhiu thch thc.
Tng trng kinh t suy gim trong nhng nm gn y, ko theo t l lm pht cao trong thi k u.
Trong giai on 2002-2007, tc tng trng GDP vn duy tr mc 7%/nm, song k t khng
hong kinh t ton cu nm 2008, n gim dn v ch cn mc xp x trn 5%/nm trong giai on
2009 - 2013 (Vin KHLXH 2013). Theo d bo, s khng c tnh trng tng mnh tc tng trng
kinh t trong thi gian ti v trong nm 2014, theo c tnh ca IMF, tng trng GDP/u ngi mc
5,5% 5. Vit Nam cn xem xt li cc chnh sch kinh t - x hi, nu mun quay tr li vi chu k tng
trng cao nh trc.

Bn cnh , mc d t l ngho gim, song i b phn nhn dn vn phi i mt vi tnh trng thu
nhp khng m bo v nu c c sc hay khng hong xy ra, h vn c nguy c gim ng k mc
sng ca mnh. T trng dn s c cho l tng lp trung lu cn thp. Bn cnh vic tip tc gii
quyt ngho i l quan trng, cc nc thu nhp trung bnh cng cn tp trung m rng quy m tng
lp trung lu, t mi tha mn mong mun ca a s ngi dn v m bo kinh t cho phn ng
dn s.

Tng trng kinh t s tip tc ng vai tr quan trng i vi vic ci thin mc sng, tuy nhin nu
ch c tng trng kinh t thi th s khng . Cn kt hp tng trng kinh t vi tip tc u t cng
vo cc dch v cng ton din v cht lng cao. Vit Nam cng cn c cc chnh sch x hi v ti
phn phi tch cc nu mun trnh khi by gia tng bt bnh ng, dn n e da n nh x hi v
tng trng kinh t. R rng l, ngi dn ang ngy cng thy r v lo ngi v tnh trng bt bnh
ng ang gia tng.

Cng ng th gii u nhn nh rng u t vo m bo an sinh (xem Hp 1: gii thch v thut ng

ny) - bao gm tr gip x hi thng xuyn c chi tr bng ngun thu - l cu phn ct li ca mt
nn kinh t th trng hiu qu v hiu sut. Trn thc t, phn ln thnh cng v kinh t ca cc quc
gia pht trin u da vo cc hot ng u t mnh m vo m bo an sinh - chim trung bnh
khong 14% GDP. Hn na, t kinh nghim ca cc nc pht trin v gn y l ca cc nc thu
nhp trung bnh cho thy u t vo cc dch v chm sc x hi l mt cu phn b tr quan trng
cho h thng m bo an sinh nu p ng hiu qu cc nhu cu ca cc i tng d b tn thng
nht trong x hi. cc nc b nh hng bi thin tai, do bin i kh hu ngy mt gia tng, cng
rt cn phi thit lp cc h thng ng ph hiu qu trong thi gian din ra bin ng t xut.

4
Ngun: http://www.worldbank.org/en/results/2013/04/12/vietnam-achieving-success-as-a-middle-income-country; NHTG
(2012: 2013b)
5
Ngun: D liu kinh t th gii ca IMF T10/2014 ti: http://www.imf.org/external/ns/cs.aspx?id=28

15

 Hp 1: nh ngha v m bo an sinh
Thut ng m bo an sinh thng c s dng trong chnh sch x hi quc t ch cc h
thng quc gia v tr cp thu nhp. m bo an sinh bao gm nhiu loi hnh h tr ti chnh
tr cp v thu nhp. Nh vy, tt c cc loi hnh ny u lin kt cht ch v mt khi nim v c
chung mc ch m bo thu nhp cng nh h tr tiu dng6. Chnh sch x hi quc t thng
nh ngha m bo an sinh l bao hm ba loi hnh tr cp thu nhp sau:
Tr cp chi tr t ngun thu - thng c gi l tr gip x hi, nhm cung cp cho c
nhn hay gia nh mt khon thu nhp ti thiu. Cc khon tr cp ny c th c cung
cp di dng quyn c hng, ngha l mi cng dn thuc mt nhm i tng no
(v d nh tr em, ngi cao tui hay ngi khuyt tt) u c hng, hoc dnh
ring cho ngi ngho nh mt loi hnh chi tr phc li.
C ch BHXH chi tr t ngun trch lng ca ngi lao ng. Mc d v danh ngha, mt
phn khon trch ny c coi l ng gp ca ngi s dng lao ng7, vi mc ch
gip ngi dn phn b hp l tiu dng trong qung i ca h. Ngha l ngi lao ng
c khon tit kim trong qu bo him v khi xy ra s c, v d nh khi tui gi, khuyt tt,
m au hay tht nghip, h c quyn nhn cc khon tr gip x hi thng xuyn,
bit trc cho n khi bin c kt thc.
Chnh ph c th giao cho ngi s dng lao ng chi tr bo tr x hi, v d nh bng
cch quy nh lng ti thiu v cc khon tr cp thai sn hp php, chi tr trong khi ngh
php hoc trong khong thi gian thng bo ti thiu.

Trong vi thp k gn y, ngy cng nhiu nc thu nhp trung bnh bt u xy dng m hnh chin
lc v chnh sch kinh t - x hi da trn m hnh ca cc nc pht trin, theo tng cng u t
mnh vo m bo an sinh v tr gip x hi. Cc nc ny cng thu c nhiu thnh qu t hot
ng u t , trong m bo an sinh ng vai tr l cng c quan trng ti phn phi ca ci x
hi cho cc i tng d b tn thng nht, pht trin vn con ngi, to iu kin cho h gia nh
tham gia th trng lao ng mt cch hiu qu, h tr tng trng kinh t thng qua thc y tiu
dng trong nn kinh t v gim thiu bt bnh ng cng nh tng cng gn kt x hi. u t vo
chm sc x hi ti cc nc thu nhp trung bnh cng ang ngy cng tng, trong khi cc nc cng
dnh nhiu u tin xy dng cc h thng tr gip khn cp.

Quan im ca Vit Nam v chnh sch x hi bao gm cc dch v cng ca h thng m bo an sinh,
trong c tr gip x hi thng xuyn chi tr t thu, chm sc x hi v tr gip khn cp. Quan
im ny c th hin trong Ngh quyt 15 nm 2012. Nh m t trong Hnh 1.1 di y, cc chnh
sch x hi c chia thnh hai nhm chnh: (1) nhm chnh sch cho Ngi c cng, bao gm tr cp
Ngi c cng cng nh cc h tr khc (v nh , vic lm, y t, gio dc) v (2) an sinh x hi. An sinh
x hi cng c chia thnh bn cu phn nh hn l (1) vic lm, thu nhp v gim ngho; (2) bo
him x hi; (3) tr gip x hi v (4) dch v x hi.

6
V d, cc chng trnh ng-hng c th nhn tr cp t doanh thu thu, bin c ch ti chnh ca chng trnh thnh c
ch kt hp ng gp ca ngi tham gia v tin thu.
7
ng gp ca ngi s dng lao ng c th coi l ng gp t ngi lao ng, ch nu ngi s dng lao ng khng
ng gp th tin lng ca ngi lao ng chc chn s cao hn. Cc khon ng gp ca ngi s dng lao ng thng c
xu hng gim tin lng.

16

 Hnh 1.1: Chnh sch x hi theo quy nh ti Ngh quyt 15 nm 2012

Tuy nhin, trong khun kh nh ngha rng ti Ngh quyt 15 nm 2012 v ph hp vi quyn c
m bo an sinh quy nh trong Hin php cn phn bit hai lnh vc chnh sch x hi quan trng,
song c giao thoa ln nhau l chnh sch x hi trong m bo an sinh v tr gip x hi. Nh Hnh
1.2 m t, trong bi cnh ca Vit Nam, c th xc nh phm vi ca h thng m bo an sinh v h
thng TGXH u gm ba tr ct chnh. Ba tr ct ca TGXH l tr gip x hi thng xuyn, chm sc
x hi v tr gip khn cp8. H thng BAS v TGXH u c chung mt tr ct l tr gip x hi
thng xuyn, ngoi ra BAS cng bao gm BHXH. Trong bi cnh ny, tr cp Ngi c cng c t
ra ngoi c hai h thng BASv TGXH.

Hnh 1.2: S giao thoa gia cc tr ct ca hai h thng m bo an sinh v tr gip x hi

8
Chm sc x hi y l h thng chm sc tp trung ca Vit Nam, theo cc tnh, huyn h tr ni cho cc nhm i
tng chnh sch x hi, nh tr m ci, ngi khuyt tt (bao gm ngi b tm thn) v ngi cao tui. Tr gip t xut
(khn cp) l h tr theo v vic trong ngn hn cho nhng ngi b khng hong, khng gii hn h tr tin mt m c th
bao gm nhiu loi hnh tr gip bng hin vt, trong c h tr nh .

17

Mc u t cho tr gip x hi ca Vit Nam hin vn cn tng i thp, thp hn mc u t thng
thng ca mt quc gia nng ng c thu nhp trung bnh. Bn cnh , mc u t cho m bo an
sinh cao hn, nhng li ch ca m bo an sinh x hi li ch yu thin v cc tng lp kh gi hn
trong x hi. Vic xy dng h thng m bo an sinh v tr gip x hi ton din s l rt cn thit khi
Vit Nam tip tc thc hin qu trnh chuyn i sang nn kinh t th trng theo nh hng x hi
ch ngha.

Tuy vy, r rng l h thng tr gip x hi quc gia (v hm y l c vi h thng m bo

an sinh) u ang gp phi nhiu thch thc ln. bao ph v tc ng ca h thng tr gip x hi
thng xuyn c chi tr t thu vn cn hn ch, do phn ln h ngho v khng c m bo an
sinh thng b loi khi h thng, trong khi mc tr cp thp. H thng chi tr cng cn tng i yu.
Cc dch v chm sc x hi mi ch tip cn c s t ngi dn, trong khi vic thc hin tr gip
khn cp cn thiu nht qun v thng l cha y . H thng BHXH cha c kh nng p ng cc
nhu cu ti chnh trong tng lai v c nguy c gp kh khn v ti chnh, to gnh nng cho Chnh
ph khi dn s ang gi ha nhanh chng.

Nhn thy nhng thch thc ny, Chnh ph quyt nh xy dng n i mi h thng tr gip
x hi ( n). n ny s xem xt tng lai ngn hn v di hn ca h thng tr gip x hi ti Vit
Nam, trn c ba hp phn l tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi v tr gip t xut. Bo
co ny l mt trong s cc kt qu u ra ca d n m UNDP h tr Chnh ph Vit Nam xy dng
n v xem xt i mi h thng TGXH quc gia trong khun kh i mi bao trm hn ca h thng an
sinh x hi9. Bo co ny c Vin KHLXH v t chc Development Pathways tp trung phn tch lm
u vo phc v xy dng n. Vin KHLXH thc hin mt lot nghin cu chuyn nh: nh
gi nh tnh tc ng ca h thng tr gip x hi thng xuyn; nh gi hiu qu trin khai cc
chng trnh hin ti; r sot cng tc qun l chng trnh, h thng gim st nh gi; r sot tng
quan cc chnh sch tr gip x hi; phn tch cc la chn v ti chnh m rng h thng tr gip
x hi thng xuyn v r sot hot ng h tr t xut ti Vit Nam10. Development Pathways s
dng cc u ra ca Vin KHLXH cng vi phn tch ring ca Development Pathways t d liu iu
tra mc sng h gia nh Vit Nam (VHLSS) 2012, cc hot ng tham vn v hi cu ti liu, xy
dng cc ti liu tm tt (a) tng quan ban u v nhu cu cn v minh chng ca h thng m bo
an sinh ti Vit Nam; (b) tc ng ca cc chnh sch tr gip x hi thng xuyn; (c) vic qun l, xc
nh i tng, trin khai, gim st v nh gi h thng tr gip x hi thng xuyn; v (d) kinh ph
cho h thng tr gip x hi thng xuyn11.

Bo co ny nhm nh gi tng quan v tm tt tt c cc nghin cu nu trn, bao gm ni dung

phn tch tng th h thng TGXH ca Vit Nam. Ni dung bo co bt u t chng 2 - m t h
thng TGXH quc gia, trong nu vn tt thng tin v h thng BASquc gia do c s lin kt cht
ch gia hai h thng ny. Chng 3 ca bo co cp n nhng thch thc hin ti i vi Vit
Nam m c th gii quyt c thng qua tng cng u t cho TGXH. Chng 4 nh gi h thng
TGXH quc gia, xem xt trn c ba hp phn ca h thng. Chng 5 m t cc phng n i mi v
m rng h thng TGXH. Cn li chng 6 tng hp cc thng ip ca bo co trong mt phn kt
lun ngn gn.

9
Theo iu khon tham chiu do UNDP xy dng v B LTBXH chp thun, cn lu nghin cu ny tp trung vo h thng
tr gip x hi, r sot cc vn trong thit k h thng v cc mi lin kt ti cc tr ct khc ca h thng an sinh x hi.
10
Cc nghin cu do Vin KHLXH tin hnh c lit k trong Mc lc sch tham kho, phn Vin KHLXH (2015a-g).
11
Bn cnh , UNICEF cng ang tin hnh mt nghin cu v chm sc x hi.

18

2. TNG QUAN V H THNG M BO AN SINH V H THNG
TR GIP X HI
iu 34, Hin php Vit Nam sa i nm 2013 c quy nh cng dn c quyn c m bo an sinh
x hi12. iu ny ph hp vi cc cng c quc t v quyn con ngi, theo , nh nu ti iu
22 Tuyn b ton cu v Quyn con ngi, xut pht im ca cc cng c ny l tt c mi ngi,
vi t cch l thnh vin ca x hi, c quyn c m bo an sinh. Bn cnh , iu 59 Hin php
cng quy nh rng Nh nc to bnh ng v c hi cng dn th hng phc li x hi, pht
trin h thng an sinh x hi, c chnh sch tr gip ngi cao tui, ngi khuyt tt, ngi ngho v
ngi c hon cnh kh khn khc v rng Nh nc, x hi tn vinh, khen thng, thc hin chnh
sch u i Ngi c cng vi nc. Do , Hin php to c s vng chc cho Chnh ph u t
cho c cng tc m bo an sinh v tr gip x hi.

Chng ny s m t cc h thng m bo an sinh v tr gip x hi hin ti ca Vit Nam. Nh ghi

ch trong Hnh 1.2 trn, c hai h thng ny bao gm nm cu phn, trong cu phn tr gip x
hi thng xuyn thuc c hai h thng v c nh ngha nh sau13:

Cc c ch BHXH c quy nh ti Lut Bo him x hi v c chi tr t ngun trch lng ca

ngi lao ng. Mc d v danh ngha, mt phn khon trch ny c coi l ng gp ca
ngi s dng lao ng14, vi mc ch gip ngi dn phn b hp l tiu dng trong qung
i ca h. Ngha l ngi lao ng c khon tit kim trong qu bo him x hi v khi xy ra s
c, v d nh khi tui gi, khuyt tt, m au hay tht nghip, h c quyn nhn cc khon tr
gip x hi thng xuyn, bit trc cho n khi bin c kt thc.
Tr gip x hi thng xuyn (tr gip x hi) c chi tr t ngun thu ngn sch chung ca
Chnh ph, nhm h tr cc c nhn, h gia nh thng qua mt khon thu nhp ti thiu. Cc
khon tr cp ny c th di hnh thc quyn c hng, theo tt c thnh vin ca mt
nhm i tng c th (tr em, ngi cao tui hay ngi khuyt tt) u c nhn tr cp -
hoc tr cp c th c chi tr trc tip cho ngi ngho nh mt hnh thc chi tr phc li15.
Dch v chm sc x hi l h tr b sung cho cc nhm i tng d b tn thng khng c
kh nng t chm sc, thng qua cung cp h tr ti nh hoc chm sc tp trung. H tr ny b
sung cho hnh thc tr gip x hi thng xuyn, vi mc tiu tr gip cho cc i tng d b
tn thng mt phn chi ph sinh hot. Dch v chm sc x hi cng bao gm h thng cng
tc x hi, nhm gii quyt nhiu vn m cc gia nh gp phi v gip ngi dn tham gia
cc chng trnh khc (v d nh h tr tr liu, tm
l, phc hi chc nng v h tr tr li lm vic).
Tr gip khn cp (t xut) cung cp cc h tr trong ngn hn cho cc i tng b nh
hng bi cc thin tai, khng hong. Vic tr gip khng ch bng tin mt m cn bng hin
vt vi nhiu hnh thc, bao gm h tr nh .

Chng ny s bt u bng vic r sot nhanh kinh nghim quc t v m bo an sinh trc khi i
vo m t chi tit nm hp phn ca hai h thng m bo an sinh v tr gip x hi ca Vit Nam.

2.1. Kinh nghim quc t v m bo an sinh

12
Trch theo bn dch chnh thc ca Chnh ph Vit Nam. Tuy nhin cn lu rng thut ng m bo an sinh cng c th
dch l an sinh x hi. Tuy nhin, xt theo kha cnh quc t v quyn con ngi, trng tm y l quyn c m bo an
sinh.
13
Tr cp cho ngi c cng c nhiu c im ca khon tr gip x hi thng xuyn v u n. y cng l tr cp t
ngun thu chung ca Chnh ph, cp cho cc i tng chnh sch trn c s ng gp ca h v gia nh h i vi t nc
trong thi k cch mng v chin tranh. i tng nhn tr cp c th l ngi cao tui, ngi khuyt tt, tr em v v/chng
ca thng binh, lit s.
14
ng gp ca ngi s dng lao ng c th c coi l phn ng gp ca ngi lao ng, v nu ngi s dng lao ng
khng chi tr phn ng gp th tin lng cho ngi lao ng s cao hn. ng gp ca ngi s dng lao ng c xu hng
gim tin lng.
15
D nhin, mt s khon tr gip x hi l s kt hp gia cc quyn c hng v phc li, bi chng c th nhm trc tip
ti mt s nhm i tng c th, song li ch c trao/chi tr cho ngi ngho.

19

u t vo m bo an sinh l nguyn nhn chnh dn n thnh cng trong pht trin kinh t ca tt
c cc nc pht trin v gn y l cc nc thu nhp trung bnh. Nhiu nc pht trin xy dng
h thng m bo an sinh chnh thc t th k 19 v ngy nay, mc u t bnh qun ca nh nc cho
m bo an sinh ti cc nc pht trin l 14% GDP16. u t vo m bo an sinh gip cng c v
hin thc ha qu trnh chuyn dch c cu kinh t x hi din ra ti cc nc pht trin. N ng vai
tr quan trng trong ti phn phi tng trng kinh t, t tng cng gn kt x hi, ng thi bo
v cc i tng b tn thng nht trong qu trnh chuyn dch khi ngho i v c cc. u t cho
m bo an sinh cng b sung cho cc hot ng u t vo cc dch v cng thit yu khc nh y t
v gio dc nhm thc y pht trin con ngi, to c hi cho tr em pht trin nng lc v tr thnh
cng dn hu ch ca x hi. Cc hot ng u t ny cng gip ngi dn tham gia vo lc lng lao
ng mt cch hiu qu hn, tng nng sut lao ng, ng thi y mnh tiu dng, kch thch mnh
m nn kinh t v tng cng hot ng ca cc doanh nghip tip cn vi cc th trng ni a rng
ln hn.

Trong nhng thp k gn y, ngy cng c nhiu nc thu nhp trung bnh u t mnh m vo h
thng m bo an sinh, t gt hi nhiu thnh qu to ln. Cc nc thu nhp trung bnh nh c-
hen-ti-na, Bra-xin, Nam Phi, Mauritius, Georgia v Uzberkistan u t t 3% n 12% GDP cho cc h
thng m bo an sinh quc gia. Trong hu ht trng hp, vic u t ny gp phn thc y tng
trng kinh t, ng thi m bo mc gn kt x hi v n nh chnh tr cao hn. Trn thc t,
thm ch quc gia ngho nht Chu nh Nepal cng u t gn 1% GDP vo cc chng trnh tr
gip x hi thng xuyn cho ngi cao tui, tr em, ph n n thn v ngi khuyt tt.

Cc nc pht trin v nhiu nc thu nhp trung bnh xy dng h thng m bo an sinh gii
quyt nhng bin c trong vng i, ch yu lin quan n tui u th, khuyt tt, ga ba, tui gi v
tht nghip. Hnh 2.1 di y m t t trng u t cho cc chnh sch, chng trnh h tr theo vng
i ti mt s nc pht trin v thu nhp trung bnh. Thng thng, cc chnh sch, chng trnh theo
vng i s i km vi cc chnh sch, chng trnh gim ngho quy m nh tr gip cc i tng
vn tip tc sng trong ngho i hoc b thiu ht, song mc u t vo cc chnh sch, chng trnh
ny thng rt hn hp.

16
S liu chi ph bao gm chi cho cc chng trnh BHXH v thu ni chung. Nu bao gm chi cho khu vc t nhn th s liu
ny cn cao hn.

20

 Hnh 2.1: T trng u t vo cc chnh sch, chng trnh theo vng i ti cc nc pht
trin v cc nc thu nhp trung bnh17

Mt h thng m bo an sinh theo vng i c thit k nhm xem xt cc nguyn nhn chnh v
ngho trong mi lin h vi cc bin c trong vng i. Cc chnh sch, chng trnh m bo an sinh
theo vng i va mang tnh phng nga, va mang tnh bo v. Chng c th gip ngi dn khng
ri vo ngho i, nu h gp phi cc bin c, nh b khuyt tt, mt vic lm hoc tui gi. Mt khc,
chng cn gip lm tng thu nhp ca ngi ngho. Cc chnh sch, chng trnh ny cng mang tnh
thc y, khi m ngi hng li s dng tin tr cp u t bun bn nh hoc nhiu hnh thc
khc nhau to thu nhp. Do cc chnh sch, chng trnh theo vng i l trao quyn c hng
cho c nhn, do vy cc h gia nh c th nhn c nhiu khon tr cp, ng ngha vi mc hng
tr cp tng th m mt h nhn c c lin quan n cc yu t nhn khu hc, kh nng lao ng
v nng lc ca h.

2.2. H thng m bo an sinh ca Vit Nam

H thng m bo an sinh ca Vit Nam pht trin qua vi thp k. Chnh ph ban hnh chnh
sch tr gip Ngi c cng nhm b p nhng ngi chu nhiu hy sinh trong thi k chin tranh,
nht l nhng ngi b thng tt hoc con ci, v chng h b mt ngi lao ng chnh trong gia
nh. H thng BHXH bt u t nm 1995, thay th h thng lng hu cho cn b nh nc hnh
thnh t nm 1961, vi mc tiu h tr cng chc, vin chc v ngi lao ng ti khu vc chnh thc
c lng hu tui gi. n nm 2004, cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn c
thc hin, hng ti cc nhm i tng c cho l c bit d b tn thng nh ngi cao tui trn
80 tui, ngi khuyt tt nng, ngi nhim HIV/AIDS v tr em trong cc h n thn. H tr gio dc
cng c p dng cho tr em dn tc thiu s v tr em ngho.

17
Ngun: Kidd (2014), Kidd v cc cng s 2014; Baum v cc cng s (2015); Kidd v Huda (2013); v C s d liu thng k
OECD ti http://stats.oecd.org

21

Ngay t u, h thng m bo an sinh quc gia vn ng theo vng i. Hnh 2.2 di y biu th
cc chnh sch, chng trnh m bo an sinh theo vng i, c phn bit gia BHXH, tr gip x hi
thng xuyn v tr cp Ngi c cng. Hu ht cc chnh sch, chng trnh u tp trung gii quyt
mt vi s kin no theo vng i, tr h tr tin in - thc cht l mt chng trnh gim ngho
h tr cho cp h gia nh. Tuy nhin, cn thn trng khi din gii s ny. Mc d nhn b ngoi, cc
s kin theo vng i c bao ph kh ton din, nhng khi phn tch h thng (s thc hin trong
Chng 4) cho thy cn c nhng khong trng rt ln tt c cc lnh vc. Hin ti, Vit Nam ang
c nhng tranh lun v phng n c nn quay li h thng h tr gim ngho thay cho h thng tip
cn theo vng i, m nhiu nc pht trin p dng trong th k 19, sau h chuyn sang cch
tip cn vng i hin i hn, ph hp hn vi nn kinh t th trng (xem Hp 2). Mt s nc ang
pht trin p dng cch tip cn gim ngho, nh Pakistan, Phillipines v Indonesia. Tuy nhin, cc
chng trnh p dng cch tip cn ny li cha hiu qu trong vic gii quyt nhng thch thc m
cc nc ny ang gp phi.

Hnh 2.2: Biu th h thng m bo an sinh ca Vit Nam theo vng i v cc cu phn tr
gip x hi thng xuyn, BHXH v h tr Ngi c cng

Hp 2: D n tng cng h thng tr gip x hi (SASSP) v cu trc ca h thng tr gip x hi

y l d n tng cng h thng tr gip x hi thng xuyn c th im ti bn tnh, s dng vn vay
ca Ngn hng th gii v h tr k thut ca UNICEF. D n a ra nhiu sng kin tch cc nhm y
mnh vic trin khai v chi tr tr cp tin mt. Tuy nhin, mt trong nhng mc tiu ca d n l tch hp
chi tr cc khon tr cp khc nhau cho h gia nh. V d, nu mt h nhn c nhiu loi tr cp khc
nhau, trong qu trnh th im, cc khon tr cp ny s c tr cho mt ngi trong h. Cch lm ny c
th hp l i vi khon tr cp cho tr em hoc cho h gia nh ni chung (v d nh h tr tin in), vi
iu kin cc khon s c nhn bi cng mt i tng. Cu hi t ra l liu c nn thc hin cch
thc ny cho cc chnh sch, chng trnh tr gip mang tnh trao quyn cho c nhn, v d nh lng hu

22

 x hi hay tr cp cho ngi khuyt tt? nhiu nc trn th gii, nhng loi tr cp ny c chi tr trc
tip cho ngi hng li v khng hiu ti sao Vit Nam li thay i cch lm ph bin ny, ph nhn
quyn ca ngi dn trong vic nhn v s dng tin tr cp ca mnh, ng thi lm tng s ph thuc
ca h.

Bng cch ny, c th hiu SASSP ang c gng dch chuyn t h thng theo vng i sang h thng
mang tnh gim ngho, ngc li vi xu hng m cc nc pht trin theo ui (xem thm Kidd v cc
ng nghip, 2015). iu nguy him ca cch thc ny l c th to ra cc c ch khuyn khch tiu cc,
nh khuyn khch ngi cao tui v ngi khuyt tt tch h c th tip tc nhn tr cp mt cch c
lp. Nh nhiu nc khc, h d dng duy tr nguyn tc trao quyn c hng cho c nhn v h thng
theo vng i, ng thi vn tch hp cc h thng chi tr.

Tng u t ca Vit Nam t ngn sch Chnh ph cho m bo an sinh chim khong 2.6% tng GDP
trong nm 2013 (xem Hnh 2.3)18. Ni dung chi chnh l cho chnh sch, chng trnh lng hu dnh
cho cng chc, vin chc v hu trc nm 1995 v h tr Ngi c cng. Hai chnh sch ny chim
hn 1% GDP19. B LTBXH chi 0,21% tng GDP cho tr gip 09 nhm i tng bo tr x hi. Sau
khi tng 50% gi tr tr gip x hi trong thng 1/ 2015, mc chi tiu ny c th tng ti 0,31%
GDP20. 0,02% GDP tip theo c dng cho tr cp gim ngho cp h quy m nh, hay cn gi l h
tr tin in cho h ngho. Tr cp sinh hot ph cho gio dc i vi h ngho dn tc thiu s chim
0,08% GDP21. Ngoi ra, Chnh ph dnh 0,10% GDP cho chng trnh quc gia v bo him tht nghip.
Ngoi ra, do khng c trong ngn sch nm 2013, v khng chi t ngn sch Chnh ph, BHXH Vit Nam
(BHXHVN) chi tr lng hu hng nm mc tng ng 2,16% GDP/nm trong nm 2013, cng
vi khon chi lng hu cho cn b v hu trc nm 199522. Nu tnh tng lng hu chi tr qua
BHXHVN vo ngn sch m bo an sinh quc gia, th tng ngn sch m bo an sinh nm 2013 chim
4,8% GDP23.

18
S ny khng bao gm bo him y t, v Vit Nam BHYT khng c coi l mt phn ca TGXH. iu ny cng hp l khi
tnh n u t ca Chnh ph vo BHYT l mt phn ca mt h thng rng hn song trc tip hn l u t ca Chnh
ph vo y t. S ny cng khng bao gm chi ph h tr khn cp, m nh m t trong Phn 2.4, ln ti 0,16% GDP.
19
Ngn sch chi tr cho Ngi c cng bao gm mt s lnh vc, nhng khng ch l TGXH thng xuyn. Do vy, c th mc
u t thc s cho chnh sch TGXH thng xuyn vi Ngi c cng s thp hn s a ra y.
20
Mt s d liu cho thy chi ph m B LTBXH chi cho cc nhm i tng TGXH. S liu ca Vin KHLXH do Khondker
trch lc (2005) biu th con s ny l 0,17% GDP, nhng B Ti chnh li a ra con s ngn sch tng hp ca nm 2013 cao
hn, mc 0.31% GDP.
21
S ngn sch TGXH cho 9 nhm i tng ca B LTBXH l mc c tnh cho nm 2015, da trn mc tng v gi tr TGXH
thc hin t thng 01 nm 2015. C th s liu tr gip v gio dc s thp hn cht v mt s trng hp s khng c chi
tr bng tin mt. Ngoi ra, mt s khon bao gm tin hc ph c min gim (khng bao gm y). V d, sp ti c th
UNDP s a ra con s 0,15% GDP cho cc nhm i tng TGXH v mc tng TGXH t ngn sch ca B GDT s l 0,23%
GDP.
22
Tng ng mc 77.447 t VND. Phn chi tr ny dc d bo s tng ln mc 2.41% GDP nm 2015. Ngun: Thng tin do
Bo him XHVN cung cp.
23
Tt c cc loi hnh TGXH, khng ln vi tng u t cng cho ASXH.

23

 Hnh 2.3: Ngn sch quc gia cho m bo an sinh- BHXH, tr gip x hi thng xuyn v
tr cp u i Ngi c cng nm 2013, c cp vn t ngn sch Chnh ph24

Cc phn tip theo s m t tm tt cc hnh thc h tr chnh m bo an sinh, tp trung vo BHXH v

tr gip x hi thng xuyn. Sau l m t ngn gn cc hp phn khc ca h thng TGXH, gm
dch v chm sc x hi v tr gip t xut.

2.2.1 H thng BHXH

H thng BHXH Vit Nam c thnh lp t nm 1995 v hin c quy nh theo Lut BHXH Vit Nam
nm 2006. H thng ny do BHXHVN qun l, di s gim st ca B LTBXH, bao gm 3 cu phn
(theo Meissner 2014):

BHXH bt buc c cc ch hu tr, t tut, m au, thai sn, tai nn lao ng (gm bnh ngh
nghip) v p dng i vi lao ng trong khu vc chnh thc. i tng tham gia h thng bo
him ny gm ngi lao ng c hp ng lao ng thi hn t nht 3 thng tr ln, cng chc,
vin chc, cng nh cn b trong ngnh qun i, cng an. Mc ng gp BHXH bt buc l
22% lng do ngi s dng lao ng ng v 8% lng do ngi lao ng ng. Nhng ngi
tham gia h thng BHXH c hng lng hu tui 60 i vi nam v 55 i vi n, vi
iu kin l h ng bo him c 20 nm.25
Bo him t nguyn ch chi tr cho hu tr v t tut. Bo him ny hng ti nhng ngi lao
ng trong lnh vc phi chnh thc. Vic ng bo him do ngi tham gia bo him thc hin.
hng ch hu tr, thi gian ng bo him ti thiu phi l 20 nm.
Bo him tht nghip dnh cho nhng ngi c hp ng lao ng di hn hoc nhng ngi
c hp ng lao ng t 12 n 36 thng v lm vic cho t chc c t nht 10 lao ng. Vic
ng bo him c chia s gia ngi lao ng, ngi s dng lao ng v Chnh ph, mi bn
ng gp 1% mc lng.

