ACLARACINS

Substratos do galego:
1) Preindoeuropeo:
Euroafricano / Mediterrneo: cosco, mata, quiroga e variantes
(queiroga, queiruga, queiroa...), carqueixa, carrabouxo, carrasco...
Hispano Caucsico: coto, amorodo e variantes, sobaco, gorro...
Tirrnico: touza, morea, petouto, lastra, barro, cama, veiga, varcia,
gndara...
2) Indoeuropeo:
Linguas preceltas, paraceltas ou protoceltas: topnimos co sufixo
-asc- e -usc- (Viascn, Tarascn, Velasco, Ledusco...), xunto con cabana, canastro,
cabazo, cabaceira, pramo...
Linguas celtas:
a) Alpendre, bgoa, beizo, berce, berro, bico, bidueiro, billa, boroa,
bosta, braa, bugallo, buraco/burato, callao, camba, centola, colmo, croio/coio, curral,
gancho, lama, laxe, leira, lousa, pena, penedo, peza, pico, rodaballo, salmn, seara, tona,
toucio, vasoira, virar...
b) Lxico que chega co latn vulgar: braga, cabalo, camio, camisa,
carro, cervexa...
c) Topnimos:
-obre ou -robe (Aobre, Baiobre, Boebre, Fiobre, Laxobre,
Maiobre, Sillobre, Landrove, Lestrobe, O Grove, Barallobre, Illobre, Anzobre, Callobre,
Canzobre, Montrobe, Tiobre, Pantiobre.
-brica ou -briga, que significa fortaleza (Brigantium,
Bergantios, Combra...).
Hidrnimos: Deva, Sar, Sarela, Lrez, Avia...
Superestratos do galego:
1) Xermnicos:
Lxico de procedencia sueva: laverca, lobio, britar, feltro...
Topnimos acabados en -riz (-rs) 'que ten autoridade': Guitiriz,
Allariz, Mondariz, Arxeriz, Ariz, Beariz, Brandiz, Sabars...
Topnimos finalizados en -mil, -mir, -miro 'famoso': Amil, Bertomil,
Castromil, Guillamil, Loimil, Samil, Boimil, Valdomir, Valdomiro...

1
 Toponimia acabada en -monde, -munde, -mondi, -mundi 'proteccin':
Aldemunde, Baamonde, Rocamonde, Taramundi, Extramundi, Ximonde...
Topnimos coa terminacin -ar 'exrcito' e -mar 'cabalo': Baltar,
Gondar, Tosar, Remesar...; Gondomar, Ansemar.
Topnimos que acaban en -ulfe, -olfe, -ufe 'lobo': Alfe, Guillufe,
Maufe, Regoufe, Frexulfe, Randulfe, Trasulfe, Gondufe...
Topnimos que rematan en -rei, -ei: Aldrei, Forcarei, Guillarei,
Guimarei, Gustei, Recarei...
Topnimos rematados en -ns, -s, -n: Bertamirns, Goin, Gois,
Guimars, Ramirs, Requin...
Toponimia coas palabras godo ou suevos: Godas, Godn, A Gudia,
Vilagude, Suevos, Suegos...
Lxico militar e poltico-xudicial: helmo, guerra, frecha, espiar, dardo,
gaar, vasalo, feudo, tregua...
Outros verbos e adxectivos: morno, rico, danzar, esmagar, guiar,
branco, gris, escarnecer, tripar, arranxar, tolo, gabar, agasallar, espetar, rifar, roubar...
Antropnimos: Adela, Afonso, lvaro, Amalia, Bernardo, Carlos,
Elvira, Fernando, Henrique, Leonardo, Lus, Matilde, Ricardo, Rodrigo, Xerardo...
A terminacin -iz, -is, -ez e -es dos apelidos (que significa fillo de):
Mauriz, Fernndez ou Fernandes, Pais, Mndez ou Mendes, Lopes ou Lpez, Peres ou
Prez etc.
2) Britnicos: os topnimos Bretoa (A Pastoriza), Bretoa (Barro),
Bertona, Bertoa... e o nome Maeloc.
3) Mozrabes e rabes:
Matemticas e a ciencia; lxebra, alcohol, algoritmo, alquimia, cero
ou cifra...
Plantas ou alimentos de orixe mediterrnea ou oriental; aceite,
azafrn, cenoria, arroz, azucena, azucre, limn, laranxa, xarope ou algodn.
Outras: alcalde, alguacil, alfrez, alfaiate, albane, albarda, alferga,
alfoz, alfombra ou alicate...
Galego Medieval:
Primeiros textos:

