Tehnicki Opis Duboki Do

SUSTAV UPRAVLJANJA KVALITETOM
SEKTOR ZA PROIZVODNJU KAMENIH

AGREGATA
NEXE d.o.o. Sarajevo

KAMENOLOM DUBOKI DO
IZDANJE
DATUM IZDANJA
IME I PREZIME DATUM POTPIS
DOKUMENT IZRADIO: Sidik Salki 2017.

DOKUMENT
PREGLEDAO
DOKUMENT ODOBRIO: Mustafa Tinjak 2017.
NAZIV DOKUMENTA SUSTAV
SEKTOR ZA PROIZVODNJU KAMENIH UPRAVLJANJA
AGREGATA KAMENOLOM DUBOKI DO KVALITETOM
OZNAKA
DOKUMENTA
PES-5.1-01 BROJ IZDANJA 1 DATUM IZDANJA 2017
PODRUJE PRIMJENE NEXE d.o.o. Sarajevo
POGON: Kamenolom Duboki do

LOKACIJA: Rakovica bb
INVESTITOR: NEXE d.o.o. Sarajevo
OSNOVNI PODATCI O OPERATORU

1 Naziv kompanije Nexe d.o.o. Sarajevo
2 Pravni oblik Drutvo sa ogranienom odgovornou
d.o.o.
3 Vrsta zahtjeva Obnova okolinske dozvole
4 Adesa pogona/postrojenja Ilida, Rakovica bb
5 Telefon/fax 033/565-266
6 Kontakt osoba Sidik Salki 063/790-774
7 Direktor Mustafa Tinjak
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
2/76
OZNAKA
DOKUMENTA
SADRAJ
1. UVOD.....................................................................................................................................3
2. GEOGRAFSKO EKONOMSKE KARAKTERISTIKE PODRUJA..............................5
2.1.GEOGRAFSKI POLOAJ..............................................................................................5
2.2.MORFOLOKE, HIDROLOKE i KLIMATSKE PRILIKE..................................................6
3. ISTORIJAT DOSADANJIH ISTRAIVANJA........................................................................6
3.7. TEKTONIKA LEITA......................................................................................................9
3.8. HIDROGEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA...........................................................9
3.9. INENJERSKO GEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA.......................................10
3.10. Fiziko mehanika ispitivanja....................................................................................11
3.11. Tehnoloka ispitivanja...................................................................................................12
3.12. Tehniko rijeenje separacije........................................................................................12
3.12.1. Mobilna drobilica PC 12/65 J.................................................................................12
3.12.2. Stacionarno separacijsko postrojenje BAIONI.......................................................13
4. OGRANIENJE POVRINSKOG KOPA..............................................................................14
4.1. Granice povrinskog kopa..............................................................................................14
4.2. Izbor visine i nagiba radne kosine etae........................................................................14
4.2.1. Izbor visine i nagiba radne kosine etae.................................................................14
4.2.2. Izbor potrebne irine osnovnog utovarnog platoa...................................................15
4.2.3. Odreivanje irine platoa i nagiba zavrnih etaa...................................................16
4.3. Provjera stabilnosti radne i zavrne kosine...................................................................17
5. IZBOR METODE EKSPLOATACIJE.....................................................................................19
5.1. Tehnologija (pripreme) otkrivanja leita........................................................................21
6 DINAMIKA RAZVOJA POVRINSKOG KOPA......................................................................22
6.1. Prva faza eksploatacije...................................................................................................22
6.2. Druga faza eksploatacije................................................................................................23
7. SISTEM POVRINSKE EKSPLOATACIJE I TEHNOLOKI PROCESI...............................24
7.1. Izbor sistema povrinske eksploatacije i strukture kompleksne mehanizacije..............24
7.2. Opis strukture kompleksne mehanizacije.......................................................................26
8. BUENJE I MINIRANJE.......................................................................................................26
8.1. Buenje vertikalnih minskih buotina.............................................................................27
8.2. Buenje horizontalnih minskih buotina.........................................................................27
8.3. Buenje kratkih minskih buotina...................................................................................29
8.4. Izbor prenika minskih buotina.....................................................................................29
8.5. Osnovne karakteristike tehnologije miniranjna na eksploataciji dolomita Duboki Do....31
8.6. Metoda miniranja............................................................................................................32
8.7. Izbor eksploziva..............................................................................................................33
8.16. Izbor maine za buenje...............................................................................................37
8.17. Izbor buaeg ekia....................................................................................................38
8.18. Snabdijevanje komprimiranim zrakom.........................................................................39
9. UTOVAR I TRANSPORT MINIRANOG MATERIJALA.........................................................39
9.1. Unutranji transport........................................................................................................41
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
3/76
OZNAKA
DOKUMENTA
9.2. Proraun kapaciteta angaovane opreme na utovaru i transportu................................42

9.2.1. Proraun kapaciteta utovarivaa.............................................................................42
9.2.2. Proraun kapaciteta hidraulinog bagera................................................................43
9.2.3. Kapacitet bagera......................................................................................................43
9.2.4. Transport dolomita...................................................................................................44
9.2.5. Kapacitet buldozera.................................................................................................45
10. ODVODNJAVANJE POVRINSKOG KOPA.......................................................................49
11. SNABDIJEVANJE PITKOM I INDUSTRIJSKOM VODOM NA POVRINSKOM KOPU....50
12. PREDMJER I PREDRAUN RADOVA...............................................................................51
13. SNABDIJEVANJE POVRINSKOG KOPA GORIVOM I EKSPLOZIVOM.........................51
14. SISTEMATIZACIJA RADNIH MJESTA NA POVRINSKOM KOPU..................................53
15. MJERE ZATITE NA RADU...............................................................................................54
15.1. Obezbjeenje javne sigurnosti.....................................................................................54
15.2. Mjere sigurnosti u toku izvoenja radova na radnoj etai............................................55
15.3. Mjere zatite kod izvoenja buako-minerskih radova...............................................56
19.3.1. Buenje minskih buotina......................................................................................56
15.3.2. Mjere zatite pri manipulaciji eksplozivnim sredstvima.........................................59
15.3.3. Mjere zatite pri izvoenju minerskih radova.........................................................63
15.4. Mjere zatite kod eksploatacije mehanizovane opreme.............................................68
15.5. Lina zatitna sredstva i zatitna oprema....................................................................70
15.6. Sanitetska zatita..........................................................................................................70
15.7. Zatita od poara..........................................................................................................70
15.7. Zatita urbane sredine od ometajueg karaktera tehnologije P.K................................71
15.8. Zatita ivotnog okolia................................................................................................72
15.8.1 Zatita voda.............................................................................................................72
15.8.2. Zatita od otpadnih voda........................................................................................72
15.8.3. Zatita vazduha......................................................................................................73
15.8.4. Zatita zemlje i rekultivacija nakon eksploatacije..................................................73
15.12. Uputstva koja se trebaju izraditi za potrebe bezbjedne eksploatacije dolomita.........73
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
4/76
OZNAKA
DOKUMENTA
1. UVOD
Na lokalitetu ''Duboki Do'' unazad desetak godina vri se eksploatacija

dolomita, kao tehniko-graevinskog kamena. Do danas je u dva navrata vreno
elaboriranje rezervi 1998.g. i 2004.god. Elaboratom o rezervama i kvalitetu korisne
Koordinate odobrenog eksploatacionog polja mineralne sirovine ovog
''Duboki Do''
Taka Y X leita (Stanje na dan
M 6.151.670 4.857.906 31.12.2004.god.)
6 6.515.747 4.857.906
4 6.515.802 4.857.910 preraunate su rezerve u
3 6.515.843 4.857.923
koliini od cca 820.000 m3,
N 6.515.873 4.857.943
S 6.515.856 4.858.010 to je uz planiranu godinju
B 6.515.748 4.858.106
1 6.515.681 4.858.047 proizvodnju od 100.000 m3
omoguilo vijek kamenoloma od 8 godina. Elaborat je obradio povrinu od 2,85 ha,
u skladu sa Rjeenjem Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije Up/I
broj: 07-18-748/01 od 23.04.2002.god. kojim se odobrava eksploatacija industrijske
mineralne sirovine dolomita na eksploatacionom polju ''Duboki Do'' kod Rakovice.
Eksploataciono polje je ogranieno prelomnim takama oznaenim slovima i
brojevima: M, 6, 4, 3, N, S, B i 1, koje meusobno ine nepravilan osmokut, a
definisane su pripadajuim koordinatama kako slijedi:
Koordinate proirenog istranog prostora
''Duboki Do''
taka Y X
15 6 515 867 4 858 141
F 6 515 875 4 858 121
D 6 515 968 4 857 910
A 6 515 878 4 857 690
B1 6 515 740 4 857 690
C 6 515 666 4 857 755
14 6 515 625 4 858 040
13 6 515 626 4 858 127
12 6 515 692 4 858 176
11 6 515 769 4 858 142
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
5/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Rukovodei se obavezama koje proizilaze iz Zakona o geolokim

istraivanjima (Sl.list RBiH 03/93) i Zakona o rudarstvu (Sl.list RBiH 03/93), a
odnose se na leita u eksploataciji, u cilju nadomirenja otkopanih koliina i
injenicom da rok predhodnog Elaborata istie koncem 2009.god. menandment
Privrednog drutva Agregati i betoni PUT'' d.o.o. Sarajevo, pokree aktivnosti za
stvaranje preduslova za izradu novog Elaborata.
Kako je dosadanjim rudarskim radovima izeksploatisano cca 80% od odobrenog
eksploatacionog polja a preostale rezerve ne zadovoljavaju potrebe i planiranu proizvodnju
za dui niz godina, proistekla je odluka o proirenju ve odobrenog eksploatacionog polja.
Tako je Projektom detaljnih geolokih istraivanja (juli 2008.god.) obuhvaena povrina od
95.140 m2 juno od otvorenog dijela leita, koja bi omoguila dodatnih cca 3.000.000 m3
rezervi A+B+C1 kategorije.
Rjeenjem Federalnog ministarstva energetike, rudarstva i industrije Up/I
br.06-18-10/09 od 13.04.2009.god., odobren je proireni istrani prostor na povrini
od 113.387 m2. Tako je ovim Elaboratom obuhvaen prostor ve odobrenog
eksploatacionog polja i prostor za koji je dobiveno odobrenje za izvoenje detaljnih
geolokih istraivanja. Ova povrina prostorno je definisana takama 15,F, D, A, B
1, C, 14, 13, 12, 11 sa pripadajuim koordinatama kako slijedi:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
6/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Elaborat je uraen i usklaen sa odredbama Pravilnika o klasifikaciji, kategorizaciji

i proraunu rezervi vrstih mineralnih sirovina (Sl.list SFRJ br. 53/79), koji je Federacija
Bosne i Hercegovine preuzela i do daljeg se slui njime. Istraivanja za potrebe ovog
Elaborata su zapoela u julu 2009.god., a zavrena su u novembru 2009.god. U ovom
vremenskom periodu obavljeni su svi terenski radovi, istrani i laboratorijski radovi, nakon
ega je uslijedila kabinetska obrada podataka.
Terenske i kabinetske radove je izvodilo P.D. GEA d.o.o. Tuzla, autor Elaborata je
Alma SeleskoviBencun, dipl.in.geol.; saradnici: Dijana Ilikovi, dipl.in.geol. i Sanela
Halilovi - grafika obrada.
Laboratorijska ispitivanja provedena su na RGGF-u u Tuzli (Katedra za mehaniku
tla i stijena i Katedra za prirodne geoloke discipline) i ''Putna laboratorija'' d.o.o. Sarajevo.
2. GEOGRAFSKO EKONOMSKE KARAKTERISTIKE PODRUJA
2.1. GEOGRAFSKI POLOAJ

Leite dolomita "Duboki Do" nalazi se na sjevernim padinama Batalovog brda,
odnosno na terenu izmeu Batalovog brda na padini zvanoj "Suha kosa". Od magistralnog
puta Sarajevo Rakovica Kiseljak udaljeno je 1,5 km u pravcu jugozapada. (Prilog 1.
Geografska karta sa poloajem leita dolomita "Duboki Do" M 1 : 50.000).
itav istrani prostor zahvata teren izmeu lokaliteta Vinjaga na sjeveru, zatim Suhe
kose na istoku, Batalovog brda na jugu i Dubokog Dola na zapadu. Na irem podruju
nalaza se sela Zabre udaljeno oko 500 m zapadno od leita, Rudnik 6000m udaljen u
pravcu sjeverozapada, Stanjevac na sjeveru i selo Koselji na sjeveroistoku.
Sa aspekta morfologije, leita Duboki Do nalazi se u hipsometrijskom intervalu
izmeu 650 i 800m nadmorske visine. Ovaj teren pripada blago zaobljenom grebenu koji
se sputa od Batalovog brda u pravcu sjevera prema Rosovom brdu i dalje prema selu
Keelj, te magistralnog puta Sarajevo Rakovica Kiseljak.
Na podruju leita nisu prisutni vodeni tokovi, a nisu evidentirani ni izvori. Izvori se
pojavljuju tek u nizinskom dijelu terena, sjeverno od leita. Najnii vodeni tokovi su potok
Puhovik, istono od leita i rijeka Rakovica na sjeveru.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
7/76
OZNAKA
DOKUMENTA
U okviru istranog prostora, nema stambenih objekata. Najblii su udaljeni 500 metara
vazdune linije, a nalaze se na hipsometrijski viim nivoima od kamenoloma.
2.2. MORFOLOKE, HIDROLOKE i KLIMATSKE PRILIKE

Sa aspekta morfologije, leita Duboki Do nalazi se u hipsometrijskom intervalu izmeu
600 i 800m nadmorske visine. Ovaj teren pripada blago zaobljenom grebenu koji se sputa od
Batalovog brda u pravcu sjevera prema Rosovom brdu i dalje prema selu Keelj, te magistralnog
puta Sarajevo Rakovica Kiseljak.
Glavni vodni tok ove prostrane oblasti je rijeka Bosna, koja nastaje na istoimenom vrelu
podno Igmana, jugozapadno od Sarajeva. Ostale rijeke meu kojima su znaajnije: eljeznica,
Miljacka, Vogoa, Ljubinja i Misoa, kao desne pritoke toka Bosne, te s lijeve strane Zujevina,
Lepenica i Fojnica, imaju uglavnom duboke i kanjonaste doline.
Na podruju leita nisu prisutni vodeni tokovi, a nisu evidentirani ni izvori. Izvori se
pojavljuju tek u nizinskom dijelu terena, sjeverno od leita. Najnii vodeni tokovi su potok Puhovik,
istono od leita i rijeka Rakovica na sjeveru.
Podruje leita nalazi se u pojasu umjereno kontinentalne klime, koje odlikuju prosjene
godinje temperature od 12C, sa prosjenom januarskom temperaturom 1C i prosjenom julskom
od 22C. Prosjene godinje padavine su do 1000 mm. Ovakvi klimatski uslovi omoguavaju
desetomjeseni rad na kamenolomu.
3. ISTORIJAT DOSADANJIH ISTRAIVANJA

Tereni ire okoline Sarajeva i ovog dijele srednje Bosne su podruja u Bosni i Hercegovini
koja su najvie istraena, kako sa aspekta geoloko tektonske grae, tako i sa aspekta
prisustva razliitih vrstih, tenih i gasovitih mineralnih sirovina.
U ova podruja spada i iri teren Rakovice koji se nalazi izmeu dvije velike i znaajne
geoloke jedinice neogenog ugljenosnog sarajevsko zenikog bazena i
srednjebosanskog rudogorja. U sklopu mnogobrojnih radova o ovom podruju nalazi se i
dosta podataka o irem podruju Rakovice kod Sarajeva.
Jedan od prvih radova koji je, pored ostalih, tretirao i ovo podruje jeste geoloka karta ire
okoline Sarajeva koju je uradio F. Titze (1904.godine). Na ovoj karti pomenuti autor je
izdvojio kompleks paleozojskih i verfenskih sedimenata, zatim trijaske krenjake,
mezozojske stijene flinog karaktera s jaspisima i oligomiocenske sedimente. Za
oligomiocenske jezerske sedimente je istakao da su, najveim dijelom, ubrani i izdignuti.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
8/76
OZNAKA
DOKUMENTA
U ovom irem podruju je izdvojio dvije velike rasjedne zone: rasjed koji se prua od Han
Toplice do Trnova i rasjed koji se prua od Blauja prema Hadiima i Bradini.
Takoer je izdvojio i veliki Busovaki rasjed na kome se javljaju i izvori mineralnih i
termomineralnih voda Ilide i Kiseljaka.
Poslije drugog svjetskog rata ovaj teren je bio esto istraivan u okviru istraivanja
uglja u sarajevsko zenikom bazenu. Rezultati tih istraivanja su prikazani u
mnogobrojnim publikovanim i radovima u fondovima strune dokumentacije, a najznaajniji
prikazi tih rezultata su dati u radovima R. Milojevia ( 1964) i M. Mufti (1965), koji su
detaljno obradili geoloko strukturnu grau i ugljonosnost sarajevsko zenikog bazena.
R. Jovanovi, M. Mojievi, S. Toki i Lj. Roki (1978.) su izradili Osnovnu geoloku
kartu, list Sarajevo 1 : 100 000.
Na karti su, u podruju Rakovice, na ovom dijelu jugozapadnog oboda sarajevsko
zenikog ugljenosnog bazena, izdvojili naslage gornjokrednog flia koji transgresivno lei
preko anizijskih karbonata na kojima se nalaze i manje povrine rasprostranjenja ladinske
vulkanogeno sedimentne formacije.
Autori su na Osnovnoj geolokoj karti, list Sarajevo 1 : 100 000, izdvojili naslage
krenjakih stijena anizijskog kata i na ovom terenu nisu zapazili, niti na karti izdvojili,
naslage anizijskih dolomita koji na ovom podruju od Pljeevca na sjeverozapadu, preko
Dubokog dola, Pukovika i Mievia, do Hadia imaju dominantno rasprostranjenje. Dalje,
u pravcu juga, jugozapada i zapada, oko anizijskih dolomita, nalazi se velika povrina
rasprostranjenja donjotrijaskih naslaga kvarcliskunovitih pjeara, glinaca, laporca i
krenjaka (tzv. sarajevski pjeari).
U dolini rijeke Rakovice, gdje se nalazi granica izmeu sarajevsko zenikog
neogenog basena i naslaga krede i trijasa, pomenuti autori su utvrdili rasprostranjenje
koevske serije gornjeg miocena i terasnih sedimenata kvartara.
Sa aspekta strukture geologije ovo podruje su uvrstili u Tektonsku jedinicu
Hadii. U ovom dijelu te strukturne facijalne jedinice izdvojili su vie duih rasjeda meu
kojima treba pomenuti rasjed koji se prua dolinom potoka Pukovik.
E. Ramovi (1996) je izvrio geoloku prospekciju ovog podruja u cilju utvrivanja
potencijalnih terena za detaljna istraivanja tehnikog graevinskog kamena krenjaka i
dolomita za potrebe GP PUT dd Sarajevo. Tom prospekcijom je utvrdio gore pomenutu
konstataciju da su dolomiti, a ne anizijski krenjaci dominantno rasprostranjenji na terenu
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
9/76
OZNAKA
DOKUMENTA
od rijeke Lepenice, odnosno od Pljeevca (kota 937.59) pa do Hadia. Prospekcijom je