Khng phi tt c i tng hng BHXHVN u c hng theo mc ng gp. Cn b Nh nc

ngh hu trc nm 1995 - thi im BHXHVN c thnh lp v nhng ngi khng th ng bo
him, s c hng lng hu v khon ng gp ca h c chi tr t ngun thu chung. Do vy,

24
Ngun: Vin KHLXH, thng 9 nm 2015.
25
Lng hu c chi tr sm hn cho nhng ngi lao ng trong cc lnh vc c th.

24

loi lng hu ny c c im ca mt khon tr gip x hi, mc d mc tr lng hu kh cao v
ch dnh cho mt nhm i tng c th tng lm vic trong lnh vc chnh thc26.

bao ph ca BHXH i vi lc lng lao ng l kh thp v ch yu tp trung vo lao ng trong

lnh vc chnh thc. Nm 2012, ch c 10,4 triu lao ng - tng ng 19.5% tng lc lng lao ng,
tham gia BHXH bt buc27. Trn thc t, khong 45% lao ng trong cc doanh nghip t nhn khng
c BHXH (theo s liu ca ILO v UNFPA nm 2014). Ch c 60.000 ngi - tng ng 0,1% lc lng
lao ng, t nguyn ng bo him theo chnh sch BHXH
quc gia (Ngun: Long v Wesumperuma 2012).

Khong 9,95% s ngi trn 50 tui ang c nhn lng hu t BHXH (theo ILO v UNFPA 2014).
Trong s ny, ngi cao tui tui t 60 n 79 chim t l cao nht (14.4%), tip theo l ngi trn
80 tui (7,5%) v ngi tui t 50 n 59 (5,6%). Nam gii chim t l ng BHXH cao hn nhiu
n gii. Khong 12,1% nam gii nhn lng hu t BHXH v t l n gii l 7,4%. bao ph
lng hu t BHXH cho ngi dn tc thiu s rt thp, khong 2.4% v thin v i tng c trnh
hc vn cao. Lng hu t BHXH cng c xu hng c li cho i tng c xut thn kh gi v c hc
vn cao hn. Hnh 2.4 cho thy s phn phi lng hu t BHXH ca ngi trn 60 tui theo nhm thp
v phn tiu dng trong c hai giai on trc v sau khi c tr cp. Hu ht nhng ngi hng
lng hu t BHXH u na trn ca phn b tiu dng.

Hnh 2.4: So snh phn b lng hu t BHXH i vi ngi trn 60 tui theo thp phn v v
giu ngho trc v sau khi nhn tr cp (theo t l i vi s ngi trn 60 tui)

26
Chnh sch lng hu cho cn b v hu trc nm 1995 c th c m t l tin cng tr chm, ngha l Chnh ph chp
thun chi tr cho cn b cng, vin chc mc lng thp hn trong thi gian h lao ng, i li h s nhn lng hu. Cn b
cng, vin chc hin ny l ngi lao ng tham gia h thng m bo an sinh Vit Nam v Chnh ph ng bo him cho h
vi mc ng tng ng khong 1,1% GDP (Castel 2015).
27
Kho st mc sng h gia nh Vit Nam (VHLSS 2012) ch ra rng 16% s ngi tui lao ng c ng gp cho bo him
x hi (ngun ILO v UNFPA 2014).

25

Trong nm 2015, c tnh c khong 3,44% GDP s c chi tr cho lng hu t BHXHVN28. Khong
1% trong s ny d kin s chi tr cho Chnh sch lng hu cho cn b v hu trc nm 1995, 2,4%
cn li s do BHXHVN t chi tr29. Tuy nhin, h thng BHXH cn cha bn vng v ti chnh. Theo c
tnh ca T chc Lao ng quc t (ILO, 2012), qu s khng kh nng thanh ton nu khng thc
hin i mi. ng gp ca ngi lao ng hin ti ch chi tr khong 10 nm lng hu cho mi
c nhn, trong khi tui th trung bnh khi v hu l khong 20 nm30. Nhm khc phc tnh thiu bn
vng ti chnh ca h thng BHXH, mc ng bo him x hi ca ngi lao ng v ngi s dng lao
ng tng ln trong nhng nm gn y. Song nu tnh trng ny vn tip din, th s gy ra nhng
bin ng trong th trng lao ng v khng khuyn khch ngi s dng lao ng tham gia BHXH.
Lut BHXH c thng qua gn y a ra mt s ci cch i vi h thng bo him x hi, trong
c vic gim bt quyn li c hng cho nhng ngi sp tham gia. Tuy nhin, h thng BHXH
cn i mi mnh m hn nu khng mun tr thnh mt qu bom hn gi v mt ti chnh lc
phi cn n cu tr ca Nh nc v ri li phi tht cht u t vo cc dch v cng khc.

2.2.2. Tr gip x hi thng xuyn

Cu phn th 3: tr gip x hi thng xuyn l cu phn nh nht trong h thng m bo an sinh

quc gia. Bng 2.1 m t chi tit hn cc khon tr cp v cho thy h thng c thit k ph hp
gii quyt cc ri ro trong sut vng i, c bit l ri ro v tui gi v khuyt tt. C 3 loi hnh tr
gip x hi thng xuyn: cc chnh sch h tr cc nhm i tng bo tr x hi theo quy nh ti
Ngh nh 136/2013/N-CP; h tr tin in cho h ngho; v h tr gio dc do B Gio dc v o
to thc hin.

Bng 2.1: Chng trnh tr gip thng xuyn ti Vit Nam31

Ngn
B ch S ngi th Mc hng sch
Chnh sch Tiu ch la chn
qun hng32 (VND/thng)33 (T
VND)34
TR EM
Tr em m ci, b B LTBXH Khng c cha 49.236 675.000 (<4 tui) 126
b ri, khng c m nui dng35 405.000 (4+ tui)
ngun nui v a) di 16 tui;
dng hoc b) tui
t 16-22 v ang i
hc
Gia nh nhn B LTBXH H nhn nui tr 18.615 540.000 810.000 7636
nui tr m ci em v gia c, tr
em b b ri
Ngi n thn B LTBXH H ngho 125.062 270,000 nu c 246
nui con nh mt con
540,000 nu c t
hai con tr ln

28
Ngun: thng tin v d ton chi tr do BHXHVN cung cp.
29
Chnh ph cng chi hn 1.1% GDP cho BHXHVN, nhng ngun chi tr ny gm c phn ng bo him ca cng, vin
chc hin thi v nh vy n cn c xem nh mt cu phn ca lng cn b Nh nc.
30
Ngun: trao i c nhn vi cc cn b ang lm vic ti B LTBXH.
31
Ngun: Vin KHLXH v Long, Cng (2014), NHTG (2013c), Castel v ng s (2014), Ton (2014), Khondker (2015) v Ngh
nh s 136/2013, thng tin c nhn Phm Th Lin Phng UNDP.
32
S liu v ngi th hng do Vin KHLXH cung cp. S liu ly trong nm 2014, trong khi s liu ngn sch ca nm 2013
v sau s liu mi c Vin KHLXH cp nht. S liu v ngi th hng t hn trc theo ghi nhn trong chnh sch tr
gip ca B GDT do s liu ngi th hng phn tch khng c cung cp trong s liu mi.
33
Thng tin do Vin KHLXH cung cp. y l nhng kt qu ca nhng chng trnh quc gia. Nh gii thch Phn ny,
mt s tnh c thng d ngn sch p dng mc tr gip cao hn, do vy mt s c nhn v gia nh c hng h s nhn
cao hn.
34
Ngun: Vin KHLXH (thng 9 nm 2013) v mt s thng tin khc do B Ti chnh cung cp. Phn ln s liu gii ngn ca
nm 2013.
35
Cc nhm tr em khng ngun nui dng c quy nh trong Ngh nh s 136/2013.
36
Mt s khon khng c y v c tnh vo khon chm sc x hi.

26

 Tr cp gio dc B Gio dc Tr em i hc v c 2.000.00037 70.00038 2.96039
o to tn trong danh
sch ngho
Tr cp gio dc B GD-T Tr em dn tc v 460.00040
trung hc (Ngh tr em ngho dn
nh 12) tc Kinh ang theo
hc trung hc
Tr cp chng B GD-T Tr em dn tc v 115.00041
trnh bn tr tr em ngho n
tc Kinh ang theo
hc trung hc
TUI LAO NG
H tr tin in B LTBXH H ngho 2.000.00042 49.000 872
Tr cp dnh cho B LTBXH Khng th lao 3.979 625.000 11
ngi nhim HIV ng, khng nhn
v AIDS cc khon tr cp
khc v c trong
danh sch ngho
KHUYT TT
Tr cp khuyt B LTBXH B khuyt tt v 745.265 270.000 2.204
tt khng c kh nng
lao ng
Tr cp cho B LTBXH c chn on l 174.254 270.00043 785
ngi b tm b bnh tm thn
thn nng nng
Gia nh c t 2 B LTBXH B khuyt tt v 22.939 540.000 44344
ngi b khuyt khng c kh nng
tt nng tr ln lao ng
NGI CAO TUI
Tr cp cho B LTBXH Mi cng dn trn 1.350.226 270.00045
ngi cao tui 80 tui khng c 3.355
trn 80 tui lng hu
Tr cp cho B LTBXH Thuc danh sch 207.421 405.000
ngi cao tui h ngho, khng
khng ni nng c gia nh h tr
ta

H tr cc nhm i tng BTXH quy nh ti Ngh nh 136/2013/N-CP

Chn (9) nhm i tng tr gip x hi do B LTBXH qun l h tr theo Ngh nh 136/2013/N-CP
v hnh thc tng nh ring bit, nhng thc t li c qun l nh mt h thng tch hp cng p
dng mt lot cc tiu ch la chn i tng, vi mc hng khc nhau. Cc chnh sch ny h tr cc
nhm i tng d b tn thng, tng cng khong 2,7 triu ngi (trong bo co ny c gi l tr
gip x hi thng xuyn cho cc nhm i tng BTXH ca B LTBXH). Chnh sch ch yu l lng
hu cho ngi trn 80 tui, xut pht t chnh sch lng hu cho ngi cao tui trn 90 tui thc hin
t 200446. y l chnh sch h tr cho nhng ngi khng c ngun thu nhp u n no khc, v d

37
Vin KHLXH, sau do Vin KHLXH cp nht (thng 9/2015) khong 2.000.000 tr em ch c nhn chi ph sinh hot.
38
Tng h tr sinh hot ph c thanh ton cho 9 thng/1 nm (NHTG 2013c).
39
Ngn sch gm chi ph, hin ti tr li cho hc sinh bng tin mt.
40
c thanh toan 9 thng/ 1 nm (NHTG 2013c).
41
c thanh ton 9 thng / nm (NHTG 2013c).
42
S liu c tnh ca Phm Th Lin Phng, UNDP, truyn thng c nhn.
43
Nhm ny khng c cp trong Ngh nh 136/2013 v th gi nh mc hng bng mc hng cho ngi khuyt tt.
44
y l s c lng do Phm Th Lin Phng (truyn thng c nhn, UNDP) cung cp.
45 Mc chi tr tr cp cao hn cho ngi cao tui mt s nhm i tng c th, v d nhm ngi cao tui hn 80 tui
khng c gia nh chm sc m c mt ngi tnh nguyn ca 1 h gia nh ngho, hoc nu khng th s c a ti
sng ti trung tm bo tr x hi.
46
Lng hu t BHXH thay th cho qu tng truyn thng trc y l tng o la cho ngi cao tui.

27

nh lng hu hoc tr cp cho Ngi c cng. Hin ti, chnh sch ny h tr cho 1,4 triu ngi.
Ngoi ra, chnh sch ny cn h tr mt khon ph cp nh cho 207.000 ngi t 60 n 79 tui thuc
h ngho v khng ni nng ta. Khong 745.000 ngi khuyt tt nng, cng thm 23.000 h c t
hai ngi khuyt tt tr ln v 174.000 ngi b tm thn nng cng c nhn tr gip x hi thng
xuyn. Khong 200.000 ngi thuc cc nhm i tng BTXH khc, nh tr m ci, ngi b nhim
HIV/AIDS v cha/m n thn, cng l i tng hng li t chnh sch tr gip x hi thng xuyn
t B LTBXH.

Mc hng tr cp ti thiu l 270.000 VND/ thng, vi cc h s khc nhau tnh mc tr cp cho

mi nhm i tng (nh quy nh trong Ngh nh 136/2013/N-CP). H s cao hn c p dng khi
i tng thuc hai nhm hon cnh kh khn v d nh ngi cao tui b khuyt tt hoc b nhim
HIV /AIDS, hoc l tr m ci (Ton 2014). Tuy nhin, v phn ln mc tr cp cho ngi cao tui v
ngi khuyt tt p dng h s 1, nn mc hng a phn l 270.000 VND/thng. Trong nm 2013,
kinh ph tr gip x hi thng xuyn cho cc nhm i tng chnh m B LTBXH chi tr chim
khong 0,18% GDP (phn ln chi cho chnh sch ngi cao tui v ngi khuyt tt). Mc chi ny c th
tng t thng 01 nm 2015, chim 0,26% GDP.

Mt c im ca h tr theo nhm i tng BTXH ca Vit Nam l quyn t quyt ca cc tnh trong
vic thay i cc ni dung thit k chnh ca chnh sch. Mc d Chnh ph quy nh chun ti thiu
cho tng nhm, mt s tnh iu chnh mc chun ny, ch yu l cc tnh c ng gp cho ngn
sch Nh nc. Ph bin nht l cc tnh iu chnh mc chun tr cp, tui iu kin hng
lng hu x hi cho ngi cao tui trn 80 tui, v d TP. H Ch Minh gim tui hng li
xung cn 70 tui v H Ni gim cn 75 tui, cng nh iu chnh chun ngho lp danh sch h
ngho47 ca tnh. Mt s tnh cn tng mc chun tr cp.

H tr tin in

B LTBXH h tr mt khon nh cho cc h ngho chi tr tin in. V l thuyt, khon tr cp ny

s c cung cp cho tt c h ngho, khong 11% dn s. Ngoi ra, cc nhm i tng chnh sch
x hi, bao gm h c thnh vin nhn tr gip x hi thng xuyn hng thng v tiu th di 50
kWh ti cc khu vc c kt ni in li; h c thnh vin nhn tr gip x hi thng xuyn ti khu vc
khng kt ni in li; v h dn tc ti cc khu vc khng c in li, cng c nhn khon tr cp
ny. c tnh khong 2 triu h ng k nhn h tr tin in48. Mc tr cp l 49.000 VND/thng. Kinh
ph h tr l 0,02% GDP trong nm 2013 v d kin tng ln 0,03% trong nm 2015. Tuy nhin, h tr
ch yu ca Chnh ph v tin in li c thc hin qua hnh thc gin tip, ngha l gim chi ph tin
in cho khong 70% h gia nh trn ton quc, chim 1,83% GDP trong nm 2012 (xem chi tit trong
Ph lc 2).

H tr gio dc

B GDT cp hc bng cho hc sinh dn tc thiu s v sng trong h ngho ti cc trng tiu hc v
trung hc. Tuy nhin, nhiu ni loi hc bng ny khng chi tr trc tip nh mt khon tr gip x
hi cho h gia nh, m chi tr gin tip bng hin vt cho trng. Nm 2014, khong 2 triu hc sinh,
sinh vin nhn h tr gio dc thng xuyn49. Mc h tr l 70.000 VND/ thng (chi tr 9 thng/
nm), v tng ln mc 470.000 VND cho mt s hc sinh trung hc.

H tr Ngi c cng

47
C th cc ni dung h tr khc cng c iu chnh - v d h s tr cp dng tnh mc tr cp (xem phn 4.1.4) - song
cn c thm thng tin nh gi im ny.
48
Ngun: Phm Th Lin Phng, UNDP, Truyn thng c nhn.
49
Ngun: Vin KHLXH, sau c chnh sa bao gm s liu y , lu mt s ti khon bao gm hc ph hon li cho
hc sinh tng mc h tr v con s hng li ln 0,23% GDP tng ng 7,5 triu ngi.

28

 Hp 3: Tr gip u i Ngi c cng
H tr Ngi c cng l khon tr gip x hi thng xuyn, u n dnh cho nhng Ngi c cng v gia
nh h - nhng ngi cng hin cho t nc trong sut thi k cch mng v chin tranh. Cc khon tr
cp ny c chi tr trong sut cuc i, bao gm ngi cao tui, ngi khuyt tt, thng binh v tr em.
Chnh sch Ngi c cng l mt phn ca h thng chnh sch x hi rng ln, bao gm cc h tr v y t, gio
dc, vic lm v nh cng nh cc vn khc.

Nh nu trong Phn 2.2, Vit Nam chi khong 1,1% GDP h tr chnh sch ngi c cng t ngun ngn
sch Chnh ph. Mc d phn ln tr cp c chi tr thng xuyn v c k hoch trc - ng nh bn cht
ca tr gip x hi thng xuyn. Ngc li, mt s tr gip cho ngi ng c hng th li km thng
xuyn hn. Khong mt triu ngi c nhn tr gip x hi thng xuyn dnh cho Ngi c cng, nhng
khng c s chnh xc v s ngi hng cho tng nhm c th (Castell v ng nghip 2014). Theo iu tra
mc sng h gia nh Vit Nam (VHLSS) nm 2012, th 8,3% ngi cao tui trn 60 tui c nhn tr cp Ngi
c cng, tng ng khong 800.000 ngi - iu ny cho thy phn ln i tng nhn tr cp Ngi c
cng l ngi cao tui, c th bao gm ngi khuyt tt50. Nm 2012, mc hng tr gip x hi thng xuyn
i vi Ngi c cng l 870.000 VND/thng (mc d c nhiu h s p dng, ty thuc vo i tng th
hng thuc hng mc no).

Chnh sch Ngi c cng p dng trit phng php xc nh i tng nh m t trong Hnh 2.5 v t l
xc nh i tng - hay ni cch khc l t l i tng th hng trong mi nhm thp v phn chi tiu, da
trn t l phn b trc khi nhn tr cp ca mi i tng ch khng ch ngi cao tui. S liu cho thy 57%
ngi nhn tr cp ny nm trong nhm 30% dn c ngho nht, ngha l chnh sch ny cng hiu qu nh
cc chnh sch gim ngho khc cc nc ang pht trin.

Hnh 2.5: T l xc nh i tng ca tr cp u i Ngi c cng 51

2.3. Dch v chm sc x hi52

Dch v chm sc x hi l mt cu phn quan trng trong chnh sch x hi rng hn ca quc gia,
nhng cc nc ang pht trin cha ch trng ng mc ti cc dch v ny. Mc ch ca dch v
chm sc x hi l cung cp thm cc dch v, chm sc v bo v cho cc c nhn v gia nh c bit
d b tn thng. Do vy, ngoi vic bo m cho mi ngi trong x hi c thu nhp ti thiu - iu
ny c th t c thng qua tr gip x hi, l quan trng, cng cn nhn din nhng trng hp
cn h tr b sung, c bit l nhng ngi khng th t chm sc bn thn hoc phi i mt vi

50
Ngun: Kho st mc sng h gia nh Vit Nam (VHLSS nm 2012). Thng tin v chnh sch ngi c cng trong d liu Kho
st mc sng h gia nh Vit Nam l thng tin thu nhp h gia nh ch khng phi ngun thu nhp ca tng c nhn. Theo
, vic phn tch nhng ngi hng li trc tip v gin tip l khng thc hin c.
51
Ngun: Kho st mc sng gia nh Vit Nam (VHLSS) (nm 2012).
52
Rt nhiu thng tin cung cp trong phn ny c ly t ngun thng tin ca B LTBXH (2015a; 2015b).

29

nhng him ha trong i sng. C th cc h tr b sung gm nh , chm sc c nhn, thit b tr
gip, hng dn, t vn v s bo v khi b lm dng.

H thng chm sc x hi ca Vit Nam c da trn mng li cc trung tm BTXH trn ton quc,
h tr ni cho cc nhm i tng BTXH. Tng cng c 393 trung tm, trong 213 trung tm cng
lp v 180 trung tm ngoi cng lp53. V tng th, cc trung tm BTXH h tr khong 41.500 ngi,
bao gm cc nhm i tng sau:
156 trung tm h tr i tng tr em;
134 trung tm tng hp, h tr nhiu nhm i tng BTXH;
27 trung tm dnh cho ngi khuyt tt;
26 trung tm h tr bnh nhn tm thn;
13 trung tm dnh cho ngi cao tui; v
37 trung tm cng tc x hi ni chung.

Cc trung tm BTXH cng lp c Chnh ph chi tr trc tip, trong khi cc n v ngoi cng lp cng
c Chnh ph h tr da trn cc dch v cung cp, nhng phn ln thng qua h tr thu. Mc chi
tr ti thiu cho cc trung tm BTXH l 700.000/ngi/thng, do vy, tng kinh ph ti thiu cho hp
phn ny l 350 t VND/nm.

Tuy nhin, trong nhng nm gn y, Vit Nam cng xy dng h thng cng tc x hi nhm cng
c h thng cung cp tt c cc dch v x hi c bn, ch khng gii hn vic chm sc tp trung
cho cc i tng cc trung tm BTXH. Nm 2010, Th tng Chnh ph ban hnh Quyt nh
32/2010/Q-TTg bc u trin khai qu trnh xy dng mng li cng tc x hi chuyn nghip
trong khun kh h thng ASXH quc gia. K hoch quc gia v cng tc x hi cng c xy dng,
vi mc tiu n 2020, cng tc x hi c coi l mt ngh ti Vit Nam v h thng cung cp dch v
cng tc x hi c thit lp cc cp tnh, huyn v x.

Nh ni dung Bo co ca BLTBXH v UNICEF (2014), Vit Nam, cng tc x hi c nh ngha l

mt lnh vc pht trin mnh m da vo cc nguyn tc, phng php c bit, nhm h tr cc c
nhn, nhm i tng v cng ng gii quyt cc vn x hi. Do vy, cng tc x hi c mc tiu
hng ti hnh phc v i sng x hi ca ngi dn54

Cui nm 2013, qua trin khai K hoch quc gia, cc trung tm cng tc x hi c thnh lp 30
tnh v 33 trung tm na c ph duyt thnh lp (theo B LTBXH v UNICEF 2014). Cc trung
tm cng tc x hi cung cp nhiu loi hnh dch v cho ngi dn, nh tip cn vi thng tin, dch v
t vn, xc nh nhu cu, cung cp h tr chuyn nghip nh tm l tr liu v gii thiu nhng ngi
c nhu cu ti cc dch v h cn. Mi trung tm c khong 4 n 20 nhn vin, ph thuc vo mc
kinh ph tnh, thnh ph cp. Cng c sng kin th im cc trung tm cng tc x hi da vo cng
ng - ni c 1 hoc 2 cng tc vin cng tc x hi bn chuyn nghip, c o to qua mt
kha ngn hn. Tuy nhin, iu ny ch yu xut hin cc tnh giu c kh nng chi tr cho cc v tr
ny (vi mc lng khong 1.000.000VN/thng).

2.4. Tr gip t xut

Nh m t Phn 3.5, Vit Nam phi gnh chu thin tai thng xuyn v nh hng ca bin i kh
hu. Cc thin tai ngy cng tng v tn sut v mc khc nghit. Do cn phi c mt h thng
cung cp h tr khn cp cho nhng nn nhn thin tai, tn tht v thit hi v ti sn.

53
S liu ca Chnh ph v s lng cc trung tm BTXH khng thng nht. S liu ly t vn bn ca B LTBXH (2015a) nhng
vn bn ca B LTBXH (2015b) li nu hin ti c 432 trung tm BTXH, bao gm 169 trung tm cng lp v 233 trung tm
ngoi cng lp.
54
nh ngha quc t v an sinh x hi - nh theo nh ngha ca Hip hi cn b cng tc x hi quc t. Ngh cng tc x hi
thc y thay i x hi, x l vn trong mi quan h gia con ngi. V theo Hip hi cc trng o to cng tc x hi
quc t nm 2001, l trao quyn v s t do ca con ngi nhm m bo i sng. p dng l thuyt v hnh vi con ngi
v cc h thng x hi, cng tc x hi c thc hin khi ngi dn tng tc vi mi trng. Nguyn tc v quyn con ngi
v cng l x hi l nn tng ca cng tc x hi (B LTBXH v UNICEF 2014).

30

Nm 2013, Vit Nam chi 5.666 t ng, tng ng 0,16% GDP cho tr gip t xut t ngun
ngn sch trung ng. Ngoi ra, cc chnh quyn a phng v n v ti tr t nhn55 cng thng
xuyn b sung h tr cho hot ng ny. Ngn sch c dng h tr khn cp cho nhng nn
nhn thin tai, nh xy dng li nh v cc ti sn b ph hy, h tr tin mt, thc n cng nh nhu
yu phm ngay sau thin tai v min, gim mua bo him y t v ng hc ph (Vin KHLXH, 2015g).
H tr khn cp do chnh quyn cp huyn, x qun l.

2.5. Tm lc

Mc u t vo m bo an sinh ti Vit Nam nu tnh c lng hu t BHXH l mc tng i

cao so vi mt t nc c thu nhp trung bnh, nhng li thin v h tr ngi khng ngho trong x
hi. Nh phn tch chi tit ti Phn 4.1.3, trong khi nhng ngi kh gi hn c hng BHXH v rt
nhiu khon tr gip x hi thng xuyn ang nhm ti ngi ngho, mt phn ln ngi 80 tui,
p ng iu kin ca chnh sch, li khng tip cn cc h tr m bo an sinh. C th gi nhm ny
l nhm trung lu b b st. Nhiu trong s h ang sng trong h gia nh lao ng khu vc phi
chnh thc, thu nhp bp bnh, d b tn thng do cc c sc hoc khng hong. Nu h c th tip
cn m bo an sinh, kh nng hi
phc v an sinh ca cc h gia nh ny cng c ci thin ng k.

Trn thc t, nh cp Phn 4.1.2, mc u t ca Vit Nam vo tr gip x hi thng xuyn cn t

hn so vi nhiu quc gia c thu nhp thp Chu , nh Nepal, Bangladesh v Pakistan. Hn na,
mc u t vo dch v chm sc x hi v tr gip khn cp cng mc ti thiu. Trn thc t, cc h
thng an sinh x hi v tr gip x hi khng cn ph hp vi mt quc gia c mc thu nhp trung
bnh. Mc d nn kinh t tng trng mnh, cc h thng m bo an sinh v tr gip x hi khng
theo kp v cng khng th i ph vi nhiu thch thc m Vit Nam ang gp phi. Thc cht, nu c
2 h thng c bit l tr gip x hi khng c tng cng, nhng tin b t c ca Vit
nam s b hy hoi. Nh phn tch trn, mt nhn t quan trng dn n thnh cng ca cc nc
pht trin chnh l mc u t xng ng cho m bo an sinh v tr gip x hi. Nu khng tng
u t vo cc h thng ny, Vit Nam s khng th c c thnh cng nh cc nc pht trin.

Tht vy, mc d Hin php quc gia nu vic tip cn m bo an sinh l quyn c hng ca
ngi dn, tr ct tr gip x hi hin nay ca h thng m bo an sinh quc gia khng th thc hin
nhim v do Hin php t ra. Ch c chnh sch h tr ngi trn 80 tui v ngi khuyt tt l da
trn quyn c hng. Cn li, nh s m t trong Chng 4, cc chnh sch ny cn nhiu bt cn v
rt nhiu ngi cao tui, ngi khuyt tt cng cn c nhng chnh sch tng t . Trn thc t, nhng
quc gia c thu nhp trung bnh nh Thi Lan, Georgia, Brazil, Argentina, Bolivia, Nam Phi v Namibia
chi tr lng hu cho phn ln ngi dn trn 60 tui. Mt s quc gia khc cng ang u t vo
tr cp cho ngi khuyt tt v tr em, nh Nam Phi v Argentina trin khai tr cp cho trn 70% tr
em, Mng c ang dn u cc nc Chu khi thc hin tr cp cho mi tr em trn ton quc.

Chng tip theo s phn tch cc thch thc m Vit Nam ang i mt m c th gii quyt bng
tng cng u t vo m bo an sinh v tr gip x hi. Tip l phn nh gi im mnh v
im yu ca h thng tr gip x hi hin ti trc khi a ra xut tng cng
hiu qu ca h thng.

3. THCH THC I VI VIT NAM V L DO U T VO TR

GIP X HI
Vi v th mt nc thu nhp trung bnh, Vit Nam tip tc phi i mt vi rt nhiu thch thc, m a
phn trong s c th c gii quyt phn no bng cch tng u t vo tr gip x hi. Chng
ny tp trung phn tch cc thch thc ln nh kinh t tr tr, phn ln dn s d b ngho i, bt bnh
ng dn tc v chnh lch gia cc vng a l, nhn thc v bt bnh ng v mi e da i vi s
gn kt x hi v nhng c sc t nhin.

55
Ngun: Khondker (2015).

31

 3.1 Kinh t tr tr
Nh tho lun trong phn Gii thiu, tng trng kinh t ca Vit Nam gim t 7 - 8% mi nm
xung cn khong 5.5% do mt s nguyn nhn ch yu. Nng sut lao ng khng cn l ng lc
chnh thc y pht trin kinh t, thay vo l s u t vn (theo Ngn hng th gii 2013a). Mt s
nh bnh lun lin h gia vic ci thin nng sut chm dn vi s xut hin by thu nhp trung
bnh v lp lun rng Vit Nam ang b mc kt trong mt qu o tng trng thp v khng th
chuyn i t pht trin kinh t trn din rng sang pht trin kinh t theo chiu su56. Trong khi xut
hin mt ci by nh vy l ch ca cc tranh lun, th s tr tr v nng sut lao ng khng cn l
mt mi nghi ng, m tr thnh mi quan ngi ln ca Chnh ph cng nh l mt u tin trong
nhng nm ti. Theo Ngn hng Th gii (2013a) lp lun, u t vo vn s khng to ra tng trng
kinh t bn vng v Vit Nam cn phi ti tp trung tng u t vo cht lng lao ng thng qua
pht trin lc lng lao ng tay ngh cao.

Hn na, nhu cu ni a ti Vit Nam cn yu (theo NHTG 2013b). Vic u t thp vo tr gip x hi
thng xuyn cho thy rng Vit Nam cha thc hin hiu qu vic ti phn phi ca ci v trao quyn
chi tiu cho nhng ngi ngho hn trong x hi - nh mt cng c kch thch tiu dng. Cc nc
pht trin u t vo m bo an sinh to nhu cu trong nn kinh t v mt lot cc quc gia thu
nhp trung bnh cng theo m hnh tng t. V d, Uzbekistan, Trung Quc v Thi Lan m rng h
thng tr gip x hi trong sut thi gian suy thoi ton cu nhm kch cu. Trung Quc v Thi Lan
p dng mc bao ph lng hu ngi cao tui gn nh ph cp ton dn57.

Thng qua tng u t vo tr gip x hi, Vit Nam c th h tr tng trng kinh t theo nhiu cch.
Bng cch tng thu nhp cho cc h tui lao ng v gim thiu nh hng ri ro, ngi dn c th
u t tng cng s pht trin ca con em h, t to ra lc lng lao ng tng lai c nng
sut cao hn. Vic m bo thu nhp thng xuyn gip cc h c th nui con ci ca h, d
mc ti thiu, cng c thm lng tin, sn sng v kh nng u t pht trin kinh doanh, tm kim vic
lm. Thc t, vic c nhn cc khon thu thng xuyn v c th d on trc c th gip cc h
hi phc nhanh hn t cc c sc v ly li nng sut lao ng cao hn. Bng cch ti phn phi ca ci
ti nhng ngi ngho trong x hi, Vit Nam c th lm tng nhu cu hng ha v dch v, m phn
ln c sn xut ni a. Nhu cu chi tiu ny c th thc y nn kinh t a phng v quc gia, to
ra th trng si ng hn, em li li ch cho nhng ngi to ra ca ci. Hn na, nu Vit Nam c
mt h thng tr gip x hi m rng hn, Chnh ph c th nhanh chng tng gi tr tr cp nh l
mt phng tin thc y nn kinh t.

3.2. Tip tc tnh trng d b ngho i v khng m bo thu nhp

Trong nhng nm gn y, cng ng quc t ngy cng nhn thc r rng thu nhp ca h gia nh
khng phi trng thi tnh m lun thay i. Do vy, phn ny ca Bo co s tp trung phn tch thu
nhp v ng lc thc y tiu dng ti Vit Nam; tm hiu mt b phn ln dn s Vit Nam c nguy
c ri vo by ngho hoc khng m bo v thu nhp nh th no. Phn ny cng bin gii nhng ri
ro v thch thc i vi cc h trong sut vng i ng gp vo nhng thay i ny ra sao.

