Rubrika RHB opasnosti i zatita

Nadnaslov Legislativna i institucionalna rjeenja u Federaciji BiH

Naslov Operativno djelovanje slube za RHB zatitu Federacije
Bosne i Hercegovine
Podnaslov
Autor Mr. Muzafera Rastoder, ef Odsjeka za obuku struktura zatite i
spaavanja, Federalna uprava civilne zatite
Karakteri _______ (no space)

Saetak
Razliiti tehniko-tehnoloki procesi i drutvene prijetnje uslonjavaju rizike od
tehnolokih nesrea i nesrea nastalih namjernim kodljivim djelovanjem ovjeka
(diverzije, sabotae, teroristiki napadi sa ili bez upotrebe tzv. oruja za masovno
unitenje). Takve vrste opasnosti i drutvenih prijetnji su sloene i zahtijevaju vii i
najvii nivo znanja i specijalistikih vjetina u prevenciji, ublaavanju i otklanjanju
posljedica nastalih akcidenata i teroristikih aktivnosti. Dakle, nuno je da za takve
situacije postoje dobro organizirane snage koje e reducirati spomenute rizike i
odgovoriti na nastale nesretne dogaaje. Slube zatite i spaavanja su upravo takva
snaga.
Slube su vana komponenta sistema civilne zatite, a njihova uloga i znaaj je
utvrena Zakonom o zatiti i spaavanju i podzakonskim aktima (procjena
ugroenosti, plan zatite i spaavanja i dr). Slube za radioloko-hemijsko-bioloku
zatitu su profesionalne strukture za takvu namjenu, tako da jednu slubu ini
organizacijska jedinica nekog zavoda ili instituta ili cijeli taj zavod predstavlja slubu
(to nije uvijek sluaj). Slube se formiraju iz razliitih oblasti s obzirom na prirodu i
fizionomiju RHB materija ili bojnih agenasa (iz oblasti industrije, energetike,
rudarstva, zatite okolia, zdravstva i slinih oblasti).
U lanku naslova Operativno djelovanje slube za RHB zatitu Federacije Bosne i
Hercegovine predstavljeni su legislativni i institucionalni aspekti organizacije slubi
RHB zatite u Federaciji BiH za operativno djelovanje u odgovoru na razliite RHB
opasnosti (akcidentalne u proizvodnji, skladitenju i transportu, ili one nastale loom
namjerom)
Kljune rijei: opasna materija, RHB opasnost, oruje za masovno unitenje, sluba
RHB zatite.
Abstract
Razliiti tehniko tehnoloki procesi i razliite drutvene prijetnje usloavaju rizike
tehnolokih nesrea i nesrea nastalih namjernim kodljivim djelovanjem ovjeka
(diverzije, sabotae, teroristiki napadi sa ili bez upotrebe tzv. oruja za masovno
unitenje. Takve vrste opasnosti i drutvenih prijetnji su sloene i zahtijevaju vii i
najvii nivo znanja i specijalistikih vjetina u prevenciji, ublaavanju i otklanjanju
posljedica nastalih akcidenata i teroristikih aktivnosti. Dakle, nuno je da za takve
situacije postoje dobro organizirane snage koje e reducirati takve rizike i odgovoriti
na nastale nesretne dogaaje. Slube zatite i spaavanja su upravo takva snaga.
Slube su vana komponenta sistema civilne zatite, ija uloga i znaaj su utvreni
Zakonom o zatiti i spaavanju i podzakonskim aktima (procjena ugroenosti, plan
zatite i spaavanja i dr.). Slube za radioloko hemijsko bioloku zatitu su
profesionalne strukture za takvu namjenu, tako da jednu slubu ini organizacijska
jedinica nekog zavoda ili instituta ili cijeli taj zavod predstavlja slubu (to nije uvijek
sluaj). Slube se formiraju iz razliitih oblasti, s obzirom na prirodu i fizionomiju RHB
materija ili bojnih agenasa (iz oblasti industrije, energetike, rudarstva, zatite okolia,
zdravstva i slinih oblasti).
U lanku naslova Operativno djelovanje slube za RHB zatitu Federacije
Bosne i Hercegovine predstavljeni su legislativni i institucionalni aspekti
organizacije slubi RHB zatite u Federaciji BiH za operativno djelovanje u odgovoru
na razliite RHB opasnosti (akcidentalne u proizvodnji, skladitenju i transportu, ili
loom namjerom).
Kljune rijei: opasna materija, RHB opasnost, oruje za masovno unitenje, sluba
RHB zatite.