utvrdio da se dolomiti na ovom terenu pruaju u kontinuitetu od Pljeevca, preko Zabra,
Rudnika i Dubokog dola do potoka Pukovik i dalje prema Hadiima i Blauju.
U dolini potoka Pukovik, izmeu ovog potoka i linije Keelji Batalovac Rastovine,
nalazi se povrina rasprostranjenja naslaga ladinske vulkanogeno sedimentne formacije
u kojoj su, u najniim nivoima utvreni glinci, laporci i ronaci, a u sredinjim i viim nivoima
krenjaci i dolomitini krenjaci.
Povrina rasprostranjenja naslaga dolomita na irem istranom prostoru je vea od
3 km2. Debljina im varira od 20 40 m, u hipsometrijski niim terenima, pa do preko 150m
na Pljeevcu i Batalovom brdu. Dolomiti su sive do sivo bijele i bijele boje. Masivni su i
kompaktni i jako ispucali . Na pojedinim dijelovima terena na povrini su jako grusifikovani, i
pretvoreni u tzv. dolomitski pijesak (prinu). Potencijalnost ovog podruja sa aspekta
dolomita kao sirovine za tehniki graevinski kamen je velika.
R. Kurtanovi (1997) je zakljuio, na osnovu rezultata regionalnih geolokih
istraivanja, da je lokalitet Duboki do jedan od najperspektivnijih lokaliteta ovog podruja za
detaljna geoloka istraivanja dolomita.
1998.god. su vrena detaljna geoloka istraivanja na osnovu Projekta detaljnih geolokih
istraivanja tehniko-graevinskog kamena - dolomita u leitu ''Duboki Do'' u Rakovici kod
Sarajeva, u cilju utvrivanja koliina i kvaliteta dolomita u konturama odobrenog istranog
prostora. Predloene i verifikovane su rezerve u slijedeim koliinama:
A 226.970 m3
B 424.976 m3
C1 550.268 m3
A + B+ C1 1.202.214 m3
Proraun je izvren za povrinu od 4,5 ha. Utvrene koliine su omoguile kontinuiranu
proizvodnju za narednih 8,5 god, uz planiranu godinju proizvodnju od 150.000m 3. Prema
urbanistikoj saglasnosti odobrena je eksploatacija korisne mineralne sirovine na povrini
od 2,85 ha.
Zbog nemogunosti nastavka eksploatacije izvan kontura odobrenog
eksplaotacionog polja, kao rjeenje proizala je mogunost obezbjeenja sirovinske baze
za kontinuiranu proizvodnju, projektovanjem dubinskih etaa, odnosno sputanja etaa do
nivoa 625 m.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
10/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na osnovu izvedenih doistranih radova izradom ''Elaborata o klasifikaciji, kategorizaciji i

proraunu rezervi dolomita za leite Duboki Do, kod Rakovice'' utvrene su rezerve A+B
kategorije u koliini od 860.000 m3. (''GEOPROJEKT'' d.o.o. Tuzla, 2005.god.)
3.7. TEKTONIKA LEITA
Osnovno tektonsko obiljeje leita dolomita '' Duboki Do'' je prisustvo markantnog
rasjeda koji je doveo u isti nivo anizike i ladinike naslage. Detaljnim geolokim
kartiranjem utvren je njegov poloaj na etai 690 m. Ostali evidentirani
strukturno-tektonski elementi doprinijeli su stvaranju slike o sloenoj geolokoj grai
ovog dijela leita Duboki Do. Neposredno uz pomenuti rasjed, slojevi strmo
zalijeu pod uglom od 500 prema jugoistoku.
Ostali rasjedi prikazani na detaljnoj geolokoj karti, na osnovu analize prikupljenih
podataka mogu se svrstati u pet grupa: I ( 355 0 040/650 -730), II ( 1000 1050/400
-650), III ( 3200 3350/600 - 650), IV ( 250 3540/500 -550).
Istranim buenjem je takoer utvren vei broj rasjednih zona, na to
ukazuje nabueni stjenski materijal, rasjedne plohe, evidentirane promjene u
nagibu slojeva (od 200 - 500). Na eksploatacionim etaama i otvorenim profilima,
utvrena su razliiti padni uglovi slojeva koji se kreu od 10 0 do 450, sa generalnim
zalijeganjem prema jugu. U zasjeku pristupnog puta prema buotini B-2/09 utvreni
su elementi SS 2000/100 i 1750/450.
3.8. HIDROGEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA
Leite dolomita ''Duboki Do'' je predstavljeno masivnim i kompaktnim anizijskim

dolomitom i dolomitnim pijeskom, koji je tektonski izlomljen i paketom ladinikih
naslaga koje su heterogenog litolokog sastava: dolomiti, dolomitne bree, pjeari,
glinci, laporci.
Sa aspekta hidrogeologije dolomiti predstavljaju hidrogeoloki kolektor sa
veoma izraenom pukotinskom poroznou, dok se dolomitske bree i dolomitski
pijesak karakteriu pukotinskom, odnosno, integranularnom poroznou.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
11/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Ladinike naslage uslijed prisustva razliitih litolokih lanova i velikog

stupnja dezintegrisanosti i tektonske poremeenosti, pospjeuju cirkulaciju
atmosferskih voda i njeno dreniranje u nie nivoe.
Na ovom terenu nema izvora niti stalnih vodenih tokova. Jedine vode koje se
javlju su padavinske, atmosferske vode koje se procjeuju i poniru kroz sisteme
pukotina u dolomitu.
3.9. INENJERSKO GEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA
Posmatrajui dolomite u Rakovici sa inenjesko-geolokog aspekta, dokazano je da

pripadaju klasi sedimentnih stijena. Takoer, treba istai da inenjersko-geoloke
osobine dolomita zavise od koliine MgCO 3 u masi, i o stepenu ispucalosti dolomita,
odnosno o stepenu stvaranja grusa ili dolomitskog pijeska. Uopte se moe rei da
su tereni izgraeni od dolomita stabilni, posebno kad su izgraeni od dolomita koji
su slabije podloni troenju, odnosno grusifikaciji. U podrujima gdje je troenje
dolomita vrlo snano, razvijen je proces odnoenja lako pokretljivog grusa. Takoer,
ako su rastroene dolomitske mase podvrgnute jaim temperaturnim promjenama
(topli i hladni periodi) i uticajima drugih egzogenih faktora dolomiti se brzo razaraju i
pretvaraju u dolomitni grus pijesak.
Stabilnost padina izgraenih od vrstih stijenskih masa, bez obzira na njihovu
genetsku pripadnost, bitno zavisi od njihove ispucalosti. Ispucalost ne utie samo
na stabilnost padina, ve i na osobine nestabilnosti. Naime, u zavisnosti od
prostornog poloaja pukotina, njihove gustine, genetske veze, hrapavosti,
pukotinske ispune i dr. javljaju se razliiti vidovi pojava nastabilnosti (odroni, sipari,
klizita i dr.). Ispucalost dolomita direktno utie na odronjavanje, a na ostale
procese, uglavnom indirektno.
Odroni u masivnim i bankovitim dolomitima su relativno rijetke pojave ali su,
po pravilu, velikih dimenzija. To je i razumljjivo s obzirom da su padine izgraene
od dolomitskih masa visoke i strme (najee izmeu 40 0 i 600).
Dolomiti su otporne stijenske mase kod kojih, kao to je poznato,
preovladava fiziko raspadanje. To je i razlog to se u ovim terenima formiraju
specifini oblici reljefa i padine specifinih morfolokih oblika. Pri daljoj eksploataciji
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
12/76
OZNAKA
DOKUMENTA
na kamenolomu ''Duboki Do'', odnosno projektovanju etaa, potrebno je uzeti u

razmatranje slijedee injenice:
- paket ladinikih naslaga, heterogenih u pogledu litologije
- povoljan poloaj slojeva u odnosu na frontu napredovanja rudarskih radova
- fiziko-mehanike osobine stjenskog materijala u junoj dijelu leita
Razlike u fiziko-mehanikim osobinama stijenske mase mogu biti posljedica litolokog
sastava, ali znatno su vie posljedica stupnja raspucalosti i tektoniziranosti.
3.10. Fiziko mehanika ispitivanja
Za izradu ovog Dopunskog rudarskog projekta koriteni su podaci fiziko

mehanikih ispitivanja prezentovanih u Elaboratu o klasifikaciji, kategorizaciji i
proraunu rezervi dolomita (kao tehniko - graevinskog kamena) leita Duboki
Do Opina Ilida sa stanjem na dan 31.11.2009. godine u kome su proraunate
srednje vrijednosti za sve parametre koje odreuju fiziko-mehanike karakteristike
stjenske mase, i dobivene prosjene vrijednosti kako slijedi:
1. vrstoa na pritisak
a) u suhom stanju p= od 27,9 100,7 (MPa)
b) u vodom zasienom stanju p= od 26,5 do 99,1 (MPa)
2. Zapreminska masa = od 25,4 do 27,8 (t/m)
3. Upijanje vode Ug = .od 1,3 do 0,52 %
4. Poroznost n = 5,1 do 1,7 %
5. Postojanost na djelovanje mraza - dj. postojan do postojan
6. Sadraj sulfida i sulfata 0,000 0,002 %
Na osnovu prikazanih fiziko mehanikih karakteristika, moe se zakljuiti
da se na leitu dolomite Duboki Do mogu projektovati etae visine izmeu 10 i 20
m i nagiba do 750.
3.11. Tehnoloka ispitivanja
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
13/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na osnovu rezultata dobivenih laboratorijskim ispitivanjima fiziko

mehanikih osobina uzoraka kamena i drobljenog kamenog agregata, ovaj materijal
se moe upotrebljavati za:
- spravljanje asfaltnih mjeavina za izradu zavrnih slojeva kolnikih konstrukcija AB-a
na cestama sa srednjim i niim vrstama prometnih optereenja
- spravljanje asfaltnih mjeavina za izradu nosivih slojeva kolnikih konstrukcija BNS-a
na cestama sa tekim i niim vrstama prometnih optereenja
- spravljanje mjeavina za cementne betone klase B I i klase B II
Utvrene naslage dolomita i dolomitnih brea u okviru ladinikog razvoja,
takoer se mogu koristiti kao tehniko-graevinski kamen. Na osnovu mineraloko-
petrografskih ispitivanja, fiziko-mehanikih karakteristika i u korelaciji sa leitima
tehniko-graevinskog kamena otvorenim u ovakvom stjenskom materijalu, dolomiti
i dolomitne brea mogu se koristiti za izradu maltera, za beton, za nasipanje i izradu
gornjih i donjih tamponskih slojeva kod puteva i u druge svrhe u graevinarstvu.
3.12. Tehniko rijeenje separacije
Tehniko rjeenje drobljenja i klasiranja dolomita na kamenolomu Duboki Do se

bazira na postojeoj operemi koju ovo Privredno drutvo ima na raspolaganju a
sastoji se od:
- Mobilne drobilice PC 12/65 J , Proizvoaa HARTL i
- stacionarnog separacijskog postrojenja BAIONI
3.12.1. Mobilna drobilica PC 12/65 J
Primarna prerada dolomita zapoinje u mobilnoj drobilici PC 12/65 J, gdje se

rovni dolomit krupnoe +0-400 mm drobi na granulaciju +0-120 mm i izdvaja
jalovina i dalje transportnim sredstvima otprema u stacionarno separacijsko
postrojenje Baioni.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
14/76
OZNAKA
DOKUMENTA
3.12.2. Stacionarno separacijsko postrojenje BAIONI
Tehnoloki proces na stacionarnom seperacijskom postrojenju BAIONI se

odvija na sljedei nain:
Ulazni rovni dolomit (minirani ili preraeni u mobilnoj drobilici) granulacije
-400+0 mm se doprema sa eksploatacionog utovarnog platoa kamionima u primarni
bunker seperacije. Iz prihvatnog bunkera se rovni materijal dozira pomou
dodavaa dozirnog stola preko transportera na primarno dvoetano sito.
Na primarnom dvoetanom situ se odvaja prirodni pijesak granulacije +0-4
(+0-32) i to u kinom periodu granulacija +0-32 mm a u suhom vremenskom
periodu granulacija -4+0 mm.
Jalovina i prirodni pijesak se prihvataju na gumene transportere i deponuje
na radni plato.
Sekundarna drobilica se istiu velikom sposobnou drobljenja i drobi
dolomit ulazne granulacije +4-120 (+32-120) mm na granulaciju +0-60 mm.
Obzirom da drobi dolomit pomou udara, oblik zrna je kubiast.
Iz sekundarne drobilice izdrobljeni dolomit granulacije +0 - 60 mm preko
gumenog transportera transportuje se do etveroetanog sekundarnug sita sa etiri
mree sa otvorima 4x4, 8x8, 16x16 i 32x32 mm. Ispod svake mree nalazi se
usmjeriva (korito) koji vri usmjeravanje odreene granulacije na gumeni
transporter koji vri transport materijala na depo granulacija. Odnosno granulacija
+32-60 se usmjerava na transporter koji vri transport granulacije na tercijalno
drobljenje na drobljenje za niu granulaciju.
U tercijalnoj drobilici se granulacije krenjaka -32+60 mm drobe na
granulaciju -8 + 0 mm ili -4 + 0 mm zavisno od veliine izlaza ili zahtjeva trita.
Iz tercijalne drobilice, izdrobljeni krenjak gravitaciono se usmjerava preko
tercijalnog transportera na transporter sekundarne drobilice i zajedniki se sa
produktima sekundarne drobilice transportuje na sekundarno etveroetano
vibraciono sito.
Ustanovljeni i potvreni kvalitet i koliine dolomitnog materijala u okviru

granica odobrenog eksploatacionog polja omoguavaju kontinuiranu proizvodnju u
skladu sa ustaljenom tehnolokom emom uz dalje formiranje eksploatacionih
etaa,
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
15/76
OZNAKA
DOKUMENTA
4. OGRANIENJE POVRINSKOG KOPA
4.1. Granice povrinskog kopa
Eksploatacionom granicom je obuhvaen i prostor koji e biti obuhvaen buduim

rudarskim radovima, ogranien prelomnim takama oznaenim slovima i brojevima: M, 6,
4, 3, N, S, B i 1, koje meusobno ine nepravilan osmokut, u skladu sa Rjeenjem
Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije Up/I broj: 07-18-748/01 od
23.04.2002.god.
Geoloka granica odreena je pri utvrivanju bilansnih rezervi odnosno
Elaboratom o klasifikaciji, kategorizaciji i proraunu rezervi dolomita (kao tehniko -
graevinskog kamena) leita Duboki Do Opina Ilida sa stanjem na dan
31.11.2009. godine.
Otkopna granica je odreena na osnovu geometrijskog ogranienja dijela istranog
prostora i poklapa se sa eksploatacionom granicom uz ostavljanje zatitnog stuba prema stabilnom
postrojenju seperajije .
Na prilogu br.1. prikazana je situacija PK "Duboki Do" sa odobrenom eksploatacionom i
istranom granicom povrinskog kopa.
4.2. Izbor visine i nagiba radne kosine etae
4.2.1. Izbor visine i nagiba radne kosine etae
Pri izboru visine i nagiba radne kosine utiu mnogobrojni faktori kao to su:
-
geomehanika svojstva leita,
-
lokacija i konfiguracija terena u granicama konture povrinskog kopa,
-
odabrana tehnologija metode eksploatacije dolomita i unutranjneg transporta
rovnog materijala,
-
izabrani parametri buenja i miniranja te metoda masovnog miniranja,
-
sigurnost pri radu na buenju, miniranju, utovaru i transportu,
-
oprema koja e biti primjenjena.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
16/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na osnovu iskustava u dosadanjem radu i naprijed navedenih faktora, i u

nastavku radova eksploatacije preostalih rezervi dolomita u odobrenim granicama
eksploatacionog polja su zadrani postojei elementi:
-
visina etae 12 m
-
nagib radne kosine etae 700
-
nagib zavrne kosine 520
-
berma izmeu radnih kosina 9 m
Nagib radne kosine je prilagoen nagibu minskih buotina (70 0) iz razloga
bezbjednosti sputanja eksploziva u buotinu (shodno Pravilniku o manipulaciji sa
eksplozivima), te sigurnijeg rada mehanizacije na platou etae.
4.2.2. Izbor potrebne irine osnovnog utovarnog platoa
Osnovni utovarni plato e se nalaziti na etai E-665 i E-617 m.