3.2.1. Bin ng thu nhp

Trong khi t l ngho a ra hnh nh tnh theo thi gian, nhng thc t lun c nhng thay i ng
k xung quanh chun ngho, vi nhng ngi chuyn dch ln xung gia chun ngho. Thu nhp
ca c nhn v ca h gia nh lun thay i, tng v gim khi ngi to thu nhp khng chng ni
cc c sc, nh bnh tt, khuyt tt v tht nghip, hoc khi tn dng tt cc c hi. Hnh 3.1 cho thy
trng thi ca h gia nh Vit Nam thay i trong giai on t nm 2010 v 2012, th hin cc
nhm ng v phn v chi tiu theo cc nhm h thuc ng v phn ny trong 2010 li dch chuyn

56
Xem VN News v ni dung Ci by ca Vit Nam: http://vietnamnews.vn/opinion/in-the-spotlight/253608/jury-out-on-vns-
middle-income-trap-status.html ; Aiyar et al (2013), a ra mt bi tho lun hon thin hn v nhng vn m cc quc gia
thu nhp trung bnh ang gp phi xem thm: https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2013/wp1371.pdf
57
Lu (2012); T chc HelpAge International (2013), Kidd (2014),

32

sang nhm ng v phn khc trong nm 2012. C khong 35% s h thuc nhm ngho nht trong
nm 2010 nhng chuyn sang nhm kh gi hn vo nm 2012 v mt t l tng t s h dch
chuyn t nhm kh gi hn sang nhm ngho nht. Thm vo , trong nm 2012, gn 1/3 (khong
29.5%) s h l h ngho trong khi ti thi im 2010 cc h ny li khng ngho.

Hnh 3.1: S chuyn dch gia cc nhm ng v phn theo chi tiu G 2020-2012

Mt l do dn n vic dch chuyn mnh m xung quanh trng thi ngho (s dch chuyn ny cn
mnh m hn, nu thc hin kho st thng xuyn hn) l mc chi tiu ca phn ng cc h gia
inh khng c chnh lch ln. Hnh 3.2 cho thy mc tiu dng tch ly ca cc h t ngho nht n
giu nht. Khi so snh gia phn ln cc h gia nh, s khc bit tng i nh. Thc t l, minh
ha cho tnh nhy cm ca phn b t l ngho khi c thay i v thu nhp (gi s do mt c sc), ta
ch cn tng chun ngho ca TCTK/NHTG ln 20%, th t l ngho s tng thm 52% (ln mc 26.1%).

Hnh 3.2: Chi tiu tch ly ca cc h gia nh v cc ng ngho khc nhau

Ngoi ra, mc d khng ngho, mt phn ln dn s cha c mc chi tiu c nh gi l m bo an

sinh, gip h c kh nng u t y cho con ci hoc thc s tit kim cho tng lai. Khi ngy cng
tr nn thnh vng hn, Vit Nam s cn gii quyt nhng vn v nhu cu ca nhng ngi c mc
thu nhp di trung bnh v khng m bo an sinh. Nh Hnh 3.1 phn nh, c s bin ng ng k

33

v tiu dng gia nhng ngi thuc cc nhm bch v phn th t 20 n 80 trong phn b chi tiu
nm 2012. C th, ch c 37,1% h gia nh thuc ng phn v th 3 ca nm 2010 gi nguyn v tr ca
nhm ny trong nm 2012. Khong 8% nhm h thuc ng v phn th 3 trn thc t ri vo ng
phn v ngho nht. Bt c lc no cc c sc, khng hong cng c tc ng ln ti thu nhp ca 80%
dn s v c kh nng y h vo cnh ngho i.

3.2.2. Cc tng lp kinh t Vit Nam

Hnh 3.3 gip chng ta hiu v s bp bnh v bin ng thu nhp trong bi cnh phn loi dn s Vit
Nam theo cc tng lp kinh t khc nhau v xc nh tng lp trung lu l nhng ngi c mc chi tiu
trn 86.000 VND/u ngi/ngy, nh vy ch chim mt t l nh trong tng dn s. Cng hai nhm
trung lu v thng lu ch chim 19,4% tng dn s. Khong 41% dn s c mc chi tiu t
43.000VND n 86.000 VND/u ngi/ngy - c coi l nhm c thu nhp khng n nh. Khong
40% dn s cn li thuc h ngho hoc cn ngho. Nh lp lun trn, s dch chuyn gia cc
tng lp l rt ln.

Hnh 3.3: Phn b cc tng lp kinh t (theo thu nhp/ ngy) ti Vit Nam nm 201258

3.2.3. Nhng thch thc ca ngi dn trong sut vng i

Phn ln cc khng hong v c sc i vi con ngi c lin quan n cc giai on trong vng i
ca h. Tnh cht ca nhng thch thc tim n thay i trong sut vng i. Trong Hnh 3.4 m t
ngn gn mt s thch thc chnh, t thi th u n khi tui gi. Hnh ny cng ch ra rng sc khe
v nhng c sc c th nh hng n con ngi ti bt k thi im no trong cuc i, mc d mi
tui s c nhng ri ro v sc khe khc nhau. Nhng phn sau y m t mt s thch thc theo
vng i ti Vit Nam. Mt thch thc ln khc trong vng i l khuyt tt s c cp ring.

58
Ngun: VHLSS 2012.

34

Hnh 3.4: Nhng thch thc ln theo vng i c th c gii quyt (t nht mt phn) bng tr gip
x hi thng xuyn

Tr em tui mu gio

Thi th u l giai on quan trng nht cho s pht trin ca bt k c nhn no, v s tht bi v pht
trin th cht v nhn thc s khng th khi phc c (DFID 2010). Hn na, mt mi trng gia
nh h tr v chm sc, cng vi vic c tip cn cc trung tm gio dc mm non c th chun b
tt cho tr trc khi hc tiu hc v thc y ci thin kt qu hc tp.

Mc d Vit Nam c nhng kt qu tch cc trong gim ngho, nhng khong 50% tr em vn tip
tc sng trong cnh ngho hoc cn ngho59. Trn thc t, c thm con thng dn n ngho i v
gy ra p lc cho gia nh. V b m phi dnh thi gian chm tr, khng cn nhiu thi gian lm vic,
dn n gim thu nhp, trong khi chi ph sinh hot tng ln do phi p ng nhu cu ca thnh vin
mi trong gia nh. Bn cnh , suy dinh dng vn l mt thch thc ln. Trong nm 2011, c 22% s
tr di 5 tui b ci cc. T l ny tr em t 24 n 35 thng tui tng ln n 28,5% (TCTK 2011).
Mt t l ln tr vn khng th tham gia gio dc mm non, trong c 38% tr 3 tui, mc d t l
ny c gim xung 18% i vi tr t 4 tui tr ln. Trn thc t, vi bng chng thuyt phc cho thy
hin trng kinh t ca Vit Nam c lin quan ti kh nng nhn thc. Mt nghin cu i tui tr ti
Vit Nam cho thy kt qu trc nghim v s dng vn t m t hnh nh (PPVT) mt cng c c
s dng rng ri nhm nh gi kh nng nhn thc ca nhm tr 5 tui, cho thy: tr thuc h kh
cao hn so vi tr thuc h ngho (Ngn hng Th gii 2013a). Tr nh b ci cc hoc khng c
tham gia gio dc mm non sm kh c th pht huy ti a tim nng v thu nhp trong tng lai ca
cc em cng s gim i, cn tr s pht trin kinh t ca t nc.

59
VHLSS 2012.

35

Mt chnh sch tr cp cho tr em c th gp phn to ln ci thin i sng cho cc em; tng thu nhp
cho h v cung cp tin mt cho cc h u t cho con em; cho cc em mt cuc sng gia nh ci
thin hn. c minh chng quc t r rng cho thy cc khon tr cp tr em gip ci thin iu
kin dinh dng, t nng cao kt qu nhn thc ca cc em. Nu cc gia nh t b p lc ti chnh
hn, h c th dnh nhiu thi gian hn vo vic ng vin con ci v c tin cho cc con hc gio dc
mm non.

Tr em tui n trng

Nng cao nng sut lao ng ph thuc nhiu vo vic m bo cho tr em c gio dc tt nht c
th. Trn thc t, trnh hc vn ca tr em l nhn t quyt nh mc thu nhp trong tng lai.
Vit Nam, ngi lao ng tt nghip ph thng trung hc c thu nhp cao hn 30% so vi ngi ch
mi tt nghip tiu hc (NHTG 2013a). y khng ch l kt qu ca vic c k nng cao hn. c
nhng minh chng xc ng rng ngi lao ng c hc vn cao hn c s tn tm hn trong cng
vic (NHTG 2013a). Nhng h gia nh khng c thu nhp m bo th kh c th m bo cho con ci
c gio dc tt, cng nh to ra mi trng hc tp ph hp ti nh. Trn thc t, c n gn mt
na s tr em tui n trng Vit Nam ang sng trong cnh ngho hoc cn ngho. Ngoi ra,
cn nhiu em khc sng trong cc h gia nh c thu nhp khng y v khng m bo60.

Trong nhng nm gn y, Vit Nam c nhiu tin b trong vic tng s lng hc sinh n trng,
c bc tiu hc v trung hc (NHTG 2013a). Khong 97,9% s tr em tui tiu hc c n
trng, trong t l nhp hc ca b trai v b gi khc nhau khng ng k61 (TCTK 2011). i vi
hc sinh tui trung hc th t l nhp hc bt u gim v ch tng ln khi cc em tui ln
hn. Trong nm 2012, c khong 90% tr em nam i hc tui 12, nhng tui 16, t l ny gim
xung ch cn 67%. i vi tr em n th t l c cao hn mt cht62. Hnh 3.5 cho thy t l nhp hc
thp hn cp trung hc c s c lin quan n tnh hnh kinh t h gia nh v tr em ngho t c kh
nng n trng hn.

Hnh 3.5: T l nhp hc thc cp tiu hc, trung hc c s v trung hc ph thng theo nhm thp
vi phn v tiu dng63

60
Ngun: Kho st mc sng h gia nh Vit Nam 2012.
61
Mt t l nh tr em ang hc trung hc.
62
Ngun: Kho st mc sng h gia nh Vit Nam 2012.
63
Ngun: Kho st mc sng h gia nh Vit Nam (2012).

36

i hc tht tn km. Trong nm 2012, mc chi tiu trung bnh hng thng cho gio dc l khong
350.000 VND, cao hn nhiu so vi mc h tr gio dc 70.000VND/thng64. Tuy nhin, nh Hnh 3.6
cho thy, cc h mc gia trong Bng phn b tiu dng ang phi n lc theo kp vi cc h kh
v mc chi cho gio dc. Thc t l, nu tnh theo t trng trn tng chi tiu ca h, th chi gio dc ti
cc h thuc nhm thp v phn t 5 n 9 l mc cao nht. Cc h thu nhp thp v trung bnh cng
thy kh khn khi phi chi ph hc thm cho con em (Kidd v Abu-el-Haj 2015). Cc em khng c hc
thm c nguy c b tt hu so vi cc bn ng la v kh c kh nng cnh tranh trn th trng lao
ng. Cc h kh khn v ti chnh cho con em i hc s kh c th to mi trng thun li cho vic
hc tp ti nh (NHTG 2013a). Thu nhp thp v chi ph hc tp cao c th l nguyn nhn gy ra tnh
trng tr em - ch yu l tr em nam, phi tham gia th trng lao ng. Ch c trn 10% tr em trong
tui t 10 n 14 c vic lm, trong khi t l ny la tui t 15 n 19 l 40% (TCKT 2011).

Hnh 3.6: Chi tiu ca gia nh cho gio dc (2012)65

Nhng kh khn v ti chnh ca gia nh khi cho con n hc c th c gii quyt mt phn bng
cch gip h tip cn vi tr gip x hi, v d nh tr cp cho tr em. Tuy nhin, nh Ngn hng Th
gii (2013a) lp lun, vic ny cn c b sung bng vic u t thm vo chnh h thng gio dc
nhm gim hc ph v nng cao cht lng o to66.

Tui thanh nin

Nhiu thanh nin Vit Nam ang phi i mt vi nhiu thch thc khi tham gia th trng lao ng,
c bit khi h khng c trang b y k nng cn thit cp trung hc. Cc kho st cho thy,
ch lao ng lun bn khon v k nng ca lao ng tr, bi thc t s lao ng tr c k nng cn
thit m bo nng sut lao ng cao khng nhiu67 (Trung tm Nghin cu Th trng Lao ng
2010; NHTG 2013a). Mt s lao ng tr c th tip tc hc i hc nhm m rng tin ca mnh.
Tuy nhin, vic hc tip ph thuc vo kh nng ti chnh ca gia nh. Hnh 3.7 cho thy, 7,2% thanh
nin tui t 18 n 24 thuc cc gia nh trung lu v kh gi - thuc nhm ng v phn giu
nht, c i hc. T l ny gim mnh cc nhm ng v phn ngho hn.

64
Ngun: VHLSS 2012.
65
Ngun: VHLSS 2012. Gi tr trong biu l gi tr chung mc chi tiu ca cc h gia nh ch khng phi l gi tr ca khon
chi tiu ring cho gio dc.
66
Mc d cc trng hc Vit Nam lm rt tt cng vic ph cp dy ch v dy tnh ton c bn, cn phi tng cng u t
nhm to iu kin kch thch kh nng t duy sng to v t duy phn bin cho tr (Ngn hng Th gii 2013a).
67
Xem Trung tm Nghin cu Th trng Lao ng (2010).

37

 Hnh 3.7: T l thanh nin tui t 18 n 24 ang hc i hc theo nhm ng vi phn v ti sn

Khng c s liu c th v vic lm ca lao ng tr, nhng t l tht nghip trong gii tr c cho l
kh cao (Trung tm Nghin cu Th trng Lao ng 2010). Chnh ph cho rng t l ny cao gp 3 ln
t l tht nghip ca dn s trong tui lao ng ni chung v c bit cao khu vc th.68 C
khong 1,2 triu thanh nin tham gia th trng lao ng mi nm v T chc Lao ng Quc t c
tnh, c khong 53% thanh nin di 25 tui c vic lm bp bnh trong khu vc kinh t phi chnh
thc, khng c tip cn h thng m bo an sinh69.

Do vy, nhu cu ch yu ca nhiu lao ng tr l nng cao k nng v c c cng vic nng sut.
Xt trn phm vi rng, nhu cu ny nn c gii quyt t bc trung hc. Tuy nhin, ni n tr gip x
hi cho hc sinh trung hc c th khng c u tin, so vi vic h tr o to ngh v c hi vic
lm. Nh nc nn cn nhc r sot h thng vic lm cng v quyt nh xem liu c th pht trin h
thng ny theo hng thu ht nhiu lao ng, t to nhiu c hi vic lm hn cho lao ng tr,
bn cnh vic o to. Cng cn c nhiu sng kin h tr lao ng tr tm kim c hi vic lm trn
th trng lao ng.

Ngi tui lao ng

Lc lng tham gia lao ng ti Vit Nam kh cao so vi cc i th cnh tranh khc trong khu vc, nh
Thi Lan, Indonesia v Philippines. Hnh 3.8 cho thy trong tui t 25 n 55 hu ht nam gii tham
gia lao ng, mc d cc ngun d liu khc phn nh rng s tham gia lc lng lao ng ca nam
gii ch mc trn 80% (Pierre 2012). S lng n gii trong lc lng lao ng t hn khong 9% so
vi nam gii 70 (Pierre 2012). Kho st mc sng h gia nh Vit Nam nm 2012 cho thy, tui t 25
n 29 l mt trong nhng giai on nam gii v n gii c cch bit ln nht. iu ny c th cho thy
nhng thch thc ca ph n khi ti gia nhp th trng lao ng sau khi sinh n, v Vit Nam cc c
s chm sc tr em cn rt hn ch.

68
http://english.cntv.cn/20140122/103437.shtml.
69
Xem : http://www.thanhniennews.com/society/vietnam-youth-suffering-high-unemployment-rate-ilo-2567.html.
70
VHLSS 2012 cho thy khong chnh lch v gii trong lc lng lao ng c th nh hn i cht.

38

 Hnh 3.8: S tham gia lc lng lao ng gia nam v n Vit Nam71

Thch thc ln i vi nhng ngi trong tui lao ng trn th trng lao ng l nng sut lao ng
thp v thu nhp thp, vi khong 47% lc lng lao ng vn hot ng trong nng nghip72. Nng
sut lao ng thp trong nng nghip c chng minh bng thc t l 73% s ngi lao ng thuc
nhm ng v phn ngho nht lm nng nghip. Ngi c i sng kh gi hn thng lm cc cng
vic v hnh chnh cng v dch v. a s nhng ngi gia di thu nhp tip tc lm vic trong lnh
vc nng nghip v xy dng, v d nh lao ng chn tay, cho thy h vn khng c coi l tng lp
trung lu. S bp bnh trong cng vic ny gii thch cho s bp bnh v thu nhp v nhng bin
ng mnh m v thu nhp nh m t Phn 3.2.1. Tuy nhin, vic lm trong lnh vc hnh chnh
cng v dch v khng m bo rng ngi lao ng c th thot ngho. Ph n thng c thu nhp
thp hn nam gii, khi m tin lng ca h ch bng 75% tin lng ca lao ng nam (NHTG 2014a).

Phn ln lc lng lao ng - chim khong 86%, lm vic trong khu vc kinh t phi chnh thc v c s
tng quan gia thu nhp thp vi vic lm trong khu vc kinh t phi chnh thc73. Nm 2013, vic lm
bp bnh c nh ngha l vic lm c mc lng thp v khng n nh - chim t l 62%74. Th
nhng, c n 60% dn s, thm ch c dn s thuc nhm thp v phn giu nht, ang lm vic trong
khu vc phi chnh thc. Trnh hc vn thp i lin vi mc tiu dng thp v cc cng vic t to
km hiu sut, ch yu trong lnh vc nng nghip. Mc thu nhp trong nm 2010 ca lao ng c
trnh thp t hn nhiu so vi nm 2007, phn nh s st gim nhu cu v lao ng ch tt nghip
bc tiu hc hoc thp hn (NHTG 2013a). Lao ng di c ni a l nhm c bit d b tn thng
(xem Hp 4).

71
Ngun: Kho st mc sng h gia nh Vit Nam 2012.
72
Ngun: VHLSS 2012.
73
Ngun : VHLSS 2012.
74
http://english.cntv.cn/20140122/103437.shtml.

39

 Hp 4: Ngi di c ni a Vit Nam
Ngi di c ni a c th l nhm c bit d tn thng, nht l khi h c xp vo nhm cng
dn tm tr. Di c l mt hin tng ng lu tm, nh kt qu tng iu tra dn s nm 2009 cho
bit 7,7% dn s t 5 tui tr ln l ngi di c (Dng v ng nghip 2011). Mt kho st trong nm
2008 cho thy khong 94% lao ng di c thuc khu vc kinh t phi chnh thc v ch c 5% ngi di
c c hp ng lao ng bng vn bn. Thu nhp ca h kh thp - ch khong 83 la M/thng
trong nm 2008 v rt t ngi c th tit kim tin. Trong s 287 ngi tham gia kho st th ch c 1
ngi tit kim c khong 62,5 la M. Nhiu ngi lm cc cng vic nguy him, khong 33%
tip xc vi cht c hi. Trong giai on khng hong ti chnh, nhiu lao ng mt vic v ch
c gi i lm khi c vic, khin thu nhp ca h gim mnh. a s lao ng di c c iu kin nh
ti tn, 76% khng c nc my. Ch c 2% lao ng di c c BHXH. Nhng quyn li hp php khc,
v d nh ngh php nm, ngh m thng b ngi s dng lao ng b qua. V lao ng di c khng
sng ni thng tr, h kh c th tip cn cc khon tr gip x hi thng xuyn, k c nhng
ngi c con nh d b tn thng.

C nhng du hiu cho thy vic chm sc ngi khuyt tt, trong a phn l ngi cao tui, khi
thiu cc h thng tr cp lng hu v tr cp khuyt tt hiu qu, ang t gnh nng ln vai ngi
trong tui lao ng. Nm 2006, khong 12,5% s h c ngi khuyt tt nng, iu ny cho thy
thch thc ca vic chm sc ngi khuyt tt c th l mt vn nan gii, lm tng nguy c h ri
vo by ngho. Thch thc v chm sc ngi cao tui yu c phn nh qua thc t l nm 2012, c
37,1% gia nh ht nhn c tr em ngho hoc cn ngho, cn t l ny cc gia nh 3 th h l 45,9%.
Gnh nng ny ngy cng tng c th c xem l mt loi thu thc m Chnh ph p dng i vi cc
h tui lao ng, gy kh khn cho nhng ngi c trch nhim chm sc ngi cao tui v ngi
khuyt tt nng. iu ny cng c ngha nhng h ny s c t hn c hi u t cho con ci.

Tm li, thu nhp thp l thch thc ln i vi cc h trong tui lao ng, lm cn tr kh nng u t
y cho con ci. H tr thng xuyn v c k hoch trc thng qua cc cng c nh tr gip x
hi thng xuyn, v d nh tr cp tr em s to c hi m bo thu nhp cho cc h, t khng ch
gip h tng u t cho con ci, m cn khuyn khch h dm chp nhn cc ri ro ln hn nhm tng
thu nhp hoc tip cn vic lm tt hn. Ngoi ra, ph n c con nh s c hng li t vic tip cn
cc dch v chm sc tr, t s c th ci thin thu nhp ca h, ng thi tng thu nhp quc dn
bng cch m rng s tham gia lc lng lao ng. Hn na, tr cp khuyt tt v tr cp lng hu s
gim ng k gnh nng cho cc h trong tui lao ng, t tng kh nng u t cho con ci v
thc y cc hot ng to thu nhp.

Ngi cao tui

Vit Nam l nc c dn s ang gi ha, vi t l ngi cao tui tng nhanh chng. Mc d t l dn s
trn 60 tui hin nay mi ch hn 10%, nhng n nm 2030, t l ny s tng ln 18% v n 2050 l
hn 30%75. Thm vo , t l nhng ngi cao tui nht - trn 80 tui - cng s tng v n nm 2050
s chim trn 6% dn s. T l ngi cao tui ngho hoc cn ngho tng theo tui (xem Hnh 3.9).
Ngi trn 80 tui chim t l ngho v d b tn thng cao nht, mc d h l i tng hng tr
cp hu tr (xem chi tit trong Chng 4). Ngoi ra, ngi cao tui l n dng nh c nguy c ngho
hoc d tn thng hn so vi nam gii76.

75
Ngun: D liu Dn s th gii, xem ti http://esa.un.org/unpd/wpp/unpp/panel_indicators.htm
76
T l ngho ca ngi cao tui l nam v n da trn gi nh rng cc thnh vin trong h c mc tiu dng bng nhau

40

 Hnh 3.9: T l ngi cao tui ngho hoc cn ngho77

T l ngho cao hn ngi cao tui l n ang l mi quan tm c bit khi m hu ht ngi cao
tui l n. Nhn chung, trong s ngi hn 60 tui, 39,7% l nam v 60,3% l n78. Chnh lch v t l
nam so vi n tng ln khi h gi hn. Do vy, tnh trng ngho tui gi nn c coi l vn gii, v
iu ny nh hng ch yu n n gii. Thc t l, n gii gp nhiu thch thc khi tui cao c th
khin h c nguy c ri vo ngho i. V d ngi cao tui l n sng mt mnh nhiu gp 4 ln so vi
ngi cao tui l nam. Ngoi ra, h cng c th sng cng vi con cha lp gia nh, ngha l h phi
m nhn trch nhim kh ln trong vic chm sc con ci79.

a s ngi cao tui khng c hng tr cp lng hu.V th, nhiu ngi trong s h phi tip tc
lao ng, t nht cho n khi h vn c kh nng lm vic. Nh Hnh 3.10 c nu, trong tui t 60
n 64, c khong 70% ngi cao tui tham gia vo mt s loi hnh cng vic, t l ny gim xung
khong 40% i vi ngi tui 70-74 v xung 20% i vi tui 80-84. Ngi cao tui l n c t
hn c hi tm c vic lm, iu ny cng c ngha h s tham gia nhiu hn vo chm sc con chu
ca mnh.

77
Ngun: VHLSS 2012, cn c vo gi nh v vic phn b thu nhp v chi tiu u gia cc h gia nh. D liu khng tnh n
yu t gii tnh.
78
Ngun: D liu dn s th gii, xem ti: http://esa.un.org/unpd/wpp/unpp/p2k0data.asp.
79
12.2% s ngi cao tui l n gii sng 1 mnh, so vi 3.5% ngi cao tui l nam gii; v 33.9% ngi cao tui l n gii ch
sng vi ngi con cha kt hn, cn nam gii l 24,1%.

41

 Hnh 3.10: T l ngi cao tui l nam v n c vic lm, theo nhm tui80

Khi ngi cao tui ngy mt gi i v sc khe ngy mt yu, h kh c th t chm sc mnh. Vit
Nam c truyn thng l con ci s chm sc cha m gi, nhng nh nu phn trc, t l ngi cao
tui khng sng cng con ci kh cao, cho thy truyn thng ny c l khng cn c duy tr. Khong
45,4% nam gii v 43,6% n gii tui t 65 tr ln sng gia nh c nhn ngun tin gi v, iu
ny cho thy h c h tr t nhng ngi thn khng sng cng81. Nm 2012, s tin nhn c
trung bnh l khong 81.000 VND/thng, iu ny nh hng khng ln n i sng ngi cao tui.
Thc t, ngi cao tui ngho nht nhn c t hn rt nhiu so vi ngi cao tui kh gi hn82.

Do vy, tm li, phn ng dn s trong tui lao ng ti Vit Nam khng c ngun tr cp lng
hu trng i v kt qu l h s phi i mt vi nguy c khng m bo thu nhp khi v gi. Mt
b phn ln dn s phi tip tc lm vic khi v gi. Tuy nhin, nhng cng vic ny thng bp bnh
v mc thu nhp thp. i vi nhng ngi cao tui khng sc khe lm vic, h thng mong i
c con ci chm sc. Tuy nhin, c bng chng cho thy truyn thng ny bt u khng cn
c duy tr, mt phn l do vic di c, th ha v tnh trng thu nhp thp ca con ci h. Tui gi
cng l mt vn v gii khi m phn ln ngi cao tui l n.

Gii php cho vn m bo thu nhp cho ngi cao tui l Vit Nam phi m rng h thng tr cp
lng hu hin nay, s dng lng hu x hi nh l mt phng tin to tip cn cho ngi lao ng
trong khu vc phi chnh thc v kinh t t cung, t cp, song cn c s b tr ca h thng lng hu
t BHXH v tr cp Ngi c cng. Nh c cp Chng 5, cn gim tui iu kin hng
lng hu x hi hin ti ng thi tng mc tr cp.

Khuyt tt

Hiu qu gii quyt vn i vi ngi khuyt tt ca mt quc gia khng ch to s khc bit to ln
i vi i sng ca h m cn c tc ng ti nng sut lao ng v tng trng kinh t. Nng sut
lao ng ca ngi khuyt tt c th b gim ng k nu h khng th tip cn mt nn gio dc tt
hay khng nhn c h tr gia nhp th trng lao ng trn c s bnh ng vi nhng ngi
khc. Bn cnh , nu chnh ph khng h tr cho nhng ngi cn chm sc, th gnh nng chm
sc ngi khuyt tt s t ln nhng ngi trong tui lao ng, hoc ln ngi cao tui nhng
ngi t nhn thy mnh rt kh khn khi tham gia th trng lao ng.

80
Ngun: VHLSS 2012.
81
Ngun: VHLSS 2012
82
Ngun: VHLSS 2012

42

Nm 2006, khong 7% dn s l ngi khuyt tt, trong 3,4% khuyt tt nng83. Tuy nhin, nh
nu trn, tnh trng khuyt tt cn nh hng trc tip n mt b phn ln dn s khi m 22% s h
c ngi khuyt tt, trong 12,5% c ngi khuyt tt nng. Hnh 3.11 cho thy t l ngi khuyt tt
v khuyt tt nng trong tng nhm tui. Tnh trng khuyt tt bt u tng t tui 45 n 65, nh
hng ti 30% dn s; tng n khong 70% (dn s) tui 80. Khuyt tt cng nh hng ti ph n
nhiu hn nam gii trong hu ht cc nhm tui. Khuyt tt nng cng c xu hng tng t, tuy rng
t trng dn s b nh hng c thp hn.

Hnh 3.11: T l dn s b khuyt tt v khuyt tt nng theo nhm tui

Tuy nhin, c tnh khuyt tt li khc khi xem xt cc con s tuyt i. Hnh 3.12 ch ra rng cc nhm
tui c t l ngi khuyt tt v khuyt tt nng cao nht l tui t 50 n 85, nh im l tui
t 75 n 79. Thm vo , khi xem xt s tuyt i, s khc bit gia nam v n gii trong cc nhm
tui cng ln hn, phn nh s tht l ph n chim s ng trong cc nhm ngi cao tui.

Hnh 3.12: S ngi khuyt tt v khuyt tt nng ti Vit Nam theo nhm tui

83
Ngun: Kho st mc sng ca h gia nh Vit Nam 2006. Ni dung kho st 2006 c bao gm nhm cc cu hi v ngi
khuyt tt ca tp on Washington. Khuyt tt c nh ngha l c kh khn t nht 2 trong 6 chc nng, hoc gp nhiu
tr ngi, hoc khng th thc hin t nht 1 trong cc chc nng, khuyt tt nghim trng c nh ngha l c tr ngi ln (rt
nhiu tr ngi v khng th thc hin) i vi t nht 1 trong 6 chc nng.

43

Nhng kh khn m ngi khuyt tt gp phi dn n t l ngho ca h cng cao hn. C mi lin
h r rt gia tnh trng ngho v khuyt tt trn khp Vit Nam. Bng 3.1 cho thy t l ngho cc h
c ngi khuyt tt cao hn 20% so vi h khc, trong khi cc h c ngi khuyt tt nng, mc chnh
lch ln ti trn 30%.

Bng 3.1: T l ngho v d b tn thng i vi cc h c ngi khuyt tt (2006)84

Khuyt tt Khuyt tt nng

C Khng c Chnh lch C Khng c Chnh lch
H ngho 15.6% 13.0% 20% 17.0% 13.1% 30%
H ngho hoc c 38.1% 34.2% 11.4% 39.2% 34.5% 13.6%
nguy c ngho

Cng nh mi ngi dn, ngi khuyt tt cng gp phi nhng thch thc khc nhau qua tng giai
on ca vng i. Tr em khuyt tt thng ngho hn tr em bnh thng. V d, tui t 10 n
14, t l ngho tr em khuyt tt cao hn tr em bnh thng ti 74%85. iu ny phn nh ng thc
t l ngi chm sc ngi khuyt tt kh c th lm vic, do thu nhp ca h cng gim i. Ngi
khuyt tt cng gp kh khn trong hc tp. c tnh ch c khong 52% tr em khuyt tt c tip
cn vi gio dc, mc d mt s nghin cu khc a ra t l thp hn nhiu, vi 20% (Rosenthal v
MDRI 2009). Bn cnh , khong 33% tr em khuyt tt b m ch. Nhng kh khn m cc em gp
phi khi n trng c th do nhiu nguyn nhn, trong c s phn bit i x, thiu c s vt cht
ph hp, thiu gio vin c o to, dch v chm sc x hi cha h tr cc em ti nh v cn
c c vn chi ph gia tng m gia nh phi tr khi cho tr em khuyt tt n trng86. iu ny nh
hng nhiu nht n nhng ngi c thu nhp thp v thm ch h c thu nhp cao hn, nhng cha
m bo, vn gp kh khn.

Nm 2006, s lng ngi khuyt tt tui 20-64 l 2,23 triu ngi, trong c 1,03 triu ngi b
khuyt tt nng87. Ngi khuyt tt trong tui lao ng phi i mt vi nhiu thch thc ln. H
phi tr thm nhiu chi ph, nh chi ph y t, thit b tr gip, nhu cu vn chuyn c bit v c tnh
tnh trng khuyt tt lm tng chi ph sinh hot ln khong 10% (Mont v Nguyn 2013). Nhiu ngi
khuyt tt khng th lm vic do khng chi tr c cc chi ph pht sinh phi thanh ton khi i lm,
trong khi nhng ngi khc chu chi ph chm sc kh ln, thng do gia nh h gnh chu. Tc ng
ca khuyt tt i vi i sng ngi khuyt tt ph thuc mt phn vo thi im bt u b khuyt
tt. Ngi b khuyt tt khi trng thnh c hc hnh, o to v lm vic, do vy gy dng
ti sn nhiu hn so vi ngi b khuyt tt khi cn b, nn h c t nguy c b ngho i hn.