Operativno planiranje za RHB zatitu i pozicija slubi u propisima

Plan zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea (u
daljem tekstu: Plan zatite i spaavanja) predstavlja dokument koji slui za
organizovan pristup u pripremanju, organizovanju i sprovoenju zatite i spaavanja
ljudi i materijalnih dobara.
Prilikom izrade plana, organizacija zatite i spaavanja mora biti zasnovana na
procjeni ugroenosti od prirodnih i drugih nesrea, te mjerama zatite koje se,
saglasno toj procjeni, trebaju utvrditi posebno za svaku od tri faze, i to:
faza preventivne zatite,
faza spaavanja ugroenih i nastradalih ljudi i materijalnih dobara i ublaavanje
nastalih posljedica (u daljem tekstu: faza spaavanja), i
faza otklanjanja nastalih posljedica i stvaranje uslova za normalizaciju ivota na
ugroenom podruju (u daljem tekstu: faza otklanjanja posljedica).

Procjenom ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea

utvreno je da je podruje Federacije BiH, pored ostalog, ugroeno i od radiolokih,
hemijskih i biolokih sredstava (u daljem tekstu: RHB sredstva), to moe
prouzrokovati, osim ekonomskih teta, opasnost i po zdravlje ljudi u sluaju nastanka
RHB nesree.
U cilju smanjenja ugroenosti ivota i zdravlja ljudi, kao i zatite ivotne sredine od
osloboenih RHB agenasa, odnosno nastalih nesrea, u skladu sa lanom 4. i 5.
Uredbe o sadraju i nainu izrade planova zatite i spaavanja od prirodnih i drugih
nesrea (Slubene novine Federacije BiH", broj: 23/04, 38/06) izrauje se Plan
zatite i spaavanja od RHB sredstava u tri faze, i to:

1. Faza preventivne zatite odreuju se one mjere koje podrazumijevaju

spreavanje i lokaliziranje pojava RHB agenasa s ciljem smanjenja teta, odnosno
smanjenja djelovanja agenasa po ljude, ivotinjski i biljni svijet, te materijalna dobra.
U ovoj fazi ostvaruje se i saradnja sa nadlenim dravnim, federalnim i kantonalnim
organima iz oblasti: zdravstva, okolia, industrije, prostornog ureenja, veterinarstva,
poljoprivrede, unutranjih poslova, umarstva i vodoprivrede, kao i institucijama iz
oblasti obrazovanja i nauke.
Nadleni organi Federacije Bosne i Hercegovine u okviru ove faze vre:
- izmjene i dopune postojeih zakonskih i podzakonskih akata koji reguliu oblast
RHB zatite,
- nabavku sredstava i opreme za provoenje line i kolektivne zatite graana,
zaposlenika u poslovnim objektima i stambenim objektima u skladu sa Odlukom
o vrsti i minimalnim koliinama sredstava potrebnih za provoenje line i
kolektivne zatite graana i zaposlenika u poslovnim objektima i stambenim
zgradama od prirodnih i drugih nesrea (Slubene novine Federacije BiH, broj:
23/04 i 58/06),
- pripremu i izradu baze podataka o potrebi sklonita za sklanjanje ljudi i
materijalnih dobara, te prirodnih objekata za sklanjanje i zatitu u skladu sa
Uredbom o mjerilima, kriterijima i nainu izgradnje sklonita i tehnikim
normativima za kontrolu ispravnosti sklonita (Slubene novine Federacije BiH,
broj: 21/05),
- inspekcijski nadzor pravnih lica koja se bave proizvodnjom, skladitenjem,
odlaganjem i prijevozom opasnih materija radi otklanjanja uoenih nedostataka u
proizvodnji hemijske i petrohemijske industrije, ime se doprinosi spreavanju
akcidentnih situacija i RHB nesrea.
Takoer, u skladu sa razvojnim planovima, uz nabavku sredstava i opreme za RHB
zatitu, nadleni organi vre:
- osposobljavanje lica za rad sa tim sredstvima i opremom,
- osposobljavanje lica za rad i rukovanje u radiolokim, hemijskim, mikrobiolokim
i drugim laboratorijama za utvrivanje znaajnih pokazatelja zagaenosti
zemljita, higijenske ispravnosti vode i hrane i zagaenosti zraka.