Poto naim propisima nije regulisano pitanje irine platoa kod radne etae
uzima se iskustveni podatak koji je ostvarivan na povrinskoj eksploataciji
nemetalinih mineralnih sirovina.
Angaovana oprema na utovaru i transportu praktino odreuje irinu platoa
radne etae.
S obzirom da je na povrinskom kopu dolomita Duboki Do predviena
primjena utovarivaa za utovar i kamiona za transport, to je izraunata irina platoa
16 m kod radne etae E-665 m.
irina osnovnog utovarnog platoa E-665 iznosi:
L=R+K+x
gdje je:Lmin irina radnog platoa (m)
R poluprenik okretanja utovarivaa (m)
K irina kamiona sa manevarskim prostorom (m)
x sigurnosno odstojanjne od ivice etae (m)
L=11+2,5+2,5=16 m
Na ivici etae E-655 formirati zatitni grudobran od postojeeg materijala
minimalne visine 1 m zbog sigurnosti rada opreme na utovaru i transportu.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
17/76
OZNAKA
DOKUMENTA
4.2.3. Odreivanje irine platoa i nagiba zavrnih etaa
Prema podacima iz literature irina opasne zone na etai, gdje dolazi do

odronjavanja materijala sa kosine etae , iznosi:
x=C . H
gdje je:x - irina kosine opasne zone na etai (m)
C faktor koji iznosi 0,2
H visina etae (m)
Iz dobivene vrijednosti irine opasne zone i faktora sigurnosti koji se kree
izmeu 1,3 3 maksimalna irina platoa zavrne etae iznosi:
Bz=C . H . 2 = 0,2 . 12 . 2 = 4,80 m
usvojeno Bz=5 m
Na osnovu dobivenih geomehanikih parametara, minimalne irine platoa
zavrnih etaa od 5 m, visine etae od 12 m i radnog nagiba etae od 70 0, nagib
zavrne kosine kopa iznosi:
H 12
tg
x B 4,4 5
z 51,9 0 52 0
gdje je:x irina kosine etae (4,4 m)
B irina platoa zavrne etae (5 m)
H visina etae (12 m)
ae- radni nagib etae
H 12
x 4,4 m
tg e tg 70 0
H
tg e 69,8 70 0
x
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
18/76
OZNAKA
DOKUMENTA
4.3. Provjera stabilnosti radne i zavrne kosine
Shodno l. 69 Pravilnika o tehnikim normativima iz povrinske eksploatacije

kontrola radnih kosina mora se vriti svakih est mjeseci.
U tabeli br. 6.1. date su vrijednosti faktora stabilnosti F s iz lana 61 tabela br.
4 Pravilnika o tehnikim normativima za povrinsku eksploataciju leita mineralnih
sirovina
Tabela br. 6.1. Vrijednost koeficijenta Fs po Pravilniku o tehnikim normativima
Za povrinski kop Koeficijent sigurnosti

F
Radne kosine parcijalnih etaa 1,00 1,05
Radne kosine sistema etaa 1,05 1,10
Sistem radnih etaa sa transportnim putevima 1,15 1,20
Zavrne kosine kopa 1,30 1,50
Kao metoda za proraun faktora stabilnosti koritena je metoda Hook-a za

dreniranu radnu kosinu bez djelovanja pornog pritiska.
Pri proraunu faktora sigurnosti ulo se sa slijedeim, usvojenim parametrima:
-
kohezija c = 0,9 MPa
-
ugao unutranjeg trenja = 39
-
zapreminska teina materijala = 27,78 kN/m3
Na slici br. 6.3 dat je Hook ov dijagram iz koga su odreene

bezdimenzionalne grupe I II za proraun Fs.
Bezdimenzionalna grupa I
c 90
I 0,47
H tg 2,778 84 tg 39 0
Bezdimenzionalna grupa II
Na osnovu presjecita veliine I i krive za nagib zavrne kosine = 52 0 na

Hoek-ovom diagramu dobija se veliina II, koja iznosi II=0,28
Vraajui vrijednost II u formulu II dobijemo da je:
tg 39 0
Fs 2,51
II
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
19/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na slici br. 6.3 dat je Hook ov dijagram krunog loma, na osnovu kojeg je
dobijena vrijednost faktora sigurnosti.
Slika br. 6.3Hookov dijagram provjera stabilnosti zavrne kosine
Proraun stabilnosti kosine po Fellinijus-u:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
20/76
OZNAKA
DOKUMENTA
4c 4 90
H 90 0,958 0,958 124,15 ( m)
2,778
Uz pretpostavku da je masiv potpuno monolitan i uz pretpostavku da je nagib

radne i zavrne kosine vertikalan, a za usvojene geomehanike parametre, kosina
bi bila stabilna do visine 124,15 m(po Fellinijusu).
5. IZBOR METODE EKSPLOATACIJE
U dosadanjem radu, povrinska eksploatacija dolomita Duboki do je

obavljana sistemom etanog dobivanja dolomita sa diskontinuiranim utovarom i
gravitacionim transportom odminiranog materijala
U procesu eksploatacije zastupljene su sljedee tehnoloke faze rada:
-
tehnologija (priprema) otkrivanja leita,
-
buenje i miniranje,
-
guranje odminiranog materijala sa visinskih etaa na utovarni plato
-
Primarna prerada dolomita
-
u mobilnoj drobilici PC 12/65 J, gdje se rovni dolomit krupnoe +0-400 mm drobi
na granulaciju +0-120 mm i izdvaja jalovina
-
utovar dolomita u transportna sredstva i otprema u stacionarno separacijsko
postrojenje Baioni.
Nastavak rudarskih radova eksploatacje dolomite na kamenolomu Duboki

Do e se izvoditi u dvije faze:
-
u I fazi rudarski radovi eksploatacije dolomita se izvode od projektovane etae
na najviem nivou (E-701) i dalje prema etai E-665, uz formiranje pojedinih
projektovanih radnih etaa (E-677, E-689). Na etai E-665 e biti formiran
utovarni plato. Istovremeno, zbog ujednaavanja kvaliteta rovnog dolomita,
formirati e se dodatno jo dvije dubinske etae: E-629 i E-617. Dostizanjem
fronta rudarskih radova na etaama E-701, E-689 i E-677 do linije zavrne
kosine, zavrava se I faza rudarskih radova.
-
u II fazi rudarskih radova e biti otkopane preostale rezerve dolomita u
konturama odobrenog eksploatacionog polja. Radovi eksploatacije e se izvoditi
na projektovanim radnim etaama: E-665, E-653, E-641, E-629 i E-617 do
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
21/76
OZNAKA
DOKUMENTA
dostizanja projektovane linije zavrne kosine. Utovarni plato e biti formiran na

najniem nivou povrinskog kopa, na etai E-617. Dostizanjem rudarskih radova
na etaama E-665, E-653, E-641, E-629 i E-617 do linije zavrne kosine,
zavravaju se rudarski radovi po ovom projektu.
Tehnologija eksploatacije e se organizovati tako da se gravitaciono obara

odminirani materijal sa eksploatacionih etaa E-701, E-689 i E-677 na radni
utovarni plato osnovne etae E-665 odnosno sa eksploatacione etaa E-629 na
etau E-617 u I fazi. i na radni utovarni plato osnovne etae E-617 u II fazi, a zatim
utovar i transport dolomita do drobilinog postrojenja.
Obaranje miniranog materijala sa etaa na osnovni utovarni plato vriti e se
buldozerom.
Ovaj nain eksploatacije je ekonomski povoljniji, u tehnolokom smislu
jednostavniji i zahtjeva manji obim mehanizacije, manje zaposlenih i manja
odravanja pristupnih puteva pojedinim etaama.
Loa strana gravitacionog transporta je smanjena sigurnost kod
eksploatacije u vrijeme obaranja miniranog materijala jer potencijalno postoji
mogunost pojave kotrljajuih komada, na to treba obratiti posebnu panju, a to
e biti obraeno u mjerama zatite pri radu u ovom projektu.
Prednost eksploatacije ovom metodom na povrinskom kopu Duboki do
obezbjeuje injenica da je leite dosta udaljeno od naselja (najblie naselje nalazi
se na oko 500 m-600 m), pa je jedino potrebno zatititi zaposlene na kopu i
angaovanu mehanizaciju.
Konstrukciju kopa ini est eksploatacionih etaa:
-
etaa na nivou E-701 m kao najvia etaa,
-
etaa na nivou E-689 m,
-
-
etaa na nivou E-665 m
-
-
-
etaa na nivou E-629 m
-
etaa na nivou E-617 m kao najnia etaa.
Usvojena vertikalna visina etae na ovom kopu je 12 m a usvojeni radni
nagib etae je 700.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
22/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Visinska razlika izmeu najvie i najnie etae sa kojih se obara materijal

iznosi 24 m, to dozvoljava obaranje odminiranog materijala sa najviih etae E-689
i E-677 i gravitacioni transport istog do osnovne utovarne etae bez formiranja
sabirnih meuetaa.
Prema priloenoj karti i uvidom na terenu, moe se konstatovati da radovi
na etai E-701 se svode samo na ienje etane ravni tako da nema koliina
materijala za guranje sa etae E-701.
U lanu 95 Pravilnika o tehnikim normativima za povrinsku eksploataciju
tehnikog kamena (preuzeto iz Sl. list SFRJ br. 11/86), gravitacioni transport sa
radnih etaa na osnovnu etau moe obavljati sa ukupne visine najvie od 100 m.
Prema tome, za uslove leita Duboki Do, ija otkopna visina iznosi 84 m,
mogue je tehnologijom gravitacionog transporta eksploatisati sve rezerve
obuhvaene ovim projektom.
5.1. Tehnologija (pripreme) otkrivanja leita
Dosadanjim rudarskim radovima u granicama odobrenog eksploatacionog

polja dolomita Duboki Do je odstranjena vegetacija umskog pokrivaa i rastinja.
Jalovog materijala je preostalo jo samo u jugoistonom dijelu, neposredno uz
odobrenu granicu i to na povrini od cca 1650 m 2 gdje monost jalovog pokrivaa
iznosi oko 1 m.
Ovaj jalovi materijal po svojoj prirodi predstavlja ostatke raspadnutog
dolomita pomijean sa humusnim materijalom.
Dinamika ienja preostalog dijela jalovine biti e prilagoena dinamici
otkopavanja odnosno napredovanju etae a odstranjivanju jalovog materijala se
radi buldozerom sa riperom i dalje transportnim sredstvima van kontura
eksploatacionog polja. irina buldozerskog pojasa treba da iznosi (3-4) puta vei
pojas od pojasa miniranja, tj. irine linije najmanjeg otpora (W).
Poslije grubog odstranjivanja jalovine pristupa se detaljnom ienjnu leita
etae.
irina detaljno oienog pojasa odgovara najmanje dvostrukoj debljini
pojasa (2W), tako da je prvi ivini pojas potpuno oien te se zaposleno osoblje
prilikom izvoenjja buako minerskih radova moe kretati bez opasnosti.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
23/76
OZNAKA
DOKUMENTA
6 DINAMIKA RAZVOJA POVRINSKOG KOPA
U postojeem stanju na povrinskom kopu Duboki Do formirano je est

eksploatacionih etaa: E-701, E-689, E-677, E-665, E-653 i E-641 m.
Pri nastavku radova na eksploataciji dolomite po ovom dopunskom
rudarskom projektu, sinhronizovano e se vriti eksploatacija u dvije faze.
6.1. Prva faza eksploatacije
U prvoj fazi e se vriti eksploatacija na etaama E-701, E-689, E-677, E-

665 i utovarni plato e biti formiran na etai E-665.
Zbog postizanja boljeg kvaliteta rovnog materijala, u prvoj fazi e biti
izvreno otvaranje i eksploatacija dijela rezervi iz dubinskih etaa E-629 i E-617.
Dubinske etae E-629 i E-617 otvoriti e se u granicama eksploatacionog
polja ispod radno utovarnog platoa etae E-641.
Mjesto otvaranja i razrade prve dubinske etae E-629 je na junoj strani uz
konturu odobrenog eksploatacionog polja u zoni profila 2-2, neposredno ispod
dolaznog puta prema seperaciji. Odabrana lokacija otvaranja dubinske etae ima
direktnu transportnu vezu sa stacionarnim postrojenjem seperacije.
Otvaranje etae E-629 zapoinje izradom zasjeka na etanu raven E-641.
Duina zasjeka silaznog puta sa etae E-641 na E-629 iznosi 55 m i radi
se pod uglom od 15 %.
Sukcesivnim napredovanjem buako minerskih radova (izradom kratkih
minskih buotina) u zoni profila 2-2', gravitacionim obaranjem odminiranog
materijala formira se zasjek irine do 5,5 m koji se uklapa u uraenu etanu ravan
na koti +641 m.
Nakon formiranja otkopa na etanoj ravni na koti +629 zapoinje izrada
zasjeka za etanu ravan na koti +617 m na nain koji je opisan i za otvaranje etae
E-629.
Formiranjem utovarnog platoa na koti +617, odminirani materijal sa E-629 se
gravitaciono obara na pripremljeni plato odakle se transportuje van kontura
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
24/76
OZNAKA
DOKUMENTA
odbrenog eksploatacionog polja do postrojenja za drobljenje i separisanje krenjaka

koje se nalazi neposredno uz zapadnu granicu odobrenog eksploatacionog polja.
Prilogom br.2 dat je poloaj rudarskih radova na kraju I faze eksploatacije sa
pripadajuim poprenim profilima datih priloga br. 5
Prilazni putevi vieleeim etaama ve postoje.
Napredovanje fronta rudarskih radova, generalno u I fazi je od sjevera prema
jugu
6.2. Druga faza eksploatacije
Nakon dostistizanja fronta rudarskih radova sa etaama koje su u radu u I

fazi, do projektovanog poloaja u zavrnoj kosini kopa zapoinje druga faza
rudarskih radova.
U II fazi rudarskih radova e se izvriti otkopavanje preostalih rezervi
dolomite na E-653, E-641 E-629 i E-617 u granicama odobrenog eksploatacionog
polja. Utovarni plato u II fazi rudarskih radova e biti na E-617.
Prilogom br.3 dat je poloaj rudarskih radova na kraju II faze eksploatacije sa
pripadajuim poprenim profilima datih priloga br. 5
Koliine dolomita po etaama koje e biti otkopane u II fazi eksploatacije date su u a
Rad na kamenolomu Duboki Do odvijat e se Januar, Februar, Mart, Novembar i

Decembar rad u jednoj smjeni a April, Maj, Jun, Jul, Avgust, Septembar i Oktobar rad u dvije
smjene s time da radovi eksploatacije se odvijaju deset mjeseci a dva mjeseca su planirani remonti
Planirana godinja proizvodnja rovnog dolomita iznosi 100.000 m3.m. ili, odnosno uz
predviane otkopne gubitke od 20% potrebno je poveati otkopnu koliinu:
100.000 m3.m. 1,20 = 120.000 m3r.m./god.
-Uz planiranu godinju proizvodnju vijek eksploatacije preostalih rezervi dolomite u
konturama odobrenog eksploatacionog polja e iznositi:
437340 m 3 .m.
3.64 godine
120.000 m 3 .m.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
25/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Prosjena dnevna proizvodnja, koju miniranjem treba odvojiti od masiva iznosi:

120.000 m 3 r.m.
545,0 m 3 r.m. / dan ili 454,00 m3 .m./dan
220 dana
7. SISTEM POVRINSKE EKSPLOATACIJE I TEHNOLOKI PROCESI

7.1. Izbor sistema povrinske eksploatacije i strukture kompleksne mehanizacije
Sistem povrinske eksploatacije predstavlja odreeni poredak izvoenja

rudarskih radova na povrinskom kopu u cilju postizanja projektovanog kapaciteta,
primjene rudarske mehanizacije i sigutnosti na radu. Osnovna karakteristika
sistema eksploatacije je pravac napredovanja u planu i po visini povrinskog kopa.
Osnovni sadraj sistema eksploatacije je struktura kompleksne mehanizacije koja
se ogleda u meusobnoj usklaenosti sa odabranim parametrima sistema
povrinske eksploatacije.
S obzirom da Investitor ve izvodi radove po odobrenoj tehnikoj
dokumentaciji i raspolae odrteenom opremom u ovom projektu se vri verifikacija
postojee opreme kao i one sa kojom se rauna da e biti primjenjena u procesu
eksploatacije na ovom leitu, a kojom se treba da rukovodi Investitor kod izbora
opreme. Na povrinskom kopu dolomite Duboki Do struktura kompleksne
mehanizacije na izvoenju rudarskih radova sainjava komplet opreme po
proizvodnim procesima.
Proizvodni proces: OTKRIVKA

S obzirom na malu, odnosno neznatnu monost otkrivke, nema posebnog
odstranjivanja otkrivke osim uklanjanja niskog rastinja i jalovog pokrivaa u
jugoistonom dijelu eksploatacionog polja. Napredovanje fronta rudarskih radova i
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
26/76
OZNAKA
DOKUMENTA
razvojem kopa rad se odvija u naprijed oienom terenu te nema potrebe za ovim
tehnolokim operacijama.
Proizvodni proces: EKSPLOATACIJA TEHNIKOGRAEVNOG KAMENA

Radni procesi:
-Buenje minskih buotina
-Proces miniranja
-Guranje odminiranog materijalana osnovni utovarni plato
-Transport
-Prerada kamena
Odluujui uticaj na izbor strukture mehanizacije na povrinskom kopu imaju
prirodni i tehniko-tehnoloki faktori:
U prirodne faktore spadaju:
-fiziko-mehanike karakteristike,
-oblik i dimenzije okonturenja povrinskog kopa,
-topografija terena,
U tehniko-tehnoloke karakteristike spadaju:
-kapacitet povrinskog i maksimalne dimenzije ulaznog komada u ko,
-intenzitet razvoja povrinskog kopa u planu i po visini,
-lokacija preraivakih kapaciteta.
7.2. Opis strukture kompleksne mehanizacije
Za predviene tehnoloke procese potrebna je slijedea oprema:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
27/76
OZNAKA
DOKUMENTA
- Za buenje minskih buotina predviena je buaa garnitura promjera buenja

do 105 mm i dubine buenja do 60 m.
- Za guranje zaostalog materijala na etaama, ienju etaa, transport buae
garniture i kompresora, prosjecanje puteva zasjecanje etae i druge poslove
predvien je buldozer sa riperom.
- Za utovar odminiranog materijala na kopu (kamenolomu) predvien je bager
kaikar sa eonom kaikom zapremine kaike do 3m 3 ili neka druga utovarna
mehanizacija slinih karakteristika.
- Za ienje terena, kopanje panjeva i razbijanje vangabaritnih komada dolomite
predvien je bager sa dubinskom kaikom i mogunou postavljanja ekia,
zapremine kaike do 1,5m3.
- Za utovar materijala na platou seperacije predvien je utovariva zapremine
kaike do 3 m3 ili neke druge utovarne mehanizacije slinih karakteristika.
- Za transport dolomite od utovarnog platoa do postrojenja za drobljenje i
separisanje, odnosno utovarnog bunkera predvieni su kamioni zapremine
sanduka 12 m3 koji nisu predvieni za javni saobraaj.
8. BUENJE I MINIRANJE
-
Buenje minskih buotina
Buako minerski radovi predstavljaju glavni dio tehnolokog procesa
eksploatacije dolomita i sastoji se iz sljedeih, dole navedenih radnih procesa koji
imaju zajedniki cilj, ali razliitu tehnoloku sadrinu i to:
1. Buenje minskih buotina
o buenje vertikalnih dubinskih minskih buotina,
o buenje horizontalnih minskih buotina
o buenje kratkih minskih buotina
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
28/76
OZNAKA
DOKUMENTA
2. Punjenje minskih buotina eksplozivom