Tuy nhin, trong s ngi tui lao ng, t l ngho ca ngi khuyt tt li cao hn. Nh Hnh 3.13
cho thy iu ny rt trng hp vi nhng ngi trong tui 25-39 v c l phn nh cha m khuyt
tt c tr nh s gp nhiu thch thc ln hn. V d, tr em c cha m b khuyt tt rt kh c c hi
c i hc (Mont v Nguyn 2013). Trn thc t, trong nhm tui ny, t l ngho ngi khuyt tt
l n cao gn gp i ngi khuyt tt l nam. Ngi khuyt tt nng trong tui 40-59 tip tc c
nhiu nguy c b ngho so vi ngi bnh thng. Nhiu ngi trong s h b khuyt tt nng, khi
bc sang nhm tui ny. iu ny cho thy rng h khng cn kh nng tip tc tham gia th trng
lao ng mt cch hiu qu. nhng khu vc khc nhau th ngi khuyt tt khi tham gia lm kinh t
cng gp phi nhng thch thc khc nhau. V h s gp nhiu thch thc hn nu sng ti khu vc c
h tng yu km (Mont v Nguyn 2013). Nhiu ngi chm sc cng thy kh khn khi va phi chm
sc cho thnh vin gia nh b khuyt tt nng, va phi tip tc i lm.

84
Ngun: VHLSS 2006.
85
Ngun: VHLSS 2006. T l ngho i ca tr em b khuyt tt l 23,7% v i vi tr em khng b khuyt tt, t l ngho i l
13,6%.
86
Ngay c khi nhng tr em khuyt tt c th i hc, cht lng gio dc m cc em tip nhn cng phi tha hip (Rosenthal
and MDRI 2009). Gio dc cho nhng nhu cu c bit ang mc cha pht trin v tr em thng c gi cc lp hc
ring bit. Thm vo , gio vin cha c o to y i ph vi nhng thch thc m h c th i mt khi dy tr
khuyt tt, iu ny tt nhin thay i ln ph thuc vo loi khuyt tt.
87
Ngun: VHLSS 2006.

44

 Hnh 3.13: T l ngho i vi ngi khuyt tt v khuyt tt nng

Tuy nhin, t l khuyt tt ngi cao tui l cao nht, chim 54,6% ngi trn 70 tui b khuyt tt v
27,8% b khuyt tt nng88. Khi cng m yu, ngi ta cng kh c th tham gia lao ng, dn n kh
nng khng th m bo thu nhp. Kt qu l t l ngho i vi ngi cao tui khuyt tt, c bit
ngi trn 80 tui, cao hn cc i tng khc (Kidd v Abu-el-Haj 2015).

Mc d Vit Nam c chnh sch h tr ngi khuyt tt, nhng cha r t l ngi khuyt tt nng c
nhn h tr trn thc t l bao nhiu. Tuy nhin, r rng l nhiu ngi khuyt tt b b st v c th
mt s ngi ang c hng li c mc khuyt tt nh hn. Mt h thng h tr ngi khuyt tt
tng th v mnh s gip gim thiu nhiu thch thc i vi ngi khuyt tt. Tr cp tr em
khuyt tt s gip h gia nh c chi ph cho con em i hc, ng thi gp phn chi tr chi ph chm
sc gia tng. i vi dn s trong tui lao ng, tr cp ngi khuyt tt s b p mt phn chi ph
gia tng tm vic lm v chm sc khuyt tt. Nu nhn rng hn, c th coi lng hu cho ngi cao
tui l mt loi hnh tr cp khuyt tt. Tuy vy, cng cn ci thin cc dch v chm sc x hi v tng
cng thit b h tr gip ngi khuyt tt, trong c ngi cao tui, c th sinh sng ti nh.

Tm lc v cc thch thc theo vng i

Hnh 3.14 cho thy cc thch thc theo vng i tc ng nh th no n i sng con ngi, biu th
qua t l ngho hoc c nguy c ngho theo cc nhm tui. Nhng thch thc i vi cc h c con
nh hoc ngi cao tui l rt ph bin, trong khi khuyt tt s gp phn lm tng t l ngho tt c
cc nhm tui. iu quan trng chng ta cn ghi nh rng nhng thch thc ca mt c nhn c th
tc ng n i sng ca nhiu ngi khc. V d, gia nh c cha m gi cn chm sc c th nh
hng n con ci, lm gim kh nng lao ng ca con ci, d h c sng chung di mt mi nh
hay khng. i li, iu ny cng c tc ng nht nh i vi cc chu ca ng b. Tng t nh vy,
vic tr cp cho mt c nhn c th to tc ng lan truyn cho nhng c nhn khc. Nu ngi hng
li l ngi cao tui, khon tr cp c th gip h chm sc con chu, to iu kin cho ngi m
quay tr li lm vic.

88
Ngun: VHLSS (2006).

45

Hnh 3.14: T trng dn s trong tnh trng ngho hoc c nguy c ngho chia theo nhm tui

3.3. Chnh lch v dn tc v a l

Vit Nam, c s chnh lch ng k gia khu vc thnh th/nng thn, gia cc vng min v cc
nhm dn tc. Nm 2012, khong 49,4% dn s nng thn l ngi ngho hoc c nguy c ngho,
trong khi thnh th t l ny ch chim 17,5%. T l ngho gia cc vng trn ton quc cng rt khc
nhau (nh m t trong Hnh 3.15). Khu vc ng bng Sng Hng v ng Nam B pht trin hn,
cng nghip ha nhiu hn, nn t l ngho thp nht trn c nc. Khu vc c t l ngho cao nht,
trn 40% (t l ngi ngho v c nguy c ngho chim trn 60%), l min Trung v min ni pha Bc.

Hnh 3.15: T trng dn s ngho hoc c nguy c ngho cao ti cc vng Vit Nam 89

T l ngho trong nhm ngi khuyt tt cng c khc bit gia cc vng. Hnh 3.16 cho thy khu vc
Ty Bc, duyn hi Bc Trung B v Ty Nguyn c t l ngho cao nht c nhm khuyt tt v khng
khuyt tt. Tuy nhin, vng Ty Bc, t l ngho ca nhm ngi khuyt tt thp hn ng k so vi

89
Source: VHLSS 2012.

46

nhm khng khuyt tt. iu ny nghe c v tch cc, nhng cng c th phn nh mt thc t l
ngi khuyt tt ngho vng Ty Bc vi t l ngho cao nht, c xu hng cht tr. V th, nhng
ngi khuyt tt cn li c th ang sng trong cc gia nh kh gi.

Hnh 3.16: T l ngho ca ngi khuyt tt theo vng (2006)90

Tnh trng ngho tp trung ch yu cc nhm dn tc thiu s, vi t l ngho ln ti 59,2% so vi

mc 9,9% nhm ngi Kinh v Hoa91. Chnh ph ban hnh mt s chnh sch h tr v cung cp
dch v cho cc nhm dn tc thiu s. D vy, thc t cho thy cn rt nhiu vic phi lm.

Tr gip x hi c th gp phn gii quyt s chnh lch, song khng nht thit phi chi tr cp cao
hn cho nhm d tn thng. V thc t thu nhp ca nhm ny thp hn, nn nu mc tr cp ng
u, khi xt v mt cn xng, s ngha hn vi nhng ngi d tn thng. Tuy nhin, c mt nghch
l nh nu Phn 2.2.3 l Vit Nam, cc tnh mnh v kinh t hn li quy nh mc tr cp cao hn.

3.4. Mc bt bnh ng cao v quan im v bt bnh ng

Vn ngho i v khng m bo thu nhp Vit Nam c lin quan ti bt bnh ng. Mc bt
bnh ng cao khng nhng gim tc ng ca tng trng kinh t i vi gim ngho, m cn cn tr
tng trng kinh t.92 Hn na, cc quc gia c mc bt bnh ng cao, thng c nhiu ri ro v
bt n v xo trn. Bt bnh ng khng ch nh hng ti nhm ngho nht trong x hi, m nhm
trung lu cng b tt hu xa so vi nhm giu nht. Vit Nam, nhm trung lu cn cha c m
bo v thu nhp - nh nu trn, nhng do c nng lc hn, nn c th h l nhm tch cc nht
by t quan im phn i bt bnh ng. Thc t, trong my nm qua, nhng cuc chng i v bt
n x hi cc quc gia thu nhp trung bnh, ch yu xut pht t nhm trung lu.

Nm 2012, h s bt bnh ng (Gini) trong phn phi thu nhp ca Vit Nam l 0,394 (NHTG, 2014a).
Vi h s ny, Vit Nam v tr trung bnh so vi ton cu, thp hn Trung Quc, Indonesia v Thi Lan,
nhng cao hn Hoa K v Anh - ni bt bnh ng c coi l mt thch thc ln.93 Tuy nhin, mc d
mc tng i cao, nhng mc bt bnh ng Vit nam li khng tng trong vng hai thp k qua.
T nm 1993 n 2012, thu nhp ca nhm di 40% dn s tng thm 8,9% mi nm, cn nhm trn
60% dn s tng thm 7%. C c kt qu ny l nh tng trng lin tc trong ngnh nng nghip.

90
Ngun: VHLSS (2006).
91
Ngun: VHLSS (2012)
92
Xem thm v d: Cingano (2014), Ostry et al (2014) v Oxfam (2014).
93
Cn lu l Anh v Hoa K s dng phng php o lng bt bnh ng khc, da trn thu nhp ch khng da vo tiu th.
V th, kh c th so snh tng quan vi Vit Nam.

47

Thc t, tng trng khng ch din ra cc thnh ph ln, m cn c s chuyn dch ca lao ng ph
thng vo lm vic trong cc ngnh ngh ch to, t gip tng thu nhp ca nhm trung lu v lao
ng di c ra thnh ph c tin chuyn v qu (NHTG 2014a).

Tuy nhin, trong nhng nm gn y, nhm ngho nht b tt hu xa hn (NHTG 2014a). Nhm tng
trng nhanh nht l nhm trung lu, hay ni cch khc l nhm nm trong nhm bch v phn th 30
n 80, mc d bin ng v thu nhp c nh hng n nhiu h b tt hu. Ngoi ra, nhm thu c
li ch tuyt i ln nht thuc v 20% nhm giu nht94.

Theo NHTG (2014a), a s ngi dn quan tm ti bt bnh ng v mc sng, trong nhng ngi
bt mn nht tp trung thnh th, ni c 76% dn s coi bt bnh ng l thch thc. Hn na, nhng
ngi tr - thng c nhiu kht vng nht, lo ngi nht v bt bnh ng.

Mc d Vit Nam cha chu mc bt bnh ng nh Chu M la tinh, Nam Phi hay mt s nc khc ca
Chu , nhng him ha t gia tng bt bnh ng l mt vn ln nh xy ra nhiu nc thu
nhp trung bnh. Vit Nam ang tip tc pht trin v tng trng, nn cn m bo m hnh tng
trng gim bt bnh ng thu nhp v ti sn. Kinh nghim quc t cho thy u t vo tr gip x
hi gi vai tr ch cht trong vic m bo ti phn b cc thnh qu tng trng kinh t v th hin r
cam kt ca chnh ph i vi ngi dn, t to s gn kt x hi tt hn.

3.5. Thin tai v bin i kh hu

Vit Nam phi gnh chu nhiu thin tai, c bit l bo v l. Thin tai gy ra thit hi ng k nhiu a
phng, lm nh hng n i sng nhn dn v nn kinh t. Nm 2014, thin tai lm 133 ngi cht
hoc mt tch; 1.985 ngi nh b sp, cun tri; 42.758 cn nh b ngp lt v/hoc h hng; 230.086 hc ta la
nc v hoa mu b thit hi; v hng triu mt khi ng giao thng, cng trnh thy li b h hi, vi lp,
v.v (VKHLXH 2015g). c tnh tng thit hi vo khong 2.830 t. Thc t, thin tai xy ra trn ton quc,
nhng Hnh 3.2 cho thy, vng duyn hi thng hng chu thin tai nhiu hn, vi mc nghim trng hn.
Trung bnh, thin tai vng duyn hi c mc thit hi gp 2-3 ln so vi cc vng cn li, nh hng ln n
sn xut v nhiu ngi dn (Noy v Vu 2009). Tn sut v tc ng ca thin tai c xu hng tng ln, khi bin
i kh hu tr nn cp thit hn.

Bng 3.2: Tc hi ca thin tai Vit Nam95

S v thin S ngi S ngi b nh S v thin

Vng tai96a cht97b hng98c Thit hi99d tai/nm100e
ng bng Sng Hng 63 0.11 44.25 3.08 1.34
ng Bc 76 0.15 49.21 4.33 1.43
Ty Bc 56 0.13 45.32 5.13 1.62
Duyn hi Bc Trung b 125 0.29 127.54 11.85 2.21
Duyn hi Nam Trung b 108 0.28 114.73 10.04 3.65
Ty Nguyn 78 0.16 116.43 9.52 3.15
ng Nam b 78 0.21 98.34 8.68 2.06
ng bng Sng Cu Long 68 0.19 84.86 7.54 1.87
TNG 732 0.20 75.52 5.58

ng ph vi thin tai, Vit Nam phi a ra nhiu gii php, trong cn xy dng mt h thng
cu tr khn cp hiu qu. Tuy nhin, khi c mt h thng tr gip x hi ton din, nhng vi s
lng ln h gia nh c ngi ang nhn tr gip x hi thng xuyn, th Chnh ph vn nn tng
mc tr cp cho cc h b gp thin tai gip h vt qua mt mt v ti chnh. Hn na, nu c

94
Lun lun c cu hi v tin cy s liu. C th nhm h giu nht Vit Nam khng thuc i tng kho st ca VHLSS.
V cng c th thiu s liu mt s h ngho nht.
95
Ngun: Noy v Vu (2009).
96
S v thin tai mi vng.
97
S ngi cht (trung bnh trn 10,000).
98
S ngi b nh hng (trung bnh trn 1,000).
99
Thit hi (% trung bnh sn lng).
100
S v thin tai mi nm (trung bnh).

48

nhn tr gip x hi thng xuyn, cc h ny s c kh nng chng chu tt hn, nht l khi h mt i
cc ngun thu nhp khc.

4. R SOT H THNG TR GIP X HI QUC GIA

Trong nhng nm gn y, Vit Nam xy dng h thng tr gip x hi quc gia theo vng i. Tuy
nhin, quy m h thng cn kh nh v cn nhiu im yu. Mt trong cc mc tiu ca n i mi
h thng tr gip x hi l nh hng chin lc tng cng h thng tr gip x hi. Trong
chng ny s r sot h thng hin ti, xc nh cc im mnh v im yu ca ba cu phn: tr gip
x hi thng xuyn, chm sc x hi v tr gip t xut. Da trn phn tch ny, chng sau s a
ra cc xut i mi h thng.

4.1. Tr gip x hi thng xuyn

Trong nhng thp k gn y, tr gip x hi ngy cng c ch trng ti cc quc gia c thu nhp
trung bnh, c coi l mt cng c quan trng nhm gii quyt cc thch thc v chnh sch kinh t -
x hi. Cc thch thc m Vit Nam ang i mt, nh m t phn trn, c th c gii quyt t
nht mt phn, bng vic tng u t cho tr gip x hi. Tr gip x hi c th gi vai tr then cht
trong gim ngho, gim tn thng v s bp bnh, tng cng pht trin tr em, gim bt bnh ng,
cng c n nh x hi, khuyn khch tham gia lao ng, tng nng sut v kt qu ln hn l thc y
tng trng kinh t.

V vy, phn ny s tp trung phn tch h thng tr gip x hi thng xuyn ca Vit Nam. Tuy nhin,
do tr gip x hi thng xuyn l mt trong ba tr ct ca h thng m bo an sinh, nn nhng ni
dung phn tch trong tr ct ny cng s cp cc mi lin h vi hai tr ct cn li - BHXH v u i
Ngi c cng. Cc ni dung s c phn tch gm: mc u t, bao ph ca h thng, mc tr
cp, hiu qu ca c ch xc nh i tng, qun l h thng v phn tch h thng chi tr tr gip x
hi. Trc ht, phn ny s bt u bng vic xem xt tc ng ca h thng.

4.1.1. Tc ng ca tr cp m bo an sinh

Mc d tng mc u t cho m bo an sinh l 2,6% GDP, nu cng thm c chi tr t BHXH da trn
vic lm l 4,8%, nhng tc ng chung ca h thng cn kh khim tn101. Hnh 4.1 biu th tc ng
ca cc chnh sch, chng trnh i vi t l ngho quc gia, cng nh t l h ngho/cn ngho. Nhn
chung, h thng gip gim 12,7% t l ngho quc gia (so vi gi tr ban u). V vy, nu khng c
h thng m bo an sinh, th t l ngho s l 19,7% so vi t l ngho thc l 17,2%.

Hnh 4.1: Tc ng ca cc chnh sch, chng trnh m bo an sinh i vi t l ngho v d tn

thng (2012)102

Chnh sch, chng trnh T l ngho Ngho v d tn thng

T l Mc gim T l Mc gim

S liu gc Khng c
17.20% Khng c t.tin 39.99%
t.tin
Lng hu cho ngi trn 80
tui 17.32% 0.7% 40.10% 0.3%

Tr gip x hi khc
17.37% 1.0% 40.19% 0.5%
H tr tin in
17.25% 0.3% 40.00% 0.04%

101
Theo tnh ton ca tc gi: gi tr TGXH cng thm tt c cc loi hnh tr gip (Nh nc v t nhn).
102
Ngun: VHLSS 2012.

49

Tng tr gip x hi thng
xuyn 17.54% 1.9% 40.32% 0.8%

Tr gip Ngi c cng

17.68% 2.7% 40.38% 1%
BHXHVN
18.89% 8.9% 41.99% 4.8%

Tng
19.71% 12.7% 42.71% 6.4%

Tuy nhin, Bng 4.1 cho thy tc ng chnh ca h thng l t BHXH v tr cp u i Ngi c cng.
iu ny d hiu, v nhm ny c mc tr cp cao. V tng th, tr gip x hi thng xuyn ch gp
phn gim 1,9% t l ngho (so vi s liu gc), do bao ph v mc tr cp thp (xem chi tit phn
di.) Hnh 4.1 so snh tc ng ca tr gip x hi thng xuyn ti Vit Nam vi Georgia quc gia
u t hn 6% GDP vo tr gip x hi. Mc d c mi trng kinh t km thun li, nhng Georgia
vn ang t tc tng trng kinh t ngang bng vi Vit Nam. Tc ng ca h thng Georgia rt
ln, nht l ca h thng lng hu x hi ph cp cho ph n trn 60 tui v nam gii trn 65 tui, vi
mc u t 4,3% GDP trong nm 2013 (Baum v ng nghip 2015). C th, n gip gim 23% t l
ngho quc gia (so vi s liu gc). Tc ng cn c th tng thm v nm 2015, Georgia trin khai
tr cp tr em cho 35% s tr em, cng vi tng mc lng hu. Vit Nam, tc ng cn rt nh, ch
yu tp trung vo nhm ngi trn 80 tui. Tr em v h gia nh tui lao ng nhn c rt t s h tr .

Hnh 4.1: Tc ng gim ngho ca tr gip x hi theo nhm tui Vit Nam (2012) v Georgia
(2013)103

Bo co nh gi nh tnh ca Vin KHLXH104 th hin r mc tc ng thp ca tr gip x hi

thng xuyn ti Vit Nam. Cc i tng nhn tr cp rt trn trng h tr t Chnh ph, nhng nhiu
ngi cho bit khon tr cp ny khng ng gp nhiu cho cuc sng ca h. Nhng ngi cao tui
nhn tr cp thng gi y l tin n sng hay n qu vt, hay tin ung c ph. Mt i tng
nhn tr cp ngi khuyt tt cho bit: Tr cp ch n sng. S tin khng nhiu th lm sao c th
gip gim ngho?. Nhng ngi khc cng thy rng, h khng th dng tin tr cp ci thin cuc
sng. S tin tr cp chng ti nhn t chnh sch tr gip x hi khng sa nh, ch tr tin
in hng thng.... Mt i tng nhn tr cp ni: ...cc con ti lo tin chi tiu hng ngy ca ti, nn s
tr cp ny ch tiu vt. Thc t, mt s ngi cm thy hn km v ngho v tin tr cp khng
n cho bn thn, nn buc phi da vo con ci. iu ny khc hn vi bo co ca cc nc khc v
lng hu, lng hu x hi em n s t tn v t ho cho ngi cao tui, gip h sng
nhng ngy cui i mt cch ng hong (Kidd 2015).

103
Ngun: VHLSS 2012 v Baum v ng nghip 2015.
104
Xem thm Watson (2015).

50

Tuy nhin, mt s ngi cao tui ngho cng cc li thy tr gip x hi gip thay i cuc sng ca
mnh, k c vic ci thin dinh dng. Cha m ca tr khuyt tt dng tin tr cp mua n, sn phm
v sinh nh bm. i vi mt s ngi trong hon cnh cng cc, h ch c tin tr cp l ngun thu
nhp duy nht (Xem Hp 5). Ngi cao tui cng thy mnh t ph thuc vo con ci hn. Mt ngi
hng li cho bit: Ti khng mun ph thuc vo ngi khc. Mt s khc thnh thong li c th gip
con ci, t thm t ho v bn thn. Mt ngi hng li chia s: tui ny, chng ti vn c th
gip con chu mt cht v ti thy rt vui. Tin tr cp cng gip mt s ngi cao tui tham gia hot
ng x hi nhiu hn, v d nh Hi Ngi cao tui. iu quan trng l tr cp ngi cao tui gip h
cm thy c ng v Chnh ph quan tm. y l h tr v tinh thn, lm cho h vui hn. Mt
ngi nhn tr cp ngi cao tui ni rng: Ti rt t ho l Chnh ph cn quan tm n ti, khi ti n
tui ny. Tng t, mt ngi nhn tr cp tr em cho bit: Nu khng c tr cp, gia nh ti phi cht
vt chy n hng ngy, v ng con v c mt a khuyt tt. Gi th cuc sng hn v chng ti bit n
Chnh ph, chnh quyn cc cp quan tm.

Hp 5: Cu chuyn mt b lo 70 tui Nng, chm chu gi 40 tui

Ti gi ri khng lm vic c, v phi chm sc a chu khuyt tt. Chng ti khng c ngun thu
nhp n nh no khc ngoi tin tr cp hng thng ca chu. Ti cn mt a con trai, nhng phi lo
cho gia nh ca n, nn thnh thong mi gi cho ti t tin. V th hai chng ti phi da vo s tin ny
sng- khng cn cch no khc. Chng ti phi chi tiu d xn v phi dnh lc m au v dnh
cho chu nu ti qua i

Tc ng ca tr gip x hi i vi vn bt bnh ng cng hn ch, vi mc gim h s Gini t

0,359 xung 0,357, tng ng gim 0.5%. iu ny khc bit hon ton vi cc quc gia c mc u
t ln hn vo tr gip x hi. V d nh nm 2007, tr gip x hi ca Georgia gip gim h s bt
bnh ng xung 11,2%, ch yu thng qua h thng lng hu (NHTG 2009).

Tc ng hn ch ca tr gip x hi Vit Nam l do mc u t thp, dn ti bao ph v mc tr

cp thp. Vn ny s c xem xt chi tit cc phn sau.

4.1.2. Ngn sch v chi tiu

Nh nu Chng 2, u t ca Chnh ph cho tr gip x hi thng xuyn thp hn mc u t

vo h thng BHXH v u i Ngi c cng. iu ny cho thy cam kt chnh tr v chi tr gip x hi
thng xuyn cho phn ln dn s, bao gm nhm ngho v cn ngho, cn thp. Thay vo , Chnh
ph u tin h tr cho cc nhm c tim nng to nh hng chnh tr nhiu hn, c th nh cn b
Nh nc, ngi lao ng trong khu vc chnh thc v nhng ngi trc tip tham gia cch mng,
qun i.

Chi tr gip x hi thng xuyn ca Vit Nam cng thp hn mt s quc gia c thu nhp trung bnh
khc. V d nh Nam Phi v Brazil u chi khong 3% GDP vo tr gip x hi, cn Georgia chi hn 6%
GDP105. Thc t th mc chi ca Vit Nam cn thp hn mt s quc gia thu nhp thp Chu , nh
Nepal v Bangladesh. Cc nc ny chi khong 0.6% ti 0.8% GDP vo tr gip x hi106. Tt nhin c
cc quc gia Chu khc chi thp hn Vit Nam nh Indonesia, Cam-pu-chia v Lo. Tuy nhin, cc
nc ny c coi l c cam kt mc ti thiu i vi tr gip x hi.

Cc chnh sch, chng trnh ln nht ca Vit Nam - lng hu x hi hay tr cp ngi cao tui (bao
gm tr cp cho nhm trn 80 tui v nhm t 60-79 tui) - cng thp hn so vi quc t, do mc tr
cp thp v ch yu tp trung h tr nhm cao tui nht. Hnh 4.2 so snh chi tr cp ngi cao tui
ca Vit Nam vi cc nc ang pht trin khc. Trong khi nhiu nc ang pht trin u t hn 1%
GDP vo lng hu x hi, th Vit Nam u t khong 0.14% GDP (nm 2013 tng thm 0,09%)107.

105
Ngun: Kidd v ng nghip. (2014) v Baum v ng nghip (2015) Thc t th Brazil u t hn 14% GDP cho m bo an
sinh.
106
Kidd v Wylde (2011); Kidd v Khondker (2014).
107
Con s 0,14% GDP da vo mc chi 0,09% nm 2013 theo tnh ton ca cn b UNDP (xem UNDP/VASS) - v nhn h s 1.5
tng ng vi mc tng 50% tr cp trong nm 2015.

51

Trong s cc nc c lng hu x hi, Vit Nam c mc chi thuc nhm thp nht trn th gii v
thp hn nhiu so vi Nepal - mt trong nhng nc ngho nht Chu (tuy nhin, cn lu , mt s
nc c thu nhp trung bnh cng khng c chnh sch lng hu x hi).

Hnh 4.2: So snh mc u t vo tr cp ngi cao tui ca Vit Nam vi quc t108

V th, Vit Nam nn xem xt tng mc u t tr gip x hi thng xuyn tng xng vi mt s
quc gia thu nhp thp Chu v tin ti tng xng vi cc quc gia thu nhp trung bnh. Chng
5 cho thy vic tin ti mc u t 0,8% GDP - tng ng cc quc gia thu nhp thp nh Nepal and
Bangladesh l kh thi trong vng 5 nm ti. Tuy nhin, l mt nc thu nhp trung bnh, Vit Nam
nn t tham vng nhiu hn v hng ti xy dng h thng tr gip x hi thng xuyn theo vng
i, ph hp vi bi cnh kinh t ca nhiu nc thu nhp trung bnh, m vn mang li li ch kinh t.
Tuy nhin, v c bn, nh hng thay i s ph thuc vo cc quyt nh v bao ph v mc
hng m chng ti s cp trong hai phn tip theo.

4.1.3. bao ph ca tr gip x hi

Ngn sch v tc ng ca tr gip x hi phn nhiu ph thuc vo t l ngi tip cn cc chnh

sch, chng trnh. Trong khi nhiu nc pht trin v mt s nc thu nhp trung bnh c tr cp cho
i b phn dn c nh Brazil, Georgia v Nam Phi, a s cc h dn nhn c t nht mt loi tr cp.
Cn Vit Nam, bao ph kh thp.

C khong 2,7 triu ngi hng li t cc chnh sch h tr theo nhm i tng BTXH t B LTBXH
v c tnh khong 2 triu h c nhn h tr tin in (mc d mt s h nhn c c hai loi tr
cp). Hin ti, cha c con s chnh xc bao nhiu tr em nhn h tr gio dc bng tin mt, nhng
c tnh c khong 2 triu hc sinh, sinh vin c hng li trong nm 2014. Theo s liu ca iu tra
mc sng dn c (VHLSS) 2012, khong 10,2% h gia nh c tip cn mt s hnh thc tr gip x
hi thng xuyn. Hnh 4.3 cho thy bao ph ca tr gip x hi thng xuyn trong cc nhm h
xp theo nhm thp v phn giu ngho. Khong 70% h trong nhm thp v phn ngho nht v hn
80% h trong nhm ngho th hai khng nhn c bt k khon tr gip x hi thng xuyn no
trong nm 2012. Hn na, bao ph i vi cc h c coi l ngho v d tn thng cn rt
hn ch.

Hnh 4.3: bao ph ca tr gip x hi thng xuyn theo nhm thp vi phn giu ngho109

108
Ngun: Baum v ng nghip (2015), Kidd v Damerau (2015) v C s d liu lng hu x hi ti : http://www.pension-
watch.net/about-social-pensions/about-social-pensions/social-pensions-database/
109
Ngun: VHLSS 2012.

52

Nh cp trn, Vit Nam xy dng h thng tr gip x hi thng xuyn c bn theo vng
i, ch yu tp trung h tr cho ngi cao tui, c bit l nhm trn 80 tui. V th, nhm dn c c
bao ph cao nht l ngi cao tui. Tuy nhin, nhiu ngi trong nhm ny khng c tip cn tr
gip x hi. S liu VNAS 2011 cho thy, bao ph l 64%, cn s liu VHLSS 2012 th thp hn,
khong 45% s ngi trn 80 tui. Theo Hnh 4.4, bao ph cao hn i vi nhm sng trong h
ngho v thp dn i vi nhm 40% dn c giu, iu ny m ch nhm ny nhn mt hnh thc
lng hu no khc. Tuy nhin, mt s ngi t nguyn khng nhn tr cp, c th do s tin tr
cp qu t. Ngc li, c nhiu ngi trn 80 tui ngho khng c tip cp vi khon tr cp ny.

53

Hnh 4.4: bao ph tr cp i vi nhm trn 80 tui theo nhm thp v phn giu ngho (trc khi
nhn tr cp)110

bao ph ca chnh sch cng thay i theo a phng. i vi tr cp ngi trn 80 tui, khu vc
thnh th - tr H Ni v TP HCM, c t l ngi nhn tr cp cao nht, mc 88,3%; khu vc nng thn
l 78,3%; cn H Ni v TP H Ch Minh ch t 63%111 (ILO v UNFPA 2014). Cng c s khc bit r rt
gia cc vng - ng bng sng Cu Long v Ty Nguyn c 90% ngi trn 80 tui c nhn tr cp,
trong khi min ni pha Bc bao ph cha c 50%.
Phng php xc nh i tng ngi cao tui nhn tr cp thng qua kim tra lng hu. Nhng
ngi cao tui c lng hu t BHXH hoc nhn tr cp Ngi c cng s khng c nhn thm
khon ny na. Hnh 4.5 biu th bao ph ca tt c cc loi hnh lng hu i vi ngi trn 80
tui, s dng s liu VHLSS 2012. Nm 2012, khong 60% ngi trn 80 tui c nhn t nht mt loi
lng hu, vi bao ph i vi nhm ngho nht (trc khi nhn tr cp) l trn 70%. Tuy nhin, do
chnh sch tr cp ngi trn 80 tui l chnh sch ph cp ton dn, im ng ch l c khong
40% i tng mc tiu khng c nhn bt k khon tr cp no.

Hnh 4.5: bao ph cc loi hnh lng hu i vi ngi trn 80 tui theo nhm thp vi phn giu
ngho (trc khi nhn tr cp)112

110
Ngun: VHLSS (2012).
111
Ngun d liu t bo co ca ILO v UNFPA (2014) v VNAS 2011.
112
Ngun: VHLSS 2012. a tr cp ch trng hp mt h nhn c hn mt loi tr cp ch khng phi ch mt khon.

54

Ngoi nhm ngi cao tui, ngi khuyt tt cng l nhm c u tin Vit Nam. C khong 1,03
triu ngi trong tui t 20 n 65 b khuyt tt nng, nhng ch c khong 730.000 ngi c
nhn tr cp t B LTBXH. Thc t, nhiu ngi trong s ny trn 65 tui. Hn na, c nhiu ngi
nhn tr cp l ngi khuyt tt, nhng khng phi khuyt tt nng. V th, bao ph i vi nhm
ngi khuyt tt trong tui lao ng rt thp113. Nh trnh by Phn 3.2.3, ngi khuyt tt nng
thng l ngi ngho, nu khng nhn c tr cp khuyt tt, th chc chn h c t c hi tm c
vic lm tt, v phi tn thm chi ph tip cn vic lm.