2
 Non literarios: Notcia de Fiadores (1175), Notcia de Torto (1211),
Testamento de Afonso II de Portugal (1214); Foro do b burgo de Castro Caldelas (1228)
Doao Igreja de Sozello ( 870).
Literarios: Ora faz ost'o senhor de Navarra de Johan Soarez de Pvia
(circa 1200).
Esplendor Medieval (sculos XIII XIV) Uso do galego en todos os
mbitos sociais:
Documentacin privada: testamentos, escrituras, querelas, doazns,
compras-vendas, foros, contratos, partillas...
Concellos, gremios e cofraras.
Xustiza: traducin do As Sete Partidas de Afonso X O Sabio.
Igrexa.
Literatura:
a) Lrica:
As cantigas profanas de amor, amigo e escarnio e maldicir,
alba, cantiga de seguir, pastorela, sirvents, tenzn...
As Cantigas de Santa Mara.
b) Prosa:
Haxiografa: Miragres de Santiago; Historia Compostel,
Flos Santorum, Legenda Aurea;
Ficcin: Libro de Tristn, A Crnica Troiana.
Historiografa: Crnica de Castela, Crnica Geral de 1344,
Crnica de 1404, Crnica de San Fernando, Crnica Galega de 1404; Crnica de Santa
Mara de Iria.
pica: Gesta de Berengarii de Landoira de 1322.
Miscelnea: Flores de Dereito, as Partidas de Afonso X,
Ordenamento de Alcal de Henares de 1348, Foro real, Recuento de las casas antiguas
del Reino de Galicia de Vasco da Ponte... ou o Tratado de Albeitaria, Livro da Montaria,
Livro dos cabaleiros cambeadores de Santiago...).
Sculos Escuros:
Sculos Escuros:
1) Literatura popular: Tertulia de la Quintana (1820) ou Tertulia de
Picaos (1836); Vilancicos de Nadal.

3
 2) Literatura de circunstancias e poltica: Un labrador que foi sarxento
aos soldados do novo alistamento (1808) ou O lamento da Frouseira.
3) Poesa de carcter culto: Soneto de Monterrei (1830 e 1840); Libro
das exequias raa Margarida de Austria de Gmez Tonel (1612); Dcimas ao Apstolo
Santiago; Composicins das Festas Minervais de 1697.
4) Teatro: Entrems famoso sobre a pesca no ro Mio ou Contenda dos
labradores de Caldelas de Gabriel Feixo de Araxo en 1671.
Sculo XIX:
Literatura:
1) Poesa:
Xon Manuel Pintos: A Gaita Gallega de 1852.
Rosala de Castro: Cantares Gallegos de 1863 e Follas Novas
de 1880.
Manuel Curros Enrquez: Aires da mia terra (1880), O
Divino Sanete.
Eduardo Pondal: Queixumes dos Pinos e Os Eoas.
Valentn Lamas Carvajal: Saudades Gallegas.
2) Prosa:
Maxina ou a filla esprea de Marcial Valladores.
O Catecismo do Labrego de Valentn Lamas Carvajal.
Antonio Lpez Ferreiro: A tecedeira de Bonaval, O Castelo
de Pambre e O nio de Pombas.
3) Teatro: A Casamenteira de Antonio Benito Fandio de 1812.
Xornalismo: O Galiciano e A Ta Catuxa, en Pontevedra; A Monteira e O
Labrego en Lugo; O To Marcos da Portela, As Burgas, en Ourense; e O Fungueiro, na
Corua.
Lingustica: Compendio de gramtica gallega-castellana de Francisco
Mirs (1864), Diccionario gallego-castellano (1865) de Francisco Xavier Rodrguez,
Gramtica Gallega (1868) de Saco y Arce.
Sculo XX:
1 Terzo do Sculo XX:
1) Institucins polticas e culturais: Real Academia Galega en 1906:
Fontela Leal e Curros Enrquez; Irmandades da Fala 1916, 1917 e 1918, Seminario de