3. Iniciranje minskih buotina
8.1. Buenje vertikalnih minskih buotina
Buenje vertikalnih dubinskih minskih buotina je sastavni dio metode

miniranja pomou dubokog buenja masovnog primarnog miniranja. Ova
buenja se izvode na radnoj liniji paralelno ivici etae (jedan red buotina) pod
uglom od 700 a na rastojanju od 3,5 m od ivice etae.
Rastojanje izmeu buotina na liniji iznosi 3,0 m. Promjer buenja je 89
mm (slika br. 6).
Ispiranje buotine se vri pomou komprimiranog zraka.
8.2. Buenje horizontalnih minskih buotina
Buenje horizontalnih minskih buotina se rade po potrebi (kod maksimalne

visine etae od 12 m) a buenje se izvodi u jednom redu (Slika br. 6). Red buotina
je neposredno iznad platoa etae i isti je horizontalan ili blago nagnut prema platu.
Meusobni razmak buotina u redu je definisan razmakom vertikalnih buotina, jer
se isti bui u blizini vertikalnih buotina na odstojanju cca 1 m.
Dubina buotina zavisi od linije najmanjeg otpora, odnosno od odstojanja od

ivice etae vertikalnih buotina. Obino se horizontalne buotine bue 1 m iza
vertikalnih buotina, tj 4,0 m ukupne duine.
Horizontalne buotine se bue istom, gore navedenom builicom promjerom

buenja 89 mm.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
29/76
OZNAKA
DOKUMENTA
B0
3
,
5
Slika br. 6 Buenje vertikalnih i horizontalnih buotina
8.3. Buenje kratkih minskih buotina
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
30/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Buenje kratkih minskih buotina izvoditi e se kod izrade glavnog

buldozerskog pristupnog puta, pristupnih puteva etaama i bermi odnosno platoa
etaa kao i za druge svrhe po potrebi tehnolokog preocesa. Ovo buenje se izvodi
buenjem kratkih minskih buotina pneumatskim buaim ekiem. Promjer
buotina iznosi 32 mm, dubina buotine je zavisna od veliine negabarita
odnosno prema potrebi i kree se od 0,70 do 1,50 m.
8.4. Izbor prenika minskih buotina
Veliina prenika minske buotine rauna se po obrascu:

d=k . D (mm)
gdje je:
d-prenik minske buotine (mm)
k-koeficijent proporcionalnosti (0,1 0,3)
D-maksimalno dozvoljena veliina komada
Na slici br. 7 prikazan je dijagram krupnoe materijala u funkciji prenika
buotine.
Slika br. 7 Dijagram zavisnosti materijala u funkciji prenika buotine.
U uslovima rada povrinskog kopa dolomita Duboki Do utovar odminiranog

materijala se vri utovarivaem u kamione sa radne etae E-665 i E-617 do
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
31/76
OZNAKA
DOKUMENTA
prijemnog koa stacionarnog seperacijskog postrojenja. Zahtjevi za maksimalnom

krupnoom komada su sljedei:
Iz uslova zapremine kaike utovarivaa (Vk=1,5 -3,0 m3 zapremina kaike):
D max 0,75 3 V k 0,75 3 1,5 0,86 1,08 m
Srednje dozvoljeni prenik komada u izminiranoj masi (presjek sa ueem

svih klasa) u odnosu na utovarno sredstvo:
D sred 0,5 Vu
Vu- zapremina kaike utovarivaa

D sred 0,61 0,86 m
Prenik negabaritnih komada u odnosu na primarno drobilino postrojenje:

D max B
4
gdje je:B-irina ue strane otvora mobilne drobilice (uzet u razmatranje irine 60 cm)
pa je:
D max 0,47 m
Srednji dozvoljeni prenik komada u izminiranoj masi u odnosu na drobilino
postrojenje:
D sr 0,5 B
gdje je: B-irina ue strane otvora mobilne drobilice (uzet u razmatranje irine 60 cm)
pa je:
D max 0,30 m
Srednji dozvoljeni prenik komada izminiranog u masi u odnosu na drobilino
postrojenjje iznosi 30 cm i manji je od srednjeg dozvoljenog prenika u odnosu na
utovarno sredstvo, te bi za dalje razmatranje mjerodavan bio najmanji srednji
dozvoljeni prenik komada u odnosu na drobilino postrojenje, odnosno da su
negabaritni komadi dimenzija veih od 47,0 cm.
Veliina prenika minske buotine:
d=k . D =0,15 . (470-860) = 70,5 129 (mm)
Usvajamo d=89 mm.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
32/76
OZNAKA
DOKUMENTA
8.5. Osnovne karakteristike tehnologije miniranjna na eksploataciji dolomita Duboki

Do
Minerski radovi na povrinskom kopu Duboki Do imaju primaran znaaj i

iroku primjenu. Upotrebom eksploziva omoguava se uz odgovarajue
angaovanje strune radne snage i mehanizacije ispunjenje planirane proizvodnje u
eksploataciji dolomita. Treba istai da su minerski radovi pri izvoenju primarnog i
sekundarnog miniranja najee i najopasniji i najtei radovi. Uz to oni angauju
veliki broj maina i radne snage kako sa pripremama miniranja tako i na samom
miniranju.
Izuzetno veliki znaaj u eksploatacionoj djelatnosti imaju sigurnosne mjere
koje e obezbjediti sigurnost dejstva eksploziva i time opravdati njegovu primjenu.
To se postie primjenom sigurnosnih eksploziva i sredstava za njihovo iniciranje, te
odgovarajue naine i u praksi provjerene metode miniranja i iniciranja minskih
buotina.
Ruenje stijenskog masiva na etai, prilikom primarnog miniranja, nastaje
djelovanjem talasa naprezanja i ekspanzije gasova u buotini. Talas naprezanja
izaziva nastajanje pukotina u stijenskom masivu, a ekspanzija gasova odraava
unutranju energiju i uslovljava odbacivanje miniranog materijala.
Teoretska razmatranja i praktina iskustva ukazuju da se sigurnost iniciranja,
smanjenje negabarita i smanjenje seizmikih talasa, najvanijeg pokazatelja
kvaliteta miniranja moe postii:
-
poveanjem prenika buotine (do optimalnih granica),
-
smanjenjem linije najmanjeg otpora,
-
smanjenjen rastojanja izmeu buotina,
-
pravilan izbor eksploziva za sredinu koja se minira,
-
promjenom specifine potronje eksploziva mogu se, ali ne moraju dobiti
kvalitetniji rezultati miniranjna,
-
pravilan raspored eksploziva u buotini,
-
pravilno odreena mjesta poetnog impulsa (mjesto iniciranja),
-
pravilno odreen vremenski interval izmeu minskih buotina.
Smanjenje ili poveanje svih gore navedenih parametara miniranja moe se
ii do optimalnih granica za dotinu radnu sredinu, poslije toga svako smanjenje ili
poveanje istih moe predstavljati veliku opasnost po osoblje i mehanizaciju.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
33/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na slici br.8 dat je ematski prikaz vrste izvoenja minerskih radova.
Miniranje za dobivanje dolomita na etaama

E-701, E-689, E-677; E-665, E653, E-641, E-
629, E-617
Sekundarno
Primarno (masovno) miniranje miniranje
dubinske vertikalne minske buotine 86 mm Kratke min. buotine 89

i 32
horizontalne minske buotine 86 mm
Slika br. 8 ematski prikaz vrste izvoenja minerskih radova

8.6. Metoda miniranja
Primarno miniranjne pomou metode dubokih minskih buotina koje se

primjenjuju na eksploataciji dolomita Duboki Do koje se bue od povrine gornjeg
dijela etae prema dole tj. odozgo prema dole sa blagim nagibom od 70 0 to
osigurava isto i glatko elo etae poslije miniranja jer se odvajanje dolomita od
masiva vri po liniji buotina.
Minsko polje ine buotine u jednom redu paralelno ivici etae sa
meusobnim razmakom od 3,0 m i sa probuenjem ispod nivoa platoa etae od 1,0
m.
Linija najmanjeg otpora W je jednaka du itavog reda buotina i iznosi 3,0
m. Osnovne odlike ove metode su:
-
Primjene kod visinskih etaa ime se postie mogunost kombinacije via vrsta
eksploziva i primjena inertnog uloka i poretka eksploziva i iniciranja.
-
Najbolje se moe postii eljena krupnoa miniranog materijala pogodnog za
mehaniki utovar.
-
Obezbjeuje se velika koliina odminiranog materijala na jednoj etai to
omoguava optimalnu koncentraciju utovara i transporta.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
34/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Jedan od osnovnih zadataka navedene metode primarnog miniranja je

postii odmah traenu granulaciju miniranog materijala. Poznato je da u praksi
mora biti maksimalno doputen prenik komada poslije miniranjna uzimajui u obzir
veliinu utovarne kaike odnosno bunkera primarnog drobilinog postrojenja.
8.7. Izbor eksploziva
Izabrani eksploziv, po svojim karakteristikama treba da odgovara

geomehanikim svojstvima dolomita i odabranim parametrima (geometriji)
miniranja.
Izbor eksploziva i parametara miniranja ne mogu se meusobno odvojiti

zbog meusobne uslovljenosti. Osnovne karakteristike eksploziva su:
-
energetska sadrina,
-
brizantnost,
-
radna sposobnost po TRAUZLOVOM testu,
-
detonaciona brzina i
-
gustina
-
Izbor odgovarajueg eksploziva vri se prema komparativnim vrijednostima

Trauzlovog testa i detonacione brzine i dosadanjim iskustvima na primarnom
miniranju. U prvom redu ne smiju se zaboraviti specifini uslovi miniranja u
stijenskom masivu, kako se nebi napravila greka, jer se pored niske cijene
eksploziva mora obezbijediti odreena konstrukcija i ravnomjernost eksplozivnog
punjenja, siguran prijenos detonacije, odgovarajue drobljenje stijene i kvalitet
eksploziva.
Prema dijagramu, slika br. 9, za donji dio buotine odgovara eksploziv sa

detonacijskom brzinom od cca 3500-6500 m/s, a gornji dio buotine od cca 2500-
4000 m/s. Vrijednost detonacione brzine raunata je priblino za promjer patrone
70 mm, jer se poveanje promjera patrone poveava i detonaciona brzina do
izvjesnih granica.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
35/76
OZNAKA
DOKUMENTA
VRSTI KRENJAK,
DOLOMIT
Slika br. 9 Izbor eksploziva u zavisnosti od vrste stijene

(zavisnost detonacione brzine od vrste stijene)
Za iniciranje eksploziva u buotinama usvaja se iskljuivo detonirajui tapin

C-12.
Za iniciranje detonirajueg tapina usvaja se rudarska detonatorska kapisla
br. 8. Zbog velike opasnosti na lutajue struje za iniciranje rudarske detonatorske
kapisle br. 8, usvaja se sporogorei tapin. Veoma je esta pojava da se na dnu
buotina nalazi voda, to iskljuuje primjenu prakastih ekspoloziva bez
odgovarajue polietilenske zatite.
Zbog ove pojave, a i iz drugih razloga treba stavljati na dno buotine plastini
ili emulzioni eksploziv VITEZIT-20, KAMNITIT E-1 ili E-2, MINEX-4. Ovi eksplozivi,
kao jai ekspoziv treba da omogue da se to vie razori ukljeteno dno etae. Da
bi se izbjeglo nastajanje pragova i tzv. nogu, a takoer i smanjili negabariti u toj
zoni, na dnu buotine se uvijek stavlja eksploziv sa veom detonacionom brzinom.
Pri izboru optimalnih buako minerskih radova, osim poznavanja fiziko
mehanikih karakteristika stijenskog masiva potrebno je poznavati i akustike
karakteristike gdje postoji odgovarajua ovisnost.
Akustike karakteristike dolomita su:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
36/76
OZNAKA
DOKUMENTA
VL (m/s)
(gr/cm3) Zs (m/s)
-redukovana
2,78 2300-3000 5600-6300
Radi raspucalosti ovih stijena usvojena brzina podunih elastinih talasa

iznosi 2300-3000 m/s.
Najvei dio energije prenosi se na stijenu kada je:
Ze
K0 1
Zs
Ze=Zs
e . D = v . VL
v-zapreminska masa stijene (g/cm3)
VL- brzina prostiranja seizmikih talasa
Zs akustina impedanca stijena
2
1 K
Ko 0,62 ; a iz jednaine Ko K r 0

1 K 0
Kr 0,05
Za vrste i homogene stijene K0 tei jedinici (K0 1)
U tabeli br. 2. su prikazani eksplozivi sa odgovarajuim karakteristikama. U

sluaju nedostatka na tritu eksploziva koji zadovoljavaju po navedenom
kriterijumu treba primjeniti eksplozive koji su najblii graninim uslovima za K 0 i Kr.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
37/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Tabela br. 2
D/P
EKSPLOZIV Dc VLs K0 KR V0 Q
3
v10
Amoneks 1 4.494 6147 0,55 0,084 3.686
Amoneks 2 3.914 6147 0,48 0,123 4.302
Amonal pojaan 4.950 6147 0,609 0,059 3.347
Amonal obini 4.429 6147 0,545 0,0867 3.685
Kamniktit I 3.800 6147 0,467 0,132 4.177
Kamniktit II 3.366 6147 0,414 0,1717 4.729
Nitrol I 3.300 6147 0,406 0,1785 4.796
Nitrol II 3.535 6147 0,435 0,155 4.166
Vitezit 20 9.240 6147 1,14 0,0043 1.547
Kameks C 6.440 6147 0,79 0,0137 1.974
Anfo - 1 3.887 6147 0,766 0,0185 4.04
Minex-1, Minex-
4
Eksplozivi koji zadovoljavaju navedene uslove sa ekonomskog aspekta su

povoljni ali zbog predvienog naina eksploatacije, zato je potrebno izvoditi
miniranje na odbacivanju potrebno je koristiti u odreenom procentu jae eksplozive
i to do 15 %.
Za razmatranje emo uzeti kombinaciju ANFO eksplozive i plastine VITEZIT
20 i kombinaciju amonijumnitratskih (AMONEX-2) i plastinih (VITEZIT 20):
prakasti ili ANFO 85 %
i emulzioni ili VITEZIT 20 15 % - SAMO ZA MOKRE MINSKE BUOTINE
Z e Z e 0,85 Z e 0,15 4684
K0 0,78 0,70
Zs Zs 6000
2
1 K 0
K r 0,0152 0,05
1 K 0
Dobiveni rezultati zadovoljavaju navedene kriterije. U tabeli 3. date su
karakteristike ANFO eksplozivnog sredstva.
-
za gornji dio buotine primjenjivati ANFO eksplozive (ANFEX, NITROL MINEX
-1) prakaste eksplozive (AMONAL pojaani, AMONEX) po potrebi
-
za donji dio buotine (suhe) primjenjivati prakaste eksplozive (AMONAL
ojaani, AMONEX-1), a za mokre buotine primjenjivat emulzione ili plastine
eksplozive do maksimalnog odnosa procenata kako je gore navedeno.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
38/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Promjer patrona eksploziva je za promjer buotine 89 mm je 70 mm.
8.16. Izbor maine za buenje
Na buenju dubokih minskih buotina na PK Duboki Do koriste se usluge

kooperanata. U daljem tekstu se daje proraun potrebnog kapaciteta buenja na
osnovu ega e biti vren izbor builice od strane kooperanta ili eventualna
nabavka.
Kod izbora buae garniture, panju posvetiti izduvavanju kamene sitnjei iz
buotine. Normalno izduvavanje postie se kada je brzina strujanja vazduha iz
buotine oko 20 m/s ili da je:
D 2 d 2 89 2 70 2
Q 3,02 m3/min
10 10
gdje je:
D- prenik buae krune (89 mm)
d-prenik buaih cijevi (70 mm)
Proraun kapaciteta builice

Odabranu builicu je potrebno provjeriti u pogledu zadovoljenja traenog
kapaciteta.
Izdanost buotine iznosi:

L
Ib m/m3..m.
W aH
gdje je:
L=17,00 m duina buotine
W=3,0 m l.n.o.
a=3,0 m rastojanjje izmeu buotina u redu
14,00
Ib 0,129 m/m3..m.
3,0 3 12
Dnevna potreba za buenjem

100000
Ld Q d I b 0,129 58,64 m/dan
220
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
39/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na osnovu iskustva na ovom kopu postie se efektivna brzina buenja od 8

m/h, odnosno 48 m/smjeni.
Iz ovog proizilazi da je potrebni broj radnih asova na dan na buenju
minskih buotina:
58,64
t dan 7,33 h/dan
8,0
8.17. Izbor buaeg ekia
Prema odabranoj tehnologiji mogu se oekivati negabariti u miniranoj masi

10 15 % preko 470 mm. Dnevna proizvodnja od 455 m 3.m./dan sadri prema
tome slijedeu koliinu mase preko 470 mm:
Qn Qd 0,10 455 0,10 45,5 m3.m./dan
Zapremina jednog kamenog bloka iznosi:

V n a 3 0,7 1,20 3 0,34 1,78 m3.m.
Broj kamenih blokova, koji se mogu oekivati u miniranoj masi iznosi:

Qn 22,7
nb (133 24) komada
Vn 0,34 1,78
Prosjena dubina buenja u jednom bloku iznosi oko 0,5 m pa e potrebna
duina buenja kratkih minskih buotina iznositi:
Ln n N L N 80 0,5 40,0 m/dan
odnosno:
40 220 dana 8800
m/god.
U slinim radnim uslovima brzina buenja buaeg ekia se kree od 8 12
m/h, te se usvaja eki koji treba da radi oko 4,0 sati na buenju kratkih minskih
buotina.
Usvajanjem minimalne brzine buenja od 10 m/h te 5 sati efektivnog rada u
prvoj smjeni, za potrebe sekundarnog miniranja potreban broj buaih ekia iznosi:
Ln 40
n 1,0 ekia
V t ef 8 5
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
40/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Imajui u vidu da e se buenje, pored potreba sekundarnog miniranja

(usitnjavanj) kamenih blokova, izvoditi i prilikom pomonih rudarskih radova
(miniranje usjeka za otvaranje pristupnih puteva i sl.) usvajamo 1 buai eki sa
slijedeim osnovnim karakteristikama:
-
potrebna koliina zraka 2,5 m3/min
-
radni pritisak 7 bar
-
prenik buae krune 32 mm
-
dubina buenja do 4 m
8.18. Snabdijevanje komprimiranim zrakom
Samo dva potroaa, rotaciono udarna builica i buai dubinski eki e

troiti komprimirani zrak. Uz izabranu buau garnituru odgovara kompresor
kapaciteta 9 12 m3/min komprimiranog zraka sa pritiskom 700 900 kPa (7-9
bara).
Ako pretpostavimo da e odjednom u radu biti 1 eki i builica, potronja
komprimiranog zraka iznosi:
1 . 2,5+7=9,5 m3/min, to znai da kompresor kapaciteta 10 m 3/min
odgovara.
9. UTOVAR I TRANSPORT MINIRANOG MATERIJALA
Utovar miniranog materijala vriti e se pomou utovarivaa ili hidraulinog

bagera. Utovar e se vriti na utovarnoj etai kopa E-665 i E-617.
Na slici br. 27 dat je izgled utovarivaa sa osnovnim karakteristikama:
-
osovinsko rastojanje 3200 mm
-
kolotrag 2100 mm
-
maksimalna duina sa kaikom na tlu 7722 mm
-
maksimalna visina sa kabinom 3240 mm
-
maksimalna irina spoljna irina kaike 2702 mm
-
klirens (ispod zgloba asije) 450 mm
-
masa stroja 18400 kg
-
zapremina kaike 2,0 m3
-
maksimalna operativna visina 2800 kg
-
korisna nosivost kaike 4200 kg
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
41/76
OZNAKA
DOKUMENTA
-
specifina potronja goriva pri max. momentu 164 gr/h (223 g/kWh)
-
maksimalna snaga motora. 153 kW (205KS)
Materijal koji se utovara utovarivaem u mora biti prethodno odminiran i isti

se ne smije kaikom otkidati iz kosine etae niti kaikom razbijati krupne komade.
Na slici broj 28 je prikazana tehnoloka ema rada utovarivaa na utovaru
materijala u kamion a zatim u prijemni ko drobilice.
Pored utovarivaa na utovaru e raditi i hidraulini bager iji je nain rada
opisan u poglavlju: Rad sa hidraulinim bagerom.
Slika br. 27 Izgled utovarivaa
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
42/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Slika br. 28 Tehnoloka ema rada utovarivaa na utovaru materijala u kamion