Rt t tr em c tip cn vi tr gip x hi thng xuyn. Tr em dn tc thiu s v tr ngho c

nhn tr cp hc ph, nhng bao ph cha ti 10%. Vi thc t bin ng thu nhp v kh nng
danh sch h ngho thiu chnh xc (xem Phn 4.1.5), a s tr trong nhm ngho nht b b st. Hn
th na, tr cp ca B LTBXH mi ch dnh cho khong 200.000 tr - y l mt con s rt nh so vi
tng s tr em trn ton quc, trong phn ln tr thuc nhm d tn thng.

V vy, tuy Vit Nam ang xy dng mt h thng tr gip x hi thng xuyn theo vng i, nhng
h thng vn cn nhiu khong trng ln. Khong mt na dn s trn 65 tui khng tip cn c
lng hu. bao ph nhm ngi khuyt tt trong tui lao ng cn thp. Tip cn ca tr em v
ph n d tn thng ti h thng rt t. Hn na, trn 70% h ngho nht khng c nhn tr gip
x hi (mc d c th mt s h c nhn tr cp hc ph). bao ph nhm c nguy c ngho hoc
i sng bp bnh khng ng k.

Thc t, ngoi nhm ngi cao tui nht v Ngi c cng, Nh nc ang hng h thng m bo
an sinh ti hai nhm khc: ngi ngho - c nhn tr gip x hi thng xuyn (mc d ch hng
ti mt nhm nh) v lao ng trong khu vc chnh thc tham gia BHXH. Hnh 4.6: m t hai nhm
trng tm ca h thng m bo an sinh, cho thy i a s ngi dn nhng h cn ngho hoc c
thu nhp bp bnh, khng sng, u nm ngoi h thng m bo an sinh. V th, nhm ny c
gi l nhm trung lu b b st - hu ht lm vic trong khu vc phi chnh thc. H khng nhng
khng tip cn c cc khon tr cp nui con ci, m a s cn khng c c hi nhn lng hu
khi v gi hay b khuyt tt. V thu nhp thp v khng n nh, nn h v gia nh cn c tr cp
thng xuyn v n nh trong sut vng i - t khi cn nh n lc v gi. ng tic, c minh
chng th gii cho thy rng, BHXH t nguyn khng phi l mt gii php, m cch duy nht m bo
tip cn cc h tr m bo an sinh phi thng qua tr gip x hi c chi t ngun thu thu.

Hnh 4.6: ph l tng ca h thng m bo an sinh Vit Nam xt t phng din chnh sch
(ngoi tr ngi trn 80 tui v ngi khuyt tt)

113
Do thiu s liu v khuyt tt trong VHLSS 2012, nn khng th c thng tin v ph i vi nhm ngi khuyt tt nm
2012.

55

 bao ph ca tr gip x hi thng xuyn cho tt c cc nhm i tng ti Vit Nam rt thp, thp
hn nhiu so vi cc nc khc c thu nhp trung bnh. V th, Vit Nam nn cn nhc vic tng bc
m rng cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn v tp trung vo h tr cc giai
on u tin ca vng i. a s cc nc bt u bng vic trin khai hiu qu h thng tr gip
khuyt tt v lng hu cho ngi cao tui, sau mi trc tip p ng nhu cu ca h gia nh trong
tui lao ng, thng qua tr cp cho tr em. Chng 5 s xut mt l trnh kh thi v ph hp cho
Vit Nam lm c iu ny.

4.1.4. Mc tr cp

Tc ng ca cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi i vi i sng c nhn v h gia nh phn

nhiu ph thuc ch yu vo mc tr cp. Mc tr cp phi t c mc tiu, nhng khng
c qu nhiu, c bit vi cc h ang trong tui lao ng. V nu qu nhiu s khng khuyn
khch h tham gia lc lng lao ng. So vi cc nc ang pht trin, h thng tr gip x hi thng
xuyn ca Vit Nam c c im l mc tr cp thp. Phn ny s m t mc tr cp, sau nh gi
gi tr tng i ca tr cp theo ba thng s: chun ngho, cc khon tr cp m bo an sinh khc v
kinh nghim quc t. Ngoi ra, phn ny cn xem xt nhng thay i v gi tr thc ca tr cp trong
nhng nm gn y.

T thng 01 nm 2015, B LTBXH trin khai mc tr gip x hi thng xuyn ti thiu l 270.000
ng/thng. Mc thc t ngi hng li nhn c cao hn mc ti thiu, v Chnh ph p dng h s
nhn i vi mt s nhm i tng BTXH (nh nu trong Ngh nh 136/2013/N-CP). Nu mt i
tng thuc c hai tiu ch, v d nh cao tui v khuyt tt, hay tr m ci, nhim HIV/AIDS (Ton
2014), th s hng h s cao hn. Tuy nhin, v tr cp cho ngi cao tui v khuyt tt c h s 1, nn
a s ch c hng mc 270.000 ng/thng. Cc chnh sch khc p dng nhiu mc tr cp khc
nhau. V d h tr tin in cho h gia nh l 48.000 ng/thng; h tr hc ph cho tr em ngho l
70.000 ng/thng (mi nm hng 9 thng).

Tuy nhin, nh trnh by trn, mt s tnh - c bit l cc tnh thng d ngn sch, chi tr cp
vi mc cao hn, ly t ngn sch b sung ca tnh. Cha c s liu tin cy v gi tr cc khon tr cp
ca cc tnh, nhng nm 2014, cc khon ny khng qu 350.000 ng/thng ( nhn h s v cc
tnh cng p dng h s khc nhau).114

Mc tr cp c bn cn thp so vi chun ngho. Nm 2012, mc tr cp l 180.000 ng/thng, ch

bng 45% chun ngho trn u ngi khu vc nng thn v 36% chun ngho thnh th. Mc ny l
khng sng cho mt i tng, c bit i tng phn ng l ngi khuyt tt nng v/hoc trn
80 tui v c nhiu nhu cu cn c p ng. Hn na, vi cc h c t 2 thnh vin tr ln, th khon
ny qu t v khng gip c cc h ngho v d tn thng c th thot ngho. Thc t, ngy cng
i hi tr gip x hi thng xuyn phi gip cc h c mc sng ti thiu l 1.400.000
ng/ngi/thng. Tr cp ngi cao tui hin nay mi ch t 19% mc ny.

Nghin cu nh tnh ca Vin KHLXH cng ng quan im rng mc h tr x hi thng xuyn

hin nay cn qu thp. Nh ni phn trn, nhiu ngi nhn tr cp phn nn rng s tin ny
khng mang li g nhiu cho h. Trong nhm ngi cao tui nhn tr cp, c khong 94% ni rng s
tin ny qu t. H cho bit: mt ba sng thng thng tn t nht 15.000 ng/ngy, s tin tr cp
hng thng ch n bt bn c v ti gi ri, tin tr cp t qu, ti phi lo cho cc chu ang i hc,
nn ti vn phi i lm thm tin trang tri cuc sng. Hp 6 l kin ca nhng ngi chm sc tr
c nhn tr cp.

Hp 6: kin ca nhng ngi chm sc tr v s tin tr cp h nhn c115

Tr cp khng mua n hng ngy, v mi th u t . Vi s tin ny ti ch mua c 15kg
go.

114
S tin 350.000 / thng l da vo thng tin nm 2014, khi mc tr cp ti thiu l 180.000 / thng. C th gi tr ny tng
cao hn vo 2015 ti mt s tnh.
115
Ngun: Watson (2015).

56

 S tin ny ch mua c 20kg go mi thng. V th ch gip gim mt phn kh khn ca chng ti.
Chng ti vn phi xoay s cuc sng.
Nu ti m au th s tin 180.000 ng l khng mua thuc. Chng ti phi vay mn hng
xm.
Con ti b bnh nng, nn phi tn tin cha tr hng thng. S tin t i ny ch mua go v n ung
hng ngy.
n sng hng ngy ca ti nh mt t 5.000 - 10.000 ng. S cn li ca tin tr cp dnh mua sch
bt, dng hc tp, nhng cng khng .
Chng ti ngh khon tr cp cn tng ln 500.000 ng/thng v gi c gi tng ln nhiu ri. Vi s
tr cp hin nay chng ti ch c th mua go.

Khi so snh mc tr gip x hi thng xuyn vi cc chnh sch x hi khc Vit Nam cng nh cc
nc khc cho thy, mc tr cp ngi cao tui ch bng mt phn rt nh ca lng hu t BHXH.
Theo s liu hnh chnh, nm 2013, mc lng hu trung bnh cho cn b ngh trc 1995 l 3,2 triu
ng/thng. Cn cc nhm hu tr khc, c bit l qun i, thm ch cao hn nhiu116. Mc ny cao
hn 10 ln so vi mc tr gip x hi. Tng t, tr cp u i cho Ngi c cng l 870.000
ng/thng, cao hn khong 5 ln so vi mc tr gip x hi nm 2012. iu ny cho thy s thin
lch ng k trong chnh sch ca Chnh ph hng ti cc nhm nh c quyn lc hn, vi kinh ph
bng chi cho phn ln dn s.

Thc t trong nhng nm gn y, mc chi BHXH tng hn nhiu so vi mc tr gip x hi thng

xuyn. Theo Hnh 4.7 cho thy gi tr thc ca lng hu t BHXH tng hn gp i trong giai on
2007-2013, trong khi gi tr tr gip x hi thng xuyn gim. Ti thi im thng 01/2015, khi m
mc tr cp c tng ln 270.000 ng/thng, nhng sc mua ca mc tr cp ny ch bng gi tr
nm 2007. Tuy nhin, nu lng hu t BHXH ch tng bng t l lm pht, th khon d ra c th dng
chi thm cho tr gip x hi thng xuyn, nh vy s em li li ch cho nhiu ngi hn v to
c s ng h mnh m ca phn ln ngi dn i vi Chnh ph.

Hnh 4.7: Sc mua ca tr gip x hi v lng hu ng-hng theo thi gian

Khi so snh vi kinh nghim quc t, th mc chun tr cp l rt thp. Hnh 4.8 so snh mc tr cp cho
ngi trn 80 tui v Ngi c cng, tnh theo t l phn trm GDP/u ngi, vi cc khon hu x hi
cc nc ang pht trin. Lng hu x hi ca Vit Nam thuc nhm thp nht trong cc nc ang
pht trin, ch bng 6,7% GDP/u ngi. Ngc li, nh nu trn, tr cp Ngi c cng li tng

116
Thng tin do B LTBXH cung cp.

57

ng vi lng hu x hi ca cc nc thu nhp trung bnh v tng lai, mc ny c th c coi l
mc mc tiu cn t ca lng hu x hi quc gia.

Hnh 4.8: So snh gi tr lng hu x hi Vit Nam v cc nc ang pht trin khc117

Tng t, mc tr cp khuyt tt ca Vit Nam cng thp so vi quc t, v tr cp khuyt tt thng

cn c vo mc tr cp ngi cao tui (Kidd v Abu-el-Haj 2015). Vit Nam khng c chng trnh tr
cp tr em, nhng theo Hnh 4.9, khon tr cp hc ph 70.000ng/thng m D n SASSP h tr tr
em mt s tnh th im, cng l thp so vi mt s nc khc. Mc tr cp thp, cha ti 2%
GDP/u ngi v thp hn c chng trnh ph cp v tr cp tin mt cho tr em ca Mng C,
chng trnh tr cp tr em mi c p dng Nepal v chng trnh h tr tr em c nhiu ngi
bit n ca Nam Phi.

Hnh 4.9: So snh mc tr cp tr em Vit Nam vi cc quc gia khc118

Nh vy, Vit Nam vn c nhiu c hi tng mc tr gip x hi, tim cn vi mc tr gip x hi

ca cc nc thu nhp trung bnh. Tng mc tr cp s ci thin ng k tc ng ti i sng ca
ngi nhn, ng thi y mnh pht trin kinh t quc gia do kch thch tiu dng v nhu cu. Nu
khng tng tr cp, cc h trong tui lao ng s phi tip tc gnh nng nui dng ngi khuyt tt

117
Ngun: c s d liu Lng hu: http://www.pension-watch.net.
118
Ngun: Kidd v Huda (2013), SASSA (2012) v tnh ton ca cc tc gi trn c s thng tin ca Hideyuki Tsuruoka, thu thp t
cc trang web ca chnh ph v c s d liu chu u http://ec.europa.eu/eurostat/data/database. Gi tr ca nhiu khon tr
cp tr em ti chu u ch dnh cho tr l con u lng. i vi nhng a con tip theo, gi tr ca cc khon tr cp thng
tng, tnh theo tng tr em.

58

v ngi cao tui, nn s hn ch kh nng u t cho con ci. Hn na, cn c mt c ch m bo
tng mc tr cp hng nm, t nht l theo mc tng lm pht. Chng 5 s xut cho Vit Nam cch
thc tng mc tr cp ph hp, m vn m rng bao ph.

4.1.5. La chn i tng hng li119

Hiu qu v hiu sut ca tr gip x hi s b gim, nu khng la chn ng i tng. Cc nc trn

th gii p dng nhiu phng php khc nhau la chn i tng. nhng nc coi tr gip
x hi l quyn c hng ca cng dn, th thng tr tr cp cho tt c mi ngi trong mt nhm
i tng c th, hoc t nht l cho phn ln trong nhm . Ngc li, nhng nc khng theo cch
tip cn quyn, th thng nhm ti nhm ngi ngho. ng lc quyt nh la chn phng php
no l chi ph. Tr gip x hi vi bao ph rng s cn nhiu ngn sch hn so vi vic ch chn
mt nhm nh l ngi ngho. Chi ph thp hn ng ngha vi thu thp hn - iu ny quan trng
vi mt s nh lp chnh sch. Tuy nhin, cc nc p dng ph rng thng nhn thc c li ch
v mt kinh t-x hi, cng nh chnh tr m Chnh ph c c t tnh ph qut ca tr gip x hi
mang li.

Nh nu trn, phn ln cc nc u xy dng h thng tr gip x hi theo vng i, c bit khi

chuyn dch sang nn kinh t th trng hin i hn. Trong bi cnh , cc chnh ph p dng nhiu
phng php xc nh i tng cho tng chnh sch, chng trnh, t vic h tr ph qut cho tt c
mi ngi trong nhm i tng c th, ti vic ch la chn cc h ngho cng cc. Mi nc p dng
cc phng php ring ca mnh. Phn ln cc nc theo quan im nhn nhn m bo an sinh l
quyn c hng. Nh nu trn, gn y Vit Nam p dng phng php cng nhn quyn
tip cn m bo an sinh ca mi cng dn, c th hin trong Hin php. Nhiu nc thu nhp trung
bnh v nc pht trin p dng cch tip cn h tr ph qut i vi nhm ngi cao tui, ng
thi tng bao ph n cc nhm i tng khuyt tt v tr em.

Xc nh i tng ca cc chng trnh ph qut kh n gin v rt t li b st i tng. Tuy nhin,

khng mt nc ang pht trin no c th xc nh chnh xc nhm ngi ngho. Tt c cc c ch
xc nh ngi ngho ti cc nc thu nhp trung bnh u c nhiu li. V d, chng trnh Bolsa
Familia Brazil hay Oportunidades Mexico - c coi l xc nh i tng kh tt, nhng t l b st
i tng tng ng l 49% v 70%, chim ti 1/5 s h gia nh trn ton quc (Veras v ng nghip
2007; Soares v ng nghip 2010). L do ca vn ny c lin quan ti kh khn khi o lng thu
nhp ca nhm phi chnh thc, hay bin ng v thu nhp ca h, ngha l cc c ch xc nh i
tng ang c nhm vo mt mc tiu di ng.

Xc nh i tng- vi hm m bo tnh chnh xc, l mt thut ng tng i kh hiu, c s

dng khi mun xc nh ngi sng trong tnh trng ngho. Trn thc t, bao ph v ngn sch cn
hn ch, nn phi la chn nhng ngi ngho. y l c ch phn phi dnh ngun lc hn ch
cho mt b phn nh dn c, c la chn t phn ln hn nhiu v cng xng ng c nhn
ngun lc . C ch phn phi ny cng ng ngha nhiu ngi xng ng c hng - thng l
nhng ngi thit thi nht, b loi ra khi chnh sch, chng trnh h tr120. Tt nhin, c ch phn
phi ny khng th l c ch theo quyn c hng, v n khng m bo mi i tng ph hp
tiu ch c th tip cn tr cp khi h cn.

Vit Nam p dng nhiu phng php la chn i tng. Tr cp ngi trn 80 tui p dng bao
ph ph qut, thng qua kim tra lng hu. Nhng ngi trn 80 tui khng nhn mt khon lng
hu no, s c nhn tr cp ny. Mc d c ch ny rt n gin, nhng tht ngc nhin, nh nu
Phn 4.1.3, mt t l ln i tng khng nhn tr cp ny. Cha c nguyn nhn chnh xc, nhng c
th do cng tc truyn thng v chng trnh cha tt v qu trnh ng k cn nhiu thiu st. Tuy
nhin, nh m t Hnh 4.10, chng trnh ny d mang tnh ph qut, nhng kh tin b, a s i
tng hng li thuc nhm c phn b tiu dng thp. Hn na, ngay c ngi cao tui sng trong
h c thu nhp cao, th bn thn h c thu nhp thp, v a s khng th lm vic.

119
Xem thm Kidd v ng nghip (2015) tho lun su v c ch xc nh i tng Vit nam.
120
Xem Kidd and Hossain (2015) tho lun chi tit.

59

Hnh 4.10: T l i tng hng tr cp ngi trn 80 tui (o t l ca mi i tng trong mi
nhm thp v phn giu ngho)121

Vit Nam cn c mt h thng xc nh ngho v cn ngho, c gi l danh sch h ngho. Danh sch
ny c r sot hng nm, p dng phng thc cng ng bnh xt, kt hp nh gi khch quan v i
sng ngi dn (xem thm Kidd v ng nghip [2015]). Nm 2012, c nc c 11,8% dn s c xc nh
l ngho. Tuy nhin theo Hnh 4.11, hnh thc lp danh sch h ngho ang gp phi nhiu thch thc,
ging nh c ch xc nh ngho cc nc ang pht trin. Gn mt na s h (47%) c xc nh thuc
nhm ngho cng cc nm 2012, khng nm trong danh sch ny, thay vo l cc h kh gi hn. Tuy
nhin, y vn l mt trong cc c ch xc nh i tng ngho hiu qu nht cc nc ang pht trin,
mc d trn thc t n mang c im ca mt c ch phn phi (Kidd v cc cng s 2015).

Hnh 4.11: bao ph h thuc danh sch h ngho trong nhm thp vi phn theo chi tiu (2012)122

Nhiu nc ang pht trin thc hin cc sng kin nhm ci thin tnh chnh xc ca c ch xc
nh ngho, nhng kt qu vn rt hn ch. C ch nh gi thu nhp theo cc ch s i din (PMT) tr
nn ph bin cc nc ang pht trin, tuy nhin n cn nhiu sai st trong khu thit k v thng
b st hn 50% i tng ngay t khi cha trin khai123. Nh Hnh 4.12: So snh cc li r r i tng

121
Ngun VHLSS (2011).
122
Ngun: VHLSS 2012.
123
Xem thm Kidd and Wylde (2011) v c ch xc nh i tng da vo nh gi thu nhp theo cc ch s i din (PMT).

60

v mt l thuyt ca phng php PMT ti Vit Nam v cc nc ang pht trin, cho thy rt nhiu li
thit k s bc l trong qu trnh trin khai.

Hnh 4.12: So snh cc li r r (b st/xc nh sai) i tng v mt l thuyt ca phng

php PMT tnh theo bao ph124

Hn th, PMT l mt c ch la chn kh c on. Hnh 4.13 cho thy s phn b ca cc h trong
VHLSS 2012, xp theo mc thu nhp c d on bi PMT v mc chi tiu thc t c ghi trong VHLSS.
Nu s liu d on l chnh xc, th tt c cc h s c xp thng hng, t gc di bn tri sang gc
trn bn phi. Nhng thc t, trong biu th cc h gia nh li nm ri rc. Khi t bao ph mc
20%, ch cc h c la chn chnh xc theo PMT s nm gc phn t bn tri pha di, cn cc h
gc phn t bn phi pha di l h thuc 20% ngho cng cc, nhng b b st. Tnh c on ca
PMT gii thch ti sao ngi dn thng cho y l x s v c th gy ra mu thun x hi (Kidd v
Wylde 2011).

Hnh 4.13: Biu phn b chi tiu thc t v d on ca cc h gia nh Vit Nam, chnh xc ca
la chn i tng vi bao ph 20%125

124
Ngun: Kidd v Wylde (2011) v Kidd v Khondker (2013).
125
Ngun: s dng s liu iu tra VHLSS 2012 a ra cc kt qu ny, phn phn tch ca Tareq Abu-el-Haj.

61

Do Vit Nam vn tip tc xc nh h ngho cho mt s chng trnh, nn Chnh ph cn phi xc nh
liu PMT c phi l cng c ph hp lp danh sch h ngho hay khng. Hnh 4.14 so snh hiu qu
gia m phng p dng PMT vi phng php xc nh h ngho theo thu nhp (MT), theo t l ca
nhm thp v phn v chi tiu. Nhn qua, th phng php PMT c v tt hn mt cht so vi MT. Tuy
nhin, cn lu rng MT cng c kh nhiu li trin khai, cn kt qu ca PMT th mi ch trn l thuyt.
Khi p dng PMT, s cn c thm nhiu li na lm gim tnh chnh xc. V th, hin nay kh c th ni
phng php PMT hiu qu hn phng php MT.

Hnh 4.14: So snh phng php xc nh h ngho theo thu nhp (MT) v phng php nh gi
thu nhp theo cc ch s i din (PMT) trn l thuyt, xt v bao ph cc h tnh theo nhm thp
v phn v chi tiu

Mt cch la chn khc m Vit Nam c th p dng cho mt s chng trnh l xc nh h kh, c
th d thit k hn so vi cc c ch xc nh h ngho. Cch ny sng lc cc h kh ra khi danh
sch, thay v c gng xc nh nhm ngho. Theo Hnh 4.15, phn b h gia nh Vit Nam xt theo s
giu c tng i, th nhm h ngho nht v giu nht l kh bng phng trong phn ln s dn c.
Nhng ng dc rt cao nm gia nhm h kh v h giu nht. Nh vy, ti im dc ny, s d
dng phn nh gia nhm thu nhp kh nht v cc nhm cn li, bng cch s dng cc tiu ch kh
n gin. V d, c th xc nh i tng c iu kin nhn tr cp hay khng da vo kh nng
ng BHXH v k khai thu thu nhp. Nam Phi cng s dng phng php xc nh h kh i vi cc
chnh sch, chng trnh tr gip x hi, h tr cho 70% ti 80% s ngi tiu chun.

Hnh 4.15: Phn b chi tiu Vit nam, minh ha phng php xc nh thu nhp ca h kh
Quyt nh v c ch xc nh i tng ca Vit nam c lin quan ti cc quyt nh cp cao trong

62

vic nh hnh h thng tr gip x hi thng xuyn. Nu Chnh ph chuyn sang mt h thng theo
vng i mang tnh bao trm hn, th c th m rng bao ph ton dn hoc xc nh h kh. Chng
5 cho thy cch ny kh thi v c th cn i c ngn sch, p ng nhu cu ca ngi cao tui,
khuyt tt, tr em v c tc ng rt ln i vi nhm ngho v cn ngho. Tip theo, c th iu chnh
tui nhn lng hu x hi, tr cp tr em v gim mc khuyt tt m rng bao ph ca
tr gip x hi. Tuy nhin, i vi cc chng trnh tip tc nhm vo ngi ngho, d chn c ch
xc nh i tng no, th chnh xc vn hn ch.

4.1.6. Qun l h thng tr gip x hi thng xuyn

Theo Hnh 4.16, vic qun l h thng tr gip x hi thng xuyn gn vi h thng phn cp ca nh
nc, di s lnh o chung ca ng. C bn cp chnh quyn: trung ng, tnh, huyn v x. C
nc c 63 tnh, thnh ph, 680 huyn v khong 11.000 x (NHTG 2014b).

Hnh 4.16: Qun l cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi Vit Nam

Ti mi cp chnh quyn, c s khc bit gia c quan lp php v hnh php. C quan lp php gm
c Quc hi cp trung ng v Hi ng nhn dn cp tnh, huyn v x. Quc hi chu trch nhim
xy dng php lut v tr gip x hi, ph chun ngn sch nh nc v gim st vic thc thi h
thng tr gip x hi. cp tnh, huyn v x, hi ng nhn dn cc cp chu trch nhim gim st
vic trin khai cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi ca y ban nhn dn.

V pha Chnh ph, B LTBXH qun l mi mt trong lnh vc tr gip x hi. B c trch nhim chnh
l ban hnh chnh sch, xy dng vn bn hng dn trin khai cc chnh sch, chng trnh tr gip x
hi v gim st vic trin khai ca ton h thng. Tuy nhin, cc B khc cng c th ban hnh chnh
sch, vi ni dung c th lin quan ti tr gip x hi, v d nh B GD&T i vi chnh sch h tr
hc ph. mi cp chnh quyn, cc s, phng, ban lin quan chu trch nhim trin khai cc chnh

63

sch, chng trnh tr gip x hi, trong khi ngnh ti chnh chu trch nhim phn b v qun l
ngun lc ti chnh ca h thng tr gip x hi.

Nh nu trn, khi xy dng chnh sch, B LTBXH c vai tr xc nh cc tiu chun ti thiu m
chnh quyn cc cp phi tun th. Tuy nhin, chnh quyn cp tnh c th a ra tiu chun cung cp
dch v cao hn ti a phng v xy dng cc chnh sch ring ca tnh. Hin c 13 tnh thng d
ngn sch v l nhng tnh p dng tiu chun cao, do c kh nng v ti chnh.

Ngn sch tr gip x hi Vit nam c xy dng t di ln, bt u t cp x. Chnh quyn x thc
hin hng dn ca trung ng v cp tnh v tr gip x hi thng xuyn v cn c vo s i tng
nhn tr cp, mc tr cp v h s, lp d ton ngn sch cho nm sau.126 Ngn sch ny do hi
ng nhn dn x ph duyt v trnh ln phng LTBXH cp huyn. Sau phng LTBXH lp d ton
ngn sch tr gip x hi thng xuyn ton huyn, trnh cho HND huyn ph duyt v gi ln cp
tnh. S LTBXH tng hp ngn sch ton tnh, a vo ngn sch chung ca tnh v trnh HND tnh
ph duyt. Cui cng, ngn sch tnh c gi ln B Ti chnh v trnh Quc hi ph duyt.

Nh vy, B Ti chnh khng phi l c quan ti cao ph duyt ngn sch, m do cc quyt nh v
chnh sch v hng dn ca Quc hi v trong mt s trng hp l HND tnh. B Ti chnh c vai tr
iu phi ngn sch quc gia v m bo ngun lc ti chnh cho cc tnh ph thuc vo tr cp nh
nc. Vi nhng tnh thng d ngn sch, S Ti chnh chu trch nhim m bo ngun lc ti chnh.

Hin nay, trch nhim xy dng chnh sch v trin khai tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi
v tr gip t xut thuc v mt h thng s, phng ban v cn b chnh quyn cc cp. V bn cht
ba hp phn ny rt khc bit, cn i ng cn b c trnh chuyn mn khc nhau. Nhng do quy
m ca c ba mng ny u kh nh v vic trin khai tng mng khng yu cu k nng cao, nn c
th trin khai chng trong cng mt h thng qun l nh hin nay. Tuy nhin, nu m rng cc chnh
sch, chng trnh v ci thin h thng trin khai, th cn xem xt vic i mi h thng qun l. Cc
la chn i mi c ch qun l s c trnh by trong Phn 5.4.

4.1.7. Thc hin v chi tr tr gip x hi thng xuyn

Mc d c nhiu loi hnh tr gip x hi, nhng im chung l tt c cc chnh sch, chng trnh u
phi t mc tiu v m bo chi tr cho ng i tng, ng s tin tr cp mt cch thng xuyn,
tin cy v d dng tip cn. Hn na, cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi cn phi mang li
hiu sut cao, khi chng n nh v mt th ch v chnh tr; th hin c gi tr ca khon tin tr
cp; pht huy ti a hiu sut ca h thng hnh chnh v cung cp dch v cht lng cao. Do vy,
phn ny s trnh by v vic trin khai tr gip x hi thng xuyn Vit Nam; m t v nh gi
nhng im mnh, im yu trong vic vn hnh cc chnh sch, chng trnh ny. C th xem thm
thng tin v vic trin khai tr gip Vit Nam trong bo co ca Kidd v ng nghip (2015).

Cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi ca Vit Nam p dng c ch trin khai kh n gin, theo
chu trnh vn hnh nh nu trong Hnh 4.17. Chu trnh vn hnh bt u t vic chnh quyn x thng
bo cho dn bit v chnh sch/chng trnh, tiu ch hng li thng qua cc phng tin truyn
thng. Cc i tng tim nng s np n hng li chnh sch/chng trnh thng qua quy trnh
ng k, theo danh sch cc i tng iu kin hng li c thit lp. Cc i tng khng
c a vo danh sch c th khiu ni thng qua quy trnh khiu ni. Hng thng, x s ln danh
sch chi tr tr cp v gi ln phng LTBXH cp huyn. Phng s nhn tin tr cp t phng ti chnh
v tin hnh chi tr cho i tng hng li thng qua cp x (hoc mt s trng hp thng qua
bu in). C cc t r sot nh k xc nh xem i tng cn iu kin nhn tr cp na hay
khng. Nhng ngi khng cn iu kin hoc qua i s khng c hng li - c quy trnh
a ra khi danh sch - v tn nhng ngi ny s c xa khi danh sch chi tr tr cp. Bt c lc
no i tng nhn tr cp v ngi dn cng c th khiu ni v chnh sch/chng trnh.

126
Xem Khondker (2015) ly thm thng tin.

64

Hnh 4.17: Chu trnh vn hnh c bn ca cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn
Vit Nam

Do h thng tr gip x hi thng xuyn cn quy m nh, nn vic chi tr tr cp ca cc chnh

sch, chng trnh kh thnh cng. Tuy nhin, nh Kidd v ng nghip (2015) ch ra, vn cn nhiu
im yu, nh sau:

Khi lng cng vic ca cn b x l kh nng, c bit cn b x hi, gy nh hng ti kh

nng hon thnh tt cng vic ca h, bao gm cc cng vic chm sc x hi khc. Mt s vn
cn gii quyt, l: tn sut cp nht danh sch chi tr tr cp qu cao, nh hin nay l hng
thng, c th gim xung (2-3 thng mt ln); trch nhim chi tr tr cp thuc v cn b x hi
v cc cn b x; v h phi tham gia quy trnh x l khiu ni.
Truyn thng v cc chnh sch, chng trnh ph thuc vo cn b a phng, m h c th
khng tip cn c tt c cc i tng iu kin. Khng c t ri, cha ni ti t ri bng
phng ng. Do vy, ngi trn 80 tui iu kin hng tr cp c th b b st, do truyn
thng cha hiu qu.
Nhng ngi ng k hng chnh sch phi np nhiu giy t; ngi d tn thng nht
thng gp kh khn lm cc giy t ny, v th chnh sch c th b st h.
C ch phn hi, khiu ni cn yu v cha tch bch chc nng qun l chnh sch vi trch
nhim gii quyt khiu ni.
Vic chi tr tr cp do cn b a phng thc hin khng ch lm tng gnh nng cng vic cho
h, m cn n cha nhng ri ro gian ln. Cc chnh sch, chng trnh cha tn dng cc hnh
thc chi tr khc, k c p dng cng ngh mi thng qua ngn hng v in thoi di ng, mc
d D n SASSP ang h tr th nghim chi tr qua bu in ti bn tnh.
H thng thng tin qun l cn rt n s v cha tn dng cng ngh mi. Thng tin thng
c lu ti cp c s bng vn bn v cp tnh hay trung ng khng lu thng tin c nhn/h
hng tr cp. iu ny hn ch kh nng cp tnh v trung ng trong gim st chnh sch,
chng trnh; nh gi kt qu hay chi tr trc tip cho i tng, m khng phi chuyn tin
qua cp huyn.

Chnh sch h tr khuyt tt cn c thm kh khn na trong vic nh gi mc khuyt tt. Vic
nh gi c tin hnh bi mt ban gim nh khuyt tt cp x, nhng nhiu trng hp, thnh vin
ca ban ny khng k nng v c o to bi bn gim nh chnh xc mc khuyt tt. iu
gy kh khn hn na l cc tiu ch nh gi khng r rng. V th, nhiu ngi khuyt tt nng c th
khng c hng chnh sch.