4
Estudos Galegos en 1923 ou Partido Galeguista en 1931; Escola Dramtica Galega de
1919.
2) Xornalismo: A Nosa Terra, Cltiga, Lar, Revista Ns, Logos,
Oracins da man ou Deus Fratesque Gallaetiae.
3) Literatura:
Irmandades da Fala: Ramn Cabanillas, Noriega Varela.
Grupo Ns: Ramn Otero Pedrayo, Vicente Risco, Afonso Daniel
Rodrguez Castelao, Florentino Lpez Cuevillas ou Antn Losada Diguez.
Vangardas: Manuel Antonio, Fermn Bouza Brey ou Lus Amado
Carballo.
4) Lingustica: Gramtica do idioma galego, obra de Manuel Lugrs
Freire; Elementos de gramtica histrica gallega (1909) de Vicente Garca de Diego; o
Diccionario galego casteln da RAG, de 1913 e o Diccionario galego-casteln de Leandro
Carr Alvarellos en 1928.
Desde os 40 ao 80:
1) Anos 40 e 50.
Radio: Galicia Emigrante en Latinoamrica.
Xornalismo: La Noche, Economia de Galicia, Atlntida ou
Grial.
Editorial: Galaxia, Xistral, Monterrey, Biblifilos Gallegos,
Benito Soto.
Literatura do exilio:
a) Poesa: Emilio Pita, Lus Seoane e Lorenzo Varela.
b) Prosa: Silvio Santiago, Ramn de Valenzuela.
c) Teatro: Manuel Varela Buxn.
Literatura dos anos 40 e 50:
a) Xeracin de Galaxia: Ramn Pieiro, Celestino
Fernndez de la Vega, Xaime Illa Couto, Ricardo Carvalho Calero, Francisco Fernndez
del Riego, Xos Mara lvarez Blzquez ou Xon Rof Carballo.
b) Xeracin Illa Nova: Xohana Torres, Bernardino Graa,
Xos Lus Mndez Ferrn, Manuel Mara, Mara Xos Queizn...
2) Anos 60 e 70:
Feitos culturais: Da das Letras Galegas en 1963, Ctedra de
Filoloxa Galega de Ricardo Carvalho Calero, Instituto da Lingua Galega.

5
 Editorial: Edicis do Castro,
Asociacins culturais: O Facho, O Galo, Abrente, a Asociacin
Cultural de Vigo...
Xornalismo en Latinoamrica: Sempre en Galiza en Radio
Carve de Montevideo, ou o programa Galicia Emigrante en Buenos Aires entre 1954-
1971.
Xornalismo en Galiza: O Facho da Corua (programa Da terra
e dos tempos, en RNE) ou a Asociacin Cultural de Vigo (en La Voz de Vigo e Radio
Popular).
Grupos de Teatro Independente: O Facho, o Teatro Circo...
Literatura dos anos 60 e 70:
a) Prosa:
nxel Fole, lvaro Cunqueiro e Eduardo Blanco Amor.
Nova Narrativa Galega: Xos Lus Mndez Ferrn e
Carlos Casares, Mara Xos Queizn, Gonzalo Mourullo.
Xos Neira Vilas.
Anos 70: Xos Fernndez Ferreiro, Paco Martn,
Alfredo Conde, Xavier Alcal, Anxo Rei Ballesteros...
b) Poesa:
Xeracin do 36: lvaro Cunqueiro, Aquilino Iglesia
Alvario, Ricardo Carvalho Calero, Xos Mara Daz Castro, Celso Emilio Ferreiro,
Emilio Pita, Xos Mara lvarez Blzquez e seu irmn Emilio, Guerra da Cal, Pura
Vzquez, Mara Mario...
Xeracin de Enlace: Luz Pozo Garza, Antn Tovar,
Manuel Cua Novs...
Xeracin das Festas Minervais ou de 50: Xos Lus
Mndez Ferrn, Bernardino Graa, Xos Lus Franco Grande, Uxo Novoneyra, Xohana
Torres, Manuel Mara, Antn Avils de Taramancos, Salvador Garca-Bodao...
Rompente e Cravo Fondo: Xavier Rodrguez Barrio,
Ramiro Fonte, Xess Rbade Paredes...
c) Teatro:
Grupos de Teatro: o Facho, Teatro Circo e Teatro
Independente con Manuel Lourenzo.