1.Kamion; 2. Utovariva; 3. Kretanje sa punom kaikom;
4. Kretanje sa praznom kaikom; 5. Miniran materijal
9.1. Unutranji transport
Unutranji transport minirane mase, od mjesta utovara sa utovarivaem do

postrojenja za drobljenje i klasiranje vrit e se kamionskim prevozom.
9.2. Proraun kapaciteta angaovane opreme na utovaru i transportu
Na povrinskom kopu za rad na dobivanju utovara i transportu predvia se

sljedea oprema:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
43/76
OZNAKA
DOKUMENTA
-
utovariva zapremine kaike od 2 m3 2 kom
-
buldoer snage od 150 220 kW 1 kom
-
bager gusjeniar zapreminske kaike od 1,0 m 3 1 kom
-
kamion damper zapremine 9 m3 2 kom
9.2.1. Proraun kapaciteta utovarivaa
Satni kapacitet utovarivaa iznosi:

3600 V
Qn kb
te
gdje je:
V - zapremina kaike utovarivaa (2,0 m3)
kb koeficijent bagerovanja
kp 0,9
kb 0,67 0,70
kr 1,45
kp koeficijent punjenja kaike (0,9)
kr koeficijent rastresitosti (1,35)
tc vrijeme ciklusa utovarivaa
tc= tk+ tp+ tpr+ ti
tc vrijeme punjenja kaike (s)
tp vrijeme vonje punog utovarivaa (s)
tpr vrijeme vonje praznog utovarivaa (s)
ti vrijeme istresanja utovarivaa (s)
Prosjeno vrijeme ciklusa utovarivaa u slinim uslovima iznosi tc = 120 (s)
pa je:
3600 2,0
Qn 0,8 48,0 m3r.m./h
120
Smjenski kapacitet utovarivaa:
Qsmj 48,0 8 0,85 326,4 m3r.m./smjeni
Ako kamenolom radi 220 dana u jednoj smjeni utovariti e se:

-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
44/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Q god 220 326,4 71808 m3r.m.
Investitor posjeduje dva utovarivaa zapremine kaike 2 m 3 to zadovoljava

potrebe povrinskog kopa za planirani godinji kapacitet od 100.000 m 3r.m./god i
utovar gotovih proizvoda kod seperacije.
9.2.2. Proraun kapaciteta hidraulinog bagera
Kao to je ve reeno, hidraulini bager kaikar sa obrnutom kaikom

zapremine kaike Vk =1,0 m3, biti e angaovan na poslovima otkopavanja i
odbacivanja masa, kao i pomonim poslovima izrade pristupnih i etanih puteva,
mehanikog usitnjavanja negabarita, izrade obodnih kanala za odvodnjavanje kao i
druge poslove po potrebi.
9.2.3. Kapacitet bagera
Efektivni kapacitet hidraulinog bagera iznosi:

3600 V
Qef k p
Tc
3600 1,0
Qef 0,8 82,28 m3 r.m./h
35
gdje je:V - zapremina kaike (m3)
Tc vrijeme jednog radnog ciklusa bagera (s)
kp koeficijent punjenja kaike bagera
Dnevni kapacitet bagera za jednu smjenu sa est sati efektivnog rada iznosi:
Q d Qef n Tsmjene m3 r.m./smjeni
Qd 82,28 6 493,7 m3 r.m./smjeni
Godinji kapacitet bagera:
Q god Q d N god
Qgod 493,7 220 108.614 m3 r.m./god

gdje je: Ng-broj radnih dana bagera u godini
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
45/76
OZNAKA
DOKUMENTA
9.2.4. Transport dolomita
Transport dolomita predvien je da se vri kamionima kiperima ije su

osnovne karakteristike:
-
zapremina sanduka 9 m3
-
snaga motora 148 kW
Ukupna koliina odminiranog dolomita kojeg treba transportovati na osnovu
godinje proizvodnje od 100.000 m 3..m. smjenske proizvodnje 455 m3..m. ili 613
m3.r.m. Odminirani materijal treba odvui do mjesta primarnog drobilinog
postrojenja smjetenog na zapadnom dijelu P.K. sa navozitem na E-665. Vrijeme
transporta kamiona usvaja se za pola duine etae sa radnog platoa na koti 665,
odnosno za izminiran materijal na koti platoa na E-617.
Kapacitet kamiona u sistemu sa odabranim utovarivaem odreuje se na
sljedei nain:
3600
Qh V sk k p (m3.r.m./h)
t pk t tp t ik t tpk
gdje je:Qh satni kapacitet kamiona

tpk vrijeme punjenja kamiona (45 s)
ttp vrijeme transporta punog kamiona (240 s)
tik vrijeme istovara i manevrisanja kamiona (20 s)
ttpk vrijeme transporta praznog kamiona (180 s)
Vsk zapremina sanduka kamiona (9 m3)
kp koeficijent punjenja kamiona (0,95)
Unoenjem svih elemenata u formulu dobije se satni kapacitet kamiona:
3600
Qh 9 0,95 66,19 (m3.r.m./h)
45 240 20 160
Za efektivno vrijeme na transportu od 6 sati, smjenski kapacitet kamiona
iznosi:
Qsmj Qhk t smj .k . 66,19 7,0 463,35 (m3.r.m./h)
gdje je:Qsmj.k.-smjenski kapacitet kamiona

Qh.k.-satni kapacitet kamiona
tsmj.k.-efektivno radno vrijeme kamiona
Duina transporta od mjesta za proizvodnju do drobilinog postrojenja iznosi
maksimalno 300 m.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
46/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Poto je smjenska proizvodnja povrinskog kopa Duboki Do 613 m 3r.m. to

e se za potrebe transporta trebati obezbjediti potreban broj kamiona.
Qsm 613,00
Nk 1,32 kamion
Qk .smj . 463,35
gdje je:Nk- broj kamiona u smjeni
Qsmj- proizvodnja u smjeni
Qk.smj.- smjenski kapacitet kamiona
Za nesmetanu dinamiku odvijanja transporta na P.K. neophodno je
obezbjediti dva (2) kamiona.
9.2.5. Kapacitet buldozera
Buldozer e raditi kao osnovna maina na guranju materijala na niu etau te

pripremanju na gomile, za rad utovarivaa na utovaru i transportu, zatim na ienju
radnog planuma berme, te izradi i odravanju povremenih i stalnih putova na kopu
(Slika br. 29).
Buldozer e takoe raditi na otklanjanju lokalnih nanosa materijala, na
smanjivanju (karpiranju) visokih etaa za premjetanje veih koliina materijala na
kraa odstojanja, za izradu usjeka i zasjeka ureenjne deponije i dr.
Kapacitet buldozera zavisi od dimenzija pluga, profila trase, osobina stijene
te od brzine kretanja.
3600
Qh V k g k ng (m3/h)
tc kr
gdje je:
V zapremina rastreene vune prizme na plugu buldozera
kg koeficijent kojim se uzimaju u obzir gubici stijenskog materijala u
procesu transporta: kg=1-bL
gdje je:b =0,008-0,004
L- duina transporta u metrima
kng- koeficijent nagiba trase u radu (tabela br. 4)
tc- vrijeme ciklusa, sekundi
kr-koeficijent rastresitosti
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
47/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Slika br. 29 Izgled buldozera
Vrijednost koeficijenata nagiba trase u radu Tabela br. 4

Vrijednost koeficijenta kng pri radu
Odnos duine horizontalnog
u padu od u padu od na usponu od
dijela i ukupne duine
10 % 20 % 10 %
1,0 1,80 2,50 0,60
0,6 1,10 1,60 0,37
0,3 0,60 0,90 0,18
0,2 0,36 0,55 0,12
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
48/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na slici br. 30 prikazana je zavisnost maksimalnog otkopnog kapaciteta

buldozera na gusjenicama (a) i na tokovima (b) proizvodnje Caterpiler (USA) od
prosjene duine transporta stijenskog materijala.
Slika br. 30 Zavisnost otkopnog kapaciteta buldozera

a) na gusjenicama, b) na tokovima
Kapacitet je izraen u m3/h rastresitog materijala (kr=1,35). Da bi se

izraunao eksploatacioni kapacitet buldozera za konkretne uslove, tehniki
kapacitet dobiven sa dijagrama mnoi se slijedeim koeficijentima korekcije, tabela
5.
Koeficijent korekcije Tabela br. 5

Uticajni faktori Koeficijent
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
49/76
OZNAKA
DOKUMENTA
za gusjeniare za tokae
buldoerista 0,6-1,00 0,5-1,00
stijenski materijal:gomila 1,20 1,20
- vei otpor kopanja 0,80 0,75
- ljepljiv 0,80 0,80
- ripovan ili miniran 0,6-0,8 -
- zapreminska teina 1,37 1,37
vidljivost (kia, snijeg, magla) 0,80 0,70
vrijeme istog rada:
-
50 min/h 0,84 0,84
-
40 min/h 0,75 0,75
nagib trase od:
-
+ % (-) 30 % 1,0-1,25 1,0-1,25
-
+ % (+) 30 % 1,0-0,40 1,0-0,40
Kod rada na guranju materijala na niu etau Tehniki rukovodilac kopa mora
izdati tehniko uputstvo za rad sa buldoerom a ono mora da sadri:
-
kad i pod kojim uslovima moe gurati materijale na niu etanu ravan,
-
koliko smije da se kaika noa buldozera odnosno ivica spoljne gusjenice nalazi
od ivice etae, to se ocjenjuje na licu mjesta pregledom stanjna etaa, ali ne
smije ni u jednom trenutku prei u zonu zaruavanja etane kosine.
Povrinski kop Duboki Do za svoje potrebe mora imati na raspolaganju jedan
buldozer koji moi zadovoljiti traeni kapacitet.
Ovdje e biti prikazane tehnike karakteristike buldozera TG-170B:
-
snaga motora 170 KS
-
motor DISSEL 4-taktni, broj cilindara 6
-
teina 15.600 kg
-
teina buldoerskog pluga 3.600 kg
-
duina pluga 4.080 mm
-
visina pluga 935 mm
-
najvea dubina sputanja pluga 450 mm
-
duina gusjenica 3.870 mm
-
irina gusjenica 500 mm
-
visina gusjenica 1.250 mm
-
visina buldozera sa kabinom 2.700 mm
-
irina na gusjenicama 2.450 mm
-
brzina kretanja naprijed:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
50/76
OZNAKA
DOKUMENTA
I brzina 3,4 km/h

II brzina 5,5 km/h
III brzina 10,4 km/h
- nazad
I brzina 3,46 km/h
II brzina 5,66 km/h
III brzina 10,6 km/h
-
najvei uspon pri kretanju 40 %
-
specifini pritisak na tlo 0,72 kg/cm2
-
rezervoar za gorivo 300 l
Napomena: Iako su date tehnike karakteristike buldozera TG-170B, Investitor

moe koristiti i druge buldozere koji zadovoljavaju tehnikim
karaketeristikama.
10. ODVODNJAVANJE POVRINSKOG KOPA
Za odvodnjavanje oborinskih i tekuih voda u podruju povrinskog kopa

predviena je izrada obodnog kanala iznad kopa (vidi prilige situacionih karti).
Popreni presjek kanala iznosi P=0,525 m 2, dimenzije kanala iznose:
-
irina kanala u vrhu 1m
-
irina kanala u dnu 0,5 m
-
visina kanala 0,7 m
Izrada kanala vri se mehanizovano uz pomo hidraulinog bagera sa
dubinskom kaikom a treba biti udaljen najmanje 10 m iznad ivice kopa tj. etae na
E-701. Odvodnjavanje utovarnog platoa dubinske etae E-629 odnosno E-617 vri
se putem vodosabirnika ije dimenzije iznose 10 x 5 m i dubine cca 2,5 m
zapremine 125 m3 smjetajnog prostora.
S obzirom na raspucalost stijenske mase dolomite i veliku vjerovatnou
migracije vode kroz pore i pukotine dolomite, vodosabirnik predstavlja sigurnost
skupljanja vode kod veih koliina padavina, odnosno u zimskom periodu.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
51/76
OZNAKA
DOKUMENTA
U vodosabirniku, instalisati jedna plutajua muljna pumpa kapaciteta 6 8

l/s, sa visinom dizanja 40 60 m, sa potisnim cjevovodom pumpe od 2
(vatrogasno crijevo ili plastino) . Sva voda koja bi se ispumpavala iz postojeeg
vodosabirnika bi obodnim kanalom bila odvoena vododjelnicama u potok Puhovik.
11. SNABDIJEVANJE PITKOM I INDUSTRIJSKOM VODOM NA POVRINSKOM KOPU
Za snabdijevanje uposlenih radnika pitkom vodom i za druge potrebe za koje

je neophodna ista voda, koristiti e se cisterna za vodu.
Pored cisterne za pitku vodu, treba obezbijediti i cisternu sa industrijskom
vodom za redovito polijevanje svih prilaznih puteva povrinskom kopu, prema
potrebi u ljetnom periodu radi zatite od praine zaposlenih i rudarskih maina, kao
i kamiona za prevoz iskopanog materijala.
12. PREDMJER I PREDRAUN RADOVA
Na osnovu iskustava u dosadanjem radu i podacima kojima raspolae

menadment privrednog drutva Agregati i betoni ''PUT'' d.o.o. Sarajevo, za godinju
proizvodnju od 100.000 m3.m., specifini trokovi materijala i energije su sljedei:
Gorivo 4,29 KM/m3.m
Koncesije 0,78 KM/m3.m
Sirovina i radni material 0,34 KM/m3.m
Buenje i miniranje 1,52 KM/m3.m
Materijal za odravanje i usluga odravanja 1,79 KM/m3.m
Plate i druge naknade za radnike 2,46 KM/m3.m
Amortizacija 3,90 KM/m3.m
Mazivo i plin 0,02 KM/m3.m
UKUPNO 15,11 KM/m3.m
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
52/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Uz kojeficijent rastresitosti k=1,3 i zapreminskom teinom 1,70 t/m 3r.m.

prosjena proizvodna cijena agregata iznosi:
Ut 15,11
Cp 6,84 KM/m3 agregata
k r 1,30 1,70
Godinji troak proizvodnje e iznositi
Cp 100.000 15,11 1.511.000,00 KM
13. SNABDIJEVANJE POVRINSKOG KOPA GORIVOM I EKSPLOZIVOM
Povrinski kop Duboki Do nije prikljuen na mreu elektrine energije.

Snabdijevanje sa elektrinom energijom potroaa vri se sa tri dizel
elektrina agregata:
1. agregat tipa TESAR 200 kW
2. agregat tipa VILSON 50 kW
3. agregat tipa ULJANIK 50 kW
UKUPNO 300 kW
Sva tri agregata snabdijevaju sa elektrinom energijom potroae na povrinskom
kopu kao i komplet seperaciju, tercijalnu drobilicu sa sitom i seperaciju jalovine kao i
osvjetljenje poslovnih prostorija kopa.
Snabdijevanje povrinskog kopa eksplozivom

Povrinski kop e se snabdijevati eksplozivom i eksplozivnim materijalima u
dane kad se izvode minerski radovi, odnosno koliine koje su odreene planom
miniranja potrebno je utroiti. Eventualno neutroeni eksploziv i eksplozivne
materije moraju se ponovo vratiti u skladite odakle su i izuzete.
Snabdijevanje povrinskog kopa gorivom i mazivom
Na povrinskom kopu za potrebe tehnologije instalisati e se skladite

zapaljivih i opasnih materija, u ovom sluaju cisterna za gorivo i kontejner za
smjetaj ulja i maziva. Uskladitenje se mora izvriti u skladu sa Pravilnikom o
tehnikim normativima za skladitenje zapaljivih i opasnih materija (Slubeni list
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
53/76
OZNAKA
DOKUMENTA
SFRJ br. 38/77). Do izgradnje skladita, potrebne koliine goriva i maziva e se

dovoziti u odgovarajuim prevoznim sredstvima u koliinama koje su mogu
rasporediti po mainama.
14. SISTEMATIZACIJA RADNIH MJESTA NA POVRINSKOM KOPU
Broj
iz
Redni Potrebna
vr
br Radno mjesto struna Napomena
i
oj sprema
oc
a
Tehniki rukovodilac Po zakonu o
1 1 VSS, VS
kopa rudarstvu
Rukovodilac zatite na Po zakonu o
2 1 VSS/VS
radu rudarstvu
Po zakonu o
3 Mjeraki poslovi 1 SSS
rudarstvu
Po zakonu o
4 Geolog 1 VSS ili SSS
rudarstvu
5 uvar 3 - Dozvola za noenje
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
54/76
OZNAKA
DOKUMENTA
oruja
Po zakonu o
6 Poslovoa 1 SSS
rudarstvu
7 Automehaniar 1 SSS Iskusan
8 Bua palilac mina 1 KV/VK Poloen ispit
9 Pomoni bua 1 KV Interno obuen
Poloen ispit za
rukovaoca
10 Rukovaoc rud. maina 4 VKV
rudarskim
mainama
11 Voza kamiona 2 KV Vozaki ispit
12 Pomoni radnik 1 PK Poloen ispit
13 Elektriar 1 VKV Iskusan
14 Bravar 1 KV Iskusan
15 Radnik na bunkeru 1 PK Interno obuen

UKUPNO 21
15. MJERE ZATITE NA RADU
Pri razradi mjera zatite na radu po ovom projektu primjenjeni su sljedei

propisi i normativi, a isti e se primjenjivati u toku eksploatacije i tehnolokim
procesima izvoenim na bazi projekta i to:
o Zakon o rudarstvu (uredba sa zakonskom snagom o rudarstvu, Sl. list R BiH,
broj 24/93)
o Zakon o zatiti na radu (Sl. list Sr BiH broj 22/90 i 13/94),
o Pravilnik o tehnikim normativima za povrinsku eksploataciju leita mineralnih
sirovina i Pravilnik o tehnikim mjerama i o zatiti na radu na povrinskim
otkopima uglja, metalnih i nemetalnih mineralnih sirovina, zatitne mjere.
o Pravilnik o tehnikim normativima za povrinsku eksploataciju arhitektonskog
graevinskog kamena (ukrasnog kamena), tehnikog kamena, ljunka i pijeska i
preradu arhitektonsko graevinskog kamena.
o Pravilnik o optim mjerama i normativima zatite na radu na oruima za rad i
ureajima.
o Pravilnik o optim mjerama zatite na radu od buke u radnom prostoru.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
55/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o Pravilnik o tehnikim normativima za elektrine instalacije niskog napona.