Nu Vit Nam tip tc m rng cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng xuyn, th nht
thit phi hin i ha h thng chi tr, v c ch hin nay ang vt qu nng lc cn b. Vic c cu

65

li cc quy trnh vn hnh chi tr l cn thit, nhm tn dng ti a cng ngh mi, huy ng s tham
gia ca khu vc t nhn v chuyn nghip ha i ng cn b. Cc khuyn ngh s c trnh by
Phn 5.1.6.

4.1.8. Tm lc phn r sot cc chnh sch/chng trnh tr gip x hi

R rng Vit Nam xy dng c mt h thng cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi thng
xuyn. Tuy nhin, h thng ny hin c quy m nh, s i tng hng t v mc tr cp thp. Ngn
sch nh nc phn b cho cc chnh sch, chng trnh ny rt t, c bit so vi nhiu nc thu nhp
thp v trung bnh khc. V th, tc ng ca cc chnh sch, chng trnh ny cn hn ch, cha th
em li chuyn bin v kinh t v x hi. Hn na, h thng vn hnh yu, cn mang nhiu c im
ca mt nc c thu nhp thp. iu ny cho thy hin cn thiu u tin chnh tr i vi tr gip x
hi thng xuyn.

Tuy nhin, Vit Nam vn c nhiu c hi u t vo h thng tr gip x hi quc gia, xy dng mng
li chnh sch, chng trnh hiu qu v hiu sut theo vng i, ph hp vi mt nc thu nhp
trung bnh nhiu tham vng v c th pht huy ti a li ch kinh t - x hi. Chng 5 s trnh by cc
xut xy dng mt h thng m rng v hiu qu hn, cng vi d ton chi ph v tc ng tim
nng n gim ngho, bt bnh ng v tng trng kinh t.

4.2. Chm sc x hi

Do Vit Nam c lng ln dn c cn dch v chm sc x hi, trong c dch v chm sc c nhn do
cn b cng tc x hi cung cp. Do , loi hnh v cht lng cc dch v ny hin vn cha . Phn
ny s xem xt nhng thch thc i vi h thng cng tc x hi, trc khi nghin cu c th h
thng chm sc i tng yu th, c bit cc i tng sng trong cc trung tm BTXH.

4.2.1 H thng cng tc x hi127

Trong nhng nm gn y, Vit Nam c nhiu tin b trong thc hin n quc gia v ngh cng
tc x hi, thng qua thnh lp cc trung tm cng tc x hi mi. cc tnh ch yu thc hin m
hnh dch v cng tc x hi v thnh lp cc trung tm CTXH bng cch st nhp cc trung tm BTXH
c t trc. Ch c mt s tnh xy dng trung tm cng tc x hi chuyn bit128. Mc d n quc
gia v Ngh nh 68/2008/N-CP quy nh trung tm CTXH phi thnh lp ti cc huyn, nhng do
thiu ngun lc, cc trung tm ny ch yu t cc tnh. Ch c mt vi a phng c thm trung
tm ti cp huyn. iu ny hn ch vic cung cp dch v ca trung tm ti khch hng tim nng,
cng nh h tr cc cng tc vin cng tc x hi ti cp x.

Khi t trung tm CTXH trong trung tm BTXH s lm ny sinh mt s vn . Khch hng n vi trung
tm CTXH gp tr ngi, v vn ring t ca h b nh hng. Ngoi ra, i tng sng trong trung
tm BTXH cng b lm phin, do ngi ngoi thng xuyn n xin tr gip. Hai loi hnh trung tm
ny c vai tr hon ton khc bit. Do , khng nn kt hp t ti cng mt tr s. Thc t, m hnh
ny khng xy ra cc nc c h thng cng tc x hi pht trin.

T 2014, sau khi B GDT thng qua gio trnh quc gia v cng tc x hi, n nay c khong 2.000
c nhn cng tc x hi (B LTBXH v UNICEF 2014). Cng tc x hi hin l mt ngnh hc c
nhn ti 23 trng i hc v 17 trng cao ng trn ton quc. Hp 7 m t cc ngch vin chc
cng tc x hi c cng nhn Vit Nam. Mc d s cn b cng tc x hi chuyn nghip ang
tng ng k, nhng vn cn tnh trng thiu cn b trn ton quc. Ngc li, sinh vin c o to
chuyn nghip ra trng li rt kh tm vic lm.

127
Thng tin ca Phn ny ch yu dn chiu t bo co ca B LTBXH v UNICEF (2014).
128
Ngoi ra cn c mt s c s CTXH ti bnh vin v trng hc.

66

 Hp 7: Cc ngch vin chc cng tc x hi ti Vit Nam
Theo Quyt nh 32/2010/Q-TTg v Thng t 08/2010/TT-BNV, Thng t 34/2010/TT-BLTBXH th cng
tc x hi bao gm ba ngch vin chc cng tc x hi l: chuyn vin chnh cng tc x hi, chuyn vin
cng tc x hi v nhn vin cng tc x hi. Gn vi cc ngch vin chc ny yu cu cc trnh gio
dc v o to tng ng l bng thc s, bng c nhn 4 nm v bng cao ng 3 nm hay tt nghip
trung hc ph thng.

Mt s a phng cn min cng khi so snh bng cp cng tc x hi vi mt cn b cng tc vin

x hi chuyn nghip; ng thi cc bc ngch cng tc x hi nh m t trong Hp 7 thng
khng c coi trng. Vit Nam u tin o to cn b qua cc kha ti chc ngn hn, thng
khng m bo cht lng nh o to chnh quy. Bo co B LTBXH v UNICEF (2014) cng cho thy,
cn cha xc nh r c ai cn o to v mc ch chnh ca o to l g. Nhiu S LTBXH cho
rng nn o to cn b lm nhim v tng t nh cng tc x hi, nh vy ch nhm nng cao nhn
thc, ch khng phi xy dng mt i ng cn b cng tc x hi chuyn nghip - c chuyn mn
su. Thc t cho thy c v hin ang u tin v s lng cn b c o to, hn l cht lng o
to. Bo co B LTBXH v UNICEF (2014) cng phn nh quan im ca nhiu cn b coi cng tc x
hi n gin l mt thut ng mi cho cng vic h ang m nhim. Tuy nhin, ngun lc cho cng
tc x hi cn hn ch, nn cc tnh cng khng cn la chn no khc, ngoi u tin o to cn b
hin c, thay v tuyn dng cn b cng tc x hi chuyn nghip.

B LTBXH v UNICEF (2014) cng quan ngi v trnh sinh vin tt nghip ngnh cng tc x hi
trong m ng ton b cc trch nhim ca mnh, khi bt tay vo cng vic. Trn th gii, thng
thng sinh vin phi tham gia t 800 n 1.000 gi thc tp, nh l mt phn chng trnh hc c
nhn v cng tc x hi. Mc d hng dn quc t khng quy nh c th s gi thc tp, nhng ch
r rng vic o to thc a phi v thi gian, hon thnh cc nhim v phc tp, cng nh c
c cc c hi hc tp nhm m bo sinh vin c chun b thc hnh ngh129. Mc d, tt
c cc trng i hc thng quy nh hai k thc tp, nhng thi lng li dao ng t 6 n 13 tun.
Nh vy, c nhng sinh vin tt nghip s c thc hnh gp i so vi cc sinh vin khc. Tuy nhin,
trong mi trng hp, thi gian thc tp nh vy l khng v cn tng ln. Hin ti, do thi gian
thc tp ti trng i hc khng , nn cc gim st vin ca cc s LTBXH pht hin cn b cng
tc x hi chuyn nghip khng c kinh nghim thc hin bi bn trch nhim ca mnh. Tuy
nhin, do c t cn b cng tc x hi chuyn nghip nn cc trng i hc cng kh tm c ni
thc tp tt cho cho sinh vin.

pht trin cng tc x hi, cn c khung php l ph hp, cng nh hng dn chi tit. Nm 2011,
V Php ch ca B LTBXH, vi s h tr ca UNICEF, tin hnh r sot khung php l iu chnh
cng tc x hi chuyn nghip. Trn th gii thng c hai loi hnh vn bn php l v cng tc x hi
chuyn nghip: mt l lut v cc cng c php ch nhm xc nh vai tr, trch nhim v quyn li ca
cng tc x hi, quy nh cn b cng tc x hi chuyn nghip c thm quyn lm g, cng nh cc
nhim v v hot ng h phi thc hin trong mt s trng hp c th; hai l nhng vn bn quy
nh cng tc x hi l mt ngnh ngh, bao gm lut v cc cng c php l quy nh c tnh cng
vic, tiu ch ca thnh vin ca ngh v cch thc c cu ngh cng tc x hi.

Hp 8 m t cc lnh vc chung ca cng tc x hi c quy nh trong lut v cc vn bn php l

trn th gii. Nhng vn bn ny trao quyn hoc bt buc cn b cng tc x hi thc hin mt s
nhim v c th. Vit Nam hin ang trong qu trnh pht trin ngh cng tc x hi, nn c th cha
cn sa i hoc ban hnh lut v vai tr v trch nhim cng tc x hi trong mi lnh vc. Mt s ni
dung c th x l bng quyt nh hoc thng t. Tuy nhin, nhn chung, cn c khung php l y
quy nh nhng ni dung ny.

129
Xem thm: IASSW v IFSW (2004), on 3.7 trong Bo co BLTBXH v UNICEF (2014).

67

 Hp 8: Cc lnh vc ca cng tc x hi c quy nh ti lut v cc vn bn php l130

Tr em: bo tr tr em, nhn nui v chm sc tr em v gia c;

Hn nhn gia nh: ha gii ly hn v bo lc gia nh;
Sc khe tm thn;
Sc khe tng th v sc khe sinh l;
HIV/AIDS;
Khuyt tt;
Ngi cao tui neo n v d b tn thng;
Lut hnh s: gio dc thanh thiu nin, gio dc cng ng vi ngi ln (qun ch) v phc li
tri giam (bao gm phc li cho gia nh t nhn);
m bo an sinh: nh gi v h tr tm l - x hi cho ngi hng li p ng cc nhu cu
khc nhau ca c nhn v gia nh.

Thng t 09/2013/TTLT-BLTBXH-BNV hng dn chc nng v c cu t chc cc trung tm CTXH, v

d nh vai tr ca gim c, ph gim c, cng nh cc phng ban qun l, tng hp, t vn, h tr,
o to, pht trin cng ng v cc phng ban khc. Thng t quy nh c th cc nhm nhu cu m
trung tm CTXH c trch nhim gii quyt. V c bn, cc ni dung ny ph hp vi chun mc quc
t, nh c m t trong Hp 8. Thng t cng nu 15 loi dch v chuyn nghip c th cung cp, nh
trnh by trong Hp 9. Hin ti, c mt s lut quy nh vai tr, trch nhim ca ngh cng tc x hi
v mt s lut khc ang c xy dng. Song, Vit Nam vn cn tip tc hon thin m bo rng
mi lnh vc ca ngh u c quy nh. Ngoi ra, Chnh ph hin cha cp ngun lc thc hin
cc dch v nh nu ti Thng t 09.

Hp 9: Cc loi hnh dch v do cng tc x hi vin cung cp ti trung tm CTXH, nh quy nh ti

Thng t 09131

Cung cp dch v p ng nhu cu khn cp ca i tng (ni tm tr, nh gi nhu cu, k

hoch m bo an ton, s cu, iu tr y t ban u);
Dch v tham vn v chm sc phc hi th cht;
T vn v tr gip i tng th hng cc chnh sch, chng trnh tr gip x hi, phi hp
vi cc c quan, t chc lin quan lp k hoch bo v, chuyn tuyn v tip cn dch v
ph hp;
Xy dng v thc hin k hoch can thip;
Thc hin cc bin php phng nga bo v i tng;
H tr i tng ha nhp cng ng;
Qun l trng hp;
Cung cp cc dch v v gio dc x hi v nng cao nng lc;
Pht trin cng ng ( xut chnh sch, chng trnh tr gip x hi cho i tng, xy dng
mng li cng tc vin, tnh nguyn vin cng tc x hi ti cng ng, huy ng ngun lc
cng ng);
T chc chia s thng tin, nng cao nhn thc;
Thc hin nghin cu, kho st lin quan n phc li x hi;
Qun l ti chnh, ti sn cng v nhn s;
Huy ng v tip nhn h tr ti chnh, hin vt trong v ngoi nc;
Thc hin cc hot ng dch v c thu;
Thc hin cc nhim v khc do cp c thm quyn quyt nh.

Hin Vit Nam vn cha c lut quy nh cng tc x hi l mt ngh. Cc vn bn di lut nh ngha
v cng tc x hi ch l cc thng t hng dn trin khai Quyt nh 32/2010/Q-TTg v gn y l
Quyt nh 2514/2011/Q-BYT. Mc d y l khi u thnh cng, hin vn c s hiu nhm v bn

130
Ngun: Bo co B LTBXH v UNICEF (2014).
131
Ngun: Bo co ca BLTBXH v UNICEF (2014).

68

cht ca cng tc x hi v ai mi c gi l cn b cng tc x hi. Chnh s m m ny dn ti s
nhm ln trong hot ng o to - vn d rt cn thit cho cn b cng tc x hi, cng nh tm quan
trng ca cn b cng tc x hi phi c bng cp chuyn mn. Cng cn phi tng cng c cu t
chc chuyn nghip, chng hn nh hip hi cng tc x hi chuyn nghip, c th ph bin kin
thc v ngh cng tc x hi v ci thin v th ca n trong x hi.

Bi vy, nu Vit Nam mong mun xy dng mt h thng cng tc x hi ton din, nhm gii quyt
cc nhu cu u tin, th vn cn nhiu vic phi lm. Tuy nhin, thch thc ln y l thiu ngun lc
cn thit xy dng h thng mt cch hiu qu. D nhin, nu khng ngun lc th mt phn ln
c nhn v h gia nh b tn thng s khng c h tr y .

4.2.2 Chm sc cho c nhn d tn thng

i vi vn chm sc cho c nhn d tn thng, nhn chung c h thng cn yu v vn ang u

tin cung cp dch v chm sc tp trung, trong khi kinh nghim quc t cho thy cn u tin chm sc
ti cng ng. Cng tc chm sc tp trung cng cn hn ch. C qu t trung tm BTXH v nhiu tnh
khng th h tr chm sc tp trung cho mt s nhm i tng c bit. C th, ch c 16 tnh c
trung tm h tr ngi gp vn v sc khe tm thn (RTCCD-BLTBXH 2011).

Bo co ca B LTBXH (2015a) ch r rt nhiu im yu ca cc trung tm chm sc cng lp,

l: thiu cn b, trong khi cn b hin c khng k nng; c s vt cht xung cp, trang thit b lc
hu, iu kin v sinh khng m bo; thiu cc dch v quan trng nh t vn. Cc trung tm ngoi
cng lp cng c tnh trng tng t. Bo co ca RTCCD-B LTBXH (2011) cho thy cc trung tm
chm sc sc khe tm thn khng c thit k cung cp dch v chm sc sc khe tm thn, cn
nhn vin th khng c k nng chm sc v phc hi chc nng ngi bnh c th ha nhp cng
ng. Bo co cng cho bit cc trung tm khng p dng phng php tip cn ly ngi bnh lm
trung tm, tn trng quyn con ngi ca bnh nhn. Thc t, khng c trung tm chm sc sc khe
tm thn no c hng dn chuyn mn.

B LTBXH ang tin hnh ci thin hin trng cc trung tm BTXH. Tuy nhin, vic ny ang gp kh
khn v ngun vn, c bit i vi cc tnh ngho. Cc trung tm ngoi cng lp cn gp nhiu kh
khn hn, v h ch nhn c tr cp hng thng cho mi i tng, ch khng c h tr ti chnh
b sung v chm sc y t, v sinh nh cc trung tm cng lp. Trung tm thiu kinh ph nn nhn vin
lng thp, do vy kh tuyn c cn b c trnh .

H tr chnh thc cho i tng sng cng ng rt hn ch, phn ln gnh nng vn dn ln gia
nh, ngi thn hay hng xm ca i tng. iu ny hn ch kh nng lao ng v gy ra tnh
trng cng thng cao cho h. Bo co ca RTCCD-B LTBXH (2011) cho thy, 18% nhng ngi tm
thn nng sng cng gia nh b nht trong ci hoc xch bng dy, sau khi h s xin chuyn bnh
nhn vo trung tm chm sc sc khe tm thn b t chi, do cc trung tm khng nng lc h tr.

Nhn chung, nhiu ngi c nhu cu chm sc, nhng khng nhn c quan tm tha ng. Hng
lot vn v sc khe tm thn, nh trm cm, lo lng, cng thng sau chn thng, vn lin quan
ti lm dng ru, bia, cht kch thch, ph n sau sinh, khng c gii quyt, v h thng ch tp
trung vo ri lon tm thn. Cc vn nh bo lc gia nh, lm dng tr em cng khng c quan
tm y . Nhiu ngi cao tui yu, ngi khuyt tt b b mc t chm sc. V dn s Vit Nam ang
gi ha nhanh, nn cc vn nh Alzheimer, mt tr nh ngy cng ph bin v cn c nhiu dch v
h tr chm sc x hi hn.

Cht lng chm sc cng l mt vn . Do thiu cn b chuyn nghip c o to bi bn cc

trung tm, nn nhiu bnh nhn sng ti khng c ng vin, chm sc y . H thng b b
mc, dn n tnh trng ca h c th xu i. Mt vn na, l c nhiu nhm bnh nhn khc
nhau cng chung mt trung tm, nh nhm tr em, ngi khuyt tt, ngi cao tui. Yu cu dch v
chm sc vi mi nhm khc nhau v h cn c chm sc chuyn bit.

Cui cng, chm sc x hi tp trung nhiu vo iu tr hn l phng chng. Cn b cng tc x hi cn

pht hin sm vn v p dng cc bin php ngn nga tnh trng bnh xu i, khng lm tng

69

chi ph iu tr. C th, dch v chm sc x hi khng y s dn ti tng ngn sch y t, nu nh
khng gii quyt vn t giai on u.

V vy, cn xem xt tng ng k ngun lc pht trin chm sc x hi, m bo h thng c u

t thch ng, cung cp dch v c cht lng theo tiu chun, c cn b chuyn nghip v u tin
chm sc ti cng ng. Ngoi ra, iu quan trng l m bo cc tiu chun ti thiu tt c cc tnh,
c bit l cc tnh ngho. Cc khuyn ngh c a ra trong Phn 5.2.

4.3. Tr gip t xut132

Mc d phn ln nhu cu h tr khn cp l do thin tai gy ra, nhng 0,16% GDP (nm 2013) ngn
sch dnh cho tr gip t xut dng nh khng . Khi khng c ngun lc, a phng phi xin
chnh quyn trung ng cp b sung kinh ph. Vic ny li mt thi gian. Do vy, ngi dn thng
khng nhn mc h tr cn thit. V d, nn nhn b mt nh ca, ch nhn c mt phn chi ph
b p h tr ni , trong khi h c th b thit hi c v sinh k. Thc t, khng c hng dn iu
chnh mc h tr theo mc thit hi. Do vy, nhng ngi mt nhiu chi ph khc phc thin tai
nht cng khng nhn c h tr cao hn nhng ngi khc. Ngoi ra, mc h tr nhng ngi b
nh hng cng khc nhau ng k gia cc tnh v ngay trong tnh. Cng khng c hng dn r rng
no v vic ny. H thng hnh chnh yu km cng lm tng c hi gian ln, chng hn nh trng
hp cp cho i tng s go t hn so vi quy nh.

Cng tc iu phi trong tr gip t xut cn cha cht ch. Nhiu B, ngnh cng chu trch nhim
h tr trong lnh vc ca mnh, ngha l mt ngi dn c th tip cn nhiu ngun h tr. Tiu ch v
iu kin hng tr gip t xut thng khng r rng, v vy ngi dn c th b b st. Cc cn b
phng LTBXH huyn v cn b x hi ti x c giao nhim v iu phi v gim st cng tc h tr,
song li thiu v s lng v phi gnh vc nhiu trch nhim khc nhau.

Vit Nam, ngi dn k vng Chnh ph h tr trong cc tnh hung khn cp. nhiu quc gia khc,
ngi dn t xy dng c ch bo him c h tr cao hn trong trng hp xy ra thin tai. Mt
h thng tr gip khn cp tt nht l h thng cn kt hp gia h tr ti thiu ca Nh nc vi
ngun lc ca nhng ngi c thu nhp t bo him cho bn thn trong cc trng hp ri ro.
Chng 5 s xem xt cc la chn tim nng i mi h thng tr gip t xut quc gia.

5. XUT I MI H THNG TR GIP X HI VIT NAM

Xy dng n i mi h thng tr gip x hi ( n) thi im ny l ph hp. N gip Vit Nam
nh gi nhng thnh qu t c trong qu trnh pht trin h thng tr gip x hi quc gia t
trc ti nay, vi mc tiu xy dng mt h thng ph hp vi bi cnh nc c thu nhp trung bnh
v m bo h thng gp phn pht trin kinh t -x hi mt cch hiu qu. V vy, Chng ny s a
ra mc tiu chung cho n, cng nh cc xut c th i mi ton din c ba lnh vc ca tr
gip x hi: tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi v tr gip t xut. Chng ny cng xem
xt cc phng n sa i h thng qun l v xut p dng thut ng hin i hn cho h thng
tr gip x hi Vit Nam.

5.1. Tm nhn v mc tiu ca n

n l mt c hi xem xt li v thng nht thut ng tr gip x hi Vit Nam, xy dng tm

nhn di hn v k hoch 5 nm hin thc tm nhn. H thng TGXH hiu qu l mt cu phn quan
trng ca nn kinh t th trng vn hnh hon ho. Bi vy, n cn t ra nh hng m rng v
hin i ha h thng TGXH quc gia, c th gp phn tng trng kinh t v gn kt x hi.
Mc tiu di hn ca n c th l:
Xy dng h thng TGXH quc gia c cht lng cao, mang tnh ton din, gp phn tng trng
kinh t, tng cng gn kt x hi v trch nhim x hi, m bo thu nhp cho mi ngi dn trong

132
Nhiu thng tin trong phn ny ly t Vin KHLXH (2015g).

70

 sut vng i, bo v nhng ngi d tn thng nht trong x hi v m bo kh nng phc hi
nhanh chng t cc v thin tai.

Mc tiu nm nm ca n - n nm 2020 c th l:
m bo mc thu nhp ti thiu cho ngi cao tui, ngi khuyt tt v tr em, tng cng chm sc
x hi, xy dng h thng tr gip khn cp hiu qu hn, i mi cng tc qun l v trin khai h
thng TGXH ton quc.

Bn cnh , n c th nhn mnh yu cu ca Chnh ph v hin i ha h thng TGXH, thng

qua xut thut ng mi m t h thng. V c bn, khi nim TGXH gn vi gim ngho vi quy
m nh khng c s dng nhiu nc pht trin, hoc ch dng ni ti cc chng trnh gim
ngho. Tuy nhin, y l cch m cc nc thu nhp thp thng p dng thit k v trin khai h
thng ASXH. TGXH thng khng c gn vi quyn c hng, trong chng hn nh tip cn
vi ngun thu nhp m bo v mc sng y l quyn con ngi c bn (nh quy nh ti Hin
php Vit Nam v mt lot cc Cng c quc t).

Bi vy, n c th xut i tn ca B LTBXH, v d nh thnh B Lao ng v Pht trin X

hi (MoLSD). Nu mc tiu ca n l m rng ba tr ct ca h thng TGXH, th c th khng s
dng thut ng TGXH - bn cnh hm ngha v gim ngho - v chp thun rng mi tr ct s c
gi tr ng ring l. Tr gip x hi thng xuyn c th gp vo mt V/Cc bn cnh BHXH, v c
th thnh lp V/Cc ring chu trch nhim v Chm sc x hi - bao gm dch v chm sc tr em v
mt Phng qun l dch v chm sc ngi ln ring v V/Cc Tr gip t xut. C th b tr c cu
t chc tng t ti cc cp tnh v huyn. Hnh 5.1 m t c cu phng ban tng t (lu rng khng
phi mi V/Cc ca B Lao ng v Pht trin x hi mi u c b tr ti Hnh ny).

Hnh 5.1: xut i mi qun l trong B LTBXH theo phng n i tn thnh B Lao ng v
Pht trin x hi

5.2 i mi h thng tr gip x hi thng xuyn

Nh nu trong cc Chng trc, Vit Nam vn ang i mt vi rt nhiu thch thc ln, cn phi
gii quyt, d l mt phn, thng qua vic m rng v ci thin h thng tr gip x hi thng xuyn.
Ngi dn Vit Nam ang i mt vi hng lot nhng ri ro tim n trong sut vng i m cha c
c s bo tr y . Nhng ri ro ny cng gia tng bi thc t l khong 40% dn s ang sng
trong hoc c nguy c ri vo i ngho, trong khi khong 40% khc li c thu nhp thp v khng
m bo, iu c ngha l h khng th u t y cho gia nh ca mnh, c bit l cho con
ci. Tuy vy, phn ln dn s khng tham gia vo h thng m bo an sinh quc gia, mc d Hin
php m bo rng mi cng dn u c tip cn vi m bo an sinh.

71

H thng tr gip x hi thng xuyn hin nay khng ph hp vi bi cnh mt quc gia c thu nhp
trung bnh. Mc u t thp, cng vi ph v s tin tr cp thp. C nhiu khong trng ln v
vng i vn cha c bao ph nh ngi cao tui, ngi khuyt tt v tr em, nhng i tng
thng c u tin nhng nc khc. Thc t, ph tr cp hin rt thp, thm ch i vi ngi
ngho. Mc tr cp cn hn ch nu so vi cc nc c thu nhp trung bnh khc, do lm gim tc
ng mong mun ca tr cp i vi kinh t h gia nh cng nh vi tng trng kinh t quc gia. H
thng thc hin tr cp cng km pht trin v hn ch trong p dng cng ngh mi vo nng cao
cng tc thc hin.

H thng tr gip x hi l mt phn ca h thng m bo an sinh quc gia v v th i mi tr gip

x hi cn tnh ti nhng ci cch tim nng trong BHXH. Tuy nhin, thc t quc t ch r rng mc
d tng cng h thng BHXH l quan trng, h thng ny khng th bao ph hiu qu nhng i
tng thuc thnh phn kinh t phi chnh thc v t tc. Mt t l ln dn c Vit Nam hin ang nm
ngoi h thng kinh t chnh thc, v la chn duy nht nhm gip thnh phn ny tip cn ti m
bo an sinh l thng qua tr gip x hi thng xuyn chi tr t ngun thu thu. D nhin, Chnh ph
cn n lc gip lc lng lao ng trong khu vc phi chnh thc c tham gia vo h thng BHXH, tuy
vy, cc sng kin lin quan n vic ny ch mang li hiu qu rt hn ch. Thm ch nhiu ngi trong
khu vc chnh thc cn cha c tham gia hiu qu vo h thng BHXH, v trong vi nm ti, vic m
rng BHXH trong khu vc chnh thc l tr thnh trng tm i mi BHXH cng nh trong vic m
bo tnh bn vng ti chnh ca h thng, nhm gip h thng khng tr thnh gnh nng cho nn
kinh t quc dn.

Bi vy, phn ny s bt u bng vic tm lc c s l lun cho vic tng cng u t vo h thng
TGXH ti Vit Nam. T , s a ra mt gii php kh thi cho vic m rng u t vo cc chng trnh
u tin da trn vng i, v s xem xt cc chi ph u t, bao ph ca h thng d kin, v tc
ng mong mun i vi ngho, bt bnh ng v tng trng kinh t. Phn tip theo s xem xt cc
phng n ti chnh v chng minh tnh kh thi ca xut. Hai phn cui cng s xut nhng ci
cch trong qun l v vn hnh.

5.2.1 C s l lun cho vic u t vo h thng tr gip x hi thng xuyn

Trong khi vn c nhng hoi nghi v vic tr gip x hi c coi l mt khon chi ph i vi quc gia
m khng mang li li ch g ngoi vic gim ngho, th cng ng quc t ngy cng ng thun rng
tr gip x hi nn c hiu l mt khon u t ca Nh nc cho ngi dn. Tr cp to ra s thay
i ng k trong i sng ca hu ht ngi dn, gip h c c s m bo, kh nng phc hi v
lng t trng cao hn, trong khi tng cng s pht trin ca tr v m bo tng lai cho quc gia vi
mt th trng lao ng cnh tranh. Tr cp cng gip bo v con ngi trong sut vng i ca mnh,
xy dng s t tin v cc k nng v gip h c th tham gia tch cc hn vo th trng lao ng cng
nh u t vo tng lai. Nh nhiu quc gia ch ra, tr gip x hi cng c th c coi l mt cu
phn quan trng ca cc chnh sch kinh t - x hi.

Mt li ch kinh t c bn trong trung hn ca tr gip x hi l kh nng thc y cc hot ng kinh

t thng qua vic tng chi tiu- v v th, tng nhu cu- cho nn kinh t. Vic chi tiu nhiu hn mang
li cho doanh nghip nhiu c hi hn bn hng ho v dch v v l mt ng lc quan trng thc
y tng trng kinh t. Vic kch cu thng qua tng u t cho tr gip x hi c tc ng lan ta,
gip tng tiu dng thng xuyn. Bn cnh , khi cc h thng tr cp ton din c hnh
thnh, th trong thi k suy thoi kinh t, Chnh ph c th kch hot tr li nn kinh t bng cch tng
u t vo tin tr cp, v t tng tiu dng, c bit nhm ngi ngho v d tn thng hn
vi xu hng mua sm hng ho v dch v a phng nhiu hn. Trong suy thoi kinh t ton cu
2009, Thi Lan thc hin ph qut lng hu dnh cho ngi cao tui trong khi Uzbekistan li m
rng tr cp tr em (Kidd 2014). Ti M, c bng chng cho thy vic u t vo tr cp tht nghip v
chng trnh Tem Lng thc trong sut thi k suy thoi kinh t ton cu gn y c tc ng rt
ln ti tng trng u t vo h tng (Zandi 2008). Nhng chnh sch kch cu ca Bangladesh
chng minh rng qu lng hu cho ngi cao tui c tc ng i vi nng nghip, ch to, vn ti v
dch v ging nh u t vo h tng v vn (Khondker 2014); Vit Nam cng c nhng tc ng
tng t, v ni dung ny s c bn tho trong Phn 5.1.5.

72

V th, nhng li ch ca tr gip x hi nh mt phng tin u t ngha l trong khi ngi ta lp lun
rng Chnh ph c th gim thiu chi ph, kinh nghim quc t cng gi mc u t ti u thng
cao hn rt nhiu so vi mc u t hin nay ca Vit Nam. Nh nu trn, chi ph dnh cho tr
gip x hi thng xuyn ti Vit Nam cn rt hn hp c th mang li tc ng c ngha i vi
pht trin con ngi v tng trng kinh t. Trong hn 20 nm ti, khi Vit Nam tng bc tr thnh
quc gia c thu nhp trung bnh cao, cn hng mc tiu vo vic tng u t cho tr gip x hi ln
mc khong 3-5% GDP, bng vi cc nc thu nhp trung bnh nh Nam Phi, Braxil, Mauritus, Georgia
v Uzbekistan. Thc t, vic m rng ny s gip Vit Nam quay tr li mc tng trng kinh t cao hn,
do tiu dng - v doanh nghip - vi lc y v u t vo tr cp s h tr tng nng sut lao ng v
s tham gia vo lc lng lao ng ca ph n v ngi khuyt tt.

5.1.2 xut cc chng trnh tr gip x hi thng xuyn ti Vit Nam

Nm trong trin vng pht trin di hn, Chnh ph c th quyt nh tng mc u t cho tr gip x
hi thng xuyn ln mc 3% GDP trong 2 thp k ti, th vic m rng ny cng s phi t hiu qu
v tng bc. Trong cc giai on ca n, trong 5 nm ti, mc u t thm ch c th thp hn,
to ra s tng dn trong chi tiu khi nn kinh t m rng. Mc tiu hng ti khon u t khong
0,8% GDP c th thn trng, v thc t c th thp hn mc u t nhiu nc thu nhp trung bnh
cho ch ring qu lng hu x hi (v tng ng vi mc cc quc gia ngho nh Nepal). Tuy
nhin, iu ny c ngha l Chnh ph s cn c quyt nh sng sut hn i vi cc lnh vc u tin
u t v s khng ngun lc u t cho mi lnh vc c nhu cu.
n c th a ra tm nhn di hn cho h thng tr gip x hi thng xuyn n nm 2025 v cc
ch tiu ngn hn hn n 2020. Hp 10 di y xut cc mc tiu, ch tiu thc t v phn cn li
s l gii nguyn nhn ca tng xut. Tuy nhin, vic Chnh ph xy dng mt h thng tr gip x
hi thng xuyn hin i v tng th, ng vai tr kch thch tng trng kinh t v gn kt x hi l
kh thi. Mc tiu v ch tiu t ra l hng ti xy dng mt h thng m bo an sinh bao trm, theo
vng i ti Vit Nam.