6
 Fenmeno Abrente: Manuel Lourenzo, Euloxio R.
Ruibal, Francisco Taxes e Roberto Vidal Bolao.
Xos Lus Mndez Ferrn.
Desde os 80 ao final de sculo:
Feitos histricos: Constitucin Espaola de 1978, Estatuto de
Autonoma de 1981 e Lei de Normalizacin Lingstica de 1983.
Lingustica: Normas Ortogrficas e Morfolxicas do Idioma Galego en
1982 e 2003.
Literatura:
a) Poesa:
Os anos 80: Ramiro Fonte, Manuel Forcadela, Xavier R.
Baixeras, Romn Raa, Lino Braxe, Antn Reixa, Pilar Pallars, Lois Pereiro, Chus Pato,
Xos Mara lvarez Cccamo, Xavier Rodrguez Barrio, Miguel Anxo Fernn-Vello,
Ana Roman, Claudio Rodrguez Fer, Lusa Villalta, Henrique Rabunhal, Francisco
Salinas Portugal, Gonzalo Navaza...
Os anos 90: Yolanda Castao, Olga Novo, Emma
Couceiro, Enma Pedreira, Mara Lado, Luca Aldao, Estbaliz Espinosa, Marica Campo,
Fran Alonso, Rafa Villar, Miro Villar, Estevo Creus, Eduardo Estvez, Celso Fernndez
Sanmartn...
b) Prosa:
Anos 80: Xos Manuel Martnez Oca, Xess Rbade
Paredes, rsula Heinze, Marina Mayoral, Tucho Calvo, Vctor Freixanes, Daro Xohn
Cabana, Suso de Toro, Antn Risco, Xos Cid Cabido, Xos Ramn Pena, Manuel Rivas,
Marilar Aleixandre, Miguel Anxo Murado...
Anos 90: Xos Miranda, Xels de Toro, Gonzalo Navaza,
Ramn Caride, Xos Carlos Caneiro, Xurxo Borrazs, Antn Riveiro Coello...
c) Teatro:
Fndanse Centro Dramtico Galego en 1984 e o Instituto
Galego de Artes Escnicas e Musicais en 1989.
Compaas: Tanxarina tteres e marionetas, Tteres
Cachirulo, Tteres Falcatra... E entre as compaas de teatro galegas podemos mencionar
Ollomoltranva, Teatro do Atlntico, Uveg Teatro, Teatro do Noroeste, Ancora Teatro,
Teatro do Aqu, Matarile, Chvere, Teatro do Morcego, Sarabela Teatro...

7
 Autores: Henrique Rabunhal, Miguel Anxo Fernn-Vello,
Xess Pisn, Ral Dans, Cndido Paz, Gustavo Pernas Cora,Miguel Anxo Murado,
Quico Cadaval, Lino Braxe, Marcos Orsi, Ana Valls, Inma Antonio Souto, Xos Lus
Sendn...
d) Ensaio:
Histrico: Ramn Miz, Xusto Gonzlez Beramendi,
Pegerto Saavedra, Xos Ramn Barreiro ou Ramn Villares.
Filolxico: Ricardo Carvalho Calero, Xess Alonso
Montero, Xos Lus Mndez Ferrn, Manuel Portas, Anxo Tarro, Henrique Monteagudo,
Dolores Vilavedra...
Teolxico e Antropolxico: Andrs Torres Queiruga e Xos
Chao Rego.
Editoriais especializadas: Andavira Editora, Edicins Lea,
Edicins Lstrego, Ouvirmos ...
Coleccins de ensaio de editoriais que publican en galego:
Galaxia, Xerais, Sotelo Blanco, Edicins do Castro, Edicins A Nosa Terra, Edicins do
Cumio, Laiovento, Baa...
Introducin en mbitos sociais: ensino, Igrexa, xornalismo...
1) Ensino en todos os niveis educativos.
2) Pequena presenza na liturxia esclesitica.
3) Xornais e revistas: Encrucillada, Irimia, Galicia Hoxe; pequena
presenza en xornais como La Voz de Galicia, Faro de Vigo, El Progreso, La Regin, El
Correo Gallego, Diario de Pontevedra...; A Nosa Terra, A Peneira; Grial, A Trabe de
Ouro, Luzes de Galiza, Teima, Natureza Galega, Encrucillada (1977), Revista de
Literatura, Tempos Novos etc.
4) Radio e Televisin: RTVE, CRTVG, COPE, SER e canles e radios
locais.
Sculo XXI:
1) Xornais e Revistas: De luns a venres; Praza pblica, Sermos Galiza, Galicia
confidencial, Dioivo e De luns a venres.
2) Radio e Televisin: RTVE, CRTVG, COPE, SER e canles e radios locais.
3) Redes Sociais.
4) Feitos: Plan Xeral de Normalizacin Lingistica en 2004; Galescolas / Galia
Azul, Decretos do galego 2007 e 2009.