o Pravilnik o strunoj spremi i nainu provjere strunog znanja lica koja mogu
rukovati ureajima i postrojenjenima u tehnolokom procesu
o Pored mjera zatite predviene vaeim tehnikim propisima i pravilnicima, te
Uputstva za rad izdatih od strane tehnikog rukovodioca jame, pri izvoenju
rudarskih radova po ovom projektu potrebno je provoditi i posebne mjere
zatite.
Mjere zatite na radu sprovode se poduzimanjem niza kompleksnih radnji u cilju
identifikacije potencijalnih opasnosti, njihovog eliminisanja ili smanjenja, a sprovode
se kroz:
Organizovanje svih faza tehnolokog procesa na nain predvien ovim DRP,
sprovoenje propisanih mjera zatite na radu te obezbjeenje visokog stepena
ispravnosti i funkcionalnosti mehanizovane i druge opreme.
Edukaciju radnika koji izvode tehnoloke operacije, kao i radnika koji vre
nadzor.
Ustrojavanje i voenje dokumentacije rudarskog preduzea u obimu i na
nain definisan odredbama propisa.
15.1. Obezbjeenje javne sigurnosti
Obezbjeenje javne sigurnosti se obavlja na vie naina:

o postavljanjem tabli upozorenja,
o postavljanjem straarskih mjesta, prilikom miniranja na svim prilazima opasnoj
zoni od razlijetanja komada,
o najava miniranja zvunim signalima,
o obavjetenje organa mjesne zajednice i opine o postupku vladanja prilikom
miniranja i to pismenim putem u poetku godine,
Obavijest sadri:
o vrijeme izvoenja masovnog miniranja,
o postupak i vladanje za vrijeme miniranja,
o vrijeme i nain prevoza eksplozivnih sredstava,
o signali za vrijeme miniranja,
o mjere sigurnosti koje se poduzimaju prije i za vrijeme miniranja.
15.2. Mjere sigurnosti u toku izvoenja radova na radnoj etai
Prije poetka radova, kao i u toku rada mora se vriti pregled radilita. Pregled vri
poslovoa ili nadzornik, palioc mina i tehniki rukovodilac kopa. Kod uoavanja bilo kakve
opasnosti za ljude i objekte, potrebno je preduzeti sve mjere sigurnosti dok se opasnost ne
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
56/76
OZNAKA
DOKUMENTA
otkloni. Sve uoene primjedbe u toku pregleda upisuju se u dnevnik koji se daje na uvid
tehnikom rukovodiocu na potpis.
Zabranjuje se istovremeni rad na vie etaa, ukoliko su radna mjesta jedno iznad drugog.
U izuzetnim sluajevima se to moe dozvoliti, ukoliko tehniki rukovodilac ocijeni da ne
postoji opasnost po zaposlene i mehanizaciju i nakon to izda posebno pismeno uputstvo za
takav rad.
Zabranjeno je kretanje vozila i ostalih pokretnih maina u zoni 2,0 m od ivice etae.
Otkopavanje dolomita se ne vri nou, pa nije potrebno obezbjediti odgovarajuu
rasvjetu. Putevi kojima se kreu radnici, a ukoliko su blizu ivice etae, iste zatititi
ogradom.
Sve labave i visee komade sa ivice i kosine etae neophodno je odstraniti, pri
emu radnici koji to obavljaju moraju biti vezani opasaem i konopcem, a drugi da
ih pridravaju.
Eventualna klizita potrebno je obiljeiti vidnim znacima, kako ljudi i mehanizacija
ne bi doli u zonu opasnu za ruenje. Ukoliko se primijeti kretanje masa, ljude i
mehanizaciju hitno ukloniti sa ugroenog mjesta, a na kritinom mjestu dati i fiziko
obezbjeenje.
Prilikom miniranja zabranjena je upotreba vlanog eksploziva. Eksploziv je
zabranjeno mehaniki pretovarati. Pretovar se smije vriti samo runo i to samo
ovlatena lica. Aktiviranje minskih buotina vriti od strane objekata koji su
ugroeni. U vrijeme velikih kia rad je potrebno obustaviti, a opremu i ljude skloniti
na sigurno mjesto. Nakon prestanka padavina radilita treba prethodno pregledati,
eventualne opasnosti otkloniti, pa tek onda nastaviti sa radom.
U vrijeme miniranja ljude i opremu skloniti na bezbjedna mjesta, a mjestu miniranja
omoguiti pristup sa bilo koje strane.
Obavezno okavati etae nakon miniranja, veih vremenskih promjena kao velikih
kia, otapanja snijega, nakon velikih mrazova. Datum i rezultate kavanja upisivati u
knjigu rudarskog nadzora.
15.3. Mjere zatite kod izvoenja buako-minerskih radova
Tehnoloki proces buenja i ruenja stijene energijom eksploziva predstavljaju tehnoloki

proces sa najveim potencijalnim opasnostima pri povrinskoj eksploataciji tehnikog
kamena, koje u datim uslovima predstavljaju opasnosti od nastajanja kolektivnih nesrea,
unitavanja imovine preduzea i skrnavljenja ivotnog okolia. Zbog toga se ovom
tehnolokom procesu mora posveivati posebna panja i mjere zatite na radu posmatrati i
analizirati u obimu, koji stvara sve pretpostavke zatite od:
o miniranjem odbaenih jedinica stijene koja se minira,
o djelovanja vazdunog udarnog talasa na ljude, postrojenja i objekte,
o seizmikog djelovanja eksplozije na ljude, objekte i postrojenja,
o toksinog, toplotnog i zaguljivog djelovanja gasnih produkata eksplozije i
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
57/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o skrnjavljenja ivotnog okolia (vode, zemlje i vazduha) sindromom eksplozivnog

razlaganja eksplozivnih materijala,
o opasnosti od povreivanja usljed upotrebe orua za rad i ureaja i
o opasnosti vezane za rad na otvorenom prostoru, kao i defektnim uslovima
konfora radne sredine.
Izvoenje buako minerskih radova se smije vriti samo po odobrenoj tehnikoj
dokumentaciji i Godinjem planu buenja i miniranja, u kojem se unose svi parametri trenutnog
stanja podruja u kojem se izvode miniranja, parametri geometrije i tehnologije buenja i miniranja
i ostali parametri neophodni za propisno i bezbjedno izvoenje buenja i miniranja.
19.3.1. Buenje minskih buotina
Izrada minskih buotina za izvoenje miniranja vri se odabranom buaom garniturom ili
drugom, ije karakteristike omoguuju izradu minskih buotina projektovanog prenika. Za
potrebe dopunskih miniranja, minske buotine se mogu izraivati primjenom buae
garniture kada to negabariti uslovljavaju ili, kako je predvieno, builicama odnosno
ekiima za izradu buotina malog prenika (30mm).
Broj minskih buotina, njihov raspored, nagib, dubina i prenik odreeni su
projektom, a za potrebe svakodnevnog rada u izmjenjivim uslovima radne sredine
odreuju se planom buenja i miniranja za taj dan.
Buaa garnitura mora se transportovati unutar kamenoloma samo
saobraajnicama ili slobodnim terenima koji omoguuju njenu potpunu stabilnost i
sigurnost transporta. Na terenima na kojima se vri transport buae garniture, koji
ne odgovaraju uslovima bezbjednosti transporta, mora se drugom pomonom
mehanizacijom preduzea izvriti priprema odnosno izrada saobraajnice za
kretanje buae garniture.
Prostor na kojem se vri izrada minskog polja mora biti vrst, oien, stabilan,
nagiba koji odgovara karakteristikama buae garniture i unaprijed definisan u
pogledu geometrije minskog polja koje se izgrauje. Ukoliko je teren ili njegov dio,
na kojem se vri buenje, nagnut vie od nagiba koji je predvien karakteristikama
buae garniture, buaa garnitura se mora na odgovarajui nain obezbjediti od
pomjeranja ili prevrtanja.
Prilikom svakog postavljanja buae garniture mora se voditi rauna da se garnitura
postavi na dovoljnom odstojanju od ivice etae ili drugih udubljenja, upravno na
ivicu etae ili udubljenja i okrenuta u smijeru suprotnom od ivice etae ili udubljenja
kako bi se u sluaju nehotinog ukljuenja translacije maine ista kretala suprotno
od ivice etae ili udubljenja. Minimalno odstojanje konstrukcije buee garniture od
ivice etae definie se geometrijom minskog polja, s tim to se centar masa,
optereenje pomjera u osu garniture, jer se ivici etae primie samo toranj
garniture. Ako se prilikom pripreme za postavljanje garniture i pregleda kosine ispod
radne povrine i samo povrine na kojoj e se vriti buenje, utvrdi ili posumnja na
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
58/76
OZNAKA
DOKUMENTA
nestabilnost i slabu nosivost terena, buaa garnitura se ne smije postavljati na to

mjesto. Prilikom transporta ili premjetanja buae garniture, kao i za vrijeme
njenog rada u ugroenom prostoru garniture ne smiju se nalaziti ili kretati ljudi niti
druga oprema PK-a, osim rukovaoca i njegovih pomonika.
Prije svakog poetka rada sa garniturom mora se izvriti provjera ispravnosti i
funkcionalnosti svih elemenata garniture, podmazivanjem dijelova koji su predvieni
za podmazivanje, obezbjediti odgovarajui buaki pribor i izvriti provjera rada svih
mehanizama garniture bez optereenja.
Uz buau garnituru mora uvijek biti obezbjeeno slijedee:
o uputstvo za rukovanje i odravanja,
o komplet prve pomoi, u ijem sastavu bi trebao postojati i serum protiv zmijskog
ujeda (vodei rauna o kratkom roku trajanja istog),
o buai pribor (spojke, buae ipke i krune),
o odgovarajui alati za male i srednje popravke kao i specijalni alati za
pridravanje pribora,
o aparat za gaenje poara punjen lakim suhim prahom sadraja ne manjeg od
6kg sredstva (S-6),
o reflektorski ureaji i/ili prenosna rudarska svjetiljka (za uslove nonog rada),
o dnevnik rada buae garniture i pripadajueg kompresora.
Sastavni ureaj buae garniture ini kompresorski agregat koji obezbjeuje
komprimirani zrak za pogon pneumatskih ureaja buae garniture. Kompresorsko
postrojenje se postavlja, kao i buaa garnitura, na terenu koji obezbjeuje njegovu
sigurnost i stabilnost. Cijevi za spajanje kompresorskog agregata i buae garniture
moraju biti atestirane, ispitane na radni pritisak kompresora uvean za 50%. Ove
cijevi se moraju spajati na nain koji obezbjeuje da se komprimirani zrak ne rasipa
u sistemu, poloene po terenu na nain koji obezbjeuje njihovu mehaniku i drugu
sigurnost.
Prije poetka rada, odnosno ukljuenja kompresorskog postrojenja u rad, mora se
izvriti pregled i provjera ispravnosti i funkcionalnosti svih elemenata
kompresorskog postrojenja i razvoda komprimiranog zraka. Ukoliko se pregledom i
provjerom utvrdi potpuna ispravnost i funkcionalnost svih elemenata kompresora,
pristupa se putanju kompresora u pogon.
Ukoliko se prilikom pregleda i ispitivanja utvrde bilo kakve nepravilnosti i
neispravnosti elemenata kompresorskog postrojenja ili se posumnja na njihovo
postojanje, postrojenje se ne smije putati u pogon dok se neispravnost ili
nepravilnost ne otklone.
Uz kompresorsko postrojenje mora uvijek postojati slijedee:
o uputstvo za rukovanje i odravanje,
o komplet prve pomoi, u ijem sastavu bi trebao postojati i serum protiv zmijskog
ujeda. Ovaj komplet se obezbjeuje za kompresor i buau garnituru kao
jedinstven.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
59/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o odgovarajui alati za male i srednje popravke kao i alat za izvoenje spojeva na

razvodu komprimiranog zraka,
o aparat za gaenje poara punjen lakim suhim prahom sadraja ne manjeg od 6
kg sredstava (S-6),
o reflektorski ureaji ili prenosna rudarska svjetiljka (za uslove nonog rada).
Na kompresoru je postavljen zrani rezervoar visokog pritiska, koji se mora prijaviti nadlenom
organu kojoj pripada radilite.
Za obezbjeenje uslova sigurnosti pri odlasku i dolasku radnika na radilite, radnici se moraju
kretati putevima koji su unaprijed odreeni i definisani Uputstvom o kretanju radnika na PK-u.
Zatita od atmosferskih pranjenja na radnom mjestu buaa izvodi se propisnim galvanskim
vezivanjem svih metalnih masa buae garniture i kompresorskog agregata.
Zatita od opasnog djelovanja agresivne mineralne praine provodi se obezbjeenjem potpune
ispravnosti i funkcionalnosti sistema za otpraivanje i po potrebi upotrebom linih zatitnih
sredstava za zatitu disajnih organa. Mineralna praina koja se nakuplja prilikom buenja se ne
smije razbacivati po slobodnom prostoru niti bacati u vodotoke, a gomile te praine moraju biti
zatiene od raznoenja djejstvom vjetra polijevanjem ili na drugi nain.
Zatita od nepovoljnog djelovanja defektnog osvjetljenja ili nedovoljne osvijetljenosti provodi se
instalisanjem reflektorskih ureaja i koritenjem prenosnih rudarskih ili drugih svjetiljki, koje
obezbjeuju minimalan intenzitet rasvjete od 10 lx u podruju buenja, odnosno 1 lx na
pjeakim stazama.
Pri radu buae garniture emituje se buka iji je intenzitet iznad 90 dB(A), odnosno iznad N-85.
U uslovima slobodnog prostora ova buka se iri u okoli ugroavajui radnike na susjednim
radnim mjestima i/ili lica koja se u bilo kojem osnovu nau u ugroenom podruju.
Radnici zaposleni na buenju, moraju, pored line zatitne opreme i sredstava, propisanih aktom
preduzea, a koja moraju odgovarati uslovima rada na otvorenom prostoru, biti snabdjeveni
sredstvima za zatitu sluha.
15.3.2. Mjere zatite pri manipulaciji eksplozivnim sredstvima
Poslove manipulacija sa eksplozivnim sredstvima mogu vriti radnici stariji od 21 godine,

koji su obueni za taj rad, a koje je odgovorni tehniki rukovodioc ovlastio da vre te
poslove. Sve manipulacije sa eksplozivnim sredstvima moraju se vriti prema uputstvu o
transportovanju, smjetaju, uvanju, izdavanju i upotrebi eksplozivnih sredstava koje izdaje
odgovorni tehniki rukovodioc kopa, prema ovom projektu, planovima i programima
miniranja i odredbama vaeih propisa i normativa.
Pri rukovanju sa eksplozivnim sredstvima moraju se potovati slijedee osnovne
odredbe:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
60/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o uskladitenje i uvanje eksplozivnih sredstava mora se vriti u cijelosti prema

uputstvu izdatom od proizvoaa i uputstva tehnikog rukovodioca PK-a,
o eksplozivna sredstva se moraju pregledati prije njihove upotrebe. Ukoliko se
utvrdi bilo kakva neispravnost u smislu promjene oblika pakovanja, deformacije
ili oteenja ili ako je istekao rok trajanja odreenom sredstvu ista se ne smiju
upotrebljavati. Ova sredstva se moraju uvati odvojeno od ispravnih sredstava i
unititi kada se za to stvore uslovi.
Unitavanjem neispravnih eksplozivnih sredstava mora se vriti prema uputstvu proizvoaa
i ne smije se obavljati na radnim povrinama PK-a niti stavljati u minske buotine sa
ispravnim eksplozivnim sredstvima i na taj nain unitavati.
Sigurnosti razmak mjesta na kojem se vri unitavanje neispravnih
eksplozivnih sredstava izraunava se po slijedeem obrascu:
R 100 150 Q ( m)
gdje je:R - radijus sigurnosnog odstojanja (m)
Q - masa eksploziva koji se unitava (kg)
Unitavanje se mora vriti na nain koji ne ugroava bezbjednost lica koja vre
unitavanje, objekata preduzea i drugih objekata kao i ivotnog okolia.
Pri manipulacijama sa eksplozivnim sredstvima je strogo zabranjeno:
o Upotrebljavati pribore, alate i opremu koja prilikom udara, trenja i sl. varnii ili
izaziva elektrostatike naboje.
o Pakovanja sredstava tumbati, bacati, vui po tlu ili udarati po njima.
o Puiti u blizini eksplozivnih sredstava ili istim prinositi bilo kakav materijal ili
sredstva sa otvorenim plamenom.
o Koristiti sredstva suprotno odredbama uputstava, nenamjenski koristiti ili
otuivati ista.
o Dozvoliti prisustvo pri radu sa sredstvima svim licima mlaim od 21 godine, ne
obuenim licima, licima pod dejstvom alkohola i drugih narkotika, kao i licima
sklonim uivanju istih, kao i licima izazivanju nereda.
o Dolaziti u minsko polje na kojem je izvreno miniranje prije isteka 20 minuta
nakon aktiviranja zadnjih minskih buotina.
o Rukovati eksplozivnim sredstvima na ne dozvoljen i nepropisan nain.
o Prinositi inicijalna sredstva eksplozivnim materijama, osim u vrijeme pripreme
udarne patrone.
o Pripremati iniciranje i inicirati minska polja uz upotrebu elektrinih detonatora
kada postoji opasnost od atmosferskih pranjenja.
o Koristiti eksplozivna sredstva koja nisu prethodno pregledana kao i koristiti
eksplozivna sredstva koja su neispravna ili u iju se sigurnost sumnja.
o Otpoinjati radove na punjenju minskih buotina prije nego to se radnici koji ne
obavljaju te operacije ne udalje iz opasnih prostora.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
61/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o Vriti aktiviranje minskih punjenja prije nego to se utvrdi da su svi radnici i

prema sklonjeni na sigurno mjesto i
o Vriti poslove miniranja bez davanja odgovarajuih znakova o miniranju.
Pregled radilita poslije miniranja obavlja rukovalac miniranja ili palioc mina
sa poslovoom. U sluaju zatajenih mina duni su postupiti prema Uputstvu
tehnikog rukovodioca za sluajeve unitavanja neeksplodiranih minskih punjenja.
15.3.2.1. Sporogorei tapin
Sporogorei tapin se, prije njegove upotrebe mora pregledati i provjeriti njegova
ispravnost.
Provjera ispravnosti sporogoreeg tapina vri se njegovim odmotavanjem i
provlaenjem izmeu prstiju, pri emu se kontrolie njegov oblik i homogenost.
Provjera brzine prenosa plamena vri se tako to se prije svakog miniranja odsijee
od bunta komad tapina duine 1m, pripali i na runom satu provjeri brzina
prijenosa plamena koje ne smije biti krae od 90 niti due od 150 sekundi
(prosjeno 120 s/m).
Pored navedenih mjera zatite na radu, pri manipulacijama sa sporogoreim
tapinom moraju se potovati i slijedee mjere:
o tapin se mora uvati od uticaja niskih i visokih temperatura, ne smije se izlagati
uticaju suneve toplote niti toploti nekog drugog izvora,
o tapin se mora uvati i od uticaja vlage pa se njegovi krajevi trebaju izolovati
(kod skladitenja) izolir trakom, voskom ili bitumenom.
o tapin se mora uvati i od uticaja razliitih masti, ulja, rastvaraa, kiselina.
o tapin se ne smije savijati pod otrim uglom jer ovo savijanje oteuje ili prekida
sr, to dovodi do otkazivanja gorenje ili tinjanja omotaa na mjestu prekida i do
ponovne pripale sri ime se izazivaju mogunosti unesreenja palioca.
o tapin koji se spaja sa detonatorskom kapislom, na strani spajanja osijeca se
ravno, a na strani pripale pod uglom od 45. Kod presijecanja tapina mora se
koristiti otar no i podlona daica izraena od mekog drveta, a pri
presjecanju se mora voditi rauna da se sr tapina ne zamae bitumenom, to
bi onemoguilo normalno gorenje i prijenos plamena.
Prilikom paljenja upotrebom sporogoreeg tapina, komad tapina kojim se
vri paljenje ne smije biti krai od 1m.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
62/76
OZNAKA
DOKUMENTA
15.3.2.2. Sredstva za paljenje sporogoreeg tapina
U sredstva za paljenje sporogoreeg tapina spadaju minersko sae, minerski tuljci