Hp 10: Mc tiu v ch tiu v tr gip x hi thng xuyn trong n

Mc tiu ca Vit Nam l n nm 2025 xy dng c h thng tr gip x hi thng xuyn, c s phi
hp vi h thng BHXH nhm m bo thu nhp ti thiu cho mi ngi cao tui trn 65 tui, mi ngi
khuyt tt nng trong tui lao ng, mi tr em khuyt tt, v mi tr em trong tui 0-12, ph hp
vi cc tiu chun quc t. C th:
Mi ngi cao tui t 65 tui tr ln c th tip cn vi lng hu ti thiu tng ng vi 15%
GDP trn u ngi, di hnh thc tr gip x hi thng xuyn hoc mt phn BHXH;
Mi i tng khuyt tt nng trong tui lao ng c th tip cn vi Tr cp Khuyt tt c gi
tr tng ng 15% GDP u ngi, di hnh thc tr gip x hi thng xuyn hoc mt phn
BHXH;
Mi tr em t 0-12 tui c th tip cn vi Tr cp Tr em, c gi tr tng ng 4% GDP u
ngi;
Mi tr em khuyt tt c th c hng Tr cp Tr em Khuyt tt, c gi tr tng ng 15%
GDP u ngi.
Tuy nhin, mc tiu ny cn c thc hin theo giai on. Bi vy, c th t ra cc ch tiu n 2020
trong n nh sau:
Mi ngi cao tui t 65 tui tr ln c th tip cn vi lng hu ti thiu tng ng vi 8%
GDP trn u ngi, di hnh thc tr gip x hi thng xuyn hoc mt phn BHXH;
Mi ngi khuyt tt nng trong tui lao ng c th tip cn vi Tr cp Khuyt tt c gi tr tng
ng 8% GDP u ngi, di hnh thc tr gip x hi thng xuyn hoc mt phn BHXH;
Mi tr em t 0-12 tui c th tip cn vi Tr cp Tr em, c gi tr tng ng 2,5% GDP u
ngi;
Mi tr em khuyt tt c th c hng Tr cp Tr em Khuyt tt, c gi tr tng ng 8%
GDP u ngi.
Bn cnh , cn hin i ha h thng trin khai, ng dng cng ngh mi nh h thng thng tin qun
l tin tin v chuyn tin in t, v c th c chi tr/trin khai trong khun kh c cu t chc qun l
v qun l nh nu ti phn 5.5

Vic m rng xut i vi chng trnh tr gip x hi da trn vic tip tc m rng m hnh hin
nay ca h thng, tp trung h tr ngi cao tui, ngi khuyt tt v tr em. V th, cc chng trnh
xut khng c g mi nhng thay vo l ci thin hn v l mt phin bn m rng ca m hnh

73

hin c. Bng 5.1 lit k cc chng trnh xut. Nhng thay i c bn so vi h thng hin nay l
gim tui c hng li ca qu hu dnh cho ngi cao tui, c th ph qut lng hu - kt
hp cng vi BHXH v tr cp u i cho Ngi c cng cho ngi cao tui t 65 tui, m rng
ph tr cp khuyt tt ti i tng l tr em v tt c nhng ngi trong tui lao ng m b
khuyt tt nng, v mang li bao ph ton din i vi tr s sinh, bao gm c qu trnh mang thai.
Nhng phn di y s miu t chi tit cc xut. Hp 11 l gii nguyn nhn v mc tr cp v
bao ph ca mi chng trnh.

Bng 5.1: Cc tham s thit k c bn v chi ph ca cc chng trnh xut

Phn loi Mc tr cp Mc tr cp (% GDP bnh

Chng trnh ph
(tui) (VN) qun u ngi)
Ph n mang thai 15-49 70% 120,000 2.68
Tr cp tr em 0-7 70% 120,000 2.68
Qu hu 65+ 82.2% 360,000 8.04
Tr cp khuyt tt 18-64 2.4% 360,000 8.04
Tr cp tr khuyt tt 0-17 0.9% 360,000 8.04

Hp 11: L do xc nh bao ph ca cc chng trnh v mc tr cp xut cho 2020

bao ph v mc tr cp ca cc chng trnh xut da trn nhu cu m rng dn cc chng trnh
cng nh m bo rng cc chng trnh ny bn vng v ti chnh. L do xut bao ph gm:

Tr cp tr em c thit k ban u cho tr em 0-7 tui, vi mc tiu tng dn tui hng li

theo thi gian (nh p dng i vi Chng trnh h tr tr em ti Nam Phi, ban u quy nh i
tui t 0-7 tui v hin ti p dng 0-17 tui). tui hng li c th tng tng nm v n 2025
c th tng ln n 12 tui. bao ph xut l 70% tr em, v nh vy s bao ph i b phn
tr em ngho hoc d b tn thng, v ch loi b tr em thuc h kh gi v chu p lc cao hn.
tui iu kin hng li t Tr cp lng hu cng dn xut l 65 tui thay cho mc 60,
nhm gim chi ph tng th v u tin ngi cao tui hn, c kh nng b khuyt tt cao hn.
Thay v ph qut Hu tr cng dn, chng ti xut gim chi ph bng cch ch chi tr cp cho
nhng ngi khng nhn c mc lng hu t BHXH y . Ngi khuyt tt nng trong
tui 60-64 c th tip cn vi Tr cp khuyt tt.
Tr cp khuyt tt p dng vi mi ngi dn trong tui 18-64 b khuyt tt nng do phn ln
i tng khng c kh nng lao ng - v bi vy khng c thu nhp - hoc phi mt nhiu chi
ph c vic lm.
Tr cp khuyt tt cho tr em dnh cho mi tr em khuyt tt vi mc tiu h tr cc em n
trng cng nh gip gia nh trang tri cc chi ph b sung.

Mc tr cp xut tng i thp, song vn cao hn mc hin ti. V th, trong khi mc tr cp ngi
cao tui v khuyt tt ti cc nc ang pht trin bng khong 15% GDP u ngi, chng ti xut
tng Tr cp lng hu cng dn v Tr cp khuyt tt ln mc 8% GDP u ngi vo nm 2020 v tng
tip ln 15% GDP u ngi vo nm 2025. Tr cp khuyt tt tr em c th mc tng t v cng cn
thit b p cho phn thu nhp m ng l ngi ln nhn c nu khng phi chm sc cc em.

Mc Tr cp tr em trung bnh ti cc nc pht trin cng nh ang pht trin l khong 4% GDP u
ngi. gim chi ph, chng ti xut ban u tng mc tr cp ny ln khong 2,5% GDP u ngi
vo nm 2020 - tng ng k so vi mc tr cp hin ti m NHTG v UNICEF ang p dng qua d n
SASSP v sau tng ln 4% GDP u ngi vo nm 2025.

Vic tng mc tr cp theo giai on so vi mc hin ti l thn trng v s gip Chnh ph m rng cc
chng trnh tr gip x hi thng xuyn m khng nh hng nghim trng n ti chnh cng, trong
khi vn c th ci thin ng k tnh hnh hin ti.

Ngi cao tui: Lng hu cng dn

Hai khon tr cp ngi cao tui hin nay s c thay th bi lng hu cng dn dnh cho ngi t
65 tui tr ln. y s l quyn li dnh cho mi cng dn, v nhng ngi c tr t tiu ch, l s

74

thng cho ng gp ca h i vi t nc trong sut vng i. Kt hp cng vi lng hu t
BHXH v tr cp Ngi c cng, v p dng phng php kim tra lng hu xc nh i tng s
gip ph qut lng hu cho tt c ngi cao tui. Nm 2012 c 82,2% dn c trn 65 tui iu kin
hng lng hu cng dn.133

M hnh lng hu xut cho Vit Nam c nu ti Hnh 5.2 (mc d tr cp Ngi c cng khng
c a vo). Qu Lng hu cng dn s c trch dn t i tng nhn lng hu t BHXH - v
tr cp u i cho Ngi c cng - thng qua nguyn tc trch gim134. V d nu t l trch gim l 5:1
th c 100.000 ng c phn b t ngun qu lng hu t BHXH hay tr cp u i Ngi c cng
s c 20.000 ng trch t qu Lng hu cng dn. Vic trch dn qu Lng hu cng dn cho cc i
tng lng hu ny s gim ng k ro cn khi tham gia BHXH ca lc lng lao ng. Cng cn lu
rng vic tng cng chnh thc ha v sau l tip nhn ngun trch gim ny ca BHXHVN s
gim dn tng chi ph ca chng trnh Lng hu cng dn.

Hnh 5.2: M hnh lng hu d kin dnh cho ngi cao tui trn 65 tui

Mc lng hu cng dn xut l 360.000 ng/thng, l mc tng ng vi mc chi thc t m

mt s tnh ang p dng. Thc t l, mc tr cp - mc 8% GDP u ngi - l kh thp so vi tiu
chun quc t, khi m nhiu quc gia thu nhp trung bnh ang dnh trn 20% GDP u ngi (xem
Hnh 4.8). V th, Chnh ph c th tng mc lng hu thm na, t tng cng tc ng ca loi
hnh tr cp ny. Hn na, nh Hnh 5.3 cho thy, hin c khong mt na s ngi t 65 tui tr ln
ang c nhn mt loi hnh lng hu nht nh. V th, vic m rng bao ph ch cn hng ti
mt na dn s mc tiu, t gip gim ng k chi ph m rng.

Hnh 5.3: bao ph i vi ngi hng lng hu t 65 tui tr ln chia theo nhm thp v phn
theo tiu dng (sau khi c tr cp)

133
Con s c lng ny c ly t VHLSS 2012, v khong 17.8% s lng ngi trn 65 tui nhn lng hu t tut hoc
tr cp dnh cho ngi c cng.
134
Nu p dng nguyn tc trch gim th chi ph dnh cho lng hu cng dn c th tng, nhng khng ng k.

75

 Tr cp khuyt tt

C hai loi tr cp khuyt tt xut: mt l dnh cho mi tr em khuyt tt v hai l dnh cho ngi
trng thnh trong tui lao ng b khuyt tt nng. Tr cp khuyt tt tr em s l quyn c
hng dnh cho mi tr em khuyt tt, vi mc 360.000 VN/thng, phn nh mc chi ph cao tim n
cng nh chi ph pht sinh i vi tr khuyt tt. Tr cp khuyt tt dnh cho ngi trong tui lao
ng s lin kt vi lng hu t BHXH cng tng t nh lin kt gia cc loi hnh lng hu cho
ngi cao tui. Ban u, tr cp ny c th c dnh cho ngi trong tui lao ng b khuyt tt
nng, tng ng vi khong 2,4% dn s trong tui lao ng. Mc tr cp tng ng vi lng
hu cng dn l kh thp so vi mc tr cp khuyt tt cho ngi trng thnh cc nc ang pht
trin v cn tng thm trong tng lai. tui 65, ngi nhn tr cp khuyt tt s chuyn sang nhn
lng hu cng dn.

Tr cp tr em

Tr cptr em s c dnh cho khong 70% tr em trong tui 0-7 tui, u tin nhng gia nh c
thu nhp thp nht. V th, trong thc t mc thu nhp ca cc h gia nh s c kim tra, mt gii
php khc l dnh tr cp ny cho mi tr em trong tui v trng ch vo vic cc gia nh kh gi
s t loi mnh ra khi chng trnh, v h s cm thy l mc tr cp qu thp v khng hp dn.
Mc tr cp tr em hin ang xut l 120.000 VN/thng, t hn 3% GDP u ngi, v thp hn
mc tr cp ti Mng C v Nepal (Xem Hnh 4.9).

Mc ch chnh ca Tr cp tr em l mang li cho tr mt khi u tt p trong cuc sng, gip gii

quyt tnh trng suy dinh dng, tng cng chm sc gio dc mm non v to s chuyn tip tri
chy ln tiu hc. Kinh nghim trn th gii c bit l Nam Phi cho thy tr cp tr em c th tc
ng mnh n th cht v no b, gip pht trin ngun nhn lc v t thc y hiu qu kinh t
trong di hn (xem Hp 12). Chng ti xut bt u vic h tr ngay t giai on mang thai, thng
qua khuyn khch cc b m mang thai tip cn cc dch v chm sc sc kho, ng thi tng cng
dinh dng cho ngi m v bo v cc thai nhi. Theo thi gian, Chnh ph c th quyt nh tng
tui hng li khi m ngun lc di do v li ch ca chng trnh c minh chng r rng.

Hp 6: Minh chng v li ch ca tr cp tr em
Tr cp tr em l cu phn ct li ca h thng m bo an sinh theo vng i mang tnh bao trm, ng

76

 vai tr quan trng trong vic gip cc quc gia thc hin quyn m bo an sinh cho mi tr em theo quy
nh ti Cng c v quyn tr em. Mt s nc thu nhp trung bnh thc thi h thng tr cp tr em
ton din: chng trnh tr cp cho mi tr em Mng C, tr cp cho hn 80% tr em Argentina, tr
cp cho hn 70% tr em Nam Phi, tr cp cho 35% tr em trong tui 0-16 tui mi c p dng
Georgia, v gi tr cp cho tr em t 0-4 tui mi trin khai Nepal. C minh chng cho thy cc gi tr
cp ny tc ng n tnh trng suy dinh dng ca tr em: Nam Phi, gi Tr cp tr em gip tng
chiu cao ca tr nh thm 3 cm, ci thin dinh dng gip hu ht cc em pht trin nhn thc (Aguero
v ng nghip 2007). Trn thc t, tr em tham gia gi Tr cp tr em cng sm th kt qu im thi
ton v thi c trng cng cao (DSD, SASSA v UNICEF 2012).4 Tc ng tch cc v pht trin nhn
thc sm cho tr cng c quan st ti Ecuador v Nicaragua (NHTG/IMF 2009). Nhng nh hng
ca vic tng cng nhn thc s gip tng thu nhp trong cuc sng sau ny ca cc em cng nh
nng cao cht lng ngun nhn lc ca t nc.

Do tnh trng suy dinh dng tr nh Vit Nam cn cao, chng trnh tr cp tr em s rt quan trng.
Trong di hn, thng qua vic ci thin tin lng v thu thu, chng trnh ny s t chu c chi ph
trin khai. Cng c bng chng Nam Phi cho thy cc h hng li t gi Tr cp tr em cng tham gia
th trng lao ng hoc tm kim vic lm tch cc hn (Samson 2009).

Tm lc v cc chng trnh xut

Cc chng trnh xut c th to ra mt nn tng vng chc cho mt h thng tr gip x hi da

trn vng i mt cch hiu qu. Vi tnh cht l quyn c hng cho ngi dn, chng khng ch
bo v mi c th v cc h ngho bng cch tng thu nhp m cn gip ngn nga nhng h cn
ngho ri vo by ngho. Mt li ch quan trng ca cc chng trnh da trn vng i l c h tr
thm cho cc h yu th nht, hay ni cch khc l cc h c nhiu ngi cao tui, ngi khuyt tt v
tr em.

Chi ph tng th ca Lng hu cng dn s khong 0,49% GDP vo nm 2015. Nh Hnh 4.2 cho thy,
y l mc chi ph tng i thp so vi chng trnh lng hu ph qut khc cc nc ang pht
trin. Mc d dn s Vit Nam s gi ho trong nhng thp k ti, iu khng c ngha l cn tng
chi ph lng hu, gi nh l lng hu c tnh n lm pht v mc tng trng kinh t trn u
ngi tng cao hn so vi mc tng lng hu cho ngi cao tui. Hn na, cng cn ch rng khi
cc quc gia pht trin v dn s gi ho th mt iu bnh thng l chi ph dnh cho lng hu x hi
s tng ti khong 3-4% GDP. Tuy nhin, nh lu , nu lng hu t BHXH ca Vit Nam tng v
bao ph do y mnh vic chnh thc ha nn kinh t th kinh ph dnh cho lng hu cng dn s
gim dn.

5.2.3 Chi ph v ngun kinh ph dnh cho chng trnh xut

Bng 5.2 m t chi tit chi ph thc hin cc chng trnh xut trong trng hp trin khai ton b
trong nm 2016. Chng trnh ln nht l Lng hu cng dn, chim 0,44% GDP, s l mt trong
nhng chng trnh ph qut c chi ph thp nht ti cc nc thu nhp trung bnh. Tng chi ph nm
2016 s l 0.85% GDP, tng ng vi mc u t ca cc nc thu nhp thp nh Nepal v
Bangladesh, v thp hn nhiu mc u t ca mt s nc vng Nam chu Phi. Tuy nhin, hin
c 0,2% GDP ang c u t trong cc chng trnh xut (da trn c s tnh ton k lng) v th
chi ph b sung trin khai ton b cc chng trnh trong nm 2016 s l 0,65% GDP. Ngoi ra, nh
trnh by trong Bng 5.2, chi ph cn thit cho chng trnh c c tnh gim dn theo thi gian, mc
d t trng dn s gi s tng ln, do mc tng trng ca GDP vt xa so vi mc tng s lng
i tng hng li.

77

 Bng 5.2: Tham s thit k c bn v chi ph cho cc chng trnh xut135

Chng 2016 2017 2018 2019 2020

trnh

% VND % % VND % VND %

VND (t) GDP (t) GDP VND (t) GDP (t) GDP (t) GDP
Ph n
mang thai 1,351 1,416 1,482 1,550 1,620
Tr cp tr
em 11,101 0.25 11,662 0.24 12,217 0.22 12,773 0.21 13,272 0.20
Qu hu 21,860 0.44 23,619 0.43 25,682 0.42 28,094 0.42 30,802 0.41
Tr cp
khuyt tt 7,077 0.14 7,476 0.14 7,885 0.13 8,304 0.12 8,732 0.12
Tr cp tr
1,046 0.02 1,100 0.02 1,157
khuyt tt 0.02 1,215 0.02 1,274 0.02
Tng 42,435 0.85 45,273 0.82 48,423 0.79 51,935 0.77 55,700 0.75

Chnh ph c th la chn thc hin cc chng trnh theo giai on trong 5 nm ti. Bng 5.3 xy
dng kinh ph thc hin cc chng trnh hng nm nu la chn phng php m rng theo giai
on, bt u vi vic trin khai 40% cc chng trnh trong nm 2016. Chi ph bao gm chi tr gip x
hi b sung vi mc 0,03% GDP c tnh n vic Chnh ph quyt nh tip tc h tr tin in; nu
khng th kinh ph thc hin cc chng trnh s gim nh. Hnh di ch ra rng s ch cn tng thm
mc kinh ph tng ng 0,26% GDP vo nm 2016 v kinh ph b sung sau 2016 s khng vt mc
0,1% GDP/nm. Ngoi ra, do vic tng u t vo TGXH s thc y tng trng kinh t, t gp phn
tng ngun thu t thu, cc chi ph pht sinh s c gim thiu.

Bng 5.3: u t b sung cho cc chng trnh xut vi phng n trin khai theo giai on

2015 2016 2017 2018 2019 2020

T l m rng chng trnh 0% 40% 50% 60% 80% 100%
Tng chi TGXH thng xuyn (% GDP) 0.23 0.49 0.54 0.58 0.68 0.78
u t b sung (% GDP) 0 0.26 0.31 0.35 0.45 0.55
u t b sung hng nm (% GDP) 0 0.26 0.05 0.04 0.1 0.1

Do , yu cu v kinh ph thc hin cc chng trnh l khng nhiu, c bit khi p dng phng n
m rng theo giai on. Nu c quyt tm chnh tr th Vit Nam c th b tr knh ph cho vic m
rng ny. Trn thc t, nh gii thch di y, Chnh ph c th ti tr cho vic m rng m khng lm
tng chi ph tng th cho m bo an sinh.

Nh Khondker (2015) lp lun, mt phng n cp kinh ph m rng tr gip x hi thng xuyn

chnh l s dng khon tit kim t tr cp ca Chnh ph cho BHXHVN trin khai chng trnh
lng hu chnh sch (cho nhng ngi v hu trc nm 1995). BHXHVN c tnh kinh ph lng hu
chnh sch s gim t mc gn 1% GDP nm 2015 xung cn 0,03% GDP nm 2025. Hnh 5.4 biu th
cch thc s dng khon tit kim t lng hu chnh sch m rng tr gip x hi thng xuyn,
m bo rng Chnh ph s khng phi tng tng ngn sch dnh cho m bo an sinh.

135
Ngun: Khondker (2015). Nhng tnh ton mc nh rng mc tr cp tng theo t l lm pht trong khi tng trng GDP
c tnh theo Tnh bo kinh t Chu u (EIU).

78

Hnh 5.4: Tit kim t qu lng hu chnh sch so vi khon u t b sung cho cc chng trnh
xut

Tm li, trn c s tnh ton chi ph v m phng, Khondker (2015) cho rng c khng gian ti kha
m rng tr gip x hi thng xuyn, thm ch ngay c khi khng c khon tit kim t lng hu
chnh sch. Tc gi c tnh rng ngun lc hin c chi m bo an sinh v cc chng trnh gim
ngho khc c ti tr t ngun thu thu trong nm 2016 s vo khong 4,08% GDP v tng nh
mc 4,15% GDP vo nm 2020. Ngun lc ny nhiu hn kinh ph cn thit trin khai h thng m
bo an sinh hin ti v m rng cc chng trnh tr gip x hi thng xuyn nh xut.

5.2.4 Tc ng d kin v bao ph ca cc chng trnh xut

Li ch ca vic m rng tr gip x hi thng xuyn c th rt ln, thm ch vi mc u t hn ch

nh xut y. Phn ny s xem xt tc ng ca vic ny v gim ngho, bao ph ca cc
chng trnh trong cc nhm thp v phn theo tiu dng v tc ng d kin i
vi tng trng kinh t.

Vic kt hp cc chng trnh da trn vng i c th gim t l ngho i quc gia khong 13,4% v
gim khong cch ngho quc gia khong 17,8%. Hnh 5.5 biu th mc gim d kin ca t l ngho
gia cc nhm tui, cho thy tc ng ln nht l i vi nhm ngi cao tui. Tuy nhin, tc ng
tng th do cc chng trnh xut mang li cao hn ng k so vi tc ng ca h thng tr gip
x hi thng xuyn hin ti.

79

Hnh 5.5: Tc ng gim ngho ca cc chng trnh tr gip x hi theo vng i xut cc
nhm tui

Tc ng i vi ngi hng li ca tng chng trnh ring l c th cao hn rt nhiu. Hnh 5.6 ch
ra mc gim t l ngho i vi tng nhm hng li. Tc ng c th cao nht i vi i sng ca
ngi cao tui v ngi khuyt tt ngho, trong t l ngho i vi hai nhm ny gim ln lt l
38% v 47%.

Hnh 5.6: Mc gim t l ngho ca ngi hng li theo tng chng trnh n l

Ngoi ra, mc gim bt bnh ng cng cao hn rt nhiu so vi tc ng mang li t h thng tr gip
x hi thng xuyn hin nay. H s Gini gim t 0,357 xung 0,348, vi mc gim 2,5%, c ngha l c
s gn kt x hi ln hn. Tuy nhin, iu quan trng l vic m rng tr gip x hi thng xuyn s
thc y hn na cam kt x hi, vi t l cao hn ngi dn c nhn nhng bng chng r rng v
h tr ca chnh ph, tng cng tnh i chng ca Chnh ph. y cng l mt cng c qun l
trc tip din bin xu v phn phi thu nhp do bin ng v kinh t.

80

 bao ph ca cc chng trnh trong cc nhm thp v phn theo chi tiu c ch ra trong Hnh 5.7.
V tng th, 57,5% ngi dn c th c tip cn ti mt chng trnh tr gip x hi thng xuyn.
Phn ln ngi thuc nhm ngho nht c th c tham gia vo h thng tr gip x hi thng
xuyn, so vi tnh trng hin nay l hu ht trong s h ang ng ngoi h thng. Hn na, phn ln
nhng i tng c nguy c ri vo by ngho hoc khng c thu nhp m bo cng s c hng
li. Phn ln nhng ngi thuc nhm kh gi nht c hng li s l ngi cao tui v ngi
khuyt tt nng.

Hnh 5.7: bao ph i vi cc nhm thp v phn theo chi tiu ca h thng xut so vi hin ti

Nh trnh by trn, tr gip x hi cng c tc ng ln tng trng kinh t. Khondker (2015) s

dng m hnh h s nhn Ma trn Hch ton x hi (SAM) so snh mc u t ca chnh ph vo cc
chng trnh tr gip x hi vi mc u t tng t vo c s h tng. ng tm ra rng u t vo
tr gip x hi s thc y tng trng kinh t mnh m hn so vi u t vo xy dng c s h tng.
u t vo tr gip x hi khong 0,8% GDP s gip tng trng kinh t 2,05%/nm so vi mc 1,91%
nu u t vo c s h tng. Tc ng i vi sn lng quc gia tng t nhau c hai loi u t,
khong 2%, mc d tc ng ca tr gip x hi i vi nng nghip, cng nghip, giao thng v dch
v c th cao hn. Thc t, u t vo c s h tng c th c tc ng vt tri so vi u t vo tr
gip x hi nu ch xt trong ngnh xy dng. Cui cng, tc ng i vi tiu dng h gia nh s cao
hn rt nhiu khi u t vo tr gip x hi so vi u t vo c s h tng (vi mc 4,3% so vi 1,7%),
khng nh tc ng mnh m ca tr cp i vi gim ngho v gip cc h thu nhp trung bnh
khng c h tr c m bo thu nhp hn. Nu nhng m phng ny l ng th Vit Nam nn
xem xt u t vo tr gip x hi nh mt yu t quan trng gp phn vo tng trng
kinh t quc gia.

5.2.5. i mi h thng trin khai v chi tr

Nu cc chng trnh tr gip x hi thng xuyn ca Vit Nam c m rng th cn phi ci thin
cc h thng vn hnh. Trng tm i mi nn l ci thin qun l thng tin, tng cng tnh chuyn
mn ho ca i ng nhn vin- c th l nhng ngi trn mt trn cung cp dch v- v ng dng
cng ngh mi v hiu qu. Vic ci thin cc h thng vn hnh chng trnh cn lin kt vi nhng
thay i trong qun l h thng tr gip x hi, nh c tho lun trong Phn 5.4.

Bc u tin khi i mi h thng vn hnh l cn nh gi ton din cc h thng hin ti, nhm
xut vic ti cu trc c bn cc h thng , ph hp vi thc tin tt trong khu vc v trn th gii v
cc chng trnh m bo an sinh quc gia. Vic ti cu trc s bao gm nhng kin ngh nhm: ci
thin truyn thng; thng nht v tng cng cc quy trnh th tc hnh chnh ch yu trong chu trnh
vn hnh nh ng k, chn i tng, qun l i tng v gii quyt khiu ni; xy dng h thng
thng tin qun l c s dng cng ngh mi cho php nhp d liu cc a phng v tip cn vi

81

thng tin ton din v ngi hng li S v B LTBXH; v p dng h thng chi tr mi gip g b
trch nhim chi tr tr cp cho cn b x. Trong khi D n SASSP ang th im dch v chi tr tr cp
qua Bu in th B LTBXH cng nn xem xt cc gii php khc, nh s dng ngn hng hoc cc
cng ty in thoi di ng. Trn thc t c th s dng kt hp nhiu nh cung cp dch v chi tr.

Khi vic ti cu trc c thc hin tt, Chnh ph nn xy dng ti liu hng dn vn hnh cho cn
b cc cp thuc h thng thc hin cng vi cc ti liu o to tng th. Cn b sung u t tng
cng thit b v c s h tng cho cc cp a phng. V iu c bit quan trng l cn thit lp i
ng cn b chuyn trch thc hin tr gip x hi thng xuyn v Chnh ph cn m bo rng
cc chng trnh c th vn hnh vi y nhn s c nng lc. Ngoi ra, B LTBXH nn xy dng
chin lc truyn thng v nng cao nng lc ton din cng vi tng cng ci thin h thng qun l
ti chnh.

Hin ti, vic qun l v thc hin chng trnh ang c s khc nhau gia cc tnh. B LTBXH cn tm
cch hi ho v chun ha cc h thng v quy trnh ton b cc tnh thnh. iu ny s gip xy
dng mt h thng gim st v nh gi quc gia ton din, cng nh m bo cht lng ng b
ca vic cung cp dch v ti cc khu vc.

Vn lin quan n tnh lu ng ca chng trnh khi i tng hng li chuyn c gia cc tnh
cn phi c gii quyt. Cc chng trnh xut cn c coi l quyn c hng mang tnh quc
gia, nn cng dn c th tip cn cc quyn ny ti bt k ni no trn lnh th Vit Nam. Nu cc
chng trnh c hi ho ho gia cc tnh vi mt h thng thng tin qun l tng th, th s c th
gn lin li ch vi i tng hng li ngay c khi h di c. Tuy nhin, thc t hin nay mt s tnh
ang c mc tr cp cao hn nn cn phi c xem xt, v ngi hng li c th khuyn khch
chuyn n tnh c mc tr cp cao hn hoc c tiu ch la chn vo danh sch u i hn (v d nh
tui hng tr cp tr em cao hn). Nu tip tc duy tr tnh linh hot ca tnh trong vic iu chnh cc
tiu ch, th c th cn xy dng quy nh cho php ngi dn nhn c tr cp theo quy nh ca
tnh ng k thng tr hoc h s phi tri qua mt qu trnh xt duyt chnh thc hng mc tr
cp u i hn ti a phng h tm tr.

Khi h thng tr gip x hi thng xuyn m rng, Vit Nam nn xy dng mt h thng chi tr c
cht lng gim thiu cc ri ro tn dng v m bo ng ngi nhn c ng s tin vo ng
thi im vi chi ph c hi thp nht. Mc d iu ny i hi phi c u t nhng theo thi gian n
s to ra gi tr ln hn v ti chnh v gim chi ph hnh chnh.

5.2.6 Tm lc cc xut m rng h thng tr gip x hi thng xuyn

R rng s c nhiu li ch ng k mang li cho Vit Nam v ngi dn nu nh u t vo tr gip x

hi thng xuyn c tng ln t khong 0.8% GDP, gip tng cng h thng tr cp theo vng
i hin nay.Vic gn 60% nhng ngi hng li t vic m rng h thng s mang li cc li ch
chnh tr ng k cho chnh ph. Tc ng i vi gim ngho cng rt ln khi m hu ht cc h
ngho c th tip cn mt loi hnh tr cp. Tng t, t l ln nhng ngi c nguy c ri vo by
ngho cng s c tham gia vo h thng tr gip x hi, c hng s m bo thu nhp tt hn
v ng ph tt hn vi cc c sc. Thc t l Vit Nam s tri qua mt chng ng di trc khi m
bo quyn li hp php cho mi ngi c th tip cn ti m bo an sinh. Hn na, cc m phng
cng cho thy iu ny cng mang li li ch kinh t quc gia, mc ngang bng hoc ln hn so vi
tc ng mang li t mc u t tng t vo xy dng c bn.

5.3. Chm sc x hi
Vit Nam tng cng ngun lc u t cho h thng chm sc x hi quc gia do dch v hin ti mi
ch gii quyt c mt phn nhu cu. H thng cng tc x hi cn c thc y trong khi cng cn
quan tm n chm sc ti cng ng ng thi cung cp dch v t chun cht lng cao hn ti
nhiu trung tm chm sc tp trung hn. Mt mt, rt cn tng thm c hi cho khu vc t nhn v cc
t chc phi Chnh ph tham gia h thng ny, mt khc, cng cn hiu rng Chnh ph nn l c quan
cung cp dch v chnh.