2. Faza spaavanja, u kojoj se odreuju mjere zatite i spaavanja koje

podrazumijevaju neposredno spaavanje ugroenih ljudi i materijalnih dobara i vri
utjecaj na smanjenje, odnosno spreavanje irenja posljedica izazvanih RHB
agensima, i to kroz:
uzbunjivanje stanovnitva o opasnostima od RHB agenasa putem znaka ope
opasnosti, radija i televizije, a koje:
- u opinama vre opinske slube civilne zatite,
 - u kantonima kantonalne uprave civilne zatite,
- u Federaciji BiH Federalna uprava civilne zatite.

Aktivnosti se provode u cilju sklanjanja stanovnitva i materijalnih dobara u

sklonita, kao i u druge zatitne objekte. Kako nema dovoljno objekata za
sklanjanje od RHB agenasa, graani zatitu provode upotrebom sredstava za
linu zatitu, formacijskim sredstvima (upotrebom zatitne maske i zatitnog
ogrtaa), prirunim sredstvima ili sklanjanjem u stanove koje zatiuju
odgovarajuim prirunim sredstvima.
angaovanje tabova civilne zatite koji rukovode akcijama zatite i spaavanja;
angaovanje slubi za RHB zatitu, jedinica i povjerenika civilne zatite na zatiti i
spaavanju stanovnitva i materijalnih dobara;
utvrivanje parametara vanjskog sigurnosnog koridora, zone kontaminacije
(vrua, topla i hladna zona, u odnosu na sigurnosne parametre na lokalitetu
djelovanja RHB agenasa);
preduzimanje mjera i postupaka za izvlaenje rtava iz arita kontaminacije na
punkt za prikupljanje rtava radi dekontaminacije i daljeg tretmana;
evakuaciju stanovnitva po prioritetima, njihovo prikupljanje na odreena mjesta i
upuivanje na sigurnije lokalitete, prihvat, smjetaj i zbrinjavanje ljudi i izmjetanje
materijalnih dobara prema planovima zatite i spaavanja;
zatita ivotinja linim zatitnim sredstvima, sklanjanjem u odgovarajue
pripremljene zatiene objekte ili evakuacijom na sigurnija mjesta;
voenje baze podataka o RHB agensima utvrenim detekcijom i laboratorijskim
ispitivanjima i preliminarnim procijenjenim tetama o zagaenju okolia (zemlje,
zraka, vode i biomase) i materijalnih dobara, a to ima utjecaja na zdravlje ljudi;
angaovanje nadlenih pravnih lica za sklanjanje namirnica biljnog i ivotinjskog
porijekla u odgovarajue zatitne objekte.