i minerske ibice.
Minersko sae se koristi samo kada se istovremeno vri paljenje veeg broja
tapina.
Minerske iice koristiti e se na ovome objektu za pripaljivanje sporogoreeg
tapina neposredno ili preko minerskih saa. iice gore brzinom 50 do 60 sekundi,
ne gase se na promaji ili vjetru, pod uslovom da nisu ovlaene.
15.3.2.3. Detonatorske kapisle
Detonatorske kapisle koje se koriste za aktiviranje minskih polja ili minskih punjenja
moraju se pregledati prije njihove upotrebe, a nakon pregleda laganim udarom
uplje strane od nokat radnika, iz njih istresti piljevinu i slian materijal koji se moe
u njima nai.
Kada se vizuelnim pregledom kapisle utvrdi njena potpuna ispravnost, vri se
funkcionalna proba, najmanje jedne kapisle iz pakovanja. Funkcionalna proba se
vri na taj nain to se na sporogorei tapin duine ne manje od 1m propisno
postavi kapisla, izvi pripala tapina i ovaj pripremak ostavi na sigurnom odstojanju,
te provjeri njegovo djelovanje.
Pri manipulacijama sa kapislama moraju se potovati slijedee mjere opreza:
o Kapisle se moraju uvati od uticaja vode i vlage, a kapisle koje su se ovlaile ne
smiju se suiti nego se moraju unititi,
o Sa kapislama se mora vrlo paljivo rukovati bez udara trenja ili potresa. Iste se
ne smiju drati po depovima, rasipati van propisnog pakovanja niti izlagati
uticaju sunevih zraka ili drugoj toploti kao ni bilo kakvim iskrama.
o Piljevina ili drugi predmeti koji se nau u metalnoj ahurici kapisle ne smiju se
izvlaiti akanjem ili uvlaenjem nekog otrog predmeta u kapislu, nego iste
predmete lagano istresti, ako se ne mogu istresti kapisla se mora unititi.
o Kapisle na kojim postoje bilo kakva oteenja metalne ahurice ili na kojim
postoje tragovi od eksploziva ne smiju se koristiti nego se moraju unititi.
o Kapisle se ne smiju ostavljati po zemlji ili patosu gdje mogu biti nagaene ili
mehaniki povrijeene, nego samo u propisnim kutijama.
Za spajanje sporogoreeg tapina i detonatorske kapisle moraju se koristiti orginalna minerska
klijeta. Spajanje zubima ili razliitim vrstama klijeta nije dozvoljeno.
15.3.2.4. Detonirajui tapin
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
63/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Detonirajui tapin, koji se koristi za privredne svrhe gori obinim plamenom (ako se zapali
plamenom) i pri tom gorenju ne bi smjelo doi do detonacije, to se ne smje provjeravati na
mjestu upotrebe. Isto tako detonirajui tapin ne bi smio prekinuti detonaciju i prei u gorenje,
mora prenositi detonaciju pri usmjerenom granjanju kada se od glavnog voda granau dijelovi na
razne strane, mora biti elastian u tepretaturnom podruju od 40 do +50 C, mora detonirati
brzinom veom od 5000 m/sec i ne smije biti osjetljiv na vlagu, trenje, udar ili potres.
Na mjestu upotrebe vri se vizuelni pregled bunta tapina, a pri razvlaenju
tapina vri se njegovo provlaenje izmeu prstiju radnika pri emu se provjerava
homogenost njegovog oblika. tapin koji ima deformisan oblik ili promijenjen
presjek ne smije se koristiti.
Bunt detonirajueg tapina, koji se priprema za kontrolu i rezanje mora se
postaviti minimalno 25 m od mjesta na kojem e se vriti kontrola i rezanje.
Za spreavanje rasipanja eksploziva u detonirajuem tapinu, krajevi
odrezanog tapina moraju se zatititi od istresanja ljepljivom trakom ili slinim
materijalom.
Spojevi detonirajueg tapina sa detonatorom koji ga inicira moraju se izvriti
paralelnim nalijeganjem detonatora i tapina i uvezivanjem ovog spoja ljepljivom
trakom ili slinim materijalom. Pritezanje ovih spojeva icom nije dozvoljeno.
Spojevi pojedinih ogranaka detonirajueg tapina vre se takoe
preklapanjem i uvezivanjem.
Kod upotrebe detonirajueg tapina, pored navedenih mjera moraju se
potovati i slijedee:
o detonirajui tapin se mora uvati od uticaja vlaga,
o detonirajui tapin ne savijati pod otrim uglom,
o tapin se mora uvati od uticaja rastvaraa, ulja, masti i kiselina,
o tapin se ne smije izlagati djelovanju suneve ili druge toplote,
o sjeenje tapina mora se vriti otrim noem na podlozi izraenoj od mekog
drveta i to u jednom potezu. Testeranje detonirajueg tapina je zabranjeno.
15.3.3. Mjere zatite pri izvoenju minerskih radova
Eksplozivne materije koje se koriste na PK spadaju u grupu privrednih eksplozivnih

materija, koje na radilite dolaze u razliitim oblicima pakovanja.
Eksplozivne materije koje se koriste kao pojanici detonacije dolaze u patroniranom
obliku ili u obliku izraenih i profilisanih eksplozivnih punjenja.
Prilikom pripreme i izvoenja minerskih radova, palilac mina, pored potivanja
odredbi primljenih uputstava, mora uvaiti naroito slijedee mjere opreza:
o poslovi miniranja se ne smiju raditi u akordu ili po normi,
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
64/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o minsko polje mora biti oznaeno, a na prilazima se moraju postaviti jasno

uoljive table sa natpisom ne prilazi! Miniranje!,
o prije punjenja minskih buotina moraju se sa minskog polja ukloniti sva lica koja
ne rade na poslovima miniranja ili koja ne vre inspekcijski ili tehniki nadzor,
o na radilitu se mora obezbjediti mjesto za sklanjanje lica koja vre poslove
miniranja. Ovo mjesto odreuje tehniki rukovodilac PK.
o na pristupnim saobraajnicama moraju se postaviti strae, koje e sprijeiti
ulazak u opasni prostor ljudima i ostalim ivim biima,
o kod pripreme miniranja mora se obezbjediti i odgovarajui ureaj za oglaavanje
miniranja, davanjem zvunih signala (sirena). Zvuni signali se daju prema
propisanom nainu i redu,
o ukoliko se miniranja izvode svakodnevno treba nastojati da se vre u isto
vrijeme. Vremenski raspored miniranja mora biti istaknut na jasno uoljivim
tablama na svim pristupnim saobraajnicama, a poeljno je iste objaviti i na
mjesnim radio stanicama ili slino,
o ukoliko na PK ne postoje prirodna sklonita za radnike, moraju se izraditi
odgovarajua vjetaka sklonita koja osiguravaju radnike od dejstva detonacije,
o prije punjenja minskih buotina, sa minskog polja se moraju ukloniti sve maine,
alata i i kablovi i druga tehnika sredstva i to na udaljenosti ne manju od 50 m, a
minsko polje obiljeiti crvenim zastavicama,
o svaka minska buotina mora biti prekontrolisana po itavoj njenoj duini i
nagibu. Ako su buotine zapunjenje vodom u iste se ne smije sputati
eksplozivna materija osjetljiva na vlagu, ako nije zatiena od djelovanja vlage,
o udarna patrona, u koju se smjeta detonator ili koja se povezuje na detonirajui
tapin mora se pripremati na nain propisan uputstvom proizvoaa.
Postavljanje detonatora u udarnu patronu mora se vriti tako da detonator itavom svojom
duinom ue u udarnu patronu, a ulazni otvor se mora na bezbjedan nain zatvoriti. Izrada
otvora u udarnoj patroni mora se vriti specijalnim drvenim iljkom ili iljkom izraenim od
nevarninog materijala. Ukoliko je patrona eksploziva u kojoj se ugrauje detonator stvrdnuta
istu je potrebno, prije izrade otvora za detonator, smekati laganim protrljavanjem izmeu
dlanova.
Kada se udarna patrona ili pojaanik detonacije vezuje na detonirajui tapin, veza
tapina i udarne patrone mora biti vrsta da ne bi dolo do njihovog razdvajanja
prilikom sputanja u minsku buotinu.
Udarne patrone i opremu sputa u minsku buotinu iskljuivo palioc mina koji taj
posao vri sukcesivno vodei rauna da pripremi taan broj udarnih patrona i da ne
preostane pripremljenih udarnih patrona, nakon punjenja minskog polja.
Ukoliko se desi da paliocu mina preostane pripremljen komplet detonatorskih
kapisla sporogorei tapin ili pripremljena udarna patrona iste se smije rastavljati
niti nositi u magacin nego ih mora unititi.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
65/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Nakon to je izvreno punjenje minskih buotina, palioc mina vri povezivanje

magistralnog voda detonirajueg tapina i njegovih ogranaka, prema dobivenoj
emi miniranja, a potom vri ugradnju konektora u istu mreu.
Pri ugradnji konektora, palilac mina vodi rauna da presijecanje detonirajueg
tapina vri na opisani nain i konektore orijentie vodei rauna o smjeru kretanja
inicijalnog lanca. Postupci sa konektorima zahtijevaju sve mjere bezbjednosti
propisane za detonatorske kapisle. U vrijeme povezivanja inicijalnog lanca, na
minskom polju smije biti samo palioc mina.
Po zavrenom povezivanju minskog polja, palilac mina mora ponovno provjeriti
sistem povezivanja (zavrna provjera) i da li je obezbijeena sigurnost izvoenja
miniranja i tek nakon toga pristupiti zavrnim operacijama aktiviranja minskog polja.
Prije aktiviranja minskog polja na prilaznim putovima koji vode prema ugroenom
prostoru (minskom polju) postaviti strae, a u krugu ugroenog prostora moraju se
dobro uti zvuni signali koji se moraju upadljivo razlikovati od svakodnevnih
signala u okolini. Po nalogu palioca mina daju se zvuni signali sirenom iji znak se
mora razlikovati od znaka drugih maina na kopu.
Zvuni signali teku ovim redom:
PRVI SIGNAL jedanput dugo, kada su minske buotine napunjene
eksplozivom i zaepljene. Kod ovog signala prestaje rad
mehanizacije oko mjesta miniranja a strae uklanjaju radnike sa
ugroenog podruja.
DRUGI SIGNAL dvaput dugo, kada su mine pripremljene za paljenje.
TREI SIGNAL triput dugo, koji se daje najmanje jedan minut poslije drugog
signala, a objavljuje poetak paljenja mina.
ETVRTI SIGNAL jedanput kratko, objavljuje zavretak miniranja, a daje se
tek onda kada se palioc mina uvjeri da na radilitu nema
vie nikakve opasnosti.
Poslije signala koji objavljuje zavretak miniranja radnici smiju napustiti svoja sklonita a
strae naputaju svoja mjesta i uklanjaju postavljene znakove upozorenja. Ako neko lice ue u
ugroeno podruje u vrijeme kada na njemu ne smije biti mora se dati odreen signal, a paljenje
mina se ne smije vriti dok se ponovo ne da signal za paljenje mina.
Signali odreeni za miniranje ne smiju se upotrebljavati u druge svrhe.
Zvuni signali upozorenja moraju biti poznati svim osobama koje rade u blizini mjesta
miniranja, a za stalna mjesta miniranja i postavljene table na prilaznim putevima prema ugroenom
podruju (kopu) sa oznakom zvunih signala i vremenom miniranja.
Nakon zavrenog aktiviranja minskog polja palioc mina se sklanja na odgovarajue
sigurno mjesto i prati proces miniranja. Po okonanom procesu miniranja svi radnici
ostaju u sklonitu najmanje 20 minuta. Nakon isteka ovog roka palioc minira vri
pregled minskog polja i ako utvrdi da su sve mine ispravno detonirale oglaava da
je miniranje zavreno.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
66/76
OZNAKA
DOKUMENTA
U sluaju da se utvrdi da jedna ili vie mina nisu detonirale mora se pristupiti
njihovom unitavanju. Unitavanje ne eksplodiranih mina vri se od strane palioca
mina, po potrebi zajedno sa svojim pomonikom. Za vrijeme unitavanja ne
eksplodiranih mina ljudi i oprema se ne smiju vraati na radilite.
Postupak unitavanja ne eksplodiranih mina vri se prema uputstvu tehnikog
rukovodioca, vodei rauna da se u buotine sa ne eksplodiranim minama ne smiju
produbljivati niti se eksplozivna sredstva iz istih smiju upati. Eksplozivna sredstva
koja se eventualno nau na povrini nakon izvedenog miniranja, moraju se unititi
propisnim postupkom i ne smiju se koristiti za dalji proces miniranja.
Eksplozivna sredstva preostala nakon punjenja minskih buotina se, prema
uputstvu, sakupljaju i sklanjaju iz minskog polja na bezbjedno mjesto, koje je pod
kontrolom lica zaduenih za poslove miniranja. Detonatore i konektore sa sobom
nosi palioc mina. Po zavrenom miniranju eksplozivna sredstva se vraaju u
spremite.
Na rudarskom objektu - Kamenolomu Duboki Do e se ustrojiti i voditi potrebna
dokumentacija o miniranju i to:
o glavna knjiga miniranja,
o dnevnik miniranja i minskih polja
o skica minskih polja,
o knjiga palioca mina
o kao i ostala zakonom propisana dokumentacija
15.3.3.1. Zatita od seizmikog efekta miniranja
Proces eksplozivnog razlaganja eksploziva, bezuslovno, uzrokuje oscilacije

materijalnih estica u pobuenoj radnoj sredini vibracije, koje se od mjesta
nastajanja ire u okolni prostor pri emu se njihovi talasi transformiu, reflektuju i
priguuju.
Intenzitet vibracija i njihovo djelovanje zavisi od niza faktora od kojih su
najvaniji slijedei:
o akustike osobine stijena u zoni miniranja i u zoni djelovanja vibracija,
o prirodnih faktora, u koje spadaju prije svega sastav i karakter radne sredine i
sredine u kojoj se temelje objekti ili postavljaju maine, tektonike, nivoa podzemnih
voda itd. Ovi faktori su, za nivo ovog projekta nedovoljno istraeni i dopuna
istraivanja se moe izvriti eksperimentalnim putem u fazi eksploatacije na PK-u,
o vjetaki faktori, u koje prije svega spadaju vrste i koliine eksplozivnih materija,
nain punjenjna minskih buotina, nain miniranja i nain graenja objekata koji se
ele tititi.
Rs k s 3 Q 10 1 3 28,50 30,55 m
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
67/76
OZNAKA
DOKUMENTA
gdje je:Rs- radijus seizmike opasne zone (m),

ks- koeficijent zavisan od fiziko mehanikih osobina stijene,
a- koeficijent koji zavisi od pokazatelja eksplozije,
Q- koliina eksploziva u buotini.
15.3.3.2. Zatita od zranih efekata miniranja
Do poveanja pritiska vazdunog udarnog talasa dolazi usljed detonacije

inicijalnih sredstava (detonirajueg tapina) postavljenih po povrini i uslijed
detonacije radne eksplozivne materije ugraene u minske buotine.
Intenzitete pritiska zranih udarnih talasa koji proizvode inicijalna sredstva i
dopunska miniranja je daleko vei od intenziteta koji proizvode eksplozivne materije
pri svom razlaganju. Zbog toga je potrebno izvriti eksperimentalna ispitivanja
intenziteta pritiska zranog talasa za date uslove izvoenja minerskih radova u
odnosu na objekte i postrojenja koji se ele tititi u funkciji prirodnih i vjetakih
uslova koji vladaju u radnoj sredini i okoliu.
Za zatitu od zranih efekata miniranja potrebno je provoditi slijedee mjere:
o detonirajui tapin supstituirati ne elektrinim sistemom prijenosa inicijalnog
talasa (Nonel sistem),
o minska polja orijentisati tako da udarni vazduni talas ne bude usmjeren direktno
na objekte koji se tite,
o dopunska miniranjna izvoditi sa prekrivanjem minskih polja.
Matematika zavisnost rasprostiranja intenziteta zranog udara je identina
matematikoj zakonitosti rasprostiranja intenziteta seizmikih efekata, poto se radi
o rasprostiranju elastinih talasa u elastinoj sredini.
Rastojanje iznad koga vazduni udarni talas nije u stanju da izazove
oteenjne, rauna se pomou obrasca:
Ru K u Q m
gdje je:Ku-koeficijent proporcionalnosti, ija je veliina ovisna od uslova smjetaja
minskog naboja koliine eksploziva i karaktera oteenja, uzima se iz tabele
Q- masa eksploziva (kg)
Ovo se odnosi na uslove sekundarnog miniranja, pa je stoga suvino
sagledavanje ovih efekata pri miniranju na etaama, jer u tom sluaju daleko vea
opasnost prijeti od razlijetanjna komada.
Na osnovu datog obrasca i za stepen sigurnosti (mogua sluajna oteenja
stakla) radijus ugroene zone iznosi:
Ru K u Q 30 10 95 m
Definisanje zone sigurnosti djelovanja vazdunog udara na ljude odreuje se
pomou obrasca:
Rlj 45 Q m
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
68/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Za maksimalno dozvoljenu masu eksploziva (sekundarno) Q=10 kg radijus

ugroene zone iznosi:
Rlj 45 10 143 m
Maksimalni refleksni udar moe se izraunati po obrascu:

1

Q 3
mbar
150
P 1400
R
Q- masa eksploziva u buotini, kg
R- udaljenost u metrima
15.3.3.3. Radijus opasne zone od razlijetanjna komada
Granice opasne zone za ljude obzirom na povrede od odbacivanjna komada

miniranog stijenskog materijala se mogu odrediti po Zakonu balistike. Pri ovom se
pretpostavlja da vazduh ne stvara otpor kretanju komada stijene, pa se u raun
uvodi izvjestan faktor sigurnosti.
Veliina opasne zone zavisi od vie faktora, kao:
o masa, poloaj i djelovanjje eksploziva,
o ugao odbacivanja,
o konfiguracija terena,
o osobine stijene koja se minira,
o jaina i pravac vjetra,
o kvalitet i stepen zaepljenosti minske buotine.
Prema zakonima balistike maksimalni domet komada je pod uglom 45 0.
Minimalni dozvoljeni radijus opasne zone moe se izraziti po formuli N.M. Lopatnija:
R min 20 n 2 w 20 12 3,0 60 m
ili po formuli:
20 W
R min (3 n 1) 2 m
W 1
20 3,0
R min (3 1 1) 2 60 m
3,0 1
Najvea doputena koliina eksploziva (Q) koja se smije paliti po stupnju
paljenja pri poznatoj udaljenosti graevine koja se titi:
Qmax