82

Nhn chung, cn thy r ba mc trnh ca i ng cn b cng tc x hi. Mt l cng tc x hi vin
chuyn nghip, c trnh ti thiu l c nhn; hai l cng tc x hi vin thc hin chm sc ti cng
ng cng nh chm sc tp trung; v ba l ngi chm sc, a phn l cc thnh vin trong gia nh,
phi ngng lm vic chm sc ngi thn, hin vn nhn c khon h tr ti thiu. Di y l
cc xut i vi tng bc ngnh ngh:

- Cn tng s lng nhn vin cng tc x hi chuyn nghip, b tr h lm vic ti ccTrung

tm Cng tc x hi cng nh cc c quan khc nh bnh vin v tri giam. Trong n, Chnh ph c
th t ch tiu tuyn dng cng tc x hi vin chuyn nghip n nm 2025 ti chnh quyn a
phng. Ti cc nc pht trin khc, nh Anh chng hn, c 1.200 dn li c 1 cng tc x hi vin. Do
vy, Vit Nam c th t mc tiu n nm 2025 l 1 cn b trn 10.000 dn v tng s cn b l
10.000. Tuy nhin, cn lp k hoch chi tit m rng h thng ngoi k hoch quc gia hin ti
v cn c cam kt ca Chnh quyn (trung ng v a phng) b tr ngun lc cho vic ny.
- S lng cn b cng tc x hi cng cn tng ng k c th chm sc i tng d b tn
thng ti gia nh h - chng hn nh cung cp lng thc, v sinh c nhn, qun o, mua sm v.v,
ng thi cng tng mc chun trnh nhn vin x hi ti cc trung tm BTXH. Vic cung cp cn b
chm sc x hi c th coi l mt chng trnh vic lm, mc d chi ph c th cao, v thc cht s gip
gii quyt tnh trng tht nghip thng qua cung cp vic lm cho hng trm ngn ngi. Thc cht,
y s l cam kt ca Chnh ph v u t cho h tng x hi. Cc cn b chm sc x hi s tham gia
o to mc ti thiu v cng cn s cn cp chng ch/bng cho h - vic ny cn c s gim st
ca nhn vin x hi chuyn nghip.
- Hng triu ngi ang ng vai tr l ngi chm sc cho cc thnh vin d b tn thng
trong h, v thng khng nhn c tr gip ca Nh nc. Chnh ph nn xy dng mt h thng
h tr cho nhng ngi ny, h khng cm thy b c lp, tr gip h v ti chnh, c thi gian ngh
ngi, c o to v t vn. Ngoi ra, c th cung cp dch v chm sc ban ngy ti cng ng cho
cc i tng yu th, gip ngi chm sc tm kim vic lm, t tng thu nhp h v rng hn l
ng gp cho nn kinh t quc gia.

Hp 13: S dng lng hu ngi cao tui pht trin i ng cn b chm sc tnh nguyn
Ngi ta thng ngh l ngi cao tui khng lm c vic g v cn c chm sc. Tuy nhin, thc t l
nhiu ngi cao tui vn rt nng ng v mun tip tc cng hin cho x hi, mc d h ngh hu,
khng lm vic kim tin. nhiu nc, ngi nhn tr cp ngi cao tui s s dng cng c bo m
v ti chnh hot ng tnh nguyn cho cng ng, thng l chm sc ngi khc hoc tham gia cc
hot ng ca cng ng. Do vy, Lng hu cng dn c th gip to lp mt i ng chm sc tnh
nguyn, h tr nhiu hn cho cc thnh vin yu th ca cng ng, chm sc h ti nh, h tr ti cc
trung tm chm sc cng ng v.v D nhin, khng nn quy nh bt buc iu ny, song nu trao c
hi tnh nguyn ny cho ngi cao tui, th nhiu ngi s mun tn dng n, v vic ny c th tng
cng mnh m h thng chm sc ti cng ng.

Chnh ph cn tip tc thnh lp cc Trung tm Cng tc x hi n 2025 c th hot ng c

tt c cc huyn vi i ng cn b cng tc x hi v cn b ph tr ph hp. Khng nn tip tc t
Trung tm Cng tc x hi trong Trung tm BTXH nh hin nay, v nn thnh lp Trung tm CTXH nh
l cc n v c lp trong c cu qun l mi ca h thng chm sc x hi.

Ngoi ra, nn chia h thng cng tc x hi v chm sc x hi thnh cc nhm dch v cho tr em v
ngi ln ring, do mi nhm s c nhng thch thc ring. Cng tc x hi vin c th pht trin
chng trnh o to chuyn bit cho mi loi hnh dch v. Tuy vy, cc dch v ny vn nn nm trong
khun kh h thng chm sc x hi thng nht.

Chnh ph cng cn m bo hon thin khung php l tng th iu chnh h thng cng tc x hi.
Cn tip tc cc n lc hin ti nhm ci thin khung php l, song cng cn a ra cc gii php gii
quyt tt c cc khong trng trong vng hai hoc ba nm ti.

Cn m rng chm sc tp trung v hin ti dch v ny cn cha y v mt s tnh vn cha m

bo dch v cht lng. Cng cn ci thin cht lng dch v v b tr ngun lc, cn b c trnh

83

cao, xy dng quy nh v chun cung cp dch v v o to thng xuyn cho cn b. Chnh quyn
trung ng nn xy dng cc chun cung cp dch v ti thiu v m bo gim st y , km theo
cc ch ti.

Chnh ph cn khuyn khch khu vc t nhn v cc t chc phi Chnh ph cung cp dch v, tuy nhin
Chnh ph cn cp kinh ph y cho cc hot ng ny (mc d cc t chc phi Chnh ph cng huy
ng kinh ph t cng chng). Cng nh i vi chm sc tp trung, vai tr nng ct ca Chnh ph l
thit lp khung php l cho cc nh cung cp ngoi cng lp vi vic t ra cc tiu chun cung cp
dch v ti thiu, v chnh quyn a phng cng cn thc hin hot ng qun l hiu qu khuyn
khch cc nh cung cp dch v duy tr nhng tiu chun .

Bn cnh tr cp khuyt tt, cc dch v chm sc x hi cn cung cp cc thit b tr gip ton din
cho ngi khuyt tt cng nh nhng ci thin v nh . Cng cn cung cp cho nhng ngi cao tui
gp phi cc vn v khuyt tt do qu trnh gi ho gy nn.

Cn c s chuyn i m hnh v cung cp dch v chm sc x hi Vit Nam trn c s tng mnh
u t. Tuy nhin, iu quan trng l vic u t ny c th tit kim chi ph cho Nh nc nh m
bo x l sm v khng lm xu i nhng vn pht sinh. Mc d vy, Chnh ph s cn xem xt mc
m cc c nhn c th ng gp trong kh nng ca mnh, c th l u t vo bo him.

5.3. Tr gip t xut136

Do cc ri ro lin quan n bin i kh hu, Vit Nam cn thit lp mt h thng tr gip t xut hiu
qu, trong nh ngha r cc loi s kin cn cu tr. Cn tin hnh r sot quyt nh mc
ngn sch ph hp dnh cho tr gip t xut, mc d chi ph thng khc nhau gia cc nm do
khng th lng trc c cc s kin t nhin. Cn xy dng quy nh v phn b h tr v o to
cho cn b thc hin cc quy nh ny. Mc d x v huyn c th h tr qu trnh tr gip, song
vn cn thnh lp mt nhm chuyn trch cc tnh v cp quc gia gim st cc hot ng tr
gip t xut v t vn cho cc nhm ti a phng. Cn thit lp h thng gim st hiu qu m
bo khng c hin tng gian ln xy ra.

Tuy nhin, tr gip t xut khng nn ch do Chnh ph thc hin. Bo him t nhn cng c th ng
vai tr chnh, khi ngi dn t tm cc bin php bo v mnh. V th, Chnh ph nn nh gi th
trng bo him hin ny v c sng kin khuyn khch khu vc t nhn, bao gm cc t chc ti chnh
vi m tham gia cung cp bo him. Tuy vy, Chnh ph c th tham gia bo lnh ri ro, c bit ti
nhng khu vc thng hng chu thin tai. Chnh ph cng cn tip tc khuyn khch cng dn ng
h, ng gp qua cc qu t thin cho n cc t chc phi chnh ph trong nc.

5.5. i mi cng tc qun l h thng tr gip x hi

Vic t chc qun l hin nay hot ng tr gip x hi t ra kh hiu qu do c ch phn cp trong h
thng chnh quyn ca Vit Nam. Tuy nhin, khi m rng tr gip x hi s cn xem xt cc ci cch i
vi h thng ny. B LTBXH nn chu trch nhim i vi tt c cc chng trnh tr gip x hi
thng xuyn. Hin ti, ba hp phn chnh ca tr gip x hi ang c qun l bi cng mt n v
v nhn s trong cng mt cp chnh quyn, mc d khc V/phng, ban. Nhng mi hp phn li c
c im khc nhau, i hi phi c nhng k nng v chnh sch ring bit. Hn na, cn phi c mc
k nng, mc chuyn mn ho cao hn cng nh trnh tt hn i vi nhn s trong tng hp
phn.

V th, khi ba hp phn cng m rng th vic phn nh r hn gia cc hp phn l cn thit, cn c
n v v hoc cn b chuyn trch mi cp qun l. V d ti B LTBXH c th cn thnh lp ba V
ph trch v tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi v tr gip t xut, mi V chu trch
nhim xy dng chnh sch, hng dn, cng nh gim st, kim tra v nh gi ring. Vic phn chia
trch nhim tng t cng cn thc hin cp huyn v tnh. Tu theo thit k ca chng trnh v
lnh vc, m nhn s tham tham vo vic thc hin cc chng trnh khc nhau c th tp trung cp

136
Xem thm Vin KHLXH (2015g) bit thm cc khuyn ngh c th.

84

huyn, thay v phn tn cp x. V d dch v chm sc x hi c th l trch nhim cp huyn, c
i ng nhn vin x hi chuyn nghip t cp huyn v hot ng khp cc x trong huyn.
Tng t, nhng ci thin trong thit k v cng ngh s gip qun l tr gip x hi thng xuyn
cp huyn, cng vi i ng cn b chuyn trch lm vic tt c cc x trong huyn.

Do , nu Chnh ph quyt nh m rng cc h thng tr gip x hi thng xuyn, chm sc x hi

v tr gip t xut th nn xem xt tin hnh vic ti thit k chi tit mi h thng, phn b li cn b
v trch nhim theo yu cu ca thit k mi. H thng qun l cn c xy dng p ng vi vic
m rng thm trong tng lai v iu ny hon ton c th xy ra khi Vit Nam ngy mt giu ln. Khi
u t tng, c ba hp phn s c coi l mt ngnh, vi cc chnh sch v cng tc trin khai c
xy dng ring l, mc d vn c s lin kt vi cc dch v cng khc. Hn na, cng cn xc nh c
th vai tr ca khu vc t nhn trong vic thc hin cc chng trnh ny, theo Chnh ph s ch
m nhn vai tr l ngi ti tr, xy dng tiu chun v ch ti cc tiu chun khi cn thit.

Chnh ph cng c th ti cn nhc lm th no t chc lnh vc tr gip x hi v m bo an sinh

mt cp rng hn. Nh nhiu nc khc, c th xem xt tch hp tr gip x hi thng xuyn, tr
cp u i cho Ngi c cng v BHXH di mt lnh vc mi c gi l m bo an sinh, lnh vc
phn nh quyn c m bo an sinh nh quy nh trong Hin php. Tng t nh vy, cc dch v
chm sc x hi c th c tng cng bng cch thit lp mt V Chm sc x hi mi trong B
LTBXH xy dng cc chnh sch v hng dn, phn cp trch nhim thc hin xung tnh v
huyn. Cng nn iu chnh c cu t chc tr gip t xut, vi mt V hoc B chu trch nhim
khng ch cung cp cc h tr khi khn cp m cn xy dng cc chnh sch v gim nh thin tai v
bin i kh hu.

6. KT LUN
n i mi h thng TGXH l c hi quan trng cho Vit Nam trong vic xy dng mt chnh sch
tr gip x hi quc gia. Hin ti, Vit Nam khng c cc h thng tr gip x hi v m bo an sinh
ph hp vi mt quc gia c thu nhp trung bnh: nhng h thng ny hin ti ging vi h thng
cc quc gia thu nhp thp. Thc t, mc u t ca Vit Nam cn thp hn c mt s nc thu nhp
thp ti chu v thp hn nhiu so vi cc quc gia thu nhp trung bnh. Tuy nhin, cc h thng
m bo an sinh v tr gip x hi l thnh t c bn ca mt nn kinh t th trng.

Bo co ny m t lm th no Vit Nam c th t cc bc tin di trong vic tng u t vo tr

gip x hi thng xuyn, theo m hnh vng i hin ang ph bin cc quc gia thu nhp trung
bnh v pht trin nht. Cc chng trnh m bo thu nhp cho ngi cao tui, ngi khuyt tt nng
v tr nh c th c thc hin v m rng theo thi gian. V di hn, Vit Nam c th thc hin cc
chng trnh khc nhm gii quyt cc ri ro nh vic mt/v (chng) v tht nghip, trong khi thit lp
h thng dch v chm sc tr em ton din dnh cho cc b m nui con nh. Thc hin m rng h
thng tr gip x hi l c th: ch cn c quyt tm chnh tr l . Nu Vit Nam m rng phm vi
cung cp tr gip x hi thng xuyn th c ngi hng li v quc gia ni chung s cng c
hng li ch.

Vic m rng tr gip x hi thng xuyn cn i km vi tng thm u t v ci cch cc dch v

chm sc x hi v tr gip t xut. C hai u l nhng dch v cng c bn v hin ang thiu u
t v thiu ngun lc trm trng. Cn xy dng cc k hoch tng th hn hoch nh tm nhn,
m bo s bo v v h tr y cho ngi dn.

85

TI LIU THAM KHO
Aguero, J., M. Carter V I. Woolard (2007) Tc ng ca tr cp tin mt khng iu kin i vi
dinh dng: Gi tr cp tr em ca Nam Phi, ti liu s 39, Brasilia: Trung tm gim ngho quc t.
Baum, T.; Mshvidobadze, A. Tsuruoka, H. (2015) Gim ngho tr em Georgia: nhn v tng lai,
UNICEF: Tbilisi, Georgia.

Castel, P. Hai Anh, L., Tam T.N.T.M. (2014) Cc kt qu ban u trin khai ASXH v Ha nhp x hi,
Trung tm phn tch v d bo, Vin Khoa hc X hi Vit Nam: H Ni, Vit Nam.

Castel, P. Hai Anh, L., Tam T.N.T.M. (2015) ASXH Vit Nam: tr cp tin mt, lng hu cho ngi cao
tui, tr cp gin tip, Trung tm phn tch v d bo, Vin Khoa hc X hi Vit Nam: H Ni, Vit Nam.
Cingano, F. (2014) Xu hng bt bnh ng v thu nhp v tc ng i vi tng trng kinh t, Ti
liu cng tc x hi, vic lm v di c ca OECD, S 163, OECD Publishing: Paris, Php.
B Pht trin quc t Vng quc Anh (DfID) (2010) Khng hong suy dinh dng b b qua: Chin lc
ca DfID, DfID: London, UK.

Duong, L. B.; Linh, T. G. v Thao, N. T. P. (2011) ASXH cho ngi di c t nng thn ra thnh th ti
Vit Nam: hin trng, thch thc v c hi, Bo co nghin cu CSP 08, Vin Nghin cu pht trin (IDS)
v Trung tm ASXH: H Ni, Vit Nam.

DSD, SASSA v UNICEF (2012) nh gi tc ng Tr cp tr em Nam Phi: Bng chng t kho st

tr em v h gia nh, Pretoria: UNICEF, Nam Phi.
Tng cc thng k - Vit Nam (2011) Vit Nam: Kho st a ch s, Bo co cui cng, TCKT Vit Nam,
UNICEF v UNDP.

Hannigan, L. (2010) Tr gip x hi Indonesia tm hiu cc khong trng, Hi ngh Cp nht thng
nin Indonesia, 24-25/9/2010, Trng i hc quc gia c: Canberra, c, ti liu d tho.

HelpAge International (2013) ph lng hu Trung Quc v vic m rng Lng hu x hi nng
thn mi: nh gi lng hu, tm tt kt qu thc hin ASXH i vi ngi cao tui, HelpAge
International: London, UK.

Hodges, A.; Dashdorj, K.; Yun Jong, K.; Dufay, A-C.; Budragchaa, U. and Mungun, T. (2007) Tr cp
tr em v Gim ngho: Minh chng t chng trnh h tr tin mt cho tr em ti Mng C, Ti liu cng
tc, Phng Chnh sch v K hoch, UNICEF: Washington D.C., USA.

Hossain, N. v Zahra, N. (2008) Xc nh i tng, trin khai v phn phi tr cp trong chng trnh
Tr cp ngi cao tui v ga ph quy m nh i vi ngi ngho khu vc nng thn ti Bangladesh: An
Evaluation, Phng Nghin cu nh gi, BRAC: Dhaka, Bangladesh.

Vin KHLXH (2013) nh gi tc ng suy gim kinh t i vi vic lm v vai tr ca h thng ASXH,
VKHLXH, H Ni, Vit Nam.

Vin KHLXH (2015a) Bo co 1: Tng quan h thng TGXH ti Vit Nam v kt qu kho st nh gi
thit k chnh sch ti 4 tnh, VKHLXH, H Ni, Vit Nam.

Vin KHLXH (2015b) Bo co tng hp: Bo co ca nhm 2 v nh gi hiu qu trin khai cc chnh
sch TGXH, Synthesis Report: Group Two Report on Effectiveness Assessment of Implementation of Social
Assistance Policies, VKHLXH, H Ni, Vit Nam.

Vin KHLXH (2015c) Bo co 3: nh gi h thng chi tr TGXH ti Vit Nam v kt qu kho st ti 4

tnh, VKHLXH, H Ni, Vit Nam.

86

Vin KHLXH (2015d) Bo co 4: H thng vn hnh TGXH ti Vit Nam v kt qu kho st ti 4 tnh, H
Ni, Vit Nam.

Vin KHLXH (2015e) Bo co chuyn 5: nh gi hin trng huy ng ngun lc v xut i mi

chnh sch TGXH thng xuyn ti Vit Nam v kt qu kho st nh gi chnh sch ti 4 tnh, VKHLXH,
H Ni, Vit Nam

Vin KHLXH (2015f) Bo co chuyn 6: H thng theo di nh gi TGXH v kt qu kho st ti 4 tnh,

, VKHLXH, H Ni, Vit Nam.

Vin KHLXH (2015g) Bo co tng quan, nh gi thc t v xut i mi chnh sch TGXH khn cp,
BLTBXH v VKHLXH: H Ni, Vit Nam

T chc lao ng quc t (ILO) (2012) Bo co Chnh ph Vit Nam: nh gi thng k chnh sch lng
hu cng ca BHXHVN, Ban m bo an sinh dch v ti chnh quc t v thng k: Geneva, Switzerland.

ILO v UNFPA (2014) nh gi tc ng h thng lng hu x hi v lng hu ng-hng ca

Vit Nam, B ti liu ASXH, H Ni, Vit Nam.

ILO v UNFPA (2014) m bo thu nhp cho ngi cao tui ti Vit Nam: Lng hu x hi, tm tt
chnh sch.

Khondker, B. H. (2014) Tc ng kinh t ca chng trnh lng hu ph cp ti Bangladesh, Quan

im ca Pathways, n bn s, Development Pathways: London, UK.

Khondker, B.H. (2015) Hm chi ph v phng n kinh ph thc hin n i mi TGXH Vit Nam, ti
liu tng quan phc v UNDP v BLTBXH.

Kidd, S. (2014) Tng quan h thng ASXH quc gia ca Uzbekistan, UNDP.

Kidd, S. (2015) Xy dng h thng lng hu ngi cao tui tng th, Ti liu tm tt sp xut bn bi
KfW: Frankfurt am Main, c.

Kidd, S. v Abu-el-Haj, T. (2015) Tng quan TGXH ti Vit Nam, Bo co d tho phc v UNDP, Vit
nam.

Kidd, S. v Damerau, V. (2015) Tnh kinh t chnh tr ca ASXH i vi ngi lao ng phi chnh thc
Chu , Ti liu d tho sp xut bn bi ADB: Mandaluyong, Philippines.

Kidd, S. v Hossain, N. (2015) Loi tr x hi v kh nng tip cn vi cc chng trnh ASXH, B Ngoi
giao v Thng mi (DFAT): Canberra, c.

Kidd, S. v Khondker, B. (2013) Bo co tng quan v ngho v ASXH Bangladesh. Ti liu khng xut
bn cho AusAID: Canberra, c.

Kidd, S. Ramkissoon S. v Abu-el-Haj, T. (2015) R sot thc trng qun l, quy trnh la chn, trin khai,
theo di nh gi i vi h thngTGXH ca Vit Nam. Ti liu tng quan phc v UNDP v BLTBXH.

Kidd, S. v Wylde, E. (2011) Xc nh i tng ngho nht: nh gi phng php Thm tra thu nhp c
tnh i din. n bn ca AusAID: Canberra, c.

Kidd, S. v Huda, K. (2013) BOLSA unFAMILIAr, quan im ca Pathways, n bn s 9, Development

Pathways: London, UK.

Kidd, S.; Khondker B.; Khan, N. v Ahsan, T. (2014) Xy dng h thng ASXH nhm x l cc thch thc
v nhn khu hc Bangladesh. Ti liu tng quan phc v Chin lc m bo an sinh quc gia:
Dhaka, Bangladesh.

87

Long, G.T. v Cuong, N.V. (2014) Hin trng cc chng trnh TGXH ti Vit Nam, Vin Chnh sch cng
v qun l, i hc Kinh t quc dn: H Ni, Vit nam.

Long, G.T. v Wesumperuma, D. (2012) Chng 7: Lng hu x hi ti Vit Nam: Hin trng v
xut chnh sch trong Wening Handayani, S. and Babajanian, B. (2012) ASXH cho ngi cao tui: Lng
hu x hi ti chu , ADB: Mandaluyong, Philippines.
Lu, B. (2012) Lng hu nng thn, bt bnh ng v thu nhp v Tr cp h ti Trung Quc, Trung tm
Kin thc v nghin cu gi ha dn s (CEPAR) v Tr cp lin kt vi ARC, Ti liu 2012/24: Sydney,
c.
Meissner, M. (2014) ASXH Vit Nam: Trin vng tng lai t gc nhn php l, Verfassung und Recht
in bersee, Vol. 47(1), pp.79-104.
Mont, N., Nguyen, C. (2013) Bin i khng gian trong mi quan h Khuyt tt- Ngho: Minh chng t Vit
Nam, Trung tm Khuyt tt v Pht trin ha nhp Leonard Cheshire, Ti liu tng quan s 20. LCDIDC:
London, U.K.

B LTBXH (2014) T trnh Th tng Chnh ph: xin ph duyt chng trnh lp k hoch v xy dng
mng li c s BTXH giai on 2015-2025, B LTBXH: H Ni, Vit Nam.

B LTBXH (2015) nh hng xy dng v ci thin cc c s BTXH, B LTBXH: H Ni, Vit Nam.

Neefjes, K., Prokop, M. v Phuong P.T.L. (2014) Tng trng xanh v cc chnh sch ti kha nhin liu
ha thch Vit Nam: Khuyn ngh v l trnh i mi chnh sch, UNDP: H Ni, Vit Nam.

Noy, I. v Vu, T.B., (2010) "c im kinh t ca thin tai ti mt nc ang pht trin: trng hp ca
Vit Nam" Tp ch kinh t chu , S. 21(4), pp. 345-354.

Ostry, J. D.; Berg, A. v Tsangarides, C. G. (2014) Ti phn phi, bt bnh ng v tng trng. Qu tin
t quc t (IMF), Ti liu tho lun nhn vin, T2/2014: Washington D.C., M.

Oxfam (2014) Thc y cng bng: n lc chm dt bt bnh ng cng cc, Oxfam GB: Oxford,
Vng quc Anh.

Rosenthal, E. v Vin quc t bo v quyn Ngi khuyt tt tm thn (MDRI) (2009) Quyn ca tr
em khuyt tt ti Vit Nam: a Lut php Vit Nam tun th Cng c Lin hip quc v quyn ngi
khuyt tt, UNICEF: H Ni, Vit Nam.

RTCCD-BLTBXH (2011), Phn tch hin trng ca cc trung tm bo tr x hi dnh cho ngi tm thn
nng di s qun l ca B LTBXH, T chc Y t th gii ti Vit Nam: H Ni, Vit Nam.

Samson, M. (2009) Tr cp tin mt v Tng trng v ngi ngho. trong Nghin cu Thc y tng
trng v ngi ngho, trang 43-59. OECD.

C quan m bo An sinh Nam Phi (SASSA) (2012) Bn v gi tr cp ca bn 2012/2013. n bn ca

SASSA, Nam Phi.
Soares, S.; Ribas, R. P.; v Osrio, R. G. (2010) nh gi tc ng chng trnh Bolsa Famlia ca
Brazil: cc chng trnh tr cp tin mt di gc nhn so snh, R sot nghin cu Chu M latinh,
Quyn 45(2), trang 173-190.
CHXHCNVN (2013) Ngh nh quy nh chnh sch TGXH cho cc i tng BTXH, H Ni, Vit nam.

Toan, N.N. (2014) Vit Nam: Hin trng v nh hng i mi n 2020, B LTBXH: H Ni, Vit Nam.
UNDP (sp xut bn), Bo co Pht trin Con ngi Vit Nam 2015, UNDP: Ha Noi.
Veras, F.; Peres, R. v Guerreiro, R. (2007) nh gi tc ng chng trnh Bolsa Famlia ca Brazil:
cc chng trnh tr cp tin mt, Gc nhn so snh, Trung tm gim ngho quc t, Ti liu nh gi s
1, Trung tm gim ngho quc t: Basilia, Brazil.

Kho st mc sng h gia nh Vit Nam (TMSHGVN) (2012), d liu t TMSHGVN.

88

Watson (2015) nh gi tc ng mt s chng trnh TGXH ti Vit Nam, ti liu tng quan phc v
UNDP v BLTBXH.

NHTG (2009) nh gi ngho Geogia, NHTG: Washington D.C., M.

NHTG (2012) nh gi ngho Vit Nam Khi u tt, nhng cha phi hon thnh: Thnh tu n
tng ca Vit Nam v gim ngho v cc thch thc mi, NHTG: Washington D.C., M.

NHTG (2013a) Ci thin k nng i vi Vit Nam: chun b lc lng lao ng cho mt nn kinh t th
trng hin i, NHTG: Washington D.C., M.

NHTG (2013b) nh gi: Cp nht tnh hnh pht trin kinh t ca Vit Nam, NHTG: H Ni, Vit Nam.

NHTG (2013c) Ti liu thm nh d n ca IDA - xut h tr tn dng 39,1 triu SDR cho CHXHCNVN
thc hin d n Tng cng TGXH ti Vit Nam, NHTG: H Ni, Vit Nam.

NHTG (2014a) nh gi: Cp nht tnh hnh pht trin kinh t ca Vit Nam, NHTG: H Ni, Vit Nam.

NHTG (2014b) Lm cho tng th ln hn tng phn gp li: Tng quan v phn cp ti kha ti Vit Nam,
Thng 10/2014, NHTG: H Ni, Vit Nam.

NHTG/IMF (2009) Bo co gim st ton cu: s nguy cp v pht trin, NHTG: Washington.DC.
http://siteresources.worldbank.org/INTGLOMONREP2009/Resources/5924349-
1239742507025/GMR09_book.pdf.

Zandi, M., (2008) nh gi tc ng kinh t v m ca kch cu ti kha nm 2008.

https://www.economy.com/mark-zandi/documents/Stimulus-Impact-2008.pdf. truy cp ln cui ngy
29/6/2015.

89

PH LC 1: NGN SCH CA CC CHNG TRNH M BO AN SINH, 2013

Bng A1.1 trnh by ngn sch cho cc chng trnh m bo an sinh ti Vit Nam trong nm 2013.

Bng A1.1: Ngn sch cho cc chng trnh BAS ti Vit Nam nm 2013

Chng trnh Ngn sch (t ng) Ngn sch (% GDP)

Lng hu chnh sch (BHXHVN) 38.562 1,07
Tr cp u i Ngi c cng 38.308 1,07
Tr gip x hi ca B LTBHXH 7.469 0,21
Bo him tht nghip 3.283 0,10
Hc bng gio dc 2.960 0,08
Tr cp tin in 872 0,02
Tng 91.455 2.55

90

PH LC 2: TR CP NNG LNG V TIN IN TI VIT NAM

Vit Nam u t vo cc loi tr cp khc m c th coi l mt hnh thc an sinh x hi v n gip gim
chi ph ca h i vi mt s loi tiu dng c bn. Cc loi tr cp c bn l tr cp nhin liu ha
thch, c th l in. Nh nu ti Bng A2.1 di y, mc tr cp l khc nhau trong cc nm, nhng
trong nm 2012, gi tr tr cp l 3,45 t la M, trong 2,86 t la dnh ring cho h tr tin in.
Mc chi ny tng ng vi 2,2% GDP i vi tr cp nhin liu v 1.83% GDP i vi h tr tin in.

Bng A2.1: u t ca chnh ph cho tr cp nhin liu (2007-12) tnh trn t la137

Ngun nng lng 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Du 0.32 1.09 0 1.09 1.15 0.33
Kh 0.09 0.21 0.13 0.19 0.18 0.23
Than 0.01 0.01 0.01 0.02 0.02 0.03
in 1.68 2.25 1.06 3.19 2.98 2.86
Tng 2.1 3.56 1.2 4.49 4.33 3.45

Cn lu khi din gii cc chi ph v h tr tin in v n khng phi l gim gi in cho mi ngi
dn. Thay vo , gi in c tnh trn mc s dng, vi n gi thp hn dnh cho ngi dng t
hn. Kt qu l, nh Hnh A2.1 ch ra, nhng h ngho hn thng c xu hng hng li nhiu nht t
h tr tin in trong khi nhng h kh gi hn s phi tr nhiu hn mc m h phi tr nu khng c
h tr tin in. Bt c ci cch no v h tr tin in no cng phi tnh ti c im ny nu mun
gim thiu s phn i ca a s ngi dn.

Hnh A2.1: Mc hng li t h tr tin in ca cc h thuc cc nhm thp v phn giu

c, tnh trn t l ca chi tiu h gia nh 138

137
Ngun: Neefjes v ng nghip (2014)
138
Ngun: iu tra mc sng h gia nh 2012.

91

PH LC 3: PHNG PHP TNH TON TR CP NGI KHUYT TT TRONG
CC M HNH M PHNG

Ph lc ny m t phng php thc hin cc m phng i vi tr cp ngi khuyt tt.

Do bng hi VHLSS 2013 khng c ch s ng tin cy no v khuyt tt, cn tng hp cc bin s trong
c s d liu 2013 nh gi tc ng chung ca vic xut m rng h thng tr gip x hi
thng xuyn.

Bng hi VHLSS 2006 c bao gm nhm cu hi Washington v khuyt tt, c dng c tnh xc
sut c iu kin b khuyt tt nng da trn mt s tham s nh tui, gii tnh v thu nhp (thm tra
theo chi ph tiu dng), thng c gi l - P (tnh trng khuyt tt/gii
tnh, tui, thu nhp), theo xc sut mt c nhn thuc nhm gii tnh x, nhm tui y v nhm thu
nhp z b khuyt tt nng s c xc nh nh sau:

Xc sut c iu kin c tnh trong d liu 2006 c dng lp bin nh phn v khuyt tt nng
(0=khng b khuyt tt nng, 1 = khuyt tt nng) theo cc c nhn c gn ngu nhin gi tr 1
theo xc sut c iu kin c tnh cho nhm gii th x, nhm tui th y v nhm thu nhp th z.

trnh thin lch do p dng phng php xc nh ngu nhin ngi khuyt tt nng, quy trnh ny
c lp li trong trng hp ny l 50 ln v cc khung o lng phc li chnh Ngho, Khong
cch ngho v h s Gini c c tnh ring cho tng ln lp li.

Kt qu m phng trnh by trong bo co cho thy tc ng trung bnh ca c 500 ln lp. Khung o
lng phc li chnh c tnh cho tng ln lp cho thy s thay i rt nh gia cc ln lp, m bo
rng kt qu a ra phn nh cc yu t c bn nh hng n mi quan h gia tnh trng khuyt
tt, gii tnh, tui v thu nhp.

V d, t l ngho 15,2% c tnh khi m rng cc chng trnh tr gip x hi thng xuyn l kt qu
trung bnh ca 500 ln c tnh t 14,99% n 15,34% vi lch chun l 0,00059. Biu tn sut
trong Hnh A3.1 di y m t mc phn b ca cc c tnh.

Hnh A3.1: Biu tn sut th hin s phn phi cc ln lp m phng c tnh

92

 93

 94