Pored navedenih aktivnosti, a u cilju zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara,

vri se:
- angaovanje policije i drugih pravnih lica ija je djelatnost sigurnost radi
osiguranja ugroenih lokaliteta i putnih pravaca kojima se vri evakuacija i
zbrinjavanje stanovnitva;
- uspostavljanje komunikacije i veze sa posjednicima sistema veza putem
operativnih centara civilne zatite;
- angaovanje komunalnih slubi za obezbjeenje stanovnitva vodom, strujom
i drugim energentima;
- angaovanje policije radi preduzimanja odgovarajuih mjera zatite imovine i
osiguranja javnog reda i mira na ugroenom podruju;
- angaovanje drugih slubi zatite i spaavanja i jedinice civilne zatite na
poslovima zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara;
 - angaovanje profesionalnih vatrogasnih brigada i jedinica protivpoarne zatite
na zatiti i spaavanju od poara i dekontaminaciji ljudi, materijalnih dobara i
objekata;
- angaovanje zdravstvenih ustanova na provoenju zdravstvene i higijensko-
epidemioloke zatite;
- angaovanje pravnih lica iz oblasti graevinarstva na uklanjanju
graevinskog i drugog materijala radi spaavanja zatrpanih ljudi i uklanjanja
graevinskih konstrukcija koje mogu predstavljati opasnost za graane i
spasioce;
- saradnju sa Crvenim kriem/krstom i drugim nevladinim organizacijama, te
praenje situacije na ugroenom podruju, voenje evidencija i pronalaenje
poginulih, te spajanje povrijeenih sa porodicama.

Obuka slube za RHB zatitu Federalne uprave civilne zatite

3. Faza otklanjanja nastalih posljedica, u kojoj se planiraju odreene mjere zatite

i spaavanja za osiguranje osnovnih uslova za ivot i rad na podruju pogoenom
RHB agensima, odnosno:
- dekontaminacija ljudi, objekata, zemljita i, po potrebi, materijalno-tehnikih
sredstava;
- ispitivanje stepena kontaminiranosti vode i hrane, predlaganje mjera i uslova za
mogui povratak na podruja pogoena RHB agensima;
- zbrinjavanje ugroenog i nastradalog stanovnitva;
- uspostavljanje naruenih sistema rukovoenja i veza, proizvodnje i
saobraaja;
- lokalizovanje i gaenje poara;
- voenje baze podataka o prisustvu hemijskih agenasa i izvrenoj
dekontaminaciji na ugroenom podruju;
 - utvrivanje obima teta i posljedica koje su nastale djelovanjem RHB agenasa
na materijalnim dobrima.

Zakljuak i preporuke
Kompleksnost RHB opasnosti i specifinost mjera zatite i spaavanja potvruju
vanost osavremenjivanja opreme i postupaka brzog specijalistikog odgovora u
provoenju mjera RHB zatite. U meuvremenu je povean broj uzronika RHB
nesrea usljed usloenih tehnolokih procesa i poveanja opasnih instalacija
(nuklearke ponovo u modi), procesa globalizacije nauke i tehnike u razliitim
oblastima (ponegdje i zloupotrebljenih), globalnih klimatskih promjena (nove bioloke
opasnosti) i drutvenih odnosa (nekontrolisanih radikalnih pojava koje za posljedicu
imaju terorizam).
Istraivanja sloenosti ovih novih opasnosti i rizika od nesrea nastalih usljed
akcidentalnog oslobaanja ili namjerne upotrebe RHB agenasa u teroristike svrhe
razultirala su novim sredstvima, metodama i tehnikama zatite i spaavanja.
Te nove standarde opreme i operativnog postupanja, koje su razvile razvijene drave
i vodee meunarodne organizacije u oblasti sigurnosti (Meunarodna agencija za
atomsku energiju, Svjetska zdravstvena organizacija, NATO savez, Evropska unija i
dr), treba adaptirati i usvojiti u teoriju i praksu sistema zatite i spaavanja u Bosni i
Hercegovini, odnosno Federaciji BiH.
Potrebno je primijeniti propise i kroz vjebe ih testirati radi eventualnih podeavanja i
poboljanja legislative, kao i strukture i funkcionalnosti profesionalnih struktura tzv.
prvog odgovora, slubi zatite i spaavanja, jedinica civilne zatite i ostalih
komponenti sistema civilne zatite.