2 K 3n 2 4 2
W 3 kg
n 97
Qmax

2 2 3 12 4 2
3,03 54 kg Qexp
1 97
Prema tome u tehnologiji miniranja svaka buotina e imati svoj stupanj
miniranja to je i u poglavlju tehnologije miniranja projektovano.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
69/76
OZNAKA
DOKUMENTA
15.3.3.4. Odreivanje sigurnosne udaljenosti za ljude i opremu
Sigurnosna rastojanja, data u daljem tekstu, izraavaju se vrijednostima koje

je praksa prihvatila.
Na taj nain radijusi su definisani i iznose:
za ljude 200 m
za mehanizaciju 150 m
Kada je teren u smjeru leta komada u padu pod uglom od 30 0 i vie ili kada je
mjesto miniranja na veoj relativnoj visini od 30 m u odnosu na okolinu, navedene
vrijednosti treba uveati za 1,5 puta, to je sluaj u ovom kamenolomu.
Ove vrijednosti vae i za sekundarno miniranje samo u sluaju kada ukupna
masa istovremeno aktiviranog eksploziva ne prelazi 10,0 kg. To znai da trenutno
aktiviranje vee koliine eksploziva za sekundarno miniranje nije dozvoljeno.
15.4. Mjere zatite kod eksploatacije mehanizovane opreme
Za obezbjeenje individualne i kolektivne sigurnosti ljudi i zatitu imovine pri eksploataciji

mehanizovane opreme moraju se provoditi slijedee mjere zatite:
o mehanizovanom opremom mogu rukovati radnici koji su struno osposobljeni za
vrenje tih poslova i kojima je rudarsko preduzee priznalo stepen obuenosti,
koji su fiziki i psihiki zdravi i koji su upoznati sa opasnostima i mjerama zatite
od tih opasnosti,
o sva oprema, koja se koristi na PK-u, mora, u svakom trenutku eksploatacije biti
potpuno ispravna i funkcionalna, a njena eksploatacija se mora vriti dosljedno
uputstvu proizvoaa i odgovornog tehnikog rukovodioca PK-a,
Na svakoj maini mora biti obezbjeeno slijedee:
o uputstvo za rukovanje i odravanje,
o dnevnik rada,
o aparat za gaenje poara i to na dizel-motornoj opremi najmanje jedan aparat
punjen lakim suhim prahom sadraja sredstva ne manjeg od 6 kg i na
elektromotornoj opremi najmanje jedan aparat punjen ugljendioksidom, sadraja
sredstva ne manjeg od 9kg,
o alat za male i srednje popravke kao i eventualni specijalni alati,
o krpe za ienje,
o sredstva i ureaji za podmazivanje (ako ne postoji servisna grupa),
o komplet prve pomoi.
Sa mehanizovanom opremom rukovaocima je zabranjeno:
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
70/76
OZNAKA
DOKUMENTA
o opremu koristiti ne namjenski i izvan radilita osim kada za to dobiju posebno

odobrenje i suprotno primljenim uputstvima,
o putati u pogon maine koje nisu prethodno detaljno pregledane ili na kojima je
prilikom pregleda utvrena neispravnost ili nepravilnost,
o naputati opremu koja nije iskljuena iz pogona, rastereena, obezbjeena od
neovlatenog rukovanja ili oteenja djelovanjem miniranja i dr.
o ostavljati mobilne maine na nesigurnim terenima, saobraajnicama ili u blizini
minskih polja,
o dozvoliti ulaz u kabinu opreme neovlatenim licima, vriti prijevoz lica u kabini i
dozvoliti rukovanje opremom ne ovlatenim i ne obuenim licima,
o naputati opremu prije nego to u dnevnik rada maine ne upie zapaanja
steena u toku radne smjene ili primati opremu i putati u rad prije nego to
proui izvjetaj prethodne smjene,
o vriti popravke na opremi za koje nije struno osposobljen.
Mehanizovana oprema angaovana na PK mora biti redovno pregledana i
servisirana. Preglede opreme vre, pored rukovaoca, nadzorno tehniko osoblje,
sluba zatite na radu i ovlatene institucije za zatitu na radu, kao i struni
serviseri. Rokovi pregleda tekuih odravanja i servisa definiu se uputstvom
tehnikog rukovodioca.
Na mehanizovanoj opremi iji se pogon vri elektromotornim pogonima
moraju se ugraditi sve mjere i sistemi zatite od opasnog djelovanja elektrine
struje, shodno odredbama Tehnikih propisa i standarda.
U toku neradnih dana kao i u toku drugih duih prekida rada mehanizovana
oprema mora biti pod nadzorom uvarske slube.
15.5. Lina zatitna sredstva i zatitna oprema
Radnici na PK-u moraju biti snabdjeveni linim zatitnim sredstvima i zatitnom opremom,
prema odredbama Pravilnika o zatiti na radu preduzea. Lina zatitna oprema i zatitna
sredstva moraju ispunjavati slijedee uslove:
o da tite tijelo, noge, ruke, glavu, disajne organe, oi i slune organe radnika, sve
prema radnom mjestu i vrsti ugroenosti i ekspozicije,
o da odgovaraju uslovima rada na otvorenom prostoru, u promjenljivim klimatskim
prilikama,
o da su funkcionalna ali da nemaju ometajui karakter.
Za potrebe namjenskog koritenja, uvanja i odravanja line zatitne
opreme i zatitnih sredstava, radnicima se moraju stvoriti uslovi u krugu preduzea
kao i mogunost svakodnevne zamjene neispravnih sredstava (prema Pravilniku
preduzea).
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
71/76
OZNAKA
DOKUMENTA
15.6. Sanitetska zatita
Radnicima zaposlenim na PK-u moraju se obezbjediti osnovni sanitetski uslovi i to:

o uslovi za smjetaj i uvanje civilne odjee i obue i line zatitne opreme,
o kupatila, odvojeno za mukarce i ene,
o umivaonike sa potrebnim brojem slavina,
o nunike, koji moraju biti na udaljenosti ne veoj od 100 m od radnih prostorija ili
radnih prostora i to odvojeno za mukarce i ene,
o prostoriju za uzimanje dnevnog toplog obroka,
o sredstva za pranje tijela, tekuu ili stajau vodu i pekire.
15.7. Zatita od poara
Zatita od poara obuhvata skup mjera i radnji koje se preduzimaju u cilju spreavanja,
otkrivanja i gaenja poara kao i spaavanja ljudi i imovine ugroene poarom. U cilju stvaranja
uslova za spreavanje i otklanjanje opasnosti od poara odgovorna lica na povrinskom kopu
moraju organizovati zatitu od poara i starati se o njenom funkcionisanju. U tom cilju duni su da
u skladu sa zakonom, sprovode mjere zatite od poara. Na povrinskom kopu se koriste zapaljive i
eksplozivne materije (nafta i eksploziv) pa je u tom cilju neophodno preduzeti preventivne mjere
zatite od poara i eksplozije. Posebno treba obratiti panju na skladite goriva i maziva u ijoj
blizini moraju biti istaknute table sa natpisima da nije dozvoljeno:
- puenje, upotreba otvorenog plamena i sredstava za paljenje
- koritenje ureaja i instalacija koje mogu izazvati poar
- upotrebljavati alat koji varnii
- koritenje grejnih ureaja sa otvorenim plamenom
- dranje i smjetaj materijala koji je sklon samozapaljenju
U sluaju pojave izbijanja poara, svaki radnik je duan pristupiti njegovom

gaenju. Prednost nad akcijom gaenja poara ima samo spaavanje ljudi iz
poarom ugroenog prostora. U cilju obezbjeenja i zatite ljudi i materijalnih
dobara od poara provode se slijedee radnje:
1. odrava se ispravnost skladita, ienje okolnog prostora i otklanjanje svih
moguih izvora poara,
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
72/76
OZNAKA
DOKUMENTA
2. stalno se otklanjaju uzroci koji mogu dovesti do poara,

3. eventualni nastali poar se gasi u to kraem roku kako bi se sprijeilo njegovo
irenje,
4. gaenje poara vri se na nain koji e izazvati to manje tete i iskljuiti povrede
ljudi ,
5. radnici se upoznaju sa opasnostima koje proizilaze iz poara, kao i sa postupcima
spaavanja ljudi, materijalnih dobara i gaenja poara,
6. uz objekat se postavlja najmanje jedan aparat za gaenje poara, tipa S 9.
15.7. Zatita urbane sredine od ometajueg karaktera tehnologije P.K.
Ometajui karakter tehnologije primijenjene na PK moe se manifestovati kroz stvaranje

buke ometajueg nivoa koja se moe javljati uslijed rada mehanizovane opreme i minerskih
radova.
Zatita od buke provodit e se kroz slijedee mjere:
o miniranja e se izvoditi u periodima sa kojima e biti upoznato stanovnitvo tako
da isto oekuje zvune efekte detonacije, iskljuivo u toku trajanja dana (dnevne
svjetlosti), kada je ometajui karakter buke znatno nii,
o mehanizovana oprema e se odravati na nivou koji iskljuuje pojavu
nepotrebnih izvora buke (vibrirajui limovi, oteenja uzglobljenja, leajevi itd.).
15.8. Zatita ivotnog okolia
Tehnoloki proces eksploatacije tehnikog kamena moe u odreenim

uslovima vriti uticaje na stabilnost i sigurnost ivotnog okolia. Uticaj tehnologije
eksploatacije na PK-u mogu se manifestovati kao vode, zemlje i vazduha ili kao
ometajua djelatnost na aktivnost graana u gravitirajuoj urbanoj sredini.
Zatita urbane sredine od nepovoljnih efekata tehnologije eksploatacije i
pripreme tehnikog kamena provoditi e se kroz primjenu slijedeih mjera:
15.8.1 Zatita voda
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
73/76
OZNAKA
DOKUMENTA
Na ovom terenu nema konstatovanih izvorita niti stalnih vodenih tokova, a

jedine vode koje se javljaju su padavinske.
Sam masiv dolomitinog krenjaka ispresjecan je kaveroznim pukotinama i
rasjedima, kroz koje se oborinske vode u leitu veoma brzo izdreniraju.
Zatita voda e se svesti na zatitu povrine terena, u cilju onemoguenja da oborinskim
vodama se izvri infiltriranje u tlo, oneienja nastalih od otpadnih materijala, ulja, masti i
sl.
15.8.2. Zatita od otpadnih voda
U cilju spreavanjja neregulisanog toka otpadnih voda, na PK-u e se izraditi

septika jama koja e se povremeno istiti i otpadne vode odlagati na zato
dozvoljeno mjesto.
15.8.3. Zatita vazduha
U vazduh ivotnog okolia e se izdvajati gasoviti i vrsti produkti tehnologije buenja i

miniranja kao i rada mehanizovane opreme. Ovi produkti e se izdvajati u vidu gasova, para,
aerosola i praina. Koncentracije navedenih produkata, obzirom na projektovane kapacitete,
vrstu i koliinu opreme, nee biti znaajne i, uglavnom, e se razblaivati i svoditi ispod
MDK u samom eksploatacionom polju.
Zatita vazduha od zagaenja vrit e se kroz primjenu slijedeih mjera zatite:
o plansko i sistematino odravanje dizel-motornih pogona opreme,
o obaranje mineralne praine na MDP, ako se za to ukae potreba.
15.8.4. Zatita zemlje i rekultivacija nakon eksploatacije
Zatita zemlje u okoliu od djelovanja agresivne i mineralne praine koja

nastaje kao nus produkt tehnologije vriti e se planskim polijevanjem radnih
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
74/76
OZNAKA
DOKUMENTA
povrina etaa i saobraajnica i sakupljanjem praine pri buenju i zatitom

sakupljenih koliina od rasturanja po slobodnim prostorima.
U cilju sanacije degradiranog zemljita, nakon zavretka radova na
eksploatacionom polju izvriti e se rekultivaciju
15.12. Uputstva koja se trebaju izraditi za potrebe bezbjedne eksploatacije dolomita
Za potrebe rada na eksploataciji tehnikog kamena dolomita po ovom projektu, tehniki

rukovodilac PK, e izdati slijedea uputstva:
o Uputstva za rukovanje i odravanje svih mehanizovanih orua za rad i ureaja,
o Uputstvo za kretanje radnika zaposlenih na PK,
o Uputstvo za rad na eksploataciji tehnikog kamena dolomita,
o Uputstvo za primanje, transportovanje, smjetaj, izdavanje, rukovanje i provjeru
ispravnosti eksplozivnih sredstava,
o Uputstva za upotrebu sredstava za gaenje poara,
o Uputstvo za primanje, transport, uskladitenje, uvanje i izdavanje dizel goriva,
o Uputstva za rad na elektroenergetskim postrojenjima i ureajima,
o Uputstva za pruanje prve pomoi.
O izdatim uputstvima e se voditi posebna knjiga u kojoj se upisuju podaci lica koje je upoznato
sa sadrajem i preuzelo uputstvo sa datumom i potpisom. Svako uputstvo potpisuje odgovorni
tehniki rukovodilac PK, lice i funkcija lica koje je izradilo uputstvo, a ovjerava sluba zatite na
radu rudarskog preduzea.
Osim navedenih uputstava na rudarskom objektu e se ustrojiti i voditi knjiga
rudarskog nadzora, situacione karte radilita i opreme, knjige dnevnih izvjetaja,
odgovarajue eme kao i ostala zakonom propisana dokumentacija.
Uradio: Direktor:
Sidik Salki,dipl.ing.rud. Sandra Bezdrob dipl.ing.el.
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
75/76
OZNAKA
DOKUMENTA
-------------------------------
OB-3.1-001 (10.09/0)
76/76

Tehnicki Opis Duboki Do

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tehnicki Opis Duboki Do

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SUSTAV UPRAVLJANJA KVALITETOM

SEKTOR ZA PROIZVODNJU KAMENIH

NEXE d.o.o. Sarajevo

IME I PREZIME DATUM POTPIS

DOKUMENT IZRADIO: Sidik Salki 2017.

POGON: Kamenolom Duboki do

OSNOVNI PODATCI O OPERATORU

9.2. Proraun kapaciteta angaovane opreme na utovaru i transportu................................42

Na lokalitetu ''Duboki Do'' unazad desetak godina vri se eksploatacija

Rukovodei se obavezama koje proizilaze iz Zakona o geolokim

Elaborat je uraen i usklaen sa odredbama Pravilnika o klasifikaciji, kategorizaciji

2. GEOGRAFSKO EKONOMSKE KARAKTERISTIKE PODRUJA

2.1. GEOGRAFSKI POLOAJ

2.2. MORFOLOKE, HIDROLOKE i KLIMATSKE PRILIKE

3. ISTORIJAT DOSADANJIH ISTRAIVANJA

od rijeke Lepenice, odnosno od Pljeevca (kota 937.59) pa do Hadia. Prospekcijom je

Na osnovu izvedenih doistranih radova izradom ''Elaborata o klasifikaciji, kategorizaciji i

3.7. TEKTONIKA LEITA

3.8. HIDROGEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA

Leite dolomita ''Duboki Do'' je predstavljeno masivnim i kompaktnim anizijskim

Ladinike naslage uslijed prisustva razliitih litolokih lanova i velikog

3.9. INENJERSKO GEOLOKE KARAKTERISTIKE LEITA

Posmatrajui dolomite u Rakovici sa inenjesko-geolokog aspekta, dokazano je da

na kamenolomu ''Duboki Do'', odnosno projektovanju etaa, potrebno je uzeti u

3.10. Fiziko mehanika ispitivanja

Za izradu ovog Dopunskog rudarskog projekta koriteni su podaci fiziko

3.11. Tehnoloka ispitivanja

Na osnovu rezultata dobivenih laboratorijskim ispitivanjima fiziko

3.12. Tehniko rijeenje separacije

Tehniko rjeenje drobljenja i klasiranja dolomita na kamenolomu Duboki Do se

3.12.1. Mobilna drobilica PC 12/65 J

Primarna prerada dolomita zapoinje u mobilnoj drobilici PC 12/65 J, gdje se

3.12.2. Stacionarno separacijsko postrojenje BAIONI

Tehnoloki proces na stacionarnom seperacijskom postrojenju BAIONI se

Ustanovljeni i potvreni kvalitet i koliine dolomitnog materijala u okviru

4. OGRANIENJE POVRINSKOG KOPA

4.1. Granice povrinskog kopa

Eksploatacionom granicom je obuhvaen i prostor koji e biti obuhvaen buduim

4.2. Izbor visine i nagiba radne kosine etae

4.2.1. Izbor visine i nagiba radne kosine etae

Na osnovu iskustava u dosadanjem radu i naprijed navedenih faktora, i u

4.2.2. Izbor potrebne irine osnovnog utovarnog platoa

Osnovni utovarni plato e se nalaziti na etai E-665 i E-617 m.

4.2.3. Odreivanje irine platoa i nagiba zavrnih etaa

Prema podacima iz literature irina opasne zone na etai, gdje dolazi do

4.3. Provjera stabilnosti radne i zavrne kosine

Shodno l. 69 Pravilnika o tehnikim normativima iz povrinske eksploatacije

Tabela br. 6.1. Vrijednost koeficijenta Fs po Pravilniku o tehnikim normativima

Za povrinski kop Koeficijent sigurnosti

Kao metoda za proraun faktora stabilnosti koritena je metoda Hook-a za

Na slici br. 6.3 dat je Hook ov dijagram iz koga su odreene

Na osnovu presjecita veliine I i krive za nagib zavrne kosine = 52 0 na

Vraajui vrijednost II u formulu II dobijemo da je:

Slika br. 6.3Hookov dijagram provjera stabilnosti zavrne kosine

Proraun stabilnosti kosine po Fellinijus-u:

Uz pretpostavku da je masiv potpuno monolitan i uz pretpostavku da je nagib

5. IZBOR METODE EKSPLOATACIJE

U dosadanjem radu, povrinska eksploatacija dolomita Duboki do je

Nastavak rudarskih radova eksploatacje dolomite na kamenolomu Duboki

dostizanja projektovane linije zavrne kosine. Utovarni plato e biti formiran na

Tehnologija eksploatacije e se organizovati tako da se gravitaciono obara

Visinska razlika izmeu najvie i najnie etae sa kojih se obara materijal

5.1. Tehnologija (pripreme) otkrivanja leita

Dosadanjim rudarskim radovima u granicama odobrenog eksploatacionog